ბირთვული კვლევების ევროპულ ცენტრში (CERN), სადაც ამჟამად მსოფლიოში უდიდესი და გრანდიოზული ექსპერიმენტი მიმდინარეობს, ვიზიტად მყოფი არასპეციალისტებისგან ხშირად მომისმენია დაახლოებით ასეთი შინაარსის საუბრები: თუ ეს ექსპერიმენტები წმინდა ფუნდამენტალური კვლევებია და მათი დანიშნულება ფიზიკაში არსებული თეორიების შემოწმება და ახალი კანონზომიერებების დადგენაა, გაოცებულები იმით, რომ ამ ექსპერიმენტის აგება დაჯდა რამდენიმე ათეული მილიარდი დოლარი და მისი მომსახურება წლიურად ჯდება კიდევ რამდენიმე მილიარდი, გამოთქვამენ დაახლოებით ასეთი შინაარსის მოსაზრებას, ხომ არ ჯობდა ეს თანხები მიგვემართა სოციალური საჭიროებებისთვის, მაგალითად, აფრიკაში შიმშილობის დაძლევის პროგრამისკენ?

ასეთი მოსაზრების მოსმენისას, ყოველთვის მიჩნდება სურვილი, რომ ვუპასუხო მათ ციტატით, გურამ დოჩანაშვილის ნოველიდან, ,,კაცი, რომელსაც ლიტერატურა ძლიერ უყვარდა”, კერძოდ, შეკითხვაზე, თუ რა გამოვა კაცისგან, რომელსაც ძლიერ უყვარს ლიტერატურა, გაკვირვებული რესპოდენტი, რომ ამასაც ახსნა სჭირდება, ოდნავ ირონიულად პასუხობს, ,,ყოველი ნორმალური წიგნის წაკითხვის შემდეგ ხდები ოდნავ უკეთესი, ვიდრე ხარ, უფრო ჭკვიანი, ვიდრე იყავი და მე საერთოდ თანდათან ვრწმუნდები, რომ ადამიანებისთვის ჭკუა აუცილებელია”. ანალოგიურად, მკვლევრები ცდილობენ რა გადაშალონ ახალ-ახალი ფურცელი მეცნიერებაში, ადამიანთა მოდგმა ხდება უფრო ჭკვიანი, ვიდრე არის, რაც აუცილებელი პირობაა კაცობრიობის წინსვლისა და განვითარებისთვის. რა თქმა უნდა, ჩვენ ვაღიარებთ, რომ მაღალი ტექნოლოგიები ჩვენს ცხოვრებას უფრო კომფორტულს ხდის, მაგრამ ამავე დროს ადამიანები გულუბრყვილოდ ფიქრობენ, რომ მაღალი ტექნოლოგიები ეს მხოლოდ სხვადასხვა კომპანიებისა და ფირმების დამუშავების შედეგია, სინამდვილეში პრაქტიკული კვლევების წინაშე მუდმივად დგება საკითხები, რომელთა გადაწყვეტა შეუძლებელია ფუნდამენტალური კვლევების გარეშე.

როდესაც ფარადეის ირონიულად ჰკითხეს, რა სარგებლობის მოტანა შეეძლო მის ფუნდამენტალურ კვლევებს ელექტრობაში, კაცობრიობისთვის, მისი პასუხი იყო, რომ დადგებოდა დრო, როცა ადამიანებს მოუწევდათ მისი აღმოჩენების გამოყენებისთვის გადასახადების გადახდა, ასევე ელექტრონის აღმოჩენისა და მისი თვისებების შესწავლის დროს ვერავინ წარმოიდგენდა, რომ მომავალში ელექტროენერგიის გარეშე წარმოუდგენელი იქნებოდა, როგორც კაცობრიობის პროგრესი, ასევე რიგითი ადამიანების ყოფა-ცხოვრება. ჯერაც არავინ იცის, ,,ცერნში” ახლახან აღმოჩენილი ჰიგსის ნაწილაკი (რომლის აღმოჩენისთვის უკვე გაცემულია ნობელის პრემია) მომავალში პროგრესის რა წინაპირობად შეიძლება იქცეს.

ზოგადად ფუნდამენტალური მეცნიერება ეს არის საფუძველი ტექნოლოგიების განვითარებისა მომავალში, მაგრამ, როგორც წესი, ასეთი სახის თანამედროვე ექსპერიმენტებისთვის სპეციალურად იქმნება ხელსაწყოები და სისტემები, რომელთა საყოველთაო გამოყენება იწყება მცირე პერიოდის გასვლის შემდეგაც. მაგალითისთვის შეგვიძლია მოვიყვანოთ www-სისტემა, ანუ ინტერნეტი, რომელიც შეიქმნა ,,ცერნში” 1989 წელს, ჯერ შიდა საჭიროებისთვის, შემდგომ სხვადასხვა ქვეყნებში მოღვაწე კოლეგებთან კავშირისა და ინფორმაციის გაცვლისთვის. შემდგომ კი მსოფლიოს უსასყიდლოდ საყოველთაო გამოყენებისთვის გადაეცა. ალბათ ინტერნეტის ყველა აქტიური მომხმარებელი დამეთანხმება, თუ როგორ გამარტივდა კოლეგებთან და ნაცნობ მეგობრებთან კომუნიკაცია, ასევე ინფორმაციის გადაცემა და იმ ზღვა ინფორმაციის მოძიება სახლიდან გაუსვლელად, რომელიც პრაქტიკულად შეუძლებელი იქნებოდა ინტერნეტის გარეშე. გარდა ამისა, იმის გამო რომ ,,ცერნში” ექსპერიმენტის მონაცემების დაგროვების პროცესში მოსული ინფორმაციის ნაკადი უზარმაზარია (ეს ინფორმაცია შეგვიძლია შევადაროთ ინფორმაციის ნაკადს, რომელიც ამჟამად ტრიალებს მთელი ევროპის სატელიკომუნიკაციო სისტემებში ერთდროულად). ასეთი ინფორმაციის მიღებას და გადამუშავებას, ცხადია, ვერ შეძლებს ვერც ერთი ან თუნდაც რამდენიმე ერთად აღებული ,,სუპერკომპიუტერიც” კი. ამ პრობლემის გადასაწყვეტად ,,ცერნში” შექმნილია ინტერნეტის მსგავსი სისტემა, ე.წ. ,,გრიდი”, რომელიც აერთიანებს ამ სისტემაში ჩართული სხვადასხვა ქვეყნების კომპიუტერების სიმძლავრეებს. ანალოგიურად ინტრნეტისა ,,გრიდის” საყოველთაო გამოყენების შემთხვევაში მოსალოდნელია, რომ ტექნოლოგიები უდიდესი სიჩქარით დაიწყებს განვითარებას სხვადასხვა დარგებში. ასევე ზეგამტარობაც, რომელიც ამჟამად გამოიყენება ,,ცერნის” კოლაიდერსა და ექსპერიმენტის მოდულებზე მძლავრი მაგნიტური ველის მისაღებად, იმედია ახლო მომავალში საშუალებას მოგვცემს გადავცეთ დიდი ენერგია შორს მანძილებზე უდანაკარგოთ. გარდა ამისა, ასეთი სახის კვლევები ჩვენი დროის ძირითად პრობლემას, ენერგიის დამატებითი და ალტერნატიული წყაროების მოძიებასაც ემსახურება.

გარდა მეცნიერული და ტექნოლოგიური მიღწევებით სარგებლობისა, არა ნაკლებ მნიშვნელოვანია ადამიანთა ბუნებრივი ცნობისმოყვარეობის დაკმაყოფილება სამყაროს შესახებ. ანტიკური დროიდან მოყოლებული დღემდე ადამიანები ცდილობენ პასუხი გასცენ კითხვებს, რა ხდება კოსმოსის სიღრმეში, საიდან შეიქმნა სამყარო. ვინ ვართ, საიდან მოვდივართ და საით მივდივართ? განვითარების რა გზა გაიარა და როგორი დასასრული ექნება სამყაროს?

მოვიყვან რამდენიმე მაგალითს, რის გადაჭრასაც ცდილობენ დიდ ადრონულ კოლაიდერზე მიმდინარე ექსპერიმენტების დახმარებით: როგორი იყო სამყარო მისი წარმოქმნის დროს, 14-მილიარდი წლის წინ პირველ მიკროწამებში, როგორ შეიქმნა პირველი ელემენტარული ნაწილაკი, ატომი, მოლეკულა, შემდეგ კი ვარსკვლავები, პლანეტები და გალაქტიკები. ვინაიდან ელემენტარული ნაწილაკების დაბადებისას იქვე აუცილებლად იბადებიან ანტინაწილაკები და შესაბამისად უნდა გაჩენილიყო ანტიმატერიისგან შედგენილი სამყაროც, რომელზეც ჯერჯერობით ვერსად აკვირვებიან, იბადება კითხვა- სად არის ანტისამყარო? ასევე ცნობილია რა, რომ დღემდე არსებული ხელსაწყოები აფიქსირებენ სამყაროში არსებული მატერიის და ენერგიის მხოლოდ 5-პროცენტს, სად არის და რას წარმოადგენს, ე.წ. უხილავი მატერია და ენერგია, რომელიც სამყაროს შემადგენლობის 95-პროცენტია? აქვს თუ არა სამყაროს დამატებითი განზომილებები, რა არის შავი ხვრელები, საიდან აქვს სხეულს მასა და სხვა. და კიდევ, მიუხედავად იმისა, რომ ჩვენ წინასწარ ვიცით რა უნდა ვეძებოთ ასეთი სახის ექსპერიმენტების დახმარებით, როგორც დიდი აღმოჩენების ისტორია გვასწავლის, ხშირად ძნელია იწინასწარმეტყველო, ბუნება რა სიურპრიზებს გვიმზადებს და კიდევ რა სახის საიდუმლოებებს აეხდება ფარდა.

ასეთი სახის კვლევები მარტო ,,ცერნი”-თ არ შემოიფარგლება, შედარებით მცირე მასშტაბის სამეცნიერო ცენტრები არის შეერთებულ შტატებში (ფერმილაბი), გერმანიაში (დეზი), იაპონიაში (კეკი), იტალიაში და კიდევ ბევრგან. ამჟამად ასეთი სახის ფუნდამენტალური კვლევები საკმაოდ ძვირადღირებული დარგია. ის დრო, როდესაც აღმოჩენები ერთ ოთახში, მეცნიერთა მცირე ჯგუფის მიერ კეთდებოდა, ისტორიას ჩაჰბარდა. სერიოზული ექსპერიმენტული გამოკვლევა არა თუ ერთი კვლევითი ინსტიტუტის, არამედ ქვეყნის მასშტაბებსაც გასცდა. იქმნება საერთაშორისო კოლაბორაციები, რათა გადაილახოს, როგორც ფინანსური, ასევე სხვადასხვა დარგობრივი სპეციალისტების საკითხი.

