ამას წინათ დამპატიჟეს საღამოს დისკუსიაში თემაზე „ჩამოსულები”. არ და ვერ მივდივარ. ჯერ ერთი: ამგვარ ტელედებატებს სულ ვერიდები და მეორეც – ამ დროს კავთისხევში ვიქნები, ბიბლიოთეკა უნდა დავაფუძნოთ. ჩემი დაპატიჟება ალბათ დილით ჩემსავე დაწერილ სტატუსს უკავშირდებოდა: „ცხოვრება, იმითაცაა საინტერესო, რომ ერთი მხრივ გუშინ აინშტაინის ნაწისანასწარმეტყველები გრავიტაციული ტალღების არსებობა დადასტურდა, მეორე მხრივ, ხალხი მთელი ღამე განიხილავდა, შეიძლება თუ არა რაიონიდან ერთი თვის ჩამოსულ ჟურნალისტს ხელში მიკროფონი ეჭიროს. საინტერესო კი იმიტომაცაა, რომ ირონიის გარეშე – ორივე თემა მნიშვნელოვანია”.

თემიდან განრიდებად რომ არ ჩამეთვალოს, აქვე დავძენ, რომ არ მგონია „ჩამოსულების” ამხელა რეაქცია და ილია, აკაკი, ვაჟა და სხვების „ჩამოსულობის” მოხმობით თავის დაცვა იყოს საჭირო. არასდროს მიგრძნია თავი ვინმეზე ნაკლებად დაბადების ადგილის, გეოგრაფიული არეალის მიხედვით და რაც მთავარია და ხშირად გამოგვრჩება – არც ის ადგილი მგონია სხვა ადგილებზე ნაკლები. ყველგან სრულფასოვანი ვარ, ნიუ-იორკშიც და ზემო სურებშიც, რადგან ვიცნობ შოთა რუსთაველს, რომელმაც თქვა: „თუ თავი შენი შენ გახლავს, ღარიბად არ იხსენები”.

***

მაგრამ სანამ საკუთარ თავს იპოვი, ბევრია სახეტიალო. გარეთაც. მეტიც, თუ საკუთარი თავის პოვნა გინდა, გარეთ უნდა იხეტიალო. როცა შენი თვალის ფსკერი ბევრ ადამიანს დააგროვებს, მერე შეგიძლია მზერა ჩაიბრუნო. თუმცა იმას, რასაც ხედავ, შეიძლება ანარეკლია – სხვების თვალებში წაკითხული საკუთარი თავის. ამიტომაც მალევე გამოდიხარ გარეთ – იმ ოთახებს საიდუმლოდ ტოვებ. ის საიდუმლო ხარ შენ. ტაბუმ შექმნა ადამიანი. ისეთი ადამიანი, როგორიც მე და შენ ვართ. არ ვამბობ, რომ ასე უკეთესია ან უარესი. თავისუფლება, ამ სიტყვის სრული გაგებით, ჯერ კიდევ სახიფათო გაუგებრობაა. არ ვიცი, მივალთ თუ არა იქამდე, ან გვინდა თუ არა იქ მისვლა, ან საჭიროა თუ არა.

 ***

   სოფელი ბადებს ოცნებას.  წასვლის და გამარჯვების სურვილს. როცა იქ ცხოვრობ, დამარცხებულად დაბადებული გგონია თავი. ვალინკის გადანაჭერი იცით? ეს არის კალოშად ქცეული ვალინკა (გვახსოვს ქართული შესატყვისებიც, უბრალოდ აქ და ახლა, რატომღაც არ უხდება). ეს გადანაჭერი ტალახმიცხებულია. არასდროს რეცხავენ. ჩაიცვამ და გახვალ შარაზე, წუხელმანქანაგავლილ შარაზე. ნაბორბრალში ჩამდგარი გუბე რომ ცას ირეკლავს – ეგ არის სოფელი. ადამიანისთვის ყველაზე რთული სიმშვიდის გაძლებაა, საკუთარ თავთან დარჩენის გაძლება. ამიტომაც გვიყვარს შორიდან სოფელი, ვაქებთ და „აუ, რა ჯობიას’’ გავიძახით. იშვიათია სოფლით ბედნიერი ადამიანი. სიმშვიდის გამძლები ადამიანი. ასეთი ადამიანი სახეზე იცნობა. ოღონდ მოყოლა ვერ გაწვდება მათ სახეს – უნდა ნახო.

***

არაფერია იმაზე რთული, ვიდრე სველი შეშით ცეცხლის დანთება. სიზიფეს საქმის ნათესავი ამბავია. ვისაც სოფლად უცხოვრია, იოლად მიხვდება. დიდხანს უნდა იწვალო,  ძველი წიგნის ქაღალდი მიაშველო, გამოაშრო. თუ გაქვს ხმელი ერთი ღერი მაინც – მიაშველო. კვარი ან „სალაირკა’’ ლიმონათის მიწისფერი ბოთლიდან. და ბოლოს მოეკიდება. საათების მერე. ამ ცეცხლით ვერ თბები, უბრალოდ გიხარია, რომ დაინთო.  ჩემი ცხოვრებაც ძალიან დაემსგავსა ამ ამბავს – არავის დაუხვედრებია გამთბარი ოთახი, მეტიც, არც მშრალი შეშა ღუმელის დასანთებად. სადაც მივედი, ყველგან ნედლი, გაჟღენთილი დამხვდა, დიდხანს ვუკიდებდი და როცა ცეცხლი ინთებოდა,  გავდიოდი ოთახიდან. სხვები თბებოდნენ. შედეგით ტკბობა და რამე სარგებლის მიღება ჩემი ვნება არ არის. მხოლოდ დანთება. თუნდაც სველი შეშით.

მსოფლიო ბესტსელერის – „ფრანით მორბენალის“ ავტორის ბოლო რომანებს შიშითა და დიდი ინტერესით გავეცანი. მაინტერესებდა, ხალიდ ჰოსეინი, ავღანური წარმოშობის ამერიკელი მწერალი, რომლის პირველივე რომანი დამამთავრებელ კლასებში სავალდებულო საკითხავ ლიტერატურად გამოცხადდა, რა სიახლეს შემოგვთავაზებდა, თან წარმატებული დებიუტის შემდეგ იმედიც არ მინდოდა გამცრუებოდა. ორი ბიჭის მეგობრობის სულისშემძვრელი ამბავი, ავღანური ფონი პირველ რომანში ხშირად მკითხველსა და ჟურნალისტებს უბიძგებდა, რომ მწერლის ბიოგრაფიასთან გაევლოთ პარალელი. ის კი ხუმრობდა: შემდეგ რომანში ქალებზე ვწერ და მიხარია, რომ აღარავის გაუჩნდება ეჭვი, რომ ყველაფერი გამოგონილია და თავს მე არ გადამხდაო.

ხალიდ ჰოსეინი სამივე რომანში დრამატულად აღწერს სცენებს, ოსტატურად ხატავს პერსონაჟებს, რომელთა შორის შეზღუდული შესაძლებლობების ადამიანებიც არიან.

რომანში „მთებმა მთებს უთხრეს“ (მთარგმნელი ლალი ყუშიტაშვილი) შშმ პირები განსაკუთრებით მრავლად გვხვდება. ვფიქრობ, ეს სულაც არაა შემთხვევითი. მწერალი მათ წარმოგვიდგენს საკუთარი ვნებებით, ინტერესებითა და ბედით. ისინი საზოგადოების მეტ-ნაკლებად სრულფასოვანი წევრები არიან და სხვადასხვა ქვეყანაში, სხვადასხვა კონტინენტზე ცხოვრობენ.

„ხალხმა თვალები ჭყიტა და ოხვრა დაგვადევნა, როცა მიხვეულ–მოხვეულ საცალფეხო გზაზე ჩავიქროლეთ. ზოგი შეჩერდა და მოგვაშტერდა, ზოგმა თითი გამოიშვირა. ვცდილობდი, მათკენ არ გამეხედა. თვალის კუთხით მხოლოდ ერთმანეთში არეულ ფერმკრთალ სახეებსა და დაღებული პირების ერთ დიდ ლაქას ვხედავდი. ბავშვები სკოლის ეზოში გაიფანტნენ, გზა დაგვითმეს. ჩემს ყურს გოგონების კივილის ხმა მისწვდა. გაქანებული ბურთი კეგლის ფიგურებს შორის რომ შეგორდება, დედა ისე შეგრიალდა ეზოში. თან თალიას მიათრევდა. ეზოს კუთხეში გრძელი სკამი იდგა. დედა გზას იქით იკვლევდა. სკამზე ავიდა, თალიაც აიყვანა და სასტვენს სამჯერ ჩაჰბერა. ყველამ ხმა გაკმინდა.

– ეს თალია გიანაკოსია! – დაიყვირა დედამ, – დღეიდან… – შეჩერდა, – ვინც ახლა ტირის, პირი მოკეტოს, სანამ მართლა ტირილის მიზეზი მიმიცია… დღეიდან თალია ჩვენი სკოლის მოსწავლეა. მოველი, რომ წესიერად და ღირსეულად მოექცევით. თუ ჩემს ყურამდე მოაღწევს, რომ რომელიმე დასცინის, იცოდეთ, ვინც არ უნდა იყოს, მწარედ ინანებს. და იცით, რომ ასე იქნება! ამასთან დაკავშირებით მეტი არაფერი მაქვს სათქმელი.

სკამიდან ჩამოვიდა. თალიას ხელი ჩასჭიდა და საკლასო ოთახისკენ გაემართა. იმ დღის შემდეგ თალიას ნიღაბი არც სახლში უტარებია და არც კარში.“

ეს საბერძნეთია. როგორც ჩანს, მწერალი მიიჩნევს, რომ იქ შშმ პირების საზოგადოებაში ინტეგრაციის პრობლემა კვლავაც აქტუალურია. განსხვავებული ადამიანის ნახვის სურვილით შეპყრობილი ხალხის რაოდენობა იმდენად დიდი აღმოჩნდება, რომ ერთი პერიოდი ამ პერსონაჟის ყოველდღიური ცხოვრებაც გაჭირდება. ოჯახის წევრებს სახლთან თავმოყრილი ცნობისმოყვარე ქალაქელების მოგერიებაც მოუწევთ.

