შაბათი, აპრილი 26, 2025
26 აპრილი, შაბათი, 2025

თანამშრომლობითი სწავლების მეთოდები. სეგმენტური მეთოდი

0
თანამშრომლობითი სწავლება წარმოადგენს სწავლების ყველაზე თანამედროვე ფორმას, რომელსაც მასწავლებლები სულ უფრო აქტიურად იყენებენ სასწავლო პროცესში. იგი მიმართულია პარტნიორული და ჯგუფური მუშაობისკენ, რომელიც მოითხოვს მონაწილეთა სინქრონულ და ასინქრონულ, კოორდინირებულ და კონსტრუქციულ აქტივობას პრობლემის ერთობლივად გადასაჭრელად და საერთო მიზნის მისაღწევად.

 

თანამშრომლობითი სწავლების დროს, დამოუკიდებელი და კონკურენტული სწავლებისგან განსხვავებით, მოსწავლეებს უვითარდებათ ორმაგი – როგორც ინდივიდუალური, ისე ჯგუფური – პასუხისმგებლობა. ამ დროს თითოეული მათგანი პასუხს აგებს არა მარტო საკუთარ თავსა და კეთილდღეობაზე, არამედ ჯგუფსა და მის წარმატებაზეც.

ამრიგად, თანამშრომლობითი სწავლებისას გამოყოფენ პასუხისმგებლობის ორ დონეს. პირველია ჯგუფური პასუხისმგებლობა, რათა ჯგუფმა მიაღწიოს მიზანს, ხოლო მეორე – ჯგუფის თითოეული წევრის პასუხისმგებლობა, საკუთარი წვლილი შეიტანოს ჯგუფის მუშაობასა და წარმატებაში. სწორედ პასუხისმგებლობის ეს ორი დონე უნდა იყოს ინტეგრირებული თანამშრომლობით გაკვეთილში, თითოეულ მოსწავლეს გაცნობიერებული უნდა ჰქონდეს, რომ მისი წარმატება ჯგუფის წარმატების საწინდარია.

თანამშრომლობითი სწავლებისთვის შექმნილი ჯგუფის ერთ-ერთი ამოცანაა, თითოეული წევრი აქციოს მკვეთრად გამოხატულ ინდივიდად, თუმცა კვლევები გვიჩვენებს, რომ ჯგუფური მუშაობის დროს ბევრი მოსწავლე ცდილობს, სხვის ხარჯზე გავიდეს ფონს და დაუმსახურებლად მიიღოს ჯილდო. აქედან გამომდინარე, ადვილი არ არის, შევაფასოთ ჯგუფურ მუშაობაში თითოეული მოსწავლის მიერ შეტანილი წვლილი. ამ პრობლემის თავიდან ასაცილებლად მასწავლებელმა გონივრულად უნდა შეარჩიოს ჯგუფური მუშაობის მეთოდი.

გთავაზობთ თანამშრომლობითი სწავლების ერთ-ერთ მეთოდს – სეგმენტურ მეთოდს, რომელიც ეხმარება მოსწავლეებს როგორც ინდივიდუალური, ასევე ჯგუფური პასუხისმგებლობის განვითარებაში და საშუალებას აძლევს მასწავლებელს, შეაფასოს როგორც თითოეული მოსწავლის პირადი წვლილი ჯგუფურ მუშაობაში, ასევე ჯგუფის საქმიანობის საერთო პროდუქტი.

მეთოდის მოკლე აღწერა

სეგმენტური მეთოდი არის გრაფიკულად სტრუქტურირებული თანამშრომლობითი სწავლების მეთოდი, რომელიც საშუალებას იძლევა, ჯგუფის ყველა წევრის ინდივიდუალური მუშაობის შედეგების შერწყმით მომზადდეს და კლასს წარედგინოს ჯგუფის საერთო პროდუქტი.

მეთოდის მიმდინარეობა

. კლასი იყოფა ოთხ-, ხუთ- ან ექვსკაციან ჯგუფებად.

. თითოეულ ჯგუფს ურიგდება მუშაობისთვის საჭირო რესურსები – A3 ან უფრო დიდი ზომის ფორმატი და მარკერები.

. ფორმატი იყოფა სეგმენტებად – ერთ ცენტრალურ და რამდენიმე გარე სეგმენტად (გარე სეგმენტების რაოდენობა ჯგუფის წევრთა რაოდენობაზეა დამოკიდებული. თუ ჯგუფი ოთხი წევრისგან შედგება, გარე სეგმენტიც ოთხია და ა.შ.).

იხ. ქვემოთ მოცემული გრაფიკული გამოსახულება:

თითოეული გარე სეგმენტი ჯგუფის თითო წევრს ეკუთვნის, ხოლო ცენტრალური – მთელ ჯგუფს.

. ჯგუფის ყოველი წევრი იღებს მასწავლებლისგან დავალებას (ერთსა და იმავეს ან სხვადასხვას).

. მოსწავლეები საკუთარ იდეებს მათთვის განკუთვნილ სეგმენტში აღწერენ და ხელის მოწერით ადასტურებენ. ამ ეტაპზე მეთოდი მოითხოვს სრულ მდუმარებას, ერთმანეთთან კომუნიკაცია იკრძალება.

. მას შემდეგ, რაც ჯგუფის თითოეული წევრი შეავსებს საკუთარ სეგმენტს, მოსწავლეები ეცნობიან ერთმანეთის ნააზრევს და თუ საჭიროდ მიიჩნიეს, ურთავენ წერილობით კომენტარებს.

. მომდევნო საფეხურზე იმართება დისკუსია, ერთიანდება ყველა წევრის ნამუშევარი, გამოიყოფა ყველასათვის მისაღები იდეები, იბადება ახალიც. საბოლოოდ ყველა იდეა ჯამდება და ფიქსირდება ცენტრალურ სეგმენტში, სადაც ჯგუფის ყველა წევრი აწერს ხელს.

. უკანასკნელ ეტაპზე თითოეული ჯგუფი წარმოადგენს თავის შესრულებულ სამუშაოს.

მეთოდის თეორიული და პრაქტიკული დასაბუთება

სეგმენტური მეთოდი შეიძლება განვიხილოთ როგორც კონსტრუქტივისტული. კონსტრუქტივიზმის ძირითადი იდეაა, ვასწავლოთ მოსწავლეებს ძველი და ახალი ცოდნის შედარების მეშვეობით ახალი ინფორმაციის შეგროვება, დასკვნების დამოუკიდებლად გამოტანა, დამოუკიდებლად აზროვნება, ცოდნის კონსტრუირება-შენება. ამ დროს მოსწავლე სწავლის პროცესის აქტიური მონაწილეა. კონსტრუქტივისტული თეორიის მიმდევრები უპირატესობას ანიჭებენ ისეთ სასწავლო გეგმებს, რომლებიც მოსწავლეთა ინტერესებზე, მათ წინარე ცოდნასა და გამოცდილებაზეა აგებული. სეგმენტური მეთოდი სწორედ იმ მეთოდთაგანია, რომლებიც მოსწავლეთა გამოცდილებასა და წინარე ცოდნას ეფუძნება. ამ დროს კონკრეტული თემის ან პრობლემის შესწავლისას აქტიურდება თითოეული მოსწავლის დამოუკიდებელი მუშაობისა და შემოქმედებითი უნარები, დგება იდეათა, შეხედულებათა ინტერპერსონალური კავშირები, ჯგუფის წევრთა მოსაზრებების გაცნობითა და საკუთარი კომენტარების დართვით იზრდება თითოეული მოსწავლის ინფორმირებულობა, ვითარდება ინტერპრეტაციის უნარი, დისკუსიის საშუალებით კი მოსწავლეები ანალიზის, შეფასებისა და შეჯამების უნარებს ივითარებენ.

სეგმენტური მეთოდის სასწავლო შედეგები მნიშვნელოვანწილად არის დამოკიდებული მოსწავლეთა სუბიექტურ წარმოდგენებზე, დამოკიდებულებებზე, რომლებიც თავდაპირველად ინდივიდუალურად, მერე კი სხვებთან იდეების გაცვლა-გამოცვლის პროცესში სტრუქტურირდება. ამრიგად, სწავლა სეგმენტური მეთოდით არ უნდა გავიგოთ როგორც მხოლოდ ცოდნის რეპროდუქციის პროცესი – ეს არის აქტიური ათვისება, “სადაც ათვისებული ყოველთვის მასწავლებლის თვალთახედვით მოდიფიცირდება, იცვლება, რეკონსტრუირდება, მაგრამ, ამავე დროს, ხელახლა კონსტრუირდება ინდივიდის ხედვით” (Reich, K. (2006) Konstruktivistische Didaktik (3. Auflage). Weinheim:Beltz:195).

ვინაიდან კომუნიკაციური და თანამშრომლობითი უნარების განვითარება ეფექტიანი სწავლების მნიშვნელოვანი საყრდენია, გაკვეთილმა უნდა უზრუნველყოს მრავალფეროვანი სოციალური ინტერაქცია – საუბრები, დისკუსიები, დებატები და სხვა – და, რაც მთავარია, როგორც დამოუკიდებელი აზროვნების განვითარება, ისე სხვისი ნააზრევის გაგების, ანალიზის, შეფასებისა და ერთიანი დასკვნის გამოტანის უნარები. სწორედ სეგმენტურ მეთოდს შეუძლია, მნიშვნელოვანი წვლილი შეიტანოს ამ უნარების განვითარებაში. ამ მეთოდის გამოყენებისას მოსწავლეებს უვითარდებათ როგორც წერითი (საკუთარი აზრის წერილობით ფორმულირება, მეგობრის ნააზრევზე წერილობითი კომენტარის დართვა), ასევე ვერბალური (დისკუსიის პროცესში) კომუნიკაციის უნარები.

მეთოდური კომპეტენციები

სეგმენტური მეთოდის ეფექტიანობა მნიშვნელოვანწილად არის დამოკიდებული იმაზე, რამდენად აქვთ განვითარებული მოსწავლეებს ზემოხსენებული უნარები. მათ უნდა შეეძლოთ, განსაზღვრულ დროში გარკვევით, ზუსტად და გამართულად გამოხატონ საკუთარი თვალსაზრისი, რათა ჯგუფის სხვა წევრებმა შეძლონ მისი ადეკვატურად გაგება და კომენტირება. გარდა ამისა, ეს მეთოდი მოსწავლისგან მოითხოვს აბსტრაქციის, განზოგადების უნარს, ასევე – უნარს, იყოს აქტიური მსმენელი, გაუგოს სხვებს, გააგებინოს და დაიცვას საკუთარი მოსაზრება, გააანალიზოს და მიუკერძოებლად შეაფასოს როგორც საკუთარი, ასევე სხვათა იდეები, რაც აუცილებელი პირობაა კონსენსუსის უნარის განსავითარებლად.

მეთოდის გამოყენება

სეგმენტური მეთოდი ეკუთვნის იმ უნივერსალურ მეთოდთა რიცხვს, რომელთა გამოყენება შესაძლებელია სხვადასხვა სასწავლო ჯგუფსა (ელემენტარული სკოლით დაწყებული, მოზრდილთა განათლებით დამთავრებული) და დისციპლინაში. ეს მეთოდი შეიძლება განვიხილოთ როგორც ჯგუფური დისკუსიის ალტერნატიული ვარიანტი, სადაც ჯგუფის თითოეული წევრის აზრს ისმენენ და ითვალისწინებენ. მეთოდი მეტად ეფექტურია პრობლემის გადაჭრის გზების საპოვნელად – აქამდე მოსწავლეთა იდეების განხილვასა და შეჯერებას მივყავართ. მეთოდი იმითაც არის უნივერსალური, რომ მისი გამოყენება შესაძლებელია როგორც თემის შესწავლის დაწყებისას, როდესაც მასწავლებელს სჭირდება მოსწავლეთა წინარე ცოდნისა და გამოცდილების გააქტიურება, ასევე შესწავლის პროცესში, როდესაც გვსურს გავიგოთ, როგორ მიმდინარეობს ის, და დასრულება-შეჯამებისას, რაც საშუალებას გვაძლევს, დავადგინოთ როგორც თითოეული მოსწავლის, ასევე ჯგუფის მიღწევა განსაზღვრული ეტაპის ბოლოს.

პრაქტიკული გამოცდილება

სკოლებში მეთოდის დანერგვის შედეგად მიღებულმა გამოცდილებამ მეთოდის პოზიტიური ეფექტი დაადასტურა. მეთოდის დაყოფას ინდივიდუალური და ერთობლივი მუშაობის ფაზებად მინიმუმამდე დაჰყავს ჯგუფური მუშაობის დროს თავჩენილი ის რისკები, რომლებიც წერილის დასაწყისში ვახსენეთ.

თანამედროვე უცხოური ენების სწავლება – ერთიანი ევროპული საგანმანათლებლო პოლიტიკის პრიორიტეტი

0
ევროპული მულტილინგვიზმი ანუ ენობრივი მრავალფეროვნება

 

უცხოური ენების სწავლებას განსაკუთრებული ადგილი უკავია ევროპის ინტერკულტურული საზოგადოების განვითარებაში, რომელიც ტოლერანტობის, კრეატიულობისა და კულტურული მრავალფეროვნების პრინციპებზეა დაფუძნებული.

უცხოური ენების სწავლება უწყვეტ კავშირშია მულტილინგვიზმის (მრავალენობრიობის), ანუ ენობრივი მრავალფეროვნების პრინციპის განვითარებასთან, ხოლო ენობრივი პოლიტიკა, რომელიც მულტილინგვიზმს ემყარება, ევროპული იდენტობის ქვაკუთხედს წარმოადგენს. შესაბამისად, ერთი უცხოური ენის სწავლა განიხილება როგორც გზა მეორე და მომდევნო უცხოური ენების შესწავლისაკენ. უცხოური ენის ცოდნა ევროპაში ადამიანის კონკურენტუნარიანობის მთავარ ფასეულობადაა მიჩნეული. შესაბამისად, რამდენიმე უცხოური ენის სწავლება ევროპის საგანმანათლებლო სისტემის სტრატეგიულ პროირიტეტს წარმოადგენს.

სასკოლო სისტემა, რომელსაც ევროპელთა 65% უცხოური ენის ათვისების მთავარ წყაროდ მიიჩნევს, გადამწყვეტ როლს ასრულებს მოსწავლეთათვის ენობრივ-საკომუნიკაციო უნარების განვითარებაში. ევროპის სხვადასხვა ქვეყანაში ჩატარებული სასკოლო რეფორმა სწორედ საერთო მიზანს – უცხოური ენების დაუფლებისათვის საჭირო გარემოს გაუმჯობესებას – ემსახურება.

გასული საუკუნის ბოლოს ევროპის საბჭომ მიიღო გამოწვევა, რომელსაც „ძირითადი კომპეტენციების დახვეწა” ეწოდა. გამოწვევის მთავარ იდეად ყოველი ევროპელი მოსწავლისთვის, დაწყებითი სკოლიდან მოყოლებული, სავალდებულო სასკოლო განათლების ფარგლებში სულ ცოტა ორი უცხოური ენის სწავლება მიიჩნიეს. ეს ყოველივე დიად მიზანს – საერთო ევროპული ღია, მობილური სივრცის შექმნას ემსახურება.

რეკომენდაციები უცხოური ენის ადრეულ ეტაპზე სწავლებისათვის

დიდი ხანია აღარავინ დაობს იმ მოსაზრების თაობაზე, რომ უცხოური ენის ეფექტიანი სწავლებისთვის უმნიშვნელოვანესია ადრეულ ასაკშივე სწავლის მიმართ დადებითი დამოკიდებულების შექმნა.

1996 წელს გერმანიაში, ნიურნბერგში, 22 ქვეყნის ექსპერტთა მრავალრიცხოვანმა ჯგუფმა ხანგრძლივი კონსულტაციების შედეგად შეიმუშავა დოკუმენტი, რომელიც მიზნად ისახავდა უცხოური ენების ადრეულ ასაკში სწავლების ზოგადი პრინციპების ერთიან ჩარჩოდ ჩამოყალიბებას. რეკომენდაციების სახით შედგენილი ნიურნბერგის დოკუმენტი (ნიურნბერგის რეკომენდაციები ადრეულ ასაკში უცხოური ენის სწავლებისათვის) გვთავაზობს 4-დან 10 წლამდე ასაკის მოსწავლეთა პოტენციალისა და მოთხოვნილებების რეალიზაციისთვის საუკეთესო გარემოს შესაქმნელად საჭირო ყველა პირობას, რომლებიც ადვილად მოერგება ნებისმიერ სასწავლო გარემოსა თუ საგანმანათლებლო დაწესებულებას.

გთავაზობთ ზემოხსენებული დოკუმენტის მიმოხილვას:

ადრეულ ეტაპზე უცხოური ენის სწავლება ხელს უნდა უწყობდეს:

. მოსწავლისათვის უცხოური ენის შესახებ წარმოდგენის შექმნას;

. მოსწავლისათვის თვალსაწიერის გაფართოებას და სამყაროში უკეთ ორიენტირების მიზნით უცხოური კულტურის შემეცნებას;

. მოსწავლისათვის უცხოური კულტურისა და მასთან დაკავშირებული სოციალიზაციის ფაქტორების გაცნობას, რითაც მას საკუთარი სოციალიზაცია გაუადვილდება;

. საკუთარი და უცხო რეალიების ინტერკულტურულ ჭრილში წარმოჩენას;

. მოსწავლის ზოგად განვითარებას როგორც ემოციური, კრეატიული და სოციალური, ისე ენობრივი თვალსაზრისით;

. უცხოური ენების მიმართ ინტერესის გაღვივებას და ენის სწავლის პროცესში დადებითი ემოციის გამოწვევას;

. მოსწავლის მიერ ისეთი სასწავლო სტრატეგიების ათვისებას, რომლებიც ხელს უწყობს დამოუკიდებლად სწავლის უნარის გამომუშავებას.

