კონსტრუქტივიზმი ფართო ცნებაა, რომელსაც იყენებენ ფილოსოფოსები, სასწავლო გეგმის შემდგენლები (კურიკულუმის დიზაინერები), ფსიქოლოგები, განათლების სპეციალისტები და სხვები. ერნსტ ფონ გლესერსფელდი მას უწოდებს „თანამედროვე ფსიქოლოგიის, ეპისტიმოლოგიისა და განათლების უზარმაზარ და დამაბნეველ არეალს”. კონსტრუქტივისტული შეხედულებები ეყრდნობა პიაჟეს, ვიგოტსკის, გეშტალტფსიქოლოგიას, ბატლერისა და ბრუნერის კვლევებს, ისევე როგორც ჯონ დიუის ფილოსოფიას.

არსებობს არაერთი კონსტრუქტივისტული თეორია, მაგრამ კონსტრუქტივისტთა უმრავლესობა იზიარებს ორ ძირითად თვალსაზრისს: 1. შემსწავლელები აქტიურნი არიან საკუთარი ცოდნის აგებაში და 2. სოციალური ინტერაქციები მნიშვნელოვანია ცოდნის კონსტრუირებისათვის. კონსტრუქტივისტები სწავლას აღიქვამენ როგორც გაცილებით მეტს, ვიდრე მასწავლებლისგან ან სახელმძღვანელოდან ინფორმაციის მიღება და გადამუშავებაა. მათი აზრით, სწავლა არის ცოდნის აქტიური და პიროვნული კონსტრუირება. ამრიგად, კოგნიტური მეცნიერების არაერთი თეორია მოიცავს ამა თუ იმ სახის კონსტრუქტივიზმს, რადგან, ამ თეორიების თანახმად, ინდივიდი თავად ეწევა საკუთარი კოგნიტური სტრუქტურების კონსტრუირებას, როცა განსაზღვრულ სიტუაციებში მიღებული თავისივე გამოცდილების ინტერპრეტაციას ახდენს. არსებობს კონსტრუქტივისტული მიდგომები მეცნიერების სხვადასხვა დარგში: მათემატიკაში, განათლების ფსიქოლოგიასა და ანთროპოლოგიაში, ასევე –  კომპიუტერზე დაფუძნებულ განათლებაში. მიუხედავად იმისა, რომ მრავალი ფსიქოლოგი და განათლების სპეციალისტი იყენებს ტერმინს „კონსტრუქტივიზმი”, ისინი ხშირად სხვადასხვა რამეს გულისხმობენ.

კონსტრუქტივისტული შეხედულებების ორგანიზების ერთ-ერთი გზაა საუბარი კონსტრუქტივიზმის ორ ფორმაზე: ფსიქოლოგიურ და სოციალურ კონსტრუქტივიზმზე. მარტივად რომ ვთქვათ, ფსიქოლოგიური კონსტრუქტივიზმი ყურადღებას ამახვილებს იმაზე, როგორ იყენებს ინდივიდი ინფორმაციას, წყაროებსა და სხვების დახმარებას მენტალური მოდელებისა და პრობლემათა გადაჭრის სტრატეგიების კონსტრუირებისა და გაუმჯობესებისთვის. ამისგან განსხვავებით, სოციალური კონსტრუქტივისტები სწავლას განიხილავენ როგორც ჩვენი შესაძლებლობების ზრდას სხვებთან ერთად ისეთ საქმიანობებში მონაწილეობით, რომლებიც მნიშვნელოვანია კულტურისთვის. 

უფრო ახლოს გავეცნოთ კონსტრუქტივიზმის თითოეულ ტიპს. 

ფსიქოლოგიური/ინდივიდუალური კონსტრუქტივიზმი. ფსიქოლოგიურ კონსტრუქტივისტებს აინტერესებთ, როგორ აშენებენ ინდივიდები თავიანთი კოგნიტური და ემოციური ინსტრუმენტების ელემენტებს. ეს კონსტრუქტივისტები დაინტერესებულნი არიან ინდივიდუალური ცოდნით, რწმენით, მე-კონცეფციითა და პიროვნებით, ამიტომ მათ ზოგჯერ ინდივიდუალურ ან კოგნიტურ კონსტრუქტივისტებსაც უწოდებენ. ისინი კონცენტრირებას ახდენენ ადამიანის შინაგან, ფსიქოლოგიურ სამყაროზე.

ამ სტანდარტების გამოყენებით ყველაზე თანამედროვე ინფორმაციის გადამუშავების თეორიები კონსტრუქტივისტულია. სწავლის ინფორმაციული გადამუშავების მიდგომები ადამიანის გონებას სიმბოლოთა გადამამუშავებელ სისტემად აღიქვამს. ეს სისტემა სიმბოლოთა სტრუქტურაში (წარმოდგენები ან სქემები) დებს სენსორულ შინაარსს და შემდეგ ისე გადაამუშავებს ამ სიმბოლოთა სტრუქტურას, რომ ცოდნა მეხსიერებაში შეინახოს და მისი აღდგენა შეძლოს. გარე სამყარო დანახულია როგორც შინაარსის წყარო, მაგრამ როგორც კი შეგრძნებები აღიქმება და შედის მუშა მეხსიერებაში, მიიჩნევა, რომ ინდივიდის „თავში” იწყება მნიშვნელოვანი სამუშაო. თუმცა ზოგ ფსიქოლოგს მიაჩნია, რომ ინფორმაციის გადამუშავება „ტრივიალური” ანუ “სუსტი” კონსტრუქტივიზმია, რადგან ამ პროცესში ადამიანის ერთადერთი ღირებული შენატანია გარე სამყაროსგან ზუსტი წარმოდგენების შექმნა.

ამისგან განსხვავებით, პიაჟეს ფსიქოლოგიური (კოგნიტური) კონსტრუქტივიზმის მიდგომა ნაკლებადაა კონცენტრირებული „ზუსტ” წარმოდგენებზე და უფრო მეტად დაინტერესებულია ინდივიდის მიერ კონსტრუირებული მნიშვნელობით. პიაჟემ შემოგვთავაზა კოგნიტური საფეხურების თანმიმდევრობა, რომელსაც ყველა ადამიანი გადის. ყოველ საფეხურზე აზროვნება დაეშენება წინა დონეს და ხდება უფრო ორგანიზებული, ადაპტური და კონკრეტულ მოვლენებზე ნაკლებად დამოკიდებული. პიაჟეს განსაკუთრებით აინტერესებდა იმ უნივერსალური ცოდნის ლოგიკა და კონსტრუირება, რომლის სწავლაც უშუალოდ გარემოდან შეუძლებელია, მაგალითად, კონსერვაცია და შექცევადობა. ასეთ ცოდნას არ ქმნის გარე სინამდვილე, ის ჩვენივე შემეცნების ან აზრების რეფლექსიისა და კოორდინირებისგან მომდინარეობს. პიაჟე სოციალურ გარემოს განვითარებისთვის მნიშვნელოვან ფაქტორად აღიქვამს, მაგრამ, მისი აზრით, სოციალური ურთიერთობები არ არის აზროვნების ცვლილების ძირითადი მექანიზმი.

განათლებისა და განვითარების ზოგიერთმა ფსიქოლოგმა პიაჟესეულ კონსტრუქტივიზმს „კონსტრუქტივიზმის პირველი ტალღა” ან „სოლო კონსტრუქტივიზმი” უწოდა, რითაც ხაზი გაუსვა ინდივიდის წვლილს. 

ინდივიდუალური კონსტრუქტივიზმის უკიდურესი ფორმაა რადიკალური კონსტრუქტივიზმი. ამ მიდგომის მიხედვით, სამყაროში არ არსებობს რეალობა ან ჭეშმარიტება. არსებობს მხოლოდ ინდივიდუალური აღქმები და რწმენები. თითოეული ჩვენგანი საკუთარი გამოცდილების საფუძველზე აგებს ცოდნას, მაგრამ ჩვენ არ შეგვიძლია გავიგოთ ან ვიცოდეთ სხვათა რეალობა. ამ პოზიციის სირთულე იმაში მდგომარეობს, რომ რელატივიზმის კიდეზე ყველა ცოდნა და რწმენა ერთნაირი აღმოჩნდება, რადგან ყოველი მათგანი ვალიდურ ინდივიდუალურ აღქმებს წარმოადგენს. ამგვარი აზროვნება პრობლემებს უქმნის განათლების სპეციალისტებს, უპირველეს ყოვლისა, მასწავლებლებს, რომელთაც აქვთ პროფესიული ვალდებულება, ხაზი გაუსვან განსაზღვრულ ღირებულებებს, ისეთებს, როგორიცაა, მაგალითად, პატიოსნება და სამართლიანობა და არა არატოლერანტულობა და სიცრუე. ყველა აღქმა და რწმენა თანაბარი როდია. მასწავლებლები, როგორც წესი, სთხოვენ მოსწავლეებს, გულდასმით იმუშაონ, რათა ისწავლონ. თუ სწავლა ვერ უზრუნველყოფს გაგებას და რაკი ყოველგვარი გაგება თანაბრად ღირებულია, მაშინ, როგორც დევიდ მოშმანმა თქვა, „ჩვენ შეგვიძლია, თავი დავანებოთ მოსწავლეებს და მივცეთ უფლება, სჯეროდეთ ყველაფრის, რისიც სჯერათ”. თანაც აღმოჩნდა, რომ ზოგიერთი სახის ცოდნას, მაგალითად, ისეთს, როგორიცაა თვლა და ურთიერთცალსახა შესატყვისობა, კონსტრუირება არ სჭირდება – ის უნივერსალურია. ურთიერთცალსახა შესატყვისობა ადამიანის არსის ნაწილია.

ვიგოტსკის სოციალური კონსტრუქტივიზმი. ვიგოტსკის სჯეროდა, რომ სოციალური ურთიერთობა, კულტურული ინსტრუმენტები და საქმიანობა განაპირობებს ინდივიდუალურ განვითარებასა და სწავლას. სხვებთან ერთად საქმიანობის ფართო სპექტრში მონაწილეობით შემსწავლელები ითვისებენ (იშინაგანებენ) ერთად მუშაობის შედეგებს. ეს შედეგები შესაძლოა მოიცავდეს როგორც ახალ სტრატეგიებს, ისე ახალ ცოდნასაც. სწავლის სოციალურ და კულტურულ სფეროში მოქცევა არის „კონსტრუქტივიზმის მეორე ტალღა”. 

ვინაიდან ეს თეორია სწავლის ასახსნელად მეტწილად ეყრდნობა სოციალურ ურთიერთობებსა და კულტურულ სფეროს, ფსიქოლოგთა უმრავლესობა ვიგოტსკის თეორიას სოციალურ კონსტრუქტივიზმს უწოდებს. იმის გამო, რომ თავდაპირველად ვიგოტსკი დაინტერესებული იყო ადამიანის ინდივიდუალური განვითარებით, ზოგი თეორეტიკოსი მას ფსიქოლოგიური კონსტრუქტივიზმის მიმდევრადაც მოიხსენიებს. ამ თვალსაზრისით, ვიგოტსკი ორივე თეორიის მიმდევარია. სწავლის მისეული თეორიის ერთი უპირატესობა ის არის, რომ საშუალებას გვაძლევს, განვიხილოთ როგორც ფსიქოლოგიური, ისე სოციალური ფაქტორები: ის ორივე ბანაკს აკავშირებს. ამის მაგალითია ვიგოტსკის კონცეფცია უახლოესი განვითარების ზონის შესახებ. უახლოესი განვითარების ზონა ის ზონაა, სადაც ბავშვს შეუძლია პრობლემის გადაჭრა უფროსის ან უფრო გაწაფული მოსწავლის დახმარებით. მხარდაჭერა, სკაფოლდინგი – ეს ისაა, სადაც კულტურა და შემეცნება ერთმანეთს აყალიბებს. კულტურა ქმნის შემეცნებას (როცა უფროსი იყენებს კულტურულ ინსტრუმენტებს) და გამოცდილებას კულტურიდან (ენა, რუკები, კომპიუტერი, მუსიკა) ბავშვების იმ მიზნებისკენ მისამართავად, რომლებსაც კულტურა აფასებს (კითხვა, წერა, ცეკვა). შემეცნება ქმნის კულტურას, როცა უფროსი და ბავშვი ერთად ეწევიან ახალი გამოცდილებისა და გადასაჭრელი პრობლემების გენერირებას, რათა დაურთონ ის კულტურული ჯგუფის რეპერტუარს. ინდივიდუალური და სოციალური კონსტრუქტივიზმის ინტეგრირების ერთი გზაა ცოდნის როგორც ინდივიდუალურად კონსტრუირებულისა და სოციალურად განპირობებულის გააზრება.