რომანის მიხედვით, საზოგადოების ცნობიერება ყველაზე მაღალი ამერიკაში ჩანს. შშმ პირებს იქ განსაკუთრებული პატივით ხვდებიან და გარემოსაც მათი ინტერესების გათვალისწინებით ცვლიან:

„ჰექტორი მეზღვაური იყო. სამხრეთ ავღანეთში მსახურობდა. თვითნაკეთი ასაფეთქებელი მოწყობილობის აფეთქების დროს მძიმე დაზიანება მიიღო. როცა, ბოლოს და ბოლოს, შინ დაბრუნდა, მის შესაგებებლად მთელი კვარტალი გარეთ გამოვიდა. მშობლებმა წინა ეზოს კედელზე წარწერა გააკრეს: „კეთილი იყოს შენი სახლში დაბრუნება!“ იქაურობა ბუშტებითა და უამრავი ყვავილით მორთეს. როცა ჰექტორის მშობლების მანქანა სახლს მოუახლოვდა, ხალხმა ტაში დასცხო. რამდენიმე მეზობელმა ღვეზელი გამოაცხო. ვიღაცები ჰექტორს მადლობას უხდიდნენ: „ღმერთმა დაგლოცოს! აბა, გამაგრდი!“ ჰექტორის მამა, ცეზარი, რამდენიმე დღეში ჩვენთან მოვიდა და ჩვენთანაც ზუსტად ისეთივე გზა მოვაწყვეთ ინვალიდის ეტლის სამოძრაოდ, როგორიც თავის სახლში ჰქონდა.“

განსხვავებული ვითარებაა ამ მხრივ ავღანეთში, სადაც საღარიბეში მცხოვრები ხეიბარი გოგონას ერთადერთი სიხარული ოპიუმის მოწევაა მასზე მზრუნველ ტყუპისცალ დასთან ერთად. ეტლი, რა თქმა უნდა, არ აქვს, რის გამოც გადაადგილება რთულია და მისი ხელში აყვანა უწევთ. ახალგაზრდა ქალის ყოფა ამქვეყნად იმდენად მძიმე და დამთრგუნველია, საბოლოოდ სიკვდილს ირჩევს, რათა მომვლელი „გაათავისუფლოს“ პასუხისმგებლობისგან და გზა გაუხსნას პირადი ბედნიერებისკენ.

მეორე პერსონაჟ მამაკაცს ავღანეთიდან, ქაბულიდან, რომელიც შეძლებული ოჯახიდანაა, მომვლელი აიძულებს ეტლში ჩაჯდომას და გასეირნებას:

„შემოსასვლელიდან ინვალიდის ეტლი შემოვაგორე. დაახლოებით ერთი წლის განმავლობაში ვარწმუნებდი, რომ შეგვეძინა, მაგრამ ვერ ვითანხმებდი. ეს სავარძელი ჩემი ინიციატივით ვიყიდე. დაინახა თუ არა, თავი გააქნია.

– მეზობლების გამო? – ვკითხე მე. – ასე გაღელვებთ მეზობლების აზრი?

ზევით ამიყვანეო, მითხრა.

– სულ არ მაინტერესებს, რას ფიქრობენ მეზობლები, – ვთქვი მე. – კარგი ამინდია და ახლა ჩვენ სასეირნოდ მივდივართ! და თუ არ წავალთ, თუ ამ სახლიდან არ გავაღწევთ, ნამდვილად ჭკუიდან გადავალ და რას მოგცემთ, სულეიმან, ჩემი გაგიჟება? ნუღარ ტირით, რა არის ეს, მოხუცი ქალივით იქცევით!..

ავწიე და ეტლში ჩავსვი. ხან ტიროდა, ხან იცინოდა. თავს აქნევდა და „არა, არაო!“ – იმეორებდა. შალი გადავაფარე და კარისკენ გავაგორე.“

რომანში „მთებმა მთებს უთხრეს“ შეზღუდული შესაძლებლობის ყველა პირი განსაკუთრებული ნიჭით, გარეგნობითა და ხასიათით გამოირჩევა. ერთი მათგანი მწერალი დადგება, მეორე – ინფორმაციული ტექნოლოგიების სპეციალისტი. მომხიბლავი, მამაცი, გულითადი, მხიარული, მეგობრული… – ეს ეპითეტთა მცირე რაოდენობაა, მათ შესახებ რომ შეიძლება ითქვას. რაც ყველაზე მნიშვნელოვანია, საკუთარი მდგომარეობის გამო არც ერთი არ ბოროტდება. პირიქით, ადამიანების მიმართ მადლიერებას საქმით გამოხატავენ და ქველმოქმედება ახასიათებთ.

განსაკუთრებული დამსახურება მათ ჩამოყალიბებაში მზრუნველებს, მომვლელებს მიუძღვით. ზოგი ოჯახის წევრია, ზოგი – დაქირავებული, ზოგი კი სრულიად უცხო ადამიანი, რომელიც რეაბილიტაციის პროცესის საწყის ეტაპზე ხელს უმართავს, რაც დიდ ბიძგს აძლევს შშმ პერსონაჟებს, რომ მომავალში წარმატებებს მიაღწიონ.

და მაინც, რატომ გადაწყვიტა ხალიდ ჰოსეინიმ, 2013 წელს დაწერილ წიგნს ამდენი შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პერსონაჟი რომ ჰყოლოდა? პასუხი, ვფიქრობ, ერთ-ერთი პერსონაჟის, პლასტიკური ქირურგის, სიტყვებში უნდა ვეძებოთ:

„მინდა, რომ: თალიასნაირების ხვედრი სხვებისას გავუთანაბრო, სკალპელის ყოველი მოძრაობით შემთხვევითი უსამართლობა გამოვასწორო, მსოფლიო წესრიგს შევეწინააღმდეგო, რომელსაც სამარცხვინოდ მივიჩნევ, და რომლის დროსაც შეიძლება ძაღლის ნაკბენმა გოგონას მომავალი წაართვას, გარიყოს, დაცინვის საგნად აქციოს.“

ხატოვნად რომ ვთქვათ, ჰოსეინი „კალმის ყოველი მოძრაობით“ ცდილობს ყველა პერსონაჟის „გათანაბრებას“ და ვფიქრობ, მშვენივრადაც ახერხებს. მართლაც, რომანის მრავალრიცხოვან პერსონაჟებს შორის გაჭირდება „მეორეხარისხოვანის“ გამოყოფა, რადგან აქ თითქმის ყველა „მთავარი“ მოქმედი პირია.

სწავლების კონცეფცია

თანამედროვე სამყარო წარმოუდგენელია განათლების კარგად გააზრებული და თანამედროვე გამოწვევებს მორგებული საგანმანათლებლო კონცეფციის  გარეშე. სახელმწიფოს კეთილდღეობა, მისი მომავალი, მონაწილეობა გლობალურ პროცესებში , განვითარება და აღმშენებლობა დამოკიდებულია ეროვნული და ზოგადსაკაცობრიო ღირებულებების, მაღალი პასუხისმგებლობის, ლიბერალურ-დემოკრატიულ ღირებულებებზე დამყარებული სამოქალაქო ცნობიერების მქონე განათლებული მოქალაქეების არსებობაზე, რომელთაც გაცნობიერებული აქვთ ქვეყნისათვის საკუთარი პროფესიული საქმიანობის მნიშვნელობა.

სიცოცხლის ადრეული წლებიდანვე ხდება ადამიანში გარკვეული ღირებულებების ჩამოყალიბება, მოგვიანებით კი სოციალიზაციის პროცესის მეშვეობით, მათი გამყარება. ზოგადსაგანმანათლებლო დაწესებულება სოციალიზაციის პროცესის განუყოფელი, მეტიც, ერთ-ერთი წარმმართველი ფაქტორია და სწორედ ის უნდა უზრუნველყოფდეს თანამედროვე მოზარდების მომზადებას ზრდასრული ცხოვრებისათვის და თანამედროვე სამყაროს გამოწვევებისთვის.

ქართული ენისა და ლიტერატურის საგანი საგნობრივი კომპეტენციების და უნარ-ჩვევების ჩამოყალიბების მიღმა პიროვნების ჰარმონიულ განვითარებას უნდა უწყობდეს ხელს. პიროვნების საკომუნიკაციო და პროფესიული უნარ-ჩვევები, საერთო კულტურა, მისი ღირებულებები, განვითარების პროცესი სწორედ მშობლიური ენის საფუძველზე ყალიბდება და საგნის სწავლების ძირითადი მიზნებიც ამ მოცემულობის გათვალისწინებით განისაზღვრება.

გარდა ამისა, ქართული ენისა და ლიტერატურის საგანი ქართულ ზოგადსაგანმანათლებლო სკოლებში შესასწავლ საგნებს შორის განსაკუთრებული მნიშვნელობისაა. საგნობრივი პროგრამის თანახმად, „ქართული ენა მხოლოდ ერთ-ერთი სასწავლო საგანი კი არ არის, არამედ სხვა საგანთაგან განსხვავებით, სწავლების ენაა, ყველა დანარჩენი საგნის შესწავლის საშუალებაა“.

უმნიშნელოვანესია საგანმანათლებლო სტრატეგიების და კონცეფციების მორგება თანამედროვე მსოფლიოს გამოწვევებისა და მოთხოვნებისთვის, რადგან გლობალური ცვლილებები, აზროვნების ახალი ტენდენციები, მეცნიერების  პერსპექტივები, ტექნოლოგიური მიღწევები ახალ რეალობას გვთავაზობს.

ჩვენს ქვეყანაში ენისა და ლიტერატურის სწავლების მრავალწლიანი გამოცდილება, მეთოდები, მიდგომები, საპროგრამო თხზულებები, აპრობირებული სასწავლო-მეთოდური პრატიკა – საგნის სწავლების არსებული კონცეფციის შემადგენელი ნაწილებია. საგანმანათლებლო საჭიროებების ცვლილებების, ტექნიკური პროგრესის და სხვა არაერთი ფაქტორის გათვალისწინებით ჩნდება ახალი გამოწვევები და სირთულეები, რაც საჭიროებს კვლევას, რევიზიას და სისტემურ ცვლილებებს.

განათლების ეროვნულ მიზნებში, ზოგადი განათლების შესახებ კანონში და სხვა დოკუმენტებში დეკლარირებული მიზნებისა და გეგმების განხორციელება ზოგადსაგანმანათლებლო დაწესებულებებში ხდება ეროვნული და სასკოლო სასწავლო გეგმებით გათვალისწინებული საგნებისთვის გამოყოფილი საათების განმავლობაში. გაკვეთილი სწავლა-სწავლების პროცესის ორგანიზების ძირითადი ფორმაა და გაწერილი მიზნების რეალიზებას სწორედ ის უნდა უწყობდეს ხელს.

პრობლემები, რომლებსაც პირადი პრაქტიკული გამოცდილების განმავლობაში ვაკვირდებოდი, რამდენიმე თემატურ ჯგუფად გავაერთიანე:

წიგნიერების „იმიტაცია“

კითხვისა და წიგნისადმი ინტერესის შემცირება განსაკუთრებით აისახება ენისა და ლიტერატურის საგნის შესწავლის მოტივაციაზე. წიგნიერების ე.წ.“იმიტაციური“ გამოცდილება დღესდღეობით საკმაოდ პოპულარული და აპრობირებული მეთოდია. მოსწავლეები ეცნობიან ტექსტების მოკლე შინაარსებს, პერიფრაზებს, ეკრანიზაციებსაც კი.