 

 

ცნობილი ფაქტია, რომ პრობლემის მოგვარება აღნიშნული პრობლემის გამომწვევი მიზეზების გარკვევით უნდა დავიწყოთ და ამ მიზეზების დაძლევაზე  ვიმუშაოთ. ჩვენს რეალობაში კი პრობლემის მოგვარებას შედეგებთან ბრძოლით ვიწყებთ. ასეთი ქმედება, პრობლემის მოგვარების ნაცვლად, მის „მიძინებას” იწვევს და გარკვეული დროის შემდეგ ის ისევ შემაწუხებელი ხდება ჩვენთვის. ასე მაგ. სასკოლო წესებისათვის მიუღებელ ბავშვის ქცევას ხშირად ვებრძვით იმით, რომ ვუბარებთ მშობელს, ვსაყვედურობთ, ვკიცხავთ, ვუტარებთ საუბრებს და ა.შ. თუმცა ჩვენი ასეთი ქმედებები, არცთუ იშვიათად, მხოლოდ დროებითი ეფექტის მომტანი ხდება ხოლმე, თუ არ იქნება წინასწარ გარკვეული ბავშვის ამგვარი ქცევის მიზეზები. საკმაოდ ხშირად, ჩვენთვის მიუღებელი ქცევა მოზარდისთვის თანატოლთა შორის თვითდამკვიდრების კარგი საშუალებაა. ამიტომ, თუ ასეთ შემთხვევაში, ჩვენ პრობლემის მოგვარება გვინდა, ჯგუფში საკუთარი ადგილის პოვნაში უნდა დავეხმაროთ ბავშვს. პრაქტიკა ადასტურებს, რომ გაცილებით უფრო ადვილია პრობლემის თავიდან აცილება, ვიდრე უკვე არსებული პრობლემის მოგვარებაზე მუშაობა. ამასთან ერთად, თუ იმასაც გავითვალისწინებთ, რომ სკოლის პერიოდში მოზარდთან დაკავშირებული პრობლემების გამომწვევი მიზეზები არცთუ ისე იშვიათად ბავშვის განვითარების ადრეულ  პერიოდს უკავშირდება, ალბათ მიზანშეწონილი იქნება სკოლამდელი ასაკის ბავშვის იმ თავისებურებების მოკლე მიმოხილვა, რომლებიც შეიძლება სასკოლო პერიოდში პრობლემების გამომწვევ მიზეზთა რიგში მოხვდეს. ეს, რასაკვირველია, იმ შემთხვევაში მოხდება, თუ განვითარების კონკრეტულ ეტაპზე, ბავშვთან ურთიერთობაში,  ამ პერიოდისთვის მნიშვნელოვანი ასაკობრივი თავისებურებები არ იქნება გათვალისწინებული. გარკვეული ხნის წინ ერთმა შეწუხებულმა მშობელმა მოგვმართა. მისი წუხილის მიზეზი იყო მისივე შვილი, მე-10 კლასელი ნიკა, რომელიც, როგორც მშობელი აცხადებდა, ზედმეტად დამოკიდებული იყო ოჯახის უფროს წევრებზე. „დილით ჩაის, რომ გავუმზადებთ და ფინჯანში შაქარს ჩავუყრით, თუ ჩვენ არ მოვურიეთ, შეიძლება უშაქრო ჩაი დალიოს. ჩვენ უნდა შევახსენოთ სად არის წასასვლელი, რა აქვს გასაკეთებელი და ა.შ. უჩვენოდ ის ნამდვილად დაიღუპება”, – შეშფოთებას  ვერ მალავდა ნიკას დედა. ჩვენ შევეცადეთ გვეპოვა მოზარდის ამგვარი ქცევის მიზეზები განვითარების განვლილი პერიოდების გაანალიზების გზით. ცნობილია, რომ ბავშვის განვითარება სწორხაზობრივად არ მიმდინარეობს. ამ პროცესში გვხვდება პერიოდები, როცა ბავშვთან ურთიერთობა საკმაოდ რთულდება, მისი ქცევა ერთგვარად უმართავიც კი ხდება, რაც სერიოზულ პრობლემებს უქმნის აღმზრდელებს. პირველ სერიოზულ  სირთულეებს უფროსები 3-დან 5 წლამდე ასაკის ბავშვებთან ურთიერთობაში ხვდებიან. შემთხვევითი არ არის, რომ განვითარების ეს მონაკვეთი პირველი კრიტიკული პერიოდის სახელით არის ცნობილი. რა თქმა უნდა, ამ პერიოდის საზღვრები ასე მკაცრად დადგენილი არ არის და ის შეიძლება 3 წლამდეც დაიწყოს. დაწყების ერთ-ერთი პირველი სიმპტომი ხშირ შემთხვევაში ბავშვის მეტყველებაში პირის ნაცვალსახელის „მე”-ს აქტიური მოხმარება ხდება ხოლმე. გარკვეულ პერიოდამდე გარშემომყოფებთან ურთიერთობაში ბავშვი საკუთარ თავს მესამე პირში მოიხსენებს – მაგ. „გიორგის შია”, „გიორგის თამაში უნდა”, „გიორგის ეძინება” და ასე შემდეგ. ასეთი წინადადებების წარმოთქმის დროს ის საკუთარ თავზე საუბრობს. თუმცა მალე დგება მომენტი, როცა ბავშვი თითქმის ყოველი წინადადების წარმოთქმის დროს იყენებს ნაცვალსახელს „მე”-ს – „მე თვითონ”, „მე ასე მინდა”, „მე ამის ჩაცმა მინდა”, „მე ეს არ მინდა” და ა.შ. იმ შემთხვევაში, თუ ბავშვს არ აძლევენ იმის გაკეთების უფლებას, რაც სურს, ის იწყებს ჭირვეულობას, ჯიუტობას და ამ გზით თავისი სიტყვის გატანას. ალბათ ყველა გავმხდარვართ ისეთი სცენის მოწმე, როდესაც ბავშვი ჭირვეულობს, ტირის, ეწინააღმდეგება დედას და არ მიჰყვება სახლში, თუ არ უყიდის იმას, რაც მას სურს. სასოწარკვეთილებაში ჩავარდნილი დედა ხშირ შემთხვევაში უძლური ხდება. ასეთ სიტუაციაში ის ან ჩხუბს იწყებს გაჯიუტებულ ბავშვთან, ან დაყვება მის ნებას და ყველა სურვილს უსრულებს. უმრავლეს შემთხვევაში არც პირველი და არც მეორე მცდელობა სასურველი შედეგის მიღწევის საშუალებას არ იძლევა. ალბათ ნებისმიერი მშობლისთვის საინტერესოა, თუ როგორ უნდა მოვიქცეთ, როცა ბავშვი დაჟინებით და ჯიუტად მოითხოვს ჩვენთვის მიუღებელი რამის გაკეთებას. რასაკვირველია, ბავშვის სწორად აღზრდისთვის მზამზარეული რეცეპტების მოძიება ძალიან ძნელია. თუმცა, ფსიქოლოგიურ მეცნიერებაში არსებობს ზოგადი კანონზომიერებები, რომელთა გათვალისწინება ბევრი პრობლემის მოგვარებაში დაგვეხმარებოდა:

·უპირველეს ყოვლისა, ვეცადოთ ვიყოთ თანამიმდევრული. ბავშვმა უნდა იცოდეს, რომ რასაც ვუკრძალავთ და რაზეც ვსაყვედურობთ, მიუღებელია ყოველთვის და ყველგან და არა მხოლოდ ამ წუთას და ამ სიტუაციაში. ერთ ოჯახში 3 წლის ბიჭუნას „ცუდი” სიტყვების წარმოთქმას ასწავლიდნენ და ოჯახის ყველა წევრი ძალიან ხალისობდა, როცა პატარა თავისი ჯერ კიდევ დაუხვეწავი მეტყველებით აღნიშნულ სიტყვებს სასაცილოდ იმეორებდა. მაგრამ, როცა იგივე სიტყვების წარმოთქმა ბავშვმა ტრანსპორტში, უცხო ადამიანების თანდასწრებით დაიწყო, დედა, რომელიც თან ახლდა ბავშვს, ძალიან შეწუხდა და ცდილობდა პირზე ხელის აფარებით გაეჩერებინა პატარა. ბავშვი კი ჯიუტად დედის ხელს იცილებდა და აგრძელებდა იმ სიტყვების ხმამაღლა წარმოთქმას, რომელიც დედას უხერხულ მდგომარეობაში აყენებდა. ძნელია 3 წლის ბავშვს აუხსნა რატომ შეშფოთდა დედა მის ასეთ ქმედებაზე ახლა, მაშინ როცა ოჯახის ყველა წევრი და მათ შორის დედაც სხვა დროს და სხვა სიტუაციაში მის ასეთ ქმედებას ყოველთვის სიცილით ხვდებოდა;

·ყველაზე მარტივი ქმედება, რასაც შეიძლება მიმართოს უფროსმა გაჯიუტებულ ბავშვთან ურთიერთობისას, არის მისი ყურადღების სხვა მიმართულებით გადართვა. თუმცა, საკმაოდ ბევრ ბავშვთან ამის გაკეთება არც ისე ადვილია;

·გაჯიუტებულ ბავშვთან ურთიერთობისას გაცილებით დიდი მნიშვნელობა აქვს ჩვენი ხმის ტონს, მიმიკას, ჟესტიკულაციას, ვიდრე ნათქვამის შინაარსს, იმ უბრალო მიზეზის გამო, რომ ბავშვებს ვერბალურთან შედარებით, არავერბალური კომუნიკაციის უნარი ბევრად უკეთესად აქვთ განვითარებული. თუ ბავშვს რაიმეს ვუკრძალავთ, სახეზე კი სასოწარკვეთილება და შიში  გვაქვს გამოხატული და ამასთან ხმაშიც მერყეობა იგრძნობა, გაჯიუტებული პატარა ჩვენს ასეთ მდგომარეობას თავის სასარგებლოდ გამოიყენებს და მიაღწევს იმას, რისი გაკეთებაც სურს;

·აუცილებელია, რომ ოჯახის წევრები ბავშვთან ურთიერთობაში შეთანხმებულად მოქმედებდნენ, მაშინაც კი, თუ მათ განსხვავებული აზრი აქვთ ბავშვის აღზრდის ამა თუ იმ საკითხზე. არ არის სასურველი მათ პატარის თანდასწრებით გამართონ დისკუსია აღზრდის ამა თუ იმ სტრატეგიის ვარგისიანობის შესახებ. თუ ოჯახის რომელიმე უფროსი წევრი არ ეთანხმება მეორეს ბავშვის მიმართ გატარებული ღონისძიების  სამართლიანობასა და ვარგისიანობაში, უმჯობესი იქნება ცოტა ხნით განერიდოს სიტუაციას და მხოლოდ ერთი ერთზე საუბრისას აუხსნას და დაუმტკიცოს თავისი პოზიცია ბავშვის „უსამართლოდ დამჩაგვრელს”. ერთი პატარა გოგონა, რომელსაც დედა გარკვეულ აკრძალვას უწესებდა, უკმაყოფილო ტონით და მკაცრი გამომეტყველებით „დაემუქრა”  მას: „მოვიდეს ჯერ მამიკო! ვუთხრა, რომ ამის გაკეთების უფლებას არ მაძლევ!” მას დიდი იმედი ჰქონდა, რომ მამიკო დედიკოს გაუწყრებოდა, ეტყოდა რატომ მიჩაგრავ ბავშვსო და ისიც თავისას მიაღწევდა, რაც არა ერთხელ მომხდარა;