კონსტრუქციონიზმი. სოციალური კონსტრუქციონისტები ყურადღებას არ ამახვილებენ ინდივიდუალურ სწავლაზე. მათ აინტერესებთ, როგორ არის კონსტრუირებული ზოგადი ცოდნა ისეთ დისციპლინებში, როგორიცაა, მაგალითად, მათემატიკა, ეკონომიკა ან ისტორია. ამ სახის აკადემიური ცოდნის მიღმა კონსტრუქციონისტებს აინტერესებთ ყოველდღიური იდეები და რწმენები, აგრეთვე – ადამიანებისა და მსოფლიოს შესახებ სოციოკულტურული ჯგუფის ახალ წევრების მიერ გამოთქმული ჩვეულებრივი მოსაზრებები. დასმული კითხვები შესაძლოა ეხებოდეს სხვადასხვა თემას, დაწყებული იმით, ვისი განსასაზღვრია, რამ უნდა შეადგინოს ისტორია, რომლებია საზოგადოებაში ქცევის სწორი წესები და დამთავრებული იმით, როგორ გახდე პრეზიდენტი. ყოველი ცოდნა სოციალურად კონსტრუირებულია და, რაც უფრო მნიშვნელოვანია, ზოგ ადამიანს სხვებზე მეტი ძალაუფლება აქვს იმის განსასაზღვრავად, რა შეადგენს ამ ცოდნას. ურთიერთობები მასწავლებლებს, მოსწავლეებს, ოჯახებსა და საზოგადოებას შორის ცენტრალური საკითხებია; წახალისებულია თანამშრომლობა სხვადასხვა შეხედულების გასაგებად და ცოდნის ტრადიციული ფორმები ხშირად საფრთხის წინაშეა. ჟაკ დერიდასა და მიშელ ფუკოს ფილოსოფიები კონსტრუქციონიზმის მნიშვნელოვანი წყაროებია. ვიგოტსკის თეორიას თავისი აქცენტებით იმის შესახებ, როგორ ქმნის შემეცნება კულტურას, საერთო ელემენტები აქვს კონსტრუქციონიზმთან. 

განსხვავებული მოსაზრებები კონსტრუქტივიზმის შესახებ ზოგად კითხვებს წამოჭრის. განსხვავებულია მათზე გაცემული პასუხებიც. ამ საკითხების საბოლოოდ გადაჭრა შეუძლებელია, რადგან სხვადასხვა თეორიას მათ მიმართ სხვადასხვა პოზიცია აქვს.

მოკლედ, ზოგჯერ, როცა რაღაც უაზრო, მაგრამ სასიამოვნო ფიქრს და ჭვრეტას მივცემ თავს, თან მეღიმება ჩემს პოზაზე, სულ ისეთი კითხვები მოდის ხოლმე, თუ რა დანიშნულება აქვს ლიტერატურას, რა უნდა შეცვალოს ადამიანში, ან ადამიანმა ლიტერატურაში, უკან ისევ დადებითად რომ დაუბრუნდეს გაათმაგებული. 

„ლიტერატურა არაფრისმთქმელია თავიანთი ბედით კმაყოფილი ადამიანებისათვის”, – ეს მარიო ვარგას ლიოსაა, „ცხოვრების მიზანი არ არის სრულყოფილება… ვინც სრულყოფილია – ის ეკუთვნის მუზეუმს”, _ ეს კი ერიხ მარია რემარკი. რა თქმა უნდა, ეს აზრები შეიძლება სულაც არ მივიჩნიოთ ჭეშმარიტებად და სიმართლედ და აბსოლიტურად საწინააღმდეგო აზრის დამტკიცებაც შეძლოს ვინმემ, მაგრამ რადგან მე – ერთი მკითხველი ვემხრობი ამ ორ მწერალს და ახლა თვითონ ვწერ, ვისარგებლებ უფლებით, დავეთანხმო მათ ნათქვამს. ეს ორივე ფრაზა ძირითადად ერთ აზრს ატარებს. 

სკოლაში მასწავლებლები გეგმავენ გაკვეთილებს ყოველდღიური, ყოველკვირეული, სემესტრული და წლიური შედეგების მისაღწევად. ამ სტატიებს ალბათ უმეტესად მასწავლებლები კითხულოენ და დამეთანხმებიან, ნამდვილად არაა სასიამოვნო პროცესი, სკოლიდან სახლში დაბრუნებული, დაჯდე და ახლა იმაზე იფიქრო ხვალ რა და როგორ გააკეთო. 

ცოდნა, გაგება, გამოყენება, ანალიზი, სინთეზი, შეფასება… გაკვეთილის გეგმა… თამაშით სწავლება… რა თამაშები გამოვიყენო?!. ჯგუფში მუშაობისას, რა როლი თუ დავალება მივცე შშმ მოსწავლეს… – ეს კითხვები დაჯირითობდნენ ჩემს ტვინშიც კი, როცა მე სკოლაში ვასწავლიდი და დანამდვილებით ვიცოდი, რომ არ ვარ კარგი მასწავლებელი. 

მე ვიცნობ ახალგაზრდებს, მოსწავლეებს, რომლებსაც პერიოდულად ვესაუბრები და ისინიც მიყვებიან თავიანთი სწავლის მიღწევებისა და სკოლაში არსებული გარემოს შესახებ და მიუხედავად იმისა, რომ ზოგიერთი მათგანი ძალიან ნიჭიერია, ან მთლად ასეც თუ არ დავიჩემებ, ყოველშემთხვევაში უნიჭო ნამდვილად არაა, რჩება აზროვნების იმ საფეხურზე, რომელზეც ერთი ან ორი წლის წინ იყო. ამაში არ ვგულისხმობ მთელი მისი აზროვნების განვითარებას, რა თქმა უნდა, ასაკის შესაბამისად, მათ ეცვლებათ ფიქრები, შეხედულებები და დამოკიდებულებები, მაგრამ მხატვრულ ტექსტთან მათი დამოკიდებულება, რჩება იგივე. ზოგჯერ ვფიქრობ, რომ მე სწორად ვერ ვარჩევ სამიზნე აუდიტორიას და შემდეგ ვერ ვაჯამებ მონაცემებს შესაფასებლად, მაგრამ არც ასეა.

მეათე-მეთერთმეტე კლასელი მხატვრულ ტექსტთან მიდის ისე, როგორც მეექვსე კლასში იყო. დარწმუნებული ვარ, სკოლის დამამთავრებელ დღეს გამართულ ღონისძიებებზე, მეთორმეტე კლასებელი თითქმის ისევე წაიკითხავდნენ ლექსებს, ნაწყვეტ ტექსტებს მოთხრობებიდან, როგორც ამას დაწყებით კლასში აკეთებდნენ – მხრებში გამართული, თავაწეული, ისე გაშეშებული, თითქოს ნეკრისის ქარებითი იყოს გატანჯული. უბრალოდ ამას იმიტომ არ აკეთებენ, რომ ასეთი პოზა სხვა მიზეზთა გამო ხდება მათთვის სასაცილო. ეს მიზეზები ძალან უბრალოა, ამ დროს ცდილობენ თავი იგრძნონ საზოგადოების სრულფასოვან წევრებად, ერთმანეთს მოაწონონ და ასეთ დროს უკვე ლექსის კითხვა ისე, თითქოს ძეგლი მაღალ ხმაზე ლაპარაკობდეს, აღარ მოწონთ. 

დამოკიდებულება კი იგივეა. ილია ჭავჭავაძე ყოველწლიურად ისე უნდა იკითხო, როგორც ერის მამის ხმა და ღაღადი, ვაჟა – მთსი არწივი, ცისფერყანწელები – შეშლილი პოეტები და ასე. ავტორებს თავი დავანებოთ, ტექსტების მიმარტ რომ არ იცვლება დამოკიდებულება, ეს უფრო მეტი უბედურებაა. ყელა ტექსტს აქვს განწყობა და მკითხველიც რა თქმა უნდა განწყობით მიდის მასთან. ასე თუ ისე ჩვენ ყოველთვის ვიცით დააახლოებით რის შესახებ ვკითხულობთ რომანს თუ მოთხრობას და თუ რამე ფილოსოფიურ-ფსიქოლოგიურია, დაფიქრებული სახეებით ვიწყებთ, თუ იუმორისტულია, წინდაწინ ვიღიმით. რამდენჯერმე გავაკეთე ისე, რომ წლების წინ წაკითხული წიგნი, მეორედ რომ ჩამოვიღე თაროდან, სხვა განწყობით გადავშალე, ადრე თუ ვიცინოდი, ახლა, როგორც იტყვიან, დანა პირს არ მიხსნიდა და პირიქით. 

თვითონ ლიტერატურა იძლევა ამის შესაძლებლობას. რაც არ უნდა მდარე ტექსტი იყოს, დაბალი ხარისხის ლიტერატურა, მასაც კი მეტ-ნაკლებად აქვს ეს თვისება, როგორც სუფთა და არასუფთა ქიმიურ ნივთიერებას და განსაკუთრებით ნობელიანტთა ტექსტებს, თუ კლასიკურ ლიტერატურას, ან უბრალოდ ნაკლებადცნობილ ძალიან ძლიერ მწერლებს, რომელთა მიმართ მე ყველაზე მეტი სიმპატია მაქვს ხოლმე მუდამ. 

ალბათ ყველამ ვიცით, რომ სკოლამდელი ასაკი ყველაზე მგრძნობიარეა სერიოზული აღმზრდელობითი საუბრებისთვის. ბავშვის სული და გონება გახსნილია და გაოცებისთვის მზადაა. მას სასწაულების ჯერ კიდევ სჯერა.

ბავშვებს ძალიან ფრთხილად უნდა ავუხსნათ, რომ მეორე მსოფლიო ომი, რომელიც გერმანიამ მოკავშირეებთან ერთად წამოიწყო, ყველაზე დიდი და შემზარავი იყო კაცობრიობის ისტორიაში. რომ საომარ მოქმედებებში მონაწილეობდა 62 სახელმწიფო, 1,7 მილიარდი კაცი ანუ დედამიწის მოსახლეობის 80%. ამიტომაც დაერქვა ამ ომს მსოფლიო ომი.

ბავშვმა უნდა იცოდეს, რომ მსოფლიოში უამრავი ქვეყანაა და მათში სხვადასხვანაირი ხალხები ცხოვრობენ. ყოველ სახელმწიფოს ჰყავს საკუთარი მთავრობა, რომელსაც სიკეთესა და ბოროტებაზე თავისებური წარმოდგენა აქვს. და როცა ხელისუფლებაში უსამართლო ადამიანები აღმოჩნდებიან, ისინი საშიში საქმეების კეთებას იწყებენ. საილუსტრაციოდ საუკეთესო მაგალითია კაცობრიობის განადგურების მცდელობით შეპყრობილი ჰიტლერის ხელისუფლებაში მოსვლა. ამ ომში სხვა ხალხებთან ერთად უმძიმესი ხვედრი გერმანიის ჩვეულებრივმა მოსახლეობამაც გაიზიარა.

კომპიუტერში ომობანას თამაშთან ერთად გაზრდილი თანამედროვე ბავშვისთვის ძნელი ასახსნელი იქნება, რატომ არის ომი ცუდი – ამ თაობისთვის ხომ ნაციზმი კომპიუტერულ თამაშში მეომრისთვის უნიფორმის შერჩევაა. ბავშვისთვის ეკრანთან თამაში ძალიან საინტერესოა, მით უმეტეს, როცა ადვილად შეუძლია „გაცოცხლდეს” და ყველაფერი თავიდან დაიწყოს. მშობლისა და მასწავლებლის ამოცანაა, აუხსნან, რაოდენ განსხვავდება ომობანას თამაში ნამდვილი ომისგან, რომ ნამდვილ ომში კომპიუტერის გადატვირთვით მეომარს ვერ გააცოცხლებს. ბავშვებს ნაციზმისა არ ეშინიათ, ვინაიდან არ იციან მისი არსი.

ბავშვს გავაგებინოთ, რომ გერმანია ჩვეულებრივი ქვეყანაა, გერმანელებიც – ჩვეულებრივი ადამიანები, აი, ნაცისტები კი – მტრები. მათ მთელი მსოფლიო ებრძოდა, გერმანელთა ნაწილიც კი. სწორედ ამიტომ ითქმის არა გერმანიაზე, არამედ ნაციზმზე გამარჯვება. 

ომი ბავშვის ცნობიერებაზე უდიდეს კვალს ტოვებს. ის აღარასოდეს უნდა განმეორდეს.

***

გერმანიის ნაციონალ-სოციალისტური პარტიის ახალგაზრდული ორგანიზაცია ჰიტლერიუგენდი XX საუკუნის 20-იანი წლების დასაწყისში დაფუძნდა. 1933 წლისთვის, როდესაც ნაცისტებმა მნიშვნელოვანი გავლენა მოიპოვეს, ბალდურ ფონ შირახის მეთაურობით ეს ორგანიზაცია მიზანმიმართულად იზრდებოდა და ვითარდებოდა. 1936 წელს მიღებულ იქნა კანონი, რომლითაც ამ ორგანიზაციის წევრობა ყოველი ახალგაზრდისთვის სავალდებულო გახდა. ამასთან ერთად, აიკრძალა სხვა ტიპის გერმანული ახალგაზრდული ორგანიზაციები. 

ნაცისტური მოძრაობის მიზანი ახალგაზრდობაში გერმანიის სიყვარულის გაღვივებასთან ერთად რკინისებრი დისციპლინისა და „არიული ცნობიერების” ჩამოყალიბება იყო. მშობლებისა და სკოლის გავლენისგან დამოუკიდებლად ყავისფერ უნიფორმაში გამოწყობილი ახალგაზრდები შირახის პროექტით სამხედრო და იდეოლოგიურ მომზადებას გადიოდნენ. ნაცისტურმა პარტიამ თავის ერთ-ერთ პრიორიტეტად გერმანელი ახალგაზრდების ფიზიკური და გონებრივი განვითარება გამოაცხადა. მოზარდი ჰიტლერელები ჯანსაღი სხეულითა და სულით სამშობლოს სამსახურში უნდა ჩამდგარიყვნენ.

