მაშ, კეთილი იყოს თქვენი მობრძანება სიენაში.

რა არის პალიო? ერთი შეხედვით, ეს უბრალო საცხენოსნო შეჯიბრია, ერთგვარი დოღი, მაგრამ ასე მარტივადაც არაა საქმე. პალიოს მთავარი ნაწილი სულ რაღაც 90 წამს გრძელდება, მაგრამ სინამდვილეში პალიო მთელი წლის

განმავლობაში მიმდინარეობს.

ეს კაცი აქ არ ცხოვრობდა. მხოლოდ აკვირდებოდა ამ ქვეყანას. აწმყოში, წარსულში და მომავალშიც კი. აკვირდებოდა, მაგრამ იმას არ წერდა, რაც ჩანდა. უფრო სწორად – ირიბად წერდა. აი, მაგიურ რეალიზმს რასაც ეძახიან. ოღონდ ეს ქართული მაგიაა, ხუთკუნჭულებსა და მუჭანახევარებზე დამყნობილი.

ზოგადად, სამოქალაქო ენაზე რომ ვთქვათ, დაბნეული კაცი იყო. მანერულად დაბნეული კი არა, სამწერლო მოდა რომაა – ვითომ სულ ცაში იყურები და მიწა აღარ გახსოვს, – ეს სულ მიწისკენ იყურებოდა. ქვევით. და იღიმებოდა. აქამდე მიკვირს, როგორ ახერხებდა რომანების წერას, თუმცა წარმომიდგენია კიდეც. ალბათ დღიურებს წერდა და მერე რომანებს არქმევდა. თავის თავს წერდა. ვანოც თვითონ იყო და ნიკოც. ამიტომაც არასდროს იზიდავდა მთლიანობის შეგრძნება. მეტიც – აი, რა თქვა ერთხელ: „დარდიც გაუმთელდა ნახევარკაცს. რა უნდა ექნა თავისი სიმრთელისთვის, აღარ იცოდა… ტკივილი ბოლომდე უნდა შეეგრძნო, მწუხარებაცა და სიხარულიც სრულად აეტანა. გული სხვისთვის მთლიანად უნდა გაეხსნა” („ნახევარკაცის ამბავი”). ამიტომაც „დანაწევრდა”. საკუთარი სიბევრე უხაროდა. ამით იყო ბედნიერი.

ვთქვათ ასე: თუკი ვინმეა მაგარი ქართულ პროზაში მეოცე საუკუნის მეორე ნახევარში და ბარემ ოცდამეერთეშიც, ერთ-ერთი ერლომია.

ჰოდა, ეს კაცი სულ ახლახან გარდაიცვალა. ეს სიტყვები იქნება ალბათ მისი წასვლის ყველაზე ზუსტი აღწერა, ყველაზე სევდიანი და ყველაზე იმედიანიც. მისივე სიტყვები: „დღე-ღამე, უზარმაზარი ციცინათელა, ინთება და ქრება, ინთება და ქრება…

ამ ზაფხულს უამრავი ადგილის მონახულება მოვასწარი. დროის უმცირეს მონაკვეთში ამდენი ქალაქი არასდროს დამითვალიერებია. აღსანიშნავია, რომ ჩემი მოგზაურობა შინაარსობრივადაც უაღრესად დატვირთული აღმოჩნდა. საქართველოს მივიწყებულ პროვინციებში ვხვდებოდი მასწავლებლებს, მუშებს, დევნილებს, სტუდენტებს, შეზღუდული შესაძლებლობის პირებსა და სოციალურად დისკრიმინირებული სხვა ფენების წარმომადგენლებს. ხან ლექციას ვკითხულობდი, ხან საჯარო გამოსვლებს ვუსმენდი, ხან საველე კვლევას ვატარებდი, ხანაც რომელიმე წარმომადგენლობით კონფერენციაში ვმონაწილეობდი. უკვე ათ მუნიციპალურ ცენტრს ვესტუმრე. ყველა ქალაქი თავისი განსაკუთრებული შესაძლებლობით ამაყობს, ყოველი დასახლების მკვიდრთ თავიანთი ურბანული გარემოს განვითარების გრანდიოზული გეგმები აქვთ, მაგრამ ყველგან შემოსავლების სიმცირეზე, უკიდურეს სოციალურ გაჭირვებასა და ძალაუფლების მქონე დედაქალაქელთა გულგრილობაზე ამახვილებენ ყურადღებას.