      დაბოლოს, ჯიუტობა არც ისეთი სახიფათო და საგანგაშოა, როგორც ეს ერთი შეხედვით შეიძლება მოგვეჩვენოს. პირიქით, ჯიუტობა ადრეულ ასაკში შესაძლებელია მომავალში ძლიერი, პრინციპული და დამოუკიდებელი პიროვნების ჩამოყალიბების ხელშემწყობი გახდეს. ამდენად კარგი იქნება, თუ გარკვეულ საზღვრებში ჯიუტობას გასაქანს მივცემთ. თუ ბავშვის სასიცოცხლო ინტერესებს ზიანს არ აყენებს ის, რის გაკეთებასაც პატარა დაჟინებით მოითხოვს, მივცეთ საშუალება თავისი გაიტანოს. მაგ. ხშირია შემთხვევა, როცა სიტყვებით „მე თვითონ”, ბავშვი ხელიდან სტაცებს კოვზს დედას და ცდილობს  დამოუკიდებლად ჭამოს, ან დამოუკიდებლად ჩაიცვას ფეხსაცმელი, ტანსაცმელი. უფროსს ურჩევნია თვითონ აჭამოს, თვითონ  ჩააცვას პატარას, რადგან ხედავს, რომ ეს მოქმედებები მას კარგად არ გამოსდის, პირის მაგივრად ცხვირთან, თვალთან, ყურთან მიაქვს კოვზი და ითხუპნება; მარჯვენა ფეხსაცმელს მარცხენა ფეხზე იცვამს ან – პირიქით. ასევე უჭირს ტანსაცმლის სწორად ჩაცმა იმ უბრალო მიზეზის გამო, რომ მისი მოძრაობები, ასაკობრივი თავისებურებებიდან გამომდინარე, ჯერ ისეთი დახვეწილი და კოორდინირებული არ არის, როგორც მოზრდილი ადამიანის. მაგრამ, თუ ჩვენ ადრეულ ასაკში, როცა უკვე საფუძველი ეყრება პიროვნების ჩამოყალიბებას, ყველანაირად ჩავახშობთ ბავშვში დამოუკიდებლად მოქმედების სურვილს, მოზრდილობაში მივიღებთ ინფანტილურ, უინციატივო, უპრინციპო, მუდმივად სხვებზე დამოკიდებულ პიროვნებას, დაახლოებით ისეთს, როგორიც ზემოთ მოხსენიებული ნიკაა, რომლის დედაც დღეს ასეთი შეწუხებულია მოზარდის პასიურობით, უინციატივობით, სხვებზე ზედმეტად დამოკიდებულებით, მაშინ როცა, ადრეულ ასაკში, როგორც თვითონ ჩვენთან საუბარში აღნიშნა, ბავშვის დამოუკიდებლად მოქმედების მცდელობას გასაქანს არ აძლევდა და ყველანაირად ახშობდა მის ჯიუტ გამოვლინებებს. სასურველია, რომ არ დავაგვიანოთ და ბავშვის განვითარების ყოველ ასაკობრივ საფეხურზე დროულად ვიმუშაოთ იმ უნარების განვითარებაზე, რომელთაც სწორედ ამ ეტაპზე აქვთ კარგი „ნიადაგი”  მომზადებული. დაგვიანებული მცდელობები ძალიან ხშირად სასურველ შედეგს არ იძლევა. უკვე ჩამოყალიბებულის შეცვლა, კორექცია ბევრად უფრო რთული პროცესია, ვიდრე სწორად ჩამოყალიბება.

ცხადია, გლოვა ინტიმური აქტია, ვისაც როგორ შეუძლია, ისე გლოვობს, ისე ტირის, მაგრამ არსებობს გლოვის კულტურული ფენომენიც. რა მოთხოვნებს გიყენებს ამ დროს კულტურა და საზოგადოება? რადგან ადამიანის სიკვდილი ისევ რჩება საერთო სახალხო წარმოდგენად, თანამედროვეობა ეძებს ფორმებს, ცვლის წესებს, ქცევის ეთიკას.

ბოლო დროს რამდენიმე პანაშვიდზე მომიხდა მისვლა. ინანიშვილი გამახსენდა, არ შეეგუოთ სიკვდილს, იტირეთ, იყვირეთო. თბილისი თითქოს შეეგუა, თითქოს სიცოცხლემ დაკარგა ფასი. ყავლგასულ თეატრალურობასა და უნიჭო, სხვების დასანახ ხმით ტირილს, მეორე უკიდურესობა – სრული სიმშვიდე დაუპირისპირა. ლამისაა ამ „ფსევდოკულტურულობის” მოთხოვნამ ჭირისუფალს დააკისროს ფუნქცია – მისასამძიმრებლად მისული კარგად შეგიქციოს ხმადაბალ საუბრებში და იმის სწრაფი მიმოხილვის შემდეგ, რითი და როგორ გარდაიცვალა საწყალი, ოსტატურად გადაიყვანოს საუბარი აქტუალურ ან საკაცობრიო, ან კიდევ მოდურ თემებზე.

არადა გახსენდება, იმ ერის შვილი ხარ, რომელსაც შეეძლო იქვე, კუბოსთან, ან იქნებ უკიდურესი გაჭირვების დროს. კუბოსთანაც არა, საკაცეზე დასვენებულ მიცვალებულთან შეექმნა შედევრები:

მოჰკვდია, ბეჩავო იერემო,

დასდევა სიღარიბის ჯოხი,

მიწანიმც დაილოცვებიან,

შიშველნი დაგიმალნეს ხორცნი.

მიწა რომ ერთადერთი თავშესაფარი იყო, მაშინაც ჰქონდა სიცოცხლეს ფასი, მაშინაც ღვრიდნენ ცრემლებს, სიკვდილს თუ არა, სიცოცხლის ტრაგიზმს დასტიროდნენ.

არ მოახვიო სხვას შენი ტკივილი, იგლოვო სხვათა თვალისგან მოშორებით, – ცალკე კულტურაა. ალბათ ილიასაც აწუხებდა, ალბათ მეცხრამეტე საუკუნეშიც ყავლი გასდიოდა გასვენება-სამძიმრების საყოველთაო თეატრალურობას. ამიტომ ატირა ოთარაანთ ქვრივი სხვათა თვალთაგან მოშორებით, ატირა და ისიც თვალნათლივ აღწერა, როგორი ინტიმური რამაა ტირილი. ქმარს ხომ ჩუმად ტირის და არც შვილი უნდა იგლოვოს სხვების დასანახად.

ილია ხატავს ქალის სახეს, რომელიც ქვეყანას ასე სჭირდება, მაგრამ „ხიდჩატეხილობა” უფრო მნიშვნელოვანი სათქმელია მისთვის და რადგან ცოცხალი გიორგი კესოს სიყვარულში ვერაფრით გამოუტყდება, იძულებულია, პერსონაჟი შვილის სიკვდილისთვის გაიმეტოს, მაგრამ ოთარაანთ ქვრივი ცოცხლად არ კვდება, ის ბოლომდე ოთარაანთ ქვრივია, ზუსტად იმიტომ, რომ ქვრივული გაკერპება შვილის ცხედართანაც არ ტოვებს. არის კიდევ ერთი ნიუანსი: როცა ქვრივი შობა ღამეს გიორგის საფლავზე გადის, სახლში ვიღაც მოხუცი ქალი რჩება, რომელიც, ეტყობა, შეფარებული ჰყავს, ე. ი. სიკეთის კეთების უნარი ბოლომდე ცოცხალია მასში, სიკვდილამდე ცოცხალია ოთარაანთ ქვრივი, მაგრამ ეს სხვა საუბრის თემაა.

ოთარაანთ ქვრივი სახალხო ტირილის საყოველთაო წესს უპირისპირდება, მაგრამ არ ღალატობს, თავის საკუთარ წესს, საკუთარ კულტურას. ამით ის, ერთი მხრივ, პიროვნულ სახეს ინარჩუნებს, მაგრამ რამდენად ბუნებრივია შვილის ცხედართანაც ამაზე ფიქრი? როგორც მოთხრობა მთავრდება, „ერთიც ეგ არის წყევლაკრულვიანი საკითხავი”.

ქართულ ლიტერატურაში არის კიდევ ერთი სახე: ყველაზე გაბედული მხატვრული სახე, ყველაზე ნამდვილი, ყველაზე ახლო თავის ბუნებასთან, ყველაზე მართალი თავის ტირილში, -აღაზა.

აღაზას ძალა საკუთარ სისუსტეშია. მას არ შეუძლია დაუპირისპირდეს კულტურას, მაგრამ კიდევ უფრო არ შეუძლია შეაკავოს თავისი ნამდვილი, ბუნებრივი გრძნობები. ის უპირველესად ქალია და თუკი ქალი ცოცხალია თავის სქესში, თავის არსებობაში, არ შეიძლება მის განცდაში მოკლული ვაჟკაცის მიმართ სექსუალური განცდა არ ერიოს: “ნეტავი, იმას ვინაცა/ მაგის მკლავზედა წვებოდა,/ვისიცა მკერდი, აწ კრული,/მაგის გულ-მკერდას სწვდებოდა.” აღაზა შეუბოჭავი, პირველყოფილი სტიქიაა, რომელიც, რა თქმა უნდა, კულტურით შემოსაზღვრულ გარემოში დასაღუპადაა განწირული, მაგრამ მისი ტირილი ყველაზე ბუნებრივი რეაქციაა და ჯოყოლაც იძულებულია გაუგოს, თანაც საკუთარი თავიც ეხმარება დადგეს ეჭვზე მაღლა, დადგეს ერთგულებაზე მაღლაც კი, რადგან ადამიანი არ არის გაჩენილი ერთადერთი სიყვარულისთვის. ჯოყოლას თავმოწონება („ეტყობა თავმოწონება მასპინძელს საუბარშია”) აღაზას გამო მარტო მისი სილამაზით კი არაა განპირობებული, არამედ, უპირველესად, მისი ბუნებრიობით და სიმართლით, რომელსაც ვერ მიითვისებ, მხოლოდ შენი ვერ გახდება, ყველა ღირსეულს შეიძლება ერგოს და შენც დაგავალდებულოს ადამიანური არსებობის სულ სხვა, ყველაზე გულწრფელ სიმაღლეზე დადგე. აღაზა მართალია თავის თავთან, თავის ბუნებასთან და ამდენად არ შეიძლება, ვინმესთან ( ქმართან) იყოს დამნაშავე.

** *

სიკვდილი სიცოცხლესავით ძნელია. იცვლება დრო, იჭედება ახალი კულტურა. ჭირის გაზიარება ერთ-ერთი ყველაზე საჭირო და ადამიანური აქტია, მაგრამ თუკი მხოლოდ მოვალეობის მოხდის მიზნით მივდივართ, იქნებ დავრჩეთ სახლებში, იქნებ დავტოვოთ სივრცე გლოვისთვის და უფრო ვიწრო წრეში ჩამოყალიბდეს შედარებით ადამიანური და ბუნებრივი კულტურა მიცვალებულის დატირებისა, თორემ დაგვახრჩობს შეკავებული ცრემლები, სხვა, ცუდ ენერგიად გარდაიქმნება და საკუთარი თავის პოვნის ისედაც რთულ პროცესს კიდევ უფრო გაგვიძნელებს.

მათემატიკაში დამტკიცება არის დედუქციური მსჯელობა, რომელიც გამოიყენება გამო­ნათქვამის დასაბუთებისათვის. ამგვარი მსჯელობის დროს შესაძლებელია უკვე არსებული, ადრე დასაბუთებული დებულებების გამოყენება. სურვილის შემთხვევაში, შესაძლებელია რომ დამტკიცებისას გამოყენებულ მსჯელობას მივყვეთ უკუსვლით იქამდე სანამ არ მივად­გებით ისეთ საწყის დებულებებს, რომელთა ჭეშმარიტება თავისთავად ცხადია ან რომლებიც მიჩნეულია როგორც ჭეშმარიტი დებულებები. ისეთ საწყის დებულებებს კი, რომლებიც დამტკიცების გარეშეა მიღებული როგორც ჭეშმარიტი დებულებები, აქსიომები ეწოდება.

ვრცლად 

ისტორიული წყაროები ისტორიის სწავლების ძალზე მნიშვნელოვანი ნაწილია. მათი შესწავლა, კრიტიკული განხილვა და ანალიზი ისტორიის გაგების ერთ-ერთი მტკიცე საწინდარია. აუცილებელი ისტორიული წყაროების უმეტესობა სასკოლო სახელმძღვანელოებშივეა მოცემული და მასწავლებელს იშვიათად თუ მოუწევს მათი მოძიება. წყაროების კრიტიკული განხილვა საკმაოდ რთული ამოცანაა, რადგან, გაკვეთილის ტექსტისგან განსხვავებით (რომელიც უამრავი ადამიანის შრომის შედეგად ისტორიის გენერალურ, საყოველთაოდ მიღებულ ხაზს მიჰყვება), ისინი ხშირად სუბიექტურია და ავტორის აზრს გამოხატავს, ამიტომ შესაძლოა, არასრულად ან სულაც დამახინჯებით ასახავდეს ისტორიულ სინამდვილეს. შესაბამისად, ისტორიულ წყაროში მოცემული ზოგიერთი დეტალი (თარიღები, მოვლენების აღწერა, სხვა მონაცემები) ზოგჯერ არ ემთხვევა გაკვეთილის ტექსტს. თუმცა ისტორიული წყაროების ეს „ნაკლი” მათივე ღირსებაცაა, რადგან ჩვენამდე მოაქვთ ეპოქის სუნთქვა, ისტორიკოსთა წინააღმდეგობრივი მტკიცებულებები, „ძლიერთა ამა ქვეყნისათა” და უბრალო მოკვდავთა შეხედულებები, ფიქრები და ოცნებები.