გარდა სახელმწიფოს მხარდაჭერით, ჰიტლერიუგენდის წევრებისთვის იმართებოდა სადღესასწაულო მსვლელობები, პროპაგანდისტული მარშები და აღლუმები, სამხედრო თამაშები, სპორტული შეჯიბრებები, ტურისტული ლაშქრობები, ახალგაზრდული შეკრებები. ნაცისტთა გავლენიანი ლიდერი ფონ შირახი დიდ მნიშვნელობას ანიჭებდა მუსიკას, განსაკუთრებით – სიმღერას. იქმნებოდა მუსიკალური ჯგუფები, რომლებიც ნაცისტური ელიტის დაბადების დღეებსა თუ ფესტივალებზე გამოდიოდნენ. ჰიტლერელები მიიჩნევდნენ, რომ ჯგუფური სიმღერა მნიშვნელოვან როლს ასრულებდა ადამიანთა გაერთიანებაში და მათ მორჩილებას უზრუნველყოფდა. სიმღერებში სამყარო ნათელ და მბრწყინავ ფერებში იყო წარმოდგენილი. დიდი მნიშვნელობა ენიჭებოდა ასევე ხალხურ მუსიკას. გარდა საგუნდო კოლექტივებისა, არსებობდა უამრავი ორკესტრი, განსაკუთრებით – სასულე. 

1930 წელს ამ ორგანიზაციაში გაწევრებული იყო 9 მილიონამდე ახალგაზრდა, მათ შორის – ასეულობით ათასი ქალიშვილი („გერმანელი ქალიშვილების კავშირი” ჰიტლერიუგენდის ნაწილი იყო). არჩევნებში სწორედ ამ ახალგაზრდობის აქტიურმა მონაწილეობამ განაპირობა ხელისუფლებაში ნაცისტების მოსვლა.

ჰიტლერიუგენდმა აქტიური მოქმედება ვაიმარის რესპუბლიკის ბოლო წლებში დაიწყო. ახალგაზრდა ჰიტლერელები ფიურერის დავალებას პირნათლად ასრულებდნენ. ისინი მალე გადაიქცნენ ძალადობისა და უკანონობის სიმბოლოდ.

 

ვაიმარის რესპუბლიკის ხანაში (1919 – 1933 წლებში) გერმანია ჯაზმა დაიპყრო და „დაუცხრომელ ოციანელებად” აქცია. ამერიკიდან შემოღწეული ხელოვნების ეს ახალი ფორმა სხვადასხვა ჟანრში მოღვაწე მუსიკოსებმა, კლასიკოსი კომპოზიტორების ჩათვლით (პ. ჰინდემიტი, ე. კშენეკი და კ. ვაილი), თავიანთ შემოქმედებაში ასახეს. ეკონომიკურ მიზეზთა გამო, ნაცისტების ნებართვით ერთხანს გრძელდებოდა გერმანული და უცხოური ჯაზური ჩანაწერებისა და ჯაზური მუსიკის შემცველი ფილმების წარმოება-გავრცელება.

მაგრამ უნდა მივიჩნიოთ, რომ ჯაზის ისტორია გერმანიაში მესამე რაიხის მიერ ჩახშობილი ანდერგრაუნდის ისტორიაა. ნაცისტური იდეოლოგიის თვალსაზრისით ჯაზური მუსიკა მიუღებელი იყო… ამ „უცხო” მუსიკას „ზანგურ” ან „დეგენერაციულ მუსიკას” უწოდებდნენ. ერთი მხრივ, ეს გამოწვეული იყო ჯაზის აფრიკული ფესვებითა და ჯაზ-შემსრულებლების ებრაული წარმოშობით, მეორე მხრივ, ჯაზის სპონტანური და იმპროვიზაციული ბუნება იმ დროის ახალგაზრდა სტილიაგებს ანდამატივით იზიდავდა, რაც ნაცისტების მსოფლმხედველობისთვის საშიშროებას წარმოადგენდა. 1933 წელს, როდესაც ხელისუფლებაში ჰიტლერი მოვიდა, ჯაზისა და სვინგის ირგვლივ კონფლიქტი უფრო მეტად გამწვავდა. მიუხედავად ამისა, გერმანიაში ჯაზი მთლიანად მაინც ვერ აკრძალეს. ამ ჟანრის უდიდესი პოპულარობის გამო მკაცრი კონტროლით დაშვებულ იქნა „გერმანიზებული” (შემსუბუქებულ-შერბილებული) ჯაზური შესრულება.

ნაცისტურ გერმანიაში ანტიმოდად მიიჩნეოდა იმ ახალგაზრდების (უფროსკლასელების, სტუდენტებისა და ახალგაზრდა მუსიკოსების) ცხოვრების წესი, რომლებიც გატაცებულნი იყვნენ ჯაზით, ცეკვებით სვინგის სტილში, ამერიკელი ზანგებისა და ებრაელების მუსიკით.

სვინგერული მოძრაობა ქალაქ ჰამბურგში დაიწყო. გერმანელი ახალგაზრდები პოპულარულ კაფეებსა და საცეკვაო სკოლებში აკრძალულ მუსიკას უკრავდნენ და ცეკვავდნენ მხოლოდ სვინგს. ასეთი დაწესებულებები გერმანიის სხვა ქალაქებშიც იხსნებოდა. 

„მუქთახორას” ეპითეტით შემკული აპოლიტიკური „სვინგერები”, ნაცისტების აზრით, სპარტანულ-სამხედრო აღზრდის საპირისპიროდ მოქმედებდნენ. მკაცრი სამხედრო ფორმისადმი ახალგაზრდების პროტესტი მეტისმეტად განიერი ლაბადებით და გრძელი ჰალსტუხებით გამოიხატა. სტილიაგა გოგონები კი ფრანგულ და ამერიკულ მოდას მისდევდნენ. მათ არ სურდათ, ფიურერისთვის ბავშვთა მწარმოებელის ქარხნებად ქცევა; ცდილობდნენ, ჰოლივუდის ვარსკვლავებივით მოდურები და სექსუალურები ყოფილიყვნენ, იცვამდნენ შარვლებს ან მოკლე ქვედაკაბებს და მზის სათვალეებს ატარებდნენ, უპირატესობას ანიჭებდნენ მკვეთრ კოსმეტიკას, სიგარეტს კი დემონსტრაციულად გრძელი მუნდშტუკით ეწეოდნენ. ეს ყველაფერი სრულიად არ შეესაბამებოდა არიელი გოგონას „ჭეშმარიტ” სახეს.

სვინგერებსა და ჰიტლერიუგენდელებს შორის ხანდახან მასობრივი შეტაკებებიც ხდებოდა. სვინგერების წინააღმდეგ მკაცრი პოლიციური ოპერაციების ჩატარება მესამე რაიხმა 1941 წლიდან დაიწყო, რის შედეგადაც 300 ახალგაზრდა იქნა დაპატიმრებული. გესტაპოს წყალობით ამერიკული ჯაზით გატაცებული ახალგაზრდების ასეულობით ლიდერი საკონცენტრაციო ბანაკებში აღმოჩნდა. ათასობით მათგანი ომში გაგზავნეს… მაგრამ მოძრაობა გრძელდებოდა… სვინგერების ახალმა თაობამ ნაცისტების დამხობამდე იარსება.

ჯაზმუსიკოსებისა და მათი თაყვანისმცემლების დაპატიმრების მიუხედავად, ჯაზის კულტურა მაინც არსებობდა მესამე რაიხში. ეს იმიტომ, რომ ნაცისტებს არ ჰქონდათ ერთიანი სტრატეგია ჯაზის მიმართ. მათი დამოკიდებულება იდეოლოგიურ აკრძალვებსა და შემწყნარებლობას შორის მერყეობდა. ამით აიხსნება, რომ ჯაზის აკრძალვის კანონი სახელმწიფოებრივ დონეზე არ იქნა მიღებული.

ის დროა, მედეა ზაალიშვილზე რომ უნდა მოგიყვეთ. ჰო, გეხსომებათ ეს სახელი, ვისაც ჩემსავით მეთერმეტე კლასში (ან უფრო ადრე) ფოლკნერისკენ გაუწია გულმა და ნაცნობებში გაიკითხა, ამ რთულად საკითხავი მწერლის ყველაზე ადვილი წიგნი რა შეიძლება იყოსო. მაშინ კი მირჩიეს, აჯობებს „სული რომ ამომდიოდა”-თი თუ დაიწყებო, მაგრამ გულზე ხელს დავიდებ და ვიტყვი, ასეთი ულმობელი და თავზარდამცემი მანამდე ხომ არაფერი წამეკითხა და მას მერეც თითოოროლა გამოერევა. ადვილიო, და ერთი შეხედვით მარტივად აწყობილი (ესეც სადავოა) სიტყვების, წინადადებების ტევრში უთვალავჯერ შეგიძლია მოასწრო სიკვდილი და თუ სიკვდილი არა, აუტანელი, გულთან ახლოს გამავალი ტკივილისგან გახევება.

ეს ფოლკნერის გარდა, უთუოდ ამ რომანის მთარგმნელის – მედეა ზაალიშვილის დამსახურებაც არის, რომელსაც გარდა ერთი სწორუპოვარი უილიამისა, სხვა დიდებული უილიამებიც უთარგმნია: უილიამ შექსპირი გინდა, უილიამ ბატლერ იეიტსი თუ უილიამ ბლეიკი. 

სანამ ქალბატონი მედეა ამ ყველაფერზე თავის ავტობიოგრაფიულ წიგნში „ცაში გამოკიდული სახლი” მოგვიყვებოდეს, მე ერთ ეპიზოდს გავიხსენებ, რომელიც ამ ათიოდე წლის წინ მომხდარა.

ინგლისური და ამერიკული ლიტერატურის მთარგმნელმა, მედეა ზაალიშვილმა გადაწყვიტა თავისი ახალგამოცემული თარგმანი – უილიამ შექსპირის „ვენერა და ადონისი” – ძვირფას კოლეგას, პროფესორ არიანე ჭანტურიას მიართვას. თავისი სამუშაო საათების დიდ ნაწილს ბატონი არიანე თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის მეხუთე კორპუსის ერთ პატარა ოთახში ატარებდა, ამიტომ ადვილი მოსალოდნელია შეხვედრა იქ შემდგარიყო. 

სცენა რომ წარმოვიდგინოთ: მასპინძელი სათარგმნ მასალაში და ათასგვარ ლექსიკონებშია ჩაფლული, ყოველ სიტყვას ჩაჰკირკიტებს, უამრავჯერ ამოწმებს, სანამ გამოსაქვეყნებლად გაგზავნიდეს. უცებ კარი იღება და, „ოოო, მობრძანდითო”, მოულოდნელად შემოსულ სტუმარს ხმადაბლა შეაგებებს სალამს და სკამისკენ მიუთითებს.

საჩუქარი ვის არ უხარია, უფრო სწორად, ყველას სიამოვნებს და არც ბატონი არიანე იქნებოდა გამონაკლისი, მაგრამ კოლეგის პატივისცემისა თუ თარგმნილი თხზულებისადმი ინტერესის გამო, ეტყობა იქვე მოინდომა საჩუქრის მოხილვა და წიგნის თვალიერებას შეუდგა.

– ესეც შესავალი, აჰა, კი ბატონო, ოვიდიუსის ეპიგრაფი, შექსპირისეული მიძღვნა, შემდეგ ტექსტიც იწყება, სამი, ცხრა, ჩვიდმეტი, ოცდასამი, ოცდათერთმეტი, – აზარტულად მიჰყვება გვერდებს არიანე ჭანტურია, – აჰა, ფერადი ჩანართებიც, სანდრო ბოტიჩელის „ვენერა და მარსი”, შემდეგ მისივე „აფროდიტეს დაბადება”, იქვე ჯორჯონეს „მძინარე აფროდიტე”, კორეჯიოს „ვენერა მარსთან და ამურთან”, – გამომცემელს გვერდიგვერდ მოუთავსებია რენესანსის კორიფეების მიერ დახატული ღვთაებრივი ქალის შიშველი ტორსები, – ტიციანის „ვენერა სარკით”, „ვენერა და ადონისი”, „ვენერა და გრაციები” – ერთი, მეორე, მესამე… თურმე ჯერ სად ხარ! ჯერ წინაა ვერონეზეს „ვენერა და მარსი”, რუბენსის „ვენერა და ადონისი”, ველასკესის „ვენერა სარკით”, ისევ და ისევ, დაუსრულებლად ღვთაებრივი ქალის შიშველი ტორსი, და უცებ იფეთქებს ასკეტობითა და თავშეკავებულობით ცნობილი არიანე ჭანტურია:

–  It’s too much, Mediko! – ნამეტანი მოგსვლიათ, ბატონო, ნამეტანიო, სახეზე აწერია წყენა თუ მრისხანება თუ გაოცება თუ ეს ყველაფერი ერთად. თითქოს კოლეგას კი არ ურჩევდეს რამეს, შეთამამებულ სტუდენტს ტუქსავდეს, – It’s too much… – სიბრაზისგან უფრო უმძაფრდება მეგრული აქცენტი, და ახლა, ამწუთას, განსაკუთრებით ვგრძნობ, როგორ მენატრება არიანე ჭანტურია – იშვიათი ადამიანი,  რომელმაც თავის დიდ ნიჭთან და ცოდნასთან ერთად, საოცარი ამბებიც წაიყოლა იმქვეყნად. 

ტერმინი ”21-ე საუკუნის უნარები”, როგორც წესი, იმ საკვანძო კომპეტენციებისთვის გამოიყენება, რომლებიც მოიცავს თანამშრომლობას, ციფრულ წიგნიერებას, კრიტიკულ აზროვნებას და პრობლემების გადაწყვეტის უნარებს. ამ ჩამონათვალის ადვოკატებს სჯერათ, რომ სკოლებში საჭიროა მათი სწავლება. მათი აზრით, ეს დაეხმარება მოსწავლეებს ფეხი აუწყონ დღევანდელ სამყაროს. თუმცა ნათელია, რომ 21-ე საუკუნისათვის საჭირო განათლების ”განსაზღვრება” ღია საკითხია და ჯერ კიდევ ელის ინტერპრეტაციებს სხვადასხვა მოაზროვნისა თუ სპეციალისტისგან. ბუნებრივია ისიც, რომ მიმდინარე საუკუნისათვის ადეკვატური განათლების სისტემის გააზრება-ჩამოყალიბება ბევრ წინააღმდეგობასაც შეიცავს.

