თუ ოდესმე სოფელს ან სოფლისმაგვარ ქალაქს ნოემბერში შემორჩენილხართ, ზამთრის პროლოგი ასეთია – ხის სახლის კელდები დაზეპირებულ მზის სუნს ისე იმეორებენ, როგორც მომაკვდავი ნაკარნახევ ლოცვას – ჩურჩული სუსტდება და ბოლოს ქრება. ფანჯრები საღამომდე ყვითლდებიან ფოთლებივით, შორიდან თუ უყურებ, ასე გგონია, ქარი დაბერავს და მოწყვეტს. სულ ერთია – ნათურა აყვითლებს თუ ლამფა. ყოველი ორი ეზოდან ერთში ხერხით გაღმა მამა დგას, გამოღმა – თოთხმეტი-თხუთმეტი წლის შვილი. ქალები სქელ, ნაქსოვ კაბებს იბრუნებენ, კაბების ბოლოს აუცილებლად შეამჩნევთ შემხმარ ტალახს. გეყოლებათ მეზობელი, რომელიც უსათუოდ გადაგკოცნით, თუნდაც მეოთხედ შეგხვდეთ და პირში ყოველთვის კარალიოკის და არყის სუნი ექნება. როცა დაღამდება, ცეცხლი როცა დაინთება და ჩაქრება, დაწოლამდე, სულ დადგება ერთი მდუმარე, სამყაროს გარინდების წუთი, ამ წუთს ვიღაცის ყრუ ჩახველება დაასრულებს ქუჩიდან. ის ვიღაც დაბარებულივით გამოდის ამ დროს. რომ არ გამოვიდეს, ნოემბერი აღარ დადგება.

ეს ის დროა, რაღაცნაირად სიკვდილს რომ მიაგავს და სიცოცხლის არსებობას რომ გიიოლებს.

იცით, სიცოცხლის მნიშვნელობა ყველაზე ცხადად როდის შევიგრძენი? ან გნებავთ დროის? ან სიკვდილის? მოგიყვებით: შარშან, ნოემბრის ოცდაექვსში ექიმმა მამაჩემის პალატიდან გამიყვანა, დაძაბული სახით შემხედა და მითხრა: ჰა, ჰა, ერთი თვე ან თვენახევარი დარჩენია და თქვენ როგორ გირჩევნიათ? მერე აღარ მაგონდება, რა აინტერესებდა იმ ექიმს: სახლში წავიყვანდით თუ აქ დავტოვებდით, მკურნალობას ვეცდებოდით თუ რამე გამაყუჩებელს ვიყიდდით. არ ვიცი. მახსოვს მხოლოდ იქ მჯდარი ნეიტრალურსახიანი ექთნის დაზეპირებული ამოხვნეშა: ეჰ, ეჰ! და ის, რომ მაშინ უცებ რამე კი არ მეწყინა, გავბრაზდი. დიახ, გავბრაზდი ამ უდანაშუალო ექთანზე და ყველაზე, ვინც ამის მერე მამაჩემთან შემოვიდოდა, თავს დანანებით გადააქნევდა: ნაცნობებზე, ნათესავებზე, სხვებზე. ეს ,,ნწ, ნწ“ , ,,ვაი“ და ,,ეჰ, ეჰ“ – ეს ,,ცოცხლებისგან“ ,,მომაკვდავისკენ“ მიმართული თანაგრძნობა, თითქოს ღმერთები დასტიროდნენ ოლიმპოდან ადამიანებს. და მინდოდა მეყვირა: შეხედეთ, აი, ის ცოცხალია, ტელევიზორს უყურებს, ისევე როგორც შენ და მე! ზეგ მოკვდება? მაზეგ? მერე რა? აი, ახლა, ამ წუთას ცოცხალია!’’

წეღან ფანჯარა გამოვაღე. რაღაც იმ ამინდის სუნი მეცა, მაშინ რომ იდგა და მომინდა მეთქვა: ყველა თანაბარი ვართ ამ წუთებში, ამ წამებში, რომელიც ახლა მიდის, სანამ ცოცხლები ვართ. თუ მაინცდამაინც გინდათ, ასე ვიტყვი: რაც ვიბადებით მას შემდეგ, ყველანი პალიატიური ავადმყოფები ვართ და სანამ სიკვდილი დადგება, სანამ ერთმანეთს ცოცხლად ვგრძნობთ, ნუ გადავცემთ და ვაგრძნობინებთ ერთმანეთს სამძიმარს ამ ყოფის გამო. სიცოცხლე არსებობს ახლა. ხვალ ყველაფერი პირობითია.

ვლადიმირ ნაბოკოვის ავტობიოგრაფიული ჩანაწერების კითხვისას ერთ თავშესაქცევ ამბავს გადავაწყდი. ვოლგისპირელ ახალგაზრდა კაცს – მის ერთ-ერთ აღმზრდელს – თავგამოდებით უმტკიცებია, „ბიძია თომას ქოხი“ ჩარლზ დიკენსმა დაწერაო. აღსაზრდელს სანაძლეო დაუდია და მოუგია კიდეც. ამის შემდეგ ჩემი თანდასწრებით მწერლებზე, პერსონაჟებსა და, ზოგადად, ლიტერატურაზე საუბარს თავს არიდებდა ხოლმეო, იხსენებს ჩანაწერების ავტორი. ნირწამხდარ აღმზრდელს, სანაძლეოს პირობის თანახმად, მისთვის, არც მეტი, არც ნაკლები, კასტეტი უჩუქებია.

იმ მწერლებს შორის, რომელთა წიგნებიც ადრეულ ასაკშივე წაიკითხა, ნაბოკოვი ასახელებს ვიქტორ ჰიუგოს, ჟიულ ვერნს, მაინ რიდს, ჯოზეფ კონრადს. „უთავო მხედარი“ გატაცებით  წაუკითხავს და ბიძაშვილთან ერთად ყველაზე დრამატული სცენების გათამაშებაც კი დაუწყია. მსგავსი რამ ალბათ ყველა იმ მოზარდის გამოცდილების ნაწილია, ვისაც კითხვა უყვარს. წაკითხული მოსვენებას არ გაძლევს, ახალი სიღრმეების აღმოსაჩენად გიწვევს. ამ დროს კი დიდია სიუჟეტის განვითარების მიმართულების დიამეტრულად შეცვლის ცდუნება. ბოლოს და ბოლოს, ამისთვის ბავშვებს არასდროს სჯიან. თუმცა ნაბოკოვი გვარწმუნებს, მე ყოველთვის ერთგულად მივყვებოდი სიუჟეტურ ხაზს და სულ მცირე გადახვევასაც არ ვამართლებდიო.

სიზუსტე. თანმიმდევრულობა. მწერლის არჩევანი.

მაინ რიდის ეს ყველაზე ცნობილი წიგნი, ყველაზე გამორჩეული საკითხავი დაწყებითი სკოლის ასაკიდან ახლად გამოსული გოგო-ბიჭებისთვის, იმდენად დიდი ხნის წინ წავიკითხე, რომ სანამ ამ ზაფხულს ხელმეორედ გადავიკითხავდი, თითქმის აღარაფერი მახსოვდა. მხოლოდ მთავარი პერსონაჟების სახელები: მორის მუსტანგერი და ლუიზ პოინდექსტერი. მხოლოდ ლამაზად დაწინწკლული მუსტანგების რბოლა. და კიდევ ის, რომ ცხენი, მაგრად დაბმული უთავო სხეულით, აღმა-დაღმა დაქროდა და შიშის ზარს სცემდა ყველას, ვინც წამით მაინც მოჰკრავდა თვალს. მხედარს მოჭრილი თავიც თან დაჰქონდა – ხელში ეჭირა. ისიც მახსოვდა, რომ წიგნი სიყვარულზე იყო – როგორც ჩანს, ზუსტად ამ სიტყვებით მათხოვეს და მეხსიერებაშიც ასე ჩამრჩა. წიგნი სიყვარულზე.

ამდენი ხნის შემდეგ სულ სხვა რამ იპყრობს ყურადღებას, მომხიბვლელადაც სწორედ ის გეჩვენება, რაც იმ შორეული პირველი წაკითხვისას უთუოდ გამოგრჩებოდა. ნაკლიც, შეუსაბამობებიც ისეთი თვალშისაცემია, საითაც უნდა გაიხედო, მაინც ამჩნევ. იქნებ ამ წიგნის მეორედ წაკითხვას გამართლება არც ჰქონდეს… რას უნდა ეძებდე ოცდაათი წლის შემდეგ მაინ რიდისა თუ ჟიულ ვერნის წიგნებში? (გამოვტყდები, ამ ზაფხულს „თხუთმეტი წლის კაპიტანიც“ თავიდან წავიკითხე). მდინარეში მეორედ შესვლის მცდელობა როგორ იქნება, როცა ის მდინარე კარგა ხანია, უკვალოდ გაქრა. არც ნაპირია, რომ ჩამოჯდე და თავი ფიქრს მისცე, არც რაიმე მინიშნება – უბრალო სველი ლაქა.

ნაბოკოვიც – უკვე ცნობილი მწერალი – თავიდან კითხულობს მაინ რიდის „უთავო მხედარს“ და ფრანგულადაც კი თარგმნის, როგორი მოულოდნელიც უნდა იყოს, ალექსანდრიული ლექსით. მის თვალს არ უჭირს ისეთი ფრაზების მოძებნა, ალმასებივით რომ გაბნეულან ტექსტში და სულ სხვა მნიშვნელობა შეუძენიათ. ტექსასის სასტუმროს ბარში – იქ, სადაც მთავარ გმირებს შორის ერთ-ერთი ყველაზე დრამატული სცენა უნდა გაიმართოს – მუსკატის, აბსენტისა და ლიმონის სუნი ტრიალებს. 1850 წელია. დახლთან ჩამომდგარ კაცს – მაქმანით გაწყობილი, უნატიფესი ბატისტის პერანგი აცვია. ფერად ბოთლებს შორის მოქცეული ჰოლანდიური საათი უჩვეულოდ გულშიჩამწვდომად წიკწიკებს, ბოთლები კი კაცის ზურგს უკან ისე ბრწყინავენ, როგორც თვალის გუგას გარს შემოვლებული ფერადი გარსი.

თავბრუდამხვევი სასიყვარულო ისტორიის კითხვით გატაცებული მოზარდისთვის, რასაკვირველია, ამგვარი დეტალები ბევრს არაფერს ნიშნავს. ნაბოკოვი კი ლუიზ პოინდექსტერის ლორნეტს მისჩერებია – იცის, ეს ლორნეტი მალე მადამ ბოვარის ხელში აღმოჩნდება, მერე ანა კარენინასი გახდება, ბოლოს კი ჩეხოვის ქალი  – ის ქალი, სულ ძაღლთან ერთად რომ სეირნობს ხოლმე – სამუდამოდ დაკარგავს იალტაში.