შინაარსზე ორიენტირება

საგაკვეთილო პროცესში უმეტეს შემთხვევაში სასწავლო აქტივობები შემოფარგლება ნაწარმოების ე.წ.გარჩევით,  შინაარსის დამუშავებით, ისტორიულ-კულტურული მოცემულობის მწირი მიმოხილვით, ავტორის ბიოგრაფიის ზერელე გაცნობით ( დაბადება-გარდაცვალების და ცხოვრების მნიშვნელოვანი თარიღების მიმოხილვით). ნაკლები დრო ეთმობა ანალიტიკური, მაღალი სააზროვნო უნარების გასააქტიურებელ სავარჯიშოებს, ინტერპეტაციას, მსჯელობას საკვანძო საკითხებზე, ვერ ხერხდება ცხოვრებისეულ გამოცდილებასა და თანამედროვე აქტუალურ პრობლემებთან წაკითხულის დაკავშირება, თანამედროვე კონტექსტის თანახმად გააზრება. მიზეზი – დროის უკმარისობა და პროგრამული მასალის მოცულობაა. ტექსტის შინაარსის დამახსოვრება, მოკლე შინაარსის გადმოცემა ლიტერატურის, როგორც ფუნდამენტური ღირებულების მქონე ხელოვნების დარგის მნიშვნელობას აკნინებს. პროცესი ორიენტირებულია პრაგმატული მიზნის მიღწევაზე ( შინაარსის კარგად დამახსოვრება გამოცდის ჩაბარების წინაპირობაა).

საპროგრამო ტექსტების რაოდენობა და მოცულობა.

საათობრივი ბადით საგნისთვის გამოყოფილი საგაკვეთილო საათები არ არის საკმარისი ამ რაოდენობისა და მოცულობის ტექსტების სტანდარტთან შესაბამისად დასამუშავებლად. საპროგრამო მხატვრული ნაწარმოებების მხატვრული, კულტურული, ეროვნული, ისტორიული ღირებულებების გათვალისწინებით რომელიმე მათგანის დათმობა პრობლემურია. შესაბამისად, მოსწავლისთვის შეთავაზებული სავალდებულო ჩამონათვალი გაცილებით აღემატება მათი შესწავლისთვის გამოყოფილ დროს.

შინაგანი მოტივაციის ნაკლებობა – მიზეზები:

პროგრამულ ტექსტებზე დაკვირვება ცხადყოფს, რომ ნაკლებადაა გათვალისწინებული მოსწავლეების ასაკი, ასაკობრივი თავისებურებები, ფსიქოემოციური განვითარება, ინტერესები. ფსიქოლოგიური ბარიერები ტექსტის გაგების თვალსაზრისით საკმაოდ დიდ პრობლემას ქმნის, მოსწავლეებს უჭირთ განსხვავებულ ეპოქაში, სოციო-კულტურულ გარემოსა და პირობებში შექმნილი ტექსტების ამ რაოდენობით შესწავლისას მოტივაციის  შენარჩუნება. მოსწავლეთა ლექსიკური, სამეტყველო, ენობრივი, მხატვრული, ინტერტექსტუალური ( პარალელები სხვა ნაწარმოებებთან, ალუზიები…)და ექსტრატექსტუალური  კომპეტენციები საკმარისი არ არის მიწოდებული ტექსტების გასაგებად და გასააზრებლად.

ცხოვრებისული გამოცდილება და ტექსტების აქტუალობა

პროგრამულ ჩამონათვალშიც და სახელმძღვანელოებშიც მცირე ადგილი აქვს დათმობილი თანამედროვე ავტორების ტექსტებს, მოსწავლეებს არ ეძლევათ საშუალება გაეცნონ მათთვის საინტერესო, მნიშვნელოვან თემებსა და მოტივებზე დაწერილ თხზულებებს, არადა ეს გამოცდილება საკმაოდ მნიშვნელოვანია ლიტერატურისადმი სწორი დამოკიდებულების ჩამოსაყალიბებლად. ლიტერატურული კანონის ფარგლებში შერჩეული ტექსტები,  მიუხედავად უპირობო მაღალმხატვრული და კულტურული ღირებულებისა, ამგვარ გამოცილებას ვერ სძენენ ახალბედა მკითხველს.

მონოკულტურული ჭრილი

ეროვნული სასწავლო გეგმებისა და შეფასების ცენტრის მიერ შემუშავებულ სახელმძღვანელოთა გრიფირების წესზე თანდართულ ინსტრუქციაში სახელმძღვანელოების შეფასების კრიტერიუმების თაობაზე მითითებულია: „დ) სახელმძღვანელოს შინაარსი ითვალისწინებს საქართველოს მოსწავლეთა მრავალფეროვნებას რასის, კანის ფერის, ენის, სქესის, რელიგიის, პოლიტიკური და სხვა შეხედულებების, ეროვნული, ეთნიკური და სოციალური კუთვნილების, წარმოშობის, ქონებრივი და წოდებრივი მდგომარეობის და საცხოვრებელი ადგილის მიხედვით. ე) სახელმძღვანელო უწყობს ხელს არასტერეოტიპული, მრავალმხრივი აზროვნებისა და შეხედულებების განვითარებას მოსწავლეებში. მიუხედავად ამისა, ლიტერატურის სწავლება ქართულ საგანმანათლებლო სივრცეში გულისხმობს ლიტერატურის ნაციონალურ ჭრილში გააზრებას, ტრადიციულად დამკვიდრებული ლიტერატურის ისტორიის შესწავლას, ლიტერატურული ტექსტების გააზრებაც უმეტესად ჩაკეტილ, მონოკულტურულ ჭრილში ხდება.

ენობრივ-გრამატიკული ასპექტი

არასაკმარისი დრო ეთმობა ენობრივ-გრამატიკული კომპეტენციების დაუფლებას. გრამატიკული, სტილისტიკური,მხატვრული საშუალებების შესწავლა არასათანადო ხარისხით ხდება.  შედეგად მოსწავლეები ორთოგრაფიულ, სინტაქსურ, სტილისტიკურ, პუნქტუაციურ ნორმებს  სასურველზე ( მოსალოდნელზე) დაბალი ხარისხით ეუფლებიან. უჭირთ სხვადასხვა ტიპის და სტილის ტექსტების გამართულად წერა, გრამატიკის, ორთოგრაფიის, პუნქტუაციის წესების მართებულად გამოყენება ტექსტის ასაგებად და დასახვეწად.

ჩემთვის, როგორც პრაქტიკოსი მასწავლებლისთვის, დასმული საკითხების სამომავლო კვლევა და ამ მოსაზრებების დადასტურება ან უარყოფა უმნიშვნელოვანესი საკითხია. საინტერესო იქნებოდა კოლეგების მოსაზრებების და დამოკიდებულებების გაცნობა.

ინტერესით დაველოდები გამოხმაურებას, კრიტიკულ შენიშვნებს და განსხვავებული მოსაზრებებს.

(წერილი მელოდის)

გამარჯობა, მელოდი, მე დიანა მქვია. მე კარგად ვიცი, რას ნიშნავს სიტყვა, რომელიც მიზანს ვერ ხვდება. ლაპარაკი ძალიან ადრე დავიწყე, თუმცა ხშირად, ძალიან ხშირად ჩემი წარმოთქმული სიტყვა  მიზანს, სხვების სმენას თუ გულს სცდებოდა, ჰაერში იკარგებოდა ასფალტზე გაფანტული თესლივით, უდაბნოში ნამღერი იავნანასავით, წყლისთვის მოყოლილი სიზმარივით. კლასში, კლასს გარეთ, მეგობრებთან, ქუჩაში, სახლში, სიტყვები ყოველთვის ვერ აღწევდნენ მიზანს. მათი  ამბავი კარგად ვიცი, მე დიანა ვარ, სკოლის მოსწავლეც ვიყავი და სტუდენტიც, შვილიც და დედაც.

            პროფესია, რომელიც ავირჩიე, სიტყვების გაზომ-აწონვას, შესწავლას, სიგრძესა და სიგანეზე გაჭრას, მათზე მიკროსკოპით დაკვირვებას, მათი ძირებისა და ფუძეების შესწავლას, მათი წარმომავლობის, წარმოშობის, ცვლილების ცოდნას, მათი გამრავლების ან თუნდაც გაყოფის წესებს გულისხმობს – მე დიანა  ვარ, ფილოლოგი, ენათმეცნიერი და სიტყვების შესახებ ყველაფერი უნდა ვიცოდე, ყოველდღიურად ვსწავლობ, ვიკვლევ, სიტყვების არტეფაქტებს ვეძებ, მტვრისგან ვასუფთავებ, ყოველდღე ვსწავლობ, თუმცა ვერ ვიტყვი, რომ ვიცი.

             ჩემი ცხოვრების მთავარი საქმეც სიტყვების ცოდნაა,  მათი ერთმანეთთან მიბმა თუ მიკერება, საშიში, თუმცა საინტერესო ცდები, სასიამოვნო და ზოგჯერ რთული კომბინაციები. მე ვიცი სიტყვები, თუმცა ხშირად მათი დაკავშირება, წინადადება, ქვეწყობა თუ თანწყობა, შერწყმა თუ გამარტივება ყოველთვის ვერ მეხმარება ვთქვა სწორედ ის, რისი თქმაც მინდა. არის ხოლმე, დაჯდები და წერ, თითქოს ყველა სიტყვა თავის ადგილზეა, ლექსის ქსოვილი ეწყობა, ლაგდება, კარგია, მაგრამ აღმოაჩნდება ის ერთადერთი სიტყვა, რომელიც ვერ იპოვე, ვერ ჩასვი, ვერ მოისადაგე. ჰოდა, ზუსტად მაშინ ვფიქრობ, მე თუ ვერ ვხვდები, სხვას როგორღა გავაგებინო? მე დიანა ვარ, პოეტი და ვიცი, რა რთულია სიტყვების კუბიკ-რუბიკი.

            ყველაზე ძალიან სიტყვების ძალას მაშინ ვგრძნობ, როცა გაკვეთილს ვატარებ. ვცდილობ მოსწავლეების არცერთი სიტყვა არ ავიცდინო, მაგრამ ვგრძნობ, რომ ზოგჯერ ჩემი სიტყვები გზაში მეკარგება, არ აღწევს სახელმძღვანელოებს ჩაჩერებულ, თითის ბალიშებზე მელანმოცხებულ, კალმისღეჭია, ჭკვიან, საინტერესო და მხიარულ ბავშვებამდე, ზოგჯერ ასეც ხდება, მაგრამ მე ვსწავლობ. მე დიანა ვარ, მასწავლებელი და სიტყვები ყველაზე რთული ასახსნელი გაკვეთილია.

            მიყვარს, ძალიან მიყვარს და აი, უკვე 7 წელია ერთად ვცხოვრობთ. ჩვენი სიტყვები ზოგჯერ ერთმანეთს ხვდებიან და გზას ერთი მიზნისკენ მიუყვებიან. ზოგჯერ ეს სიტყვები მხოლოდ ჩვენ ორს გვესმის, უმოკლესი მანძილია მისი ბაგიდან ჩემს ყურამდე. ზოგჯერ სიტყვები ჩურჩულია, ზოგჯერ ხმის სიმაღლეც იმატებს. ისეც ხდება, რომ სიტყვები ერთმანეთს ისხლეტენ, მაგრამ პირიქითაც ხშირადაა, ხან ტელეფონის შეტყობინებით ვცვლით სიტყვებს, ხანაც სოციალური ქსელით,  მე შეყვარებული ვარ და სიტყვების ძალის მჯერა.