ამ საინტერესო საკითხზე სასაუბროდ ამერიკული ელექტრონული ჟურნალი https://www.edweek.org-ი განათლების თერთმეტ ამერიკელ სპეციალისტს დაუკავშირდა. ქვემოთ გთავაზობთ თანამედროვე განათლების წამყვანი სპეციალისტების მოსაზრებას 21-ე საუკუნის განათლების თავისებურებების, მოთხოვნებისა და პრობლემების შესახებ.

მე ასაკიანი კაცი ვარ. არ ვიყენებ ტვიტერს, სკაიპს, ფეისბუქსა თუ იუთუბს. როგორ უცნაურადაც არ უნდა მოგეჩვენოთ, თავს არ ვგრძნობ ტექნოლოგიის მიერ მიტოვებულად. თქვენს შეკითხვაზე პასუხს ჩემს ლეპტოპში გიმზადებთ. ასევე ხშირად (თუმცა არა ყოველდღე) ჩემი Blackberry-ისა და წერილებისთვის ელექტრონულ ფოსტას ვიყენებ. 

ამავე დროს, მე კვლაც დაკავებული ვარ მე-18 საუკუნის საქმით – მოქალაქეებში წერა-კითხვის გავრცელებით. განვმარტავ: 21-ე საუკუნეში მცხოვრები წერა-კითხვის უცოდინარი ხალხი იმიტომ დარჩა ამ ცოდნის გარეშე, რომ მათ მე-18 საუკუნის დროინდელი წერა-კითხვის კურსი არ გაუვლიათ.

ვფიქრობ, რომ წერა-კითხვა შესაძლოა ნებისმიერს ასწავლო (ძველებურად) და გულწრფელად არ მესმის, რატომ უნდა დახარჯონ სკოლებმა თანხები კომპიუტერებზე, როდესაც მათ ბიბლიოთეკებში არ არის ის წიგნები, რომელთა წაკითხვაც შესაძლოა მოსწავლეს მოუნდეს. 

არ მესმის, რისთვის სჭირდებათ საკლასო ოთახებში თეთრი საწერი დაფები, როდესაც არ არსებობს საკლასო ოთახის ბიბლიოთეკა? გამოკვლევებს ჯერ არსად უჩვენებიათ, რომ თეთრი საწერი დაფა ან კომპიუტერები დადებითად მოქმედებენ მოსწავლეთა წერა-კითხვის უნარების განვითარებაზე.

ამავე დროს, უამრავი გამოკვლევა გვიდასტურებს, რომ სასკოლო და საკლასო ბიბლიოთეკები მნიშვნელოვნად პოზიტიურად მოქმედებს განათლებული მოქალაქის ჩამოყალიბებაზე. თუმცა რეალობაა ისიც, რომ წიგნებზე ახლა ბევრს არავინ საუბრობს. 

სწავლება 21-ე საუკუნეში ნიშნავს იმას, რომ მოსწავლეები უნდა დახელოვნდნენ შინაარსის (გამოყენებულია ტერმინი ”კონტენტი”, ანუ არსი, შემადგენლობა, შინაარსი) გადმოცემაში მისი წარმოების, სინთეზირების დროს და იმ ინფორმაციის შეფასებაში, რომელიც მოედინება სხვადასხვა წყაროდან და რომელიც სხვადასხვა თემას მოიცავს. 

ამავე დროს, მათ უნდა განუვითარდეთ სხვადასხვა კულტურის აღქმის და მათდამი პატივისცემის უნარები. 

მოსწავლეები ამ საუკუნეში გვიჩვენებენ სამ ძირითად უნარს: შემოქმედებითობა (კრეატიულობა), კომუნიკაცია და თანამშრომლობა. მათ ასევე უყალიბდებათ ციფრული წიგნიერებისა და სამოქალაქო პასუხისმგებლობების უნარებიც. ვირტუალური საშუალებები (ხელსაწყოები) და უფასო საპროგრამო შესაძლებლობები ქმნიან უსაზღვრო სასწავლო ”ტერიტორიას” მოსწავლეებისათვის, მათი ასაკის, მდებარეობის თუ დროის მიუხედავად. 

ასეთი მძლავრი სასწავლო ”ველი” მოითხოვს კარგად მომზადებული მასწავლებლების არსებობას, რომლებიც ყურადღებას გაამახვილებენ შემეცნებასთან დაკავშირებულ საკითხებზე, აღქმაზე, გამოხატვაზე, მეხსიერებაზე, ყურადღებაზე და რომლებიც სტრატეგიულ ჯგუფებად იქნებიან ორგანიზებულნი როგორ ვირტუალურ, ისე – ფიზიკურ გარემოში.

ალბათ გაჩნდებიან მასწავლებელი-მეწარმეებიც (ახალი ამერიკული ტერმინი – teacherpreneur-ი, რომელიც ”teacher”-ის “entrepreneur”-ის ნაზავია), რომლებიც მჭიდროდ იმუშავებენ მოსწავლეებთან ადგილობრივ თემში და მათ მოემსახურებიან მათ როგორც სასწავლო თანაშემწეები, ვირტუალური ქსელის მეგზურები, თამაშების ექსპერტები, თემის ორგანიზატორები და პოლიტიკის მკვლევრები. 

21-ე საუკუნის სწავლება აერთიანებს ისეთ მიდგომებს, რომლებშიც უნარები შინაარს უკავშირდება. უნარების გარეშე, მოსწავლეები მხოლოდ ფაქტების დამახსოვრების, სამუშაო ფურცლების შევსებისა და დეტალების გახსენების ამარა დარჩებიან, რაც მათ პასიურობისკენ ჩამოაქვეითებს.

კონტენტის (არსის, შინაარსის) გარეშე, მოსწავლეებს მოუწევთ პრობლემების გადაწყვეტა ან ჯგუფური მუშაობა მხოლოდ ისეთ საკითხებზე, რომლებიც დეტალების თუ წვრილმანების გახსენებით შემოიფარგლება და იქნება მხოლოდ შესაბამისობა, სიზუსტის გარეშე.

ალბათ ამიტომაც, მგონია რომ 21-ე საუკუნის განათლების პარადიგმა იძლევა საშუალებას მოხდეს გარკვეული სინერგია ”კონტენტი vs უნარების” დისკუსიაში და გაიფანტოს ამ ორის დიქოტომიები.

21-ე საუკუნის მოდელი მოიცავს ისეთ დამოკიდებულებებს, რომლებიც მოითხოვენ ისეთი ელემენტების ურთიერთქმედებას, როგორებიცაა: ინტელექტუალური რისკების გაწევა, სასწავლო დისპოზიციები და თემში სასკოლო სწავლება, სადაც ყველა მოსწავლეს წარმოადგენს.  

21-ე საუკუნეში წარმატების მისაღწევად საჭიროა ვიცოდეთ, როგორ უნდა ვასწავლოთ. სავარაუდოდ, რომ დღევანდელ მოსწავლეებს, თავიანთი ცხოვრების განმავლობაში, რამდენიმე პროფესიული კარიერა ექნებათ. 

მათ უნდა განივითარონ კრიტიკული აზროვნებისა და ინტერპერსონალური კომუნიკაციის ძლიერი უნარები. ეს აუცილებელია იმისათვის, რომ წარმატებას მიაღწიო დღევანდელ ურთიერთდაკავშირებულ, ცვალებად და გარკვეულწილად ”დენად”, საკმაოდ რთულ გარემოში. 

დღეს, ტექნოლოგიები საშუალებას იძლევა 24 საათი და 7 დღე კვირაში მივიღოთ ინფორმაცია, გვქონდეს სოციალური ურთიერთქმედება და ადვილად შევქმნათ და გავცვალოთ ციფრული ინფორმაცია, შინაარსი და ზოგადად, ციფრული ”კონტენტი”.

ამ გარემოში, განმანათლებლებს ხელეწიფებათ ტექნოლოგიების გამოყენება მიმზიდველი და პერსონალიზებული გარემოს შესაქმნელად, რაც ასე მოთხოვნადია მომავლი თაობის სასწავლო საჭიროებებისათვის.

ახლა უკვე შეუძლებელია განათლების იმ მეთოდების გამოყენება, როდესაც საკლასო ოთახში შეთავაზებული იყო ”ერთი ზომა ყველას მოერგება” სქემები.

შესაძლებლობები, რომლებიც გააჩინა ტექნოლოგიებმა, უნდა გამოიყენებოდეს 21-ე საუკუნის განათლების თავიდან წარმოსადგენად. ძირითადი აქცენტი კი ის უნდა იყოს, რომ დღევანდელი მოსწავლეები  მოემზადონ იმისათვის, რომ მათ მთელი სიცოცხლის განმავლობაში მოუწევთ სწავლა. 

21-ე საუკუნის სწავლების მეთოდები და იდეოლოგია არ შეიძლება იყოს წინააღმდეგობრივი. ამ საუკუნის შესაბამისი სწავლების განსასაზღვრად, საჭიროა განისაზღვროს თანამედროვე საშუალებები თანამედროვე სწავლებისათვის (პრობლემა ის გახლავთ, რომ ის, რაც ”თანამედროვე” იყო 2010 წელს, მნიშვნელოვნად არის წინწასული 2000 წლის ტექნოლოგიასთან შედარებით და 2000 წელი უკვე გასულ საუკუნედ გვეჩვენება). 

21-ე საუკუნის სწავლება ემყარება სწავლების ისეთ კონცეფციებს, როგორიცაა ”სასწავლო საგნის ძირეული ცოდნა”, და რომელიც დღევანდელი სამყაროს საჭიროებების მიხედვითაა ”გადაკეთებული”. სამყაროსი, რომელშიც გლობალური პერსპექტივა და ურთიერთთანამშრომლობის უნარები უმნიშვნელოვანესია. დღეს უკვე აღარ არის საკმარისი ”იცოდე საგანი”. უფრო მნიშვნელოვანი ხდება იყო ცნობისმოყვარე ამ ”საგნის” შესახებ. 

ინტერნეტი, რომელმაც გლობალური კომუნიკაციისა და გლობალურ ინფორმაციაზე წვდომის საშუალება მოგვცა,  ასევე ფლობს იმ გასაღებს, რომელიც ახალი განათლების სისტემის კარს გაგვიღებს. ამ ახალ სივრცეში მოსწავლეები შეძლებენ ერთად, ჯგუფებში იმუშაონ ისეთ საკითხებზე, რომელთა გადაწყვეტაც აღემატება ერთი პირის შესაძლებლობებს. ასეთი ურთიერთობები გვაძლევს 21-ე საუკუნის სამუშაო ადგილის მონახაზს.  თუ 21-ე საუკუნის სწავლების სისტემაზე კამათი 10 წლის შემდეგაც გაგრძელდა, ეს იქნება ნათელი ნიშანი იმისა, რომ ახლომხედველობა კვლავ ხელს გვიშლის რეალობის სწორად დანახვაში.

21-ე საუკუნის სწავლება უნდა მოიცავდეს 20-ე საუკუნის იმ იდეალებს, რომლებიც ნათლად აისახა სასამართლო საქმეში ”ბრაუნი განათლების საბჭოს წინააღმდეგ”.

სამწუხაროდ, ჩვენ კვლავ ვერ შევასრულეთ ეს ამოცანა. ჩვენი სისტემა კვლავ ჯიუტად აგრძელებს რასობრივი და სოციო-ეკონომიკური ნაპრალის შენარჩუნებას, რაც ასამარებს ჩვენს იდეალებს თავისუფლების, თანასწორობისა და შესაძლებლობის თავისუფლების შესახებ.

როდესაც აშშ-ს ყველაზე წარმატებული მასწავლებლების შემთხვევებს ვიკვლევთ, ნათლად ჩანს, რომ კარგ მასწავლებელს სხვებისგან მხოლოდ უნარების ჩამონათვალი არ გამოარჩევს. 

ჩვენ საკლასო ოთახში ისეთი ლიდერები გვჭირდება, რომლებიც საკუთარ თავს ამბიციურ მიზნებს უსახავენ, ხელს უწყობენ სხვების დარაზმვას ამ მიზნების მისაღწევად, გეგმავენ და აღასრულებენ მას, რათა მოსწავლეებმა შეძლონ მასალის კარგად შესწავლა და, რაც მთავარია, თვითონვე განსაზღვრავენ, თუ რას ნიშნავს იყო მასწავლებელი, რომელიც მოსწავლის ცხოვრებისეულ გზას უკეთესობისკენ ცვლის. 

თუ ამერიკას სურს გახდეს 21-ე საუკუნის ლიდერი განათლების მიმართულებით, საჭიროა ვაკეთოთ ის, რაც აუცილებელია ჩვენი ბავშვების განათლებისათვის, მიუხედავად მათი სოციალურ-ეკონომიკური წარმომავლობისა.

21-ე საუკუნეში სწავლა აუცილებლად მოსწავლეთა მიერ იქნება მართული.

ჩვენი ძველი ისტორიები და სქემები განათლებაზე (საქარხნო მოდელი, ზემოდან ქვევით, შესაბამისობაზე დამყარებული სქემა) უკვე დაიმსხვრა. ეს იმიტომ მოხდა, რომ ინტერნეტი ათავისუფლებს იმ ინტელექტუალურ ენერგიას, რომელიც ჩვენი ფარული სურვილებიდან მომდინარეობს. ეს სურვილები მოიცავს საკუთარი აზრის გამოთქმას, შემოქმედებას და მონაწილეობას. ცოდნაზე დამყარებული შედეგები ხშირად თავისუფალი ბაზრის მიერ ან დემოკრატიულ მთავრობების მიერ შექმნის სისტემებს ჰგავს. მცირე მმართველობისა და თვითმართული სწავლების პირობებში, თვით სწავლების პროცესი უკვე არსებობს სანქციებისა თუ კონტროლის გარეშე, რომლებსაც ადრე საგანმანათლებლო ინსტიტუტები ახორციელებდნენ.