საქართველოს თითქმის ყველა ქალაქს განვითარების კუთხით ურთულესი პრობლემები აქვს, მაგრამ ზოგიერთი დასახლების მდგომარეობა ორმაგად დამთრგუნველი მომეჩვენა. ვფიქრობ, ყველაზე მძიმე დღეში ის პროვინციები არიან, სადაც არც მაღარო ფუნქციობს, არც შახტა მუშაობს; სადაც დაცული ტერიტორია ან ტურისტული ზონაც კი არ არის მოწყობილი. აქაურები უცხოეთში ემიგრაციით, ავღანეთის ომში ბრძოლით ან პრიმიტიული სასოფლო-სამეურნეო საქმიანობით ცდილობენ ფონს გასვლას.

ამგვარ პროვინციებზე ფიქრით შეწუხებულმა, დარდი ტყიბულის თეატრში მყოფ ჰაინრიხ ბიოლის ფონდის დირექტორს, ნინო ლეჟავას გავუზიარე, მან კი რამდენიმე შესანიშნავი მოსაზრება გამოთქვა, რომლებიც მინდა თქვენც გაგაცნოთ.

გერმანიაში, ჩრდილოეთ რაინ-ვესტფალიაში, დიურენის ოლქში, ერთი პატარა დაბაა, რომელსაც ლანგენბროიხს უწოდებენ. 60-იან წლებში ლანგენბროიხის ერთ პატარა აგარაკზე ჰაინრიხ ბიოლმა დაიდო ბინა. მწერალმა მშვიდ უბანს ნაყოფიერი მუშაობისთვის მიაშურა – იქ მას არავინ ურღვევდა მყუდროებას.

„კლოუნის თვალთახედვის”, „კატარინა ბლუმისა” და „უკაცო სახლის” ავტორი მხოლოდ შემოქმედებითი ნიჭით როდი გამოირჩეოდა – ის უკომპრომისო სამოქალაქო პოზიციის წყალობითაც შევიდა ისტორიაში. ბიოლი განსაკუთრებით თანაუგრძნობდა დევნილებს (რიგით მოქალაქეებსაც და ცნობილ დისიდენტებსაც). მაგალითად, ძალიან თბილი ურთიერთობა ჰქონდა ალექსანდრ სოლჟენიცინთან. ახალი ეპოქის გერმანელ კლასიკოსს ეკუთვნის სიტყვები: „კეთილი იყოს თითოეული დევნილის მობრძანება ჩემს სახლში. ჩემთვის არ აქვს მნიშვნელობა, ის კომუნისტური ქვეყნიდან არის გამოქცეული თუ როგორც კომუნისტი არაკომუნისტური რეჟიმის რეპრესიების მსხვერპლია. თუ ალექსანდრ სოლჟენიცინი ჩამოვიდა ჩვენთან, ის აქ მუდამ იპოვის ჩაის, პურსა და საწოლს”.

1989 წელს, ნობელიანტის მეუღლის, ოლქის ადმინისტრაციისა და ჰაინრიხ ბიოლის ფონდის ინიციატივით, ლანგენბროიხში მსოფლიოს სხვადასხვა კუთხიდან დევნილი 150 მწერალი, პოეტი და ხელოვანი შეიკრიბა. თავყრილობის ინიციატორებმა შეხვედრაზე ორიგინალურ პროგრამას ჩაუყარეს საფუძველი. მათ სპეციალური სტიპენდია დააწესეს. სტიპენდიას თავიანთი პოლიტიკური პოზიციის გამო დევნილი ხელოვნების წარმომადგენლები იღებენ. ისინი ვალდებულნი არიან, განსაზღვრული ხნის განმავლობაში ლანგენბროიხში იცხოვრონ და თავიანთი შედევრები პატარა ქალაქის მყუდრო გარემოში, ჰაინრიხ ბიოლის სახლში შექმნან.