            5 წელია  რაც გავაჩინე. მას მერე ყოველი დღე ახალი თავგადასავალია. ის ჭკვიანი, დიდთვალება, ლამაზი ბიჭია. კითხვა უყვარს და ათასგვარი სახლების, ხიდების, კონსტრუქციების აწყობა. სიტყვებს დიდხანს, ძალიან დიდხანს ველოდი, ლაპარაკი დააგვიანა. მერე, როგორც ფერად-ფერადი პეპლები, მოდიოდნენ და მასხდებოდნენ მხრებზე ყველაზე ძვირფასი ბაგიდან გამოფრენილი სიტყვები – დედა, გავისეირნოთ, მიყვარხარ, ძილი ნებისა, დილა მშვიდობის და ა.შ და ა.შ. სიტყვები მოვიდნენ, როგორც იქნა, მაგრამ ახლა გაგიმხელ, რომ მეგონა, მათ ლოდინს ვერ გავუძლებდი. მე დიანა ვარ, დედა და ჩემმა ბიჭმა ლაპარაკი დააგვიანა. ჰოდა, ზუსტად ვიცი, რა გრძნობაა, როცა ახალდახნულ, ფხვიერ მიწაში ჩაყრილი თესლის გაღვივებას ელოდები, ელოდები და სულ იშვიათად ეჭვიც კი გიტევს, ნეტავ ეს ხორბალი მოხარშული ხომ არაა?

            ჰოდა, მელოდი, მე კარგად ვიცი, რას ნიშნავს, როცა შენი სიტყვების არ სჯერათ. ისიც ვიცი, ეჭვი რა არის. ისიც, როცა ვერაფერს ამტკიცებ. ისიც, მიზანში მოხვედრილი სიტყვა რა არის… ყველაფერი გამომიცდია და ერთ, ყველაზე მნიშვნელოვან რამეს მივხვდი. სიტყვების არარსებობა დასასრული არ არის, ზოგჯერ მიზანი თავად მიდის სიტყვებთან, თავად ეძებს სიტყვებს. მიზანი – ჩვენს სათქმელში იბადება.

            მოკლედ, ასე, არ შეგეშინდეს, მთავარია, მელოდია არსებობდეს, მას ჩიტიც იმღერებს, ნიავიც და ქალაქის ავტომანქანების ხმაურიანი საყვირებიც.

გუშინ ისეთი რამ მოხდა, რასაც ამ ბლოგში ვერ მოვყვები ეთიკის პრინციპებიდან გამომდინარე, არც ფაქტი და ხანძარია კავშირში ერთმანეთთან, მაგრამ სკოლიდან გამოსულს, იქვე სახანძრო რომ მიხსენეს, მაშინვე ეს წიგნი გამახსენდა – რეი ბრედბერის “451 გრადუსი ფარენჰეიტით”. მოკლედ, რაზეა ეს წიგნი – ადამიანები ცხოვრობენ სრულ კმაყოფილებაში, რაღაც ახალ განვითარებაზეა კაცობრიობა გადასული და თითქოს ყველა ბედნიერია, მაგრამ ერთი უცნაურობა ახასიათებს ამ საზოგადოებას. მათში არის სახანძრო სამსახური, რომელიც კი არ აქრობს, არამედ აჩენს ხანძარს იმის გამო, რომ სადღაც გადამალული წიგნები დაწვას იმ სახლთან ერთად, სადაც ისინი აღმოაჩინეს.

იმ ქალაქში არიან ადამიანები, რომლებიც წიგნებს მალავენ. დიახ, მათ არ სურთ ცვილის ფიგურებად ცხოვრება, ყოფნა ისე, თითქოს ყველა და ყველაფერი ერთნაირია და ისინი მალავენ წიგნებს, თუმცა ბევრს ეს ცდა უცუდდება და მათ აგნებენ. შემდეგ  ერთ-ერთი მეხანძრე ყველაფერს ხვდება, უახლოვდება წიგნების ადამიანებს და ბოლოს ნახულობს, როგორ შეიძლება წიგნი იყოს ადამიანი, რომ თვითონ დაწერილი წიგნებიც ადამიანები არიან, რომ ისინი ოდესღაც ადამიანებმა დაწერეს საკუთარი გამოცდილებებით, განცდებით, იდეებით, იმედებით: “ყოველი წიგნის უკან ადამიანი იდგა, ადამიანი ფიქრობდა მსჯელობდა და დიდი წვალებით ნელ–ნელა გადაჰქონდა თავისი აზრი ქაღალდზე”.

მგონი სჯობს, იცავდე წიგნებს და ვიღაც მათ ებრძოდეს, ვიდრე საზოგადოება წიგნის მიმართ გულგრილი იყოს, არც უშავებდეს რაიმეს, არც მატებდეს. ისევ ბრედბერს რმ დავუჯეროთ, “ვინც არ აშენებს, უნდა დაანგრიოს”. ამ სიტყვების აზრი ქართულ ლიტერატურაშიც გვხვდება კონსტანტინე გამსახურდიასთან და გურამ რჩეულიშვილთან, ოდნავ განსხვავებულად, თუმცა მაინც, რომ სიამოვნება შენებაშია და არა აშენებულით ტკბობაში. ასევე გვხვდება ილია ჭავჭავაძესთან. ის უფრო მეტად მიესადაგება ბრედბერის სათქმელს, რომ „მოძრაობა და მოძრაობაა მთავარი, ჩემო თერგოც“ და ჩემო ადამიანებო. რა თქმა უნდა, არ ვაშენებ, ამიტომ რადგან მოძრაობაა საჭირო, უნდა ვანგრიოო, გაუმართლებელია. თუმცა გააზრებულ მოქმედებას, რომელიც სიკეთის მომტანია, თუნდაც ნგრევა ერქვას, თავის შინაარსში უდევს მომავალი შენებისთვის ადგილისა და ვითარების მომზადების წინაპირობა.

ფრანსუა ტრიუფოს ამ რომანის ეკრანიზაციაში ძალიან ამაღელვებელია ბოლო კადრები, სადაც მეხანძრე ცოცხალ ადამიან-წიგნებს ხვდება.

ჩვენ გვაქვს სკოლის ბიბლიოთეკები, ქალაქის წიგნთსაცავები, მოსწავლეებს სახლებში აქვთ საოჯახო კუთხეები წიგნებისთვის, არსებობს სხვადასხვა ინტერნეტრესურსი, თუმცა იქცევიან თუ არა ბავშვები იმ წიგნებად, რასაც კითხულობენ?.. ცოტა უაზრო და რიტორიკული შეკითხვაა და დავაზუსტებ, კითხულობენ თუ არა ისინი ისე, რომ მათში რაიმე შეიცვალოს?..

პირველ რიგში, ჩვენ უნდა დავანახოთ მათ კითხვის საჭიროება. საჭიროებები კი სხვადასხვაა. ვინმესთვის ეს შეიძლება ესთეტიკური სიამოვნების მიღება იყოს, ვინმესთვის – მეტი განათლების მიღება, საკუთარი აზროვნებისა და აზრების განვრცობა-განვითარება და ა.შ. ანუ, მოსწავლის საჭიროებებს უნდა მოვარგოთ იმის ახსნა, თუ რატომაა საჭირო ლიტერატურა. თუ არ არსებობს საჭიროება, არ იქნება დაინტერესებაც.

დაკვირვებიხართ მოსწავლეებს? ვინც კითხულობს ისე, ვალდებულების გარეშე, საკუთარი სურვილით, თუნდაც სავალდებულო ტექსტებს, როგორ ემოციურად საუბრობს, განიხილავს, აკავშირებს. ისინი კი, ვისთვისაც ეს მხოლოდ ვალდებულება და ნიშნის მიღების საშუალებაა, ერთფეროვნად, სწორხაზოვნად, გაუაზრებლად ხსნიან ფაქტებს, მოვლენათა ლოგიკურობა-ალოგიკურობას და ასევე ვითარდებიან მომავალი საზოგადოების წევრებად. რჩებათ იგივე დამოკიდებულება – გულგრილი და ზედაპირული მიდგომა ყველა საკითხის მიმართ.

“ხალხი ჩირაღდანს ჰგავს, რომელიც, სანამ არ ჩააქრობენ, მხოლოდ საკუთარ შუქს ასხივებს. რა იშვიათად ხდება, რომ სხვა ადამიანმა ასახოს შენი სახე და დაგანახოს შენი შთაბეჭდილებები, შენი იდუმალი და მოკრძალებული ფიქრები”, – ეს სიტყვებიც ბრედბერის რომანიდანაა. წიგნები ჩვენ გვაჩვენებენ ჩვენს სახესა და შთაბეჭდილებებს, მიუხედავად იმისა, რომ მათში სხვა პერსონაჟებია, რომლებსაც სხვა ფიქრები აქვთ. აუცილებელია, რომ მასწავლებლებმა ცდა არ დავაკლოთ, რომ მოსწავლეების შუქი არ ჩაქრეს და თან ავსახოთ მათი სახეები, დავანახოთ თავიანთი ფიქრები, შთაბეჭდილებები, იდუმალი და მოკრძალებული ფიქრები და შემდეგ ამის სხვებისთვის გაკეთება ვასწავლოთ.

მაგიდაზე 1929 წელს გამოცემული დიდი საბჭოთა ენციკლოპედიის ტომი დევს. შიდა გვერდზე წარწერაა: „გუძა ცხადაიას წიგნებიდან“, თავფურცელზე – სარედაქციო კოლეგიის წევრთა გვარები: ბუხარინი, კრჟიჟანოვსკი, კუიბიშევი, მოლოტოვი… ეს მოცემულობა უკვე ამოშლის  რეპრესიების მძიმე წლების ასოციაციებს… გახუნებულ, მუყაოიან სასკოლო ფოტოებზე მოსწავლეებს შორის ჩამდგარი კოსტუმიანი მამაკაცის ამოკაწრული სახე ასოციაციებს მტკიცებულებად ენაცვლება.  ამ  წიგნის პატრონი, დიანოზ (გუძა)  ცხადაია გულდაგულ ამოშლილი. მეორე ფოტოს მესაკუთრეს მეტი გაბედულება შერჩენია, ვერ გაუმეტებია „მტერი“-დირექტორი ამოსაკაწრად.

დუშეთის N1 საჯარო სკოლის კარგად მოწყობილ, თანამედროვედ აღჭურვილ ისტორიის კაბინეტში ვიმყოფებით. კაბინეტი ამოკაწრული, მაგრამ არდავიწყებული კაცის სახელს ატარებს. გვესაუბრება ისტორიის მასწავლებელი ქალბატონი ელენე (თინა) პატაშური. რამდენიმე თვის წინ ქალბატონ თინას  ღირსების ორდენი უკვე მეორედ გადასცეს.