 დარწმუნებული ვარ, პოლიტიკური და ინსტიტუციური გამოხმაურება, დღევანდელი განათლების თვითმართულ პროცესებზე განათლების არსებული სისტემისგან იქნება და მათი რეაქცია კვლავ მკაცრად სტრუქტურირებულ და ზემოდან განსაზღვრული სტანდარტების აუცილებლობას შეეხება. 

თუმცა განათლების ინსტიტუტებისგან, რომლებიც თავისი თვალით აკვირდებიან მიმდინარე ინტერნეტრევოლუციას, ასეთი დამოკიდებულება, არაადეკვატური მგონია. ინსტიტუტებში არა მარტო მშობლებს, განათლების სპეციალისტებსა თუ ადმინისტრატორებს ვგულისხმობ, არამედ მოსწავლეებსაც, რომლებიც საკმაოდ მომზადებულნი არიან თვითმართული განათლებისათვის.

არამომგებიანი ორგანიზაცია Common Core-ის პრეზიდენტი (აშშ).

განათლებას 21-ე საუკუნეში განვიხილავ როგორც მე-20 (ან მე-19) საუკუნის განათლების სისტემის გაგრძელებას, ოღონდ უკეთესი საშუალებებით.

დღევანდელ მოსწავლეებს გაცილებით მძლავრი სასწავლო საშუალებები აქვთ. ეს საშუალებები მათ უზრუნველყოფს სასწავლო მასალით, რომელიც შესაძლებელია მოიძიო, მიიღო და შექმნა კიდეც გაცილებით სწრაფად, ვიდრე ეს ადრე იყო ხელმისაწვდომი.

თუმცა, ვფიქრობ რომ ”გუგლის” გამოყენება არ არის საკმარისი საკითხების ნამდვილად ღრმა აღქმისა და გაგებისთვის.

მოსწავლეებს დღესაც ესაჭიროებათ იმ ისტორიის საფუძვლიანი შესწავლა, რომელმაც ისინი და ჩვენი სახელმწიფო დღევანდელობამდე მოიყვანა. 

მათ სჭირდებათ იმის გაგება, თუ რას მიაღწია ადამიანმა ხელოვნებისა თუ მეცნიერების დარგებში. მათ ასევე სჭირდებათ, დედაენის გარდა, სხვა ენების ცოდნაც. 

21-ე საუკუნის სწავლების ადვოკატების მოსაზრების თანახმად, მოსწავლეებს სჭირდებათ ამ საუკუნის უნარები, რომლებიც საკმარისია გახსოვდეს და იცოდე, როგორ იპოვო ის, რაც გჭირდება. 

მე ამ მოსაზრებას არ ვეთანხმები. 21-ე საუკუნის ტექნოლოგია უნდა განხილულ იქნას როგორც მეტი ცოდნის მიღების შესაძლებლობა და არა მცირე ცოდნის გამართლება.

21-ე საუკუნის მოსწავლეები, შეიძლება ითქვას, გლობალურ საკლასო ოთახში სწავლობენ და ეს არ არის აუცილებელი ოთხ კედელში ხდებოდეს.

დღევანდელი ახალგაზრდები ინფორმაციის მოსაპოვებლად უფრო ინტერნეტსაიტებს ან სოციალურ მედიას იყენებენ, რომელშიც ფიჭური ტელეფონითა და კომპიუტერებით შედიან.

ბევრი მასწავლებელი დავალებებს და მათ განხილვას ვირტუალური საკლასო ოთახის მეშვეობით ახორციელებს.

ამერიკელ ინდიელთა განათლების ბიუროს ბევრი სკოლა ძნელად მისადგომ და დაბალგანვითარებულ სასოფლო ადგილებში მდებარეობს.

ჩვენი ბიურო აქტიურად მუშაობს სხვადასხვა დაინტერესებულ მხარესთან, რათა უზრუნველყოს ჩვენი სკოლებისათვის ერთნაირად განვითარებული სამუშაო გარემო და პირობები, რაც ყველა მოსწავლესა და მასწავლებელს საშუალებას მისცემს ჰქონდეს წვდომა ინფორმაციაზე კლასის გარეთაც.  ამერიკელ ინდიელთა განათლების ფედერალური ბიუროს სასკოლო სისტემის შიგნით ჩვენ ვეყრდნობით ჩვენი ტომების ლიდერების, მოსწავლეთა მშობლების და ბავშვების საერთო ხედვებსა და შესაძლებლობებს, რათა განათლება ჩვენი ფედერალური საქმიანობის მთავარი პრიორიტეტი იყოს.  

21-ე საუკუნისთვის მზადყოფნა ჩვენმა ბავშვებმა შემდეგი ცოდნითა და უნარებით უნდა გამოხატონ:  

ისტორიის, გეოგრაფიის, მათემატიკის და მეცნიერებების გაგება, რათა შეძლონ გაუთვალისწინებელი მოვლენების არსის აღქმა და შესაბამისად მოქმედება; ინგლისურად მეტყველებისა და წერის უნარები; უცხო ენების დაუფლება; ხელოვნების შესწავლა მათი ცხოვრების სიმდიდრისათვის; დიდ ლიტერატურასთან ახლო ნაცნობობა ადამიანის ცხოვრების მუდმივი დილემებისა და პიროვნების მდგომარეობის გასაგებად;  სწავლის სიყვარული, რათა შეძლონ გონების განვითარება ფორმალური სასკოლო განათლების დასრულების შემდეგ; თვითდისციპლინა, რომელიც მათ მიზნების მისაღწევად დასჭირდებათ; ეთიკური და მორალური პრინციპების ცოდნა; სოციალური უნარების განვითარება სხვებთან თანამშრომლობისათვის; შესაძლებლობა, გონიერად გამოიყენონ ტექნოლოგიები; საჭირო ნივთების შეკეთების უნარები პერსონალური დამოუკიდებლობის შესანარჩუნებლად; და მუსიკალურ ინსტრუმენტებზე დაკვრის უნარი პირადი კმაყოფილებისათვის.

ადაპტირება, კომპლექსური საკომუნიკაციო უნარები, პრობლემების არარუტინული გადაწყვეტა, თვითმართვა და სისტემური აზროვნების უნარი – ეს ის აუცილებელი ნაკრებია, რომელიც საჭიროა 21-ე საუკუნის შრომითი ძალისათვის. ჩემი, როგორც მეცნიერისა და განათლების სისტემაში მომუშავე ადამიანის აზრით, მოსწავლეთა უნივერსიტეტისა თუ შრომითი ბაზრისათვის მოსამზადებლად ყველაზე ეფექტური გზა იმის განხორციელებაზე გადის, რაც უკვე ცნობილია და დანერგილია ეფექტური სწავლებისათვის.  

დაპირისპირება ”შინაარსი პროცესის წინააღმდეგ” სქემებზე უკვე ისტორიას უნდა გადაულოცოთ, რადგან ეს უკვე ნათელია სასწავლო მეცნიერებების კუთხიდან.

ძირეული კონცეფციების ინტეგრირება მთავარ უნარებთან მოსწავლეებს საშუალებას მისცემს კარგად მოემზადონ საუნივერსიტეტო განათლებისათვის და შრომითი ბაზრისათვის. ჩვენ გვჭირდება საკლასო საგნების მუდმივად გაფართოებადი შინაარსის შესაბამისი მოქმედება.

იმ უნარების განვითარება, რაც ძირეული კონცეფციების შესწავლისთვის არის საჭირო, უბრალოდ კარგი პრაქტიკული მიდგომაა. უკვე დროა თავი დავანებოთ პოლარიზებულ დებატებს, გავითვალისწინოთ ფაქტები და უბრალოდ, დავუბრუნდეთ ჩვენს სამუშაო პროცესს.

წყარო: https://www.edweek.org/tsb/articles/2010/10/12/01panel.h04.html

ჩვენს ქვეყანაში დიდ ხანს და გულწრფელად პოლიტიკოსები იშვიათად უყვართ ხოლმე. ამგვარად ხდება მსოფლიოს თითქმის ყველა კუთხეშიც. მეცნიერები „ანტიპოლიტიკისა” და პოლიტიკური აპათიის ფენომენებზე ალაპარაკდნენ. თანამედროვე სამყაროში პოლიტიკისადმი მოქალაქეთა აბსოლუტურად უიმედო განწყობა, გულგრილობა და უნდობლობა პიკს აღწევს. თუმცა ხანდახან გამოჩნდებიან ხოლმე ადამიანები, რომელთაც ცნობილი სერბი რეჟისორი ემილ კუშტურიცა „პოლიტიკის უნანასკნელ გმირებს” უწოდებს. ისინი რიგით მოქალაქეებს სახელისუფლებო საქმიანობისადმი რწმენას უბრუნებენ და შეუძლებელ გარემოებებს რეალურ შესაძლებლობებად წარმოაჩენენ. 

თუ ინტერნეტის აქტიური მომხმარებლები ბრძანდებით, ალბათ, უკვე გსმენიათ ერთი სამხრეთამარიკელი ექს-პრეზიდენტის შესახებ, რომელმაც უმაღლესი პოსტი სულ რამდენიმე თვის წინ დატოვა. 80 წლის ურუგვაელმა ლიდერმა ხოსე მუხიკამ სახელი რამდენიმე მიზეზის გამო გაითქვა.

თავდაპირველად, მან თანამემამულეებს შორის მოიპოვა განსაკუთრებული პატივისცემა, რადგან ათწლეულების განმავლობაში სათავეში ედგა სამხედრო ხუნტის, სამხედრო დიქტატურის წინააღმდეგ მოქმედ პარტიზანულ რაზმსა და მოძრაობას. იგი დემოკრატიული რესპუბლიკისა და პარლამენტარიზმის დამკვიდრებისათვის ტყეებიდან და მთებიდან იბრძოდა. ოთხჯერ დაიჭირეს და ოთხჯერვე დააღწია თავი ტყვეობას, რათა სამართლიანი წინააღმდეგობა გაეგრძელებინა. მან საერთო ჯამში თოთხმეტი წელიწადი გაატარა ციხეში.

დიქტატურის დამარცხების შემდეგ რადიკალმა მებრძოლმა საკანონმდებლო ორგანოში გადაინაცვლა, სადაც მოსახლეობის ყველაზე ღარიბი ფენების ინტერესების გამოხატვას ცდილობდა. მუხიკა მხარს უჭერდა განათლებისა და ჯანდაცვის სისტემების მოდერნიზაციას მათი ხელმისაწვდომობის გაზრდის მიზნით. ამასთანავე, გახლდათ ურუგვაელი მიწათმოქმედებისა და მესაქონლეებისათვის სახელმწიფოს თანადგომის პროექტების მთავარი ინიციატორი, რაც დაუფასდა კიდეც და 2000-იან წლებში ქვეყნის სოფლის მეურნეობის მინისტრიც გახდა.

ხოსე მუხიკა მთელი მსოფლიოსთვის პრეზიდენტად არჩევის შემდეგ გახდა ცნობილი. მისი პოპულარობა მხოლოდ ქვეყნის სტაბილურობამ, ბრაზილიასთან და არგენტინასთან შედარებით ურუგვაიში მოსახლეობის კეთილდღეობის შედარებით მაღალმა დონემ არ განაპირობა. მან ყურადღება სხვა გადაწყვეტილებების გამოც დაიმსახურა.

მსოფლიო მედია გააოცა ახალი პრეზიდენტის ერთ-ერთმა პირველმა ნაბიჯმა. მოხუცმა ლიდერმა თავიდანვე უარი თქვა სამთავრობო რეზიდენციაში გადასახლებაზე და ცხოვრება თავის სენატორ მეუღლესთან  ერთად ქალაქგარეთ მდებარე გლეხის პატარა კარ-მიდამოში, ერთსართულიან სახლში გააგრძელა. მუხიკამ კატეგორიული უარი განაცხადა საპრეზიდენტო ესკორტის მომსახურეობაზეც და დღემდე თავისი 1987 წელს გამოშვებული „ხოჭოთი” გადაადგილდება.

შემდგომ ეტაპზე ჟურნალისტები პრეზიდენტის პირადი შემოსავლების განაწილებით დაინტერესდნენ. გამოიძიების შედეგად ისინი მოულოდნელმა ტენდენციამ გააოცა. მუხიკას შემოსავალი სახელმწიფოს მეთაურობისათვის გამოყოფილი ჯამაგირისა და ეზოში მოყვანილი ყვავილების რეალიზაციის შედეგად შეგროვებული თანხისგან შედგებოდა. პირველი პირი კი შემოსავლის 85%-ს ქველმოქმედებაში ხარჯავდა.

საერთაშორისო საზოგადოების ყურადღება „პეპემ” (ასე უწოდებენ მას ურუგვაელები) კიდევ ერთხელ მაშინ მიიპყრო, როდესაც ჟურნალისტებმა ის მისი პროგრამის მიერ აშენებული საავადმყოფოს პაციენტთა რიგში ჩუმად მოკალათებული აღმოაჩინეს.

ცხოველთა უფლებების დამცველებს ურუგვაელი პოლიტიკოსი მას შემდეგ შეუყვარდათ, რაც მან თავის ერთსართულიან ქოხში სამფეხა ძაღლი მანუელა შეიფარა. აღნიშნულმა ამბავმაც შემთხვევით მიაღწია გაზეთების რედაქტორთა ყურამდე.

