როგორც არ უნდა გაგვიკვირდეს, მუსიკალური სმენა ყველას აქვს, თანაც საკმაოდ კარგი. სხვაგვარად ადამიანებს ხმით ხომ ვერ ვიცნობდით?! ვინც აცხადებს, რომ ყურზე დათვმა დააბიჯა ფეხი და ამიტომ არ სურს მუსიკის შესწავლა, უნდა ავუხსნათ: მუსიკალური სმენა არ არის დეფიციტური რამ. ის ყოველ ადამიანს აქვს, ოღონდ ზოგს – უკეთესი, ზოგს – უარესი, თუმცაღა საკმარისი იმისთვის, რომ მუსიკა ისწავლოს და შესანიშნავი შედეგიც მიიღოს. მუსიკალური სმენა ყველას მიეცემა, ვინც მოისურვებს. მისი განვითარება შესაძლებელია, როცა არსებობს სურვილი და სიბეჯითე ამის მისაღწევად.

მშობლებს ხშირად აწუხებთ კითხვა, აქვს თუ არა მათ შვილს მუსიკალური სმენა, შეძლებს თუ არა მუსიკის სწავლას. როდესაც ბავშვს კარგი სმენა აქვს, ეს ნათლად ჩანს ინტონაციურად სუფთა სიმღერაში, შესრულების რიტმულ სიზუსტეში, ახალი მელოდიის სწრაფად დამახსოვრების უნარში, მუსიკალურ საკრავზე სიმღერების სმენით გარჩევაში. მაგრამ როგორ მოვიქცეთ, როდესაც მუსიკალური შესაძლებლობები ნაკლებადაა გამოხატული?

ხშირად ადამიანს ესმის მუსიკა, მაგრამ სიმღერას ვერ ახერხებს. ეს არ ნიშნავს, რომ მას მუსიკალური სმენა არ გააჩნია. აქ ხმასა და სმენას შორის დისკოორდინაციასთან გვაქვს საქმე, რომლის გამოსწორებაც სავსებით შესაძლებელია ვარჯიშით (იხ. წერილი „მუსიკალური სმენა: კოორდინაცია“). ასე რომ, მუსიკალური უნარების განსაზღვრისას სმენის მხოლოდ სიმღერით შემოწმება არ არის საკმარისი.

მაინც, რა არის ბავშვის მუსიკალური ნიჭიერების მაჩვენებელი?

• მუსიკის მოსმენის სურვილი;
• მუსიკის მოსმენისას სხვადასხვა განწყობისა და მაღალი ემოციური მგრძნობელობის გამოხატვა;
• მუსიკალური საკრავების ტემბრის მიმართ მძაფრი ინტერესი.

საკითხი, ვასწავლოთ თუ არა ბავშვს მუსიკა, დადებითად უნდა გადაწყდეს, განურჩევლად იმისა, გვწამს თუ არა შორს მიმავალი პროფესიული მიზნების მიღწევისა. ბავშვს უნდა შევურჩიოთ გამოცდილი მასწავლებელი, რომელიც მას მუსიკის საკვირველ სამყაროში შეიყვანს.

მუსიკალური სმენის შემოწმება

სმენის შემოწმების პროცესი რამდენიმე ეტაპისგან შედგება, რომელთა გავლის შემდეგ შესაძლებელი ხდება განსაზღვრული დასკვნების გამოტანა, მაგრამ ხშირად ისინი ნაჩქარევია და მცდარი. ბავშვები, იმის გამო, რომ სმენის შემოწმებას გამოცდად აღიქვამენ, ხშირად სრულყოფილად ვერ ამჟღავნებენ თავიანთ შესაძლებლობებს, ამიტომ სმენა მხოლოდ გამოცდილმა მასწავლებელმა უნდა შეამოწმოს.

სმენის დიაგნოსტიკისთვის აუცილებელია სამი ძირითადი კრიტერიუმის: ხმის ზუსტი ინტონირების, რიტმის გრძნობისა და მუსიკალური მეხსიერების, – შემოწმება. სმენის სწორი და ხარისხიანი შემოწმება ბავშვის უნარების მაქსიმალურად გამომჟღავნების საშუალებას მოგვცემს, რომლებიც შემდგომ უნდა განვავითაროთ.

არსებობს სმენის შემოწმების რამდენიმე გამოცდილი და ხელმისაწვდომი ხერხი:

• ბავშვს ფორტეპიანოსთან ზურგით დააყენებენ, დაუკრავენ რომელიმე ბგერას და სთხოვენ მის ამოცნობას ანუ გამეორებასა და მოძებნას. ამის შემდეგ ბავშვმა იმავე ნოტის სხვა ოქტავებში ამოცნობაც უნდა შეძლოს.
• მომდევნო ეტაპზე მეხსიერების შესამოწმებლად კლავიატურაზე რაიმე მარტივ მელოდიას დაუკრავენ, რომელიც ბავშვმა კვლავ უშეცდომოდ უნდა გაიმეოროს.

„ჟღერადობაზე მოყურადე“ რამდენჯერმე უნდა გამოიცადოს. ეს პროცესი რაღაცით ყველასთვის კარგად ნაცნობ საბავშვო თამაშს – „დახუჭობანას“ მოგვაგონებს, ოღონდ ეს „მუსიკალური დახუჭობანაა“.

• მომდევნო ეტაპი რიტმის გრძნობის შემოწმებაა. გამომცდელი მაგიდაზე ფანქრით აკაკუნებს რიტმს ან ტაშით გამოჰყავს რიტმული ნახაზი, მერე კი ბავშვს მის გამეორებას სთხოვს. ბავშვი უნდა შეეცადოს, რაც შეიძლება ზუსტად დაიცვას ყველა პაუზა და გრძლიობა. შემოწმება რიტმული ნახაზის თანდათანობითი გართულებით გრძელდება. უნდა ითქვას, რომ სმენის შეფასების ერთ-ერთი კრიტერიუმი სწორედ რიტმის გრძნობაა.

შინაგანი სმენა

მუსიკალური სმენა საკმაოდ ფაქიზი რამაა. მის სახეობებსა და უმთავრეს კომპონენტებზე წინა წერილში უკვე გესაუბრეთ. ამჯერად მუსიკალური სმენის კიდევ ერთ უმნიშვნელოვანეს კომპონენტზე – შინაგან სმენაზე – შევაჩერებ თქვენს ყურადღებას.

მუსიკალური სმენის მნიშვნელოვანი თვისებაა შინაგანი სმენა. სმენის წარმატებული განვითარებისთვის უმთავრეს ფაქტორს შინაგანი მუსიკალური სმენის სრულყოფა წარმოადგენს.

შინაგან სმენას უწოდებენ მუსიკალურ ნაწარმოებში ცალკეულ ბგერათა სიმაღლის, მელოდიური და ჰარმონიული აგებულების აზრობრივად ნათლად წარმოდგენის უნარს რეალური მოსმენისა და გახმოვანების გარეშე. ანუ შინაგანი სმენა ნოტების წაკითხვის ან შემოქმედებითი წვის პროცესში მუსიკის შინაგანად წარმოდგენის, მოსმენისა და განცდის, მეხსიერებაში აღდგენისა და გამეორების უნარია. უფრო მარტივად რომ ითქვას, სმენის ეს სახეობა უკავშირდება ადამიანის უნარს, მოისმინოს და განიცადოს მუსიკა „საკუთარ თავში“.

შინაგანი სმენის ელემენტარული გამოხატულება შეიძლება ფურცლიდან ნოტების კითხვისას დავინახოთ, როდესაც შინაგანი სმენა თითქოსდა წინ უსწრებს და წინათგრძნობით აღიქვამს იმ ხმოვანებას, რომელიც შემდეგ ლოგიკურად მოსდევს მუსიკას ან ბგერას. ჩვენ შეგვიძლია, ადრე მოსმენილი რომელიმე მუსიკალური ნაწარმოები (აქ შინაგანი სმენის საყრდენი მეხსიერებაა) ზუსტად ისევე წარმოვიდგინოთ, როგორც სანოტო ჩანაწერის კითხვა შინაგანი მოსმენით. ამ შემთხვევაში სმენით წარმოდგენებს ხედვის ფაქტორი იწვევს.

გამოჩენილი მუსიკოსები უმეტესად განსაკუთრებული მუსიკალური მეხსიერებით გამოირჩევიან. ეს განსაკუთრებულობა მუდმივი მუზიცირებისა და შინაგანი სმენის აქტიურობის შედეგია. მოცარტი, რომლის მუსიკალური მეხსიერება დღემდე ლეგენდად რჩება, ცხოვრების ყოველ წამს მუსიკას უძღვნიდა.

შინაგანი სმენა მუსიკალური მეხსიერების საფუძველში დევს. კარგი შინაგანი სმენა სამართლიანად მიიჩნევა პროფესიონალური მუსიკალური სმენის მაღალ საფეხურად და დიდი მნიშვნელობა აქვს მუსიკოსისთვის. ის აადვილებს ფურცლიდან კითხვას, აჩქარებს სწავლის პროცესს, უფრო სიღრმისეულს ხდის მუსიკის აღქმას და ამაღლებს თვითკონტროლს ნაწარმოების შესრულებისას.

კომპოზიტორისა თუ მუსიკოს–შემსრულებლისთვის ძალზე მნიშვნელოვანია კარგად განვითარებული შინაგანი სმენა ანუ მუსიკის „შინაგანად“, ხმის აჟღერების გარეშე მოსმენის უნარი. სწორედ საუკეთესო შინაგანმა სმენამ შეაძლებინა სმენადაკარგულ ბეთჰოვენს შემოქმედებითი მოღვაწეობის გაგრძელება.

ალბათ ყველამ იცით, რომ უდიდესი კომპოზიტორი ლუდვიგ ვან ბეთჰოვენი სასმენი ორგანოს დაავადებით იტანჯებოდა და სიცოცხლის ბოლოს სრულიად აღარ ესმოდა. შესაბამისად, ბოლო წლებში შექმნილი და კონცერტზე ორკესტრის მიერ აჟღერებული ნაწარმოებების მოსმენა არ შეეძლო. გენიალურ ნაწარმოებებს ავტორი უკვე ყრუ ქმნიდა.

ჩემს ერთ-ერთ ადრინდელ სტატიაში „როგორ გადავირჩინოთ ყურთასმენა“ დაწვრილებით აღვწერე ბეთჰოვენის დაყრუების ამბავი და ამის შესაძლო მიზეზები. ამჯერად მეხსიერებაზე ვლაპარაკობ, რომლის წყალობითაც კომპოზიტორი წერას განაგრძობდა. კარგად განვითარებული შინაგანი სმენა რომ არა, ბეთჰოვენის საუკეთესო ქმნილებები: მე-14 სონატა („მთვარის სონატა“), მე-3 სიმფონია („გმირული“), 21-ე („ავრორა“) და 23-ე („აპასიონატა“) სონატები, ოპერა „ფიდელიო“, მე-5 სიმფონია და გენიალური მე-9 სიმფონია, – დღის სინათლეს ვერ იხილავდა.

შინაგანი სმენის განვითარების მეთოდები

1. ნაწარმოების სმენით გარჩევა (რეკომენდებულია სწავლების დაწყებით პერიოდში). გარჩევა როგორც მუშაობის განსაკუთრებული სახეობა ძალზე სასარგებლოა, ვინაიდან მოსწავლისგან ზუსტ სმენით წარმოდგენებს მოითხოვს.
2. კლავიატურაზე უხმოდ დაკვრა (შეიძლება კლავიატურის თავსახურზე ან მაგიდაზეც) – ეს შინაგან სმენას ამახვილებს.
3. მუსიკალური ნაწარმოების დაკვრა შემდეგი ხერხით: ერთი ფრაზა – „ხმამაღლა“, მეორე – „შინაგანად“.
4. მუსიკალური ჩანაწერის მოსმენა და შესაბამის სანოტო ტექსტთან შედარება, რაც ტექსტის მხედველობით შესწავლა-დამახსოვრებას განაპირობებს.

თუ პირველივე მცდელობისას რამე არ გამოგვივიდა, ნუ დავღონდებით. ყველა რაღაცას საიდანღაც ვიწყებთ. ვირწმუნოთ ჩვენი შესაძლებლობების, ვიმოქმედოთ, ვისწავლოთ და სისტემატური ვარჯიშით ყველაფერი გამოგვივა.

Je m’avance à l’attaque, et je grimpe aux assauts,

Comme après un cadavre un chœur de vermisseaux,

Et je chéris, ô bête implacable et cruelle !

Jusqu’à cette froideur par où tu m’es plus belle !

Я как на приступ рвусь тогда к тебе, бессильный,

Ползу, как клуб червей, почуя труп могильный.

Как ты, холодная, желанна мне! Поверь, –

Неумолимая, как беспощадный зверь!