სასწავლო მასალა:

. უნდა შეესაბამებოდეს მოსწავლის ასაკობრივ ინტერესებს და ემსახურებოდეს ამ ინტერესთა სფეროს გაფართოებას;

. უნდა შეესაბამებოდეს მოსწავლის გრძნობებს, მის ფანტაზიასა და კრეატიულობას და სიამოვნებას ანიჭებდეს მას;

. აგებული უნდა იყოს საბავშვო კულტურის, ინტერკულტურულ და ქვეყანათმცოდნეობის ელემენტებზე, რომლებიც უშუალო კავშირში იქნება ბავშვის ასაკობრივ ინტერესებთან;

. ორიენტირებული უნდა იყოს თანაკლასელებთან თანამშრომლობასა და კომუნიკაციაზე, რაც მეტწილად ენის შეცნობის, გაგებისა და სახალისო ფორმით გამოყენების პრინციპზეა აგებული;

. პრიორიტეტულად მოსმენასა და ლაპარაკზე უნდა იყოს ორიენტირებული, ხოლო კითხვა და წერა დამხმარე ფუნქციას ასრულებდეს, თუმცა ამ უკანასკნელთა მნიშვნელობა არ დაკნინდეს;

. უნდა ითვალისწინებდეს პარავერბალურ (გამოთქმა, ინტონაცია, სასაუბრო რიტმი) და არავერბალურ (მიმიკა, ჟესტიკულაცია) საკომუნიკაციო საშუალებებს.

სწავლების მეთოდი

. უნდა ემსახურებოდეს მოსწავლისთვის კომფორტული სასწავლო გარემოს შექმნას, რაც სწავლის მიმართ ხალისიანი დამოკიდებულების ჩამოყალიბებას შეუწყობს ხელს;

. უნდა შეესაბამებოდეს მოსწავლის მოთხოვნილებებს, რაც საგაკვეთილო პროცესში მეთოდების მრავალფეროვნებას და მონაცვლეობას გულისხმობს;

. აგებული უნდა იყოს მოსწავლისთვის მისაღებ თამაშის პრინციპზე;

. უნდა გულისხმობდეს საგაკვეთილო პროცესში მოსწავლის მაქსიმალურ ჩართულობას, რაც გამოიხატება სასწავლო პროცესის ცენტრად არა მასწავლებლის, არამედ მოსწავლის ქცევით (მასწავლებელი უმთავრესად დამკვირვებლის, თანაბარ პირობებში მოთამაშის, მრჩევლის და არა ხელმძღვანელის ფუნქციას უნდა ინარჩუნებდეს);

. ორიენტირებული უნდა იყოს როგორც დამოუკიდებლად, ისე წყვილსა და ჯგუფში მუშაობის უნარის განვითარებაზე;

. ორიენტირებული უნდა იყოს გაკვეთილზე შიშისა და რიდის დაძლევის, მიღწევების წახალისებისა და გამჭვირვალობის ატმოსფეროს შექმნაზე.

შეფასება

. უცხოური ენის გაკვეთილზე აქცენტი არა მოსწავლის შეფასებაზე, არამედ მისი მიღწევების დადგენაზე უნდა გაკეთდეს.

. მიღწევების დადგენა მხოლოდ მოსწავლის ზოგად განვითარებას კი არ უნდა ეხებოდეს, არამედ ითვალისწინებდეს მის გადმოცემის უნარს, კრეატიულობას, სოციალურ ქცევას. ფორმალურ ენობრივ ასპექტებს ამ შემთხვევაში მეორეხარისხოვანი მნიშვნელობა ენიჭება

მოსწავლის მიღწევათა გამოკვეთილი ინდიკატორები ასეთია:

მასწავლებელი:

. ახდენს სასწავლო მიზნების დეფინიცირებას;

. აკვირდება მოსწავლის ემოციურ, კრეატიულ, კოგნიტურ და ენობრივ განვითარებას;

. გეგმავს ამა თუ იმ მოსწავლისათვის პრიორიტეტულ აქცენტებს და ინდივიდუალურად მუშაობს მასთან.

მოსწავლე:

. იგებს თავისი მიღწევების შესახებ, რაც მას მოტივაციას მატებს;

. სწავლობს თვითშეფასებას და თანატოლების შეფასებას;

. სწავლობს, საკუთარი მიღწევებიდან გამომდინარე, თანატოლების დახმარებას;

. აქტიურად მონაწილეობს სასწავლო პროცესში.

მოცემულ ეტაპზე სასურველია ნიშნების წერისგან თავის შეკავება. შეფასება, რომელიც მხოლოდ ნიშნების წერაზეა ორიენტირებული, გაუმართლებელია. ამის ნაცვლად წინა პლანზე წამოსაწევია ვერბალური (სიტყვიერი) შეფასება, რაც მოსწავლის ინდივიდუალურ განვითარებას უზრუნველყოფს.

შეცდომები აღიქმება არა როგორც წამგებიანი რამ, არამედ როგორც სწავლის პროცესის ჩვეულებრივი თანამდევი მოვლენა, რომელსაც წარმატება მოსდევს.

მასწავლებლის კომპეტენცია

. უცხოური ენის მასწავლებელი სამიზნე ენას როგორც თეორიული, ისე პრატქიკული ასპექტით თავისუფლად უნდა ფლობდეს.

. მასწავლებლის ენობრივი კომპეტენცია იმ დონისა უნდა იყოს, რომ გაკვეთილის უცხოურ ენაზე ჩატარებას ართმევდეს თავს.

. მასწავლებლის გამოთქმა უნდა იყოს სანიმუშო მოსწავლისათვის: ფონეტიკური თვალსაზრისით გამართული, სისტემური და რიტმული.

. მასწავლებლის ენობრივი რეპერტუარი ხელს უნდა უწყობდეს კლასში თანამშრომლობასა და ინტერკულტურულ განათლებას.

. გარდა ენობრივი შინაარსისა, მასწავლებელი უნდა ფლობდეს ისეთ პარალინგვისტურ საშუალებებს, როგორებიცაა მიმიკა, ჟესტიკულაცია, მუსიკალური და საცეკვაო მოძრაობები, თეატრალური და თამაშის ელემენტები.

. მასწავლებელს უნდა ჰქონდეს უნარი საკუთარი ლინგვისტური, ინტერკულტურული და პროფესიული ცოდნის დამოუკიდებლად გაღრმავებისა.

. გარდა თეორიული ცოდნისა, მას უნდა ჰქონდეს დაწყებით საფეხურზე სწავლების გამოცდილება.

სწავლების პრინციპები და სასწავლო მიზნები

. მოსწავლე საწავლო პროცესის მთავარ კომპონენტს უნდა წარმოადგენდეს.

. სასწავლო მასალა მოსწავლის ინდივიდუალური სენსორულ-მოტორულ საჭიროებებთან შეთანხმებით უნდა შეირჩეს.

. სასწავლო მასალის შინაარსი და თემატიკა მოსწავლის ყოფით სიტუაციებსა და მის ცხოვრებისეულ გამოცდილებას ეხმიანებოდეს.

. წერა-კითხვის სწავლების პროცესი დაწყებითი სკოლის ადრეულ ეტაპზე ნაბიჯ-ნაბიჯ, ნელი ტემპებით უნდა დაიწყოს.

. ენის სწავლების პროცესი სპირალური პროგრესიის გზით უნდა წარიმართოს.

.სასურველია მოსწვალეთა დაყოფა ჯგუფებად/გუნდებად, რაც ხელს უწყობს გუნდური პრონციპების სწავლებასა და ურთიერთდახმარების უნარის ჩამოყალიბებას.

.მოსწავლეთა ინდივიდუალური მიღწევების გამოკვეთა როგორც ჯგუფის, ისე დამოუკიდებელი სამუსაოს ფარგლებშია შესაძლებელი.

.საგაკვეთილო პროცესმა სასურველია მაქსიმალურად მეტი ფაზა მოიცვას, მაგალითად: მოსმენა, კითხვა, მოძრაობა, ცეკვა, სიმღერა, ხატვა, წერა და სხვა.

.სოციალური საგავეთილო ფორმების მონაცვლეობა (ინდივიდუალური, ჯგუფური, გუნდრი სამუშაო; პროექტში მონაწილეობა და სხვა) სწავლის რპოცესისადმი ინტერესის გაღვივებასა და კონცენტრაციის უნარის ჩამოყალიბებას უწყობს ხელს.

.სხვადასხვა მეთოდიკური პრინციპების მონაცვლეობა სასწვალო მიზნების მიხედვით ბევრად ეფექტიანს ხდის სწავლების პროცესს.

.მოსწავლეთა მიერ დაშვებული შეცდომები სასწვლო პროცესის ჩვეულებრივ, რიგით კომპონენტად უნდა მოიაზრებდეს, ხოლო მათი გამოსწორება უკუკავშირის პრინციპით ხდებოდეს.

.ზეპირი კომუნიკაციის დროს დაშვებული შეცდომების გამო საუბრის პროცესის შეწყვეტა მიზანშეუწონლადაა მიჩნეული.

მიუხედავად მას შემდეგ მსოფლიოში მომხდარი სოციალური, ეკონომიკური, სამეცნიერო თუ ტექნოლოგიური ცვლილებებისა, ზემოხსენებული დოკუმენტის პოსტულატები, რომლებიც სასწავლო მასალას, მეთოდიკას, მაასწავლებლის კომპეტენციასა და არაერთ სხვა საკითხს ეხება, დღემდე არ კარგავს აქტუალობას უცხოური ენების სწავლების საწყის ეტაპზე.

ვასწავლოთ აკადემიური წერა

0
აკადემიური წერა ტრანსფერული უნარია, რომელიც განათლების ყველა საფეხურზე მნიშვნელოვანია აკადემიური მიღწევების უზრუნველსაყოფად, ხოლო შემდგომში _ პროფესიული და კარიერული განვითარებისთვის. აკადემიური წერის საჭიროებას ყოველდღიურ ცხოვრებაშიც ვხვდებით ბანკებთან, სადაზღვევო კომპანიებთან, ტურისტულ კომპანიებთან თუ სასტუმროებთან ურთიერთობისას. სკოლებსა და უნივერსიტეტებში აკადემიური წერის მეშვეობით ცოდნის დემონსტრირება, დამოუკიდებელი აზროვნების, ანალიზის, კვლევისა და სწავლის უნარების განვითარება ხდება. 

აკადემიური წერის სწავლებაში სხვადასხვა მიდგომაა გავრცელებული. ამ წერილში წარმოდგენილი მიდგომები სან ფრანცისკოს უნივერსიტეტის პროფესორის, ლინგვისტ მეი შიის ნამუშევარს ეფუძნება. მეი შიი ჟურნალ TESOL Quarterly-ში გამოქვეყნებულ სტატიაში აკადემიური წერის სწავლების ოთხ მიდგომას განიხილავს: 

·ფორმატზე ორიენტირებული სწავლება – სწავლების ამ მიდგომის ფარგლებში მთავარი ყურადღება ნაწერის სტრუქტურას ეთმობა. მოსწავლე ეცნობა ცალკეულ სტრუქტურულ ფორმატს და ნაწერის აგების ჩარჩოს, რომელსაც შემდეგ ნამუშევარს მოარგებს. ფორმატზე ორიენტირებული სწავლებისას მოსწავლე სხვადასხვა მოდელს ეცნობა: შეპირისპირებით ანალიზს, მიზეზ-შედეგობრივ ანალიზს, დადებითი და უარყოფითი მხარეების აღწერას, ინდუქციურ და დედუქციურ ანალიზს. აღსანიშნავია, რომ სხვადასხვა კულტურაში აღნიშნული მოდელები შეიძლება განსხვავდებოდეს. მოდელების ფორმატში განსხვავებები გვხვდება სასწავლო დისციპლინის მიხედვითაც. მაგალითად, დასავლეთის ქვეყნებში ესეის წერის დედუქციური მოდელია გავრცელებული, ხოლო აღმოსავლეთში _ ინდუქციური.   

·ფუნქციაზე ორიენტირებული სწავლება _ სწავლების ამ მიდგომის ფარგლებში, პირველ რიგში, განისაზღვრება წერის მიზანი, შინაარსი და სამიზნე აუდიტორია, რაც შემდგომ განსაზღვრავს ნაწერის სტრუქტურას. ფორმატზე ორიენტირებული სწავლებისგან განსხვავებით, ფუნქციაზე ორიენტირებული სწავლებისას წერითი დავალების მიცემის დროს მოსწავლეებს ვაცნობთ კონკრეტულ მიზანს და კონტექსტს, ხოლო შემდეგ მოსწავლე თავად განსაზღვრავს, რა ფორმატში დაამუშავებს ნაწერს. თუ გვსურს, რომ მოსწავლემ წარმოადგინოს მიზეზ-შედეგობრივი კავშირები რომელიმე ნაწარმოებში, მას ვაძლევთ კონტექსტს და ვავალებთ ანალიზსა და განზოგადებას. მაგალითად, დავალება შეიძლება ასე ჩამოყალიბდეს: “ოთარაანთ ქვრივში” სოციალურ სტატუსში სხვაობა გიორგის უბედურების ერთ-ერთი მიზეზი იყო. კიდევ რა პრობლემებია წარმოდგენილი აღნიშნულ ნაწარმოებში?” ასეთი მიდგომა, განსხვავებით ფორმატზე დაფუძნებული წერის სწავლებისაგან, მოსწავლეების მოტივირებას ახდენს კონკეტული კონტექსტის საფუძველზე მსჯელობის წახალისებით. ზოგჯერ შესაძლოა დავალებაში მოცემული კონტექსტი მოსწავლისთვის უცხო იყოს. ასეთ შემთხვევაში, მოსწავლეს უნდა მიაწოდოთ დამატებითი ინფორმაცია, მონაცემები და ფაქტები ანალიზისა და დასკვნის გაკეთების ხელშესაწყობად.  

·პროცესზე ორიენტირებული სწავლება – ამ მიდგომის ფარგლებში მთავარი აქცენტი წერის პროცესსა და წერის ეტაპებზე კეთდება. იგულისხმება წერის მოსამზადებელი ეტაპი (ინფორმაციის შეგროვება, მოძიება, ჩანაწერების გაკეთება, მასალის ორგანიზება), ნაწერის სამუშაო ვერსიის შექმნა (იდეების დაწყობა თანმიმდევრულად), ხელმეორედ გადაწერა (ცვლილებების შეტანა, რედაქტირება, კორექტირება). იმისათვის, რომ ძირითადი ყურადღება წერის პროცესს დაეთმოს, ამ მიდგომის ფარგლებში წერითი დავალებები პირად გამოცდილებაზე და მოსწავლეებისთვის კარგად ნაცნობ თემებზეა აგებული. წერის პროცესში გარკვეული პრაქტიკის მიღების შემდეგ დავალებებში ახალი და უცნობი საკითხები შემოდის.  

·სასწავლო დისციპლინაზე ორიენტირებული სწავლება – მთავარი აქცენტი კეთდება წყაროების სწორად და ეფექტურად გამოყენებაზე (წყაროდ გამოიყენება საკითხავი მასალა, ლექციები, დისკუსიები და ა.შ.), ინფორმაციის სინთეზსა და ინტერპრეტაციაზე. წერა დაკავშირებულია დისციპლინის შესწავლასთან და მიზნად ისახავს მოსწავლეების აზროვნების წახალისებას, დისციპლინის ათვისების ხელშეწყობას. სასწავლო დისციპლინაზე ორიენტირებული მიდგომის ფარგლებში ხშირად ვხვდებით ისეთ დავალებებს, როგორიცაა ტექსტის შინაარსის გადმოცემა, ანალიზი, კრიტიკა, სინთეზი. 

საშუალო განათლების საფეხურზე შემდეგი სახის წერითი დავალებებია ყველაზე გავრცელებული: წერილები, ტექსტის შინაარსის გადმოცემა, ტექსტის ანალიზი, მოხსენება, ანგარიში (ზუსტ და საბუნებისმეტყველო მეცნიერებებში – ექსპერიმენტის ანგარიში), ესეი, ლიტერატურული ანალიზი, თავისუფალი წერა. მიუხედავად იმისა, თუ ზემოთ აღწერილი სწავლების მიდგომებიდან რომელ მოდელს ვიყენებთ, გარკვეული წერითი უნარები დავალებების ბევრ ტიპზე ვრცელდება. ამ წერილში წერითი დავალების ორ მაგალითს განვიხილავთ – ესეის და ანგარიშს. 