ვისაც წიგნების კითხვა უყვარს, ერთხელ მაინც ყოფილა შეყვარებული წიგნის გმირზე. არა – ზედაპირულად, არამედ – სრული სერიოზულობით, მასზე ფიქრისას წამოწითლებითა და წიგნის გვერდზე მისი სახელისა და გვარისთვის თვალის არიდებით. ლუიზ პონდექსტერი იმ ბიჭის შეყვარებულია, ვინც წლების შემდეგ „მიპატიჟება სიკვდილით დასჯაზე“ (სიტყვასიტყვით: თავის მოჭრაზე) უნდა დაწეროს; ვისაც მანამდე დიდი გზა აქვს გასავლელი – სავსე განსაცდელით, საშინელებებით, დაუძლეველი სიძნელეებით, საკუთარი თავისთვის დასახული წარმოუდგენელი ამოცანებით. უცნობ ამერიკელ მოცეკვავე გოგოს, რომელსაც შემთხვევით გადაეყრება, გულში ლუიზს არქმევს – ყველაზე ძვირფას სახელს – და ელის, რომ ის ისე მოიქცევა, როგორც ამაყ კრეოლ ქალიშვილს შეეფერება.

ბავშვობაში წაკითხული, თუნდაც დავიწყებული წიგნები ბავშვობის ნაწილია და ამავე დროს იმ ყველაფრის ნაწილია, რასაც წარმოვადგენთ. წარმოსახვის პერიფერიაზე მუდმივად დაჰქრის ცხენი, მაგრად დაბმული უსულო და უთავო სხეულით. მხედარს თავი ხელში უჭირავს, წარმოსახვა კი ჯიუტად ცდილობს განცალკევებული ნაწილების გამთლიანებას, ვიღაცის გაცოცხლებას, კავშირის დანახვას წიგნსა და მეორე წიგნს შორის, მწერლის მოგონებებსა და საკუთარ მოულოდნელ მიგნებებს შორის.

ისევ არჩევანის ამბავია. ერთგულების. თანმიმდევრულობის.

ოლიგოფაგი, სახელად ნაძვის დიდი ლაფანჭამია (Dendroctonus micans), საქართველოში 1956 წელს გავრცელდა, ჯერ – ბორჯომის ხეობაში, მერე კი მთელი საქართველოს ტერიტორიაზე და დიდი ზიანი მიაყენა ნაძვნარებს.

თავდაპირველად მავნებლის შესწავლა დაიწყეს. ცნობილმა ქართველმა მეცნიერმა დავით კობახიძემ ჩეხეთში აღმოაჩინა ლაფანჭამიას ბუნებრივი მტერი – დიდი რიზოფაგუსი (Rhizophagus grandis Gyll). ეს სასარგებლო მწერი საქართველოში შემოიყვანეს და დაიწყეს ლაბორატორიებში, ხელოვნურ პირობებში, მისი გამოყვანა, მერე კი ლაფანჭამიათი დასნებოვნებულ ნაძვნარებში ჩაასახლეს, რამაც შედეგი გამოიღო და ნაძვნარები გადარჩა.

გასული საუკუნის 90-იან წლებამდე ეს უსაფრთხო ბიოლოგიური ბრძოლა წარმატებით გრძელდებოდა და ნაცადი პრაქტიკა სხვა ქვეყნებშიც დაინერგა.

2014 წელს აჭარის სატყეო სააგენტოში ჩამოყალიბდა ტყის მავნებლებთან ბრძოლის სამსახური, რომელმაც თურქეთის გამოცდილ მეტყევე სპეციალისტებთან ერთად დაიწყო დიდი რიზოფაგუსის ლაბორატორიულ პირობებში გამოყვანა და წინასწარ გამოკვლეულ ლაფანჭამიებით დასახლებულ ნაძვის კორომებში ჩასახლება. საქმე წარმატებით მიდის წინ. აჭარის კლიმატი სასარგებლო მწერისთვის იმდენად ხელსაყრელი აღმოჩნდა, რომ მისი რაოდენობა კორომებში ორჯერ გაიზარდა, ხოლო ნაძვის დიდი ლაფანჭამიასი იმავე ტერიტორიებზე მინიმუმამდე შემცირდა.

როგორ ამოვიცნოთ მავნებლით დასახლებული ხე

ხის ღეროზე (ან ღია, ამოწეულ ფესვებზე) შეინიშნება სხვადასხვა ფერის ხის ქერქისა და ლაფნის ნაფრქვევი. თუ მავნებელი ჯერ კიდევ ქერქშია, ნაფრქვევი მუქი ყავისფერი ან მოყვითალო ყავისფერია, ხოლო თუ უკვე ლაფანშია – თეთრი ან მოყვითალო. ხშირად პირამიდული ფორმის ნაფრქვევის მთელი მასა, ფისში შეზელილი და გამაგრებული, იქვე,  ხოჭოს მიერ გაკეთებულ ხვრელებთანაა თავმოყრილი (სურ.1.).

ხის ქერქზე ნასვრეტები ოდნავ დახრილია, დაახლოებით 3-5 მმ დიამეტრისა, და ხშირად ახლო–ახლოს, ჯგუფურადაა განლაგებული, ხოლო შიგნით სხვადასხვა მხარეს მიემართება სხვადასხვა სიგრძისა და სიფართის ღარისებრი სავალები (სურ. 2.) ექსკრემენტებით, წვრილად ნაღრღნი ხის ქერქისა და ლაფნის ნარევით.

წიწვები ფერს იცვლის – დაიკრავს მოწითალო ან მოყვითალო ფერს, განსაზღვრული ხნის შემდეგ კი ხმება და ცვივა.

ლაფანჭამიას მატლები ჭამენ ლაფანს, აზიანებენ ქერქსა და მერქანს. ირღვევა მცენარის სასიცოცხლო ფუნქცია. თუ უარყოფითი ზემოქმედება გაგრძელდა, ხეები თანდათან ხმება.

მავნებელი იზამთრებს როგორც ხოჭოს, ისე ჭუპრის, სხვადასხვა ასაკის მატლისა და კვერცხის ფაზაში.

ნაძვის დიდი ლაფანჭამიათი დასნებოვნებულ ნაძვნარებში გვხვდება როგორც ჩამქრალი, ისე მოქმედი და ახალდასახლებული კერები, სადაც მრავლადაა ჯგუფური და გაფანტული ტიპის ხმობა.

გერმანიის საერთაშორისო თანამშრომლობის საზოგადოება GIZ-ის საქართველოს ოფისისა და მაგდებურგის UNEVOC-ის ცენტრის ორგანიზებით თბილისში პროფესიული განათლების სპეციალისტებისა და სხვა დაინტერესებული პირებისთვის ყოველდღიური სამუშაო შეხვედრები იმართება. შეხვედრების მთავარი თემა საქართველოში დუალური პროფესიული განათლების მეთოდოლოგიის დანერგვაა.

გერმანიაში, შვეიცარიაში, შვედეთსა და დანიაში დუალური განათლება წარმატებით ინერგება მთავრობის მხარდაჭერით და ამ ქვეყნებისთვის დიდი სარგებლობა მოაქვს. მისი წყალობით გერმანიაში ახალგაზრდების უმუშევრობის მაჩვენებელი ძალიან დაბალია. გერმანული ეკონომიკის წარმატებასაც – ის ერთ–ერთი ყველაზე მზარდი ეკონომიკაა ევროპაში – სწორედ დუალური პროფესიული განათლების პოლიტიკას უკავშირებენ.

რა არის დუალური განათლება?

დუალური განათლება პროფესიული განათლების ფორმაა. სტუდენტი ორ ადგილას სწავლობს: პროფესიულ სასწავლებელში ის მომავალ პროფესიასთან დაკავშირებულ თეორიულ მასალას შეისწავლის, ხოლო საწარმოში ან კომპანიაში პრაქტიკულად ეუფლება მას. ამ მიდგომის შედეგად სტუდენტი თეორიულთან ერთად პრაქტიკულ ცოდნასაც იღებს და კონკურენტუნარიანი ხდება შრომის ბაზარზე.

რომელ კომპანიებში შეუძლიათ ხელობის დაუფლება სტუდენტებს?

სამხრეთ კავკასიაში კერძო სექტორის განვითარების პროგრამების დირექტორი მარიტა რიდელი ამბობს, რომ კერძო სექტორმა უნდა გამოხატოს კეთილი ნება და იკისროს სოციალური პასუხისმგებლობა – ხელი შეუწყოს პროფესიონალთა ჩამოყალიბებას, რაც ქვეყნის ეკონომიკური განვითარების წინაპირობაა. ქალბატონი რიდელის თქმით, პირველ ეტაპზე აქცენტი ღვინის კომპანიებზე, ტურისტულ სააგენტოებსა და სამშენებლო კომპანიებზე დაისმება. ეს იმიტომ, რომ მეღვინეობის, ტურიზმის მენეჯმენტისა და მშენებლობის პროფესიულ დონეზე შესწავლა ჩვენში პოპულარული არ არის, საქართველოს კი ამ პროფესიების მეტი ადამიანი სჭირდება.

მარიტა რიდელი აღნიშნავს, რომ დუალური პროფესიული განათლების დანერგვის პირველი მხარდამჭერი და მთავარი ინიციატორი საქართველოს ხელისუფლება უნდა იყოს. მან სხვადასხვა გზით უნდა წაახალისოს კერძო კომპანიები და საწარმოები, გაიღონ ხარჯი, შექმნან სამუშაო და სასწავლო გარემო მოსწავლეებისა და სტუდენტებისთვის, რათა ისინი მეტი ენთუზიაზმით ჩაერთონ ამ პროცესში. ქალბატონი რიდელი დასძენს, რომ GIZ-ის ოფისს საქართველოში დუალური განათლების დანერგვის ხანგრძლივი გეგმა აქვს.

რა არის დუალური განათლების მეთოდოლოგიის დანერგვის მთავარი მიზანი და რა სარგებლობას მოიტანს ეს მიდგომა?

დუალური განათლების მეთოდი დაეხმარება სტუდენტებს, თეორიული პროფესიული ცოდნის მიღებასთან ერთად პრაქტიკულადაც დაეუფლონ სასურველ ხელობას. ეს მიდგომა ქვეყანას შესძენს მეტ პროფესიონალს ისეთ არაპოპულარულ სფეროებში, როგორებიცაა მშენებლობა, ელექტროინჟინერია, მეღვინეობა და სხვა.