ბოდლერი

სიყვარულის ეს ბოდლერისეული მეტაფორა ერთ-ერთი მძაფრია იმ მეტაფორებს შორის, რომლებიც თავისთავად გამახსოვრდება. სიყვარული სწრაფვაა და ისეთი სწრაფვა, უძლურსაც რომ აიძულებს, გადაადგილდეს, მიუახლოვდეს სიყვარულის ობიექტს. ეს ობიექტი კი ისეთივე მოუხელთებელია, როგორც ჰორიზონტი და ეს სწრფვაც სულ უფრო იზრდება… ის  „ჰგავს ჭიების გუნდის მიერ ცხედრის დასაპყრობად შეტევაზე გადასვლას…“

ახლა შეგიძლიათ ამ მეტაფორის ვიზუალიზაცია მოახდინოთ და თქვენ შეგაცბუნებთ მოულოდნელობა… ჭიების გუნდი მიდის ცხედრისკენ… შეიძლება იფიქროთ, რა შუაშია აქ სიყვარული…? ან როგორ შეიძლება ამ ჰორორით აღიწეროს ეს გრძნობა…? ასეთი ზენაარი და ჰარმონიული…?  რუსთაველიც გაგახსენდებათ: „იგია საქმე საზეო, მომცემი აღმაფრენათა“….

ვისაც ჰგონია, რომ სიყვარული მხოლოდ ნეტარებაა, მისთვის ეს მეტაფორა მიუღებელი იქნება… ჩვენ ყოველთვის გვგონია… ჩვენი სიყვარული  ყოველთვის წარმოდგენებში ცხოვრობს, მისი კონტურებიც მოხაზული გვაქვს, ჩვენ გვაქვს ცოდნა სიყვარულზე, რომელიც ისე განსხვავდება სიყვარულის მდგომარეობისგან, როგორც ცა და მიწა…  როგორ უნდა იცოდე, რა არის სიყვარული? ერთადერთი გზა ამის გაგებისა ის არის, რომ შეყვარებული იყო… მხოლოდ შეყვარებულებმა იციან. მაგრამ თუ შენ გარედან უბრალოდ დამკვირვებელი იქნები, შენ ბევრს გაიგებ სიყვარულის შესახებ, მაგრამ ვერასდროს გაიგებ სიყვარულს… (ოშო)

სიყვარული გრძნობათა და შეგრძნებათა ფოიერვერკია, ვულკანური ამოფრქვევაა და აქ ძნელად გაარჩევ, მისაღებს და მიუღებელს, კარგს და ცუდს, ამაღლებულს და ჩვეულებრივს… აქ ყველაფერია… და ეს ყველაფერი ისეთივე განუმარტავია, როგორც სიყვარული…

სიყვარულის დროს ჩვენ ხშირად გვტკივა… ეს ტკივილია სწორედ სიყვარულის ფესვების ღრმად გადგმა ცნობიერებაში… სულის ზრდაც მტკივნეულია და ცნობიერების საზღვრების გაფართოებაც… გვტკივა, რადგან ინგრევა, ბეტონით ნაშენები საზღვრები ინგრევა ჩვენსა და სამყაროს შორის… ანგრევ და ვერც ანგრევ… ანგრევ და შენც ინგრევი, თითქოს აღარ ხარ მაშინ, როცა გეგონა, რომ სიყვარული აღგამაღლებდა… ახლა კი თითქოს პირიქით ხდება, ფსკერზე ჩაგიყვანა, მორევში ჩაგაგდო, ჭიების გუნდად გაქცია, ცხედრისკენ რომ მიისწრაფვის, რათა აფუთფუთდეს გვამში და იკვებოს…

და აღარაფერი არ ხდება ისე, როგორც „გეგონა“… აი, ასეთ ტკივილს გამოხატავს ბოდლერის ეს მეტაფორა, ასეთი მძაფრი და მტკივნეულია შეუძლებლის შეგრძნება… ამ გზაზე საბედისწერო ის არის, რომ გაჩერება და დანებება შეუძლებელია, უძლურებაც ძალად იქცევა…

ერთ წყვილს შევხვდი რეალურ ცხოვრებაში წლების წინ… ახალგაზრდა ვაჟს შეუყვარდა ეტლს მიჯაჭვული ულამაზესი გოგონა… გოგონამ უთხრა: – აი, ხომ შეიძლება, შენი კიდურებიც უძლური გახდეს… მერე…? მერე როგორ მატარებ? როგორ ამიყვან ხელში…? ვაჟმა უთხრა ისეთი გასაოცარი მეტაფორა, რომელიც არცერთ ლექსში არ ამომიკითხავს: – იცი, კატები როგორ ატარებენ შვილებს…? კბილებით… აი, კბილებით შემიძლია გატარო, ისე მიყვარხარ…

ახლაც სიამოვნების ცრემლები მომდის, როცა ეს ეპიზოდი მახსენდება და ეს ძალიან ჰგავს ბოდლერის ჭიების სწრაფვას… უძლურების გარდაქმნას ძალად, იმ ძალად, რომელმაც შეიძლება ეტლს მიჯაჭვული გოგონაც კი წამოაყენოს ფეხზე…

„ბებიაქალმა კარგად იცის: ტკივილის გარეშე ბავშვი დედის საშოდან ვერ გამოაგნებს და ვერ დაიბადება. ვერც შენი ახალი მე დაიბადება სიძნელეების გარეშე. თიხას გამოსაკვებად დიდი სიმხურვალე სჭირდება. ასეა სიყვარულიც: მან დიდი ტკივილი უნდა გამოიაროს, რომ სრულყოფას მიაღწიოს…“ (ელიფ შაფაქი „სიყვარულის ორმოცი წესი“).

გიორგი კეკელიძეს აქვს სიყვარულის ერთი საინტერესო მეტაფორა:

„სიყვარული მრუდე ქვევრია – სიხარული ჩავძახე
და სევდა ამომძახა,
ტკივლი ამომძახა, ღიმილი რომ ჩავძახე.
რომ შემეძლოს, ტკივილს ჩავძახებდი, სევდასაც…
– მაგრამ სიყვარული ჰქვია ამ მრუდე ქვევრს…“

მრუდე ქვევრი – სიყვარულის სხვა რაკურსია იმ მოულოდნელობების და კონტრასტების აღსანიშნავად, რაც გრძნობის ამ ოკეანეში შესულ ადამიანს შეიძლება შეემთხვეს… აქ ბუნებრივია ამბივალენტურობა, ნორმების დარღვევა… აქ ბუნებრივია არაბუნებრივობა, არასტანდარტულობა. ამიტომ ცნობილი ფრაზეოლოგიზმი: „ქვევრს რასაც ჩასძახებ, იმას ამოგძახებს“ – სრულიად ირღვევა ამ მეტაფორით… ქვევრი მრუდდება და არავინ იცის, რას ამოგძახებს, ტკივილი და სევდა რომ ჩასძახო…

გამრუდება (სარკის, ქვევრის) – ეს არ არის ცალსახად ნეგატიური მოვლენა, რადგან ის შემადგენელია უფრო დიდი მოვლენის – რასაც ტრანსფორმაცია ჰქვია, სიყვარულის(გან) ტრანსფორმაცია… მოსარკული ტბის ზედაპირზე რომ კენჭი გააცურო, უცებ დაირღვევა ანარეკლი… ზედაპირიც გამრუდდება, რეალობის საგნები ფორმას დაკარგავენ… დროა საჭირო, რომ ზედაპირი ისევ დადგეს, დამშვიდდეს და ანარეკლიც კონგენიალური იყოს…  გამრუდებული ქვევრის შემთხვევაშიც ასეა… გრძნობები დეფორმირდებიან თითქოს, მუტაცია ხდება და საკუთარ თავსაც მთლად კონკრეტულად და ხელშესახებად ვეღარ აღიქვამ… არის შეგრძნება, რომ გაქრი, აღარ ხარ, დაიკარგე…

გიორგი კეკელიძის სიყვარულის სხვა მეტაფორის მიხედვით კი, სიყვარული – მტერია…

„ხანდახან სიყვარული მტერს ჰგავს.
მდინარესთან უნდა დაჯდე, დაელოდო
და მდინარე მტრის გვამივით ჩამოატარებს.“

სიყვარულის ამ რყევების შემდეგ გაგადიხარ სრულიად სხვა რეალობაში, რომელშიც ცუდი-კარგი, მტერი-მოყვარე, კეთილი-ბოროტი…. იკარგება და სულერთი ხდება…  ეს სხვა განზომილებაა, სადაც ჩვეულებრივი კანონებით ნავიგაცია შეუძლებელია…

ერთხელ ოშოს ჰკითხეს:

_ რატომ არის სიყვარული ასე მტკივნეული?

_ სიყვარული მტკივნეულია, რადგან სიყვარული კვალავს გზას ღვთაებრივისკენ. სიყვარული მტკივნეულია, რადგან ის გარდაგვქმნის, სიყვარული – ეს არის მუტაცია. ნებისმიერი ტრანსფორმაცია მტკივნეულია, რადგან ძველი უნდა დატოვო და ახალი მიიღო. ძველი – ეს არის ნაცნობი, უსაფრთხო, საიმედო რეალობა, ხოლო ახალი – აბსოლუტურად უცნობი. შენ მოგზაურობ იმ ოკეანეში, რომელიც რუკაზეც კი არ არის აღნიშნული…

სიყვარული მოგზაურობაა… მეტაფორების ხეივანში მოგზაურობა… რუკაზე არარსებულ ოკეანეში მოგზაურობა… „არსებითი მნიშვნელობა არა აქვს, აღმოსავლეთისკენ აიღებ გეზს თუ დასავლეთისკენ, ჩრდილოეთისკენ თუ სამხრეთისკენ. მხოლოდ ერთ რამეში უნდა იყო დარწმუნებული: ნებისმიერი მოგზაურობა არის მოგზაურობა საკუთარ თავში, თუ საკუთარ თავში მოგზაურობ, მთელ ქვეყნიერებას მოივლი და მის სამანებსაც კი გაარღვევ“ (ელიფ შაფაქი „სიყვარულის ორმოცი წესი“).

8 წლის ასაკში ნასას კონფერენციაში მონაწილეობა, 10 წლის ასაკში კოლეჯის დამთავრება, 5 წლის ასაკში მთელ მსოფლიოში კონცერტებით გამოსვლა, 3 წლის ასაკში კი ნახატების გამოფენა – ყველაზე ნიჭიერი ბავშვები თავიანთი უნიკალური შესაძლებლობებით თანამედროვე სამყაროს კვლავ აოცებენ.

მალაკაი სემდი

11 წლის მალაკა სემდიმ მუსიკალურ ინსტრუმენტებზე დაკვრა ჯერ კიდევ მაშინ დაიწყო, როდესაც ფეხზე ვერ დგებოდა. „ძალიან პატარა იყო და ფაქტობრივად ყველაფერზე აკაკუნებდა. „ჩემი მეუღლე ხშირად ხუმრობდა, რომ მისგან დრამერი დადგებოდა“, – იხსენებს ბიჭის მამა ნასერ სემდი. პირველი დოლის სადგამი  მალაკაის 2 წლის ასაკში აჩუქეს, 4 წლისა ნიუ-ჯერსიში მარკ მერფის მუსიკალურ სკოლაში მიიღეს, 5 წლისას კი უკვე დიდ აუდიტორიასთან ჰქონდა კონცერტი.

გარდა იმისა, რომ მალაკაი სწრაფად ავითარებს თავის მუსიკალურ ნიჭს, 5 წლიდან მსოფლიოს სხვადასხვა საბავშვო ბაღებს, დასახლებებსა და ყველა შესაძლებელ ადგილს სტუმრობს, სადაც ბავშვები ცხოვრობენ. ის უკრავს და ყველას აწვდის ერთ მნიშვნელოვან აზრს – ცხოვრებაში ყველაფერი შესაძლებელია. 2015 წელს აშშ-ის სენატმა და გაერო-ის გენერალურმა ასამბლეამ მალაკაის ღვაწლი განსაკუთრებით აღნიშნა.

ოტომ დე ფორესტი

14 წლის მხატვარი ოტომ დე ფორესტი მსოფლიომ მას შემდეგ გაიცნო, რაც 2001 წელს დისქავერის არხის გოგონა „გენიალურ მხატვრად“ გამოაცხადა. უმსხვილესი მედიასაშუალებები ერთხმად ჰყვებოდნენ 7 წლის მხატვრის შესახებ, რომლის ნამუშევრები შესრულებით მსოფლიოში განთქმულ მხატვრებს მოგვაგონებდნენ.

ოტომმა საღებავებით ექსპერიმენტების ჩატარება 5 წლის ასაკში დაიწყო. ბავშვის ნიჭის გამოვლენის შემდეგ მშობლები ყველანაირად მხარს უჭერდნენ მას: ყიდულობდნენ ფუნჯებს, საღებავებს, ტილოებს. მათ საკუთარი მუსიკალური სტუდიაც კი გოგოს სახელოსნოდ გადააკეთეს.

2001 წელს ოტომის პირველი გამოფენა ჩატარდა, შემდეგ აუქციონები, სადაც მისი ნამუშევრები 100 ათას დოლარზე მეტად გაიყიდა. ის, როგორც მსოფლიოს ერთ-ერთ ყველაზე ნიჭიერი ბავშვი, ჰარვარდის უნივერსიტეტში დაპატიჟეს, სადაც ხელოვნების სკოლებში სწავლების მნიშვნელოვნების შესახებ ისაუბრა.