ზემოთქმულის გათვალისწინებით, აუცილებელია, მასწავლებელმა საგაკვეთილო პროცესში სათანადო ყურადღება დაუთმოს ისტორიულ წყაროებს და სწავლების მნიშვნელოვან კომპონენტად აქციოს. ამითვის სასურველია, წყაროზე მუშაობაში ჩართოს შემოქმედებითობისა და კვლევის ელემენტები, რითაც გაცილებით საინტერესოსა და მიმზიდველს გახდის სწავლების პროცესს, მეტ ინტერესს გაუღვიძებს მოსწავლეებს ისტორიის მიმართ, ხელს შეუწყობს ისტორიის უკეთ გააზრებაში.

ამ სტატიაში განვიხილავთ ისტორიულ წყაროზე მუშაობის წერით აქტივობას, რომელიც, ჩვენი აზრით, დაეხმარება მასწავლებლებს ზემოთ დასახელებული მიზნების მიღწევაში. გარდა ამისა, მოსწავლეებს განუვითარებს ისეთ მნიშვნელოვან უნარებს, როგორებიცაა:

● წერის კულტურა;

● წერითი აზროვნების უნარი;

● წაკითხულის გააზრების უნარი;

● ისტორიული აზროვნებისა და კვლევის უნარი;

● შემოქმედებითი უნარი.

წერითი დავალების შესრულებისას მოსწავლეები ერთსა და იმავე დროს აქტიური მკითხველებიც არიან და მწერლებიც. დოკუმენტის კითხვისას ისინი წაკითხულის გააზრებას ცდილობენ, ხოლო როცა წერითი დავალების შესრულებას შეუდგებიან, აქტიური ფიქრის პროცესში ჩაერთვებიან. დავალების შესასრულებლად მოსწავლეს ხელახლა მოუხდება თემის გააზრება, ზოგიერთ კითხვაზე პასუხის გასაცემად შესაძლოა წინა ცოდნის გააქტიურება და ნასწავლი მასალის გახსენებაც დასჭირდეს. ამასთანავე, მეტი ყურადღებით გაეცნობა და გააანალიზებს დოკუმენტებში არსებულ მონაცემებს და შესასწავლ საკითხებს უფრო სიღრმისეულად გაიაზრებს.

საუკეთესო შემთხვევაში არაფორმალური წერითი სავარჯიშო საშუალებას აძლევს მოსწავლეებს, იაზროვნონ, შეიმუშაონ საკუთარი, ორიგინალური მოსაზრება დოკუმენტში აღწერილი ისტორიული მოვლენების შესახებ და ეს მოსაზრება ქაღალდზე გადაიტანონ. წერითი აქტივობა სასწავლო წლის განმავლობაში რამდენიმეჯერ შეიძლება გამოვიყენოთ მოსწავლის კრიტიკული აზროვნების განვითარებისა და შესწავლილი მასალის უკეთ დამახსოვრების მიზნით, როგორც უშუალოდ საგაკვეთილო პროცესში, ისე საშინაო დავალებადაც. მოსწავლის ნამუშევარს შეგვიძლია ესეც ვუწოდოთ, თუმცა ესეს შესახებ სხვა დროსაც ვისაუბრებთ.

მასწავლებელი შეარჩევს დოკუმენტებს და მათი შინაარსის გათვალისწინებით შეიმუშავებს მთავარ კითხვას, რომელიც უშუალოდ არის დაკავშირებული ამ კონკრეტული თავის რომელიმე მნიშვნელოვანი საკითხის გამოკვლევასთან. მოსწავლე მთავარ კითხვაზე პასუხის გაცემისას აანალიზებს დოკუმენტის ცალკეულ ასპექტებს, რაც ხელს შეუწყობს წაკითხულის გააზრების უნარის განვითარებას.

შესაძლოა, მთავარი კითხვის მიცემა საკმარისი არ აღმოჩნდეს დავალების შესასრულებლად და მასწავლებელს მოუხდეს დამატებითი კითხვების მომზადება, რომლებიც მოსწავლეებს ყურადღებას გაამახვილებინებს დოკუმენტის ისეთ მნიშვნელოვან ასპექტებზე, როგორებიცაა დოკუმენტის შექმნის პერიოდი, დოკუმენტში მოხსენიებული მთავარი ისტორიული პირები, მოვლენები და სხვ. ეს მოსწავლეს მთავარ კითხვაზე კომპეტენტური პასუხის გაცემას გაუიოლებს. არ არის აუცილებელი, მოსწავლემ ყველა დამატებით კითხვას უპასუხოს; ზოგ მათგანს, თავისი პოზიციიდან გამომდინარე, ნაწილობრივაც შეიძლება გასცეს პასუხი.

ესეზე მუშაობა ყველაზე ნაყოფიერი იქნება, თუ მოსწავლე დამოუკიდებლად გააკეთებს ამას, მაგრამ ამ სამუშაოს შესრულება წყვილებშიც შეიძლება. ხარვეზების აღმოჩენის შემთხვევაში მოსწავლეებს შეიძლება ვთხოვოთ მათი გამოსწორება. თუ მოსწავლეს ამის სურვილი ექნება, უნდა მივცეთ საშუალება, თავისი ნამუშევარი მთელ კლასს წაუკითხოს.

შესრულებული სამუშაო შეიძლება შეფასდეს სხვადასხვა მეთოდით: კითხვა-პასუხი, ცალკეული მონაკვეთების შეფასება, ავტორის თვალსაზრისის გამოცნობა და განხილვა, ცალკეული ტერმინის ან ფრაზის ანალიზი, დოკუმენტის დაკავშირება მისი შექმნის დროსთან. ძალზე პროდუქტიული იქნება, თუ მოსწავლეებს ვთხოვთ ახსნან, რატომ ან როგორ მივიდნენ კონკრეტულ დასკვნებამდე, აგრეთვე – პასუხის გაცემისას დაიმოწმონ ნაწყვეტები დოკუმენტიდან თავიანთი მოსაზრების სასარგებლოდ. ესეების შეჯამება-შეფასების (კითხვების დასმის, პასუხების მოსმენის, დოკუმენტის ყურადღებით განხილვის) დროს სავსებით მოსალოდნელია, მასწავლებლებმაც კი აღმოაჩინონ რამე ახალი.

დავალების შესრულებისას შესაძლოა თავი იჩინოს ზოგიერთმა სირთულემ, მაგალითად, მოსწავლეებმა ბევრი დრო მოანდომონ წაკითხულის გააზრებას, გაუჭირდეთ ცალკეული სიტყვების მნიშვნელობის გაგება, ვერ ამოიცნონ დოკუმენტის მთავარი აზრი ან ბუნდოვანი მოეჩვენოთ ცალკეული მონაკვეთები. მნიშვნელოვანია, მოსწავლემ დამოუკიდებლად ან მასწავლებლის დახმარებით შეძლოს ამ სირთულეების დაძლევა. ყურადღების მიღმა არ უნდა დაგვრჩეს კიდევ ერთი მომენტი: მოსწავლემ უნდა ამოიცნოს ავტორის მიზანი. თუ ეს დამოუკიდებლად ვერ მოახერხა, მასწავლებელმა ისეთი მითითებები უნდა მისცეს, რომლებიც ამაში დაეხმარება (ვგულისხმობთ ყურადღების გამახვილებას ისეთ მომენტებზე, რომლებიც პირდაპირ ან ირიბად მიანიშნებს ავტორის მიზანზე; ეს შეიძლება იყოს, მაგალითად, დოკუმენტის შექმნის დრო, ავტორის წარმომავლობა, მისი სოციალური სტატუსი და სხვ.).

ნუ დაგვავიწყდება, რომ წერა რთული სააზროვნო პროცესია. მოსალოდნელია, ზოგიერთ მოსწავლეს დავალების შესრულება განსაკუთრებით გაუჭირდეს. მასწავლებელმა ისინი დახმარების გარეშე არ უნდა დატოვოს: შეიძლება, ხაზი გავუსვათ დოკუმენტის მთავარ ფრაზებს, დავუსვათ დამატებითი კითხვები (მაგ., „რას გულისხმობს ავტორი, როცა ამას ამბობს?”, „რატომ ამახვილებს ავტორი ყურადღებას ამ მომენტზე?”). გარდა ამისა, შეიძლება, დოკუმენტი მათთვის რამდენიმე ნაწილადაც დავყოთ.

კლასი: IX

თავი: განვითარებული ფეოდალიზმის დასაწყისი

საკვლევი თემა: გაერთიანებული საქართველოს მეფეების ბაგრატ III-ისა და გიორგი II-ის საშინაო პოლიტიკა

განსახილველი ტექსტები და დოკუმენტები :

ა) ბაგრატის ხელისუფლების განმტკიცება (წყარო – „მატიანე ქართლისა” ბაგრატ III-ის შესახებ)’

ბ) გიორგი II (წყარო – „მატიანე ქართლისა”გიორგი II-ის წინააღმდეგ დიდგვაროვან ფეოდალთა გამოსვლის შესახებ).

მთავარი კითხვა: ბაგრატ III მოწინააღმდეგე დიდგვაროვნებს ძალის გამოყენებით იმორჩილებდა, ხოლო გიორგი II ურჩ ფეოდალებს წყალობით ირიგებდა. რომელი მეფის საშინაო პოლიტიკას მიიჩნევთ გამართლებულად?

დამხმარე კითხვები:

რა დადებით და უარყოფით მომენტებს ხედავთ ბაგრატის III-ის მოქმედებაში?

რა დადებით და უარყოფით მომენტებს ხედავთ გიორგი II-ის მოქმედებაში?

თქვენი აზრით, რა მოხდებოდა, ბაგრატი ლმობიერად რომ მოჰქცეოდა დიდგვაროვნებს?

როგორ ფიქრობთ, შეეძლო თუ არა გიორგის სხვაგვარად მოქცევა დიდგვაროვნების მიმართ?

თქვენი აზრით, რომელ მეფეს ანიჭებს უპირატესობას ავტორი? (მოიყვანეთ ილუსტრაცია წყაროდან)

გიორგი II-ის შესახებ ავტორი ამბობს: „ძვირ-უხსენებლ იქმნა”. როგორ გესმით ეს გამოთქმა?

ერაყის ომი რომ დაიწყო, ვაზისუბანში ხმა გავარდა სადამ ჰუსეინის შვილი, ის, რომელიც სპორტის ამბებს თავკაცობდა ქვეყანაში, მათი საფეხბურთო ნაკრების მარცხის შემდეგ, ფეხბურთელებს აიძულებდა ქვის ბურთით ეთამაშათო. ეს ჩვენთვის საკვირველი ამბავი გახლდათ. განა იმიტომ, რომ განსხვავებული სიმძიმისა და სიმკვრივის ბურთი გვეუცხოებოდა (უბურთობის პირობებში ხან რა გვიგორებია გადახრიოკებულ მოედნაწოდებულ ასფალტზე და ხან რა), არც ადამიანის სისასტიკე გვაკვირვებდა (ვინ შეიძლებოდა იმ ფიდერისტზე უფრო სასტიკი ყოფილიყო „ველური გულის” სეანსის დროს დენს რომ წაგვართმევდა). ამ უჩვეულო ამბავში ჩვენ გვაკვირვებდა ის ფაქტი, რომ სადღაც, არცთუ ძალიან შორეულ ქვეყანაში, ფეხბურთის თამაში ადამიანისთვის საძულველი და მტანჯველი გამხდარიყო. 