ესეიზე მუშაობისას, პირველ რიგში, მნიშვნელოვანია დავალების სწორად გაშიფვრა. აკადემიური წერის ფუნქციური სწავლების მოდელის ფარგლებში განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია დავალების სწორად გაშიფვრა, რადგან სწორედ მოცემული კონტექსტი განსაზღვრავს დავალების არსს. გაშიფვრის შემდეგ ხორციელდება პირველადი კვლევა, რომელშიც ერთიანდება გაკვეთილებზე გაკეთებული ჩანაწერების ანალიზი და მათი გამოყენებით ინფორმაციის გახსენება, საკითხავი მასალის და წყაროების კრიტიკული კითხვა და პირველადი ჰიპოთეზის ჩამოყალიბება. მაგალითად, პირველადი კვლევისა და ჩანაწერების ანალიზის შემდეგ მოსწავლემ შესაძლოა ჩამოაყალიბოს ასეთი ჰიპოთეზები: “თუ სინათლის ტალღის სიგრძე გავლენას ახდენს ფოტოსინთეზის ინტენსივობაზე, მაშინ სხვადასხვა ფერის სინათლე მცენარის მიერ სხვადასხვა მოცულობის ჟანგბადის წარმოქმნას განაპირობებს”, ან “თუ ტემპერატურა გავლენას ახდენს ცხოველის მეტაბოლიზმზე, ატმოსფერული ტემპერატურის გაზრდა ცხოველში უფრო ინტენსიურ მეტაბოლიზმს გამოიწვევს”. 

ჰიპოთეზის ჩამოყალიბების შემდეგ მოსწავლეს მოეთხოვება დამატებითი ინფორმაციის მოძიება, ორგანიზება, სინთეზი, ინტერპრეტაცია და დავალების მიზნების შესაბამისად გამოყენება. მოსწავლემ ასევე უნდა შეძლოს ახალი ცნებების შედარება და პირად გამოცდილებასთან მათი დაკავშირება. ასევე მნიშვნელოვანია მსჯელობის, ანალიზის შედეგების განზოგადების და დასკვნის გამოტანის უნარი ჰიპოთეზის დასამტკიცებლად ან უარსაყოფად.

ენობრივი თვალსაზრისით, წერილში წარმოდგენილ ორივე ტიპის დავალებაზე ერთი და იგივე სტანდარტები ვრცელდება. ამდენად რედაქტირების ფუნქციას წერილის ბოლოს განვიხილავთ. 

ანგარიშის ტიპის წერითი დავალება მოსწავლეებს ყველაზე ხშირად კოლაბორაციული და პროექტებზე დაფუძნებული სწავლების ფარგლებში შესრულებული დავალებების შემდეგ უწევთ. 

ანგარიშზე მუშაობისას მოსწავლემ უნდა განსაზღვროს, თუ რა არის ანგარიშის მიზანი, მოახდინოს მონაცემების სინთეზი, პრობლემის განსაზღვრა, სიტუაციის ანალიზი, შედეგების წარმოდგენა და სხვა. ანგარიშის ტიპური სტრუქტურა შემდეგნაირად განისაზღვრება:

·ანგარიშის მოკლე რეზიუმე იწერება თხრობითი სტილით ან წარმოადგენს ანგარიშის ქვეთავების ჩამონათვალს. 

·ანგარიშის მიზანი და ამოცანები, უმეტესად, იმეორებს მოსწავლის დავალების არსს. პრობლემის ან სიტუაციის აღწერა კი წარმოადგენს კონტექსტურ ინფორმაციას და გვიხსნის, თუ რამდენად მნიშვნელოვანია ანგარიშში წარმოდგენილი პრობლემის/სიტუაციის კვლევა. 

·კვლევის ან პროექტის მასშტაბი გვაწვდის ინფორმაციას, თუ რა რესურსი და დრო დასჭირდა ანგარიშში აღწერილი პროექტის ან კვლევის განხორციელებას, რამდენმა მოსწავლემ მიიღო მონაწილეობა, სამუშაო ერთობლივად განხორციელდა თუ ინდივიდუალურად. 

·ლიტერატურის ანალიზი მიმოიხილავს ანგარიშში წარმოდგენილი პრობლემის ან სიტუაციის შესახებ არსებულ თეორიებს, ლიტერატურას, არსებულ მონაცემებს. 

·კვლევის ან პროექტის ფარგლებში გამოყენებული მეთოდები აღწერს კვლევის, ინდივიდუალური თუ კოლაბორაციული მუშაობის და ანალიზის მეთოდებს. 

·აღმოჩენები, შედეგები ან ფაქტები – მათი ფორმულირება განისაზღვრება სასწავლო დისციპლინის მიხედვით. ზუსტ და საბუნებისმეტყველო მეცნიერებებში აღმოჩენები ექსპერიმენტის შედეგად იკვეთება, ისტორიაში შეიძლება ფაქტის კონსტატაციის სახით წარმოგვიდგეს, ლიტერატურაში ავტორის იდეები ახლებურად შეიძლება წარმოვაჩინოთ და ა.შ.

·ანალიზი – აღნიშნული ნაწილი, ესეის მსგავსად, წარმოადგენს მსჯელობას იმის შესახებ, თუ როგორ მივედით გარკვეულ აღმოჩენამდე ან შედეგამდე, და ახალ ფაქტებს/გარემოებებს როგორი ინტერპრეტაცია შეიძლება გავუკეთოთ. 

·დასკვნები და რეკომენდაციები მკაფიოდ და გასაგებად უნდა იყოს ფორმულირებული, ერთი დასკვნა/რეკომენდაცია _ ერთი წინადადების სახით. 

·დანართები – იგულისხმება დამატებითი საჭირო ინფორმაცია.  

ორი ტიპის დავალებებს შორის განსხვავებების ნათლად დასანახად, ცხრილში წარმოდგენილია ესეისა და ანგარიშის განმასხვავებელი ნიშნები. 

ანგარიში

ესეი

წარმოადგენს ინფორმაციას.

წარმოადგენს არგუმენტს.

იკითხება “სწრაფი კითხვის” მეთოდით.

იკითხება სიღრმისეულად.

გამოიყენება დანომრილი დასათაურებები
და ქვეთავები.

ქვეთავების და
დასათაურებების  რაოდენობა მინიმალურია.

არ სჭირდება
ბიბლიოგრაფია.

ყოველთვის სჭირდება
ბიბლიოგრაფია (თავისუფალი ესეის გარდა).

გამოიყენება
მოკლე და ლაკონური პარაგრაფები, ჩამონათვალები.

იწერება თხრობითი
სტილით, გაბმული პარაგრაფებით.

გამოიყენება
ცხრილები და გრაფიკული გამოსახულებები.

გრაფიკული გამოსახულებები
იშვიათად გამოიყენება.

სჭირდება მოკლე
რეზიუმე დასაწყისში.

მოკლე რეზიუმე
იწერება მხოლოდ მაშინ, როცა ესეი დიდი მოცულობისაა.

შეიცავს რეკომენდაციებს.

შეიცავს დასკვნებს.

შეიძლება ჰქონდეს
დანართები.

არ აქვს დანართები.

მორფოლოგიური და სტილისტური ფორმების შერჩევა უნდა შეძლოს აზრის გადმოსაცემად. 

ნაწერის სამუშაო ვერსიის დასრულების შემდეგ არსებითი მნიშვნელობა ენიჭება ნამუშევრის რედაქტირებას და კორექტურას. ნამუშევრის რედაქტირება მნიშვნელოვნად ზრდის ნაწერის ხარისხს. უმჯობესია, ის პირველადი ვერსიის დასრულებიდან რამდენიმე დღეში გაკეთდეს. თუ ნაწერის შინაარსობრივი ასპექტით მოსწავლე კმაყოფილია და დამატებითი ინფორმაციის მოძიება საჭირო არ არის, მან კიდევ ერთხელ უნდა გადახედოს ნამუშევარს და შეამოწმოს:

·გასცა თუ არა პასუხი დავალებას/შეკითხვას;
·რამდენად დაბალანსებულია მისი არგუმენტები, დასკვნები და რეკომენდაციები (ანგარიშის შემთხვევაში);
·წარმოდგენილი აქვს თუ არა საჭირო/სათანადო მტკიცებულებები ან ფაქტების ანალიზი; 
·სტრუქტურულად არის თუ არა გამართული ნაწერი; ესეის შემთხვევაში, აქვს თუ არა მას შესავალი, ძირითადი ნაწილი და დასკვნა;
·თითოეულ პარაგრაფში წარმოდგენილია თუ არა მთავარი აზრი, რომელიც უკავშირდება დავალებას ან შეკითხვას;
·არის თუ არა პარაგრაფები ლოგიკურად დაწყობილი;
·რამდენად ეფექტურია წინადადებების წყობა; გამოხატავს თუ არა სათქმელს ზუსტად; 
·მითითებულია თუ არა ციტატების და პარაფრაზირებული ტექსტის წყაროები (ანგარიშის შემთხვევაში _ დანართების წყაროები);
·დაცულია თუ არა ორთოგრაფიის წესები.
საბოლოო ეტაპზე მოსწავლემ კიდევ ერთხელ უნდა გადაიკითხოს ნაწერი. უმჯობესია, თუ მას ხმამაღლა წაიკითხავს. მასწავლებლის რჩევები მან ახალ წერით დავალებაზე მუშაობისას უნდა გაითვალისწინოს.  

სწავლის მოტივაციის შიდა ფაქტორები

0
რა ფაქტორები უწყობენ ხელს სწავლის მოტივაციის ამაღლებას?
ვიდრე უშუალოდ დასმულ კითხვაზე გავცემდეთ პასუხს, მოკლედ განვიხილოთ, რა არის მოტივაცია და რა მნიშვნელობა აქვს მას სწავლა-სწავლების პროცესში.

მოტივაცია ერთ-ერთი ყველაზე აქტიურად გამოყენებული და მნიშვნელოვანი ტერმინია თანამედროვე პედაგოგიურ ფსიქოლოგიაში. ის მოიცავს მოსწავლის ქმედებისა და ქცევის განმაპირობებელ ფაქტორებს, რომლებიც მას შიდა (ემოციები, გრძნობები, განცდები…) და გარე (გარემო) სტიმულებზე საპასუხო რეაქციისკენ უბიძგებენ. საზოგადოდ, ადამიანის ქმედება უმეტესად მიზნის მიღწევაზეა ორიენტირებული და მას განსაზღვრული მოტივები უდევს საფუძვლად. აქედან გამომდინარე, მოტივაცია შეიძლება განიმარტოს როგორც სასურველი მიზნის მიღწევისკენ მიმართული პროცესი.
პედაგოგიურ ფსიქოლოგიაში განსაკუთრებული ყურადღება ეთმობა სწავლის მოტივაციას და მის განმაპირობებელ ფაქტორებს. აღნიშნული საკითხის სიღრმისეულად გააზრება როგორც პედაგოგის, ასევე მოსწავლის მიერ გადამწყვეტ როლს ასრულებს მოსწავლეთა მომავალ წარმატებაში.
სწავლის მოტივაცია სხვადასხვა კომპონენტისგან შედგება. განვიხილავთ რამდენიმე მნიშვნელოვან შიდაპიროვნულ ფაქტორს, რომლებიც სწავლის მოტივაციას განაპირობებს:
1.ცნობისმოყვარეობა
ადამიანი ბუნებით ცნობისმოყვარეა. ის გამუდმებით ეძებს ახალ გამოცდილებას, თავსატეხს, ცდილობს, გადაჭრას ახალ-ახალი პრობლემები და ა.შ., რის შედეგადაც მას ისეთი უნარები და კომპეტენციები უვითარდება, რომლებიც ხელს უწყობს გარემოსთან ადაპტაციასა და შინაგანი წონასწორობის დამყარებაში.

სწავლა-სწავლება ყველაზე ეფექტურია მაშინ, როდესაც იგი მოსწავლის  ინტერესებისკენ არის მიმართული. მასწავლებლის ერთ-ერთი მთავარი ამოცანაა, მოსწავლეებს გაუღვიძოს ცნობისმოყვარეობა შესასწავლი საკითხის მიმართ. ცნობისმოყვარეობა შინაგანი მოტივაციის განმაპირობებელი ფაქტორია და, ამდენად, მნიშვნელოვან როლს ასრულებს სწავლა-სწავლების პროცესში. ის გონებას მიმართავს პასიურობიდან აქტიურობისკენ, ახალი  იდეების აღმოჩენისა და ჰიპოთეზების წარმოდგენისკენ, ახალი მოვლენებისა და ფაქტების შემეცნებისკენ. აღნიშნულიდან გამომდინარე, ცნობისმოყვარეობა მოსწავლეს კვლევა-ძიებისკენ უბიძებს.

სასურველია, მასწავლებელმა მოსწავლეებს ცნობისმოყვარეობა აღუძრას ნაცნობი გამოცდილების კონტექსტში, გამოიყენოს ისეთი სტიმულები, რომლებიც არ იქნება მათთვის სრულიად უცხო. საჭიროა ბალანსის დაცვა მოსწავლის უკვე არსებულ კოგნიტურ სქემასა და ახალი დავალების სირთულეს შორის _ წინააღმდეგ შემთხვევაში შესაძლოა მოსწავლემ დაუძლევლად მიიჩნიოს ამოცანა და პასიურ მდგომარეობაში გადავიდეს.  

მასწავლებელს შეუძლია, მოსწავლეებს ცნობისმოყვარეობა აღუძრას: პრაქტიკული მნიშვნელობის მქონე ინფორმაციის მიწოდებით; რეალური ფაქტის გაცნობამდე მასში წარმოდგენილ პრობლემურ სიტუაციაზე მსჯელობით; ვარაუდის გამოთქმაზე ორიენტირებული კითხვების დასმით; ახალი, უცნობი ფაქტებით; რაციონალური და ემოციური ფაქტორების თანხვედრით; მხატვრული ლიტერატურისა და ცხოვრებისეული მაგალითების გამოყენებით; ვიზუალური და აუდიომასალით; მოკლე ისტორიული ექსკურსით და ა.შ.

2.თვითრწმენა
თვითრწმენა მნიშვნელოვანი მოტივია სწავლისადმი პოზიტიური განწყობის შესაქმნელად. იმისთვის, რომ მოსწავლე სასწავლო პროცესში აქტიურად ჩაერთოს, ის დარწმუნებული უნდა იყოს საკუთარ შესაძლებლობებში და ეჭვი არ უნდა ეპარებოდეს დასახული მიზნის მიღწევაში. წარმატების განცდა მოსწავლეს, საზოგადოდ, ადამიანს ხშირად აღუძრავს სურვილს, აღმოჩნდეს მსგავს მდგომარეობაში, რაც თავისთავად იქცევა შინაგანი მოტივაციის განმაპირობებელ ფაქტორად.

როგორ განვუმტკიცოთ მოსწავლეებს თვითრწმენა?

ამისთვის მასწავლებელი უნდა ფლობდეს ინფორმაციას მოსწავლეების ცოდნის დონისა და კომპეტენციების, სასწავლო პროცესისთვის ხელსაყრელი თუ არასასურველი რწმენის შესახებ. მას შეუძლია ისეთი აქტივობების დაგეგმვა, რომლებიც ხელს შეუწყობს მოსწავლეებში ნეგატიური რწმენის პოზიტიურით შეცვლას. საწყის ეტაპზე სასურველია, მასწავლებელმა მათ ისეთი დავალებები მისცეს, რომლებსაც იოლად დაძლევენ _ ეს უზრუნველყოფს მოსწავლეთა მიერ წარმატების განცდას. გარდა ამისა, მნიშვნელოვანია შესრულებული საქმიანობის ადეკვატურად შეფასება, მისი პოზიტიური მხარის აღიარება და საჭიროების შემთხვევაში _ კონსტრუქციული შენიშვნების მიცემა. სასწავლო პროცესი, რომელიც დაფუძნებულია ეფექტურ უკუკავშირზე, მოსწავლეს აგრძნობინებს საკუთარ პროგრესს და წარმატებას, თანდათანობითი სტიმულირება კი ხელს შეუწყობს მას, ობიექტურად შეაფასოს საკუთარი შესაძლებლობები და განიმტკიცოს თვითრწმენა.

თვითრწმენის განმტკიცება უშუალოდ უკავშირდება კომპეტენციების განვითარებას, რისი მიღწევაც შესაძლებელია მოსწავლეთა ინტერესებისა და ასაკობრივი განვითარების შესაბამისი დავალებებისა და სხვადასხვა მეთოდის გამოყენებით. ამგვარი სასწავლო გარემო ხელს უწყობს მოსწავლეთა მიერ სხვადასხვაგვარი გამოცდილების მიღებას. განვითარებული კომპეტენციები კი შემდგომ თავად იქცევა წამახალისებელ ფაქტორად და თვითრწმენის განმტკიცების საფუძვლად.
3. დამოკიდებულება

რა არის დამოკიდებულება?