1989 წლიდან დღემდე დაბაში ყოველწლიურად იკრიბებიან მსოფლიოს სხვადასხვა ქვეყნიდან დევნილი მწერლები. აქ უკვე უამრავი „ბესტსელერი” შეიქმნა. ლანგენბროიხში უამრავმა ხელოვანმა გაიცნო ერთმანეთი. ბევრმა საზოგადო მოღვაწემ ბიოლის კარმიდამოში გატარებული დღეების შემდეგ ერთობლივად განაგრძო ბრძოლა დემოკრატიული ღირებულებებისთვის.

ბევრ პატარა ქალაქს ათეულობით მწერლის ღირსეულად მიღების ფინანსური შესაძლებლობა არ გააჩნია, ამიტომ ისინი აქცენტს ერთი ხელოვანის მასპინძლობაზე სვამენ და მას პირადად სთავაზობენ თავისი შემოქმედების რომელიმე ნიმუშის პატარა ქალაქში შექმნას. ამგვარად მოახერხა არაერთმა უცნობმა დასახლებამ საერთაშორისო აღიარების მოპოვება. ისინი ამაყობენ, რომ რომელიღაც ცნობილმა შემოქმედმა თავისი Magnum opus–ი მათ ქალაქში შექმნა.

რამდენიმე დღის წინ 26 წლის კირან განდიმ, რომელიც მთელი წელი აქტიურად ემზადებოდა ლონდონის მარათონისთვის, 26,2 მილი გაირბინა, მაგრამ მსოფლიო პრესის ყურადღების ცენტრში არა დაფარული მანძილის, არამედ თავისი პერიოდის წყალობით მოხვდა, რომელიც მარათონს დაემთხვა. ჰარვარდის ბიზნესსკოლის მაგისტრმა და Thievery Corporation-ის დრამერმა იცოდა, რომ შესაძლოა მენსტრუაცია ჰქონოდა, მაგრამ ტამპონი არ გამოუყენებია. დასვრილმა შარვალმა, ცხადია, შთაბეჭდილება მოახდინა საზოგადოებაზე.

„შარშან მარათონში ჩემი მეგობარიც მონაწილეობდა. მასაც კრიტიკული დღეების წინა პერიოდი ჰქონდა და ბიუსტჰალტერში პატარა ტამპონი შეინახა, საჭიროების შემთხვევაში რომ გამოეყენებინა. ამის გამო მკერდთან პატარა ნაიარევი გაუჩნდა. მისი გამოცდილების გათვალისწინებით, უარი ვთქვი ტამპონზე. როდესაც სისხლდენა დამეწყო, ვიფიქრე, რაც არის, არის-მეთქი, და ვიგრძენი, რომ გავძლიერდი.

2014 წლის ივლისში 800–მეტრიანი დისტანცია გაირბინა ორსულობის მერვე თვეში მყოფმა ალისია მონტანომ. მიუხედავად იმისა, რომ ამერიკის ხუთგზის ჩემპიონის სარბენ ბილიკზე გამოსვლას ნაკლებად შოკისმომგვრელი ეფექტი ჰქონდა და საზოგადოებისთვისაც სხვაგვარ გზავნილს წარმოადგენდა, ვიდრე კირანისა, ამ ორ ამბავს შორის პარალელის გავლება ადვილია.