განა ასეთი რა ძალა ჰქონდა ამ დალოცვილ თამაშს?  ჰქონდა, ჰქონდა. ჩემი პირველი დიდი განცვიფრებაც ფეხბურთმა გამოიწვია და ჩემი პირველი დიდი გულისტკივილიც ფეხბურთი იყო. ძალიან პატარა ვიყავი, როცა ჩემ ტოლ მეგობრებთან ერთად, მათთან, ვისაც ჩემ მსგავსად კორპუსის სიახლოვეს არსებული სადემარკაციო ზოლის დატოვება, ანუ მანონის მაღაზიასთან გავლებული უხილავი ზღვრის გადაკვეთა ეკრძალებოდა, სკოლის დიდ სტადიონზე გავიპარე. იქიდან გამაყრუებელი გუგუნი მოისმოდა. კაცების, ქალების, გოგოების, ბიჭების ხმები ერთმანეთში ირეოდა და ჩვენი, გაურკვევლობაში მყოფი ბავშვების ყურებში აღწევდა. გულმა ვერ მოგვითმინა და წავედით. ქვიშის დიდ სტადიონზე (სადაც მომავალში ფიზკულტურის გაკვეთილები ჩამიტარდება) ჩვენი უბნის დიდი ბიჭები 4/2-ლებთან ბურთაობდნენ, წარმოსახვით ტრიბუნებზე კი სანაქებო გულშემატკივრობა მიდიოდა. მე ჯერ კიდევ შორიდან ვიცანი ჩემი კარის მეზობელი, ლაშა კირვალიძე, რომელიც მოედნის ცენტრში  მეტოქის მოტყუებას ცდილობდა და ეს კოხტად გამოუვიდა. 

ის თამაში წავაგეთ. 4/2-ლები გამარჯვებულები და გახარებულები დაბრუნდნენ ხევის გადაღმა მხარეს, მე და ჩემს მეგობრებს კი სახლებში მწარე გაკვეთილი ჩაგვიტარეს მანონის მაღაზიის გადალახვის გამო. იმ გაკვეთილის სიმწარე მალევე მიმავიწყდა, ის განცვიფრება კი დღემდე მომყვება. 

გულისტკივილის ამბავი კი, რომელიც Facebook-ის მეგობრებს მსოფლიო ჩემპიონატის ფინალის დაწყებამდე გავუზიარე, 1995 წლის 29 მარტს მოხდა, როცა 5 წლის ვიყავი. მამაჩემმა ჩემი ძმა, თითქოსდა კბილის ექიმთან მიჰყავდა, საქართველო-გერმანიის მატჩზე წაიყვანა, მე კი მოტყუებული შემოვრჩი ჩაბნელებულ ყვითელ კორპუსს. თუკი მამაჩემს რაიმეს ვერ ვაპატიებ, ალბათ სწორედ ეს იქნება. იმ დღეს იურგენ კლინსმანმა ორი ბურთი შეგვიგდო. გვიან ღამით, როცა ამ მუხანათობის შესახებ შევიტყვე, ბოღმამ ლამის გამხეთქა და საკუთარ თავს შევფიცე, რომ იმ დღიდან მოყოლებული გერმანიის ნაკრების გულშემატკივარი ვიქნებოდი (ფეხბურთის მოყვარულები დამეთანხმებიან, რომ გერმანიის ნაკრების გულშემატკივრობა უმეტეს შემთხვევაში „მიუნხენის ბაიერნის” ქომაგობასაც გულისხმობს). ღმერთია მოწამე, ეს ფიცი არასოდეს დამირღვევია. ამის გამო ცხარე ცრემლით ვიტირე 1999 წელს, როცა ჩემპიონთა ლიგის ფინალში მანჩესტერელმა წითელმა ეშმაკებმა ჯიბეში ჩადებული გამარჯვება ამოგვაცალეს და ჩემს სათაყვანებელ ოლივერ კანს ბოლო ორ წუთში ორი გოლი გაუტანეს. ჯანდაბა! ახლაც კი ვითრგუნები. ვისლუკუნე 2002-შიც, იმავე ოლივერ კანის კარში გახვეული ორი ბურთის გამო. 

მომდევნო დამარცხებებს უფრო თავდაჭერით ვხვდებოდი. 

მთელი ამ ხნის მანძილზე ფეხბურთის თამაში არ შეგვიწყვეტია. ვთამაშობდით სკოლაში – კლასი-კლასზე; ვთამაშობდით ავტოფარეხებს შორის ჩაკარგულ ოღრო-ჩოღრო ასფალტიან ვითომ მოედნებზე – კორპუსი-კორპუსზე; როცა წამოვიზარდეთ ვთამაშობდით – უბანი-უბანზე; სკოლის ნაკრების მეკარე რომ გავხდი, ვთამაშობდით სკოლა-სკოლაზე და ასე გადიოდა შუადღეები, საღამოები. უფრო გვიან კი ყველა ეს ადამიანი, გუნდი, კორპუსი, უბანი და სკოლა ერთმანეთს შეერწყა და ჩვენს უბანში დიდი საფეხბურთო ზეიმები დაიწყო წელიწადის ყველა სეზონზე, განსაკუთრებით კი – ზაფხულობით. ამ შერკინებებში მთავარი ის იყო, რომ ჩვენ უარი ვუთხარით ყველა კომპლექსსა და უხერხულობას – ღიპებს, ტალანტის უქონლობას, სასაცილო ილეთებს, გაცუდებული დარტყმის დროს დაბადებულ შეკითხვებს იმის შესახებ ბუცები უკუღმა გვეცვა თუ არა, ან თვალები სადმე სხვაგან (იოლი მისახვედრია სადაც) ხომ არ გვქონდა. ლექსიკონებიდან ამოვშალეთ „არ გამომდის”, „არ მეხერხება”, „მაგის ნიჭი ვინ მომცა” და უბრალოდ ბურთის თამაში დავიწყეთ. 

გუშინ საღამოს, ვაზისუბანში სეირნობისას შევამჩნიე, რომ მოედნებზე კაციშვილის ჭაჭანება არ იყო. არც დიდი ჩანდა, არც პატარა. მერე აღვიდგინე, რომ ძალიან კარგა ხანია, ზაფხულშიც კი უბნის ფეხბურთი აღარ მინახავს. ცხადია, არც მითამაშია. ბავშვებს უფრო მეტ საშინაო დავალებას აძლევენ ვითომ? – ვცდილობდი პასუხი მეპოვა. მერე გამახსენდა, რომ ჩემი 4 წლის ძმიშვილი ზუკა თავისუფლად იყენებს Youtube-ს, ქაჩავს თამაშებს და მისიებს შესანიშნავად ართმევს თავს. აღარაფერს ვამბობ უფროს 6 წლის ნიკაზე, რომელსაც ალბათ დრო და უფლება რომ მივცე ელექტრონულ ფოსტასაც გამიტეხავს. ესენი კიდევ რა, წარმომიდგენია საფეხბურთო ასაკისები რა კიბერ-სასწაულებს ახდენენ. არა, კომპიუტერის, ანუ ინფორმაციის ზღვის წინააღმდეგი კი არ ვარ, ღმერთო კი მომკალი, პირიქით, მაგრამ ეს ბურთიც რომ შევაპაროთ ბავშვებს, დაშავებთ ვითომ რამეს?!  კარგი, ბავშვები იქით იყვნენ და დიდები სადღა დაიკარგნენ? ამ უმუშევრობით გამოხრულ ქვეყანაში რა სამსახურმა ჩაყლაპა ეს ხალხი?! 

მე ფეხბურთის სპეციალისტი არ ვარ. არც იმ რეცეპტებისა გამეგება, რომლის წყალობითაც ჩვენი ნაკრების თამაშის შემდეგ Facebook-ზე ქართული ფეხბურთის საფლავის ქვას აღარ გააზიარებენ. მე კი არა, ისეთი პირი უჩანს, იმ სათვალიანმა კაცმაც არ იცის ეგ რეცეპტი, ფედერაციის საფიხვნოს თავში რომ ზის, მაგრამ განა მე პროფესიონალებზე, მარაკანაზე, ალიანს არენაზე, სანტიაგო ბერნაბეუზე, საგოლე გადაცემების სტატისტიკასა და მესი-რონალდოს დუელზე ვჩივი? მე, როგორც ამ საქმის კარგი მცოდნე აკა მორჩილაძე დაწერდა, ძველი გულებისა და ბურთის ამბავი მადარდებს. უბნის სტადიონებზე ღიპიანი, ჭამა-სმის მოყვარული ხალხის გაგორებულზე. მიზანზე, რომელსაც თამაშის დასრულების შემდეგ, დამარცხებულის მიერ მოტანილი ცივი წყალი ჰქვია. ვცადოთ, ჰა? შინ დაბრუნებულები ნუ მივაცხრებით ორ ჯამ ლობიოსა და მერე კომპიუტერს; გავიხსენოთ სად შევინახეთ ბუცები, ამოვქექოთ ტელეფონის წიგნაკის ის გვერდები, სადაც ჩვენი ჭკუის ხალხის ტელეფონის ნომრები გვიწერია, ავაცუნდრუკოთ ფეხები, ძველებურ ჟრუანტელს უფლება მივცეთ ტანში დაგვიაროს, დავივიწყოთ, რომ არსებობს ლიფტი და დავეშვათ ფეხით, მოედანთან მისულებმა ღიპები შევისუნთქოთ და ვიღრიალოთ ლომურად. გული გულობდეს, თორემ ფეხბურთი ქვის ბურთითაც ითამაშებაო, ხომ იცით. 

მხოლოდ ასე დავიპატარავებთ ქართულ კუნთებს – ღიპებს. ჭირსაც წაუღია ბარსელონა  და ჩელსი (ოღონდ არა „ბაიერნი”). მე ღიპი მადარდებს, თორემ ჩემნაირი ფეხბურთელი რაც უფრო ცოტა ეყოლება ამ ქვეყანას, მით უფრო მალე ავშენდებით. 

დღეს ძალიან აქტუალურია მასწავლებლის პორტფოლიოს თემა. ბევრ ქვეყანაში უნივერსიტეტებმა, პროფესიულმა გაერთიანებებმა, საგანმანათლებლო ცენტრებმა, გამომცემლობებმა და სხვადასხვა ინსტიტუციებმა საკუთარი ქვეყნის მასწავლებელთა დასახმარებლად შექმნეს სხვადასხვა ტიპის გზამკვლევები, რომლებიც პრაქტიკულ რჩევებს სთავაზობენ მასწავლებლებს, რათა ეფექტურად აწარმოონ საკუთარი პორტფოლიოები. 

რამ გამოიწვია ამ საკითხის აქტუალობა?

როგორც ცნობილია პორტფოლიო არის მასწავლებლის საქმიანობის და პროფესიული მომზადების, უწყვეტი პროფესიული განვითარების, პრაქტიკული საქმიანობის ანალიზის, შეფასების და პროფესიული წარმატების დამადასტურებელი დოკუმენტების, ეგრეთ წოდებული, “არტეფაქტების” ერთობლიობა. ექსპერტები აღნიშნავენ – იმისათვის, რომ მასწავლებლის პორტფოლიოში შემავალი “არტეფაქტები” დოკუმენტურად დადასტურებულ თავალსაჩინოებად იყოს აღქმული, აუცილებელია მათ ახლდეს წერილობითი კომენტარები.

მასწავლებლის მიერ პორტფოლიოში გაკეთებული წერილობითი კომენტარები ოთხი ტიპისაა:

1.მიზნის ამსახველი წერილობითი კომენტარები – ეხება საგანმანათლებლო მიზნების დასახვის აუცილებლობას და საჭიროებას.

2.ანალიტიკური, ანუ შედეგების განსჯის ამსახველი კომენტარები – გვაწვდის არტეფაქტის კონტექსტს.

3.სათაურები, როგორც წერილობითი კომენტარები – შეიცავს იდენტიფიკაციებს, რაც წარმოადგენს ლოგიკურ ახსნას, თუ რატომ არის შეტანილი ესა თუ ის არტეფაქტი პორტფოლიოში.