დამოკიდებულება შეიძლება განიმარტოს როგორც ადამიანის მიერ მოვლენების, ფაქტების, იდეების, პიროვნებების და ა.შ. პოზიტიური ან ნეგატიური შეფასება. ის დამოკიდებულია გარე სამყაროს ინდივიდუალურ აღქმაზე და მომდინარეობს ადამიანის ფიქრებიდან, ემოციებიდან, გრძნობებიდან და გამოცდილებიდან. პირადი დამოკიდებულების ჩამოყალიბებას უმთავრესად ის გარემო, საზოგადოება, რელიგია, კულტურა და ტრადიცია განაპირობებს, რომელშიც ადამიანი იზრდება და ვითარდება. აქვე უნდა ითქვას, რომ დამოკიდებულების შეცვლაზე მნიშვნელოვან გავლენას ახდენს თანამედროვე, სწრაფად ცვალებადი გარემო, სადაც ღირებულებების, კულტურული და საზოგადოებრივი ნორმების შეფასება-გადაფასება სულ უფრო ინტენსიურად მიმდინარეობს. სკოლა, ოჯახი, საზოგადოება, საინფორმაციო საშუალებები და სხვ. გამუდმებით ცდილობენ, შეცვალონ ადამიანის ფიქრები, ემოციები და განცდები ამა თუ იმ საკითხისა თუ მოვლენის მიმართ. აი, ამ რთულ ინფორმაციულ გარემოში მნიშვნელოვანია, მასწავლებელმა შეასრულოს გზამკვლევის როლი მოსწავლეთა პოზიტიური დამოკიდებულებების ჩამოყალიბებაში.
ვიდრე უშუალოდ სწავლის მიმართ მოსწავლის დამოკიდებულების განხილვას შევუდგებოდეთ, გავეცნოთ მის შემადგენელ კომპონენტებს, რომელთა გააზრებაც მასწავლებელს საშუალებას მისცემს, ადეკვატურად დაგეგმოს და გამოიყენოს შესაბამისი სტრატეგიები მოსწავლის პოზიტიური დამოკიდებულების ჩამოსაყალიბებლად.
დამოკიდებულება სამი ძირითადი კომპონენტისგან შედგება:

1. აფექტური კომპონენტი  მოიცავს ადამიანის ემოციურ რეაქციას კონკრეტული ობიექტების მიმართ. ის გამომდინარეობს ადამიანის ემოციური გამოცდილებიდან. ასეთი დამოკიდებულება ლოგიკური აზროვნების შედეგი კი არ არის, არამედ ადამიანის შინაგანი მიმართებების, გრძნობებისა და განცდების გამოხატულებაა.

2. ქცევითი კომპონენტი კონკრეტულ ქმედებებში აისახება. მოსწავლემ არ იცის, მისაღებია თუ არა მისთვის კონკრეტული ქცევა, სანამ თავად არ გამოსცდის მას პრაქტიკაში. ასეთი დამოკიდებულება უმეტესად საკუთარ ან სხვების ქმედებებზე დაკვირვების შედეგად ყალიბდება.

3. კოგნიტური კომპონენტი ეფუძნება რაციონალურ გამოცდილებასა და ფაქტებს. ასეთი დამოკიდებულება საშუალებას აძლევს ადამიანს, მოვლენები, პიროვნებები, ფაქტები თუ მოსაზრებები შეაფასოს ლოგიკაზე დაყრდნობით, არსებული გამოცდილების საფუძველზე.
მნიშვნელოვანია ასევე, მასწავლებელმა იცოდეს, რომ მოსწავლეთა დამოკიდებულება გარკვეული საკითხების მიმართ და მათი ქცევა ყოველთვის არ ემთხვევა ერთმანეთს. მაგალითად, ის, რომ მოსწავლე უმეტესად მომზადებული მოდის გაკვეთილზე, შესაძლოა სულაც არ ნიშნავდეს, რომ მას პოზიტიური დამოკიდებულება აქვს სწავლის მიმართ. მისი ეს ქმედება შესაძლოა სულ სხვა მოტივით იყოს განპირობებული _ დასჯის შიშით ან/და საჩუქრის მიღების დაპირებით. მასწავლებლის მთავრი ამოცანა კი ის არის, რომ მოსწავლეთა მოტივაცია მთელი სიცოცხლის მანძილზე სწავლისა და განვითარებისკენ მიმართოს.  
როგორ განვსაზღვროთ მოსწავლეთა დამოკიდებულება და როგორ შევუწყოთ ხელი სწავლისადმი პოზიტიური დამოკიდებულების ჩამოყალიბებას? ამისათვის:

. შექმენით მოსწავლეთათვის უსაფრთხო სასწავლო გარემო;
. შეიტანეთ ურთიერთობაში მეტი სიცხადე და სიზუსტე; 
. გამოიყენეთ ეფექტური კომუნიკაცია, როგორც ნდობის ჩამოყალიბების ინსტრუმენტი; 
. მიეცით მოსწავლეებს აზრის თავისუფლად გამოთქმის საშუალება;
. გამოხატეთ პატივისცემა მოსწავლეთა მიერ გამოთქმული მოსაზრებებისა და იდეების მიმართ;
. შეეცადეთ განსაზღვროთ, დამოკიდებულების რომელი კომპონენტი უდევს საფუძვლად მოსწავლის შეხედულებას;
. ინდივიდუალური შესაძლებლობებიდან და პირადი ინტერესებიდან გამომდინარე, აქტიურად ჩართეთ მოსწავლე სასწავლო პროცესში და დაანახეთ საკუთარი მნიშვნელობა;
. მიეცით მოსწავლეებს საშუალება, მსჯელობითა და დისკუსიებით თავად განსაზღვრონ პირადი დამოკიდებულება სწავლის მიმართ; გაიაზრონ არსებული დამოკიდებულების გამომწვევი მიზეზები და ფაქტორები;
. მათ უნდა იმსჯელონ იმის შესახებ, როგორ დაეხმარებათ პოზიტიური დამოკიდებულება სასწავლო ამოცანების დაძლევასა და მათ მომავალ წარმატებაში;
. მათ უნდა იმსჯელონ იმის შესახებ, რა გავლენა შეიძლება მოახდინოს ნეგატიურმა დამოკიდებულებამ მათ განვითარებასა და მომავალზე;
. წაახალისეთ ისინი, რათა განუმტკიცდეთ თვითრწმენა.
4. მოთხოვნილებები

მოსწავლეთა ინდივიდუალური საჭიროებები შესაძლოა ერთმანეთისგან მეტად განსხვავებული იყოს. ამის შესახებ ყველაზე ცნობილ კლასიფიკაციას ამერიკელი ფსიქოლოგი აბრაჰამ მასლოუ გვთავაზობს. ის ადამიანის მოთხოვნილებათა ხუთ კატეგორიას გამოყოფს: 1. ბიოლოგიური (კვების, წყურვილის დაკმაყოფილების, ძილის…) მოთხოვნილებები; 2. უსაფრთხოების (სტაბილურობის, დაცულობის განცდის…) მოთხოვნილება; 3. კუთვნილებისა და სიყვარულის (ოჯახის, გუნდის, ურთიერთობების, ემპათიის…) მოთხოვნილება; 4. საკუთარი თავის მიმართ პატივისცემისა და აღიარების (ამა თუ იმ სტატუსის ქონის, წარმატების, რეპუტაციის მოპოვების…) მოთხოვნილება; 5. თვითრეალიზაციის მოთხოვნილება.
მასლოუს მოთხოვნილებათა იერარქიულ მოდელში ბიოლოგიური, ანუ საბაზისო მოთხოვნილებები ყველაზე დაბალ საფეხურზე განიხილება, ხოლო პიროვნების განვითარებისა და საკუთარი თავის რეალიზაციის მოთხოვნილებები _ ყველაზე მაღალ საფეხურზე. განათლების მიზნები ორიენტირებულია უფრო მაღალი მოთხოვნილებების ყოველდღიურ აუცილებლობად ქცევაზე. მოსწავლეებს  ისეთი უნარები და დამოკიდებულებები უნდა ჩამოუყალიბდეთ, როგორიც არის გუნდურად მუშაობის უნარი, სოციალური აზროვნება, სხვისი აზრის მოსმენა და გაზიარება, თვითრეალიზება და ა.შ.
რა მნიშვნელობა აქვს მოსწავლეთა მოთხოვნილებების დადგენას სწავლის მოტივაციისთვის?

ეფექტური სწავლება მოსწავლეთა მოტივაციის დონეზეა დამოკიდებული. მასლოუს იერარქიის მიხედვით, სწავლის მოთხოვნილების განმსაზღვრელი შეიძლება განსხვავებული დონის მოტივაცია იყოს. მაგალითისთვის მივუბრუნდეთ ზემოთ განხილულ სიტუაციას, რომელიც სწავლის მიმართ მოსწავლის დამოკიდებულებას ეხებოდა. მოსწავლის მიერ დავალების კარგად შესრულება შესაძლოა განპირობებული იყოს: დასჯის შიშით, საჩუქრის მიღების დაპირებით, აღიარების მოთხოვნილებით, ინტერესით და სხვ.

მასწავლებელმა ეფექტური და შედეგზე ორიენტირებული სასწავლო პროცესის წარმართვისთვის უნდა შეძლოს მოსწავლეთა საჭიროებებისა და მოთხოვნილების დადგენა, განსაზღვროს, იერარქიის რომელ საფეხურზეა მოსწავლე და რა მოტივები უდევს საფუძვლად სწავლას. შედეგად მან უნდა შეიმუშაოს ადეკვატური სტრატეგიები, რითაც უზრუნველყოფს სასწავლო პროცესში მოსწავლეთა აქტიურ ჩართვასა და მათი მოტივაციის ამაღლებას.
როგორც განხილული ფაქტორებიდან ჩანს, მოტივაციის წყაროები მრავალფეროვანია და თითოეული მათგანი გადამწყვეტ როლს ასრულებს მოსწავლეთა მოტივაციის ამაღლებასა და მათ წარმატებაში. თუ გსურთ, ხელი შეუწყოთ მოსწავლეთა სწავლის უნარის განვითარებას, ამისთვის აუცილებელია მოტივაციის პრინციპების გააზრება და სასწავლო პროგრამების შედგენისას, ასევე _ უშუალოდ სასწავლო პროცესში მათი გათვალისწინება. ეს საშუალებას მოგცემთ, მოსწავლეთა ფსიქოლოგიურ საჭიროებებზე დაყრდნობით შექმნათ ეფექტური და შემოქმედებითი სასწავლო გარემო და უზრუნველყოთ სასწავლო პროცესში თითოეული მოსწავლის აქტიური და ხალისიანი ჩართვა.

ლევან ბრეგაძე – სწავლება – ძნელი ხელოვნებაა

0

ლიტერატურის კრიტიკოსი, პროფესორი ლევან ბრეგაძე ერთ-ერთ ინტერვიუში ამბობს: “ვწერ უმთავრესად ლიტერატურაზე და მისი მეშვეობით (გაშუალებულად) – ცხოვრებაზეც, ადამიანზეც (ანუ: თუკი რომანისტის, პოეტის შემოქმედების საგანი უშუალოდ ცხოვრებაა, მე, როგორც კრიტიკოსი, ცხოვრებას მათიტექსტების მეშვეობით შევისწავლი, უფრო ზუსტად, მათი ტექსტებისა დაპირადი გამოცდილების ურთიერთშეჯერებით); ვწერ ლიტერატორებისა და ლიტერატურის მოყვარულთათვის და ჩემთვისაც, რა თქმა უნდა – წერის პროცესი არის მცდელობა იმ გრძნობებში სიცხადის შეტანისა, მხატვრული ტექსტების კითხვის დროსრომ გეუფლება; ვცდილობ ჩავწვდე მკითხველზე მხატვრული ტექსტის ზემოქმედების საიდუმლოებებს. ეს ერთობ მიმზიდველი საქმიანობაა – დეტექტივის მუშაობას მოგვაგონებს”.

 

დღეს ბატონი ლევანი mastsavlebeli.ge-s სტუმარია და მასწავლებლებს განათლებაზე ესაუბრება.


.
ყველა ქვეყანაში განსაკუთრებული მნიშვნელობა ენიჭება მშობლიური ენის და ლიტერატურის შესწავლას, თუმცა ბოლო დროს საქართველოში განსხვავებული ტენდეცია შეიმჩნევამშობლებიც და მოსწავლეებიც უფრო მეტ დროს უთმობენ უცხო ენებ. ამიტო ხშირად ამბობენ, რომ ახალი თაობის დიდ ნაწილს მშობლიურ ენაზე გამართულად წერაკითხვაც აღარ შეუძლია. აღარაფერს ვამბობთ აზრისსრულყოფილად ჩამოყალიბების თაობაზე… რას კარგავს ადამიანი, რომელმაკარგად არ იცის მშობლიურენა და რატომ არის მნიშვნელოვანი ამ საგნისადმი საგანგებო ყურადღების დათმობა?

ადამიანი, რომელიც კარგადვერ ფლობს მშობლიურ ენას,
კარგად არ იცნობს მშობლიურ ლიტერატურას, საკუთარ იდენტობას კარგავს, ხოლო იძენს თუ
არა ამის სანაცვლოდ სხვა იდენტობას, ეს კიდევ საკითხავია – დიდია საფრთხე, ასეთი
ადამიანი არასრულყოფილ არსებად დარჩეს.

. ეპოქის ცვლასთან ერთად იცვლება სწავლების მეთოდები. რა უნდა იწავლებოდეს ქართულლიტერატურიდან დღეს სკოლებში, და მთავარიროგორ უნდა ასწავლიდნენ?

ღრმად ვარ დარწმუნებული, რომ საჯარო სკოლებში
სწავლების ერთნაირი სტანდარტი უნდა იყოს, რაც ერთნაირი სახელმძღვანელოებისა და პროგრამების
არსებობას გულისხმობს. ისეთი ხანგრძლივი ისტორიის მქონე და ისეთი მდიდარი
ლიტერატურის სასწავლო პროგრამის შედგენა, როგორიც ქართული ლიტერატურაა, უძნელესი
საქმეა – ყველაფერს ხომ ვერ მოიცავ! სწავლებას ორი მიზანი უნდა ჰქონდეს: პირველი –
სკოლადამთავრებულს ჯეროვანი წარმოდგენა ჰქონდეს მშობლიური ლიტერატურის მნიშვნელოვან
ფაქტებსა და მოვლენებზე და მეორე – თვითონაც შეეძლოს ლიტერატურული საქმიანობა – თხზულების
(ან, როგორც ახლა ამბობენ, ესეის) დაწერა.

.მასწავლებლების მტკიცებით, მოსწავლეთა გარკვეულ ნაწილს სწავლა აღარ აინტერესებ. თუმცა პედაგოგების მიმართ პრეტენზიები აქვთ მოსწავლეებსაც. რა თვისებებუნდა ჰქონდეს მასწავლებელს, მოსწავლის პატივისცემა რომ დაიმსახუროს (ხშირად საგნის სიყვარულს მასწავლებლისადმი დამოკიდებულებაც განსაზღვრავს) და, საერთოდ, რას ურჩევდით პედაგოგებს?


სწავლა დიდ ძალისხმევას მოითხოვს, ადამიანი კი ინერტულობისკენ (სიზარმაცისკენ)
არის ბუნებით მიდრეკილი. ამ ინერციის დაძლევა მხოლოდ ძლიერი მოტივაციების
მეშვეობით არის შესაძლებელი. მოტივაციები უნდა გაუღვივოს მასწავლებელმა მოსწავლეს.
მოსწავლემ უნდა დაიჯეროს, რომ სწავლა
განათლებას
მოაქვს მატერიალური კეთილდღეობა და სულიერი კმაყოფილება. მაგრამ ეს რომ დაიჯეროს,
უნდა ხედავდეს ცხოვრებაში ამის მაგალითებს. საამისო მაგალითები კი ჩემს
ბავშვობაშიც სანთლით იყო საძებარი და ახლაც ასეა. პროტექციონიზმის არნახული დონე
მაშინაც ნიჰილისტურ დამოკიდებულებას ბადებდა სწავლა
განათლების მიმართ და დღესაც ნიჰილისტურ დამოკიდებულებას
ბადებს. ჩვენი უბედურების თავიდათავი ადრეც ეს იყო და ამჟამადაც ეს არის.

.ბატონო ლევან, უკვე ყველა აღიარებს, რომ ახალი თაობა ერთობ დაშორდა წიგნს. თქვენი აზრით, სადამდე მიგვიყვნსეს პრობლემა და სად უნდა ვეძებოთ მისი სათავე? რაშეიძლება გაკეთდეს მის დასაძლევად?


ჰო, დაშორდა. ერთადერთი რამ შემიძლია ვთქვა: ვინც წიგნთან მეგობრობას გააგრძელებს
(სულერთია, ტრადიციული წიგნი იქნება ეს თუ ელექტრონული), კოლოსალურ უპირატესობას
მოიპოვებს მის წინაშე, ვინც მწყრალად არის წიგნთან. ადამიანის სულიერი ფორმირების
გზაზე წიგნს ვერც კინოფილმი ცვლის, ვერც მუსიკა, ვერც სხვა რამ. სათავე კი
წიგნისგან დაშორებისა ის არის, რომ ადამიანს სმენისა და მზერის პროცესი უფრო
მოსწონს, ვიდრე კითხვისა, ვინაიდან კითხვა სმენასა და მზერაზე ბევრად მეტ
ძალისხმევას მოითხოვს. სამაგიეროდ საუკეთესოდ ავითარებს წარმოსახვის უნარს და
გონებრივ შესაძლებლობებს.

.დღეს საქართველოში ბევრი კარგი მწერალია და ბევრი კარგი წიგნი ითარგნება. რის წაკითხვას ურჩევდით მასწავლებლებს და მოსწავლეებს? საზოგად, თქვენი აზრით, როგორ უნდა მიაწოდოს მშობელმა, მასწავლებელმა მოსწავლეს კლასგარეშე საკითხავი ლიტერატურა?


მოსწავლეს კლასგარეშე საკითხავი უნდა მიეწოდოს მისი ბუნებისა და ინტერესების
გათვალისწინებით. მეტად სასარგებლოა მსოფლიო სახელის მქონე გამოჩენილ ადამიანებზე
კარგად დაწერილი ბიოგრაფიული რომანების კითხვა. ავსტრიელი მწერალი შტეფან ცვაიგი
იყო ამ ჟანრის დიდი ოსტატი. მისი ბიოგრაფიული რომანები ლევ ტოლსტოიზე, სტენდალზე,
ბალზაკზე, მაგელანზე, ჟოზეფ ფუშეზე ქართულადაც არის თარგმნილი. ასეთ წიგნებს დიდი
შემეცნებით ღირებულება აქვს, თანაც გატაცებით იკითხება.