– უკვე ორმოცდაათი წელია ამ სკოლაში ვარ და წარმოიდგინეთ, რამდენი მოსწავლე მყავდა. ასაკის მიუხედავად, ძალიან მიყვარს სიახლეები. წყაროებშიც სულ ვიქექები, ათასჯერ წაკითხულში რამე  ახალი და საინტერესო მინდა აღმოვაჩინო, რომ ბავშვებს მივუტანო. დღეს ინტერნეტით იმდენი ინფორმაციაა ხელმისაწვდომი, რომ მოსწავლის ინტერესის აღძვრაზე მასწავლებელმა სერიოზულად უნდა იფიქროს და იზრუნოს. ეს სპონტანურად არ მიიღწევა. ამდენი წლის არცთუ ურიგო გამოცდილება მაქვს, მაგრამ ყოველ ჯერზე ახლიდან ვფიქრობ გაკვეთილის წარმართვაზე, იმაზე, რა სიახლე შევიტანო, როგორ დავაინტერესო თემით. სხვანაირად სწავლა ვერ იქნება სახალისო. ახლაც ასომთავრულზე სასაუბროდ გადავწყვიტე მიმებაძა ქართველი კალიგრაფებისთვის და „ანის“ მოხატვა დავიწყე, მგონი, გამომივიდა…

– მოსწავლეებთან და მშობლებთან ურთიერთობა პრობლემად როდის ექცევა მასწავლებელს?

– ამ პრობლემას სხვადასხვანაირი ფესვები შეიძლება ჰქონდეს. დღეს რით შეიძლება მართო კლასი ისე, რომ არც შეაშინო ვინმე და არც დაემუქრო? ბავშვს თანატოლივით უნდა მოექცე, უნდა იმეგობრო მასთან.  ხანდახან ვკამათობ ჩემს ახალგაზრდა კოლეგებთან იმაზე, რომ მშობელი და ბავშვი მასწავლებლის ხელქვეითები არ არიან. ასეთი მიდგომა დაუშვებელია. როცა რაღაც არ მოგვწონს, გავიხსენოთ, რომელი თაობის შვილები არიან დღევანდელი მოსწავლეები. მათი მშობლები ის გოგო-ბიჭები არიან სიბნელეში, შიმშილში, შიდა და გარე ომებში რომ გავატარებინეთ ბავშვობა და ყმაწვილობა. ლამის სული და გული გამოვაცალეთ. უკვალოდ არაფერი ჩაივლის და მასწავლებელს უნდა ახსოვდეს ყველაფერი, ახსოვდეს, ვინ საიდან მოდის. სწავლების პროცესში ყველაზე დიდ  რესურსს თავად ბავშვები წარმოადგენენ.  მეექვსე კლასში ქვის ხანის შრომის იარაღებზე ვესაუბრებოდი, ვაჩვენე მოდელები, ჯერ მარტო ქვას რომ იყენებდნენ იარაღად, მერე როგორ მიუმატეს ხის სახელური. მოსინჯეს, აატრიალ-ჩაატრიალეს. მეორე გაკვეთილზე ორმა მომიტანა თავიანთი ხელნაკეთი. ნახეთ, რა კარგად უშრომიათ და მართლაც ზუსტად გამოსვლიათ. აქ, თაროებზე რასაც ხედავთ, მათი ძალისხმევის შედეგია. ერთმა პაპა არ მოასვენა და ქალამანი ამოასხმევინა, მეორემ – ქისა მოქსოვა, მესამემ დოქი ჭიქურით მოიტანა… მე და ჩემი მოსწავლეები ერთად ვდგამთ გაკვეთილ-სპექტაკლებს, ერთად ვქმნით „დეკორაციებსა“ და „მიზანსცენებს“…

– ანუ მასწავლებელი მსახიობიც უნდა იყოს, გაკვეთილი კი – სპექტაკლი…

– რასაკვირველია. განა გაკვეთილი სცენაზე ყოფნა არ არის? ჩემი მაყურებლები და მსმენელები ბავშვები არიან. მერე რა, რომ კლასში ტაში არ ისმის, სამაგიეროდ მათი თვალები, გამომეტყველება მაგრძნობინებს, რომ როლი კარგად შევასრულე… დასვენებებზე ეს კარი ღიაა. მოდიან, მეკითხებიან, მეკამათებიან, ხანდახან შეიძლება განგებ სხვანაირად ვუთხრა რამე, რომ შემეწინააღმდეგონ, თავიანთი პოზიცია დაიცვან. რა არ მომხდარა ამ საკლასო ოთახში, მატყლის დაჩეჩვიდან დაწყებული, ყველის ამოყვანის, ძაფის შეღებვით დამთავრებული. ეს მოსწონთ, ასე ინტერესდებიან, ასე ვსწავლობთ ისტორიას  დღევანდელობასთან კავშირში. მოსწავლემ თავი მნიშვნელოვან პერსონად უნდა იგრძნოს, ასე არ მოწყდება გაკვეთილს, არ მობეზრდება. პროექტში, რომელიც ჩვენ განვახორციელეთ მოსწავლეების დიდი წვლილია. მეკითხებიან, ახალი პროექტი არ უნდა დავიწყოთო?

– გვიამბეთ პროექტზე, რომელსაც ეს წიგნი, ფოტოები უკავშირდება.

– ერთ დღეს სკოლაში მოგვაკითხა რამდენიმე უცნობმა. როგორც გაირკვა, ერთი მათგანი გახლდათ ნიკოლოზ ცხადაია, კომის ავტონომიური რესპუბლიკის ქალაქ უხტის ტექნიკური უნივერსიტეტის რექტორი. მან შემოგვთავაზა გვემუშავა ახალ პროექტზე. მამამისის, 1937 წლის რეპრესიების დროს გადასახლებული გუძა ცხადაიას შესახებ მოგვეძიებინა  დუშეთში შემორჩენილი ინფორმაცია. სანაცვლოდ კი  ამ კაბინეტისა და კიდევ სკოლის გარკვეული ნაწილის კეთილმოწყობას დაგვპირდა. წინადადება საინტერესო, მაგრამ არცთუ იოლი იყო. კარგად ვიცნობ დუშეთსა და დუშელებს და ვიცოდი, გუძა ცხადაიას ნამოწაფარებს თითზე ჩამოსათვლელად თუ ვიპოვიდით. მაინც დავთანხმდი… ცდას წინ რა ედგა?

– რა იცოდით და რა შეიტყვეთ ამ პიროვნების შესახებ?

– დიანოზ, იგივე გუძა ცხადაია 1902 წელს ხობის რაიონის სოფელ ნოჯიხევში დაიბადა. მამამისს სტეფანე ცხადაიას, როგორც ჩვენთვის ცნობილია, 1875 წელს მშობლიურ სოფელში, საკუთარ სახლში დაწყებითი სკოლა გაუხსნია, რომელსაც 1905 წლამდე უარსებია. სტეფანეს ექვსივე შვილმა მიიღო განათლება, მათ შორის, დიანოზმაც. მან თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის ფილოსოფიის ფაკულტეტი  დაამთავრა და ჯერ ყაზბეგში, შემდეგ ჩვენს რაიონში გამოუშვეს სამუშაოდ. ცხადია,  პროექტში მოსწავლეები ჩავრთე. ავუხსენი საქმის ვითარება და დავიწყეთ იმ ადამიანების მოძიება და გამოკითხვა, რომლებსაც შეიძლებოდა რამე სცოდნოდათ გუძა ცხადაიას შესახებ. ვიღაც იტყვის, კომპიუტერმა და ამ სიახლეებმა სულ გადარია ბავშვებიო… როგორ გეკადრებათ? ისინი მონდომებით და სერიოზულად მოეკიდნენ საქმეს. როგორც გაირკვა, უნივერსიტეტის დამთავრების შემდეგ იგი1947 წელს ჯერ ყაზბეგის სკოლის დირექტორად დანიშნეს, 1930-1937 წლებში კი დუშეთის ვაჟა-ფშაველას სახელობის საშუალო სკოლის დირექტორად მუშაობდა. ამ სკოლას დუშეთში ახალშენის სკოლასაც ეძახდნენ. ის ობოლი და შორი სოფლებიდან ჩამოსული ბავშვების თავშესაფარიც იყო. სკოლა, რომლის დირექტორიც გუძა ცხადაია ყოფილა, აღარ არსებობს, იმ შენობას ახლა საცხოვრებლად იყენებენ. ამიტომ გადაწყდა მემორიალური დაფა აქ, ჩვენს სკოლაში გაკეთებულიყო. მოვიძიეთ ფოტოები, მასალები. დუშეთში სულ ოთხ ადამიანს მივაგენით, ვისაც გუძა ცხადაია ახსოვდა, როგორც განათლებული, სამართლიანი და პრინციპული პედაგოგი. ეს ფოტოები ჩვენთვის ზოგი სხვენიდან, ზოგი ძველი ნივთებიდან მოიძიეს. ჩვენთვის ცნობილი იყო, რომ გუძა ცხადაია დუშეთში აქაურ ქალზე, 19 წლის ქეთევან  მაჩაბელზე დაქორწინდა. შეეძინათ ორი ქალიშვილი. ამ პერიოდს დაემთხვა დაუნდობლობითა და სისასტიკით ცნობილი რეპრესიის წლები. გადასახლების მიზეზზე დაბეჯითებით ვერაფერი გვითხრეს. ამბობენ, ლენინის ბიუსტი მაგიდიდან გადაუვარდა და ვიღაცამ დაასმინაო… დაპატიმრებამდე ის თბილისის ერთ-ერთ სკოლაში  გადასულა სამუშაოდ, ეტყობა თავი აარიდა აქაურობას. მაგრამ იქაც მოძებნეს და 10 წლით კომის რესპუბლიკაში, ტორფებისა და ჭაობების მხარეში, ნავთობმოპოვებაზე სამუშაოდ გადაასახლეს. სანამ იქიდან დაბრუნდა, მეუღლე და ერთი შვილი გარდაეცვალა. მეორე გოგონას დედის დეიდა ზრდიდა. როგორც ამბობენ, საზოგადოებას მისგან მაინც შორს ეჭირა თავი. „ხალხის მტრის“ იარლიყი მძიმე აღმოჩნდა, ოჯახიც განადგურებული დახვდა… გულგატეხილმა ისევ უკან დაბრუნება გადაწყვიტა. სავარაუდოდ, იქ 10 წელიწადში  მოასწრო მეგობრების გაჩენა. გადასახლებულები უფრო გაგებით ეკიდებოდნენ ერთმანეთს. იქ 1949 წელს გერმანელი ქალი შეირთო, რომელთანაც შეეძინა ორი ვაჟი, ერთ-ერთია ნიკოლოზი, მეორე ვაჟი – ბორისი სოჭში ცხოვრობს. როცა ჩვენს კაბინეტს გუძა ცხადაიას სახელი დაერქვა, მისმა ქალიშვილმა, ქალბატონმა ჯილდა ცხადაიამ, რომელსაც დღესაც არ მოუშლია კერა დუშეთში, „დიდი საბჭოთა ენციკლოპედიის“ ეს ტომი გვაჩუქა: მამასგან სამახსოვროდ სულ ორი წიგნი დამრჩა და მინდა, ერთი აქ, ამ კაბინეტში გქონდეთო. საერთოდ ქალბატონმა ჯილდამ დიდი მხარდაჭერა გაგვიწია მასალების მოძიებაში. მოკვლეული მასალა თემატურ ჟურნალად ვაქციეთ, ყველაფერს იქ მოვუყარეთ თავი. პროექტის თანაავტორები გახლავართ მე, ჩვენი სკოლის დირექტორი ლალი ებიტაშვილი, ხოლო მონაწილე – მოსწავლეები საბა ნათელაშვილი და ნიკოლოზ კობიაშვილი.