ახლა ოტომ დე ფორესტის ნახატები საერთაშორისო გალერეებში ენდი უორჰოლის, პაბლო პიკასოს და ჰენრი მატისის ნამუშევრებს უტოლდება.

მიტ ფუჯი

მიტ ფუჯი – 6 წლის ფოტოგრაფი ნიგერიიდან. პოპულარული 3 წლის ასაკში გახდა, როდესაც მისი ნამუშევრები ლაგოსში Sipa Press-ის გამოფენაზე წარადგინეს. ახლა ფუჯის 3-ათასზე მეტი ფოტონამუშევარი აქვს. მამამისი ვაჟიშვილზე დიდ იმედებს ამყარებს: „ვიმედოვნებ, რომ ის არა უბრალოდ რეპორტიორი გაიზრდება, არამედ გამოიკვლევს ბუნების კანონებს და გავლენას იქონიებს კაცობრიობის ისტორიაზე“.

ევერი მოლეკი

ევერი მოლეკი – როკჯგუფების Kiss, Metallica, Van Halen, AC/DC თაყვანისმცემელი. 9 წლის ბიჭი არა მხოლოდ უსმენს საყვარელ შემსრულებლებს, არამედ მათ სიმღერებს დრამებზე უკრავს. 2 წლის ასაკში დედამ სახლში სათამაშო გიტარა და დოლი მოუტანა. ბავშვს ეს ძალიან მოეწონა. ის მულტფილმების ნაცვლად მუსიკალურ კლიპებს უყურებდა და დედას სთხოვდა, რომ მისთვის ისე ჩაეცვათ და შეეღებათ სახე,  როგორც ამას ჯგუფ Kiss-ის წევრები აკეთებდნენ. 4 წლის ასაკში მშობლებმა ნამდვილი დრამები უყუდეს, 5 წლის ასაკში კი უკვე ტურებში დადიოდა. ევერი ნოტებს სმენით ცნობს. 2014 წელს ჯგუფმა Kiss დაპატიჟა ტურზე, სადაც მას შოუს მსვლელობისას დრამის პარტია უნდა შეესრულებინა. ევერის უნდა, როკვარსკვლავი გახდეს და საამისოდ მას ყველა შანსი აქვს.

დანატ პლუშუნუეტანვი

13 წლის დანატ ვიი, როგორც მას შემოკლებით ეძახიან, ტაილანდიდანაა. პირველ რიგში, ის ვირტუოზულად უკრავს ვიოლინოზე, ასევე, მხატვარია.

ბავშვობაში ბიჭი ფარეხში საღებავებთან ბევრ დროს ატარებდა, სწრაფად ისწავლა ხატვა. მისი ნამუშევრები ყველას აოცებდა. დანატის პირველი გამოფენა 3 წლის ასაკში ჰქონდა, ის ბანგკოკში ჩატარდა. ამ დროისთვის მას ორი ათასზე მეტი აბსტრაქტული ტილო აქვს შექმნილი და რამდენიმე ნახატი სოლიდურ ფასადაც გაყიდა.

ვიოლინოზე დანატი 3 წლიდან უკრავს. ახლა ის სოლო კონცერტებს მართავს სხვადასხვა ქვეყნებში. გარდა ამ ყველაფრისა, ვიი ბრწყინვალე ორატორია და მისი აკადემიური წარმატებები ბევრად სერიოზულია, ვიდრე ეს მისი ასაკის ბავშვს შეეფერება.

აელიტა ანდრე

მხატვარი ავსტრალიაში ცხოვრობს. აელიტა ანდრე ახლა 9 წლისაა, მაგრამ სახელოვნებო წრეებში ეს გოგონა ჯერ კიდევ 7 წლის წინ შენიშნეს. 2 წლის ასაკში მან პირველი სამხატვრო გამოფენა მოაწყო.

ყველაფერი ჯერ კიდევ მაშინ დაიწყო, როდესაც ბავშვი 9 თვის იყო. ერთხელ მამამ საღებავები და ტილო ოთახში, იატაკზე დატოვა. აელიტა ტილოსთან მიცოცდა და ტუბებიდან საღებავის გამოწურვა დაიწყო. მას ეს მოეწონა. ახლა აელიტას საკუთარი ოთახი აქვს, სადაც ტილო მასზე 10-ჯერ დიდია. გოგონა სათლიდან საღებავებს ისვრის და წარმოუდგენელ ფერებს გემოვნებით აერთიანებს. თითქოს თავისი ისტორიები ტილოზე გადააქვს, BBC-მ ის „ყველაზე ახალგაზრდა პროფესიონალ მხატვრად“ დაასახელა.

7 წლის განმავლობაში აელიტას 800 ათასი დოლარის ღირებულების 30-ზე მეტი ნახატი გაეყიდა. აელიტას გამოფენები ჩატარებულა ჰონგკონგში, ლონდონში,  ნიუ-იორკში და მსოფლიოს სხვა ქალაქებში.

ელინ ტენ–რობერტს

ყველა კარგად ვიცნობთ ალბერტ აინშტაინსა და მის ცნობილ 160-ქულიან IQ-ს. ახლა კი  წარმოიდგინეთ, რომ 2 წლის ასაკში ელის ტენ-რობერტს IQ 156 აქვს.

ამ საოცარმა ბავშვმა ლაპარაკი 5 თვის ასაკიდან, მომდევნო 2 ორ თვეში კი სიარულიც დაიწყო. წლინახევრის ელინმა ყველა ქვეყნის დედაქალი იცოდა, ითვლიდა ესპანურად, ცდილობდა წერას. 2 წლის ასაკში ის ორგანიზაცია „მენსას“ ყველაზე ახალგაზრდა წევრი გახდა. „ჩვენი მთავარი მიზანია თვალ-ყური ვადევნით მის შესაფერის დონეზე სწავლებას. არ გვინდა, რომ სწავლა მხოლოდ იმის გამო შეწყვიტოს, რომ თანაკლასელების დონეზე იყოს. მაგრამ ის ჯერ კიდევ პატარაა. ყველაზე მეტად მინდა, რომ უბრალოდ ბედნიერი იყოს“, – ამბობს მამამისი ედვარდი.

ახლა ელისი თითქმის 10 წლისაა და არც ის და არც მისი მშობლები მიღწეულით დაკმაყოფილებას არ აპირებენ.

კლეოპატრა სტრატანი

კლეოპატრა მოლდოველი მომღერლის, პავლე სრატანის ოჯახში დაიბადა და ის ყოველთვის ბაძავდა მამას. 3 წლის ასაკში ყველაზე ახალგაზრდა კომერციულად წარმატებული  შემსრულებელი გახდა. მისი პირველი ალბომიც – La vrsta de trei ani – სწორედ მაშინ შეიქმნა. საინტერესოა, რომ ბავშვი არანაირ კურსებს არ ესწრებოდა, არ ჰყავდა პედაგოგი. მას უბრალოდ ემღერებოდა.

გოგონას სიმღერები ითარგმნა ინგლისურ და ესპანურ ენაზე, მათ ცნობენ იაპონიაში. გოგონა MTV-ის სამი პრემიის მფლობელია.

ტანიშ მეტიუ აბრაამი

4 წლის ასაკში ტანიში NASA ორგანიზაციაში გააწევრიანეს. 5 წლის ასაკში მან მათემატიკაში სტენფორდის უნივერსიტეტის ნორჩ გენიოსთა ონლაინპროგრამა გაიარა. 7 წლის ასაკში რივერ კოლეჯში გეოლოგიისა და ასტრონომიის ფაკულტეტზე ჩააბარა.

ტანიშმა 10 წლის ასაკში დაამთავრა სწავლა. 2013 წელს TED-ის კონფერენციაზე მან განაცხადა, რომ „უნივერსიტეტში და კოლეჯში მაშინ უნდა ჩააბარო, როდესაც ამისათვის მზად ხარ და არა როცა გარკვეულ ასაკს მიაღწევ“.

8 წლის ასაკში ტანიში NASA-ს კონფერენციებში მონაწილეობდა და თვალს ადევნებდა შტორმს მზეზე ქვეყნის უმსხვილესი ლაბორატორიიდან. კოლეჯში სწავლის დროს მან გაირა ბერკლის უნივერსიტეტის ონლაინკურსი ქიმიაში, ისწავლა ფორტეპიანოზე ვირტუოზულად დაკვრა, ჭადრაკის და ჩოგბურთის თამაში. ტანიშს უყვარს მეცნიერება და ის ამბობს: „მიყვარს პრაქტიკული ფიზიკა, ანტიმატერია და დიდი აფეთქების თეორია. მინდა შევქმნა ხომალდი, რომელიც სინათლის სხივზე სწრაფად გადაადგილდება“.

ოსკარ რიგლი

კიდევ ერთი 9 წლის პატარა მაღალი IQ-თი და არაჩვეულებრივი ნიჭით – ბრიტანელი ოსკარ რიგლია. 2 წლის ასაკში ის ყველაზე ახალგაზრდა ბრიტანელი იყო, ვინც „მენსაში“ მიიღეს, მისი IQ 160-ს უდრის. 2 წლის ასაკში მას პინგვინების რეპროდუქციული ციკლი უფრო აინტერესებდა, ვიდრე ჩვეულებრივი სათამაშოებით გართობა.

ოსკარის მშობლები ადასტურებენ, რომ ბავშვმა 9 თვის ასაკში დაიწყო ლაპარაკი, 18 თვისა კი ალფავიტს ცნობდა. 2 წლის ასაკში მას ათასსიტყვიანი მარაგი ჰქონდა და ეს მაშინ, როდესაც მისი ასაკის ბავშვებმა მხოლოდ 50 სიტყვა იციან. 3 წლის ასაკში ბიჭუნამ საჩუქრად საქსაფონი მოითხოვა. „ზოგჯერ მანქანაში სიამოვნებით უსმენდა ინდიანა ჯონსის საუნდტრეკებს და გვაფრთხილებდა „აი, ახლა ვიოლინო შემოვა ან ტრომბონი“, – იხსენებს მისტერ რიგლი.

განათლებისა და მეცნიერების მინისტრის 2014 წლის დეკემბრის N167/ნ ბრძანებით დამტკიცდა მასწავლებელთა დისციპლინური წარმოების წესი. ეს წესი განსაზღვრავს საჯარო სკოლის მასწავლებელთა  დისციპლინური გადაცდომების ნუსხას, დისციპლინური სახდელის სახეებს და ადგენს დისციპლინური წარმოების წესს.

რა ითვლება დისციპლინურ გადაცდომად?

მასწავლებლის  დისციპლინური გადაცდომაა:

– მასწავლებლის პროფესიული ეთიკის კოდექსით გათვალისწინებული წესების დარღვევა;

–  სკოლის შინაგანაწესის ან/და სკოლის წესდების  შეუსრულებლობა ან არაჯეროვანი შესრულება;

– სკოლის ან მის მიმდებარე ტერიტორიაზე ალკოჰოლის, ნარკოტიკული ან სხვა ტოქსიკური საშუალებების მიღება, ასევე სკოლის ტერიტორიაზე თამბაქოს მოხმარება;

– სამსახურში გამოცხადება არაფხიზელ მდგომარეობაში, ასევე ნარკოტიკული ან ტოქსიკური საშუალებების ზემოქმედების ქვეშ;

– სკოლის ტერიტორიაზე სასკოლო დროს უსაფრთხოების წესების დარღვევა.

აღსანიშნავია, რომ ეს ჩამონათვალი არ არის ამომწურავი და სკოლის შინაგანაწესით შესაძლებელია განისაზღვროს გადაცდომათა სხვა სახეები.

რა სახის დისციპლინური სახდელები არსებობს?

დისციპლინური სახდელებია:

–შენიშვნა;

– საყვედური;

– სასტიკი საყვედური;

– სამსახურიდან გათავისუფლება.

ასევე შესაძლებელია სკოლის შინაგანაწესით განისაზღვროს დისციპლინური სახდელის სხვა სახე.

ერთი დისციპლინური გადაცდომისათვის შეიძლება დაკისრებულ იქნეს დისციპლინური სახდელის მხოლოდ ერთი სახე. ამასთან, დაუშვებელია სასტიკი ან ისეთი დისციპლინური სახდელის დაკისრება, რომელიც ლახავს მასწავლებლის პატივსა და ღირსებას.

დაუშვებელია სკოლამ მასწავლებელს დისციპლინური სახდელი დააკისროს იმ ქმედებისთვის, რომელიც მან ჩაიდინა სასკოლო დროისგან თავისუფალ დროს ან სკოლის ტერიტორიის გარეთ, გარდა იმ შემთხვევებისა, როდესაც სკოლას აქვს დასაბუთებული ინტერესი.

დისციპლინური სახდელის დაკისრებისას სკოლამ უნდა გაითვალისწინოს ჩადენილი დისციპლინური გადაცდომის შინაარსი, სიმძიმის ხარისხი.

რომელი ორგანო განიხილავს დისციპლინურ გადაცდომებს?