ისე
კი, ნაირგვარი მკითხველი არსებობს. გენიოსები იმით გამოირჩევიან, რომ უთავბოლოდ
კითხულობენ ყველაფერს. უმეტესობას პროზა ურჩევნია პოეზიას, უმცირესობას, პირიქით,
პოეზია – პროზას (ესენი უბედნიერეს მკითხველთა ჯგუფს უნდა მივაკუთვნოთ, ვინაიდან
პოეზიას ლიტერატურის სხვა დარგებზე უკეთ შეუძლია სულიერად გააფაქიზოს ადამიანი,
განუვითაროს გრძნობიერი დამოკიდებულება გარემოს მიმართ, დახვეწოს და გაამშვენიეროს
მისი შინაგანი სამყარო).

ჩემი
დაკვირვებით, ბევრი წიგნის ერთხელ წაკითხვას ცოტა წიგნის ბევრჯერ წაკითხვა ჯობია.

. დაბოლოს, ბატონო ლევან, თქვენი გამოცდილებით, რას ნიშნავს კარგი მასწავლებელი ადამიანისთვის?

– კარგი მასწავლებელი, ჩემი აზრით, ის
არის, ვინც ჩვენს ღირსებებს, უნარებს შეგვაცნობინებს, საკუთარი თავის რწმენას
შეგვმატებს ან განგვიმტკიცებს, დამოუკიდებელ აზროვნებას შეგვაჩვევს, ხოლო როცა
ამას მიაღწევს, მერე… თავს დაანებებს ჩვენთვის ჭკუის დარიგებას. ამასთან
დაკავშირებით ბერტოლტ ბრეხტის ნათქვამი მახსენდება: “ყველა მასწავლებელმა
უნდა ისწავლოს, დროულად შეწყვიტოს სწავლება. ეს ძნელი ხელოვნებაა”.

 

ესაუბრა თამარ
კაციტაძე


კლასის მართვა

0

მასწავლებლისა და მოსწავლის
ჰარმონიული, კეთილგანწყობილი, პატივისცემით, ნდობითა და სიყვარულით გამსჭვალული ურთიერთობა
სრულყოფილი სასწავლო პროცესის განმსაზღვრელია.
საკლასო დისციპლინა უმნიშვნელოვანესია კარგი გაკვეთილის ჩასატარებლად. ამ კუთხით განხორციელებული კვლევები ადასტურებენ, რომ მასწავლებელსა და მოსწავლეს შორის
გაჩენილ მცირე უთანხმოებას, რომელიც შეიძლება უფსკრულად, გადაუჭრელ პრობლემად იქცეს,
აქვს თავისი მიზეზები, რომელთა გარკვევაც სამომავლოდ ამგვარ საფრთხეს შეამცირებს.
დამნაშავის ძიება ხშირად საქმეს არ შველის. უდისციპლინო მოსწავლეს ან სხვა კლასში  გადაიყვანენ, ან გარიცხავენ, ან სხვა ზომებს მიმართავენ, მაგრამ პრობლემა ამით არ მოგვარდება. საჭიროა მასწავლებლისა და მოსწავლეების შეთანხმებული მოქმედება საკლასო დისციპლინის გასაუმჯობესებლად, რათა მასწავლებელს მიეცეს საშუალება პროფესიონალიზმის სრული გამოვლენისა, ხოლო მოსწავლეებს _ სწავლისა. ამისთვის კი მნიშვნელოვანია, მასწავლებელმა  კლასი გაიაზროს, როგორც საზოგადოების ერთგვარი მიკრომოდელი, და იფიქროს მისი მართვის ხერხების
გამრავალფეროვნებასა და დახვეწაზე.

მასწავლებელიცა და მოსწავლეც, როგორც საზოგადოების წევრები,
ირეკლავენ ამ საზოგადოებაში არსებულ ქცევის ნორმებს. პიროვნებისა და საზოგადოების ურთიერთობის
შესახებ უამრავი სოციოლოგიური გამოკვლევა არსებობს. ამჯერად კლასი განვიხილოთ, როგორც
გარკვეული სოციალური ჯგუფი, რომლის წევრებს შორის ჩამოყალიბებული
ქცევის ნორმებიც აისახება
საგაკვეთილო პროცესზე.

კლასში არსებობენ განსხვავებული შეხედულებების მქონე
მოსწავლეები, ლიდერები და აუტსაიდერები. მასწავლებლისთვის მნიშვნელოვანია იმის გარკვევა,
თუ როგორ უნდა იმართოს ეს ჯგუფი სხვადასხვა ხერხით ისე, რომ სწავლისთვის სასურველი
გარემო შეიქმნას. ცნობილია სოციოლოგ მიზაფერ შერიფის აუტოკინეტიკური ექსპერიმენტი,
რომელმაც დაადასტურა, რა დიდი გავლენა აქვს ჯგუფში არსებულ თვალსაზრისს მის წევრთა
შეხედულებაზე, როგორ იცვლიან ერთეული გამონაკლისებიც კი თავიანთ აზრს, რათა ჯგუფს არ
დაუპირისპირდნენ.

ამ თვალსაზრისით, საინტერესოა უცხოელ კოლეგათა გამოცდილების გაზიარება. დოქტორი ტოდ ფინლი,
კაროლინის უნივერსიტეტის პროფესორი და მასწავლებელი, ფიქრობს, რომ კლასსაც, როგორც
ჯგუფს, აქვს თავისი ჩამოყალიბებული ნორმები. როგორ შეიძლება დავახასიათოთ  ისინი?

განსხვავებით იმ წესებისაგან, რომლებსაც მასწავლებელი
მუშაობის დაწყებისას წარუდგენს ხოლმე კლასს, ნორმა არის ურთიერთშეთანხმება კლასის წევრებს
შორის, თუ როგორი იქნება მათი ურთიერთობა. პედაგოგიური ფსიქოლოგიის პროფესორის, გარი
ბერიჩის აზრით, სამი ტიპის ნორმა არსებობს: პირველი განეკუთვნება უსაფრთხოებისა და
ჯანმრთელობის დაცვას, მეორეა მორალური ნორმები (მოსწავლეთა ურთიერთდახმარება), ხოლო
მესამე ეხება მოწესრიგებულობას (ყველამ თავისი მაგიდა უნდა დაალაგოს).

ჯგუფური მუშაობის სტადიებისა და ნორმირების შესახებ
ბრუს თუქმანის გამოკვლევებმა გამოავლინა, რომ ჯგუფის განვითარება ხუთ ეტაპად მიმდინარეობს,
მიუხედავად ჯგუფის წევრთა კულტურისა, ენისა და მიზნებისა: ფორმირება, იერიში (როლების,
ფუნქციების გადანაწილება), ნორმირება, შესრულება, გადაადგილება (ცვლილება). მასწავლებელმა
ორი-სამი კვირა უნდა მისცეს მოსწავლეებს პირველი ორი საფეხურის შესასრულებლად.


1.     

ორმირება
– მოსწავლეები შფოთავენ იმის გამო, თუ როგორ მიიღებენ  მათ სხვები და, შესაბამისად, ფრთხილად იქცევიან.


2.     

იერიში
(როლების, ფუნქციების გადანაწილება) – გამოკვეთილ მოსწავლეებს შორის ჩნდება ერთგვარი
კონფრონტაცია, რათა გაირკვეს თითოეულის როლი და ფუნქცია.


3.     

ნორმირება
– ჯგუფში თანდათან ყველაფერი ლაგდება, მოსწავლეთა ურთიერთშეთანხმებულობა იზრდება, ყალიბდება
ნდობის, თანაგრძნობისა  და პატივისცემის ატმოსფერო.


4.     

შესრულება
– ჯგუფი შეკრული და ავტონომიურია, თითოეული წევრის მიზანი ჯგუფის საერთო ინტერესებს
ექვემდებარება და ერთობლივი ძალისხმევით ხორციელდება.

  1. ცვლილება
    – უთანხმოება ხდება წევრებს შორის, რასაც ცვლილებები მოსდევს.

როგორ უნდა გაითვალისწინოს
მასწავლებელმა ყოველივე ეს?

ის
უნდა დაეხმაროს მოსწავლეებს სწორი და შესაბამისი მიზნების ჩამოყალიბებაში, რათა მათ
წარმატებით დაძლიონ პირველი ეტაპი. იერიშის, როლებისა და ფუნქციების გადანაწილების
პროცესში, გარკვეული დაძაბულობის შექმნისას, მასწავლებელი თვალყურს აუღელვებლად უნდა
ადევნებდეს, რათა შექმნილი კონფლიქტი დროულად მოაგვაროს. მან უნდა აღუწეროს მოსწავლეებს
ჯგუფის განვითარების ეტაპები,  რათა მათაც გააზრებული
ჰქონდეთ ის პროცესი, რომელშიც მონაწილეობენ.


როგორ
უნდა შეუწყოს ხელი მასწავლებელმა საკლასო ნორმების ჩამოყალიბებას?


მან
უნდა აუხსნას მოსწავლეებს, რომ საკლასო ნორმების ჩამოყალიბება აუცილებელია საკლასო
კულტურის განვითარებისთვის, ეს ხელს უწყობს სწავლის ხარისხის ამაღლებას  და ცოდნის შეძენის პროცესს აუმჯობესებს. ისინი,
რომლებიც ერთგვარ შფოთვასა და მოუთმენლობას გამოხატავენ, მასწავლებელმა  უნდა დაარწმუნოს, რომ  კლასის საერთო ინტერესები მხოლოდ რომელიმე ერთის
საჭიროებებს არ ეფუძნება, ისინი ერთად უნდა გაემართონ საერთო მიზნისკენ. ისიც უნდა
ითქვას, რომ ჩამოყალიბებული ნორმები შეიძლება გარკვეული ხნის შემდეგ შეიცვალოს იმისდა
მიხედვით, თუ როგორ წარიმართება მათი შესრულების პროცესი.

მასწავლებელმა
პატარა ჯგუფებს უნდა დაავალოს იმ სქემის შევსება, რომელიც 
T-დიაგრამის
სახით არის მოცემული. მოსწავლეებმა მარცხნივ უნდა დაწერონ პრობლემა, ხოლო მარჯვნივ
– წესი (ნორმა), რომელიც მის გადაჭრას შეაძლებინებს. სანამ შეავსებენ, მასწავლებელი
უნდა ესაუბროს მათ პრობლემებსა და მათი გადაჭრის გზებზე, თვითონ უნდა გააკეთოს პირველი
ჩანაწერი, რათა პროცესის მოდელირება შეძლოს, თვალსაჩინო გახადოს დავალება.

   პრობლემა

ნორმა

წინა სემესტრში ან ბოლო  ორი კვირის განმავლობაში რამ შეგიშალათ ხელი სწავლის
პროცესში?

რაგვარმა გონივრულმა ნორმებმა შეიძლება    აღმოფხვრას სწავლის დამაბრკოლებელი საფრთხე?

1. როდესაც მოსწავლეები დასცინიან იმ ბავშვებს, რომლებიც
შეცდომებს უშვებენ, ჩვენ აღარ გვინდა საკლასო დისკუსიაში მონაწილეობა.

1. არ გაიცინო სხვის შედომებზე. ამ კლასში  დაცინვით არავის არ შეურაცხყოფენ.

2.

2.

3.

3.

4.

4.

5.

5.

ამ დავალების
შესრულებისთვის მოსწავლეებს მიეცით 10-15 წუთი. შემდეგ განიხილეთ ყოველი ჯგუფის
დაწერილი, შეაჯერეთ და შექმენით  საერთო,
ყველასთვის მისაღები წესების ჩამონათვალი.

რა
არის კლასში პოტენციური პრობლემების წყარო?

  1. მოსწავლეთა ურთიერთობა;
  2. ფიზიკური სივრცე ან პირადი საკუთრება;
  3. მგრძნობიარე თემები;
  4. ცვლილებები;
  5. როდესაც მასწავლებელი გადის/არ არის ოთახში;
  6. როდესაც საკითხების განხილვა ადრე დამთავრდება;
  7. სმარტფონები;
  8. ფანქრით ხატვა, ფურცლებით თამაში;
  9. სიმორცხვე ან იმედგაცრუება;
  10. მოუთმენლობა;
  11. სხვისი აზრის უპატივცემულობა;
  12. საჭირო მასალის უქონლობა და სხვ.

როდესაც მოსწავლეები ჯგუფებში ჩამოწერენ გარკვეულ წესებს,
ყველაფერი დაწერეთ დაფაზე და თვითონაც დაამატეთ. შეიძლება რაიმე წესმა კამათიც გამოიწვიოს,
ამიტომ ყოველივეზე შეთანხმდით. მიზანი ერთი უნდა იყოს:  ამ წესებმა აკადემიური მოსწრება უნდა გააუმჯობესოს.
შეიძლება თითოეულ წესზე კენჭისყრაც, რათა ყველასთვის გასაზიარებელი იყოს. შემდეგ ეს
წესები კედელზე თვალსაჩინოდ გააკარით.

მასწავლებელმა მოსწავლეებს
შეიძლება შეასრულებინოს შემდეგი ორი სავარჯიშო, რომლებიც ხელს უწყობენ ნორმირების პროცესს.

სავარჯიშო #1: რა უნდა იცოდეთ ჩვენ შესახებ?

მიზანი: დაეხმაროს მოსწავლეებს, გაითავისონ თანაკლასელთა
საჭიროებანი.

სანამ წესების ჩამოყალიბებაზე იმსჯელებთ, მოსწავლეებს
სთხოვეთ, დაჯგუფდნენ საერთო ინტერების მიხედვით: ერთი მხრივ,  ჩამოწერონ, რა აერთიანებთ, რა მსგავსება აქვთ, მეორე
მხრივ – რა უნდათ, რომ სხვებმა იცოდნენენ მათ შესახებ. შემდეგ ეს კლასს უნდა გააცნონ.

სავარჯიშო #2: რა
გაიგეთ?

მიზანი:
დაეხმაროს მოსწავლეებს,  სწორად აღიქვან
ერთმანეთის საჭიროებანი.

მოსწავლეებმა
უნდა ჩამოწერონ, თუ რა გაიგეს, როგორ აღიქვეს თანაკლასელთა საჭიროებანი, იმსჯელონ
და დააზუსტონ; რაც არასწორად გაიგეს, გაარკვიონ.

რა
თქმა უნდა, ყოველივე ამას მიაქვს გარკვეული დრო, მაგრამ როდესაც მოსწავლეები
გაარკვევენ ერთმანეთის ღირებულებებს, მისწრაფებებს, მიზნებს, საჭიროებებს, მეტი
ნდობა ექნებათ, საკლასო ატმოსფეროც იქნება მშვიდი. კეთილგანწყობილი მოსწავლეები  უკეთესად ისწავლიან და მეტ წარმატებასაც
მიაღწევენ. ტოდ ფინლის აზრით, ამას ადასტურებს მეცნიერული კვლევა.

განათლების
ექსპერტის, რებეკა ალბერის აზრით, კლასის მართვა განსაკუთრებით ახალბედა
მასწავლებლებს უჭირთ. ამ შემთხვევაში, ის დისციპლინასთან გამკლავების  5 მნიშვნელოვან ხერხს გვთავაზობს:

#1 ისაუბრეთ ბუნებრივად.

სწავლებისას თქვენი ხმა
ბუნებრივად უნდა გაისმოდეს. ხმის აწევით საუბრისას ხმას დაკარგავთ. მასწავლებელი
ხმას უწევს, რათა ყურადღება მიიქციოს, მაგრამ ეს არასწორია – სიმშვიდესაც არღვევს კლასში
და მასწავლებლის იოგებსაც ვნებს. მოსწავლეები მის ხმას სარკესავით  აირეკლავენ და ისინიც ასევე ილაპარაკებენ.

საუბრისას მუდმივად უნდა
ცვალოთ ტონი. ბრძანების ტონით უნდა მისცეთ დავალება, მაგრამ თუ რაიმეს ეკითხებით
პერსონაჟის ხასიათის ან რომელიმე ისტორიული მოვლენის შესახებ, მაშინ თქვენს ხმას
სასაუბრო ტონალობა უნდა ჰქონდეს.

#2 ისაუბრეთ მხოლოდ მაშინ, როდესაც მოსწავლეები
წყნარად და ყურადღებით იქნებიან.

მასწავლებელმა უნდა მოიცადოს მანამ, სანამ კლასში ხმაური და შფოთვა არ
ჩაწყნარდება და მერე უნდა დაიწყოს ახსნა-განმარტება, მსჯელობა. ამ დროს შეიძლება
თვითონ მაოსწავლეებმაც გააჩუმონ ერთმანეთი, რადგან დაინახავენ, რომ თქვენ დუმხართ
და ელოდებით.  შეიძლება ამ მოცდამ
გარკვეული დრო წაიღოს, მაგრამ ეს აუცილებელია საგაკვეთილო პროცესის
ნორმალიზებისათვის. ამისთვის კი მოთმინებისა და ნებისყოფის გამუდმებით წვრთნაა
საჭირო.

#3 გამოიყენეთ ხელები, მინიშნებები და სხვა არავერბალური საურთიერთო
საშუალებები (ჟესტ-მიმიკა).

მოსწავლეთა დასაწყნარებლად შეიძლება ხელის აწევა ან თვალებით მინიშნება, რომ
დაწყნარდნენ. მასწავლებელმა შეიძლება ყველას ააწევინოს ხელები და შემდეგ
დააშვებინოს – მხოლოდ ამის შემდეგ დაიწყოს საუბარი.  შეიძლება მასწავლებელმა 2-3 წუთიც მისცეს, რათა
მოსწავლეებმა საუბარი დაასრულონ.