დემოკრატიისა და კეთილდღეობისთვის წარმოებული ბრძოლისათვის, უბრალოებისა და მოკრძალებულობის განუმეორებელი მაგალითის შემოთავაზებისათვის დღეს მთელ მსოფლიოში მადლიერნი არიან ხოსე მუხიკასი, რომლემაც არაერთხელ გაიმეორა პოლიტიკოსთა 90%-სათვის წარმოუდგენელი სიტყვები: “როდესაც ლიდერები კარიერული კიბის უმაღლეს საფეხურს მიაღწევენ, მოულოდნელად მეფეებად გადაიქცევიან ხოლმე. მე არ ვიცი ეს როგორ და რატომ ხდება. მხოლოდ ერთი რამ შემიძლია გითხრათ დარწმუნებით. ამქვეყნად რესპუბლიკები არსებობენ იმის დასამტკიცებლად, რომ არავინ არავისზე არაფრით უპირატესი არ არის. თქვენ გჭირდებათ სასახლე, წითელი ხალიჩა, ათობით ადამიანი, რომელიც ბატონად მოგიხსენიებთ ???  მე ეს ყველაფერი საშინელებად მეჩვენება.”

პირველი შეხვედრა ახალ კლასთან და მოსწავლეების გაცნობა საინტერესო, საპასუხისმგებლო და არც თუ მარტივი ამოცანაა. არ აქვს მნიშვნელობა, გამოცდილი მასწავლებელი შედის ახალ კლასში თუ ახალბედა ეცნობა პირველად მასწავლებლის პროფესიას და თავის მოსწავლეებს. 

ახლა სექტემბერია და ბევრი ჩემი კოლეგა პირველად შეაღებს ახალი კლასის კარს, სადაც მას უცნობი, ინტერესით სავსე ახალგაზრდების გამომცდელი მზერა შეეგებება.

როგორ გავეცნოთ მოსწავლეებს? როგორ დავგეგმოთ პირველი გაკვეთილი? რა აქტივობები შეიძლება შევთავაზოთ მოსწავლეებს, რომ გაკვეთილი ნაყოფიერიც იყოს, საინტერესოც და სახალისოც?

ამ ბლოგში შევეცდები ჩემი გამოცდილება გაგიზიაროთ. 

ვფიქრობ, ზედმეტია დაწვრილებით იმაზე საუბარი, რომ ახალ კლასში შესვლამდე მასწავლებელმა აუცილებლად უნდა „გაიცნოს” კლასის სრული შემადგენლობა „დაუსწრებლად”.  მნიშვნელოვანია იმ მასწავლებელთან გასაუბრება, რომელიც თქვენამდე ასწავლიდა კლასს. რა პროგრამული მასალა გაიარეს მოსწავლეებმა გასული წლის განმავლობაში, ხომ არ აქვს რომელიმე მოსწავლეს რაიმე სპეციალური საჭიროება, ხომ არ არის საჭირო ინდივიდუალური გეგმის შედგენა რომელიმე მოსწავლისთვის, რა ინტერესები აქვთ მოზარდებს, უყვართ თუ არა კითხვა, რა ლიტერატურას კითხულობენ ინტერესით – კითხვები წინასწარ შეადგინეთ და შეეცადეთ, ამომწურავი ინფორმაცია მიიღოთ როგორც საგნის მასწავლებლისგან, ისე დამრიგებლისგან.

რაც შეეხება პირველი გაკვეთილის გეგმას – ცხადია, პირდაპირ პროგრამული მასალის შეტანა და სრულყოფილი საგაკვეთილო პროცესის დაგეგმვა პირველივე შეხვედრის დროს არ გამოვა. მთელი გაკვეთილი, ძირითადად, ერთმანეთის გაცნობას უნდა დაეთმოს, თუმცა, ბანალურად სიის ამოკითხვა და ფეხზე წამოდგომით მოწაფეების გაცნობა ნაკლებად ეფექტური იქნება.  მნიშვნელოვანია, თავდაპირველად თავად მიაწოდოთ კლასს ცნობები თქვენ შესახებ. გაეცანით მათ, მოუყევით რაიმე საინტერესო თქვენი განათლების, წარსული გამოცდილების შესახებ, მოკლედ ამცნეთ, რის შესწავლას აპირებთ წლის განმავლობაში, რას შეიტყობენ ახალს, მოისმინეთ კითხვები, აუხსენით მოსწავლეებს, რომ მზად ხართ მოისმინოთ მათი სურვილები. ამის შემდეგ კი მოემზადეთ კლასის გასაცნობად.

გთავაზობთ რამდენიმე ეფექტურ აქტივობას გაცნობის პროცესის გასახალისებლად.

სთხოვეთ მოსწავლეებს დაჯგუფდნენ ხუთ-ხუთად ( თუ კლასი დიდია, შესაძლებელი ჯგუფში მოსწავლეთა რაოდენობის გაზრდაც). ჯგუფის მონაწილეები ერთი წუთის განმავლობაში საუბრობენ საკუთარ თავზე. ინსტრუქცია ასეთია „ მოყევით თქვენ შესახებ ის, რის მოსმენასაც ისურვებდით საკუთარ თავზე”. როდესაც ყველა მოსწავლე დაასრულებს სამუშაოს, თითოეულმა უნდა აირჩიოს „პირადი წარმომადგენელი”. მეწყვილე, რომელიც სხვა ჯგუფის წევრებს და მასწავლებელს წარუდგენს მას. ( წარმომადგენელს მოსწავლეები საკუთარი სურვილის მიხედვით ირჩევენ).ჯგუფიდან ადგილზევე წამოდგება ორი მოსწავლე და ისინი იწყებენ ერთმანეთის შესახებ საუბარს ( მაგალითისთვის – „ეს ანაა, მას ძალიან უყვარს კითხვა და სუფთა ჰაერზე სეირნობა. ხშირად იღებს ფოტოებს, ჰყავს ძაღლი და აღიზიანებს ხმამაღალი მუსიკა…” „ ეს კი სოფოა. მან თქვა, რომ დილას ადრე ადგომა ძალიან ეზარება ხოლმე, უყვარს კომპიუტერული თამაშები და აპირებს პროგრამისტობას…”). ეს აქტივობა განსაკუთრებით შედეგიანი იქნება, თუ კლასში ახალი მოსწავლეებიც არიან. 

სახელების დამახსოვრება პირველივე დღეს რთული და ხშირ შემთხვევაში, „შეუსრულებელი მისიაა”. იმისთვის, რომ გაგვიიოლდეს ახალი ნაცნობების სახელების დამახსოვრება, შეგვიძლია ეს სახალისო თამაში შევთავაზოთ მოსწავლეებს. თამაშის ყველა მონაწილე წრეზე განლაგდება. ერთ-ერთი იწყებს თამაშს და ასახელებს საკუთარ სახელს, თუმცა, სახელთან ერთად მან უნდა მოიფიქროს და თქვას ზედსართავი სახელი იმავე ასოზე, რა ასოზეც მისი სახელი იწყება. ალტერნატიული ვარიანტი – შეიძლება დასახელდეს საყვარელი მსახიობი, მწერალი, პერსონაჟი, კერძი და ა.შ. სახელის ასოციაციურად დაკავშირება რაიმესთან აიოლებს დამახსოვრების პროცესს.

მერხთან, როგორც წესი, ორ-ორი მოსწავლეა. აქტივობის მიზანია, მერხის „მეზობლებმა” რაიმე სასიამოვნო თქვნ ერთმანეთზე. აუცილებელი პირობაა „მეზობლის”სახელისა და გვარის დასახელება. მაგალითისთვის, „ ეს სოფოა და მას ძალიან ლამაზი ფერის თვალები აქვს”…”ეს ლევანია და მას კომპიუტერთან დაკავშირებით ნებისმიერი კითხვით შეგიძლიათ მიმართოთ” და ა.შ.

კლასში მოსწავლეთა რაოდენობის მიხედვით წინასწარ გათვალეთ ( დაახლოებით მაინც) დრო, რომელსაც გაცნობას დაუთმობთ. დარჩენილი დრო კი საორგანიზაციო საკითხების მოგვარებას დაუთმეთ. აუცილებლად გააცანით მოსწავლეებს თქვენი მუშაობის სტილი ( მაგალითად, საშინაო დავალების შეუსრულებლობა ჩემთვის დაუშვებელია, რვეულებს ვიბარებ ყოველ პარასკევს და ა.შ.). შეათანხმეთ ძირითადი წესები ( დაგვიანებული მოსწავლე კლასში არ დაიშვება, თუ კითხვა გაგიჩნდებათ – აიწიეთ ხელი და მანიშნეთ ან ჩაინიშნეთ კითხვა და დასვით მას შემდეგ, რაც ახსნას დავასრულებ…). მნიშვნელოვანია, რომ პირველ დღეს გაცნობილ წესებს არ გადაუხვიოთ სასწავლო წლის განმავლობაში. 

ბედნიერ და წარმატებულ წელს და სასიამოვნო ნაცნობობას გისურვებთ.

რას აკეთებთ, როდესაც თქვენი სამი წლის შვილები დაბეჯითებით გიხსნიან, რატომ არ უნდათ ბაღში წასვლა და არანაირი საპასუხო მოსაზრებების მოსმენა არ სურთ? მათი პასუხი კატეგორიული და მტკიცეა – იქ არ ხარ შენ!

 

მთელი სამსაათიანი საუბრები, დარწმუნება და მათი მიზეზების გაბათილება სხვა არაფერია თუ არა უქმმეტყველება და ფუჭი გარჯა. რა თქმა უნდა, რაღაც საკითხებში შეთანხმების მიღწევაც შესაძლებელია, მაგრამ საბოლოოდ ისინი მაინც საკუთარ  აზრზე რჩებიან და შემდეგ მშვიდად აგრძელებენ თამაშს.

 

იქნებ ცოტა ხანი კიდევ უნდა დაველოდოთ, როცა დადგება “უფრო” შესაფერისი დრო, როცა ის ასე ძალიან აღარ იქნება სახლის შინაურ გარემოს ჩაბღაუჭებული, როცა ექნება ფსიქოლოგიური მზაობა ახალ გარემოში დასამკვიდრებლად, სადაც შეძლებს საკუთარი უნარებისა და ხასიათის გამოვლენას, მშობლების გარეშე დღის მხიარულად გატარებას, ისე რომ არ დათრგუნოს უცხო გარემომ და უცნობმა ადამიანებმა, არ გაუღრმაოს შიშები, რომელზეც ხშირად არ ვესაუბრებით და ზოგჯერ არც კი ვაცდით თავიანთი აზრების გამხელას…

 

ბაღთან დაკავშირებული პირადი გამოცდილება ყოველთვის თავს მახსენებს, როდესაც ეს თემა ისევ აქტუალური ხდება და საბოლოო ვერდიქტი კი – გამოსატანი. ჩემს შვილს ამ ამბებს თუ მოვუყვები, ვერ შევძლებ მის მოტყუებას – რომ, ბაღში საერთოდ არ მოიწყენს, რომ აუცილებლად მოეწონება ყველა საუზმე და სამხარი, რომ იქ დროს მხიარულად და ბედნიერად ვატარებდი, რომ არასდროს დავაგვიანებ და სახლშიც ადრე წამოვიყვან, რომ მაშინ სხვანაირი ბაღები იყო და დღეს უფრო კარგი ბაღები არსებობს, სადაც, სადაც, სადაც…

 

თუმცა წლების გასვლის შემდეგ, ეს მძაფრი ტონებით შესრულებული სურათი ნელ-ნელა ფერმკრთალდება და ღიმილით ვიხსენებთ იმ წლებს.

 

“ასეთი სუნი ჰქონდა ბაღის წვნიანებს”, – ვიტყვით, როდესაც ფართოდ გამოღებული ფანჯრიდან ცხელი წვნიანის არომატები იღვრება და თვალწინ ცოცხლდება კადრები – შემოდის ძიძა, ცალ ხელში მოყვითალო, დიდი ქვაბი უჭირავს წვნიანით სავსე, ცალ ხელში პურის ნაჭრებით სავსე ლანგარი. ხმაურით იწყება ჯამ-ჭურჭლის გაწყობა ჩვენს პატარა მაგიდებზე. ზოგიერთი ბავშვი  სულმოუთქმელად ელოდება წინსაფარაფარებული, ზოგიც წინასწარ დარდობს, როგორ მოერევა ამდენ წვნიანს. ნეტა, რატომ არ ვამბობდით ხმამაღლა და გაბედულად – “არ მინდა”. დასანანია, რომ ასეთი სიტყვები ჩვენს ლექსიკურ არსენალში არ გვქონია. საჯაროდ არას თქმა, ძალიან დიდ გამბედაობას მოითხოვდა , რისი გამოცდილებაც არ გვქონია.

 

ბოლოს როდის მოამზადეთ  ბურღულის ფაფა პირადი სიამოვნებისთვის ალბათ აღარც კი გახსოვთ, რომლის ჭამის დროსაც მუდმივად პირღებინებაზე ფიქრობდით და ღმერთს ევედრებოდით გადარჩენას. ესეც მხოლოდ იმიტომ, რომ ერთხელ უკვე გვითხრეს ასე – ეს ბოლომდე უნდა დაასრულოთო და ყელში გაჩხერილი ბურღულის გაუქნელი ბურთულებით მდუმარედ ვაგრძელებდით ტანჯვას. ჩემი შვილი უბრალოდ  იტყვის, რომ ფაფა გემრიელი არ არის  და პირს არ დააკარებს. ჩვენ კი მოჩვენებითი ზრდილობიანობის გამო ვერ ვახერხებდით უარის თქმას და ჩუმად ვიტანჯებოდით.