ახალგაზრდებს საშუალება მიეცემათ, გახდნენ რომელიმე სფეროს პროფესიონალები და, იმავდროულად, იცოდნენ ხელობა. მათ ამ ორი სფეროს ერთმანეთთან სასარგებლოდ ინტეგრირება შეეძლებათ.

დუალური განათლების მხარდამჭერ კერძო კომპანიებს, თავის მხრივ, მიეცემათ საშუალება, უფრო მეტი ახალგაზრდა პროფესიონალი იპოვონ და დაიქირაონ.

დუალურ განათლებაზე საუბრის დროს მაგდებურგის უნივერსიტეტის განათლებისა და სოციალურ მეცნიერებათა ინსტიტუტის დირექტორს, პროფესორ ფრანკ ბუნინგს, მაგალითად ევროპის ქვეყნების გამოცდილება მოჰყავს და ამბობს, რომ შვეიცარიამ და გერმანიამ ამ მეთოდოლოგიის დანერგვით საგულისხმო შედეგები მიიღეს:

– დუალური განათლების წყალობით გერმანია და შვეიცარია პირველ და მეორე ადგილებს იკავებენ მსოფლიოში  დასაქმების მაჩვენებლით. ამჟამად გერმანიაში მოსახლეობის მხოლოდ 7%-ია დაუსაქმებელი, შვეიცარიაში კი –დაახლოებით 9%. აღსანიშნავია, რომ მოსწავლეებს, რომლებიც კონკრეტულ კომპანიაში იწყებენ მუშაობას, სწავლის დასრულების შემდეგ კომპანიები თავად სთავაზობენ სამუშაო ადგილებს, კურსდამთავრებული კი, თავის მხრივ, ახალ სამუშაო ადგილზე სხვა სფეროში მიღებული განათლების ინტეგრირებასაც ახერხებს. დუალური განათლება დამსაქმებლისთვის – პროფესიონალი კადრების იოლად პოვნის, დასაქმებულისთვის კი გამოცდილების იოლად მიღების საშუალებაა.

დუალური განათლების მეთოდოლოგიის მიხედვით, სასწავლებლის შემდეგ კონკრეტულ ორგანიზაციაში მუშაობა სტაჟირებას არ ნიშნავს. ამის შესახებ ჰარი შტოლტე, GIZ-ის ადამიანური რესურსების განვითარების უფროსი გვესაუბრება:

– ყველა მოსწავლე, რომელიც კი დუალური განათლების მეთოდით ისწავლის, ორგანიზაციაში იმუშავებს. ეს სტაჟირებას არ ნიშნავს. ისინი დაქირავებულნი არიან საწარმოს ან კომპანიის მიერ და ისეთივე პასუხისმგებლობა ეკისრებათ, როგორიც სხვა თანამშრომლებს. კურსდამთავრებულებს კომპანიის ტრენერი შეაფასებს. რაც უფრო მაღალი იქნება შეფასება, მით უფრო მოიმატებს მაღალანაზღაურებადი სამსახურის მიღების შანსი.

ვინ უნდა უზრუნველყოს საქართველოში დუალური განათლების მეთოდოლოგიის საზოგადოებისთვის გაცნობა და დანერგვა?

საქართველოს განათლებისა და მეცნიერების სამინისტროს ლიდერის როლი აკისრია პროფესიული დუალური განათლების დანერგვის კუთხით, თუმცა, სამინისტროსა და სხვა დონორ ორგანიზაციებთან ერთად, დუალური განათლების გამავრცელებლები იქნებიან ადამიანები, რომლებმაც უკვე გაიარეს ხანგრძლივი ტრენინგი და მზად არიან, საზოგადოებას ეს მეთოდოლოგია გააცნონ. საქმე ის არის, რომ მიმდინარე წლის დასაწყისში საქართველოს განათლებისა და მეცნიერების სამინისტრომ GIZ-ის საქართველოს ოფისსა და მაგდებურგის UNEVOC-ის ტრენინგცენტრთან ერთად დაინტერესებული პირებისთვის გამოაცხადა კონკურსი პროექტში მონაწილეობისთვის, რომლის ფარგლებშიც ზემოხსენებული ორგანიზაციები მსურველებს სიღრმისეულად შეასწავლიდნენ დუალური განათლების მეთოდოლოგიას. კონკურსის წესით შერჩეულ იქნა შვიდი აპლიკანტი, რომლებმაც საქართველოსა და გერმანიაში საერთაშორისო ლიდერობის ხუთთვიანი მოსამზადებელი პროგრამა გაიარეს და უკვე დაგეგმეს, როგორ გამოიყენონ საქართველოში ამ ხნის განმავლობაში მიღებული ცოდნა და გამოცდილება.

პროექტის ერთ-ერთი მონაწილე, ქეთევან ნინიძე, ტექნიკური და პროფესიული განათლების სპეციალისტია. ის მეღვინეობის სფეროში აპირებს მუშაობას. ქეთევანი ამბობს, რომ დუალური განათლების დანერგვა საუკეთესო საშუალებაა კერძო ბიზნესისთვის, თავად შეუწყოს ხელი პროფესიონალთა ჩამოყალიბებას.

თამთა კვინიკაძე პროფესიული განათლების მასწავლებელია. ის გერმანიაში შეისწავლიდა კომპანიის ტრენერთა სტანდარტსა და პროფესიულ განვითარებას. კომპანიის ტრენერი ერთ–ერთ წამყვან როლს ასრულებს დუალურ პროფესიულ განათლებაში, შესაბამისად, მისი სტანდარტი და პროფესიული განვითარების გეგმა დუალური პროფესიული განათლების დანერგვისთვის მეტად მნიშვნელოვანია.

ზაირა ბერიძეს წინარე განათლება ავსტრიაში აქვს მიღებული ტურიზმის მიმართულებით. გერმანიაში ის ამავე სფეროში დუალური განათლების მეთოდოლოგიაზე მუშაობდა. ამჟამად ზაირა ბათუმის პროფესიულ სასწავლებელში ასწავლის, აპირებს, აქტიურად ითანამშრომლოს ბათუმის ტურიზმის განვითარების დეპარტამენტსა და სხვა პროფესიულ სასწავლებლებთან, სადაც ტურიზმთან დაკავშირებული პროფესიების დაუფლებაა შესაძლებელი.

მიხეილ მჭედლიშვილი ტექნიკური და პროფესიული განათლების ტრენერია. განათლება მან ესტონეთში მიიღო ლოჯისტიკის მიმართულებით. საქართველოსთვის, მისი გეოგრაფიული მდებარეობიდან გამომდინარე, ეს დარგი ძალზე პერსპექტიულია. გერმანიაში მიღებული ცოდნის წყალობით მიხეილმა უკვე შეიმუშავა პროექტი დუალური ეროვნული სასწავლო გეგმის განვითარების შესახებ ლოჯისტიკისა და ტვირთის გადაზიდვის სფეროში.

დავით ქურდაძე შრომის ფსიქოლოგი და ბიზნესკონსულტანტია. დუალური განათლების შესახებ მიღებულ ცოდნას ის კოლეჯების მართვის კუთხით გამოიყენებს – განათლების ამ მეთოდოლოგიას კოლეჯების დირექტორებსა და წამყვანი რგოლის მენეჯერებს გააცნობს.

ეკა პატიეშვილი პროფესიული კარიერის დაგეგმვის მენეჯერია. ის აპირებს, დუალური განათლების მეთოდისთვის გამოსადეგი შეფასების სქემის შექმნაზე, განვითარებასა და გავრცელებაზე იმუშაოს. როგორც ზემოთ აღვნიშნეთ, ამ მეთოდოლოგიით მოსწავლეს აფასებს არა მხოლოდ მასწავლებელი, არამედ კომპანიის ტრენერიც. შესაბამისად, საჭიროა შეფასების საერთო სქემა, კრიტერიუმები, რომელთა  მიხედვითაც მასწავლებელი და კომპანიის ტრენერი ერთობლივად შეაფასებენ სტუდენტს. სწორედ ამ სქემას შეიმუშავებს ეკა.

პროფესიული განათლების მასწავლებელთა განვითარების სახელმწიფო პროგრამის მენეჯერი ნინო ელბაქიძე ამბობს, რომ საქართველომ წარმატებით გაიარა მოსინჯვის ეტაპი, რომლის მიზანიც იმის გარკვევა იყო, იმუშავებდა თუ არა აქ დუალური განათლების მეთოდოლოგია. ამჟამად აქტიურად მიმდინარეობს მუშაობა კერძო კომპანიებთან მეთოდოლოგიის გასაცნობად და დასაინტერესებლად. ნინო ელბაქიძეს იმეი აქვს, რომ ეს პროცესი წარმატებით გაგრძელდება.  ნინო ახალი მეთოდოლოგიის დანერგვის თანამდევ სირთულეებზეც ლაპარაკობს:

– დუალური განათლების მეთოდოლოგიის დანერგვის პროცესში მასწავლებელი შეეჯახება ახალ რეალობას – ის ერთადერთი ლიდერი კი აღარ იქნება, არამედ ერთ–ერთი, რადგან აქტიურად მოუწევს თანამშრომლობა კომპანიის ტრენერთან. მათ ერთად უნდა შეაფასონ სტუდენტები და ერთად იმუშაონ მათი წარმატებისთვის.

უკვე მიმდინარეობს მუშაობა პროფესიული განვითარების გეგმაზე, რომელიც დუალური განათლების მეთოდოლოგიის დანერგვის მთავარი წინაპირობაა.

წესით და რიგით, შენი ქალაქის დღესასწაული, შენი ქალაქის ფესტივალი ძალიან უნდა გიყვარდეს, ქუჩაში სახალხო სეირნობა და სხვებისთვის სიხარულის გაზიარება შენთვის მიუღებელი არ უნდა იყოს. მიუხედავად ამისა, საქართველოში თბილისობა ბევრს არ მოსწონს.  კიდევ კარგი, რომ დღეს უკვე სირცხვილად მიიჩნევა ზეიმის დედაქალაქის სტუმრების გამო დაწუნება. თუმცა საქალაქო ღონისძიების ამგვარი აღნიშვნის საწინააღმდეგოდ მხოლოდ ფაშისტური არგუმენტები ხომ არ არსებობს? ღარიბულ „იტალიურ ეზოებში“ მცხოვრებ, სნობიზმზე აცრილ ადგილობრივებსაც გვაქვს განსხვავებული მოსაზრებები.