დაწყებით კლასებში შეიძლება მოსწავლეებს ტაში შეამოაკვრევინოთ: სამჯერ წინ
და ორჯერ ზურგს უკან. ამგვარად გაახალისებთ და გაააქტიურებთ, მთელ ყურადღებასაც
მასწავლებლისკენ მიაპყრობინებთ.

#4  კლასისთვის
შეუფერებელ ქცევაზე მიუთითეთ სწრაფად და გონივრულად.

მასწავლებელი მოსწავლის შეუსაბამო ქცევაზე სწრაფად და ადეკვატურად უნდა
რეაგირებდეს. არც ერთი მოქმედება არ უნდა დატოვოს ყურადღების მიღმა, თორემ
უმნიშვნელო უდისციპლინობამ შეიძლება გამოუსწორებელი სახე მიიღოს. შეინარჩუნეთ
სიმშვიდე, ნუ დაადანაშაულებთ მოსწავლეს, შეეცადეთ გაარკვიოთ მისი უმსგავსი ქცევის
მიზეზი. შეიძლება ჰკითხოთ კიდეც, შეგიძლიათ თუ არა რაიმეთი დაეხმაროთ („ალბათ
რაღაც გაინტერებს, მკითხე!”). თუ მოსწავლეებს უთანხმოება აქვთ, შეეცადეთ
გაკვეთილის შემდეგ უშუალოდ, მეგობრულად დაელაპარაკოთ და ყოველივე მშვიდობიანად
მოაგვაროთ.

#5 ყოველთვის კარგად დაგეგმეთ გაკვეთილი.

ეს ყველა რჩევაზე მნიშვნელოვანია. წინასწარ დაგეგმეთ მთელი საგაკვეთილო
პროცესი. მაშინ ნაკლები საშიშროება იქნება იმისა, რომ დარჩეს „ცარიელი ადგილები”
ხმაურისა და გაურკვევლობისთვის. დაუგეგმავ გაკვეთილზე უფრო მეტს მასწავლებელი
ლაპარაკობს, მოსწავლეები არ არიან ჩართულნი, შესაბამისად, ყურადღება ეფანტებათ და
მზერა განზე გაურბით, რაც იწვევს კიდეც უდისციპლინობას.

რა თქმა უნდა, ყოველი მასწავლებელი ინდივიდუალურია თავისი თვისებებითა და
გამოცდილებით. ხშირად რჩევა შეიძლება კარგი იყოს, მაგრამ ის ვერ მიესადაგოს
კონკრეტულ შემთხვევას. ამიტომ, მთავარია არა უნივერსალური რჩევებისა და
წეს-კანონების ძიება, არამედ გამუდმებული დაკვირვება საკუთარ თავსა და
გარშემომყოფებზე და იმ ოპტიმალური საშუალებების გამონახვა, რომლებიც უზრუნველყოფენ
სწავლისთვის შესაფერისი გარემოს შექმნას.

სწავლების პროცესს სასიამოვნოს და საინტერესოს მხოლოდ მასწავლებლისა და
მოსწავლეების ერთობლივი ძალისხმევა ხდის.

 

 

 

სემინარული მუშაობის თეორიული და პრაქტიკული ასპექტები

0
აღიარებულია, რომ საკლასო ოთახი რთულ სამუშაო ადგილია   (Jackson, 1968, Brophy, 2006; Doyle, 1986, 2006). მკვლევარები საუბრობენ საკლასო ოთახში მასწავლებლის მუშაობის სირთულის მიზეზებზე:
·საკლასო ოთახს მრავალი მოქმედი პირი ჰყავს;

·იკვეთება სხვადასხვა მისწრაფებები;
·მასწავლებელს უხდება ერთ გაკვეთილზე რამდენიმე დაგეგმილი აქტივობის ჩატარება;
·მასწავლებელი გაკვეთილზე  განსხვავებულ და სწრაფ გადაწყვეტილებს იღებს;
·საკლასო ოთახში მოვლენები შეზღუდულ დროში ვითარდება;
·მოსწავლეთა საჭიროებებსა და ინტერესზე რეაგირებისათვის მასწავლებელს  მცირე დრო აქვს და ა.შ.

    როგორ ახერხებს მასწავლებელი, დაძლიოს საკლასო ოთახში მუშაობის სირთულე? ითვლება, რომ ინტერაქტიული სწავლების მეთოდოლოგია ერთ-ერთი საუკეთესო გზაა საკლასო ოთახის რთული სამუშაო გარემოს გამარტივებისათვის. სტატიაში ვისაუბრებთ  გაკვეთილზე სემინარული მუშაობის მეთოდოლოგიის  მნიშვნელობაზე და  საგანთაშორის, პრობლემაზე ორიენტირებულ, თემატურ, სისტემურ, ორიენტაციულ სემინარებზე.
1.საგანთაშორისი სემინარი – ამ დროს სემინარზე გამოაქვთ თემა, რომელიც აუცილებლად უნდა განვიხილოთ სხვადასხვა ასპექტით: 
·პოლიტიკური; 
·ეკონომიკური;
·სამეცნიერო-ტექნიკური;
·იურიდიული; 
·ზნეობრივი;
·და სხვ. 
    აღნიშნულ სემინარზე შეიძლება შესაბამისი პროფესიის სპეციალისტების მოწვევა. მოსწავლეებს შორის ასევე გადანაწილებულია მოხსენების თემებიც. ასეთი სემინარი იძლევა მოსწავლეთა აზროვნების გაფართოებისა და პრობლემის კომპლექსურად შეფასების საშუალებას.

მაგალითად, როდესაც სემინარის თემაა „ჰაერის  დაბინძურება  გამონაბოლქვით”, ამ თემის განხილვა ხდება სხვადასხვა მიმართულებით. კერძოდ:
 

მიმართულება

კონკრეტული ასპექტი

სამეცნიერო-ტექნიკური

საწვავის ხარისხი, ავტომობილების გამართულობა

სამართლებრივი

საერთაშორისო შეთანხმებები, სამართლებრივი აქტები

ეკოლოგიური

გამონაბოლქვის ზეგავლენა გარემოზე

სამედიცინო

გამონაბოლქვის ზეგავლენა ადამიანის ჯანმრთელობაზე

2.პრობლემაზე ორიენტირებული სემინარი – სასწავლო კურსის ამა თუ იმ თემის შესწავლის წინ ხდება თემის შინაარსთან დაკავშირებული პრობლემის განხილვა.

·მოსწავლეებს ავალებენ პრობლემების შერჩევასა და ახსნას; 
·პრობლემის  განხილვა ხდება სემინარზე, ჯგუფური დისკუსიის დროს.
 ასეთი ტიპის სემინარი საშუალებას იძლევა, განისაზღვროს მსმენელთა შესაძლებლობები ცალკეული კუთხით. ამავე დროს ის იწვევს მძაფრ ინტერესს სასწავლო კურსის აღნიშნული თემის მიმართ. 
3.  თემატური სემინარი – მზადდება და ტარდება რომელიმე აქტუალურ თემაზე ან მის რომელიმე საკითხზე აქცენტირებისთვის. 

·სემინარის დაწყების წინ მოსწავლეებს აძლევენ დავალებას – გამოყონ თემის არსებითი მხარეები; 
·იპოვონ კავშირები პრაქტიკულ ცხოვრებასთან, საქმიანობასთან. 
თემატური სემინარები წარმართავს მონაწილეთა ინტერესს განსახილველი საკითხის გადაწყვეტის    საშუალებათა მოძიებისკენ.  

4. ორიენტაციული სემინარი – ასეთ სემინარზე განხილვის საგანია ნაცნობი თემების ახალი ასპექტები, შესწავლილი პრობლემების მოგვარების გზები, გამოქვეყნებული ოფიციალური მასალები, დირექტივები. 

5. სისტემური სემინარები ტარდება მთლიანად კურსის ან რომელიმე თემის პრობლემატიკის შესასწავლად, რაც ხელს უწყობს მოსწავლეს, ფართოდ გამოავლინოს თავისი შესაძლებლობები, არ ჩაიკეტოს ვიწრო წრეში, აღმოაჩინოს მიზეზშედეგობრივი კავშირები, ყურადღებით შეისწავლოს საზოგადოებრივ-ეკონომიკური ცხოვრების სხვადასხვა მხარე. 
როგორ ეხმარება სემინარის წარმართვა მასწავლებელს საკლასო ოთახში მუშაობის გამარტივებაში?

     ცხადია, რომ გაკვეთილზე სემინარული მუშაობა ხელს უწყობს სასწავლო პროცესში მოსწავლის აქტიური როლის და ახალი ტიპის პასუხისმგებლობის დამკვიდრებას.  სემინარული მუშაობის პროცესში ინტენსიურად მიმდინარეობს ნებისმიერ საგანზე ინფორმაციის მოპოვება, შესწავლა, გაანალიზება და მონაცემების დამუშავება. ამასთან, გააქტიურებულია შემოქმედებითი პროცესი, რამაც შეიძლება მოიცვას არა მარტო მოსწავლეთა ცალკეული ჯგუფები, არამედ მთლიანად   კლასიც. 

   სემინარული მუშაობისას დიდი მნიშვნელობა ენიჭება მოსწავლის არგუმენტირებულ მსჯელობას.  მსჯელობისას მოსწავლის მიერ გამოყენებული არგუმენტები უნდა იყოს:
·თემატურად სიტუაციის შესაბამისი; 
·მტკიცების/მოსაზრების/კამათის არსისკენ მიმართული; 
·მოკლე; 
·გასაგები; 
·ადვილად აღქმადი.
აზროვნების ფსიქოლოგების აზრით, არგუმენტირებას, როგორც კომპლექსურ  აზრობრივ  ქმედებას, მკვეთრად გამოხატული შინაგანი სტრუქტურა აქვს. თუ როგორია ეს სტრუქტურა, ამაზე სხვადასხვა მოსაზრება არსებობს. ზოგი ავტორი (I.Berg, M.Meier) თვლის, რომ სრულყოფილი არგუმენტაცია ხუთი ნაწილისგან უნდა შედგებოდეს: 
1.მტკიცება (Behauptung); 
2.დასაბუთება (Begründung); 
3.დამოწმება (Beleg); 
4.მაგალითი (Beispiel);
5.დასკვნა  (Schlußfolgerung). 

მაგალითად:
მტკიცება:  ავტოტრანსპორტის შეუზღუდავი ზრდა სახიფათოა. 
დასაბუთება: ვინაიდან ეს უარყოფით გავლენას ახდენს ადამიანების ჯანმრთელობასა და გარემოზე. 
დამოწმება: ჰაერის დაბინძურების მაჩვენებლები დიდ ქალაქებში საგანგაშოა. 
მაგალითი: ჰაერის დაბინძურებამ X-ჯერ გადააჭარბა დასაშვებ ზღვარს.
დასკვნა: ამიტომ ავტოტრანსპორტის შეუზღუდავი ზრდა დაუშვებელია, განსაკუთრებით ძრავების დღევანდელი მდგომარეობის პირობებში. 
    კომუნიკაციური დიდაქტიკის ფარგლებში სემინარული მეცადინეობა აღიქმება, როგორც საქმის ერთობლივი „კეთება”. იდეალურ შემთხვევაში ეს პროცესი მიმდინარეობს სიმეტრიული კომუნიკაციის ფარგლებში. სემინარული მუშაობის საკითხის გააზრებაზე   ფოკუსირება ხელს უწყობს მოტივაციის ზრდას, რაც ძალიან მნიშვნელოვანია სწავლის შედეგების გასაუმჯობესებლად. სემინარული მეცადინეობისას მასალის ჰოლისტურად გააზრებაზე  ორიენტაცია ცვლის მასწავლებლის როლს. ის დომინანტური პირი კი აღარ არის კლასში, არამედ ხელისშემწყობი, დამხმარე ინსტანციაა, რომელიც ეხმარება  მოსწავლეებს საკითხის შესახებ  ცოდნის დაუფლებაში. 
   გაკვეთილზე სემინარული მუშაობისას მასწავლებელმა რამდენიმე მნიშვნელოვანი პრინციპი  უნდა დაიცვას,  რათა გაუიოლდეს გაკვეთილის ჩატარება. ეს ის  პრინციპებია, რომლებიც ეხმარება მასწავლებელს, საკლასო ოთახში შესასრულებელი საქმიანობა გაამარტივოს.
1.სემინარული მუშაობისას მასწავლებელმა აქცენტი უნდა გააკეთოს მოსწავლის მიერ მიღებული ცოდნის ტრაექტორიის   გაზრდაზე.

    მნიშვნელოვანია,  მოსწავლემ დაადგინოს,  რატომაა მის მიერ ან თანაკლასელების მიერ გაკეთებული გზავნილი გამოწვევა. რაც უფრო მეტ გონებრივ ძალისხმევას დახარჯავს მოსწავლე, მით უფრო მაღალი იქნება გაცნობიერების, სწავლის და შემდეგ მისი გახსენების ხარისხი. ამით გაიზრდება ცოდნის ტრაექტორია.
2.სემინარული მუშაობისას მასწავლებელმა ყურადღება უნდა გაამახვილოს იმაზე, რომ  მოსწავლის მიერ მიღებული ცოდნა სასარგებლო ცოდნაა. 

   მოსწავლეში ყოველთვის არსებობს „ფანჯარა” უკვე არსებულ ცოდნასა და სამყაროს უკეთ გასაგებად საჭირო ახალ ცოდნას შორის. სემინარული მუშაობისას მოსწავლემ უნდა შეძლოს,   ეს „ფანჯარა” ამოავსოს.  მასწავლებელმა კი ეს კონკრეტულ თემებს უნდა დავუკავშიროს. ცოდნის „ფანჯრის” ამოვსების პროცესში მასწავლებელი მხოლოდ პროვოცირებას ახდენს. ზოგადად, ცნობილია, რომ ცოდნის „ფანჯრის” ამოვსების პროცესის ინტენსივობაზე  გავლენას უფრო მეტად საკითხის მიმართ მოსწავლის  ინტერესი ახდენს, ვიდრე სხვა ფაქტორები.
3.სემინარული მუშაობისას მასწავლებელმა უნდა ასწავლოს მოსწავლეს  საკუთარი გონებრივი კოდების შემოწმება.

როდესაც მოსწავლეებს სხვისი მოსაზრების, მოხსენების, პრეზენტაციის გაცნობა უკვე  ჩვევად ჩამოუყალიბდებათ, ვასწავლოთ, პერიოდულად თავიანთ თავს ჰკითხონ: გაითავისეს  თუ არა ჩვევა ისე, რომ მთავარ საჭიროებას – საკითხის მრავალმხრივ გააზრებას  ემსახურებოდეს? ვასწავლოთ მოსწავლეებს ფიქრი საკუთარ გონებრივ კოდებზე. საჭიროების შემთხვევაში  მათ უნდა შეძლონ ხელახლა დააპროგრამონ ეს კოდები ისე, რომ უკეთესად გაიაზრონ საკითხები.

    სემინარული მუშაობა ხელს უწყობს სასწავლო პროცესში მასწავლებლის აქტიურობის შემცირებას და მოსწავლის როლის გაზრდას. ამ პროცესში აქტიურად მიმდინარეობს ნებისმიერ საგანზე ინფორმაციის მოპოვება, შესწავლა, გაანალიზება და მონაცემების დამუშავება. ამასთან, გააქტიურებულია შემოქმედებითი პროცესი. ძალზე მნიშვნელოვანია ამ დროს:
Øპედაგოგიური სისტემის ცალკეულ ნაწილებს შორის კავშირის გამოვლენა; 

Øმოსწავლის აქტიური ჩარევა პედაგოგიურ პროცესში არსებული პრაქტიკის კანონზომიერებისა და ცვლილებების აღმოჩენის მიზნით;

Øკლასში შემეცნების მეთოდის რეალიზება, რომლის დახმარებითაც ხდება  პედაგოგიური მოვლენების, ფაქტების, გამოცდილების გამოკვლევა. 

   ასეთი მიდგომები ნათლად წარმოაჩენს მოსწავლეთა ინტერესს საგნის მიმართ, რაც, თავის მხრივ, ხელს უწყობს მოსწავლეთა და მასწავლებელთა მოტივაციის ამაღლებას აქტიური კომუნიკაციისათვის. ეს ყველაფერი კი, საბოლოოდ, სასწავლო პროცესის წარმატების განმსაზღვრელი ხდება. 

   მასწავლებლის მიერ სემინარული მუშაობის ხშირი გამოყენება ხელს უწყობს   მოსწავლეებში შემოქმედებითობის, გამჭრიახობის და საგნების ახლებურად აღქმის უნარის განვითარებას. ეს მოსწავლეში მრავალმხრივი/ლატერალური აზროვნების განვითარების  საფუძველია. ლატერალური აზროვნება, ვერტიკალური აზროვნებისაგან განსხვავებით, სწორხაზოვანი არ არის. პირიქით, პრობლემის დროს ლატერალური აზროვნების მქონე ადამიანი ახალ და საკმაოდ პირობით პოზიციაზე ინაცვლებს და შემდგომ ბრუნდება უკან. ასე ცდილობს, ლოგიკური ჯაჭვი ააგოს პოზიციასა და საწყის მდგომარეობას შორის. ლატერალურად მოაზროვნე პრობლემის გადაჭრის ისეთ გზას პოულობს, რომელსაც აზროვნების ვერტიკალურ ჩარჩოში მოქცეული ადამიანი ვერ იპოვიდა. ლატერალურად მოაზროვნე ინტუიციით და შემოქმედებითობით გამოიჩევა და პრობლემის გადაჭრის სტანდარტულ გზას ანაცვლებს ინტუიციით, იდეების გონებრივი იერიშით, ან ,,უცებ” შემოთავაზებული გადაწყვეტილებით.  სემინარული მუშაობა ლატერალური აზროვნების განვითარების საუკეთესო საშუალებაა და შესაბამისი პრინციპების დაცვა მასწავლებელს ეხმარება გაამარტივოს   რთული სამუშაო, რომლითაც საკლასო ოთახი ხასიათდება.