ბატონმა ნიკოლოზმა, დაპირებისამებრ, გაგვირემონტა და მოგვიწყო ისტორიის კაბინეტი, რომელსაც გუძა ცხადაიას სახელი ეწოდა. გარემონტდა სკოლის დერეფანი და დირექტორის კაბინეტი. სკოლის გარეთა კედელზე დამონტაჟდა მემორიალური დაფა. შარშან ოქტომბერში კიდევ გვეწვია  ნიკოლოზ ცხადაია. მისგან ახალი წინადადებაც მივიღეთ: ის მზად არის წელიწადში სამი დუშელი ახალგაზრდა ვაჟის (ცხადია, ჩვენი რეკომენდაციით) იმ უნივერსიტეტში სწავლა უზრუნველყოს, რომლის რექტორიც თავად ბრძანდება.

– ქალბატონო თინა,  რამდენადაც ვიცით, თქვენ ერთადერთი მასწავლებელი ბრძანდებით, რომელმაც  ღირსების ორდენი მეორედ მიიღეთ…

–  ბევრი პედაგოგი იმსახურებს ასეთ ჯილდოებსაც და პატივისცემასაც. განათლების გარეშე ქვეყანა წინ ვერ წავა. მასწავლებელზე ბევრია დამოკიდებული. თავი არასდროს დამიზოგავს. ისე აეწყო ჩემი ცხოვრება, რომ  მასწავლებლობა ჩემთვის  ყველაფერია. ისტორია კი არ მასვენებს. გამოვიდა „ნარკვევები სამხრეთ კავკასიის ქვეყნების ისტორიაზე“, მონაწილეობა მივიღე ამ წიგნის, ეგრეთ წოდებულ, ჯვარედინ ანალიზში. ახლაც ვმუშაობ დაღესტნელებისა და დუშელების ურთიერთობის ისტორიაზე. მთავარია, რომ ეს მასალები ეფექტურად გამოვიყენოთ მოსწავლეთა სწავლებაში. გუძა ცხადაიას ცხოვრების ისტორია წარმოადგენს საუკეთესო რესურსს, რომ მოსწავლეებს რეპრესიის თემა ბოლომდე შეაცნობინო, განყენებულად კი არ უამბო რამე, არამედ თავად მიაჩვიო კრიტიკულად აზროვნებას, მათ უნდა გაუჩინო კითხვები და მოაძებნინო პასუხები ამ კითხვებზე: რა ხდებოდა? როგორ შეაფასა ისტორიამ ეს ქმედებები? როგორ იქცეოდა საზოგადოება? რა ღირებულებებია უცვლელი და რა იცვლება? რა დასკვნები გამოგვაქვს ისტორიიდან და კიდევ მრავალი… მოსწავლეს კითხვები არ უნდა ასვენებდეს და სკოლა ამ კითხვებზე დისკუსიის ადგილად უნდა ეგულებოდეს.

ჩვენი ცხოვრების სხვადასხვა ეტაპზე გვხვდებიან ადამიანები, რომლებსაც შემდეგ ვეღარასოდეს ვივიწყებთ და ყოველთვის სითბოთი, სიყვარულით და ღიმილით ვიხსენებთ. ადამიანები, რომლებიც გამოირჩევიან საოცარი ხიბლით, ცხოვრების, საქმისა და ქვეყნისადმი სრულიად განსაკუთრებული დამოკიდებულებით. ადამიანები, რომელთა გვერდითაც ვერასოდეს დაკარგავთ უკეთესი მომავლის იმედსა და რწმენას. ადამიანები, რომლებიც  თავისი ცხოვრებით გვიჩვენებენ, თუ რას ნიშნავს ქვეყნის, ხალხისა და იმ საქმის სიყვარული, რომელსაც ემსახურებიან. ალბათ დამეთანხმებით, რომ ორმაგად სასიხარულო და სასიამოვნოა ისეთი ადამიანის გაცნობა და მასთან ურთიერთობა, თუ ის მომავალი თაობის აღზრდისა და განათლების საქმეს ემსახურება. სწორედ ასეთ ადამიანთა კატეგორიას მიეკუთვნება საზოგადოებრივი კოლეჯის „აისი“ დირექტორი ქალბატონი ნათელა პაპუნაშვილი. თავისუფლად შეიძლება ითქვას, რომ ის ამ სასწავლებლის ცოცხალი მემატიანეა. 42 წელია ქალბატონი ნათელა მოზარდი თაობის სწავლა-განათლებითა და აღზრდით არის დაკავებული და აქედან თავისი ცხოვრების 36 წელი სწორედ ამ სასწავლებელს მიუძღვნა. სასწავლებელს, რომელმაც ბოლო სამი ათეული წლის განმავლობაში სერიოზულ ქარტეხილებს გაუძლო, დიდი ცვლილებები განიცადა და დღეს ქართული სულის მატარებელ ევროპული დონის პროფესიული სასწავლებლის სახეს ატარებს.

     პროფესიული კოლეჯი „აისი“ სამართალმემკვიდრეა კაჭრეთის 137-ე პროფესიული ტექნიკური სასწავლებლის, რომელიც 1980 წელს დაარსდა. 1990 წლიდან კაჭრეთის 137-ე პროფესიული ტექნიკური სასწავლებელი გარდაიქმნა უმაღლესი ტიპის პროფესიულ სასწავლებლად. 1991 წელს მის ბაზაზე შეიქმნა პურპროდუქტების წარმოებისათვის  სპეციალისტთა მომზადების, გადამზადებისა და კვალიფიკაციის ამაღლების რესპუბლიკური ცენტრი, რომლის სტრუქტურაშიც შედიოდა პურპროდუქტების წარმოების ეკონომიკისა და ტექნოლოგიის ინსტიტუტი. 1977 წლიდან სასწავლებელს კაჭრეთის პროფესიული ლიცეუმი ეწოდა. 2007 წელს საქართველოში შემუშავდა პროფესიული განათლების რეაბილიტაციის პრეზიდენტის პროგრამა. ამ პროგრამის ფარგლებში 2007 წლის სექტემბერში კაჭრეთის ლიცეუმის ბაზაზე გაიხსნა პროფესიული სწავლების ცენტრი. 2011 წლის 17 მაისიდან კაჭრეთის პროფესიული სწავლების ცენტრს ეწოდა პროფესიული კოლეჯი  “აისი“.  2012 წლის 6 თებერვალს მის ბაზაზე დაფუძნდა საზოგადოებრივი კოლეჯი „აისი“. ამჟამად კოლეჯი წარმოადგენს თანამედროვე დონეზე რეაბილიტირებულ, ახალი ტექნოლოგიებით აღჭურვილ პროფესიულ საგანმანათლებლო დაწესებულებას. ასეთია აღნიშნული სასწავლებლის მოკლე ისტორია, რომელსაც, თავის კოლეგებთან ერთად, ქმნიდა ქალბატონი ნათელა პაპუნაშვილი. პირველი შეკითხვა, როდესაც ამ ადამიანს ეცნობით, არის ის, თუ როგორ მოახერხა მან ბოლო ათწლეულების განმავლობაში ჩვენი ქვეყნისთვის უმძიმეს წლებში სასწავლებლის ხელმძღვანელის თანამდებობის შენარჩუნება. თანამდებობის შენარჩუნება იმ პერიოდებში, როცა მთავრობის შეცვლას ავტომატურად მოყვებოდა ყველა ხელმძღვანელის სამსახურიდან გაშვება. საყურადღებო ფაქტია ის, რომ ქალბატონმა ნათელამ სასწავლებლის შენარჩუნებასთან ერთად ამ უმნიშვნელოვანესი, ქვეყნისათვის დღეს ასეთი საჭირო პროფესიული სასწავლებლის გადარჩენაც შეძლო. თუ გავითვალისწინებთ იმ ფაქტს, რომ 90-იანიწლებიდან მოყოლებული, ქართული საგანმანათლებლო სივრციდან უამრავი პროფესიული სასწავლებელი გაქრა და დავიწყებასაც მიეცა, ისეთი პროფესიული კოლეჯის არსებობა, როგორიც „აისია“ ნამდვილად გასახარი და მისასალმებელია. ეს ფაქტი სასიხარულოა თუნდაც იმიტომ, რომ საქართველოს დღეს,  ისე როგორც არასდროს, სჭირდება მაღალი დონის პროფესიული კადრები, ვინაიდან ქვეყნის სიძლიერეს სწორედ ისინი განსაზღვრავენ. მრავალპროფილიან საზოგადოებრივ კოლეჯში „აისი“ ყველა პირობაა შექმნილი იმისათვის, რომ მაღალი დონის  პროფესიონალები მომზადდნენ. სასწავლებელი ამზადებს ისეთ სპეციალისტებს, როგორებიცაა: აგრარული სექტორისთვის – მევენახე-მეღვინე, მეფუტკრე,  ვეტერინარული მომსახურების სპეციალისტი, ხილ-ბოსტნეულის გადამმუშავებელი, მეხილე, მზარეული; ჯანდაცვის სფეროსთვის –  ფარმაცევტის თანაშემწე, ექთნის თანაშემწე; გამოყენებითი ხელოვნების სპეციალისტებს: მემინანქრე, მხატვარ-შემსრულებელი, კერამიკული ნაწარმის სპეციალისტი, დეკორატიული  და გამოყენებითი ქსოვილების სპეციალისტი, თექის ხელოსანი; სასწავლებელში მზადდებიან ასევე: დურგლები, ელექტრიკოსები, მეფილე-მომპირკეთებლები, კალატოზები, სავალი ნაწილის ტექნიკოსები, ძრავის შემკეთებლები, ტრაქტორისტ-მემანქანეები, კომპიუტერული ქსელებისა და სისტემების ტექნიკოსები, ტუროპერატორები, გიდები, სასტუმრო საქმის მწარმოებლები და ფერმერები. პროფესიული განათლების ხარისხიანად დაუფლებისთვის კოლეჯს აქვს: თანამედროვე სტანდარტებით მოწყობილი თეორიული სწავლების კაბინეტები; პრაქტიკული მეცადინეობების სრულყოფილად და მაღალ დონეზე ჩასატარებლად საჭირო ბაზები: უნიკალური  ლაბორატორიები და სახელოსნოები; სპორტულ-გამაჯანსაღებელი კომპლექსი; ევროპული სტანდარტებით აღჭურვილი სტუდენტთა პანსიონი და სასტუმრო; ღვინის სახლი; ხელოვნების სახლი; ხეხილის უმშვენიერესი ბაღი; საოცრად მოვლილი ვენახი; მეფრინველეობის და მესაქონლეობის მინი ფერმები; და რაც ყველაზე მნიშვნელოვანია პროფესიული კადრების მომზადების პროცესში – ჰყავს მაღალი დონის, თავის საქმეზე უსაზღვროდ შეყვარებული, პროფესიონალი პედაგოგები, რომლებიც საქართველოს ნებისმიერი სასწავლებლისთვის მისაღები, მოსაწონი და სასურველიც  კი იქნებოდა.