ჩემთვის ქალაქის ფესტივალი მხოლოდ იმიტომ არის მიუღებელი, რომ „თბილისობა“ ზემოდან, ქალაქის მერიიდან ორგანიზებული დღესასწაულია (ამ შემთხვევაში მერიის პოლიტიკური შემადგენლობა არაფერ შუაშია). ღონისძიებათა გრაფიკს, შინაარსსა და თანმიმდევრულობას უპირატესად მხოლოდ მუნიციპალური მთავრობა განსაზღვრავს. მათ კეთილ ნებაზეა დამოკიდებული რომელ უბანში რომელი კონცერტი გაიმართება, რომელ ქუჩაზე მოეწყობა ბაზრობა, სად გვექნება შეჯიბრებებისა თუ კონკურსების ხილვის შესაძლებლობა. სახალხო ზეიმის ორგანიზებაში მოქალაქეთა მონაწილეობა მინიმალურია. ადგილობრივებს არ უჩნდებათ თვითორგანიზების, დარაზმვის სურვილი, ისინი არ ცდილობენ იმას, რომ თავად გახდნენ რიგ ღონისძიებათა დამოუკიდებელი მასპინძლები. ერთ მშვენიერ დღეს, თბილისის თვითმმართველობამ ოქტომბრის ბოლოს თავყრილობების მოწყობაზე უარი რომ თქვას, თავისით, ალბათ, არც არავინ დაიწყებს კომუნისტების მიერ გამოგონილი თარიღის აღნიშვნას. არ ვამბობ იმას, რომ ბაზრის „უხილავი ხელი“ თავისუფლად მოაწესრიგებს ყველაფერს. არც იმას ვითხოვ, რომ მუნიციპალიტეტმა პროცესებში ჩარევისგან თავი შეიკავოს. უბრალოდ, მერიამ საკუთარ მიზნად ფესტივალის ერთპიროვნულად დაგეგმვა არ უნდა დაისახოს. ადმინისტრაციამ ხელი უნდა შეუწყოს ქვემოდან წამოსული ინიციატივების ტრადიციებად გარდაქმნასა და დამკვიდრებას.

სახალხო დღეობების ორგანიზების მდიდარი ტრადიცია კი ჩვენს ქალაქს ნამდვილად აქვს. მხოლოდ ყეენობის გახსენებაც კი საკმარისია. ყეენობა მეცხრამეტე საუკუნის თბილისში ერთგვარ კარნავალს, მასკარადს წარმოადგენდა. იოსებ გრიშაშვილი ამ ღონისძიებას ომის, აჯანყების მისტიფიკაციად მიიჩნევდა. დიდი მარხვის ყველიერი კვირის ბოლოს თბილისში გრანდიოზული თეატრალური წარმოდგენა იდგმებოდა. ყველა უბანს ჰყავდა თავისი ყეენი ანუ დამპყრობელი, მჩაგვრელი მმართველი, საფრთხობელის ფორმაში გამოწყობილი პერსონაჟი. მთელი ფესტივალი ყეენის, ბოროტი მმართველისა და მისი მომხრეების გაძევებისა და დამარცხების ინსცენირება იყო. ცარისტული რუსეთის ბიუროკრატია ყეენობაში მხოლოდ ბნელი ხალხის წარსულის უცნაურ გადმონაშთს ხედავდა და ცხადია, თავად არც აფინანსებდა და არც გეგმავდა ამ საყოველთაო მეჯლისს. რიგითი მოქალაქეები კი ცენზურისა და შევიწროების პირობებში თეატრალური დადგმით ცდილობდნენ საკუთარი პროტესტის გამოხატვას.

            თანამედროვე თბილისობას თავის დაღს ასვამს საპატიო თბილისელების დაჯილდოების ცერემონიალიც. საბჭოთა ეპოქიდან მოყოლებული ამ ჯილდოს ორი ტიპის საზოგადო მოღვაწეები იმსახურებენ. წოდების ლეგიტიმაციისათვის ქალაქის მთავრობები უპირობო ავტორიტეტებთან ერთად ხელისუფლების მიმართ ლოიალურად განწყობილ პირებსაც აჯილდოებენ. მაშასადამე, საპატიო თბილისელობის მისაღებად ან გენიოსი უნდა იყო, ან კონფორმისტი. თუ თავდაუზოგავად მშრომელი მეეზოვე, ავტობუსის მძღოლი ან სკოლის მასწავლებელი ხარ, მაშინ უმაღლესი რანგის პატივის მიღების იმედი ნაკლებად უნდა გქონდეს და „თბილისზე მზრუნველის“ ნომინაციაში გამარჯვებას უნდა დასჯერდე. გაუგებარია ვინ დაადგინა ეს წოდებები და მათ შორის არსებული იერარქია? ბუნდოვანია, ვის და რატომ აქვს ადამიანისთვის საპატიო თბილისელის წოდების მინიჭების უფლება?

            მე საპატიო წოდების მინიჭებისთვის საკუთარი კრიტერიუმები მაქვს. ჩემთვის საპატიო თბილისელი ნუგეშა მაყაშვილი იყო, რადგან მან ქალაქის საიდუმლოებები იცოდა და ცოდნას სხვებსაც უშურველად უზიარებდა. არაგვის ქუჩაზე დაბადებულმა, ეროვნული გმირის დამ, ერთხელ მკითხა: „ლევან, არასდროს დაფიქრებულხართ, რატომ ჰქვია ჩვენს უბანში ყველა ქუჩას აღმოსავლეთ საქართველოს მაღალმთიანეთთან დაკავშირებული სახელები? რატომ არის ერთად თავმოყრილი თერგის, არაგვის, ყაზბეგის, ფასანაურის, კობის, გუდაურის და სხვა ქუჩები? თქვენს ქუჩასაც ხომ წარსულში დუშეთის ქუჩა ერქვა!“. ცხადია, კეთილი მოხუცის კითხვამ დამაბნია. ცოტა შემრცხვა კიდეც, რადგან არასდროს მიფიქრია ამ საკითხზე. მთელი სიცოცხლეა ამ ქუჩების მიმდებარედ ვცხოვრობ და ეს კავშირი არასდროს მომხვედრია თვალში, სახელწოდებებს შორის არსებული მიმართება არასდროს შემიმჩნევია. საგონებელში ჩემი ჩავარდნის აღმოჩენისთანავე საპატიო თბილისელმა თბილად გამიღიმა და საიდუმლო გამიზიარა – 1915 წელს, ავადმყოფობის გამო თბილისში, ლაზარეთთან ახლოს (მაშინ საავადმყოფო თსუ-ის პირველ კორპუსში იყო), დღევანდელ ხორავას ქუჩაზე ჩამოსახლებული ვაჟა-ფშაველა ჯიუტად ითხოვდა მშობლიურ მხარეში დაბრუნებას. ვაჟასთვის ტვირთის შესამსუბუქებლად  და განწყობის გამოსაკეთებლად, ფშავთან სიმბოლური სიახლოვის ხაზგასასმელად დაურქმევიათ ვერის ქუჩებისთვის მთის მდინარეებისა და სოფლების სახელები. რამდენი ასეთი საიდუმლო აქვს ჩვენს ქალაქს? თბილისობას ასეთი საიდუმლოებების გამჟღავნებაც უნდა ხდებოდეს!

 “ბაირონს  ცრემლის მაგიერ მდუღარე ტყვია სცვივა თვალთაგან და კალმის მაგიერ ხელთ უპყრია მეხი”, _ ასე წარმოაჩენდა ილია ბაირონის მეამბოხე სულისკვეთებას. ამიტომაც აგონებდა მბორგავი, მშფოთვარე თერგი პოეტს, რომელიც არ სცნობდა არანაირ საზღვარსა და დაბრკოლებას. ბაირონი ხშირად  იმეორებდა თურმე ამ ლათინურ გამოთქმას: Aut Caesar, aut nihil  _ “ან ცეზარი უნდა იყო ან არაფერი” და ამგვარად გამოხატავდა სწრაფვას დიდებისა და გამორჩეულობისაკენ. ბაირონი იყო პიროვნება  _ ტიტანი, როგორც ოთარ ჩხეიძე წერს თავის  ბიოგრაფიულ რომანში “იტალიური დღიურები ბაირონისა”. ამ წიგნში იგრძნობა მწერლის დიდი სიყვარული და აღტაცება ბაირონით, სხვაგვარად ალბათ ვერც დაწერდა ასეთ რომანს, რომელიც ბაირონის სულში გვამოგზაურებს. “ვინაა ეს კაენის სახიანი კაციო” _ შეძრწუნებულს უკითხავს ერთს, თვალი რომ მოუკრავს ბაირონისთვის. “მაშინ ჯერ “კაენი” არ დაეწერა ბაირონსა, არც მოეფიქრებინა “კაენი”. “მერეღა გამოჩნდებოდა ბაირონი თავისი სახითა, ნამდვილი სახითა, თავისი სულითა, ნამდვილი სულითა, დიდებისა თუ ტრაგიკული განცდების წლებში მითუფრო გამოიკვეთა ლანდი უცნაური, მითუფრო იმძლავრა, მითუფრო მოუხელთებელი გახდა, მოხელთებელი და ძლევამოსილი”, _წერს ოთარ ჩხეიძე და ახერხებს მოიხელთოს ეს სახე პოეზიითა და ბედისწერით ატანილი პოეტისა.

“სატანის სკოლის თავადად უხმობდნენ თანამედროვენი ბაირონსა”, _წერს ილია და საქებარ სიტყვებს არ იშურებს “ბაირონის მომხიბლავი გენიის” წარმოსაჩენად. ის აღტაცებულია ბაირონის შექმნილი ხასიათებით: “ისინი ისეთი აგებულებისანი არიან, რომ თავის ტანჯვების წვაში, ეჭვის ღრღვნაში, თავის სულის წყურვილში ხედვენ უკვდავების ღირსს ცხოვრებასა. ისინი არ შეეკედლებიან მონასტრის კედლებსა მოსასვენებლად, იმათ სულ მოძრაობა უნდათ. ისინი არ მირბიან გულის გაუთავებელ წყლულთა მოსარჩენად კაცთან, არამედ თავიანთავე გულის სიღრმეში და სულის უკვდავებაში ეძებენ სასოწარკვეთილების წამალსა”. სწორედ ასეთი ხასითები უნდა დახატულიყო ქართულ მწერლობაში. ეს ბაირონისეული სულისკვეთება შეიგრძნო მან ბარათაშვილის პოეზიაში და ამიტომაც აზიდა მწვერვალზე მისი სახელი.