 

დღეს უკვე სასაცილოდაც აღარ გვყოფნის მაშინდელი ფეხების კანკალი ზეიმებზე, როდესაც დაძაბული, ყალბი მანერულობით ვცდილობდით კარგად გამოგვეთქვა პატრიოტული ხასიათის ლექსები, რომლის შინაარსი საერთოდ არ გვესმოდა.

 

ერთ-ერთი ასეთი ზეიმის ფოტოზე, სადაც დედის  ხელით სახელდახელოდ ბაღის ზეიმისთვის შეკერილი ვარდისფერმაქმანებიანი კაბა მაცვია და ვდგავარ სხვა ბავშვების გვერდით, ერთი პატარა დეტალია, რომელსაც მხოლოდ დაკვირვებული თვალი თუ შენიშნავს. ახალი ყავისფერი ტყავის ფეხსაცმელი, რომელიც საგანგებოდ ამ დღისთვის მაცვია, ძალიან მიჭერს და მარჯვენა ფეხი ნახევრად მაქვს ამოყოფილი ფეხსაცმლიდან. რამდენჯერაც ფოტოს დავხედავდი  სირცხვილისგან ვწითლდებოდი, ეს როგორ მომივიდა-მეთქი. ვერაფრით  ვპატიობდი საკუთარ თავს ფეხის ასე ულაზათოდ გამოჩენას. დღეს ეს ამბები ძალიან სასაცილოდ და ღიმილისმომგვრელად მეჩვენება, მაგრამ ფაქტია იმდროინდელი  განცდები ზრდასრულობაშიც მოგვყვება.

 

წლების გასვლის შემდეგ კი აღმოვაჩინე, ოთახი რომელსაც ექიმი აიბოლიტის კაბინეტი  ერქვა, თეთრი კარით და მასზე გამოსახული სხვადასხვა ცხოველებით, თურმე სულაც არ ყოფილა ისეთი საშიში, როგორც მაშინ გვეჩვენებოდა, როცა იმ კარის სიახლოვეს დაზაფრულები ჩავირბენდით. მაშინ, ჩვენთვის არავის უთქვამს რომ ეს თეთრწვერა კაცი იყო  ყველაზე კეთილი ექიმი და იმ ზღაპარში, რომელიც წლების გასვლის შემდეგ საკუთარი თვალით წავიკითხე. არაფერი ეწერა ისეთ ექიმზე, რომელიც ბავშვებს ძალდატანებით ნემსებს არჭობს. პირიქით, ამ სახალისო ზღაპარში აღწერილია ექიმი აიბოლიტის ხიფათით აღსავსე მოგზაურობა, როდესაც ის თავის მეგობარ ცხოველებთან და ფრინველებთან ერთად შორეულ აფრიკაში  ავადმყოფი მაიმუნების სამკურნალოდ მიემგზავრება.

 

და თუ მაინც გადავწყვეტთ მათ დარწმუნებას, რომ დილის ძილის გატეხვა ნამდვილად ღირს ბაღში წასასვლელად, ალბათ აჯობებს არ შევუქმნათ ილუზია, რომ იქ ყველაფერი ძალიან მოეწონებათ და ყველაფერი აუცილებლად იდეალურად გაგრძელდება. თუმცა, კარგი იქნება ისიც ვუთხრათ, რომ ბაღში არწასვლით ბევრ საინტერესო ამბავს გამოტოვებს.

 

რაც შეგვეხება ჩვენ, კიდევ ერთხელ უნდა ვისაუბროთ ამ ამბებზე და მისი აზრებიც  უნდა მოვისმინოთ, იქნებ ექვსი  თვის შემდეგ აზრი შეიცვალა და იქნებ სულაც აღარ ფიქრობს ძველებურად. ადრე  ის ამბობდა, რომ ბაღში არ არის ისეთი კარადა, როგორიც სახლშია; ისეთი ჭაღი, როგორიც შინ გვაქვს; არც ჩვენი სახლის მსგავსი კედლებია; არც ისეთი სათამაშოები როგორითაც სახლში თამაშობს; რომ ნიკუშამ ერთხელ უკვე დაარტყა(?) მასწავლებელმაც  დაარტყა(?) და რომ ცემა ძალიან ცუდია, რომ ბაღიდან ვირუსებს მოიტანს, რომ იქ მე არ ვიქნები.

 

 

 

მამაკაცებს მართლა დაემართათ რაღაც. რა, ამაზე ყოველ ქალს თავისი პასუხი აქვს. ოდესღაც მამონტებზე მონადირემ ფემინიზაცია განიცადა (ლათ. Femine – ქალი, მდედრი, მამაკაცში ქალის თვისებების განვითარება; პირდაპირი მნიშვნელობით – მამრობით ორგანიზმში მეორეული მდედრობითი სასქესო ნიშნების განვითარება), ლიდერობა დათმო, აღარ არის ძლიერი სქესის წარმომადგენელი.

შესაძლოა, ეს სუბიექტური მონაცემები იყოს. არსებობს სავსებით ობიექტური ფაქტიც, რომელიც მოწმობს, რომ მამაკაცების თავს რაღაც უბედურებაა: მათი სიცოცხლის საშუალო ხანგრძლივობა, როგორც დემოგრაფები ადასტურებენ, თითქმის 10 წლით ნაკლებია, ვიდრე ქალების.

რა არის ამ საგანგაშო მოვლენის მიზეზი? მედიკოსებს თავიანთი მტკიცე შეხედულება აქვთ: თანამედროვე მამაკაცის შედარებით ხანმოკლე სიცოცხლე ქალის ცხოვრებაზე იოლი ცხოვრების საფასურია. რიცხვები, რომლებიც აღწერს ქალისა და მამაკაცის შრომით კვირას, საოჯახო შრომის ჩათვლით, ლამის ახალი ბრძოლებისაკენ მოგვიწოდებს, მაგრამ უკვე ემანსიპაციის (ემანსიპაცია – ვინმეზე დამოკიდებულებისგან გათავისუფლება, უფლებრივად გათანასწორება) წინააღმდეგ – კაცი საშუალოდ 50 საათს შრომობს, ქალი კი თითქმის ორჯერ მეტს – 80 საათს. მიიჩნევა, რომ დიდი დატვირთვა ერთგვარად წვრთნის ქალის ორგანიზმს, ამაღლებს სიცოცხლისუნარიანობას.

მხოლოდ სამედიცინო თვალსაზრისით ამ პრობლემის ახსნა გულუბრყვილობა იქნებოდა. ქალების პრობლემებს რომ ეხებოდეს საქმე, პასუხის გაცემა გაცილებით გამიადვილდებოდა. თანამედროვე ქალის თავს დამტყდარ ცვლილებებს, მის სოციალურ სტატუსს, განვითარების დონეს, ფსიქოლოგიას მეტ–ნაკლებად აქტიურად იკვლევენ ფილოსოფოსები და ფსიქოლოგები, სოციოლოგები და დემოგრაფები, ჟურნალისტები. თანამედროვე მამაკაცის პრობლემები კი თითქმის შეუსწავლელია. თვით ეს შესიტყვებაც კი უცხოა ჩვენი სმენისათვის. ჩვენ ვიყენებთ გამოთქმებს „თანამედროვე ქალი”, „თანამედროვე ახალგაზრდობა”, თანამედროვე მამაკაცი კი, როგორც სპეციფიკური მოვლენა, საზოგადოებრივ ცნობიერებაში თითქმის არ არსებობს. მეცნიერები ახლაღა იწყებენ ამ პრობლემის შესწავლას. ფსიქოლოგებთან, ოჯახის სპეციალისტებთან, სოციოლოგებთან შეხვედრების საფუძველზე შეიძლება ვცადოთ, პასუხი გავცეთ კითხვას „რა დაემართა მამაკაცს”?

დავიწყოთ საყოველთაოდ ცნობილი ჭეშმარიტებით: ქალებმა შეავიწროვეს მამაკაცები საქმიანობის მრავალ ტრადიციულად მამაკაცურ სფეროში. ბევრს წინააღმდეგობრივი გრძნობები გაუჩნდა, როცა გაიგეს, რომ უმაღლესი განათლების სფეროში „აქტივების საკონტროლო პაკეტი” ქალების ხელში გადავიდა, დიპლომატთა შორის 51% ქალია და 49% – მამაკაცი.

არანაკლებ მნიშვნელოვანი ცვლილებები მოხდა საოჯახო ურთიერთობებში. აქაც დაკარგა ძლიერმა სქესმა ლიდერობა.

რას აკეთებს კაცი მაშინ, როცა მისი ცოლი საოჯახო გემზე კაპიტნის ადგილას დგას და გამჭრიახი მზერით გასცქერის შორეთს? ის დაღლილი ზის სავარძელში და ტელევიზორს უყურებს. ეს იმ ქალური აღსარებების აუცილებელია კომპონენტია, რომლებსაც საოჯახო კონსულტაციაში დახმარებისთვის მოსულთაგან ვისმენთ: მე ვშრომობ, წელებზე ფეხს ვიდგამ, ის კი მშვიდად წევს, სრულიად მშვიდად.

მართლა მშვიდად წევს? ჩვენ მიგვაჩნია, რომ მამაკაცი ოჯახში ადვილად უთმობს მთელ ძალაუფლებას ქალს და ამჯობინებს, დატკბეს დაქვემდებარებულის უპირატესობით – უზრუნველობითა და უპასუხისმგებლობით. ფსიქოლოგები ამტკიცებენ, რომ ასე არ არის. დივანზე წამოწოლილი უსაშველო ეგოიტიც კი განიცდის დისკომფორტს, როცა მისი ცოლი სამზარეულოში ტრიალებს. თუნდაც იმიტომ, რომ ამ დროს ცოლი უხსნის, რასაც ფიქრობს მასზე და თანაც მამაკაცური თავმოყვარეობისთვის არცთუ სასიამოვნო ფორმით.

მამაკაცმა დაკარგა ოჯახში ლიდერობა და, როგორც ჩანს, ეს მისი საბედისწერო შეცდომა იყო, რადგან ეს არაბუნებრივია, თვით ბუნების საწინააღმდეგოა. ტელევიზორს (ახლა უკვე კომპიუტერს – მთარგმნ. შენიშვნ.) მიჩერებული თანამედროვე ადამი იტანჯება და ხშირად ვერც კი ხვდება საკუთარი ტანჯვის მიზეზს. სწორედ ეს დისკომფორტი და არაბუნებრიობის მტანჯველი განცდა უმოკლებს დღეს, იწვევს ლოთობას, ადრეულ ინფარქტს და სხვა ავადმყოფობებს. ამჟამად აქტიურად ვითარდება მეცნიერების ახალი დარგი – ანდროლოგია. ის „წმინდა მამაკაცურ ჩივილებს” სწავლობს. უნდა ითქვას, რომ ანდროლოგია გვერდს ვერ აუვლის სოციალურ მეცნიერებათა დახმარებას, რამდენადაც მამაკაცის ჯანმრთელობის ეს მხარე განსაკუთრებითაა დამოკიდებული მის საზოგადოებრივ და ოჯახურ მდგომარეობაზე. თანამედროვე მამაკაცის გრძნობები ხშირად არის შეფერილი დათრგუნულობითა და შიშით სახლის მეუფის წინაშე. გთავაზობთ მოსაზრებებს ანონიმური ანკეტებიდან – მამაკაცები პასუხობენ, რა გახდა მათთვის მტანჯველი პრობლემების მიზეზი:

„ჩემი ცოლი ტიპური „საქმიანი ქალია” – ძალაუფლების მოყვარული, ცივი, ემოციებდაკარგული. გარშემო ყველა ცუდი ეჩვენება – შვილებიც, ქმარიც”.

„ვჩხუბობთ იმის გამო, რომ ვსვამ. სმა კი ცოლის გამო დავიწყე. ის მუდამ ბუზღუნებს. ყოველდღე, შინ დაბრუნებისას, ვცდილობდი წარმომედგინა, დღეს რა მიზეზით იქნებოდა ჩხუბი. მრცხვენია თქმა, მაგრამ ზოგჯერ მეშინოდა სახლში მისვლის. როგორღაც დავლიე სიმტკიცისთვის. როცა დავთვერი, კიდევ უფრო შემეშინდა და მეგობრებთან ერთად ქეიფს მივყავი ხელი”.

წარმოიდგინეთ, ჯერ კიდევ არ დაგვისრულებია საზოგადოებაში ქალის საგანგაშო მდგომარეობაზე ფიქრი და ზრუნვა და უკვე უნდა ვიზრუნოთ მამაკაცის მდგომარეობის გამოსწორებაზე, – მამაკაცისა, რომელსაც ბევრი დაბეჩავებულად მიიჩნევს. თანასწორუფლებიანობისთვის ქალების ბრძოლა როგორღაც შეუმჩნევლად გადაიზარდა ძალაუფლებისთვის ბრძოლაში, ჩვენ მეტისმეტად გავერთეთ და ზედმეტი „დავითრიეთ”. საჭიროა, სასწრაფოდ გავთავისუფლდეთ ამ ზედმეტისგან.

საოჯახო კონსულტაციების სპეციალისტები, ფსიქოლოგები, სექსოლოგები, გინეკოლოგები ამტკიცებენ, რომ ოჯახში ლიდერობისგან გათავისუფლება აუცილებელია.