4. ავთენტური შემოწმებისა და შეფასების კომენტარი – ეს არის ფორმატული და სუმატური შემოწმების ანგარიში, რომელიც ასახავს სტანდარტებზე ორიენტირებული აქტივობების განხორციელების ანგარიშებს.

ექსპერტები აღიარებენ, რომ აქტუალურია წერილობითი კომენტარის ღირებულება, როდესაც იგი ზუსტად ასახავს არტეფაქტის მნიშვნელობას.

აღიარებულია, რომ პორტფოლიოში მასწავლებლის მიერ გაკეთებულ კომენტარებს შორის განსაკუთრებული მნიშვნელობა ენიჭება სხვადასხვა აქტივობების განხორციელების/შესრულების ანგარიშებს. გთავაზობთ რამდენიმე მნიშვნელოვანი საქმიანობის შესახებ ანგარიშის მარტივი სქემების ვარიანტებს, რომელთა გამოყენება დაეხმარება მასწავლებელს პირადი პორტფოლიოს წარმოებაში.

სტატიაში განვიხილავთ ანგარიშის სქემებს, რომლებიც შეეხება ისეთ მნიშვნელოვან საკითხებს როგორიცაა:

1.მასწავლებლის კონფერენციაში მონაწილეობის ანგარიში;

2.მასწავლებლის მიერ განხორციელებული პროექტის ანგარიში;

3.მასწავლებლის მიერ მომზადებული და ჩატარებული ინტეგრირებული გაკვეთილის ანგარიში;

4.მასწავლებლის ტრენინგში მონაწილეობის ანგარიში.

მასწავლებლის პროფესიული განვითარების ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი სეგმენტია თემატური კონფერენციები, რომელშიც მონაწილეობს მასწავლებელი მომხსენებლის ან მსმენელის რანგში. მის პირად პორტფოლიოში განთავსებული დამადასტურებელი დოკუმენტები, მაგალითად სერტიფიკატი, კონფერენციის დღის წესრიგი, ფოტომასალა დაშ. მნიშვნელოვანი არტეფაქტია და მას „დოკუმენტურად დადასტურებულ თვალსაჩინოებად” აქცევს. მაგრამ უმნიშვნელოვანესია, როდესაც ამას კონფერენციის ანგარიშის სახით ემატება მასწავლებლის კომენტარი. კონფერენციის ანგარიში სხვადასხვა ფორმით შეიძლება დაიწეროს, თუნდაც ასეთი სახით:

კონფერენციის დასახელება —————————————————————-კონფერენციის ორგანიზატორი ორგანიზაცია —————————————–

კონფერენციის ჩატარების თარიღი ——————————————————

კონფერენციის მონაწილე მასწავლებელი ————————————————

კონფერენციის მიზანი ————————————————————————-კონფერენციის ძირითადი საკითხები ——————————————————

რა მომცა ამ კონფერენციამ? ——————————————————————

რას გამოვიყენებ პრაქტიკაში? —————————————————————

დანართები:

1.დღის წესრიგი

2.სერტიფიკატი/ცნობა

მასწავლებლის ხელმოწერა: ————————-

მასწავლებლის პროფესიული განვითარების ერთ-ერთი პოპულარული ფორმა თემატური ტრენინგებია. სემინარის გავლის შემდეგ მასწავლებლის მიერ მის პირად პორტფოლიოში განთავსებული დამადასტურებელი დოკუმენტები, მაგალითად, სერტიფიკატი, ტრენინგის დღის წესრიგი, ფოტომასალა და ა.შ. მნიშვნელოვანი არტეფაქტია და მას „დოკუმენტურად დადასტურებულ თვალსაჩინოებად” აქცევს. თუმცა უმნიშვნელოვანესია, როდესაც ამას ემატება მასწავლებლის კომენტარი – ტრენინგის ანგარიშის სახით. ანგარიში სხვადასხვა ფორმით შეიძლება დაიწეროს, თუნდაც ასეთი სახით:

ტრენინგის დასახელება —————————————————————-

ტრენინგის ორგანიზატორი ორგანიზაცია —————————————–

ტრენინგის ჩატარების თარიღი ——————————————————

ტრენინგის მონაწილე მასწავლებელი ————————————————

ტრენინგის მიზანი ————————————————————————-

ტრენინგის ძირითადი საკითხები ——————————————————

რა ვისწავლე ამ ტრენინგზე? ————————————————————–

რას გამოვიყენებ პრაქტიკაში ?————————————————————–

დანართები:

1.დღის წესრიგი

2.სერტიფიკატი/ცნობა

მასწავლებლის ხელმოწერა: ————————-

 

მასწავლებლის პროფესიული განვითარებისთვის უმნიშვნელოვანესია მასწავლებლის მონაწილეობა სხვადასხვა მოკლევადიან და გრძელვადიან პროექტებში. შესაძლოა მასწავლებელი თვითონ იყოს პროექტის ავტორი. პროექტის დასრულების შემდეგ მასწავლებელი მის პირად პორტფოლიოში განათავსებს პროექტის დამადასტურებელ დოკუმენტებს, მაგალითად პროექტის მასალა, პროექტის სამუშაო გეგმა, ფოტო-ვიდეო მასალები, სერტიფიკატი, დაშ. რაც მნიშვნელოვანი არტეფაქტებია და მას „დოკუმენტურად დადასტურებულ თვალსაჩინოებად” აქცევს, მაგრამ უმნიშვნელოვანესია, როდესაც ამას ემატება მასწავლებლის კომენტარი – პროექტის ანგარიშის სახით. ანგარიში სხვადასხვა ფორმით შეიძლება დაიწეროს, თუნდაც ასეთი სახით:

პროექტის სახელწოდება ———————————————————

კლასი ——————————————————————————

პროექტის განხორციელების ვადები ——————————————-

პროექტში მონაწილე მასწავლებელი ——————————————

პროექტის მიზანი ——————————————————————

რა ამოცანები გადაიჭრა ————————————————————

რა რესურსები იქნა გამოყენებული და/ან შექმნილი ————————–

პროექტის შედეგები

თვისობრივი ————————————————————————

რაოდენობრივი ———————————————————————

დასკვნა /პროექტის მნიშვნელობა ———————————————–

დანართები:

1.პროექტი

2.პროექტის მიმდინარეობის ვიდეომასალა

3.პროექტის ფოტომასალა

ხელმოწერა: ————————-

 

მასწავლებლის პროფესიული განვითარებისთვის უმნიშვნელოვანესია მან კოლეგებთან ერთად იმუშაოს ინტეგრირებულ გაკვეთილებზე, როგორც თავის კათედრაზე ასევე სხვა კათედრის მასწავლებლებთან ერთად. ინტეგრირებული გაკვეთილის დაგეგმვის შემდეგ იწყება უმნიშვნელოვანესი პროცესი – მისი დანერგვის. მასწავლებელი დამოუკიდებლად ან თავის კოლეგასთან ერთად ატარებს ინტეგრირებულ გაკვეთილს. რომლის შემდეგაც ის აანალიზებს ჩატარებულ გაკვეთილს და წერს ანგარიშს. შემდეგ მასწავლებელი მის პირად პორტფოლიოში განათავსებს ამ პროცესის დამადასტურებელ დოკუმენტებს, მაგალითად გაკვეთილის გეგმა, შეფასების რუბრიკა, ფოტო-ვიდეო მასალები დაშ. რაც მნიშვნელოვანი არტეფაქტებია და მას „დოკუმენტურად დადასტურებულ თვალსაჩინოებად” აქცევს, მაგრამ უმნიშვნელოვანესია, როდესაც ამას ემატება მასწავლებლის კომენტარი – ინტეგრირებული გაკვეთილის ანგარიშის სახით. ანგარიში სხვადასხვა ფორმით შეიძლება დაიწეროს, თუნდაც ასეთი სახით:

 

საგნების დასახელება ————————————————–

კლასი ——————————————————————-

გაკვეთილის ჩატარების დრო —————————————–

მონაწილე მასწავლებლები ——————————————-

გაკვეთილის მიზანი —————————————————–

რა თემების იტეგრირება მოხდა? ————————————–

რა რესურსები იქნა გამოყენებული და/ან შექმნილი —————-

რა მეთოდები იქნა გამოყენებული ————————————-

მიღწეული შედეგები ———————————————–

თვითშეფასება ————————————————————

დამსწრე კოლეგის შეფასების ანალიზი ——————————-

საბოლოო დასკვნა —————————————-

დანართები:

1.გაკვეთილის მიმდინარეობის ვიდეომასალა

2.გაკვეთილის გეგმა და შეფასების რუბრიკა

3.გაკვეთილზე დამსწრე კოლეგის შეფასების სქემა

ხელმოწერა: ————————-

როგორც ვხედავთ მასწავლებლის პორტფოლიოში ანგარიშის სახით გაკეთებული წერილობითი კომენტარი არის პროდუქტი, რომელიც გამოიყენება თითოეული არტეფაქტის ასახსნელად, რაც დინამიურს ხდის მასწავლებლის პორტფოლიოს.

გამოყენებული ლიტერატურა:

https://www.mastsavlebeli.ge/uploads/portfolio/sofo_lobJaniZe_1.pdf

2.Campbell, V. M., Cignetti, P. B., Melenyzer, B. J., Nettles, D. H., & Wyman, R. M., Jr. (2004). How to develop a professional portfolio: A manual for teachers (3rde.). Boston: Allyn & Bacon.

3.Rieman, P. (2000). Teaching portfolios: Presenting your professional best. Boston: McGraw – Hill.

ჯონათანმა სკოლაში სწავლა შესანიშნავად დაიწყო. საშინაო დავალებას დროულად და მარტივად ამზადებდა. ყოველთვის უკვირდა, თუ რატომ წვალობდნენ და წუწუნებდნენ თანაკლასელები. ჯონათანს მშობლები გამუდმებით უმეორებდნენ, რომ განსაკუთრებული ნიჭით იყო დაჯილდოებული. მეშვიდე კლასში რომ გადავიდა, ჩინებულმა მოსწავლემ მოულოდნელად სწავლის მიმართ ინტერესი დაკარგა. უარს ამბობდა მეცადინეობაზე და გამოცდების ჩაბარებაზე. სულ უფრო დაბალ ნიშნებს იღებდა. მშობლები ყველაფერს აკეთებდნენ, რომ შვილისთვის მოტივაცია დაებრუნებინათ და უმეორებდნენ, რომ ის შეუდარებლად ჭკვიანი იყო და ყველაფერი გამოუვიდოდა. თუმცა მათი ყველა მცდელობა წარუმატებლად დასრულდა. ჯონათანისთვის სწავლა საბოლოოდ მოსაბეზრებელი და უმნიშვნელო გახდა. 

საზოგადოება ტალანტს აღმერთებს. ბევრი მიიჩნევს, წარმატების რეცეპტი სხვებისგან გამორჩეული ნიჭისა და გონებრივი შესაძლებლობების ფლობაა. ამ დროს კი, ოცდათხუთმეტწლიანი მეცნიერული დაკვირვებები მოწმობს, რომ გამუდმებული ხაზგასმა მის ნიჭსა და განსაკუთრებულ შესაძლებლობებზე, ადამიანს დაუცველობისა და ნაკლოვანების შეგრძნებას ანიჭებს, ახალი გამოწვევების შეჭიდების სურვილს უკლავს.  

ჯონათანისა და მისი თანატოლების მსგავსად, არასოდეს უნდა შევაფასოთ დაწყებითი კლასის მოსწავლე ვუნდერკინდად, არ უნდა ვაქოთ გამუდმებით მაღალი ნიშნების გამო. ამ შემთხვევაში, ბავშვები რწმუნდებიან, რომ ნიჭი თანდაყოლილია. ეს ფაქტორი ხშირად უბიძგებს მათ იფიქრონ, რომ კარგად სწავლა ნაკლებად მნიშვნელოვანია, ვიდრე ის რომ, გამოიყურებოდნენ ჭკვიანებად, გამორჩეულებად. შედეგად, ეს ყველაფერი პატარებს აკარგვინებს მოტივაციას, თვითშეფასებასა და სწავლა მათთვის თანდათან უფრო რთულდება. 