“ჟამი ჩემია და ჟამისა მე ვარ იმედი”,  _ ეს სიტყვები ბარათაშვილმა ათქმევინა ნაპოლეონს, რომლითაც აღტაცებულიყო, როგორც გმირით, ყოველგვარი საზღვრები რომ ევიწროებოდა.  ნაპოლეონი მისთვის იყო პიროვნება, რომლის სულის შეცნობასაც დრო სჭირდებოდა. ბარათაშვილი ნაპოლეონის სახეში საკუთარ აუხდენელ გულისთქმებს გამოხატავდა: “მაგრამ მე გვამში სული ვეღარ მომთავსებია,/ მითხზავს გვირგვინსა დიდებისას მე თვითონ ბედი,/ ხოლო მე უნდა მას მოვასხა შარავანდედი/ ჟამი ჩემია და ჟამისა მე ვარ იმედი”.  დრომ გაამართლა ნაპოლეონის ნიღაბს შეფარებული პოეტის დაქადნება: “თვითონ სამარეც მევიწროვოს, თუ ტოლი მყვანდეს”.

ნაპოლეონით აღტაცება, ერთი მხრივ, გამოხატავდა “სულის ტოლის” ძიების წყურვილს, პოეტს ბედისწერასთან ბრძოლის ჟინს რომ უმძაფრებდა და ძალას მატებდა, მეორე მხრივ, ერის ტრაგიკულ რეალობას, მხსნელის მოლოდინით აღსავსეს. “ვინ აღჩნდეს გმირიო” _ მოწოდებასავით გაისმოდა გრიგოლ ორბელიანის ლექსის სტრიქონები (“იარალის”), წმინდა გიორგივით გველეშაპი რომ უნდა განეგმირა და ქვეყანა ეხსნა ტყვეობისგან. ეს ნაკადი “გმირის ძიებისა” მსჭვალავს მთელ მეცხრამეტე საუკუნეს და ექოსავით გადმოეცემა მეოცესაც.

ოთარ ჩხეიძის შემოქმედებაც გამსჭვალული იყო გმირის მოლოდინით.  “ბორიაყში”  რომ წერს: გმირობის დრო ყოველთვის არის, გმირი არ ჩანს ოღონდო. ამ რომანში წარმოჩნდება, როგორ ადიდებდა ბაირონი ნაპოლეონს,  მუხედავად  იმისა, რომ ეს კაცი სძულდათ ინგლისში, ეს ერთ-ერთი მიზეზიც იყო ბაირონის დევნისა, რომ ნაპოლეონს ეთაყვანებოდა. რომანში ჩანს, როგორ არ ანაღვლებდა პოეტს ის, რომ ინგლისი მოთავეობდა ნაპოლეონის დამხობას. ბაირონი პროტესტს იმით გამოხატავდა, რომ აღტაცებას არ ფარავდა არსად _ არც მეჯლისებზე, არც მთავრობის წარმომადგენელთა წინაშე. მან არ გაიზიარა თანამემამულეთა სიხარული ნაპოლეონის დამხობისა, პირიქით, უფრო მეტი გზნებით აქებდა და უფრო შთამბეჭდავი მხატვრული სახეებით ამკობდა. ეს ყოველივე დააგვირგვინა 1814 წელს, როცა დაწერა “ოდა ნაპოლეონს”. მისი დღიურის ჩანაწერებში ჩანს, როგორი გულისფანცქალით ადევნებდა თვალყურს ნაპოლეონის ყოველ ნაბიჯს: ჩამოუგდიათ ჩემი საწყალი პატარა კერპი, ნაპოლეონი ჩამოუგდიათ ტახტიდან, მაწანწალები შესულან პარიზში, მაგრამ არაფერია, ის კიდევ უჩვენებს იმათ სეირსო.

ექსპრესიულად და სიღრმისეულად წარმოჩნდება ბაირონის სულის მოძრაობანი ამ რომანში. ნაპოლეონი მისთვის იქცა ყოველგვარი ჩარჩოს მსხვრევის გამომხატველ იდეად. “ნაპოლეონის მაგვარი კარეტა შეუკვეთა და მოედო ევროპის გზებსა მეფური დიდებითა, მეფური ბრწყინვალებითა, ვითომდა დევნილი არცა ყოფილიყოსო”. მწერალი ხაზს უსვამს ბაირონის “ღვთაებრივ სიდიადეს”, რომელიც იგრძნეს მასპინძელმა იტალიელებმა, როცა მათ ეს უცნაური კაცი გაიცნეს.

ბაირონმა 1816 წელს დაწერა “ჩაილდ ჰაროლდის მესამე სიმღერა”  _ ნაპოლეონის დიდება. როცა იტალიაში ჩავიდა, მას უკვე ხელში ჰქონდა წიგნი. რომანში წარმოჩნდება, როგორ აიტაცეს ეს სიმღერა მილანში, თითქოს იტალიელები ნიშნს უგებდნენ ახალ ბატონებს _ ავსტრიელებს. “ამიტომ ურო დააფრიალებდნენ, პირდაპირ რომ ვერაფერი ეთქვათ, იმა სიმღერას იმეორებდნენ, იმა სიმღერას განდიდებისა, ამიტომაც დააფრიალებდნენ, ვითარცა დროშას შემოკრებისა, ვითარცა ნიშანს გამოფხიზლებისა, დააფრიალებდნენ და გულს დაიცხრობდნენ, ჟინს დაიცხრობდნენ შურისძიებისა”.

ოთარ ჩხეიძე იტალიელთა ეროვნულ-გამათავისუფლებელ მოძრაობაზე წერს და მკითხველი გრძნობს, რომ ამ ეპიზოდებში საქართველოს ბედიც იგულისხმება (მე-19 საუკუნისაც და საბჭოთა დროინდელიც): “თავისუფლება დაეკარგა ერსა, თავისუფლების გემო გადავიწყებოდა, დიდი ხანია  ძველი ბატონი ახალს ერჩია,  ძველი მჩაგვრელი ახალს ერჩია, ის ტკივილები დავიწყებოდა, ის იარები მოშუშებოდა, ახალი რბევა ვერ აეტანა”. ეს სიმღერა თითქოს ენერგიასა და ძალას აძლევდა ხალხს.  საგულისხმოა, რომ ოთარ ჩხეიძე ნაპოლეონის მიმართ ბაირონის დამოკიდებულებაზე როცა საუბრობს, არ ეთანხმება მის ბიოგრაფოსებს, თითქოს ბარონი გაორებული ყოფილიყოს (აქვე აღვნიშნავთ, რომ ის სხვა საკითხებზეც ხშირად არ ეთანხმება მათ, მაგალითად, როცა ისინი მისი დღიურების არაგულწრფელობაზე საუბრობენ). ოთარ ჩხეიძისთვის ამოსავალი ის არის, რომ შესანიშნავად იცნობს ბაირონის პიროვნებას, სწვდება მისი სულის სიღრმეებს, მის დღიურებში ბევრად უფრო მეტს ამოიკითხავს, ვიდრე სხვანი, რადგან ერთიანობაში გაიაზრებს ბარონს, მის შემოქმედებას, მის ცხოვრებასა და დღიურებს.

თანამედროვეებს აბნევდათ ის, რომ ბაირონი ნაპოლეონს უწოდებდა მსხნელსაც, მტარვალსაც, ღმერთსაც, ეშმაკსაც.  ამ სიმღერაში ბაირონი ნაპოლეონს დიოგენეს ადარებდა, მასავით  აიგდე ხალხი, “გვირგვინოსანო ცინიკოსოო”. აქ, უპირველესად, იმას გულისხმობდა, რუსეთის მკაცრ ზამთარს გამოღწეულ, პარიზში ბუხარს მიფიცხებულ ნაპოლეონს რომ თქვამს: აქ უფრო საამოა, ვიდრე მოსკოვშიო.

მართლაც, შეიძლება დაიბნეს კაცი და დაიბნენ ბიოგრაფოსებიც, შესაბამისად,  იოლი დასკვნა გამოიტანეს ბაირონის გაორებულობაზე. ოთარ ჩხეიძის აზრით კი, ეს გაორება მოჩვენებითია, პირიქით, აქ ჭეშმარიტი ერთიანობაა, რადგან ერთიანია თვითონ პოეტი. ოთარ ჩხეიძის აზრით, ბაირონისთვის ნაპოლეონი არის რომანტიკული გმირი, ჯერ კიდევ ცოცხალი, ამიტომაც მოჩანს ერთგვარი ბზარები მასთან დამოკიდებულებაში. ეს ირეკლავს საზოგადოებაში არსებულ განსხვავებულ შეხედულებას. სწორედ ეს არის სიძნელე დიდებული პიროვნების ხასიათის გაგებისა და არა მისი პიროვნების გაორება. ოთარ ჩხეიძის აზრით, ბაირონმა აიტაცა რეალური სახე, აიტაცა საოცარი ძლევამოსილებით, აიტაცა რომანტიკულ მწვერვალებზე, შემოახვია რომანტიკული ბურუსი, აიტაცა და მისცა ღრუბლებს, ღმერთად დასახა მესამე სიმღერაში. ოღონდ ეს არის არა ქრისტიანული, არამედ წარმართული ღმერთი, “ძლევამოსილი და და უსასოოო, ძლეული და დაუძლეველი, უარყოფილი და სანატრელი, დამხობილი და აღდგენილი, ღმერთია იგი დამარცხებული, გამარჯვებული დამარცხებითაცა:

“თუ დაგიპყრია დედამიწა, ტყვეცა ხარ მისი,

მაინც ძაგძაგებს შენი შიშით, შენი სახელი

უფრო და უფრო მოსდებია ქვეყნიერებას

და არარაი უფრო მეტად განდიდებულხარ”.

“ასეა მართლაც აღტაცებული მიწიერი ვნებებისგან, აღტაცებული და აღზევებული, რომანტიზირებული, იგი მპრობელიცაა და ტყვეც”. “წმ. ელენეს კუნძულზე უღიმღამო დღეებს მიათრევდაო”. მწერლის აზრით, ბაირონმა შექმნა ნაპოლეონის მონუმენტური სახე. მწერალი ამ წინააღმდეგობაში, ამ დაპირისპირებულთა ერთიანობაში ხედავს იმას, ყოველივე ამაო რომ არის ამ წუთისოფელში, ამ გრანდიოზულ სამყაროში, სად დედამიწაც უმცირესია, სად ყველა ერთია, განდიდებულიც და დამცრობილიც, ცოცხალიც და მიცვალებულიც, ყველა კერძია სიკვდლისა, მხოლოდ სიკვდილია მარადიული.