წასაკითხი ტექსტების ტიპები

0
თითოეულ  მასწავლებელს  სურს,  რომ მისი გაკვეთილი იყოს მიმზიდველი, საინტერესო და დასამახსოვრებელი. ამიტომ  მუდმივად ცდილობს მოძებნოს ყველაზე ეფექტური, მარტივი და ადვილად გამოსაყენებელი მეთოდები და სტრატეგიები, რომლებიც მიზნების მიღწევაში დაეხმარება. როგორც წესი,  ასეთი “შემოქმედობითობა” ყოველთვის  შედეგიანია. მოცემული საქმიანობის პირობა კი ის სიხარულია, რასაც მასწავლებელი და მოსწავლე ერთად განიცდიან შემოქმედებითი საქმიანობის _ სწავლა/სწავლების დროს. აღნიშნული პროცესი, უპირველესად, ტექსტთან მუშაობას გულისხმობს, რადგან სასწავლო  პროგრამა,  რომელიც საგნის სწავლებისას გვერდს უვლის კითხვას, ვერ ამზადებს ბავშვებს სამომავლოდ. ამ მხრივ სწორედ ის მეთოდებია ყველაზე ხელსაყრელი, რომლებიც ტექსტების უკეთ გაგებაში დაეხმარება მოსწავლეებს და მასწავლებელს მიუთითებს, როგორ ასწავლოს სხვადასხვა სფეროსთვის დამახასიათებელი წერა-კითხვა დაბალ და მაღალ კლასებში და როგორი ტიპის ტესქტები უნდა შეარჩიოს საამისოდ.… 

ცნობილია, რომ მეცნიერები  ძირითადად  სამი მიზნით კითხულობენ, რაც ასახავს მათ წარმოდგენას მსოფლიოზე. ეს მიზნებია:   

შექმნან წესრიგი ქაოსიდან;
მიუახლოვდნენ  “რეალურ სამყაროს” მოდელებისა  და ანალოგების შეცვლით, რომლებიც არის აბსტრაქტული და ხშირად  შეუმჩნეველი. ეს მოდელები და ანალოგები ბოლოს იცვლებიან უკეთესი ანალოგებითა და მოდელებით; 
ღრმა და სისტემატური ფიქრით უკუაგდონ ნებისმიერი ეჭვი ნაშრომის სისწორეში.
სამეცნიერო მოღვაწეობა, უპირველესად, გულისხმობს კითხვას და წერას სამეცნიერო კანონების შესასწავლად. ის ამ მიზნით იყენებს ბიოლოგიის, ფიზიკისა და სხვა მეცნიერებათა თანამედროვე მიღწევებსა თუ მეთოდებს. მაგალითად,  “ისტორიის საგნის მომზადება” ძირითადად ნიშნავს კითხვასა და წერას ისტორიის სამეცნიერო კანონების გათვალისწინებით. ეს კანონებია:
  • დამამტკიცებელი საბუთები, ანალიზი, არგუმენტების სტანდარტები, რომელთა საშუალებითაც ისტორიკოსები მხარს უჭერენ ერთმანეთს ახალი აღმოჩენების გაკეთებისას და ადრე მიღებული დასკვნების უარყოფისას. 
შესაბამისად, კონკრეტულ სამეცნიერო დარგზე დაფუძნებულ სხვადასხვა სასწავლო დისციპლინას თავისი სპეციფიკა აქვს. სწავლებისას ეს გათვალისწინებული უნდა იყოს. ამის საფუძველი დაწყებით კლასებშივე უნდა შეიქმნას. სწავლის ამ ეტაპზე მოსწავლეები ნაკლებად მუშაობენ საინფორმაციო ტექსტებზე და უფრო თხრობითი ჟანრის ტექსტებს ეცნობიან, რადგან ეს საფეხური ძირითადად ზეპირმეტყველების განვითარებას ემსახურება. მაგრამ სწავლის ზედა საფეხურზე პირიქითაა – იქ უფრო მეტად საინფორმაციო ტიპის ტექსტებს ხვდებიან. შესაძლებელია, მოთხრობის  ჟანრმა გააადვილოს კიდეც საინფორმაციო ტექსტების შესწავლა, მაგრამ ნაკლებად მოსალოდნელია, რომ კითხვისა და გაგების უნარი ახალ ჟანრში ძველის მსგავსი იყოს. ამიტომ, ასეთი ტიპის ტექსტების წაკითხვას დაწყებით საფეხურზევე უფრო მეტად უნდა მიექცეს ყურადღება.

თხრობითი ჟანრი

საინფორმაციო ჟანრი

· მონაწილეობენ მოქმედი პირები,
რომელთა მიბაძვაც მოსწავლეებს შეუძლიათ;

· გვაძლევს ზოგად ინფორმაციას
საგნებისა და მოვლენების მახასიათებლებსა და მათ შორის არსებულ კავშირებზე;

· იყენებს მოვლენათა სიუჟეტურ განვითარებას დროის მიხედვით. გადმოსცემს დასაწყისს, ძირითად ამბავს და დასასრულს მოვლენებისა, რომლებიც დალაგებულია ქრონოლოგიურად, თუ არაა აღნიშნული რეტროსპექციები;

· იყენებს ტექსტის სხვადასხვა მოდელს, ხშირად ერთსა და იმავე ტექსტში: ჩამონათვალს, შედარებას და დაპირისპირებას, კითხვას და პასუხს, მიზეზს და შედეგს, პრობლემასა და მის გადაწყვეტას და ქრონოლოგიურ წყობას;

· დამოუკიდებელია; ხშირად
წიგნში თითოეული მოთხრობის წაკითხვა დამოუკიდებლად შეიძლება;

· ეთანხმება, უარყოფს ან ავითარებს
სხვადასხვა დარგის ტექსტებს;

· აქვს ილუსტრაციები და წარმოსახვითია;

· აქვს ილუსტრაციები, რომლებიც
რეალურია: დიაგრამები, ფიგურები, შინაარსის ვიზუალური მოდელები და ცხრილები;

· აქვს თავების სათაურები
და ციტატები;

· აქვს თავების სათაურები,
ქვეთავების სათაურები, საძიებელი, ლექსიკონი და სარჩევი;

· იყენებს მცირე რაოდენობით
ახალ სიტყვას; სიტყვათა მარაგი სალაპარაკო ენის ლექსიკის მსგავსია;

· იყენებს ბევრ ახალ სიტყვას,
ტექნიკური სიტყვების ჩათვლით, ბავშვებს შესაძლებლობას აძლევს, ჩვეულებრივი სიტყვები
ტექნიკურ სფეროში გამოიყენონ;

· იყენებს წარსულ და აწმყო
დროებს;

· იყენებს არსებით სახელებს
და სახელზმნებს;

· აქვს ბუნდოვანი შინაარსი ახალი სიტყვების მნიშვნელობის გამოცნობისას.

· ზუსტად წარმოგვიდგენს ახალ სიტყვებს, ხშირად იყენებს ერთმანეთთან მნიშვნელობით ახლოს მდგომ ტექნიკურ სიტყვებს.

საინფორმაციო (სამეცნიერო)  ტექსტების  შედგენა  სხვადასხვა  მიზნით ხდება და, შესაბამისად, სხვადასხვა მახასიათებლითა და თავისებურებით ხასიათდება: 
  • ტექსტები, რომლებიც ფოკუსირებულია სწავლებასა და სწავლაზე, ფართო აუდიტორიაზე, ტექსტის საფუძვლიან გაგებაზე, სამოქალაქო საქმიანობაზე, ანდა გათვლილია რომელიმე სამეცნიერო საზოგადოების შიგნით კომუნიკაციისთვის;
  • ტექსტები, რომლებიც არგუმენტაციისა და სხვადასხვა კონცეფციის შედარებისთვისაა განსაზღვრული (ასეთი ტექსტები კარგად ჩამოყალიბებული და სტილისტურად გამართულია); 
  • ტექსტები, რომელთაც იყენებენ ლაბორატორიული სამუშაოებისთვის (მათში განსაზღვრულია მიზანი, ძირითადი საკითხი, აღწერილია მასალა, მასალების სია _ ამა თუ იმ დარგზე დამოკიდებული საზომი სისტემის მიხედვით, პროცედურებისა და პრაქტიკული მოქმედების  დეტალები, მათი გრაფიკული აღწერილობა და სხვ.).
მასწავლებლებს,  რომლებიც  სასწავლო პროგრამის  შედგენისთვის და განხორციელებისთვის  სწავლობენ ამ  ფუნქციებს  და მათი  გამოყენების გზებს, შეუძლიათ დაეხმარონ მოსწავლეებს წაკითხულის გაგების უნარის განვითარებაში და, შესაბამისად, აკადემიური საგნების სწავლაში. 
წასაკითხი  ტექსტების  ტიპის შერჩევა მნიშვნელოვანია საგნის წერილობითი მასალის  გაგებისთვისაც. ასეთ დროს გარკვეული მოთხოვნების დაცვაცაა  აუცილებელი, რომლებიც მოსწავლეთა მხრიდან შესაფერის აქტივობას  გულისხმობს. ესენია:
  • ტექსტის წაკითხვა (პარაგრაფების მიხედვით);
  • ლექცია-გაკვეთილების მოსმენა;
  • გაკვეთილის მიმდინარეობისას დიალოგების გამართვა;
  • აუდიოვიზუალურ პრეზენტაციებში მონაწილეობა;
  • გრაფიკული ორგანიზატორების (ვენის დიაგრამა ან ცხრილი) გამოყენება და ა.შ. 
ზოგადად, აკადემიურ დისციპლინებს შორის მასალის წაკითხვის გზები განსხვავებულია:  ერთი  დარგის მასალის კარგი წაკითხვა არ ნიშნავს იმას, რომ შევძლებთ სხვა დარგის წერილობითი მასალის კარგად გაგებას. ამიტომ მოსწავლეთა წარმატებებისთვის საჭიროა სპეციალური დავალებები და პრაქტიკა სპეციალიზებული დისციპლინების შინაარსის გასაგებად და წასაკითხად. ეს გულისხმობს:
I – ტექსტის წაკითხვის მიზნის დადგენას  (სამეცნიერო ლიტერატურის კითხვისას სხვადასხვა მიზნით წაკითხულმა ტექსტმა  შეიძლება სხვადასხვა შედეგი მოიტანოს. მაგალითად, კითხვის წახალისების მიზნით, მოსწავლეებს ავალებენ, შინაარსიდან ამოკრიბონ სხვადასხვა არგუმენტის განვითარების შედეგები. ხოლო თუ ბავშვებს დავავალებთ, რომ წაიკითხონ იმისთვის, რათა ზოგადი წარმოდგენა შეექმნათ წაკითხულზე, მაშინ გაღრმავდება ტექსტის არსის გაგების უნარი).

II _ ტექსტის წაკითხვით მოსწავლეთა შორის განმარტებათა გონებრივი მოდელის განვითარებას. განმარტების გონებრივი მოდელები ავითარებს სასწავლო დისციპლინების ძირითად და საერთო ცნებებს, ეს კი გვეხმარება ისეთი გადაწყვეტილებების მიღებაში, როგორებიცაა: 

·რომელი ექსპერიმენტი ჩავატაროთ?
·როგორი ფორმა მივცეთ მას?
·როგორ შევასრულოთ იგი?
·რა დასკვნების გაკეთებაა შესაძლებელი ექსპერიმენტის მსვლელობისას? 
·იქნება თუ არა შედეგები იმდენად მნიშვნელოვანი და დასაბუთებული, რომ არსებული განმარტებითი მოდელი დამტკიცდეს ან გადასახედი გახდეს?
III _ ტექსტის წაკითხვით ტიპოგრაფიული და ორგანიზაციული მახასიათებლების და ფუნქციების დადგენას, რომლებიც ეხმარება მოსწავლეებს, ერთმანეთისგან  განასხვავონ  მოცემულობა, მოთხოვნები,  დამამტკიცებელი საბუთები და შემდგომში ყურადღება მიაქციონ მათ სხვადასხვანაირ გამოყენებას არგუმენტირებისას; გაითვალისწინონ და ყურადღება მიაქციონ  სხვადასხვა ტიპის  განმარტებასა და ახსნას, გამოიყენონ, შეადარონ ისინი, რათა საბოლოოდ სასურველ შედეგს მიაღწიონ.
IV _ ტექსტის წაკითხვით  იმის დადგენას, თუ როგორ უნდა ვისწავლოთ სამეცნიერო საგნები, ჩავატაროთ ექსპერიმენტები და გამოვიყენოთ ჩვენი ცოდნა პრაქტიკაში; ასევე, როგორ ვიკითხოთ კრიტიკულად, კონსტრუქციულად და შემოქმედებითად. 

გასათვალისწინებელია, რომ   მოსწავლეებს  შეიძლება ვასწავლოთ სხვადასხვა სახის სტრუქტურული ცოდნის გამოყენება, მათ შორის კითხვაც, რათა ამოიცნონ და წარმოადგინონ ძირითადი საკითხები, მაგრამ შეიძლება ისე მოხდეს, რომ მათ ვერ შეძლონ სათანადოდ გადასცენ, გამოიყენონ ცოდნა. 

მაგალითად, ისტორიკოსის შემთხვევაში, კითხვა არ ნიშნავს კარგ მკითხველობას. ისტორიკოსი ზუსტად იყენებს თავის შესაძლებლობებს ისტორიული ტექსტების კითხვისას, ხოლო სხვადასხვა დარგის ექსპერტები სხვადასხვანაირად კითხულობენ ისტორიულ მასალებს.  ისტორიკოსთა მიერ გამომუშავებული  მეთოდის შესწავლა, თუ როგორ უნდა წავიკითხოთ ისტორიის წყაროები, იმ სწავლების მეთოდის ნაწილია, თუ როგორ უნდა ვისწავლოთ ისტორია კარგად,  რათა  შეგვექმნას აზრი მიმდინარე და ისტორიულ მოვლენებზე. ამიტომ ისტორიის საგნის (ისევე, როგორც სხვა სასწავლო დისციპლინის)  მასწავლებელებმა საგნის მეთოდოლოგია კარგად უნდა აითვისონ.  

და რადგან ისტორია უპირველესად “თხრობას” ნიშნავს,  ამიტომ ისტორიული ჟანრის ტექსტის კითხვის მოთხოვნები სასარგებლოა წაკითხულის გაგების უნარის განვითარებისთვის, გაგებისთვის. ეს კი დაეხმარება მოსწავლეს ისტორიის სწავლაში, ისტორიულ მოვლენებზე, ცნებებსა და თეორიებზე ინფორმაციის მოძიებაში,  ასევე იმ უნარების, ჩვევებისა და გამოცდილების დაგროვებაში, რომლებიც აუცილებელია ისტორიული მასალის გასაგებად და ისტორიული კვლევის ჩასატარებლად, ანუ მოსწავლე შეძლებს ტექსტის წაკითხვას კრიტიკულად, კონსტრუქციულად და შემოქმედებითად.  

V – სპეციალიზებული  დისციპლინების შინაარსის გასაგებად და წასაკითხად  ეფექტურია  “მონაცემების  გააზრებული კითხვა” (მაგალითად, ისტორიის სწავლებაში იგი მოსწავლეებისგან  მოითხოვს,  გააანალიზონ პირველადი წყაროები, რომლებიც უმეტეს შემთხვევაში შედგენილია ამა თუ იმ ისტორიული მოვლენის მონაწილეთა მიერ იმავე პერიოდში). 

მონაცემების  გააზრებული  კითხვა  გვხვდება  ეროვნულ გამოცდებზე და არის საკლასო პრაქტიკის ქვაკუთხედი. იმისთვის, რომ მონაცემების გააზრებული კითხვის მოთხოვნებს ადეკვატურად უპასუხოს, მოსწავლემ უნდა წეროს და იკითხოს საგნის პეციალისტის (მაგ., ისტორიკოსის) მსგავსად, გამოიყენოს ამ დარგში არსებული ცოდნა და წერა-კითხვის სპეციალიზებული  ტექნიკა ისე,  რომ ტექსტის სტრუქტურის მიზეზშედეგობრივი და შემთხვევითი ორგანიზებისას  არგუმენტებმა დამამტკიცებელ საბუთებზე წარმოქმნილ პრეტენზიებს უპასუხოს  (მაგ., ისტორიული პერიოდის შესახებ ისტორიულად დასაბუთებული აზრი გადმოიცეს). 
VI – ასევე  მნიშვნელოვანია  ტექსტის  წაკითხვით შინაარსის საერთო გაგება.  იგი გულისხმობს   კლასში სხვადასხვა შინაარსის, ძირითადად სამი ტიპის  წერილობითი მასალის  გაცნობას:

პირველ  ტიპს  განეკუთვნება  მეორეული  წყაროები, რომლებიც შედგენილია დარგის სპეციალისტების მიერ (მაგალითად, გამოქვეყნებული სტატიები, მონახაზები, არაფორმალური  წერილები, ლექციები, წიგნის ველზე გაკეთებული მინაწერები, სხვადასხვა თემაზე შედგენილი პროფესიული წიგნები) და ამ მასალის  საფუძველზე  იმ დარგის  შესახებ  ინფორმაციის მიღება, რომელსაც იგი განეკუთვნება. ამ მეორეული წყაროების წაკითხვისას მასწავლებელი, ერთგვარად, ხმამაღლა ფიქრობს, რათა აშკარა გახადოს მტკიცებები და შეავსოს ტექსტის დაუსრულებელი ნაწილები, შეაფასოს ავტორის ახსნა-განმარტებები და დასკვნები.