ამ თემაზე მუშაობისას, უპირველესად ადამიანების მოტივაცია ვიკვლიე. მაინტერესებდა, როგორ ხდებოდნენ ადამიანები დაჟინებულები და მებრძოლები წარუმატებლობის შემთხვევაში. ფსიქოლოგი მარტინ სელიგმანი, რომელიც ცხოველებზე ატარებდა ექსპერიმენტებს, ასკვნიდა, რომ რამდენჯერმე განმეორებული მარცხის შემდეგ, ცხოველი პასიური ხდება და მაშინაც კი გულგრილი რჩება, როცა რამის შეცვლა შეუძლია. ამას მარტინმა შეჩვეული უიმედობა უწოდა. ცხოველების მსგავსად, ადამიანებიც სწავლობენ, ეჩვევიან უიმედობას, თუმცა წარუმატებლობის დროს ფარ-ხმალს ყველა არ ყრის. ძალიან მინდოდა გამეგო, რა იყო მიზეზი იმისა, რომ ზოგიერთი სტუდენტი, წარუმატებლობის შემთხვევაში გულს იცრუებდა, როცა სხვები, უფრო ნაკლებად ჭკვიანები, შეუპოვრად აგრძელებენ ბრძოლასა და სწავლას?! ძალიან მალე პასუხს მივაგენი – ამის მიზეზია, შეუქმნა ადამიანს კონკრეტული რწმენა, თუ რატომ გახდა მისი მცდელობა წარუმატებელი.  

ცუდი ნიშნების იმაზე გადაბრალება, რომ მოსწავლე უნიჭოა და მის გონებას არ შეუძლია კარგად სწავლა, საგრძნობლად უკარგავს მოსწავლეს მოტივაციას, ვიდრე ის მიზეზი, რომ მისი ცუდი ნიშნები სკოლაში მისი სიზარმაცის,  ძალისხმევის ნაკლებობის ბრალია.  1972 წელს დაწყებითი კლასის ხელმძღვანელობის დროს, ვხედავდი, რომ დაბალი შედეგების მქონე პატარები, რომლებსაც საყვედურობდნენ, რომ ზარმაცები იყვნენ და მცდელობას აკლებდნენ, დროდადრო უკეთეს შედეგს აღწევდნენ. უფრო იოლად ხსნიდნენ ამოცანებს მათემატიკაში და სხვა სირთულეებსაც იოლად ართმევდნენ თავს. ხოლო, იმ მოსწავლეებს, რომლებსაც მშობლები „წარმატებისათვის დაბადებულად” მიიჩნევდნენ, რამდენიმე წარუმატებლობის შემდეგ, უჭირდათ ფეხზე წამოდგომა და განვითარება. თუნდაც მათემატიკის გართულებული ამოცანების ამოხსნა; ასევე, სხვა პრობლემებთან გამკლავება. 

შემდგომი კვლევების შედეგად დადგინდა, რომ ყველაზე დაჟინებული მოსწავლეები წარუმატებლობას საკუთარ მარცხად არ მიიჩნევენ. ისინი შეცდომებს ჩვეულებრივ პრობლემებად აღიქვამენ და მათ გადაჭრას ცდილობენ.

კიდევ რამდენიმე წლის შემდეგ, უკვე ჩამოყალიბებული მქონდა თეორია, თუ როგორები იყვნენ მოსწავლეები, როცა ისინი ნიჭსა და შესაძლებლობებს განიხილავდნენ. მე ისინი ორ ჯგუფად დავყავი – უიმედოები და განვითარებაზე ორიენტირებულები. მივხვდი, რომ ეს ორი განსხვავებული ტიპის მოსწავლეები არამხოლოდ სხვადასხვანაირად ხსნიდნენ თავიანთ წარუმატებლობას, არამედ ნიჭის თავისებური „თეორია” ჰქონდათ. 

უიმედოებს სჯეროდათ, რომ ადამიანს კონკრეტული რაოდენობის ნიჭი აქვს და სულ ესაა. ასეთ მოსწავლეებს შეცდომები თვითშეფასებას უკლავს, რადგან ისინი შეცდომებს უნიჭობას აბრალებენ. ეს განცდა მათ ცვლილებების წინაშე უძლურს ხდის, ისინი გაურბიან გამოწვევებს, რადგან გამოწვევებს ხშირად ახალი შეცდომები მოაქვს, რაც მათ კიდევ უფრო ნაკლებად ჭკვიანსა და ინტელექტუალურს აჩენს თანატოლებში. ეს ზუსტად ის მაგალითია, რაც ჯონათანს დაემართა. 

განვითარებაზე ორიენტირებული მოსწავლეები ფიქრობენ, რომ ბევრი შრომის შედეგად, ნიჭი შესაძლებელია განვითარდეს, ის ადამიანებს განსაზღვრული რაოდენობით არ გააჩნიათ. შესაბამისად, თუ გჯერა, რომ შენი ინტელექტუალური შესაძლებლობების გაუმჯობესება შეგიძლია, შენ ამას შეძლებ. სწორედ, ამიტომ არ ნებდებიან და სწავლას განაგრძობენ განვითარებაზე ორიენტირებული მოსწავლეები.  

შენ შეგიძლია განავითარო შენი ტვინი – ესაა საუკეთესო მესიჯი, რომელსაც მშობელი შვილს გადასცემს. ასეთი მშობლებიც არსებობენ. ისინი შვილებს უხსნიან, რომ ტვინი კუნთია და ის უფრო ძლიერი ხდება მუშაობისას. ამ ინსტრუქციის შემდეგ, ბავშვებს სიამოვნებას ანიჭებთ თავიანთი „ტვინი-კუნთის” განვითარება. 

ჩვენ მიერ ჩატარებულმა კვლევამ აჩვენა, რომ მშობლების 85% აუცილებლად მიიჩნევს შვილის გონიერებისა და ნიჭიერების შექებას, როცა ის წარმატებით გაართმევს თავს საშინაო დავალებას. კვლევა კი ამტკიცებს, რომ ნიჭიერების შექებით, მოსწავლეები გულგრილები ხდებიან. 

შექება შეიძლება იყოს ძალიან სასარგებლო, თუ ის საჭირო დროს გამოითქმის. შექება აუცილებელია მაშინ, როცა ბავშვი იმაზე რთულ ამოცანას ამოხსნის, ვიდრე აქამდე ამოუხსნია. შექება შესაძლებელია იყოს ასეთი:

–რა ლამაზი ნახატი დაგიხატავს. ძალიან მომწონს სახის ნაკვთები;

–ნამდვილად კარგად იმუშავე საგამოცდოდ. რამდენჯერმე წაგიკითხავს დავალება და კარგად დაგიმახსოვრებია!

–მე მომწონს სტრატეგია, რომელიც მათემატიკის სამეცადინოდ ამოირჩიე. შეხედე, უკვე ყველაზე რთული ამოცანა ამოხსენი!

ხშირად მშობლები და მასწავლებლები მოსწავლეებისთვის სასწავლო პროცესს სახალისოდ აქცევენ. ეს საუკეთესო გამოსავალია იმისთვის, რომ ბავშვს სწავლა არ მობეზრდეს და არ დაიღალოს. ამ დროს მნიშვნელოვანია ფრაზები:

–რთულია? – რას ამბობ, ძალიან სახალისოა;

–ეს ძალიან მარტივია, მოსაბეზრებელი. მოდი სხვა რამე ვისწავლოთ, რაც უფრო გაგვახალისებს;

–შეცდომები ისეთი საინტერესოა! 

წყარო: https://www.scientificamerican.com/article/the-secret-to-raising-smart-kids1/

აი, ასეთია ის ღამე, როცა ჩვენი თუ სხვისი ძალების რწმენა გვეძლევა და შემდეგ საკუთარ თავსაც ვაჯერებთ, რომ მართლა შეგვიძლია ცვლილებების მოხდენა, შეგვიძლია უკეთესობისკენ ნაბიჯების გადადგმა, პატარა პერსონალური რევოლუციების მოწყობა, ერთკაციანი აქციებისა უკეთესი მომავლის მოთხოვნით. შეგვიძლია, საკუთარ თავებს ავუჯანყდეთ და შემდეგ ამ განწყობის საზოგადოებაში გადატანაც ვცადოთ. იქნებ, ყველას ერთად გამოგვივიდეს და ჩვენი პატარა პერსონალური სიკეთეები მასშტაბურ მოვლენად ვაქციოთ.

და ღამით, როდესაც ჩქარი ნაბიჯით მივეშურებით ჩვენი დღესასწაულების აღსანიშნავად, ჩვენ გარშემო დგანან ბავშვები – თმაგაწეწილები, დახეული ფერადი წინდებიდან გამოყოფილი ჭუჭყიანი თითებით, დგანან მუყაოს ყუთის ნაგლეჯებზე და მოწყალებას ითხოვენ. ზოგს ამ მუყაოს ნაგლეჯებზე სძინავს და თავთან პატარა ლითონის ჯამიც დაუდგამს ხურდა ფულისთვის. ისინი ქუჩაში მომუშავე და მცხოვრები ბავშვები არიან, ასეთი ბედი კი მათ სხვადასხვა გარემოებამ არგუნა, ისე რომ, ალბათ დიდხანს ვერ გააცნობიერებენ მათთვის დაკისრებული მთელი ამ პასუხისმგებლობის სიმძიმეს და წნეხს.

ასეთი სოციალური კონტრასტები მძიმე საყურებულია. სიმძიმესა და სასოწარკვეთილებას იწვევს. არ ვიცით, როგორ მოვიქცეთ, სად დავრეკოთ, ვის ვთხოვოთ დახმარება, ვის შევახსენოთ, რომ ეს პატარა ადამიანებიც იმსახურებენ ღირსეულ გარემოს, ღირსეულ პირობებს განვითარებისა და ცხოვრებისთვის, თბილ სახლებს, სადაც მათაც ექნებათ სადღესასწაულო კერძები და სადღესასწაულო განწყობა.

რამდენიმე თვის წინ, როცა ერთ-ერთი ჟურნალის რედაქტორთან ჩემი მომავალი წერილების თემებს განვიხილავდი, ვთქვი, რომ დავწერდი ქალებზე, ბავშვებზე, შეზღუდული შესაძლებლობების მქონე პირებზე. მოკლედ, იმ ადამიანებზე, რომლებსაც დახმარება, თუნდაც სიტყვიერი გამხნევება ყველაზე მეტად სჭირდებათ. რედაქტორმა თქვა: „ესე იგი, მოწყვლადები”. მედიაენაში დამკვიდრებულ ამ ტერმინს ფართო მნიშვნელობა აქვს და ყოველგვარ გარიყულობასა და შეჭირვებას მოიცავს, ჩვენი ქვეყნის სინამდვილეში კი მხოლოდ ერთ ან რამდენიმე სოციალურ ჯგუფზე არ არის საუბარი – სამწუხაროდ, ქვეყნის რეალობა ისეთია, რომ მოსახლეობის 70 პროცენტი სხვადასხვა სახის მოწყვლადობას განიცდის, უმეტესწილად კი სოციალურ და ეკონომიკურ შეჭირვებას.