ნაპოლეონი ბაირონისთვის ამიტომაცაა, ერთდროულად, დიადიც და არარაც, იგი ერთიანია და განუყოფელი. ოთარ ჩხეიძის დასკვნით, ასე გახდა გმირი “ჩაილდ ჰაროლდისა” არა ჩაილდ ჰაროლდი, არამედ ნაპოლეონი, როგორც ეპოსის გმირი.

რომანში შესანიშნავად წარმოჩნდება, რომ ნაპოლეონი ბაირონის ალტერ-ეგოა. ბაირონმაც იხილა საკუთარი აღზევებაცა და დაცემაც. “დონ-ჟუანის” მეთერთმეტე სიმღერას იხსენებს ოთარ ჩხეიძე:

 “მე პოეზიას მოვევლინე ნაპოლეონად

და “დონ-ჟუანი” გამეჩხირა, ვითარც მოსკოვი”.

ასე იქცა ბაირონი თავისუფლების სულად, რომელმაც მთელ ევროპა აიტაცა და საუკეთესი პოეტები თავისი გავლენის ქვეშ მოაქცია.  ოთარ ჩხეიძე  არღვევს ბაირონის ამპარტავნობის მითსაც, როდესაც ერთ საინტერესო ამბავზე ამახვილებს ყურადღებას. ამაყ ბაირონს შეეძლო სხვისი აზრის გათვალისწინებაც. მისი “ჩაილდ ჰაროლდი” გამომცემელმა ილუსტრირებისთვის  მხატვარ რეინეგლს გადასცა.  მხატვრის ყურადღება მიიქცია სტრიქონმა “დააცხრა კიდევ არწივი მიწას სისხლიანი ნისკარტით” და დახატა არწივი, კლანჭებით ჩაბღაუჭებული მიწას. ნისკარტი გამოტოვა. ბაირონს  მოსწონებია და უთქვამს, რეინეგლს პრინველებიც ჩემზე უკეთ სცოდნია და პოეზიაც ჩემზე უკეთ გაეგებაო, და ასე ჩაუსწორებია სტრიქონი: “არწივი კიდევ დააცხრა მიწას, კიდევ ჩაბღუჯა კლანჭებით”.

მწერლის აზრით, სისხლიანი არწივი ვატერლოოს ბედისწერას გამოხატავდა. ბაირონიც იხილავდა თავის “ვატერლოოს”, ოღონდ არა აქ, დამცხრალ იტალიაში. ოთარ ჩხეიძე წიგნის ბოლო ეპიზოდში თავის ბობოქარ გმირს სხვა გზისკენ მიაცილებს, რომელიც ახალ თავგადასავლებს ჰპირდება: “თავისი ბედი იწინასწარმეტყველა ბარათაშვილმა, ბაირონსაც ეს ერგო ბედადა, მეტი არაფერი, მეტი არაფერი, ოღონდ ჯერ მაინც მიესწრაფოდა იარაღასხმული, მიექანებოდა საბერძნეთისკენა, სადაც ბრძლა იყო, იმედიც იქ გახლდა, მხოლოდ იქითკენ მიექანებოდა”.

– ჩუმაბარ გავეთილ!

ეს სიტყვები შიშის ზარს გვცემდა ბავშვობიდანვე, გვეგონა, რომ მამა, რომელიც იშვიათად გვამეცადინებდა და ათასში ერთხელ ინტერესდებოდა ჩვენი სასწავლო პროგრამით, სწორედ იმ ჯერზე ეცდებოდა ჩვენს ბოლომდე გაწურვას და მხოლოდ საყვედურს არ გვაკმარებდა. იმ რომელიღაც გაკვეთილის ჩაბარება მხოლოდ საბაბი იყო მისთვის, სიმკაცრის გაკვეთილი რომ ჩაეტარებინა, წესრიგი დაემყარებინა, ნაადრევად შეხუმრებული შვილები აელაგმა.

– თენგა, ვაგოკო ასე! – ფრთხილად ვეცდებოდი სიტუაციის განმუხტვას და მხარზე ხელს მოვუთათუნებდი.

– თენგა არა, ბატონო მამა! – შემისწორებდა მკაცრი სახით და დამიბღვერდა. არ მახსენდება შემთხვევა, შვილებისგან სახელით მიმართვა არ გაეპროტესტებინოს და მაგალითად ყოველთვის თავისი ძველი მეგობარი ადა ჩიქოვანი მოჰყავდა, – „ბატონო მამა“, ასე ეძახდა მამამისს ის ცხონებული, თქვენ კიდე თენგა, ლენგა, გუზია… არ გამოვა არაფერი! აღზრდაში დაშვებულია შეცდომები!

აღზრდაში დაშვებულ შეცდომებზე მითითება მამაჩემს ყოველთვის სიამოვნებდა, თითქოს გამოსავლადაც მიაჩნდა იმ რთული მდგომარეობიდან, როცა შვილების სიყვარული გკარნახობს, მათ კაპრიზებსა და გამოხდომებს ანგარიში გაუწიო. მით უმეტეს, თუ გადაწყვეტილი გაქვს, გიჟი მამა იყო.

მამაჩემმა ეს იმ დღიდან გადაწყვიტა, როცა უკრაინაში ლუკმა-პურის საშოვარიდან დაბრუნებულმა აღმოაჩინა, რომ ოჯახის მისახედად ოჯახში ყოფნაა საჭირო. პირველი, რაც გააკეთა, სიგარეტის გადაგდება სცადა და მეორე – სამამულო ბიზნესის აწყობა. პირველი წარმატებით გამოუვიდა, მეორეში იღბალი ღალატობს დღემდე.

შვილების „დევნა“ თავიდანვე მისი ჰობი იყო, და რადგან სამსახური ვერ იშოვნა, მის მთავარ საქმიანობადაც ეგ იქცა. ოჯახში ხისტ, უხასიათო კაცს ჩვენ გამო შეეძლო შუბლით გაეტანა ნებისმიერი დაბრკოლება, ყველაფერზე წასულიყო, მთელ ქვეყანას გადადგომოდა და ყველა გადაემტერებინა, თუკი ოდნავ მაინც ირწმუნებდა, რომ მართალი ვიყავით და დაგვჩაგრეს. ძმების დაჩაგვრა იოლი არ არის, თუ ძალიან ძლიერს ან ასაკით უფროსს არ გადაეყრებიან, ამიტომაც მამაჩემს ერთი-ორჯერ ჩვენი თავგასული მასწავლებლების ჯანდაბაში გასტუმრებაც მოუწია, რომელსაც არაფრით არ იზამდა, ჩვენს სიმართლეში ეჭვი რომ შეჰპარვოდა.

წნევა, რაც თავი მახსოვს, სულ აწუხებდა და ჩვენი თანაგუნდელების მშობლებმა რომ მეტსახელად წნევა შეარქვეს, არ გაუპროტესტებია. უცნაურად თბილი იყო ის ათასი გაჭირვებით აწეწილი 90-იანები: მშობლებს შვილებისთვის უფრო ეცალათ, უფრო უსმენდნენ და ქომაგობდნენ შვილებს. მაშინ, როცა მთელი გუნდი სამარშრუტოთი მურატ ნასიროვის ცნობილი ჰიტის („მალჩიკ ხოჩეტ ვ ტამბოვ“) თანხლებით თამაშზე მივდიოდით, ერთი სამარშრუტოთი მშობლები უკან მოგვყვებოდნენ. იშვიათად, მამაჩემს ვარჯიში ან თამაში გაეცდინოს.

კამათი და ვნებათაღელვა (განსაკუთრებით პოლიტიკურ თემებზე) მისი საუკეთესო თავშესაქცევია. წლების განმავლობაში დაუსაქმებელს პარტიებში შესვლის, მათთან მიკედლების საშუალება ხშირად ჰქონდა, მაგრამ იფრთხილა, თავი დაიზოგა, ზედმეტად არ დაუახლოვდა, სამაგიეროდ არც იმათ გამოიდეს თავი: ხელისუფლებაში რომ მოვიდნენ, მამაჩემი არავის გახსენებია. დიდად არც მამაჩემს დაწყდა გული – კაცი, რომელიც დილას უზმოზე სიგარეტის მოწევით იწყებს, მეზობლის ბავშვებთან თამაშითა და ტყუპისცალ ძმასთან წინასამატჩო ფსონების განსჯით აგრძელებს და კრიტიკულ მომენტებში ორმოცი წლის წინ გარდაცვლილ ბებიას იფიცებს („ბებ ქობწანსდა!“), ვერაფრით წარმომიდგენია, პარტიულ ვალდებულებებს შეგუებოდა.

მცირედითაც კმაყოფილია. ეს თვისება შველის და ასუსტებს კიდეც. ბევრს არ მოითხოვს ცხოვრებისგან: სიმდიდრეს, პატივს, წყალობებს არაა გამოკიდებული, მაგრამ დიდად არც ყოფითი წვრილმანების მოწესრიგება აინტერესებს.

„შეისიატ ლეტ! ნი შუტკა!“ – ასაკს ხშირად აფიქსირებს, არა იმდენად უფროსობისა და ჭარმაგობის აღსანიშნავად, არამედ იმის ხაზგასასმელად, რომ ასეთ სოლიდურ წლოვანებაშიც კი თითზე ჩამოსათვლელი ჭაღარა და ახალგაზრდული გარეგნობა შერჩა.

იშვიათად მირეკავს. და ყოველ დარეკვაზე, როცა ჩემი ტელეფონის ეკრანს „Rodis Moxvalt“ დაეწერება, იმ დროს ვიხსენებ – ძველ, მოუწყობელ, მაგრამ სხვის სახლში ნანახი სიზმარივით ტკბილად გასახსენებელ წლებს, როცა მამაჩემის მთავარი საქმე შვილების „დევნა“ და მათი „სწორ გზაზე დაყენება“ იყო. ერთადერთი სწორი გზა, მისი აზრით, ჯანსაღ ცხოვრების წესზე, კონკრეტულად კი ფეხბურთზე გადიოდა და მამაჩემის მთავარი კითხვებიც („სო მეურთ?“, „მუჟამ მოურთ?“ – „სად მიდიხართ?“, „როდის მოხვალთ?“) მხოლოდ იმას უკავშირდებოდა, რომ სახლიდან არასაფეხბურთო მიზნით გასულებს სხვა, უფრო „მცდარი“ გზა არ აგვერჩია. მაგრამ იმ დღიდან, რაც ჩვენი ფეხბურთელობის იმედი გადაეწურა, სწავლა-განათლების მნიშვნელობაზე მოუხშირა საუბარს. „ჩუმაბარ გავეთილ“-ის თქმა უკვე უხერხული ჩანდა, მერვე კლასში ვიყავით, ამიტომ ერთადერთი, რითაც ჩვენგან ყოველი იმედგაცრუების შემდეგ მამაჩემი გულს იოხებდა, მისი საფირმო ფრაზა იყო:

– მუთუნ ვეგშურს! არ გამოვა არაფერი! აღზრდაში დაშვებულია შეცდომები!