დისციპლინური გადაცდომების განხილვის უფლებამოსილება აქვს დისციპლინურ კომიტეტს. სახდელის დაკისრების შესახებ გადაწყვეტილებას იღებს სკოლის დირექტორი.

რა არის დისციპლინური წარმოების დაწყების საფუძველი?

დისციპლინური წარმოების დაწყების საფუძველი შეიძლება გახდეს:

– მოსწავლის, მოსწავლის მშობლის ან კანონიერი წარმომადგენლის, სკოლაში დასაქმებული პირის, აგრეთვე, იმ პირის წერილობითი მიმართვა ან ინფორმაცია, რომლის სამსახურებრივ მოვალეობასაც სკოლაში საზოგადოებრივი წესრიგის დაცვის უზრუნველყოფა წარმოადგენს;

– დისციპლინური გადაცდომის ფაქტის აღმოჩენა ან სხვა გარემოება, რომელიც ეჭვს იწვევს, რომ ადგილი აქვს მასწავლებლის მიერ დისციპლინური გადაცდომის ჩადენის ფაქტს, მათ შორის მასობრივი ინფორმაციის საშუალებებით გავრცელებული ინფორმაცია, მასწავლებლის მიერ ისეთი ქმედების ჩადენის შესახებ, რომელიც შეიძლება დისციპლინურ გადაცდომად ჩაითვალოს. ამ შემთხვევაში, დისციპლინური წარმოება იწყება სკოლის სამეურვეო საბჭოს ან დირექტორის წერილობითი მიმართვის საფუძველზე.

მასწავლებლის მიმართ დისციპლინური წარმოება შეიძლება დაიწყოს დისციპლინური გადაცდომის ჩადენიდან ან დისციპლინური გადაცდომის ჩადენის ფაქტის გამოვლენიდან არაუგვიანეს 3 წლისა.

რა უფლებები და მოვალეობები აქვს დისციპლინურ კომიტეტს საქმისწარმოების დროს?  

დისციპლინური კომიტეტი ვალდებულია დისციპლინური წარმოებისას გამოიკვლიოს საქმისათვის მნიშვნელობის მქონე ყველა გარემოება და დისციპლინური სახდელის დაკისრების შესახებ გადაწყვეტილება მიიღოს ამ გარემოებათა შეფასებისა და ურთიერთშეჯერების საფუძველზე.

დისციპლინური კომიტეტს უფლება აქვს:

– გამოითხოვოს დოკუმენტები;

– შეაგროვოს ცნობები;

– მოუსმინოს დაინტერესებულ მხარეებს;

– დაათვალიეროს მოვლენის ან შემთხვევის ადგილი;

– დანიშნოს ექსპერტიზა;

– გამოიყენოს აუცილებელი დოკუმენტები და აქტები;

– მტკიცებულებათა შეგროვების, გამოკვლევისა და შეფასების მიზნით მიმართოს კანონმდებლობით გათვალისწინებულ სხვა ზომებს.

რა უფლებები და მოვალეობები აქვს მასწავლებელს დისციპლინური წარმოების დროს?

მასწავლებელს უფლება აქვს გაეცნოს დისციპლინური წარმოების მასალებს, გარდა იმ მასალებისა, რომელიც შეიცავს კანონმდებლობით გათვალისწინებულ საიდუმლო ინფორმაციას. მასწავლებელს ასევე შეუძლია მოითხოვოს დისციპლინურ წარმოებაში არსებული დოკუმენტებისა და სხვა მასალების ასლები.

მასწავლებელს უფლება აქვს გამოთქვას მოსაზრება და საკუთარი მოსაზრება წარადგინოს წერილობით ან ზეპირად. მასწავლებელს ასევე შეუძლია წარადგინოს მტკიცებულებები, აგრეთვე შუამდგომლობები საქმის გარემოებათა გამოკვლევის თხოვნით.

რა წესების დაცვით უნდა ჩატარდეს დისციპლინური კომიტეტის სხდომა?

დისციპლინური კომიტეტის სხდომას ხსნის და დახურულად აცხადებს დისციპლინური კომიტეტის თავმჯდომარე, ხოლო მისი არყოფნის შემთხვევაში – კანონმდებლობის შესაბამისად დანიშნული (არჩეული) სხდომის თავმჯდომარე. დისციპლინური კომიტეტის სხდომაზე მოწვეული უნდა იქნეს მისი ყველა წევრი. დისციპლინური კომიტეტი უფლებამოსილია მიიღოს გადაწყვეტილება, თუ მის სხდომას ესწრება წევრთა ნახევარზე მეტი, მაგრამ არანაკლებ 3 წევრისა.

დისციპლინურ წარმოებაში არ შეიძლება მონაწილეობდეს დისციპლინური კომიტეტის ის წევრი, რომელიც:

– თვითონ არის დაინტერესებული მხარე საქმეში;

– საქმეში მონაწილე დაინტერესებული მხარის ან მისი წარმომადგენლის ნათესავია (ამ შემთხვევაში, ნათესავად ითვლება პირდაპირი ხაზის ნათესავი; მეუღლე, მეუღლის და-ძმა და პირდაპირი ხაზის ნათესავი; აღმავალი ხაზის პირდაპირი ნათესავის და-ძმა; და-ძმა, მათი მეუღლეები და შვილები);

– საქმეში მონაწილე დაინტერესებული მხარის წარმომადგენელია;

– იყო ექსპერტი მოცემულ საკითხთან დაკავშირებით;

– საქმეში მონაწილე დაინტერესებული მხარის ან მისი წარმომადგენლის ოჯახის წევრია.

დისციპლინური კომიტეტის წევრი ვალდებულია დისციპლინური კომიტეტის თავმჯდომარეს აცნობოს თვითაცილების შესახებ. მასწავლებელს, თუ ის მიიჩნევს, რომ არსებობს დისციპლინური კომიტეტის წევრის აცილების საფუძველი, უფლება აქვს წერილობით განუცხადოს მას აცილება. აცილების შესახებ განცხადება უნდა იყოს დასაბუთებული. დისციპლინური კომიტეტის წევრის აცილების საკითხს წყვეტს დისციპლინური კომიტეტი ამ წევრის მონაწილეობის გარეშე. მასწავლებელი ვალდებულია აცილების შესახებ განცხადება წარადგინოს დისციპლინური წარმოების დაწყებიდან ან იმ მომენტიდან 2 დღის განმავლობაში, როდესაც მისთვის ცნობილი გახდა ფაქტი ან გარემოება, რომელიც აცილების საფუძველს იძლევა.

იმ შემთხვევაში, თუ დისციპლინური კომიტეტი მოწვეულ იქნება ორჯერ და არ შედგება კვორუმი, სკოლის დირექტორი უფლებამოსილია განიხილოს მასწავლებლის დისციპლინური გადაცდომის საკითხი და მიიღოს გადაწყვეტილება მასწავლებლისათვის დისციპლინური სახდელის დაკისრებასთან დაკავშირებით.

როგორ მიიღება და ფორმდება გადაწყვეტილება?

დისციპლინური კომიტეტის გადაწყვეტილება მიღებულად ითვლება, თუ მას მხარს დაუჭერს სხდომაზე დამსწრე წევრთა ნახევარზე მეტი. დისციპლინური კომიტეტი გადაწყვეტილებას მასწავლებლისათვის დისციპლინური სახდელის დაკისრებაზე ან დაკისრებაზე უარის თქმის შესახებ მიმართვის წარდგენიდან 3 კვირის ვადაში იღებს და გადაწყვეტილებას სხდომის ოქმში ასახავს.

ოქმში უნდა მიეთითოს: დისციპლინური კომიტეტის დასახელება დისციპლინური კომიტეტის სხდომის ადგილი, თარიღი, მისი დაწყების დრო, განხილვის საგანი, სხდომის მიმდინარეობა, დისციპლინური კომიტეტის შემადგენლობა, დამსწრეთა ვინაობა, მათი პოზიციები, მათ მიერ წარდგენილი მტკიცებულებები და შესაბამისი არგუმენტაცია, მათ მიერ დაყენებული შუამდგომლობების არსი და მათი განხილვის შედეგები, სხდომაზე მიწვეულ პირთა ვინაობა და მათ მიერ წარმოდგენილი ინფორმაციები, კენჭისყრის შედეგები, დისციპლინური კომიტეტის გადაწყვეტილების შინაარსი, სხდომის დამთავრების დრო. ოქმს ხელს აწერენ დისციპლინური კომიტეტის სხდომის თავმჯდომარე და სხდომის მდივანი.

მასწავლებლისთვის დისციპლინური სახდელის დაკისრების შესახებ დისციპლინური კომიტეტის ოქმი, ინდივიდუალური ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი აქტის გამოცემის მიზნით, ეგზავნება სკოლის დირექტორს. თუ სკოლის დირექტორი არ იზიარებს დისციპლინური კომიტეტის გადაწყვეტილებას მასწავლებლისათვის დისციპლინური სახდელის დაკისრებასთან დაკავშირებით, ვალდებულია დისციპლინურ კომიტეტს, წერილობითი ფორმით დაუსაბუთოს უარი მასწავლებლისათვის დისციპლინური სახდელის დაკისრებასთან დაკავშირებით ინდივიდუალური ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი აქტის გამოცემაზე.

ხოლო თუ სკოლის დირექტორი ეთანხმება დისციპლინური კომიტეტის გადაწყვეტილებას და გამოცემს აქტს, მაშინ იგი ვალდებულია წერილობითი ფორმით განუმარტოს მასწავლებელს მის მიერ ჩადენილი დისციპლინური გადაცდომის არსი.

სად შეიძლება გადაწყვეტილების გასაჩივრება?

დირექტორის გადაწყვეტილება მასწავლებლისთვის დისციპლინური სახდელის დაკისრებასთან დაკავშირებით, ასევე დირექტორის უარი მასწავლებლისათვის დისციპლინური სახდელის დაკისრებასთან დაკავშირებით ინდივიდუალური ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი აქტის გამოცემაზე ან დისციპლინური კომიტეტის გადაწყვეტილება მასწავლებლისათვის დისციპლინური სახდელის დაკისრებაზე უარის თქმის შესახებ საჩივრდება სამეურვეო საბჭოში, სააპელაციო კომიტეტში (ასეთის არსებობის შემთხვევაში). აღსანიშნავია, რომ გადაწყვეტილების გასაჩივრება არ იწვევს მისი მოქმედების შეჩერებას.

სამეურვეო საბჭო ან სააპელაციო კომიტეტი (ასეთის არსებობის შემთხვევაში) საჩივარს განიხილავს საქართველოს ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსის XIII თავით დადგენილი წესებით.

რა შედეგი მოყვება დისციპლინური სახდელის დაკისრებას?

დისციპლინური სახდელის მოქმედების პერიოდში მასწავლებლის მიმართ არ გამოიყენება წახალისების ფორმები. თუმცა გამონაკლისი შეიძლება დადგინდეს სკოლის დირექტორის დასაბუთებული გადაწყვეტილებით.

დისციპლინური სახდელის მოქმედების მაქსიმალური ვადაა 1 წელი. შესაბამისი დისციპლინური სახდელის მოქმედების ვადა განისაზღვრება სკოლის შინაგანაწესით, რომელიც არ უნდა აღემატებოდეს 1 წელს. ცხადია, ეს არ ეხება სამსახურიდან გათავისუფლებას.

დისციპლინური სახდელის ვადაზე ადრე მოხსნა შესაძლებელია, თუმცა ეს წესი განისაზღვრება სკოლის შინაგანაწესით. დისციპლინური სახდელის მოქმედების ვადის გასვლის შემდგომ ან დისციპლინური სახდელის ვადაზე ადრე მოხსნის შემთხვევაში ითვლება, რომ მასწავლებელს არ ჰქონია დაკისრებული დისციპლინური სახდელი.

თქვენ, როგორც მშობელი, არასოდეს ისურვებთ დაინახოთ, თუ როგორ განიცდის თქვენი შვილი ტკივილს. ის შეიძლება იყოს როგორც ფიზიკური, ასევე ემოციური – ორივე თანაბარი გამოწვევაა. ბავშვისთვის ერთ-ერთი ყველაზე მძიმე გამოცდილება იმედგაცრუებაა. ისინი დიდი ენთუზიაზმით გეგმავენ წვეულებებს, საქმიანობებს ან მიღწევებს და როცა მათი იმედები და სურვილები არ სრულდება,  განიცდიან იმედგაცრუებას.

შესაძლებელია თუ არა, იმედგაცრუება ვაქციოთ ტრამპლინად პიროვნული ზრდისათვის?

წარმატებული ნიუ-იორკელი ფსიქოთერაპევტი ლიზ მორისონი მშობლებთან და ბავშვებთან მუშაობს. მან აღწერა შვიდი საკვანძო სტრატეგია, რომლებიც დაეხმარება თქვენს შვილს დაძლიოს იმედგაცრუების გამოწვევები.

1. გაარკვიეთ თქვენი შვილის განცდები.