მოწყვლადების კატეგორიაში ასევე შედიან უსახლკაროები, სექსუალური, ეთნიკური და რელიგიური უმცირესობები, დევნილები, შეზღუდული შესაძლებლობების მქონე პირები, უდედმამო ბავშვები, მარტოხელა დედები, საარსებო მინიმუმს დაჯერებული მოხუცები, საბანკო კრედიტებით გაწამებული მოსახლეობა, ადამიანები, რომლებსაც მედიკამენტებისა და სურსათის საყიდლად ფული არ ჰყოფნით, ჩვილები, რომლებიც ხელმოკლეობის გამო სათანადოდ ვერ იკვებებიან. მათი რიცხვი ძალიან დიდია. ისინი ჩვენ გვერდით ცხოვრობენ და ხშირად, სხვებისგან განსხვავებით, თვალშისაცემები არიან, გამოირჩევიან თავიანთი მოწყვლადობით, თავიანთი მარგინალურობით, თავიანთი განსხვავებულობით, ცხოვრების სიმძიმით, რომლისთვისაც ვერა და ვერ უშველიათ. სახეზე უმწეობის განცდა აწერიათ, გადამდები განცდა. ამიტომ აღარ უნდა გაგვიკვირდეს, რომ ქუჩაში, საზოგადოებრივ ტრანსპორტსა თუ სხვა ადგილებში თითქმის არავინ იცინის. დადიან თავჩაქინდრულები და თავიანთ მოწყვლადობას დაატარებენ მსოფლიო სევდასავით.

უმძიმესი სურათია, რომელიც მეხსიერებიდან აღარ ამოდის. აღარ ამოდის მეხსიერებიდან ამბები ათშვილიან ოჯახზე, რომელიც სოკოს სათბურში ცხოვრობს და ვისი სუფრის მთავარი კერძიც ახალი წლის ღამეს წვნიანია, არც ექვსშვილიან ოჯახზე, რომელიც აჭარის მაღალმთიან სოფელში, ბოსელში ცხოვრობს. უამინდობისას მათ ოთახებში ისევე წვიმს, როგორც გარეთ. ასეთი ამბავი ძალიან ბევრია და ყველაზე მძიმე ამ ამბებში ის არის, რომ ქვეყანაში არ არსებობს სტაბილურობის გარანტია, არ არსებობს მკაფიო ზღვარი ღარიბ და არაღარიბ მოსახლეობას შორის, რადგან ქვეყნის მოსახლეობის უმრავლესობა ჯერ კიდევ სოციალურად დაუცველია.

როგორ ვებრძოლოთ სხვადასხვა სახის მოწყვლადობას, რა შეგვიძლია თითოეულ ადამიანს, ან სად არის გადარჩენის გზა, ძნელი სათქმელია, რადგან პრობლემა კომპლექსურია და ძალიან რთული. ამ საკითხების მოგვარება მხოლოდ ჩვენი კეთილი სურვილებით ვერ მოხერხდება, მაგრამ არც სათანადო ბერკეტები გაგვაჩნია… გადარჩენის ერთადერთი გზა განათლებაა. ეს არის პასუხი კითხვისა, რომელსაც ხშირად ვუსვამთ საკუთარ თავს: რა შემიძლია მე, ერთ ადამიანს? განათლებაა ის იარაღი, რომლითაც შეიძლება ვებრძოლოთ სხვადასხვა სახის უსამართლობას, სოციალურ და ეკონომიკურ შეჭირვებას, გულგრილობას და შეუწყნარებლობას ადამიანთა გარკვეული ჯგუფების მიმართ, დავიცვათ არა მხოლოდ საკუთარი ინტერესები და უფლებები, არამედ შევეცადოთ და სხვებსაც დავეხმაროთ, უფრო მეტი გაიგონ თავიანთი უფლებების შესახებ.

ღირებულებათა კაპიტალი, ეს ყველაზე ძლიერი იარაღი, დღეს მასწავლებლის ხელშია და მასზეა დამოკიდებული, რამდენად პრაქტიკულ ცოდნას მისცემს მომავალ თაობას, რათა მათ შეძლონ გახდნენ განათლებული და თავისუფალი საზოგადოების სრულფასოვანი წევრები, იზრუნონ, როგორც საკუთარი, ისე საზოგადოებრივი ინტერესების დასაცავად და ისე მოაწყონ საკუთარი ცხოვრება, როგორც უოცნებიათ.

რა არის ენის ძირითადი ფუნქცია? – კომუნიკაცია, გიპასუხებთ უმეტესობა, ვინც ამ კითხვაზე ერთხელ მაინც დაფიქრებულა. პასუხის მართებულობას განსაკუთრებულად ამყარებს დღევანდელ საინფორმაციო ეპოქაში უაღრესად დინამიკურად მიმდინარე პროცესები, რომელთა ფონზეც ზეპირი თუ წერითი მეტყველების ინსტუმენტალიზაცია სულ უფრო თავისთავად და გლობალურ ფენომენად აღიქმება. „სიტყვის ხელოვნებამ”, რომელიც ორნახევარი ათასწლეულის ისტორიას ითვლის, ბოლო რამდენიმე ათწლეულის განმავლობაში არნახული წახნაგები შეიძინა, იქცა რა – განცობიერებულად თუ გაუცნობიერებლად, თითოეული ჩვენგანის ყოველდღიურობის განუყოფელ ნაწილად. ფართოდ გავრცელებული ვიზუალური ხატების თუ სიმბოლოების მიუხედავად, კომუნიკაციურ კონტექსტში ვერბალური ტექსტი ჯერ კიდევ დომინანტურ პოზიციას იკავებს. ამ მოცემულობის ფონზე კი ხშირად ხდება ენის მეორე, არანაკლებ მნიშვნელოვანი – კულტურული განზომილების უგულვებელყოფა. ცხადია, როდესაც ენა ერთგვარ  lingua franca-დ ყალიბდება, ხსენებული განზომილება გარკვეულ დეფორმაციას განიცდის, ხოლო ენა კი მეტ მოქნილობას იძენს და, ზოგადად, უფრო აქტიურად ცოცხლობს, ვიდრე ერთი ენობრივ-კულტურული სივრცით შემოფარგლული მისი თანამოძმენი. თუმცა ენის შესწავლისა თუ სწავლებისას, თუკი, რა თქმა უნდა, მის საფუძვლიან დაუფლებას ვგეგმავთ, ორიენტაცია, პირველ რიგში უნდა მოხდეს მის არა გლობალური, არამედ ლოკალური, ვიწრო გაგებით – კულტურულ, მახასიათებლებზე. ამგვარი მიდგომა, ყველაფერთან ერთად, მოგვცემს საკუთარი ენის და კულტურის უკეთ გააზრების საშუალებას. მათ შორის ესეც გვაძლევს იმის თქმის საფუძველს, რომ უცხოური ენების მასწავლებლები უმნიშვნელოვანესი გამოწვევის წინაშე დგანან: მნიშვნელოვანწილად სწორედ ისინი უყრიან საფუძველს განსხვავებული ტრადიციების, მსოფლმხედველობის, აღმსარებლობის და ა.შ. წარმომადგენლების მიმართ პატივისცემით განწყობილი, ტოლერანტული პიროვნებების ჩამოყალიბებას. ეჭვგარეშეა, რომ ენის შესწავლა იმთავითვე უნდა გულისხმობდეს მისი მატარებლების კულტურის პატივისცემას, ეს კი შეუძლებელია მხოლოდ საკუთარ ენობრივ-კულტურულ კონტექსტზე ორიენტაციით. 

მარტივი კითხვა: თუკი ადამიანი მეტ-ნაკლებად ნაცნობ ენაზე გველაპარაკება ან წერილობითი ტექსტის ყველა სიტყვა თუ გრამატიკული კონსტრუქცია გვესმის, კომუნიკაციაც ავტომატურად შემდგარად უნდა ჩაითვალოს? რეალობა იმგვარია, რომ მშობლიურ ენაზე მეტყველების შემთხვევაშიც კი, ის, რასაც ამბობს ერთი, ყოველთვის იგივე არაა, რაც ესმის მეორეს. თავისთავად ცხადია, რომ ეს მოცემულობა ბევრად უფრო გამოკვეთილ სახეს არამშობლიურენოვან სამეტყველო სიტუაციაში იძენს. რა სტრატეგიას ირჩევს ადამიანი ამგვარ სიტუაციაში პირველად მოხვედრისას? შესაძლოა ნაკლებად გააზრებულად, მაგრამ სწორედ იმას, რომელსაც ხვდებოდა საკლასო ოთახში ან აუდიტორიაში: ან ამოსავალ წერტილად იღებს მშობლიურ ენას და ცდილობს გამართულად „თარგმნოს” გონებაში მშობლიურ ენაზე აწყობილი მეტად ან ნაკლებად კომპლექსური კონსტრუქციები, ან, მაგალითისთვის, იქცევა უფრო კრეატიულად – ენობრივის მიღმა იყენებს მთელს მის ფონურ ცოდნას, ვერბალურთან ერთად ააქტიურებს არავერბალურ რესურსს და ქმნის პირველად საკომუნიკაციო პროდუქტს; შესაძლოა არც ისე გამართულს და დახვეწილს -პირველ ხანებში სხვანაირად ვერც იქნება – თუმცა პირველად პროდუქტს და არა რეპროდუქციას, რომელიც ყოველთვის ნაკლებღირებულ, გრძელვადიან პერსპექტივაში კი საკმაოდ დამაბრკოლებელ კალკად დარჩება. 

შინაგანი თუ გარეგანი შეზღუდულობა – არ აქვს მნიშვნელობა რითი განპირობებული და რა სახის, შეიძლება ჩაითვალოს ერთ-ერთ ყველაზე დიდ ხელისშემშლელ ფაქტორად პრაქტიკულად ყველა, პირველ რიგში, კი პიროვნული თუ პროფესიული განვითარების თვალსაზრისით. უცხოური ენების გაცნობიერებული ფლობა ამ შეზღუდულობის გადალახვის ერთ-ერთი არცთუ უმნიშვნელო ინსტრუმენტია, რომლის დაუფლებაც ერთგვარი უკუქცევითობითაა ნიშანდებული: ის იძლევა „უცხოს” გასაღებს, რომლის შემეცნების პროცესშიც ხდება სტერეოტიპების, ცრუ წარმოდგენების თუ შთაგონებული მტრული განწყობების გადალახვა, რაც, თავის მხრივ, ენის ეფექტიანად დაუფლების ერთ-ერთ წინაპირობად შეიძლება მოვიაზროთ. ალბათ ამიტომაცაა, რომ უცხოური ენის მასწავლებლის უმნიშვნელოვანეს კომპეტენციად სწორედ კულტურათაშორის კონტექსტში ორიენტაციის უნარი მოიაზრება. ამგვარი ხედვაც გარკვეულწილად იმ გლობალური პროცესების შედეგია, რომლებიც ზემოთ ვახსენეთ: ჰეტეროგენული ჯგუფის პირობებში პედაგოგს, მინიმუმ, უნდა შეეძლოს კულტურულად სენსიტიურ თემებთან ჯეროვანი მოპყრობა, შესაძლო კონფლიქტების პროგნოზირება და პრევენცია. პროგრამა მაქსიმუმად კი განსხვავებული კულტურული ფონის მქონე მოსწავლეებში ხსენებულ თემებთან მოპყრობის, მათი განხილვის და ურთიერთშედარების სტიმულირება შეიძლება მოვიაზროთ. ჩვენს პირობებში ამგვარი ჯგუფები, ალბათ, უფრო გამონაკლისს წარმოადგენს, თუმცა ეს არანაირად არ აკნინებს ხსენებული კომპეტენციების მნიშვნელობას. მოსწავლეთა მომზადება უცხო ენობრივ-კულტურულ კონტექსტში ორიენტაციისთვის  მასწავლებლისთვის შესაძლოა უფრო დიდ გამოწვევად სწორედ ერთგვაროვანი ჯგუფების პირობებში იქცეს. ამ მხრივ საგაკვეთილო თუ სალექციო პროცესში დამხმარე ინტერაქტიული და სხვა სახის ვიზუალური, აუდიო-ვიდეო მასალის, ისევე როგორც მრავალფეროვანი მიდგომების და ტექნიკების ინტეგრირება განსაკუთრებულ მნიშვნელობას იძენს. სწორედ ამგვარი კომპლექსური მიდგომაა იმ ყოვლისმომცველ შედეგებზე გასვლის წინაპირობა, რასაც ენის სიღრმისეული გაცნობიერება გულისხმობს.