     საყურადღებოა ის ფაქტი, რომ კოლეჯის სტუდენტები სასწავლებლის დამთავრებამდე, კოლეჯში სწავლის პერიოდშივე ამჟღავნებენ თავის ოსტატობას და პროფესიონალიზმს. პირველი, რაც თვალში მოგხვდებათ სასწავლებლის ტერიტორიაზე მოხვედრისას, არის დღევანდელი საქართველოსთვის ცოტა უჩვეულო სისუფთავე და წესრიგი. გექმნებათ შთაბეჭდილება, რომ თქვენ უცებ სხვა სამყაროში მოხვდით – საოცრად მოვლილი ეზო, ბაღი და სტუდენტების ხელით გაკეთებული დეკორატიული ყვავილნარები. თითოეულ ხეს, თითოეულ ბუჩქს, თითოეულ ყვავილს და ბალახსაც კი ეტყობა, რომ მასზე ზრუნავენ და ყურადღებას არ აკლებენ. კოლეჯის ტერიტორიაზე გამეფებულ ევროპულ წესრიგს საოცრად კარგად ერწყმის ქართული სული, რომელიც ყოველ ფეხის ნაბიჯზე იგრძნობა. ილია ჭავჭავაძის, როგორც მწერლისა და საზოგადო  მოღვაწის  დიდი თაყვანისმცემელი, კოლეჯის ხელმძღვანელი ნათელა პაპუნაშვილი, 21-ე საუკუნის კახეთის ამ ულამაზეს კუთხეში სწორედ ილიას იდეების განხორციელებაზე ზრუნავს. კოლეჯის ტერიტორიაზე აგებულ ილია ჭავჭავაძის სახელობის ხელოვნების სახლში ხშირად ეწყობა იმ სტუდენტების ნამუშევრების გამოფენები, რომლებიც კოლეჯში ხელოვნების მიმართულებით არსებულ სხვადასხვა სპეციალობებს ეუფლებიან. მემინანქრეების, მხატვარ-შემსრულებლების, კერამიკული ნაწარმის სპეციალისტების, დეკორატიული და გამოყენებითი ქსოვილების სპეციალისტების და თექის ხელოსნების ნამუშევრები მნახველთა დიდ მოწონებას იმსახურებს.

     კოლეჯის სტუდენტები აქტიურ მონაწილეობას იღებენ სასწავლებლის ტერიტორიაზე მიმდინარე, მათი პროფილის შესაბამის საქმიანობაში, იქნება ეს ვენახის მოვლა-პატრონობა, თუ ფრინველის, საქონლის ჯანმრთელობაზე ზრუნვა, ფუტკრის მოვლა, თაფლის აღება, ყურძნის დაწურვა და ღვინის დამზადება, მოწეული ხილ-ბოსტნეულის გადამუშავება და დაკონსერვება კოლეჯის ხილის გადამამუშავებელ მინი-საწარმოში. მომავალი დურგლების მიერ დამზადებული მაგიდები, სკამები და სხვადასხვა სახის ავეჯი ამშვენებს, როგორც კოლეჯის ეზოს, ასევე სასწავლო ოთახებსა და ხელოვნების სახლის საგამოფენო დარბაზებსაც. ჩვენს შეკითხვაზე, როგორ მოახერხა საქართველოსთვის ამ უმძიმეს წლებში სასწავლებლის ასეთი სახით შენარჩუნება, კოლეჯის დირექტორმა, ქალბატონმა ნათელამ გვიპასუხა, რომ ის ყველაფერს საქართველოს დიდი სიყვარულით აკეთებდა და აკეთებს, ამასთან, ყოველთვის ორიენტირებული იყო სასწავლებლის არა უბრალოდ შენარჩუნებაზე, არამედ მის მუდმივ განვითარებაზეც. სასწავლებლის შემდგომ განვითარებაზე ის დღესაც დაუღალავად ზრუნავს და ცდილობს ამ საქმეში ახალგაზრდობაც აქტიურად ჩართოს, რასაც ის დიდი წარმატებით ახორციელებს. როდესაც სოფელ ზიარში, კოლეჯისათვის ახლად გადაცემულ მიწის ნაკვეთზე ახალბედა პედაგოგის, ზაქროს ამაღელვებელ და აღტაცებულ საუბარს ვისმენდი იმის შესახებ, თუ რის გაკეთებას გეგმავდნენ და როგორ აპირებდნენ მის გამოყენებას სასწავლო მიზნებით მომავალში, გამიჩნდა რწმენა იმისა, რომ საქართველოს მართლაც არ უწერია გადაშენება და სწორედ ზაქროსნაირი ახალგაზრდები დაუბრუნებენ ჩვენს ქვეყანას იმ დიდებასა და სახელს, რომელიც ოდესღაც ჰქონდა მას.

     წარმატებები ვუსურვოთ კოლეჯის ხელმძღვანელობას, პედაგოგებს და სტუდენტებს თავიანთი გეგმების განხორციელებაში და იმ დიდ საქმეში, რომელიც მომავალში საქართველოს გაძლიერების მნიშვნელოვანი ხელშემწყობი გახდება.

თამაში რომ თვით კულტურაზე ძველი ფენომენია, ჯერ კიდევ იოჰან ჰაიზინგამ (1872-1945) დაასაბუთა თავის შემაჯამებელ ნაშრომში „Homo Ludens” (კაცი მოთამაშე, კულტურის თამაშში წარმოშობის შესახებ). თანამედროვე საგანმანათლებლო სივრცის  მართვისთვის უმნიშვნელოვანეს ატრიბუტად დღესაც აქტიურად მოიაზრება თამაში, როგორც მეთოდი, როგორც აქტივობა, რომელსაც გარკვეული წინაპირობები გააჩნია და სასწავლო პროცესში წარმატების მიღწევის საუკეთესო საშუალებაა.

განათლების თანამედროვე სპეციალისტები თამაშით სწავლების რამდენიმე უმთავრეს გზას გვისახავენ, თუმცა ვიდრე მათზე დავიწყებდეთ საუბარს, მნიშვნელოვანია იმის გააზრება, თუ რატომ უნდა ვასწავლოთ თამაშით და რა წანამძღვრების წყალობით გახდა ეს საგანმანათლებლო მიდგომა ასე პოპულარული. დიმიტრი უზნაძე „ზოგად ფსიქოლოგიაში“ წერს: ბავშვებში თამაშის ძირითადი თავისებურება ისაა, რომ ყველაფერი, რაც არსებობს, ბავშვისთვის მოკლებულია თავის ობიექტურ ნიშნებს და, მაშასადამე, იძულებითს ხასიათს“ (უზნაძე, 1940:606).

დასავლური კულტუროლოგიის და კულტურის ისტორიის ერთ-ერთი ყველაზე გამოჩენილი წარმომადგენელი, იოჰან ჰაიზინგა ჯერ კიდევ „შუა საუკუნეების შემოდგომაში“ (1919) ეძებდა  კულტურის შემქმნელ „თავისუფლების ფერმენტს“. მის შემდგომ კვლებში კი ნათლად გამოიკვეთა, რომ „კულტურაში მონაწილეობს და არსებით როლს ასრულებს თამაშის ელემენტი, მეტიც, ეს ელემენტია სწორედ კულტურის მაცოცხლებელი სული. მის გარეშე კულტურა ვერ იარსებებს, ხოლო თამაშის სულის დაკნინება კულტურის დაკნინებასც ნიშნავს“ (1938). თამაშის, როგორც კულტურის მოვლენის არსისა და მნიშვნელობის განსაზღვრისას ჰაიზინგა წერს: „თამაში კულტურაზე ძველია, რადგან რაც გინდა ფართე მნიშვნელობით გავიგოთ კულტურის ცნება, ის მაინც ადამიანთა საზოგადოებას გულისხმობს. ცხოველები კი ადამიანებს არ დალოდებიან, რომ მათგან თამაში ესწავლათ. დარწმუნებით შეიძლება ითქვას, რომ ადამიანურ ცივილიზაციას თამაშის ზოგადი ცნებისთვის არსებითად არაფერი დაუმატებია… თამაში მეტია, ვიდრე წმინდა ფიზიოლოგიურად განსაზღვრული ფსიქიკური რეაქცია… იგი საზრისი მქონე ფუნქციაა. იგი თავად ანიჭებს საზრისს სასიცოცხლო მოღვაწეობას და რახან საზრისი მქონეა, მასში რაღაც არამატერიალური ელემენტიც მონაწილეობს“.

მაშასადამე, თამაში საზრისის მქონე აქტივობის ფორმაა და სოციალური ფუნქცია, სოციალური სტრუქტურა. ადამიანთა საზოგადოებისათვის ნიშნეული მოღვაწეობის ყველა ძირეული სახე იმთავითვე გამსჭვალულია თამაშით. ავიღოთ ენა, პირველი და უმაღლესი იარაღი, რასაც ადამიანი ქმნის, რათა გააგებინოს, ასწავლოს, უბრძანოს, ენა, რითაც ის განასხვავებს, საზღვრავს, ადგენს, მოკლედ – სახელს არქმევს., ესე იგი, ნივთი გონის საუფლოში აჰყავს. ენის სემოქმედი გონი მუდამ თამაშით გადადის ნივთიერიდან აზრისეულზე. რაიმე აბსტრაქტულის ყოველი გამოხატულების უკან მეტაფორა დგას, ყოველ მეტაფორტაში კი სიტყვათა თამაშია შეზავებული. ასე ქმნის კაცობრიობა არსებულის საკუთარ გამოხატულებას, ასე აგებს ბუნების სამყაროს გვერდით  მეორე, შეთხზულ სამყაროს.

ჰაიზინგას აზრით, „მითოსიც თავნება ფანტაზიაა, რომელშიც მოცემული გარდაისახება. გამომგონებლობის წყურვილს აყოლილი გონი ხუმრობისა და სერიოზულების ზღვარზე თამაშობს. დაბოლოს, კულტს დავაკვირდეთ: პირველყოფილი საზოგადოება თავის საღმრთო მოქმედებას, რომელმაც ქვეყნის ხსნა უნდა უზრუნველყოს – ზიარებას, მსხვერპლშეწირვას, მისტერიას –არასრულებს წმინდა თამაშში.  მითოსსა და კულტში კი სათავეს იღებს კულტურული ცხოვრების უდიდესი მამოძრავებელი ძალები: სამართალი და წესრიგი, ვაჭრობა, რეწვა, ხელოსნობა და ხელოვნება, პოეზია, სიბრძნე და მეცნიერება. მაშასადამე, ყველა ესენი თამაშობრივი ქცევის ნიადაგში არიან ჩაფესვებულნი. ამდენად, წმინდა თამაში  თავისთავად არის კულტურის ერთ-ერთი საფუძველი და მისი მონაწილე“.