შესაძლოა, თქვენი ქალიშვილი ან ვაჟიშვილი არ ასრულებს წამყვან როლს სასკოლო თამაშში ან ვერ მიაღწია იმ აკადემიურ ჯილდოს, რაც უნდოდა. იქნებ არ დაპატიჟეს წვეულებაზე ან მისი იმედგაცრუება უფრო სერიოზული მიზეზითაა გამოწვეული. მშობლის პირველი და ყველაზე მნიშვნელოვანი რეაქცია არის მოსმენა და გაცნობიერება:

ჰო, შენ იმედგაცრუებული ხარ. ნორმალურია, რომ ამას გრძნობ და გამოხატავ.

ჰო, იმედგაცრუება მტკივნეულია და დანაკარგია.

თუ სურვილი გაქვს, მომიყევი ამის შესახებ მოკლედ ან ვრცლად.

2. აღიქვით თქვენი შვილი პიროვნებად

იმედგაცრუება ბავშვისთვის ემოციური კრიზისია. როდესაც ებრძვიან უკუსვლას ან მარცხს, ბავშვები თავიანთი მშობლებისაგან აღიარებას ელიან:

მე ისევ კარგი ვარ?

ჩემი განცდები მისაღებია შენთვის?

რაღაცას არასწორად ვაკეთებ?

იმედგაცრუება მტკივნეულია, მაგრამ არაფერია მასში სამარცხვინო. თუ ვერ იღებ იმას, რაც გსურს, ეს “ლუზერად” არ გაქცევს. მნიშვნელოვანია ამის ნათელყოფა როგორც სიტყვებით, ასევე ქმედებით, რადგან გარშემო ბევრია ძალიან უარყოფითი შეფასებები. იმ საზოგადოების რეალობა, რომელშიც ვცხოვრობთ, არის სკოლასა და სპორტში მუდმივი კლასიფიკაცია და დახარისხება. გზავნილი, რომელსაც იძულებულნი ვართ მუდმივად შევეწინააღმდეგოთ და ვებრძოლოთ, ქმნის იდეას, რომ შენ უნდა იყო “გამარჯვებული”, “ნომერი პირველი”, რათა გაღიარონ. ეს სრულიად შეუძლებელია ცხოვრებაში. თქვენმა შვილმა ახლახან გამოსცადა ეს. სკოლის ეზოში გაკეთებული ბინძური კომენტარები აძლიერებს წარუმატებლად (ლუზერად) ყოფნის გრძნობას. თვალყური ადევნეთ საჯარო იმედგაცრუებას, რათა ბულინგში არ გადაიზარდოს.

3. საქმედ აქციეთ თქვენი სიტყვები

ბავშვები გაცილებით მეტს სწავლობენ დაკვირვებით, ვიდრე თქვენი ნათქვამით. უჩვენეთ თქვენს შვილებს, როგორ უმკლავდებით იმედგაცრუებას. დაე იცოდნენ, როგორ ართმევთ ამას თავს. მაშინ ისინი გამხნევდებიან და იმედიანად ეცდებიან თქვენს მიბაძვას.

4. სურვილი და ქონა

ყველა იმედგაცრუება არ არის მუდმივი. “იქნებ ახლა ვერ შეძელი ახლა ლაშქრობაში წასვლა, მაგრამ შემდეგ თვეში შეძლებ”. ელაპარაკეთ შვილებს. იმსჯელეთ, როგორ გადალახოთ ხანმოკლე იმედგაცრუებები და შეცვალეთ მათი იმედები მომავლისთვის. სცადეთ, ერთად იპოვოთ, რამდენად რეალურია ეს სურვილი. სწავლის განსაკუთრებით კარგი შესაძლებლობაა სასურველი რამის ვერმიღება, როგორიცაა, მაგ. ექსკურსია დისნეილენდში და ა.შ.

ერთი მხრივ, ჩვენი იმედებისა და ოცნებების გააზრება, ხოლო, მეორე მხრივ, იმისა, თუ რისი მოცემა შეუძლია ცხოვრებას მოცემულ კონკრეტულ მომენტში, ძალიან ღირებული, მთელი ცხოვრების მანძილზე გამოსადეგი უნარია. სწორედ ახლა გაქვთ შესაძლებლობა ასწავლოთ ეს თქვენს შვილს.

5. თვითდამშვიდების უნარები ბავშვებისთვის

ჩვილ ბავშვებსაც აქვთ თავიანთი თავის დამშვიდების უნარები, მაგალითად, საკუთარი თავის რწევა, საწოვარას წოვა და მშობლებთან მიხუტება. დააკვირდით თქვენს ბავშვებს და აღმოაჩინეთ, თვითდამშვიდების რა უნარები აქვთ მათ, ურჩიეთ მათი გამოყენება იმედგაცრუების დროს. იმ ჩვევების გამომუშავება, რომლებიც მათ ეხმარება ან რისი ცდაც უნდათ, კიდევ ერთი გზაა, რომ გაუმკლავდნენ საკუთარ იმედგაცრუებას.

6. გადაწყვეტილებები (მაგრამ არა დაწუნება)

ზოგიერთი იმედგაცრუების მიღება და მასთან გამკლავება მხოლოდ გარკვეული დროის გასვლის შემდეგაა შესაძლებელი, ზოგიერთს კი შეიძლება მივუბრუნდეთ და შევცვალოთ მათი შედეგები. სცადეთ “ტვინის შტურმის” სესიები პრობლემასთან დაკავშირებული გადაწყვეტილების მისაღებად თქვენს შვილთან ერთად და ნახეთ, რისი მიღწევა შეგიძლიათ ერთობლივი ძალებით. გააცნობიერეთ, რომ ძალიან მნიშვნელოვანია თქვენს შვილს არ გაუჩნდეს იმის განცდა, თითქოს ადანაშაულებდეთ მას იმედგაცრუებაში, რადგან ვერ შეძლო პირველ რიგში გადაწყვეტილების მოძებნა.

7. უპირობო სიყვარული

როცა თქვენი ბავშვი იმედგაცრუებულია და ეს იმედგაცრუება მიღწევებთანაა დაკავშირებული, თქვენ გეძლევათ შანსი აჩვენოთ მას, რომ გიყვართ ისეთი, როგორიც არის. დააჯერეთ, რომ მათ არ სჭირდებათ რაიმე პირობების შესრულება თქვენი სიყვარულის მისაღებად ან შესანარჩუნებლად.

წყარო: https://www.psychologytoday.com/blog/when-kids-call-the-shots/201604/7-positive-ways-help-kids-manage-disappointment

საზოგადოებრივი ხელშეკრულების თეორია, თანამედროვე დასავლური სამყაროს ისტორიაში ერთ-ერთ დომინანტურ მორალურ-პოლიტიკურ თეორიას  წარმოადგენდა და დღემდე ბევრი მიმდევარი ჰყავს. ის სახელმწიფოს წარმოშობის პრობლემატიკის ორიგინალურ გადაწყვეტას გვთავაზობს: მას შემდეგ, რაც ადამიანებმა თავი დააღწიეს „ბუნებრივ“ მდგომარეობას, გაერთიანდნენ სახელმწიფოში, ნებაყოფლობითა და ურთიერთთანხმობით დადებული „ხელშეკრულების“ საფუძველზე, მათ საკუთარი ნებით გაასხვისეს თავისუფლების ნაწილი, რათა დაცული ყოფილიყო მათი სიცოცხლის უსაფრთხოება და საკუთრების უფლება.

ეს მოსაზრება ჯერ კიდევ ანტიკური პერიოდიდან იღებს სათავეს. ათენელმა ფილოსოფოსმა ეპიკურემ (ძვ. წ. აღ. 341-270) ერთ-ერთმა პირველმა განიხილა სახელმწიფო, როგორც ადამიანთა შორის ხელშეკრულებაზე დაფუძნებული ურთიერთობა. თუმცა მისთვის საკითხის ბევრი მხარე ბუნდოვანი დარჩა – მან ვერ გაარკვია რა ურთიერთობა უნდა ყოფილიყო ამ სოციალურ ორგანიზმსა და პიროვნებას შორის.

აღნიშნულმა საკითხმა სერიოზული აქტუალობა ფეოდალიზმის კრიზისის პერიოდში შეიძინა. ჰოლანდიელი მოაზროვნე ჰუგო გროციუსი (1583-1645 წ.წ.) იყო პირველი, ვინც საზოგადოებრივი ხელშეკრულების იდეით დაინტერესდა და მას თეორიული სახე მისცა. გროციუსის შეხედულებით, ბუნებრივ საზოგადოებაში ცხოვრებამ ადამიანს ასწავლა, რომ მარტო სუსტი იქნებოდა გარემოსთან ბრძოლაში. საჭირო იყო, „ხელშეკრულების საფუძველზე“ ისეთი ორგანიზაციის შექმნა, რომელიც დაიცავდა ადამიანებს და მოაწესრიგებდა მათ შორის ურთიერთობებს. ასე წარმოიშვა სახელმწიფო, როგორც უმაღლესი მმართველი და ხელისუფალი. გროციუსი ხალხის სუვერენობას ცნობს, მაგრამ არ აძლევს მას უფლებას ამხედრდეს სახელმწიფოს წინააღმდეგ, რადგან მისი მოსაზრებით, სახელმწიფოს სახით ხალხს თავისი ბუნებრივი უფლება გარკვეულწილად სუვერენისათვის სამოქმედოდ გადაუცია. მაგრამ, გროციუსის აზრით, რაკი სახელმწიფო კერძო ინიციატივის შედეგია და ინდივიდის დაცვის მიზნით წარმოიშვა, იმდენად გონივრულია, რამდენადაც პიროვნებას და მის ინდივიდუალობას იცავს. თითოეულ თავისუფალ ხალხს თავად შეუძლია აირჩიოს მმართველობის ის ფორმა, რომელიც მას სურს და რომლის აუცილებლობასაც ობიექტური პირობები უკარნახებენ.

თეორიის შემდგომი განვითარება ინგლისელი განმანათლებლის, თომას ჰობსის (1588- 1679 წწ.) სახელთანაა დაკავშირებული. ჰობსის მოსაზრებით, პოლიტიკური საზოგადოების შექმნამდე ადამიანები ბუნებრივ მდგომარეობაში ცხოვრობდნენ, სადაც არ არსებობდა  კერძო საკუთრება,  ზუსტი განსხვავება „ჩემსა“ და „შენს“ შორის და არც სამართალი. მათი მოქმედება ეგოიზმით იყო ნაკარნახევი და ყველას თვითგადარჩენის პრინციპი ამოძრავებდა. ჰობსის აზრით, ეს იყო „ომი ყველასი ყველას წინააღმდეგ“. მუდმივი შიშის მდგომარეობამ დღის წესრიგში ამ ვითარებიდან თავის დაღწევის აუცილებლობა დააყენა. მაშასადამე, ჰობსის მოსაზრებით, იმ ადამიანთა მთავარი მიზანი, რომელთაც საკუთარ თავს ლაგამი ამოსდეს, თვითგადარჩენაზე ზრუნვა იყო. სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, მათ სურდათ თავი დაეღწიათ „უბადრუკი საომარი მდგომარეობისათვის“, რომელიც საერთო ხელისუფლების არარსებობის პირობებში ადამიანთა ბუნებრივი ლტოლვების გარდაუვალ შედეგს წარმოადგენდა.

ჰობსის აზრით, ბუნებრივ კანონებს (იგი მათ აიგივებს მორალურ კანონებთან: მიუკერძოებლობა, სამართლიანობა, თავმდაბლობა, სიკეთე) არ ძალუძთ ადამიანთა უსაფრთხოების გარანტნი გახდნენ, რადგან ამ კანონებს ადამიანები სურვილის შესაბამისად მიჰყვებიან. მისი შეხედულებით, უსაფრთხოების გარანტიების შექმნა არც ადამიანთა მცირერიცხოვან გაერთიანებებს შეუძლიათ, რაკი მცირე რაოდენობრივი ცვლილებაც კი ცვლის ფიზიკური ძალის უპირატესობას და ახალისებს ძალადობას. თუმცა ადამიანთა ხელსაყრელი რაოდენობაც რომ არსებობდეს, თუკი ყოველი ადამიანი კერძო აზრითა და ინტერესებით ხელმძღვანელობს, ასეთი საზოგადოებისაგან არც მფარველობას უნდა მოველოდეთ და არც სამართლიანობას. შესაბამისად. ისინი საერთო ნებას უნდა ექვემდებარებოდნენ.

პრობლემის გადაწყვეტა მხოლოდ ერთი გზით შეიძლებოდა: მთელ ხელისუფლებას ერთი ადამიანის ან ადამიანთა კრების ხელში უნდა მოეყარა თავი. მას უნდა განესახიერებინა თითოეული პიროვნება, ჰქონოდა სათანადო ნდობა  და უნდა ყოფილიყო პასუხისმგებელი, რომ ყოველი ინდივიდი თავის ძალისხმევას საერთო ნებას დაუქვემდებარებდა. ხელშეკრულება, რომელიც ამ გაერთიანებაში შესვლის სურვილის მქონე ნებისმიერმა ადამიანმა მეორესთან დადო, ჰობსის მოსაზრებით, შემდეგნაირად ჟღერს: „მე აღვჭურვავ უფლებამოსილებით ამ ადამიანს თუ კრებას და გადავცემ მას, იმ პირობით, რომ შენც ასეთივე სახით გადასცემ მას შენს უფლებას და ამგვარად იქნება სანქცირებული მისი მოქმედება“.