გამოგიტყდებით, როცა პირველად მოვისმინე რეკომენდაცია, გადავცეთ ოჯახში ძალაუფლება მამაკაცს, ცოტა დავიბენი და გავბრაზდი კიდეც. ვის უნდა დავუთმოთ – დატვირთვას გადაჩვეულ განაზებულებს? აჯობებს, ქალმა ისევ მარტომ ათრიოს ეს მისთვის შეუფერებელი ტვირთი, ვიდრე ეჭვქვეშ დააყენოს ოჯახის კეთილდღეობა. ან თავად ქალი, ასე ძლიერი, როგორ ეტყვის ქმარს, რომელიც გროშად არ უღირს: მოდი და იმეფეო?!

სპეციალისტები თავისას ამტკიცებენ: დიახ, უნდა დავუთმოთ, დიახ, სწორედ მას, რადგან სხვაგვარად ვერასოდეს გახდება კარგი ქმარი.

დროებით გადავდოთ მამაკაცზე საუბარი და ქალს დავუბრუნდეთ. დავუშვათ, ის მომავალშიც ოჯახის კაპიტნად, უფროსად დარჩა. როლი, რომელიც თანამედროვეებს ასე მოსწონთ, შეუფერებელ ძალისხმევას მოითხოვს, ამის საფასური კი სასტიკია – ქალურობის, ნამდვილი სიყვარულის იმედის დაკარგვა და წლიდან წლამდე წვეთწვეთობით დაგროვილი სიძულვილი ყოფილი ძლიერი სქესის მიმართ, რომლის წარმომადგენლები მთელი ცხოვრება ბავშვებთან ერთად უნდა „ათრიო”.

ორივე მხარე იტანჯება. გამარჯვებული არავინაა. სადამდე შეიძლება მიგვიყვანოს დღევანდელმა მდგომარეობამ? დასასრული აქ ერთია – ურთიერთსიძულვილი, სქესთა ფსიქოლოგიური ბრძოლა, რომლის მაგალითი დღეს საკმარისზე მეტია.

ყურადღებით დავაკვირდეთ, სადამდე მიგვიყვანა მატრიარქატის გამოვლინებებმა. ქალი, როგორც უკვე ითქვა, მამაკაცზე ხშირად განსაზღვრავს თანამედროვე ოჯახის ტიპს. ესე იგი, ის თითქოს საკუთარ თავზე იღებს მის არსებობაზე, მის, ასე ვთქვათ, ხარისხზე პასუხისმგებლობას. შედეგი? განქორწინებათა რიცხვი შემაშფოთებელი სიჩქარით იზრდება. 1940 წელთან შედარებით ის 4,5–ჯერ გაიზარდა, ხოლო 1970 წელთან შედარებით – 45%–ით. ასეთია მდგომარეობა დღეს და არც იმის ნიშნები ჩანს, რომ უახლოეს მომავალში არსებითად შეიცვლება. პირიქით, სპეციალისტები აღნიშნავენ, რომ საზოგადოებაში ყალიბდება განქორწინებისადმი როგორც ნორმისადმი ახლებური მიდგომა. ახალგაზრდების უმრავლესობისთვის განქორწინება ჩვეულებრივ, ლამის ყოველდღიურ მოვლენად იქცა.

ბევრს ოჯახური ცხოვრება ისე „სწვავს პირს”, რომ მეორედ ქორწინებაზე უარს ამბობს. დღეს საქორწინო ასაკის ყოველი მეექვსე პირი მარტოხელაა. ეს, ალბათ, მარტოობის ფენომენისადმი ტრადიციული მიდგომის გადახედვას მოითხოვს. ორის მარტოობა უფრო დიდი უბედურებაა, ვიდრე პარტნიორის არარსებობა.

გავაგრძელოთ! როგორი მიღწევები აქვთ დედებს, რომლებიც მთავარი აღმზრდელები არიან ოჯახში? თუ გულზე ხელს დავიდებთ, საამაყო არც აქ გვაქვს რამე: ცუდი მოსწავლეების 70% ისეთი ოჯახებიდანაა, სადაც პესტალოცისა და მაკარენკოს ფუნქციები დედამ იტვირთა.

ქალის უფროსობამ ოჯახი ჩიხში შეიყვანა. სამწუხარო კონსტატაცია შეიძლება შემოგთავაზოთ: ტვირთი, რომლის ქვეშაც მოექცა დაღლილი, მუდამ დატვირთული, ოჯახზე, ბავშვებზე პასუხისმგებლობის გრძნობით გაწამებული ქალი, მის ძალ–ღონეს აღემატება. რა ჩვეულიც უნდა გვეჩვენებოდეს ეს ტვირთი, როგორც უნდა გვითბობდეს ქალურ თავმოყვარეობას ფიქრი „მე ყველაფერი შემიძლია! ყველაფერი ბუნების საწინააღმდეგოდ!” – ამ ტვირთისგან უნდა გავთავისუფლდეთ.

ვის გადავცეთ ძალაუფლება, როცა ასე სუსტია ხელები, რომლებმაც ის უნდა მიიღოს? ან როგორ, როცა როლები უკვე დიდი ხანია განაწილდა?

ოჯახური ურთიერთობის სპეციალისტები ამბობენ, რომ მხოლოდ სიყვარულით მივაღწევთ გასაოცარ ცვლილებებს. ეს ყველაზე რთულია, რაც ქალმა უნდა გააკეთოს.

ჩვენს დროში ამ გრძნობას მოულოდნელი ცვლილებები ახასიათებს. სიყვარული სადღაც ქრება. მოვლენები ისეთი თავბრუდამხვევი ტემპით ენაცვლება ერთმანეთს, რომ ადამიანში მოქმედებას იწყებს თავდაცვითი მექანიზმი, რომელიც ემოციებს ახშობს. სამუშაოც უფრო და უფრო მეტად ითხოვს არა გრძნობებს, არამედ სიზუსტეს. იზრდება ინტელექტის პრესტიჟი, სიყვარულისა კი, ფართო გაგებით, იკარგება.

ცხოვრება ცივი, პრაგმატული ხდება და ლიტერატურული კრიტიკოსებიც გაოცებით წერენ არნახულ მოვლენაზე: პოეზიიდან სიყვარული ქრება! იქმნება შთაბეჭდილება, რომ უბრალო გატაცებაც, მხურვალე ინტერესიც კი რაღაცის მიმართ თანამედროვე ადამიანისათვის დაუშვებელი ფუფუნებაა. ცოტა ხნის წინ ერთმა გაზეთმა გამოაქვეყნა სტატია: „როგორ დავუბრუნოთ ფეხბურთს სიყვარული?” ასეთი, არაფრისდამკისრებელი გატაცებისთვისაც კი აღარ გვრჩება ძალა. რაღა უნდა ვთქვათ ოჯახის, ბავშვების სიყვარულზე, რომელიც მძიმე შრომაა? პედაგოგები შეშფოთებით წერენ „ჰოსპიტალურ აღზრდაზე”, როცა ბავშვს ოჯახში ყველაფერი აქვს, რაც კი სიცოცხლისთვის არის საჭირო – საჭმელი, ტანსაცმელი, სათამაშოები, მაგრამ აკლია მშობლების სითბო. ქორწინების საკითხების მკვლევრები აღნიშნავენ, რომ დანგრევის პირას მისული ოჯახის გადარჩენისას მათ ხშირად უწევთ, ასწავლონ ქალს მამაკაცთან მეგობრობა, მამას – შვილის სიყვარული. ეს გრძნობები, როგორც ჩანს, სადღაც ჩვენში თვლემს, მაგრამ ვერ ვამჟღავნებთ.

ყველაფრის გამათბობელი სიყვარულის გაცემა მხოლოდ ქალს შეუძლია. მაგრამ რატომ ისევ ქალს და რატომ „უნდა”? დიახ, ქალს, რადგან მამაკაცს ეს არ შეუძლია, ცოლი და დედა თვით ბუნებამ შექმნა მოთმინების, გაგების, სითბოს, სიყვარულის მატარებლებად.

როგორ ავიტანოთ, გავუგოთ მას, ვინც უნებისყოფოა, სუსტია და უკვე დიდი ხანია აღარ ჰგავს მამაკაცს? ოჯახური ურთიერთობების ექსპერტები ასეთ დავალებას გვთავაზობენ: ქალმა უნდა აიღოს ფურცელი და ვერტიკალური ხაზით ორად გაყოს; მარჯვნივ ჩამოწეროს ქმრის ყველა ნაკლი, მარცხნივ – ღირსება. შემდეგ დგება ოპერაციის ყველაზე საპასუხისმგებლო მომენტი – მარჯვენა მხარე უნდა მოვახიოთ და დავწვათ, მარცხენა კი ვიკითხოთ ყოველდღე ძილის წინ. მაშინაც კი, თუ ქმართან ურთიერთობაში ყველაზე მძლავრი მიკროსკოპითაც შეუძლებელია კარგის დანახვა, უნდა გავიხსენოთ, როგორი იყო, როცა პირველად შევხვდით. ნუთუ ასეთივე უხეში და უყურადღებო? ნუთუ მაშინაც სვამდა? რატომ შეიცვალა ასე მკვეთრად? დანაშაული არშემდგარი ბედნიერების გამო ყოველთვის ორს ეკისრება და აქ მაინც უნდა იყოს სრული თანასწორობა.

ხომ არ ნიშნავს მარჯვენა მხარის დაწვა ყველაფრის პატიებას და კაპიტულაციას? არა, რადგან მხოლოდ სითბოსა და ურთიერთგაგების გარემოში შეიძლება, ის სხვანაირი გახდეს. თუ მისი ხასიათის რომელიმე თვისებას ვერ გავუმკლავდით, ვიღას ეყვარება ისეთი, როგორიც არის? სიყვარული იმისაა, რომ მიიღო ადამიანი ყველა ღირსებითა და ნაკლით. პასტერნაკმა ნამდვილი სიყვარულის ამ თვისებას „გულის უპრინციპობა” უწოდა, რომელიც „დიადია იმით, რომ ცოტას აკეთებს”. აი, ეს დიდი სიმცირე უნდა შეძლოს ქალმა. მოდი, მოვსინჯოთ მაინც. დავიწყოთ იმით, რომ ფურცელი გავყოთ ვერტიკალური ხაზით… თორემ საშინელებაა: ვიბრძვით თანასწორობისთვის და ვართმევთ ძალაუფლებას, ვიღებთ ძალაუფლებას და ვართმევთ სიცოცხლის წლებს. ვის სჭირდება პირველობა ასეთ ფასად?

ანთროპოლოგი შაპოშნიკოვა 7 წელი ცხოვრობდა ინდოეთის ჯუნგლებში და თანამედროვე პირველყოფილ ტომებს სწავლობდა. ამ ტომებს ცივლიზაცია არ შეხებია, ისინი, შორეული წინაპრების მსგავსად, მატრიარქატში ცხოვრობენ. საინტერესოა, რომ ამ „ველურებში” არის სქესთა უაღრესი ურთიერთპატივისცემა, ნაზი, მზრუნველი და ყურადღებიანი ურთიერთობები.

ქალის ოჯახური ტვირთი მძიმეა. ძველინდურ „დრაჰმაში” ნათქვამია: „კარგი ცოლი შრომობს შენთვის, როგორც მსახური; გაძლევს რჩევებს, როგორც მრჩეველი; მშვენიერია, როგორც სილამაზის ქალღმერთი; მშვიდია და ამტანი, როგორც მიწა; გაჭმევს, როგორც დედა და გატკბობს, როგორც ჰეტერა (ძველ საბერძნეთში – განათლებული, გაუთხოვარი ქალი, რომელიც თავისუფალ, დამოუკიდებელ ცხოვრებას ეწეოდა). კარგი ცოლი – ექვსი სახეა ერთში”.

დაახლოებით 1400 წლის წინ საეკლესიო კრება ოფიციალურად განიხილავდა პრობლემას, აქვს თუ არა ქალს სული. სასულიერო პირთა თითქმის ნახევარმა კითხვას უარყოფითად უპასუხა. ქრისტიანული ეკლესიის კრებამ მხოლოდ ერთი ხმის უმრავლესობით გადაწყვიტა, რომ ქალს, ამ მდაბალ არსებას, რაღაც სულის მაგვარი აქვს.

არისტოტელეს მიაჩნდა, რომ „ბუნება ყოველთვის ესწრაფვის მამაკაცის შექმნას, ქალს კი მხოლოდ სისუსტისა თუ შემთხვევის წყალობით ქმნის”.

ჯორდანო ბრუნო ქალს „პასიურ მატერიად” მიიჩნევდა, მამაკაცს კი „აქტიურ შემოქმედ ფორმად”.

თანამედროვე პირობებში საქმიანობა ქალისგან ისეთი თვისებების განვითარებას მოითხოვს, რომლებიც მამაკაცსაც სჭირდება წარმატების მისაღწევად: გერგილიანობას, გადაწყვეტილების მიღების უნარს, შეუპოვრობას… ყველაფერი ეს ქალურობის საზიანოდ ხდება. ქალს არ შეუძლია გაორება: სამსახურში სხვა და სახლში სხვა ვერ იქნება. ამას არავინ ასწავლის. ამასთან ერთად, ქალურობის შენარჩუნებასა და განვითარებაზე შინაც და სამსახურშიც მამაკაცია პასუხისმგებელი. ქალი იმ ზომით არის ქალური, რა ზომითაც მამაკაცურია და კეთილშობილი მამაკაცი.

ყოველთვის, როცა მარად მებრძოლის პოზას ვიჭერთ (ვის ვებრძვით? ჩვენს რჩეულს?), უნდა გვახსოვდეს, რომ ქალის ძალა სისუსტეშია და ეს სისუსტეა… მოთმინება და პატიება.

ლ. ტარხოვა, 17 აგვისტო, 1986 წელი, „კომსომოლსკაია პრავდა”

თარგმნა ნინო ჭიაბრიშვილმა