სსსმ მოსწავლეებთან ურთიერთობა, მათი სწავლება საგანგებო განათლებას, ნიჭსა და გამოცდილებას მოითხოვს. სულ ათიოდე წელია, რაც ინკლუზიამ საქართველოს სკოლებში ფეხი მოიკიდა, ამიტომ, ვფიქრობ, მასწავლებლებისთვის საინტერესო უნდა იყოს მათი ქართველი და უცხოელი კოლეგების გამოცდილება.

ამ ამბებს სხვადასხვა საგნის მასწავლებლები და ფსიქოლოგები მოგვითხრობენ:

ABA თერაპევტი, საქართველო:

– დათას ქცევა ძნელი სამართავია. ბაღში ბავშვებთან ურთიერთობას გაურბოდა. არც ისინი ამჟღავნებდნენ მასთან მეგობრობის სურვილს. ყველას ეგონა, დათამ არც ლაპარაკი იცოდა და არც რაიმე აინტერესებდა.

როდესაც ბაღში შევყევი, ჯგუფს ის–ის იყო დაეწყო რიცხვების მოხაზვა და მარტივი არითმეტიკის შესწავლა. ვიცნობდი დათას უნარებსა და ინტერესებს, ამიტომ ასეთი რამ მოვიფიქრე: გავიყვანე დაფასთან და ორნიშნა რიცხვების დაწერა ვთხოვე, მერე კი ზეპირად გამოვკითხე, რამდენი იყო, მაგალითად, 5+2, 7-3. ისიც, ჩემთან ურთიერთობას ჩვეული, სწორად მპასუხობდა. ბავშვები გაოცებას ვერ მალავდნენ. მის შესახებ წარმოდგენა რადიკალურად შეეცვალათ და პატივისცემითაც განეწყვნენ, რადგან აღმოაჩინეს, რომ დათამ რაღაც მათზე უკეთ იცოდა.

ასეა, ყველა ბავშვი მათი დადებითი მხარეებით უნდა წარმოვაჩინოთ თანატოლების თვალში და თანაკლასელებთან დამეგობრებაში დავეხმაროთ.

ფსიქოლოგი, აშშ:

– გაგიკვირდებათ და ბევრ არამეტყველ ბავშვს შეუძლია კითხვა. მიმუშავია ბავშვებთან, რომლებიც საერთოდ არ ლაპარაკობენ ან მწირი ლექსიკონი აქვთ და მინახავს, როგორ კითხულობენ. ისინი აწყვილებენ სიტყვებსა და ნახატებს, ხან კი ტექსტს თითს აყოლებენ. წერა-კითხვის უნარებს კარგად ავითარებს ხმოვანი პროგრამები. გამაფრთხილებელი, ამკრძალავი თუ საგზაო ნიშნების, აბრების, ბილბორდების უფროსებთან ერთად კითხვა სახალისოცაა და ეფექტიანიც.

მათემატიკის მასწავლებელი, საქართველო:

– სანდროს მეხუთე კლასში ვასწავლიდი. თვალებში არასდროს მიყურებდა და, ერთი შეხედვით, არც საგაკვეთილო აქტივობებში ერთვებოდა. უმეტესად ფურცლებს ხევით და გორაკებად დაწყობით იყო გართული. კოლეგებს აწუხებდათ მისი ასეთი ქცევა, მე კი ვუხსნიდი, რომ ეს მას თავის სამართავად და სიმშვიდის შესანარჩუნებლად სჭირდებოდა. დაბეჯითებით შემიძლია ვთქვა, რომ მისმენდა! მოულოდნელად და საკმაოდ შორიდან გავძახებდი ხოლმე: „სანდრიკ, როგორ ამოვხსნათ ეს ამოცანა?“ – და ისიც ყოველთვის სწორად მპასუხობდა. არასოდეს დამიძალებია ურთიერთობა, თვითონვე შემოუერთდებოდა ხოლმე მცირე ჯგუფს, როდესაც რაიმე საინტერესოს განვიხილავდით.

ბევრ მოსწავლეს უჭირს გაკვეთილზე ერთ ადგილას გაჩერება. ჩემი აზრით, არაფერი დაშავდება, თუ მათ სიარულის უფლებას მივცემთ.

სსსმ მოსწავლეთა მართვა ადვილად ხერხდება მცირერიცხოვან კლასებში, მეტადრე მაშინ, როდესაც მასწავლებელი სათანადო ფსიქოლოგიური ცოდნითაა აღჭურვილი.

მეცნიერების საგნის მასწავლებელი, კანადა:

– სანამ გაკვეთილების სრულყოფილად ჩატარებას მოვახერხებდი, გრძელი გზა გავიარე, რადგან ვითარებას თურმე სათანადოდ ვერ ვაფასებდი. მეგონა, სსსმ მოსწავლეები შეძლებდნენ იმის გადაწერას, რასაც დაფაზე დავუწერდი; ექნებოდათ მოწესრიგებული რვეულები, სადაც სწორად ჩაიწერდნენ დავალებებს; მათთვის კომფორტული იქნებოდა ნებისმიერ ცარიელ მერხთან ჯდომა. პირველმა გაკვეთილებმა თვალი ამიხილა. ახლა, ცოტა არ იყოს, მრცხვენია კიდეც – თურმე როგორ უგულებელვყოფდი ბევრი მოსწავლის საჭიროებებს… დღეს უკვე ვცდილობ, ჩემი გაკვეთილები ყველას მოვარგო.

სხვადასხვანაირი შესაძლებლობების მქონე ბავშვებთან მუშაობას ჩვეული გახლდით – ყოველთვის მყავდა როგორც ნიჭიერი, ისე საშუალოზე დაბალი აკადემიური მოსწრების მოსწავლეები, მაგრამ არ ვითვალისწინებდი სპეციალური საგანმანათლებლო საჭიროების მქონეებს, რომლებსაც, მაგალითად, დაფიდან სიტყვების გადაწერა უჭირდათ.

ყველაფრის კარგად მოსაფიქრებლად საკმაო დრო დამჭირდა, მაგრამ საბოლოოდ სასწავლო გეგმის მათთვის მორგება სულაც არ აღმოჩნდა ძნელი. წინასწარ ჩამოვწერე ყველა ის ტერმინი შესაბამისი განსაზღვრებითურთ, რომლებიც იმ დღეს ახსნილ მასალაში შეხვდებოდათ და ინტეგრირებული კლასის მოსწავლეებს მივეცი, მაგრამ მოხდა საოცრება – რამდენიმე სხვა მოსწავლემაც მთხოვა, ასეთი ლექსიკონი მათთვისაც შემედგინა. რატომაც არა?! აი, ასე მივაგენი საგნის სწავლების ახალ მეთოდს.

პირობითი ნიშნების გამოყენება  ის ძირითადი თვისებაა, რითაც რუკა სხვა მრავალი ისეთი გეოგრაფიული მოდელისგან განსხვავდება, როგორიცაა აერო და კოსმოსური სურათები, პანორამები და სხვ.  ნიშნები რუკაზე  მხედველობითი  აღქმის ელემენტებია, რომლებიც  გარემომცველ სამყაროში მიმდინარე მოვლენებსა და პროცესებს, მათ გეოგრაფიულ ადგილმდებარეობას, რაოდენობრივ და თვისობრივ დახასიათებას, სტრუქტურას, დინამიკასა და სხვ. პირობითად  წარმოგვიდგენენ.

სემიოტიკა  ლინგვისტური მეცნიერებაა, რომელიც ნიშნებს და ნიშანთა სისტემების  თავისებურებებს შეისწავლის.  კარტოგრაფიისა და სემიოტიკის მიჯნაზე შეიქმნა განსაკუთრებული მიმართულება – კარტოგრაფიული სემიოტიკა (კარტოსემიოტიკა),  რომლის ფარგლებშიც დამუშავებულია თეორია კარტოგრაფიული ნიშნების სისტემის, როგორც რუკის ენის  შესახებ.  იგი  იმ პრობლემების  საკმაოდ ფართო  სფეროს შეისწავლის, რომლებიც კარტოგრაფიული ნიშნებისა და  კარტოგრაფიული გამოსახვის ხერხების წარმოშობას, კლასიფიკაციას, თვისებებსა და ფუნქციებს ეხება.

კარტოგრაფიული  სემიოტიკა სამ ძირითად ნაწილს მოიცავს:  ა) სინტაქტიკა –   სწავლობს  ნიშანთა სისტემის აგებისა და გამოყენების წესებს, მათ სტრუქტურულ  თვისებებს, რუკის ენის გრამატიკას;  ბ) სემანტიკა – იკვლევს  პირობითი ნიშნების  დამოკიდებულებას გამოსახულ ობიექტებსა და მოვლენებთან მიმართებაში;  გ) პრაგმატიკა –  სწავლობს ნიშნების, როგორც კომუნიკაციის ინფორმაციულ ღირებულებას და რუკის მკითხველების მიერ მათი აღქმის თავისებურებებს. ზოგჯერ ასევე  გამოყოფენ კარტოგრაფიული სტილისტიკასაც, რომელიც იმ სტილსა და ფაქტორებს შეისწავლის, რომელთა კარტოგრაფიული ნაწარმოებების დანიშნულებასთან  და ფუნქციებთან მიმართებაში გამომსახველობითი საშუალებების არჩევანს  განსაზღვრავენ.