„ასეთი იყო დაბადება დიდი ლევიათანისა“, – ამბობს ჰობსი. ის, ვინც უმაღლეს ხელისუფლებას ფლობს სუვერენია, დანარჩენები კი ქვეშევრდომებად იწოდებიან.

სახელმწიფოში გაერთიანებით ადამიანი არ გათავისუფლებულა ეგოიზმისაგან. ამიტომ ჰობსი წესრიგის საჭიროებას თავისუფლების სურვილზე მაღლა აყენებს, იგი სუვერენს ფართო უფლებებს ანიჭებს. მისი აზრით, არისტოკრატიული მმართველობა უვარგისი და მერყევია, დემოკრატია სიტყვით ბატონობს, საქმით კი დემაგოგებისაგან შემდგარი არისტოკრატიაა, გამოსავალს ჰობსი აბსოლუტურ მონარქიაში ხედავს. სუვერენის ფართო უფლებებს იგი შემდეგნაირად ასაბუთებს: თუკი ხალხმა აიღო ვალდებულება სუვერენის აზრი და ქმედება აღიაროს, როგორც საკუთარი, მათ არ შეუძლიათ თავად მისი თანხმობის გარეშე გამოვიდნენ მისი ხელისუფლებიდან, რწმუნება გადასცენ სხვა ადამიანს, დაუბრუნდნენ ბრბოს ან ქაოსს. ადამიანებმა, სახელმწიფოს შექმნის დროს, ხელშეკრულება ერთმანეთთან დადეს და არა სუვერენთან. შესაბამისად, ამ უკანასკნელის მხრიდან არ შეიძლება ადგილი ჰქონდეს დარღვევას. მისი აზრით, სუვერენს არ დაუდია წინასწარი შეთანხმება ქვეშევრდომებთან, რაკი მას ეს შეთანხმება უნდა დაედო ან ბრბოსთან ან თითოეულ ადამიანთან ცალ-ცალკე.  ბრბოსთან ხელშეკრულებას ვერ დადებდა, რაკი ის, სახელმწიფოს შემოღებამდე,  ერთიან კონტრაგენტს არ წარმოადგენდა. თითოეულ ადამიანთან მრავალი ცალკეული შეთანხმებაც გამოირიცხება- ასე მოპოვებული ხელისუფლება ქმედითუნარიანი არ იქნებოდა, რაკი ნებისმიერი აქტი, ცალკე დადებული, ეწინააღმდეგება საერთო ნებას.

ჰობსის შეხედულებით, სუვერენი კანონზე მაღლა დგას და, ღმერთის გარდა, არავის წინაშე აგებს პასუხს. მაგრამ მან უნდა დაიცვას მოქალაქეთა უსაფრთხოება და უზრუნველყოს ისინი ყოველგვარი სიკეთით. აღსანიშნავია, რომ ჰობსი არ იყო უკიდურესი მონარქისტი, მაგრამ XVII საუკუნის ინგლისში არსებულმა სოციალურმა კრიზისმა მასზე დიდი გავლენა იქონია.

ჰობსის დამოკიდებულებებმა  მნიშვნელოვანი კვალი დაატყო შემდგომი პერიოდის მოაზროვნეთა შეხედულებებს. ინგლისელი განმანათლებელი ჯონ ლოკი (1632- 1704 წწ.) წინამორბედის მსგავსად, სახელმწიფოს საფუძვლად ხელშეკრულებას მიიჩნევდა. მისი დამოკიდებულება ბუნებრივ მდგომარეობასთან არსებითად განსხვავებულია. მისი აზრით, ბუნებრივი მდგომარეობა არ არის „ომი ყველასი ყველას წინააღმდეგ“, ამ დროს ადამიანები იყვნენ სრულიად თავისუფალნი საკუთარ მოქმედებაში, ასევე – განეკარგათ თავიანთი თავი და ქონება. ეს იყო თანასწორობის მდგომარეობა, რომლის დროსაც ყოველგვარი ხელისუფლება და იურისდიქცია საერთოა. მართალია, ადამიანს განუსაზღვრელი თავისუფლება ჰქონდა, მაგრამ არ ჰქონდა სხვა ადამიანის მოკვლის უფლება. რაკი ბუნებრივი კანონები ღვთაებრივი წარმომავლობისაა და ყველა ადამიანს თანაბრად ავალდებულებს, არ ხელყოს სხვისი სიცოცხლე, თავისუფლება და საკუთრება.

ლოკი თვლის, რომ თავისუფალი და თანასწორი ადამიანების ბუნებრივი მდგომარეობიდან   გამოყვანა და პოლიტიკური ხელისუფლებისათვის იძულებით დაქვემდებარება არავის შეეძლო მათივე თანხმობის გარეშე. ერთადერთი გზა, რომლითაც ადამიანი უარს იტყოდა ბუნებრივ თავისუფლებაზე და საკუთარ თავს პოლიტიკურ ლაგამს ამოსდებდა, ეს იყო სხვებთან გაერთიანება ხელშეკრულების საფუძველზე. ახლად შექმნილი პოლიტიკური ორგანიზმი სახელმწიფოდ იწოდებოდა. რაკი აღნიშნული გაერთიანება მისმა თითოეულმა წევრმა შექმნა, ყოველი მათგანი ვალდებულია დაემორჩილოს მის ნებას, რაც უმრავლესობის ნებას წარმოადგენს, სხვაგვარად ამ ორგანიზმის არსებობას აზრი არ ექნება. მაშასადამე, ლოკის აზრით, „ნებისმიერი პოლიტიკური საზოგადოების საწყისია თავისუფალ ადამიანთა თანხმობა, გაასხვისონ საკუთარი ნება უმრავლესობის სასარგებლოდ“.

ბუნებრივია ჩნდება შეკითხვები:

• სად არის მაგალითები ისტორიაში, რომ თავისუფალის და თანასწორი ადამიანების ჯგუფმა მსგავსი სახით დააარსა ხელისუფლება?
• რა ამტკიცებს, რომ მსგავს სიტუაციაში ადამიანები ასე მოიქცეოდნენ?

შეკითხვებს ლოკი შემდეგი სახით პასუხობს: „ჩვენ არაფერი გვსმენია ქსერქსესა და სალმანასარის ჯარისკაცებზე, სანამ ისინი გაიზრდებოდნენ და არმიაში იმსახურებდნენ. თუმცა ეს არ ნიშნავს, რომ ისინი ბავშვები არასოდეს ყოფილან. სახელმწიფოც პიროვნებას მიაგავს – მან არაფერი იცის თავის დაბადებისა და სიყრმის შესახებ. “ის მაგალითად იშველიებს ამერიკის კონტინენტზე მცხოვრებ ხალხებს, რომელთაც მეფეები არ ჰყავთ, მაგრამ საჭიროების შემთხვევაში, ომის ან მშვიდობიანობის პერიოდში, საკუთარი სურვილით ირჩევენ ხელმძღვანელს. მისი აზრით, ეს ადასტურებს თავისუფალი ადამიანების მიერ ხელისუფლების საკუთარი ნებით გასხვისების შესაძლებლობას.

თუკი ბუნებრივ მდგომარეობაში ადამიანი ფართო უფლებებით სარგებლობდა, რამ აიძულა ის, უარი ეთქვა თავისუფლებაზე და სხვა ძალის ხელმძღვანელობას დამორჩილებოდა?

ლოკის შეხედულებით, ამას შემდეგი მიზეზები ჰქონდა:

• ბუნებრივ მდგომარეობაში არ არსებობდა საერთო თანხმობით დადგენილი კანონი, ადამიანები საკუთარი ინტერესებით ხელმძღვანელობდნენ.
• არ არსებობდა მცოდნე და ობიექტური სასამართლო, ხშირი იყო მიკერძოება და დაუდევრობა, განსაკუთრებით მაშინ, როცა საქმე უცხო ადამიანს ეხებოდა.
• არ არსებობდა სათანადო ძალა, რომელსაც შეეძლო დაეცვა სამართლიანი განაჩენი და სისრულეში მოეყვანა ის.

გამომდინარე აქედან, ადამიანების  მდგომარეობა არ იყო სტაბილური, მხოლოდ ბუნებრივი კანონები უსაფრთხოებას ვერ უზრუნველყოფდა. ეს ადამიანებს უბიძგებდა გაერთიანებულიყვნენ პოლიტიკურ საზოგადოებაში, რომელიც დაიცავდა მათ სიცოცხლეს, თავისუფლებასა და საკუთრებას.

ლოკმა საფუძველი ჩაუყარა „ხელისუფლების დანაწილების თეორიას“. მისი აზრით, საკანონმდებლო ხელისუფლება ხალხის შიგნით წარმოშობილა და სამუდამოდ ხალხს უნდა დარჩეს. ის  მონარქს აღმასრულებელ ძალაუფლებას უტოვებს. ლოკი აკრიტიკებს მოსაზრებას, რომ ადამიანები ამა თუ იმ ხელისუფლების მორჩილების ქვეშ იბადებიან:  „თუკი მეფე არღვევს კანონს და მიდის ხალხის ნების წინააღმდეგ, ამ უკანასკნელს სრული უფლება აქვს მოახდინოს რევოლუცია“.

ამ დებულებებზე დაყრდნობით ლოკმა გაამართლა 1688 წლის „სახელოვანი რევოლუცია“. გარდა ამისა, მისი შეხედულებანი წარმოადგენდა საფუძველს ახალი ლიბერალური პოლიტიკური თეორიისა, რომელიც კონსტიტუციონალიზმად იწოდება.

ფრანგმა განმანათლებელმა ჟან-ჟაკ რუსომ (1712-1778წწ.) საზოგადოებრივი ხელშეკრულების თეორია ახალ საფეხურზე აიყვანა და მას სპეციალური ნაშრომი მიუძღვნა.

რუსო ბუნებრივ მდგომარეობაში ადამიანის ყოფას ახასიათებს ახასიათებს, როგორც თავისუფალს – ადამიანსჰქონდა უსაზღვრო უფლება ყველაფერზე, რაც იზიდავდა და რასაც შეიძლებოდა, დაუფლებოდა. თუმცა ამ დროს ადამიანებს შორის ურთიერთმიმართებანი იმდენად უცვლელი არ იყო, რომ მას ომის ან მშვიდობის მდგომარეობა ვუწოდოთ, რადგან ომი არ გულისხმობს ადამიანებს შორის მიმართებას, ეს არის მიმართება სახელმწიფოებს შორის. განსაზღვრულ ეტაპზე, ბუნებრივ მდგომარეობაში არსებული ურთიერთობანი კრიზისმა მოიცვა, ის პირველყოფილი ფორმით არსებობას ვეღარ გააგრძელებდა: თუ ფორმას არ შეიცვლიდა, დაღუპვა გარდაუვალი იყო. რუსო შემდეგნაირად აღწერს პრობლემას: „უნდა გამოინახოს ასოციაციის ისეთი ფორმა, რომელიც ერთიანი ძალით დაიცავს და უზრუნველყოფს მისი ყოველი წევრის პიროვნებასა და ქონებას. მიუხედავად იმისა, რომ ყველა ერთმანეთთან იქნება შეკავშირებული, თითოეული მხოლოდ საკუთარ თავს დაემორჩილება და უწინდებურად თავისუფალი დარჩება“.

საკითხი გადაწყდა საზოგადოებრივი ხელშეკრულების დადებით, რომელსაც რუსო შემდეგნაირად აყალიბებს: „თითოეული ჩვენგანი თავის პიროვნებას და მთელ თავის ძალას გაიღებს საერთო ნების უზენაესი ხელმძღვანელობით და ყოველი წევრი გვეძლევა, როგორც მთელის განუყოფელი ნაწილი“.

ასეთი გზით წარმოშობილი სუვერენის ურთიერთობას მის მოქალაქესთან რუსო არ განიხილავს, როგორც რანგით ზემდგომის შეთანხმებას მისდამი დაქვემდებარებულ პირთან – ეს არის მთელის თანხმობა თითოეულ წევრთან. იგი კანონიერი შეთანხმებაა, ვინაიდან საზოგადოებრივ ხელშეკრულებას ეფუძნება. ვიდრე ქვეშევრდომები ამგვარ შეთანხმებას მორჩილებენ, ისინი საკუთარი თავის გარდა, არავის ექვემდებარებიან.

რუსოს შეხედულებით, სამოქალაქო ცხოვრებამ საერთო ნებით შეზღუდა ადამიანის თავისუფლება. ამჯერად მას უფლება აქვს ყველაფერზე, რაც აბადია. მეორე მხრივ, იმ კანონების მორჩილებით, საკუთარ თავს რომ დაუწესა, ადამიანმა მოიპოვა უფრო მეტი თავისუფლება, ვიდრე ბუნებრივ მდგომარეობაში ჰქონდა, რაკი ამ გზით საკუთარი გულისთქმის მონობას დააღწია თავი.