მეორე ტიპი  არის პირველადი წყაროები,  რომლებიც ამა თუ იმ მოვლენის მონაწილეთა მიერ შეიქმნა. ესენი არიან სოციალური მეცნიერებისა და სამეცნიერო ექსპერიმენტების მონაწილეები და ბუნების დამკვირვებლები. მასწავლებლებმა ბევრი უნდა ესაუბრონ მოსწავლეებს ამ წყაროების ენაზე, რათა მათ წყაროების სრულყოფილად გაგება შეძლონ. 
პირველადი წყარო ხშირად დაწერილია მისი შედგენის დროისთვის, ადგილისა  და შემდგენლის სოციალური  სტატუსისთვის  დამახასიათებელი ენით. ზოგჯერ  პირველადი წყაროების სიტყვებსა და ფრაზებს არა მარტო სპეციალური მნიშვნელობა აქვთ, არამედ მათთვის სპეციალური სემანტიკაც არსებობს  (მაგალითად, “უდანაშაულო” შეიძლება არ ნიშნავდეს “უდანაშაულოს”, ეს დამოკიდებულია სასამართლო სისტემის სპეციფიკურობასა და მის მოქმედებაზე და სხვ.). ზოგიერთი პირველადი წყარო კი მოსწავლეებს საერთოდ პირველად ხვდებათ ცალკეულ ჟანრში: მაგალითად, ფორმალური ესე, წერილები, დაბადების, გარდაცვალებისა და საკუთრების მოწმობები, პირადი წერილები, დღიურები, პირობების ცხრილი და დიაგრამა, დაკვირვების ბოლო შედეგები და სხვ.  მოსწავლეები ასეთი ტექსტის და სიტყვების ახსნისთვის და  გაგებისთვის    უნდა მოვამზადოთ. მათ უნდა ვასწავლოთ, რომ ზოგადად ენას აქვს გარკვეული ბუნება და მახასიათებლები და რომ მათი შესწავლა აუცილებელია. 

მესამე სახის  წერილობითი მასალა არის სახელმძღვანელო. მოსწავლე უნდა შეეცადოს “ისწავლოს სახელმძღვანელო”, და არა _ მარტო მისი შინაარსი.  სახელმძღვანელო კარნახობს მას გზებს, როგორ იპოვოს პასუხები კითხვებზე ტექსტის თავიდან ბოლომდე წაკითხვისა და წაკითხულის სრულყოფილად გაგების გარეშე. 
დღესდღეობით ბევრი მასწავლებელი ასწავლის სამეცნიერო  სფეროსთვის დამახასიათებელ წაკითხვას მხოლოდ ერთი, ძირითადი კითხვის მეთოდით. მაგრამ  ფაქტია, რომ  წასაკითხი ტექსტის ტიპები სასწავლო დისციპლინისთვის დამახსიათებელ მიზნებს უნდა შეესაბამებოდეს და ასეთი ტექსტების შედგენაზე წერა-კითხვის სწავლების სპეციალისტებთან ერთად შესაბამისი დარგების სპეციალისტებიც უნდა მუშაობდნენ (ბიოლოგები, ლიტერატურის თეორეტიკოსები და სხვ.). ამით მასწავლებელთა ცოდნაც ამაღლდება და კითხვა და მისი სწორად გამოყენება დიდი წვლილს შეიტანს მოსწავლეთა მიღწევებში, მათ მიერ საგნობრივი დისციპლინების შესწავლაში და ცოდნისა და აზროვნების მაღალი დონეების დაუფლებაში

ტაუტომერია

0

რაც იყო, რაც არის და რაც მომავალში იქნება – ყველაფერი კანონზომიერია. შემთხვევითობა არ არსებობს. დაბადება და სიკვდილი, შენება და ნგრევა, მშვიდობა და ომი, ბედნიერება და ტკივილი, ცივილიზაციათა აღმოცენება-აღზევება თუ მათი დაქცევა-გადაშენება კანონზომიერია – თითოეული მათგანი რაღაც კანონს ემორჩილება. მთელი ჩვენი კვლევა-ძიება თუ რელიგიები ამ კანონზომიერებების ჩაწვდომისათვის არის მომართული. მრავალსაუკუნოვანი დაუღალავი წვალების შედეგად  რამდენიმეს მივაგენით კიდეც და საქვეყნოდ დასანახად დიდი ზარ-ზეიმით სცენაზე გამოვფინეთ,  მაგრამ ბევრი მათგანი ჯერ კიდევ იდუმალების ფარდის უკან ღრმა ტალანებშია მიმოფანტული…

კანონებს ჩვენ არ ვქმნით. ეს კანონები სამყაროს გაჩენამდე შეიქმნა და თვით სამყარო ამ კანონებით შექმნეს. ნიუტონმა, ფარადეიმ, ლავუაზიემ თავის დროზე სწორედ ამ ბნელ ტალანებში ხეტიალისას იპოვეს „თავიანთი” კანონები, ისტორიის მტვერი ჩამოაცილეს, დავარცხნ-გაასუფთავეს და საზეიმოდ გამოდგეს სცენის განათებულ ნაწილში ჩვენს დასანახად… მაგრამ ჯერ კიდევ უამრავი მოვლენაა ჩვენს გარშემო, რომელსაც ვერც ერთი ჩვენთვის ცნობილი კანონით ვერ ვხსნით და ჩვენი დაუცხრომელი ცნობისმოყვარეობის დასაოკებლად  „დაუწერელი” კანონის მცნება შემოვიღეთ…

ქიმიაში ბუტლეროვისა და სხვათა  დანატოვარი კანონების თანახმად, ორგანულ ნაერთის მოლეკულის აგებისას რამდენიმე მარტივი წესით (კანონით) თუ ვისარგებლებთ, სტრუქტურის დაწერა ბურთების ერთმანეთთან ჩხირებით შეერთების თამაშად შეიძლება იქცეს – ამოცანად, რომლის თავის გართმევას საბავშვო ბაღის ასაკის ბავშვიც შეძლებს. თუმცა შეცდომის  თავიდან ასაცილებლად რამდენიმე დაუწერელი (უფრო სწორად, ჯერ ვერ დაწერილი) კანონიც უნდა გავითვალისწინოთ.

ნახშირბად ატომებს შეუძლიათ განუსაზღვრელი რაოდენობით დაუკავშირდნენ ერთმანეთს, ჯაჭვში ჩართონ ორი ან მეტი ვალენტობის ელემენტები, გარე „ორბიტაზე” კი წყალბად ატომები გაცვალონ ნებისმიერ ელემენტზე ნებისმიერი რაოდენებით  (თეორიულად მაინც). ავიღოთ მაგალითად რამდენიმე ნახშირბადის, წყალბადისა და ჟანგბადის ატომი. მათი ერთანეთთან შეერთებისას უზენაესი კანონია ვალენტობა:  ნახშირბად ატომი ყოველთვის ოთხ ელემენტს უნდა უკავშირდებოდეს, ჟანგბადი-ორს, ხოლო წყალბადი – ერთს:

მაგრამ არ შეიძლება დავწეროთ (ავაგოთ) ისეთი სტრუქტურა, რომელშიც ჰიდროქსილის ჯგუფი და ორმაგი ბმა ერთიდაიგივე ნახშირბად ატომთან იქნება ჩანაცვლებული:

 

ასეთი ნაერთი მაშინვე უნდა გადაჯგუფდეს – გარდაიქმნას სხვა ნივთიერებაში:

ვინ ან რა კრძალავს ამ ორი ფუნქციური ჯგუფის ერთად ყოფნას, ჯერ-ჯერობით ნათლად ბოლომდე ვერ ჩავწვდით, თუმცა მოვლენას კი მივანიჭეთ სახელი ტაუტომერია. სწორედ ამ აკრძალვის შედეგია ალკინებზე წყლის მოქმედებით  სპირტები რომ არ მიიღებიან არასოდეს…

ვერ აგიხსენით ტაუტომერიის არსი მთლად გასაგებად? მას სამოქალაქო საზოგადოებაში ინტერესთა კონფლიქტი ეწოდება…
PS. ეს ჩემი ბოლო ბლოგია. მინდა დაგემშვიდობოთ და დიდი მადლობა გადაგიხადოთ, რადგან მე ბევრი რამ ვისწავლე თქვენგან… თითოეული თქვენი კომენტარი, თითოეული გაზიარებული თუ არ გაზიარებული ბლოგი იყო ის კომპასი, რომელიც ჩემი პროფესიული განვითარების ორიენტირს წარმოადგენდა…

წლის ბოლოს ერთად გავიცინებთ

0
„განყოფანი სიცილთანი ესე არს: ღ ი მ ი ლ ი არს სიცილი სიმშვიდით, უჴმო, ბაგეთა ოდენ შეეტყობოდეს; ს ი ც ი ლ ი არს მცირედ ჴმიანი და მდაბალი; კ ა შ კ ა შ ი არს სიცილი მაღალი და მოჴდომილი; კ ა ს კ ა ს ი არს სიცილი მაღალი და წვლილი; რ ა ხ რ ა ხ ი არს სიცილი მაღალი და უშვერი; თ ქ ა რ თ ქ ა რ ი არს სიცილი მრავალთაგან შეჴმობილი; ღ ი ნ ც ი ლ ი არს სიცილი მიწყივ უწესო; ხოლო ფ რ უ ს ტ უ ნ ი, ვის არა ენებოს სიცილის გამოჩინება და ერთს საცინელს საქმეზედ წარსცინოს და მალიად დაიდუმოს”. 
„იცინეთ, იცინეთ, წლის ბოლოს მე გავიცინებ!” – მასწავლებლის ეს დაპირება-მუქარა ნაცნობია ჩემი მშობლების და ჩემი თაობისთვის. დღესაც კი შეიძლება, რომ ჩვენი ქვეყნის N სკოლის N კლასში მავანი მასწავლებელი ასე პასუხობდეს ონავარი მოსწავლეების მხიარულ გუნება-განწყობილებას. არ არის იოლი საქმე სიცილი აუკრძალო ბავშვებს, მით უმეტეს, დეკემბრის ბოლოს, როცა „სხვაგან ქრის” მათი გონება, შინ მორთული ან მოსართავი ნაძვის ხე ელოდებათ, ჯიბეში „ასაფეთქებლები” უწყვიათ და თოვლის ბაბუასთან წერილიც გაგზავნილი აქვთ. ძვირფასო მასწავლებლებო, სიტუაციის განსამუხტად და კლასში დისციპლინის დასამყარებლად სცადეთ გაიცინოთ მათთან ერთად. რა თქმა უნდა თქვენც მართალი ხართ, როცა ფიქრობთ, რომ „სასაცილოდ გვცალია ახლა?!” ჟურნალების შევსება, სემესტრული ნიშნების გამოყვანა, დახასიათებების დაწერა, სილაბუსები, გეგმები, სქემები, საოჯახო საქმეები… როგორც დედაჩემი (26 წელია ქიმიას ასწავლის) ამბობს: „მასწავლებელი ფიგაროა, „ფიგარო – იქ, ფიგარო – აქ”, რადგან  საკლასო ოთახში ის არის მასწავლებელიც, ფსიქოლოგიც, თარჯიმანიც, ჟესტების ენის ექსპერტიც. სიცილი კი დადებითია და თვითონ მასაც ეხმარება სტრესისგან თავის დაღწევაში. 

ფსიქოლოგიის და ნეირომეცნიერებების პროფესორი რობერტ პროვაინი  სიცილის გადამდებობის შესახებ ამბობს, რომ ჩვენ ვიცინით უფრო ნაკლებად მაშინ, როცა ვართ მარტო და 30-ჯერ მეტად, როცა გვახლავს სხვა ადამიან(ებ)ი. მისი აზრით, სიცილი უმეტეს შემთხვევაში არ არის პასუხი ხუმრობაზე და მისი თავდაპირველი მიზანი სხვა ადამიანებში დადებითი განცდის გამოწვევა იყო. როცა ერთი ადამიანი იცინის, შეიძლება გარშემომყოფებმაც მიბაძონ და საბოლოოდ, მთელი ჯგუფი გამხიარულდეს და განიტვირთოს. ამრიგად,  სიცილი ხელს უწყობს ჯგუფში დაძაბულობის განმუხტვას და ერთიანობის განცდის ჩამოყალიბებას. 

თუ მასწავლებელი გაკვეთილის პროცესში დოზირებულად იყენებს იუმორს, იზრდება იმის ალბათობა, რომ მოსწავლეებს ის მოეწონებათ, რაც ხელს შეუწყობს მას, უმტკივნეულოდ მართოს მათი ქცევები. საჭირო დროს ნათქვამი ხუმრობა კლასში დადებით განწყობას ქმნის, მასწავლებელთან ერთად სიცილის დროს მოსწავლეები თავს უფრო კომფორტულად გრძნობენ და უფრო მეტად მოტივირებულნი არიან.

 

„იუმორი გამოყენებულ უნდა იქნას კლასში”, – გვიზიარებს გამოცდილებას პამელა მეტვეი, ამერიკელი მასწავლებელი, რომელიც მე-6 კლასს საზოგადოებრივ სწავლებებს ასწავლის, – „ხუმრობა, სიცილი, ცეკვა, სიმღერა. მე ამ ყველაფერს ვაკეთებ და ვფიქრობ, რომ ყველა მასწავლებელმა უნდა გააკეთოს. ეს ეხმარება ბავშვებს, გაკვეთილზე ყურადღებით ყოფნასა  და ხანდახან იდეის დამახსოვრებაშიც კი. ამიტომ დადექით მაგიდაზე და იცეკვეთ, როცა აძლევთ ინსტრუქციებს, ლაპარაკობთ ინგლისური აქცენტით ან წაიმღერეთ პასუხები საშინაო დავალებაში მიცემულ კითხვებზე. 

შავი იუმორი, ცინიზმი, ირონია  – ეს იუმორის ისეთი სახეებია, რომელიც მასწავლებელს კლასში არ გამოადგება, რადგან ამან შეიძლება მოსწავლეებთან კონფლიქტი გამოიწვიოს. მან იუმორის გამოყენებისას უნდა გაითვალისწინოს რამდენიმე რჩევა: 

ხუმრობა უნდა იყოს ეთიკური და არ უნდა დასცინოს მოსწავლეს, რათა ის არ ჩავარდეს უხერხულ სიტუაციაში.

არ არის მიზანშეწონილი ხუმრობა იმაზე, რასაც მოსწავლე ვერ შეცვლის, მაგალითად მის გვარზე, ფიზიკურ შესაძლებლობებზე, სხეულის უჩვეულო პროპორციებზე, მეტყველების დარღვევებზე. აგრეთვე, არ შეიძლება დაცინვა სიყვარულზე. ეს ყველაფერი ტკივილს აყენებს მოსწავლეს. 

დაუშვებელია უწმაწური ხუმრობა, რადგან ეს მეტყველებს მასწავლებლის დაბალ კულტურაზე.

როგორც სხვა სიტუაციებში, აქაც ცუდ ტონად ითვლება საკუთარ ხუმრობაზე პირველად გაცინება, რადგან ეს იმთავითვე მიუთითებს დადებით დამოკიდებულებას საკუთარი ხუმრობისადმი და შეიძლება მოსწავლეების მხრიდან უკუშედეგი გამოიწვიოს. 

არ შეიძლება დაცინვა მოუხერხებლობაზე. ამან შეიძლება უარყოფითად იმოქმედოს მოსწავლის თვითშეფასებაზე და/ან გამოიწვიოს კონფლიქტი მასწავლებელთან. 

მასწავლებელი ყოველთვის მზად უნდა იყოს პასუხი გასცეს მწარე სიტყვებს, პირველმა აღიაროს საკუთარი წარუმატებლობა.

ძვირფასო მასწავლებლებო, წლის ბოლოა, სემესტრის დასასრული, ჰოდა, უკანა მერხზე სიცილის ხმას რომ გაიგებთ, გულწრფელი ღიმილით (იქედნურს – მიხვდებიან და აღარ გაგიღიმებენ) უთხარით: „ერთად გავიცინოთ, რომ მომავალი წელი იმაზე უკეთესი იყოს, ვიდრე ვგეგმავთ და წარმოგვიდგენია”.

მრავალ ბედნიერ შობა-ახალ წელს დაესწარით!

ვიდეობლოგი

მასწავლებლის ბიბლიოთეკას ახალი წიგნი შეემატა- სტატიები განათლების საკითხებზე

ჟურნალ „მასწავლებლის“ თითოეული ნომრის მომზადებისას, ცხადია, ვფიქრობთ მასწავლებელზე და იმ საჭიროებებზე,რომელთა წინაშეც ის ახლა დგას. ვფიქრობთ მასწავლებელზე, რომელიც ჩვენგან დამოუკიდებლადაც ფიქრობს, როგორ მოემზადოს გაკვეთილისთვის, რა...