ქალებმა ისე უნდა მოახერხონ თავიანთ ბუნებასთან, სხეულთან, ფიზიოლოგიასთან დაკავშირებული მოთხოვნების შესრულება, რომ არ დაუპირისპირდნენ საზოგადოების მიერ მათთვის დაკისრებულ როლს, მათ შესახებ არსებულ რწმენა-წარმოდგენებს, რაც სულაც არ არის ადვილი. როცა დავფიქრდი, მივხვდი: იმის გაცნობიერებიდან, რომ გოგო ხარ, საკუთარ სხეულთან ჰარმონიის მისაღწევად უმეტესობას მრავალი წელი სჭირდება; არიან ისეთებიც, ვინც ფიზიოლოგიასთან ბოლომდე გაუცხოებული რჩება.

თანამედროვე გამოწვევები კიდევ უფრო ამძაფრებს დისკომფორტს საკუთარი სხეულის გამო: რეკლამები, რომლებიც გაიძულებენ, იყო უნაკლო – არ გქონდეს არც ერთი ზედმეტი ღერი თმა, გრამი, ნაოჭი; მოდის ინდუსტრია, რომელსაც ფეხი უნდა აუწყო; გარშემო მყოფები, რომლებსაც სიამოვნებას ჰგვრის სხვის პირად სივრცეში შეჭრა და პერსონალური დეტალების განხილვა, ცხადია, ქალსა თუ გოგონაზე მძიმედ მოქმედებს. როცა, ამასთან ერთად, ბუნებრივი მოვლენები – მაგალითად, ისეთი, როგორიც არის მენსტრუაცია, სექსი, მკერდის გაზრდა, თმის ამოსვლა – ტაბუდადებულია და მათზე გულახდილად საუბარს მოზარდი ვერავისთან ახერხებს (ან მხოლოდ თანატოლებს ესაუბრება ჩუმად), შესაძლოა, პრობლემების მთელი კასკადი წარმოიშვას.

გარდა იმისა, რომ არ გამოუვა საკუთარი სხეულის შეყვარება, მისი მოსმენა, მარტივად და ჯანსაღად ცხოვრება, გოგონას არ ეცოდინება, რა ნორმალურია და რა – არა, ამიტომ შესაძლოა, ძლიერ ტკივილს ან ხანგრძლივ ციკლს ითმენდეს და იღებდეს ისე, როგორც ნორმალურს, დაემართოს გადამდები დაავადება დამცავი საშუალებების გამოყენების არცოდნის გამო, მიმართოს „ხალხურ” მეთოდებს „სილამაზისთვის” (ამის თვალსაჩინო მაგალითია ბოლო წლებში ლეღვის ნახარშით დამწვრობის გახშირება), შეცდომით მიიღოს მედიკამენტი ან სწორად ვერ აარჩიოს ჰიგიენური საშუალება, და ეს მხოლოდ იმიტომ, რომ მენსტრუაციის სახელიც კი გვაშინებს და „იმად” მოვიხსენიებთ, სექსი, ოჯახურ ურთიერთობაშიც კი, სირცხვილად არის მიჩნეული, ტაბუდადებულ თემებზე ერთმანეთთან საუბარს გაურბიან დედები და შვილები, წყვილები, ექიმები და პაციენტები, მასწავლებლები და მოსწავლეები. ერთი ბოლოდროინდელი რეკლამა მახსენდება: ნო–შპა ამბობს, რომ ის ყველა ქალის ჩანთაში უნდა იდოს. არა, ბატონო, ნო–შპა არ უნდა იდოს ყველა ქალის ჩანთაში, ზოგს სრულიად უმტივნეულო მენსტრუაცია აქვს, მან კი, ვისაც სტკივა, სანამ ჩანთაში რეკლამით შთაგონებულ ნოშპას ჩაიდებდეს, ექიმთან უნდა მივიდეს – შესაძლოა, ტკივილს საკმაოდ სერიოზული მიზეზიც ჰქონდეს, მაგრამ თუ ამაზე არ ვისაუბრეთ, თუ კითხვები არ დავსვით, თუ სერვისი არ მოვითხოვეთ, თუ შეგვრცხვა, შესაძლოა, მართლაც ნო–შპას ამარა აღმოვჩნდეთ.