რუსო დიდ მნიშვნელობას ანიჭებს საკანონმდებლო ხელისუფლებას, ის – სახელმწიფოს გულია, აღმასრულებელი კი – ტვინი, რომელსაც ქვეყნის ყველა ნაწილი მოძრაობაში მოჰყავს. ტვინს შეიძლება დამბლა დაეცეს და პიროვნება მაინც ცოცხლობდეს, მაგრამ როგორც კი გული მუშაობას შეწყვეტს, პიროვნება კვდება. მისი შეხედულებით, სახელმწიფო მოხელეთა რაოდენობა მოქალაქეთა რაოდენობის უკუპროპორციული უნდა იყოს. აქედან გამომდინარე, დემოკრატიული მმართველობის ფორმა პატარა სახელმწიფოებს შეჰფერით, არისტოკრატიული – საშუალოთ, ხოლო მონარქიული – დიდებს.

ბუნებრივია ჩნდება შეკითხვა, რომელია უკეთესი მმართველობა? რუსოს ასეთი პასუხი აქვს: რაკი პოლიტიკური ასოციაციის მიზანი თავისი წევრების დაცვა და კეთილდღეობაა, საუკეთესო მმართველობა ის არის, რომელშიც ხალხი მდიდრდება და რაოდენობრივად მატულობს. უარესია ის, რომელშიც ხალხი მცირდება და ღატაკდება.

რუსო თვლის, რომ „ხალხი კარგად იქცევა, როცა იძულებულია მორჩილებდეს, მაგრამ გაცილებით უკეთ იქცევა, როდესაც შესაძლებლობა ეძლევა ეს უღელი გადაიგდოს. საზოგადოებრივი წყობა წმინდათ-წმინდაა, მაგრამ არა ბუნებით ბოძებული, ეს ნება ეფუძნება შეთანხმებებს“. აქედან გამომდინარე, შეიძლება ვთქვათ, რომ თუკი ხელისუფლება არ გამოხატავს ხალხის ინტერესებს, ამ უკანასკნელს უფლება აქვს დაამხოს იგი.

რუსოს ნააზრევი ფრანგი რევოლუციონერების დოქტრინად იქცა და დიდი როლი ითამაშა შემდგომი პერიოდის ლიბერალური აზროვნების განვითარებაში.

საზოგადოებრივი ხელშეკრულების თეორიას, სახელმწიფოს წარმოშობის პრობლემის გადაწყვეტის გარდა, სხვა მნიშვნელოვანი მისიაც ჰქონდა: მას უნდა შეეცვალა შუა საუკუნეებში არსებული დამოკიდებულება ხელისუფლების მიმართ. ფეოდალიზმის ეპოქაში ხელისუფლების სათავე მეფე იყო, რომლის უფლებამოსილებანი ღვთაებრივი წარმოშობის თეორიით იყო განმტკიცებული. საზოგადოებრივი ხელშეკრულების თეორია კი ასაბუთებს, რომ ხელისუფლება „ქვემოდან მოდის“, მისი წყარო ხალხია. შესაბამისად, თუკი ის არ ემსახურება ხალხის კეთილდღეობას, ამ უკანასკნელს უფლება აქვს შეცვალოს ან გააუქმოს იგი. გარდა ამისა, ეს თეორია უგულებელყოფს შუა საუკუნეებში გაბატონებულ წოდებრივ დამოკიდებულებას: რაკი სახელმწიფო ყველა ინდივიდმა ერთნაირი უფლებით დააარსა, მან უნდა შეძლოს ყველა მოქალაქის ინტერესებისა და მოთხოვნილებების თანაბრად უზრუნველყოფა, მათი უფლებებისა და თავისუფლებების თანაბრად დაცვა.

როგორც ვხედავთ, საზოგადოებრივი ხელშეკრულების თეორიას ახასიათებს შინაგანი წინააღმდეგობანი, თუმცა ყველა მიმდევარი თანხმდება იმაზე, რომ სახელმწიფო ადამიანთა თავისუფალი ნების საფუძველზე შეიქმნა. მართალია, ის სახელმწიფოს წარმოშობის საკითხზე ნათლად დასაბუთებულ პასუხს ვერ იძლევა, მაგრამ სხვა თეორიების გვერდით მნიშვნელოვან ადგილს იკავებს.

გამოყენებული ლიტერატურა:

• თომას ჰობსი „ლევიათანი“;
• ჯონ ლოკი „ორი ტრაქტატი ხელისუფლების შესახებ“;
• ჟან-ჟაკ რუსო „ საზოგადოებრივი ხელშეკრულება“;
• მოსე გოგიბერიძე „ფილოსოფიის ისტორია“;
• ენდრიუ ჰეივუდი „პოლიტიკური იდეოლოგიები“.

 დავით ჩივაძე

პროგრამა „ასწავლე საქართველოსთვის“ კონსულტანტ-მასწავლებელი

უცხო ქვეყანაში მოხვედრილნი, უმეტესად დედაქალაქებს ან საყოველთაოდ ცნობილ, ტურიზმისთვის მოწყობილ ადგილებს ვესტუმრებით ხოლმე. ადგილებს, რომლებიც საგანგებოდაა დავარცხნილ-გაპრიალებული ჩვენი თვალის საამებლად. მაგრამ თუ გინდა, ქვეყნის სუნთქვა იგრძნო, იმ ქუჩებისკენ, იმ ქალაქებისა და სოფლებისკენ უნდა გადაუხვიო, სადაც მკვიდრი მოსახლეობის გარდა არავინ დააბიჯებს.

ასეა ლიტერატურაც. მწერლებსა და პოეტებს უმთავრესად მათი საქრესტომათიო შედევრებით ვიცნობთ, მაგრამ მწერლის ნამდვილი სახე მის სამუშაო მაგიდაზე მიმოფანტულ ფურცლებზე და უბის წიგნაკებში უფრო ჩანს. ვაჟა-ფშაველა გენიალურ პოეტად არის მიჩნეული; ცოტა თუ იცნობს მის პუბლიცისტიკას, რომელსაც ისევე შეუძლია მკითხველის გაოცება, როგორც რომელიმე ცნობილ პოემაში რითმისა და აზრის მოქნევას. გალაკტიონის უბის წიგნაკსაც არაერთი განცდა და ფიქრი შემოუნახავს. ერთგან პოეტი ასეთ რამეს წერს: „გულის ჟანგი ღვინოსა სვამს პირველად, მაგრამ ორიოდე ყანწის შემდეგ ღვინო აბითურებს ჟანგს. [დაალევინებ კაცს ღვინოს] დალევს კაცი ღვინოს და გადმოიღვრება ჟანგი, გამჟღავნდება ყველა საიდუმლო. [ღვინის დალევის შემდეგ] აღარ გეჩვენება, რომ კედლებსაც კი სმენა აქვთ – სხვა არა იყოს რა, კედლის ხვრელებში [ხომ] თაგვები მაინც სცხოვრობენ, თაგვებს კი [მოგრძო] ყურები აქვთ და ძალზე გამახვილებული სმენა. დალევ ღვინოს და დატრიალდებიან მთები, აირევიან ღრუბლები (მთებო, ღრუბლებო, რა მოგივიდათ: ღვინოს მე ვსვამ და თქვენა თვრებით?). ასეთია ღვინის ძალა: ის რომ ტურას ხახაში ჩაასხა, მგელს წააქცევს…“

გალაკტიონი არც პირველია და არც ერთადერთი, ვინც ღვინოზე წერს. მართლაც, ეს სასმელი გაჩენის დღიდან ყურადღების ცენტრში მოექცა. უფრო მეტიც – მისი მნიშვნელობა დიდი ხნის წინ გასცდა პირველადი საჭიროების სურსათის ჩამონათვალს და „გლახაკთა“ სუფრიდან სარიტუალო მაგიდაზე ამოყო თავი. ეთანოლი, იგივე ღვინის სპირტი, ღვინის შემადგენელი ძირითადი ნივთიერება, პრაქტიკულად ერთადერთია რამდენიმე ათეული მილიონი ორგანული ნაერთიდან, რომელსაც ქანდაკება დავუდგით და პანთეონში საკუთარი ღმერთებიც კი მივუჩინეთ.

მაინც რამ განაპირობა ამ ერთ ციცქნა მოლეკულის გამო ასეთი დიდი აჟიოტაჟი?

ორგანიზმზე მისი ზემოქმედების მექანიზმმა.

ღვინო უამრავ ნაერთს შეიცავს, რომლებიც მის ფერსა და გემოს განაპირობებს, მაგრამ ყველაზე მნიშვნელოვანი კომპონენტი პრაქტიკულად უფერო და უსუნო ნაერთია, რომელსაც ეთანოლი, ეთილისა თუ ღვინის სპირტი ჰქვია. ორგანიზმზე მისი შემცველი სხვა სასმელებიც – ლუდი, არაყი, რომი – ასეთსავე ზემოქმედებას ახდენს.

ალკოჰოლური სასმლის პირველივე ყლუპი კუჭიდან სწრაფად გაიწოვება სისხლში და ეთანოლის მოლეკულა მთელ ორგანიზმში იწყებს ხეტიალს. სულ რამდენიმე წუთის შემდეგ ის ცენტრალური ნერვული სისტემის ქსოვილებამდე აღწევს, რააც უმალვე ვამჩნევთ განწყობის ცვლილებითა თუ თვალების ციმციმით. კუჭიდან სისხლში გაწოვას და მერე მთელ ორგანიზმში თანაბრად განაწილებას 45-90 წუთი სჭირდება. სწორედ ამ ხნის შემდეგ აღწევს ეთანოლის კონცენტრაცია პიკს. თუმცა ორგანიზმისთვის ეთანოლი მაინც უცხოტომელია და ისიც მაშინვე იწყებს მის დაშლასა და გამოძევებას. ამრიგად, ღვინის მიღება-გამოდევნა ტიპური ქიმიური წონასწორული რეაქციის სახეს იღებს.

ეთანოლის მოლეკულებს სისხლძარღვების მეშვეობით მთელ ორგანიზმში ხეტიალისას ღვიძლის გავლაც უწევთ, ამ უკანასკნელს კი ორგანიზმში „სისხლის ხარისხის კონტროლი“ ევალება. ეთანოლის მოლეკულები ასე ადვილად ვერ დაუსხლტებიან მის მახვილ თვალს. უფრო მეტიც – ამ მოლეკულებთან საბრძოლველად ღვიძლს ენზიმების საგანგებო კოჰორტაც ჰყავს, რომელსაც ბიოქიმიის ენაზე დეჰიდროგენაზა ეწოდება.

დეჰიდროგენაზის საშუალებით ეთანოლი აცეტალდეჰიდად იჟანგება, რომლის ტოქსიკურობაც საგრძნობლად აღემატება ეთანოლისას, თანაც წყალში არ იხსნება, ამიტომ მის გამოძევებას ორგანიზმი ასე ადვილად ვერ მოახერხებს. იცის ეს ჩვენი ორგანიზმის ლაბორატორიის გამგემ, ამიტომ სასწრაფოდ იღებს ზომებს, რომ აცეტლადეჰიდიც დაშალოს. ამრიგად, აცეტალდეჰიდი აგრძელებს ჟანგვას და ძმარმჟავად, ნახშირორჟანგად და წყლად გარდაიქმნება, ამ ნაერთებთან კი ჩვენი ორგანიზმი საუკუნეებია მშვიდობიანად თანაცხოვრობს.

ეთანოლის დაშლის პროცესი ჩვეულებრივი ბიოქიმიური რეაქციაა. მისი სიჩქარე დამოკიდებულია საწყისი ნაერთების კონცენტრაციასა (ეთანოლის შემცველობა სისხლში) და კატალიზატორის რაოდენობაზე (დეჰიდროგენაზის გამომუშავების უნარი). ამიტომ თუ მიწოდების სიჩქარე აღემატება გარდაქმნისას, იწყება თრობა, რომლის ფიზიკური გამოხატულებაა რეაქციის შესუსტება, გონების დაბინდვა, მეტყველებისა და მოძრაობის შენელება და სხვა.

ამიტომაც უწესებენ მძღოლებს შეზღუდვას სისხლში ალკოჰოლის შემცველობაზე. სხვადასხვა ქვეყანაში მისი სხვადასხვა ოდენობაა ნებადართული, მაგრამ საზოგადოდ დადგენილია, რომ თუ ყოველ საათში სისხლში მოხვედრილი ალკოჰოლის ოდენობა 100 მლ–ზე 15-18 მგ–ს არ გადააჭარბებს, ადამიანს თრობის ნიშნები არ ექნება. მამაკაცებისათვის ეს დოზა 1 საათში 1 კათხა ლუდისა და 1 ჭიქა ღვინის ეკვივალენტურია. ქალებისთვის ნებადართული ოდენობა ორჯერ ნაკლებია. რატომ? მამაკაცის ორგანიზმი უფრო კუნთოვანია, ვიდრე ქალისა, მეტი მოცულობის კუნთში კი მეტი უჯრედი და, შესაბამისად, მეტი წყალია. მიღებული ალკოჰოლიც უფრო მეტად განზავდება. ამის გამო იტანენ „ზორბა ბიძიები“ უფრო მეტ ღვინოს და არა იმიტომ, რომ დიდი ღიპი აქვთ.