თამაში დამოუკიდებელი კატეგორიაა და თავისუფალი მოქმედებაა. ნაბრძანები თამაში თამაში აღარაა. ის შეიძლება თამაშის უგერგილო მიბაძვა იყოს.  თამაში არის „ჩვეულებრივი“ ან „ნამდვილი“ ცხოვრება. „თამაში შეუცვლელი რამაა და კულტურას ემსახურება, თავად არის კულტურა. იგი თავის თავში მიმდინარეობს და საზრისიც თავისი აქვს. განმეორებადობა და წესრიგი თამაშის პოზიტიური ნიშნებია. მეტიც, ის არის წესრიგი. თამაში კრავს და თიშავს, ის მომნუსხველია და მომაჯადოებელი, იგი გამსჭვალულია რიტმითა და ჰარმონიით. მას არ უკავშირდება მატერიალური ინტერესი, მისი მეშვეობით არავითარი მოთხოვნილება არ კმაყოფილდება“.

ნამდვილი კულტურა ვერ იარსებებს გარკვეული თამაშობრივი შინაარსის გარეშე, რადგან იგი წანამძღვრად გულისხმობს ერთგვარ თვითშემოზღუდვას და თვითგანსაზღვრას, ესე იგი  უნარს იმის დანახვისა, რომ საკუთარი ტენდენციები ერთადერთი და უმაღლესი კი არ არის, არამედ მათი ძალა რაღაც ნებაყოფლობით მიღებული ჩაკეტილი სფეროთი შემოისაზრვრება. ნამდვილი კულტურა ყოველთვის მოითხოვს პატიოსან თამაშს. ნაღდი თამაში ყოველგვარ პროპაგანდას გამორიცხავს. მისი სულისკვეთება და განწყობა ბედნიერი შთაგონებაა დ არა ისტერიული აგზნებულობა. თანამედროვე პროპაგანდა, რომელსაც სურს ცხოვრების ყველა სფეროს დაეპატრონოს, ისტერიულ მასობრივ რეაქციებზე დაყრდნობით მუშაობს და ამიტომ, თუნდაც ხალისით მიმართავდეს თამაშობრივ ფორმებს, თამაშის სულის გაყალბებაა და არა მისი სულის თანამედროვე გამოვლინება“.

ეს ჰაიზინგასეული თამაშის აშკარა, ყოველდღიური მნიშვნელობებია, ფილოსოფიური გაზვიადების გარეშე. თუკი ჰერაკლიტე ადამიანის შეხედულებებს „ბავშვის თამაშს“ უწოდებდა, ანდა პლატონისათვის ყოველივე თამაში, მიმეზისი იყო, ამიტომაც ადამიანებს ღმერთების სათამაშო უწოდა და კაცსა თუ ქალს მოგვიწოდა, ცხოვრება ულამაზეს თამაშში გავატაროთ, ჩვენც ისღა დაგვჩენია, სერიოზულად მივუდგეთ საქმეს და დავრჩეთ თამაშში, რომელიც შეჯიბრის მხოლოდ და მხოლოდ საწყისია, შეთანხმებაა, რომ გარკვეული სივრცითი და დროითი საზღვრების შიგნით გაგვაკეთებინებს რაღაც ისეთს, რაც დაძაბულობას მოგვიხსნის და ყოველ კონკრეტულ ლექციასა თუ გაკვეთილზე ცხოვრების ჩვეული დინების გარეთ გაგვიყვანს.

გამოყენებული ლიტერატურა:

1. იოჰან ჰაიზზინგა, Homo Ludens, კაცი მოთამაშე, კულტურის თამაშში წარმოშობის შესახებ, (მთარგმნ. გია ნოდია), CIPDD, თბილისი, 2004.
2. დ. უზნაძე, ზოგადი ფსიქოლოგია, III-IV, თბ., 1940.

1

თავს იკლავენ ნიჭიერი და მშრომელი ბიჭები. რა მალე ინგრევა ადამიანი, რა უცებ შეუძლია შეელიოს სიცოცხლეს, როცა ძალიან მძაფრი, გაუსაძლისი ტკივილისა და მღვრიე მორევის წინ დგება, და შემთხვევისა და სიმარტოვის დემონები მის გონებას იპყრობენ.

2

ცოტა ხნის წინ შემთხვევით გავიგე, რომ ნეიროქირურგი, რომელმაც ოპერაცია გამიკეთა – სლავა სექანია – გარდაცვლილა. ცოტა რთული, უხეში და მკაცრი კაცი იყო, მაგრამ თავისი საქმის ნამდვილი პროფესიონალი.

გული დამწყდა: სხვებთან ერთად, ამ ქვეყნიდან ის ადამიანებიც მიდიან, რომლებმაც გადაგვარჩინეს.

3

რა უჩვეულო განცდაა, როცა ძველ შეყვარებულებს შუაში უდგახარ და ეს ორი, ერთმანეთზე გაბუტული ადამიანი შენი დახმარებით ცდილობს საუბარში მონაწილეობას. თითქოს შენ გელაპარაკება, არადა მისკენ (გვერდით) გაურბის თვალი, თუ მისმენს, თუ აღელვებს ჩემგან ნათქვამი სიტყვაო. რომ არ იცოდე, ადვილად მიხვდები (უარ)ყოფილი სიყვარულის ყველა გატოკებას, გაბრძოლებას, რომ ან ხელმეორედ აიშალოს დალალი, ანაც თავი ამოიჭამოს, სამუდამოდ.

4

ბესიკ ხარანაულმა დამირეკა. დილის 10 საათია. დაღლილი ხმით მიყვება, რომ უკვე მოასწრო კაი ღონივრად მუშაობა და პარკში სეირნობა. ისეთი ცარიელი ვარ, ისეთი გამოღლილი, რომ გელაპარაკები, სიტყვა ძლივს ამომდისო.

აი, ვინ იცხოვრა პოეტის ცხოვრებით, ვინ გამოუზოგა თავი პოეზიას – ცხოვრების „გამოწვევებს“ კი არ აეკიდა, თავის საქმეს მიენდო.

5

„საქმეს ცხრა თავი აქვს“ – მითხრა ეთომ, – „ვერ გაწვდები, ვერ მოერევი“.

6

მკვდრადშობილი პერსონაჟების სევდას დავატარებდიო, – ამბობს ნოდარ წულეისკირი თავისი ჩანაწერების წიგნში.

ეტყობა, ყველა მწერალმა უნდა გამოსცადოს ეს პერიოდი.

7

„…და სიყვარულის ასე მოთმენა“ (გალაკტიონი)

„ბედნიერება უნდა მოითმინო“ (ოთარ ჭილაძე)

ბევრი ვიფიქრე, ამ ორი ფრაზისთვის რაღაც კომენტარი დამერთო, შიგ გამოჭედილი აზრისა და მუსიკის, ამბისა და შეგრძნებისთვის საჭირო სიტყვების მისადაგება მეცადა, მაგრამ ყოველ ჯერზე დავმარცხდი. აი, დაახლოებით ისე, გულშემატკივარი რომ შევარდება სტადიონზე საყვარელი ფეხბურთელის ჩასახუტებლად და იქამდე ვერ მიაღწევს, პოლიციელები დაეწევიან, გაკოჭავენ და გაათრევენ სტადიონიდან.

8

– საქმე როგორ მიდის, ბიზნესი? – ეკითხება შუახნის კაცი შემელოტებულ ბიჭს გაჩერებაზე.

– მიდის, ისე რა, ნიჩივო. – ის მოკლედ პასუხობს.

– კარგია. ხო იცი, ებრაელები როგორც ამბობენ?

– როგორ?

– იწანწკაროს, დაგენაცვლე. რაც წანწკარებს, დიდხანს არ დაილევა.

9

ოთარ ჩხეიძის ნოველების წიგნზე („მიწა“) ვმუშაობდით – ბოლო კორექტურა და ტექნიკური წვრილმანები მოვაწესრიგეთ. სტამბიდან გვითხრეს, რომ დაბეჭდვისთვის აუცილებელი იყო გვერდების კონკრეტული რაოდენობა, რომელიც 32-ის ჯერადი იქნებოდა, ამისთვის კი აუცილებლად ოთხი გვერდი უნდა მოგვეკლო წიგნისთვის. დეტალებზე შესათანხმებლად როსტომ ჩხეიძეს დავურეკე.

„თავში მამაჩემის ფოტოს და ბოლოში სარჩევს უნდა შეველიოთ“ – მითხრა მაშინვე, რამდენიმე წამის შემდეგ კი: „ახლა საოცარ რამეს გეტყვი, შეიძლება გაგიკვირდეს, მაგრამ უნდა დამიჯერო, რომ ჩვენი ეს საუბარი სამი დღის წინ, სიზმარში ვნახე“.

მონუსხული ვუსმენდი. „ოღონდ ცოტათი განსხვავებული იყო ის საუბარი დღევანდელისგან – შენთან ვიყავი გამომცემლობაში მოსული, თვალებში გიყურებდი და გარწმუნებდი, რომ ოთხი გვერდის ამოღება არაფერს დაუშავებდა წიგნსო“.

10

„ხანგეფ რეთ, მარა მუნდებ ხოლო რეთია“ (გიჟები ხართ, მაგრამ მშიშრებიც ხართო) – ერთმა ჭკვიანმა კაცმა უთხრა თავის ავზნიან შვილებს და რაც ეს სიტყვები გავიგე, თავიდან არ ამომდის: ბევრჯერ გამხსენებია, ბევრჯერაც იმწუთას ნანახ ან განაგონი ამბისთვის მიმიკერებია და იმასაც მოხდენია ძალიან. მგონია, რაღაც მეტაფორასავით არის: ჯერ ჩვენს კანში ვერ ვეტევით და გაუგონარი მიწყდომით ისეთ საქმეს ვატრიალებთ, დიდი ქვეყანა ვერ დაიტრაბახებდა; მაგრამ მერე, რასაც ჩვენივე სიმხდალითა და უპრინციპობით ვაშავებთ, კარგახნის მიბრძანებული უნდა ვიყოთ მსოფლიოს ფიზიკური რუკიდან.

p.s. ბარემ იმასაც ვიტყვი, რატომ დამჭირდა ამ ნატეხების მობოჭვა და ერთ ფაილში გაერთიანება ასე მიყოლებულად, კიდეც რომ დავნომრე და ჩემი ჭკუით ვითომ რაღაცას დავამგვანე. რაც ეს დრო, ჩემთვის, როგორც რიგითი მუშაკაცისთვის, წუთებად და წამებად დაიტეხა, დაიხლიჩა, დანაწევრდა, ამ წუთებსა და წამებს შორის მოყოლილ ყველა (საჩემოდ) გადარჩენილ სიტყვას მინდა სალამი ავართვა, ფხა მოვუსინჯო. ამიტომ ალბათ არ გაგიკვირდებათ, რომ რაც ზემოთ წერია, თანმიმდევრულად კი არ დაიწერა, დალაგებულ გონებაზე, არამედ იმ რიტმსაყოლილად, როცა გგონია, რომ საღამოს (ან ღამით, ან გამთენიისას, ან ზეგ, ან შაბათ-კვირას) ყველაფერს დაწერ, მაგრამ დილით (მაზეგ, ორშაბათს) აღმოაჩენ, რომ… ბავშვები შენმა ხვრინვამ გააღვიძა.