კიდევ ერთი საინტერესო მონაცემი: ფრანგები და იტალიელები (ჩვენსავით მეღვინეობით ცნობილი ხალხი) ერთ სულ მოსახლეზე გადაანგარიშებით უფრო მეტ ღვინოს სვამენ, ვიდრე ქართველები, მიუხედავად იმისა, რომ გათენებამდე ქეიფი გვჩვევია… ისიც უცნაურია, რომ ალკოჰოლიან სასმელებს მთელ მსოფლიოში „თვალების ასაჟუჟუნებლად“, „ტვინში შესაღიტინებლად“ სვამენ, ჩვენთვის კი ღვინის სმა რიტუალი უფროა, ვიდრე დასანაყრებლად სასმლის მიღება – ვცდილობთ, მეტი დავლიოთ, მაგრამ არა დასათრობად. დათრობა ჩვენში სირცხვილია, ნაბახუსევზე გაკილვა, დაცინვა არ აგცდება.

არადა, ქიმიის კანონებს ვერსად წავუვალთ. თუმცა… ამ კანონების ცოდნის გარეშეც შეუმჩნევიათ ძველებს:

„ღვინო, შენ ჭაჭანაისძე,

უცეცხლოდ ამოსდუღდები,

ჭკვიანთათვის ხარ სასმელი,

უჭკოთთვის ამოჰქუხდები“.

სასკოლო პრაქტიკაში დიდი როლი ეკისრება მოსწავლეთა ურთიერთშემოწმებისა და ურთიერთშეფასების ტექნიკის გამოყენებას. მასწავლებლები მოსწავლეთა ურთიერთკონტროლსა და ურთიერთშემოწმებას უმთავრესად საშინაო დავალებების, ზეპირი პასუხების, ასევე – ცალკეული, ეპიზოდური ხასიათის დავალებების შესამოწმებლად, ანუ გაკვეთილის ორგანიზაციული ნაწილის სრულყოფისთვის იყენებენ, ხოლო ცოდნისა და უნარების სისტემატური ურთიერთკონტროლისთვის – შედარებით იშვიათად, არადა, ამ ტექნიკის მნიშვნელობა სცილდება ორგანიზაციულ ნაწილს და შეუძლია, დიდი გამოცდილება შესძინოს მოსწავლეს. მოსწავლეთა ურთიერთშემოწმებისა და ურთიერთშეფასების ტექნიკის გამოყენება ავითარებს მოსწავლეთა კრიტიკულ აზროვნებას და დიდად უწყობს ხელს საგაკვეთილო პროცესში მათ ჩართვას, ცოდნისა და უნარების ფორმირებას, ავტომატიზაციასა და კონტროლს.

ურთიერთშემოწმება და ურთიერთშეფასება კონტროლის განსაკუთრებული ფორმაა, როდესაც მოსწავლე ობიექტურად აფასებს თანაკლასელთა მუშაობის შედეგს. მთავარია, შეფასება საფუძვლიანად და გააზრებულად გაკეთდეს. ასეთი აქტივობის დაგეგმვა, სურვილისამებრ, ყოველ გაკვეთილზე შეიძლება, თუნდაც მთელი სემესტრის განმავლობაში. მასწავლებელს შეუძლია, საამისოდ გამოყოს გაკვეთილის 3-4 წუთი (ან თუნდაც მეტი). დავალებათა ტიპის მიხედვით მიზანშეწონილია განსაზღვრული გრაფიკის შემუშავებაც და მოსწავლეთა ინფორმირებაც ურთიერთშემოწმების წესებისა და თარიღების შესახებ.

ურთიერთშემოწმების სახეებია:

• ერთმანეთის რვეულების შემოწმება – მოსწავლეები გაცვლიან რვეულებს და ერთმანეთს შესრულებულ დავალებას შეუმოწმებენ. ამასთანავე, მათ მხოლოდ კი არ უნდა იპოვონ შეცდომები, არამედ გაასწორონ კიდეც და თან განმარტონ, დაასაბუთონ თავიანთი ქმედება.
• ურთიერთშემოწმება ბარათების მიხედვით – ყოველი მოსწავლე მიიღებს შეკითხვების ბარათს, რომელსაც უნდა უპასუხოს. ბარათის მეორე მხარეს წერია რამდენიმე მოსწავლის გვარი და თარიღი, ანუ ვინ და როდის გამოიკითხება. მოსწავლე თავადაც უპასუხებს მეორე მოსწავლის მიერ დასმულ შეკითხვებს.
• გამოკითხვამდე ერთი დღით ადრე მოსწავლეები აფრთხილებენ ერთმანეთს, რა კითხვებზე მოუწევთ პასუხის გაცემა, ხოლო ურთიერთშემოწმებისას მიღებული პასუხების შესაბამისად მოსწავლის გვარის გასწვრივ ბარათზე დაიწერება „+“ ან „-“.
• თუ ბევრი მინუსი დაიწერა, ჩატარდება დამატებითი ურთიერთშემოწმება, მანამდე კი მოსწავლეები კონსულტაციას გაივლიან მასწვლებელთან.
• დიდი მნიშვნელობა აქვს მოსწავლეთა მიერ ნამუშევრების არა მექანიკურ, არამედ არგუმენტირებულ შეფასებას, რადგან ამ დროს მოსწავლეთა ცოდნა საგრძნობლად აქტიურდება, იზრდება მათი ინტერესი ცოდნის მიმართ და შესაძლოა, ეს აქტივობა მოეწონოთ კიდეც. მოეწონოთ, რომ ასე სწრაფად იზრდება მათი კომპეტენცია, თავს გრძნობენ მასწავლებლის დამხმარეებად, ამა თუ იმ საკითხის სპეციალისტებად.

აქტივობის განხორციელებამდე აუცილებელია, მასწავლებელმა მოსწავლეებს აჩვენოს კონკრეტული მაგალითი, ჩაატაროს ჯგუფური შემოწმება, შეცდომების ჯგუფური გასწორება. მას შემდეგ, რაც მოსწავლეები დაიმახსოვრებენ წესებს, შეიძლება ურთიერთშემოწმებასა და ურთიერთკონტროლზე გადასვლაც.

ურთიერთკონტროლის ფორმებია:

• წყვილებში მუშაობა. ამის გაკეთება ტექნიკურად შესაძლებელია გაკვეთილის ნებისმიერ ეტაპზე, საშინაო დავალების შესრულება იქნება ეს, ცოდნის განმტკიცება, ახალი თემის ათვისება, თემის განზოგადება თუ სხვა;
• ჯგუფებში მუშაობა. ჯგუფებს შეიძლება მიეცეთ საერთო დავალება. ისინი ამ დავალებას ერთად შეასრულებენ, გზადაგზა კი შეამოწმებენ თავიანთ „კოლეგებს“;
• ზეპირი გამოკითხვა;
• ტესტირება, რომლის დროსაც მოსწავლეები ამოწმებენ ერთმანეთის ცოდნას. ამით მასწავლებელი საგრძნობლად დაზოგავს შეფასებისთვის განკუთვნილ დროს. ამავე დროს, „გამომცდელი“ მოსწავლე, რომელიც აწარმოებს გამოკითხვას, არა მარტო გაასწორებს შეცდომებს, არამედ განმარტავს, ახსნის კიდეც, რა შეეშალა თანაკლასელს;
• ურთიერთკონტროლის კარგი საშუალებაა პროექტის შესრულება, რეფერატის, პრეზენტაციის მომზადება და სხვა ასეთი სასწავლო აქტივობები.

ურთიერთკონტროლის დროს ცოდნასთან ერთად საქმეში ერთვება მოსწავლის პიროვნული თვისებებიც: სამართლიანობა, გუნდურობა, პიროვნული მზაობა, თანაკლასელზე ზრუნვა და სხვა. ნათელი გახდება, როგორ მიმართავს ის თანაკლასელს, აცდის თუ არა პასუხის მოფიქრებას. ხშირად ადვილი შესამჩნევია, როგორ სურს „გამომცდელს“, თანაკლასელმა მის კითხვას უპასუხოს, მაგრამ არის ისეთი შემთხვევებიც, როდესაც მოსწავლეს უხარია „გამოსაცდელის“ „ჩაჭრა“, მოსწონს მისთვის მინუსის დაწერა. მასწავლებელმა უნდა შეამჩნიოს ეს ხარვეზები და დააკვირდეს, როგორ გაიზრდებიან მოსწავლეები დროთა განმავლობაში.

მეთოდის ამუშავების საწყის ეტაპზე ურთიერთშემოწმებისა და ურთიერთშეფასების აქტივობამ შესაძლოა კლასში ზედმეტი ხმაური ან მოძრაობა გამოიწვიოს, მაგრამ მალე მოსწავლეები ყველაფერს აითვისებენ და პროცესიც სასიამოვნოდ გაგრძელდება.

ჯგუფის თითოეულ წევრს შეფასებას თავად ჯგუფის წევრები აძლევენ, მაგრამ ყოველი შეფასება აუცილებლად უნდა დასაბუთდეს. აქ საჭიროა სიფრთხილე, რადგან შეფასება სრულიადაც არ არის მარტივი ინსტრუმენტი – ყურადღებით უნდა ვიყოთ, რომ მოსწავლემ თანაკლასელის მიმართ მიკერძოება არ გამოიჩინოს (როგორც დადებითი, ისე უარყოფითი კუთხით). ყურადღება უნდა მიექცეს იმასაც, რომ შეფასებამ არ წაიღოს მეტისმეტად ბევრი დრო.

რა ტიპის კითხვები შეიძლება დაისვას ურთიერთშემოწმებისას? განვიხილოთ მაგალითი IX კლასის ისტორიის კურსიდან, როდესაც მოსწავლეები მოსწავლეთა რაოდენობის მიხედვით 10 კითხვას სვამენ.

სავარაუდო კითხვები:

• რა შედეგი მოჰყვა საქართველოში თემურ–ლენგის პირველ ლაშქრობას?
• ვისი მეფობის დროს მოჭრილ ფულს ეწოდა „გიორგაული თეთრი“?
• რა მიზნით აღწერეს მონღოლებმა საქართველო?
• საქართველოს რომელი ორი მეფე დაიღუპა თურქმანებთან ბრძოლაში?
• რატომ გაათავისუფლა ირანმა სიმონ I ტყვეობიდან 1678 წელს?
• რამ გამოიწვია 1660 წელს აჯანყება კახეთში და რა ბედი ეწიათ აჯანყების მეთაურებს?
• გლეხთა ბრძოლის რომელი ფორმები გვხვდებოდა XVII-XVIII სს-ების საქართველოში?
• როგორ განვითარდა მოვლენები იმერეთის სამეფოში სოლომონ I-ის გარდაცვალების შემდეგ?
• რას ითვალისწინებდა 1774 წელს „მორიგე ჯარის“ შექმნის პროექტი?
• სახელმწიფოს მმართველობის რამდენი ფორმა შეიმუშავეს 1832 წლის შეთქმულებმა?

და ა.შ.

ტექნიკურმა პროგრესმა მოსწავლეებს საშუალება მისცა, Power Point-ში ააწყონ ურთიერთშემოწმებისთვის საჭირო ტესტები, რომლებსაც მასწავლებელი გაკვეთილზე გამოიყენებს. ასეთი დავალებების შესრულება საგაკვეთილო დროის ეკონომიისთვისაც ძალიან მოხერხებულია. ცხადია, ყველა ბავშვის ნამუშევარი ვერ იქნება მაღალი ხარისხის, მაგრამ თუ გაკვეთილის დასრულების შემდეგ გავაანალიზებთ მათ სუსტ და ძლიერ მხარეებს, შემდგომ მოსწავლეები დავალებას უკეთ გაართმევენ თავს.

მაგალითად, იტალიური სკოლის VII კლასის მოსწავლეებმა ურთიერთშემოწმების ასეთი კითხვარი მოამზადეს – „შევამოწმოთ ერთმანეთის ცოდნა“

შეფასების კრიტერიუმებს (რამდენ პასუხში რამდენი ქულა დაეწერებათ) კლასი წინასწარ ერთობლივად შეიმუშავებს და აქტივობის დაწყებამდე დაფაზე ჩამოწერს.

ურთიერთშემოწმება დიდი პასუხისმგებლობაა, რადგან საქმე ეხება თანაკლასელის ნამუშევრის შემოწმებას, მისი ცოდნისა და უნარის ხარისხის განსაზღვრას, მაგრამ ფაქტია – გაკვეთილზე წერილობითი და ზეპირი გამოკითხვა სასწავლო პროცესის ოპტიმიზაციისთვის სასარგებლო ნაბიჯია. ასეთი დამოკიდებულებით მოსწავლეებს ვასწავლით, როგორ ისწავლონ, როგორ შეამოწმონ სხვისი ცოდნა. ამავე დროს, ის ხელს უწყობს თვითანალიზის, თვითკონტროლის უნარების გამომუშავებას და სასკოლო პრაქტიკის შედეგიანობისთვის ხელსაყრელ ნიადაგს ქმნის.