რუკის ენა კარტოგრაფიაში გამოყენებულ ნიშანთა სისტემაა, რომელიც  რუკების შექმნისა  და გამოყენებისათვის  აუცილებელ პირობით ნიშნებს, გამოსახვის საშუალებებს, მათი აგების, გამოყენებისა და კითხვის  წესებს აერთიანებს. რუკის ენა კაცობრიობის მნიშვნელოვანი მიღწევაა. მისი განვითარება ყველა ეტაპზე დაკავშირებული იყო  სამეცნიერო ტექნიკურ პროგრესთან, კულტურისა და  ხელოვნების მდგომარეობასთან, პოლიტიკურ და საზოგადოებრივ ინსტიტუტებთან, ანუ ყველაფერთან, რაც ისტორიულ-საზოგადოებრივ პროცესს აყალიბებს.  ამ დროის განმავლობაში რუკის ენა არა მარტო უზრუნველყოფდა ინფორმაციის შენახვასა და გადაცემას, არამედ   ასრულებდა საერთო ენის როლს დედამიწის  შემსწავლელი  და მათთან დაკავშირებული მეცნიერებებისთვის. ტექნოლოგიების განვითარებასთან ერთად რუკის ენის მიმართ ინტერესი კიდევ უფრო გაიზარდა. კარტოსემიოტიკური პოზიციიდან რუკის ენის კატეგორიები და ელემენტები, მათი გრამატიკა და სტრუქტურა, ფუნქციონირების მექანიზმები, ნიშნების გამოყენების წესები  შეისწავლება.

ამ კვლევებს, რომლებიც მჭიდროდაა დაკავშირებული  სემიოტიკასთან, სამანქანო გრაფიკასთან, სამხატვრო დიზაინთან და აღქმის ფსიქოლოგიასთან, ნათელი პრაქტიკული ორიენტაცია აქვს – ისინი მიმართულია ელექტრონული რუკების ხარისხის ამაღლებისკენ. კვლევის შედეგად დადგინდა, რომ  რუკის ენაში  შეიძლება განვასხვავოთ სულ მცირე ორი  შრე (ქვეენა): ერთი მათგანი ასახავს  ობიექტების მდებარეობას, მათ სივრცობრივ ფორმას, ორიენტაციას,  ურთიერთგანლაგებას, ხოლო მეორე – ამ მოვლენების შინაარსობრივ მნიშვნელობას, მათ შინაგან სტრუქტურას, ხარისხობრივ და რაოდენობრივ დახასიათებას. ორივე ქვეენის გრამატიკა კი სწორედ კარტოგრაფიული სემიოტიკის წესებით აიხსენება. რუკის ენა კარტოგრაფიის ობიექტების ენაა. მისი მთავარი ფუნქციებია (როგორც მთლიანად კარტოგრაფიის) – კომუნიკაციური, ანუ   გარკვეული რაოდენობის ინფორმაციის გადაცემა რუკის შემქმნელისგან მის მკითხველამდე და შემეცნებითი  –  კარტოგრაფიული ობიექტის შესახებ ახლი ცოდნის, ინფორმაციის მიღება.

კარტოგრაფიული გამოსახულებები განიხილება, როგორც განსაკუთრებული ტექსტი ანუ, სხვაგვარად რომ ვთქვათ, რუკა გამოსახულებაა, რომელიც რუკის ენითაა შექმნილი. კარტოგრაფიული პირობითი ნიშნები გრაფიკული სიმბოლოებია, რომელთა დახმარებით   რუკაზე  აღნიშნავენ, აჩვენებენ ობიექტის სახეს, მის ადგილმდებარეობას, ფორმას, ზომებს, ხარისხობრივ და რაოდენობრივ  მახასიათებლებს.  პირობითი ნიშნები ისტორიულად  ამა თუ იმ ადგილის ობიექტების ნახატებიდან წარმოიშვნენ. წინა საუკუნეების კარტოგრაფები ასეთი ნახატებით ცდილობდნენ ამა თუ იმ ობიექტის ინდივიდუალური თავისებურებების გადმოცემას, მაგ;  ქალაქში ეკლესიის შიდა სახე, ხეების ჯიშები და სხვ.

ძველი რუკებისთვის დამახასიათებელი იყო ადგილმდებარეობის ნახატის სახით გადმოცემა, რომელსაც ლეგენდაც კი არ  სჭირდებოდა. მარტინ ჰელვიგის რუკის ნაწილი, 1561 წ. 

თანდათან ნახატებმა დაკარგეს თავიანთი ინდივიდუალობა და ყველა ქალაქი ერთი ნიშნით, ხოლო ყველა სოფელი მეორე ნიშნით გამოსახეს. მნიშვნელოვანი გზების გამოსახატავად ერთი ტიპის ხაზი აირჩიეს, ხოლო მეორეხარისხოვანი გზებისთვის – სხვა ტიპის.  ხშირად რუკაზე ზოგიერთმა აღნიშვნამ საერთოდაც დაკარგა  მსგავსება გამომსახველ ობიექტთან, მაგალითად, ქალაქები წრით – პუნსონით აღნიშნეს.  ნიშნებმა უფრო მეტი პირობითობა და აბსტრაქტულობა შეიძინეს.

პირობითი ნიშნების გამოყენება საშუალებას გვაძლევს:

• ვაჩვენოთ რეალური და აბსტრაქტული ობიექტები, მაგ; თოვლის საფარის სიმაღლე, მიმართულება, კონტინენტური კლიმატის ინდექსი);
• გამოვსახოთ ის ობიექტები, რომლებსაც ადამიანი ვერ ხედავს და რომელსაც  მისი გრძობათა ორგანოებიც კი ვერ აღიქვამს. (ძველი კონტინენტების პალეორელიეფი, გრავიტაციული და მაგნიტური ველები);
• გადმოვცეთ ობიექტების შინაგანი მახასიათებლები, მათი სტრუქტურა (მაგ; სამრეწველო პროდუქციის მოცულობა და სტრუქტურა,  მოსახლეობის შედგენილობა);
• ავსახოთ ობიექტების  ურთიერთმიმართება:  რიგითობა და იერარქია, განსხვავება,  მსგავსება (გეოგრაფიული სტრატიგრაფია);
• ვაჩვენოთ მოვლენებისა და პროცესების დინამიკა (წყლის ხარჯის ცვლილება მდინარის აუზში თვეების მიხედვით);
• მნიშვნელოვნად შევამციროთ გამოსახულება (წვრილმასშტაბიან რუკაზე ცალკეული სახლებისა და კვარტლების ნაცვლად შესაძლებელია წრის სახით გამოვსახოთ მთელი დასახლებული პუნქტი);
• რუკებზე გამოყენებული პირობითი ნიშნები სამ ძირითად ჯგუფად იყოფა:  მასშტაბგარეშე,  ანუ წერტილოვანი, რომლებიც პუნქტებში ლოკალიზებული ობიექტების აღსანიშნავად გამოიყენება, მაგ; ნავთობის საბადო ან ქალაქები წვრილმასშტაბიან რუკებზე.  მათი მასშტაბგარეშეობა იმაში ვლინდება, რომ მათი ზომები (თუ მათ რუკის მასშტაბში გამოვსახავთ) ყოველთვის გაცილებით მეტია რეალურ ზომებთან შედარებით;

მასშტაბგარეშე ნიშნები ერთმანეთისგან განსხვავდებიან: ა) ფორმით; ბ) სიდიდით; გ) ორიენტირებით; დ) ფერით;  ე) შიდა სტრუქტურით.

ხაზობრივი ნიშნები ხაზობრივი ობიექტების – მდინარე, გზა, საზღვარი, ტექტონიკური ნაპრალები და სხვ.  გამოსასახავად გამოიყენება. ისინი მასშტაბურია სიგრძით, მაგრამ მასშტაბგარეშეა სიგანის მიხედვით.

ხაზობრივი ნიშნები ერთმანეთისგან განსხვავდებიან: ა) სიგანით; ბ) ნახატით (სტრუქტურით); გ) ფერით

ფართობლივი ნიშნებით იმ ობიექტებს გამოსახავენ, რომლებმაც რუკაზე შეინარჩუნეს თავისი ზომები და მოხაზულობა; მაგ; ტყის მასივი, ტბა, ნიადაგის გავრცელების არეალი და სხვ.  ასეთი ნიშნები, როგორც წესი, კონტურისგან და მისი შიგთავსისგან შედგება.  ისინი ყოველთვის მასშტაბურია და საშუალებას  გვაძლევს ზუსტად  დავადგინოთ ობიექტის ფართობი.

ფართობლივი ნიშნები ერთმანეთისგან განსხვავდებიან:  ა) ფერით; ბ) სტრუქუტურით; გ) ნახატის  შემავსებელი აღნიშვნებით; დ)  მაორიენტებელი   დაშტრიხვით.

ჯერ კიდევ ცოტა ხნის  წინ ყველა ნიშანი  სტატიკური იყო, მაგრამ ტექნოლოგიების განვითარებასთან ერთად  დინამიკური ნიშნებიც  გაჩნდნენ. ეს მოძრავი, ცვალებადი ნიშნები  კომპიუტერულ კარტოგრაფიულ ანიმაციებში გამოიყენება. ისინიც ასევე შესაძლებელია იყვნენ წერტილოვანი, ხაზობრივი და ფართობლივი. ნიშნების როლი  არ შემოფარგლება მხოლოდ ინფორმაციის გადაცემით, ისინი ამავე დროს  წარმოადგენენ  ფიქსაციის, ფორმალიზაციისა და სისტემატიზაციის საშუალებებსაც. ასევე მეტად მნიშვნელოვანია ნიშნების შემეცნებითი  (გნოსეოლოგიური) ფუნქციაც. მათი საშუალებით შესაძლებელის მოქმედების ჩატარება, მათი გარდაქმნა ერთი ფრომიდან სხვა ფორმაში, გაზომვების ჩატარება.

ნიშნები, თავის მხრივ, სამეცნიერო ცნებების ფორმირების, ვიზუალიზაციის, თეორიული დასკვნების და სხვ. საშუალებებს წარმოადგენს. ფილოსოფოსი და მათემატიკოსი გ. ლეიბნიცი, რომელმაც დიფერენციალური და ინტეგრალური გამოთვლები შექმნა და შესაბამისი სიმბოლიკაც შეიმუშავა, ამბობდა: „უნდა ვიზრუნოთ იმაზე, რომ აღნიშვნები იყოს მოხერხებული”. ეს მოსაზრება განსაკუთრებით  სამართლიანად ეხება კარტოგრაფიულ პირობით ნიშნებსაც. როგორც მელოდია იქმნება შვიდი ძირითადი ნოტისგან, ისე იქმნება რუკაც პირობითი ნიშნებით, ხოლო პირობითი ნიშნები გრაფიკული ცვლადებისგან. გრაფიკული ცვლადები ელემენტარული გრაფიკული საშუალებებია, რომელთა გამოყენებითაც ხდება კარტოგრაფიული ნიშნების და ნიშანთა სისტემის შექმნა. ესაა ფორმა, ზომა, ორიენტირება, ფერი, ფერის სიმკვეთრე და ნიშნის  შიდა  სტრუქტურა. კარტოგრაფიული სემიოტიკის კანონები და რუკის ავტორის  გემოვნება საშუალებას აძლევს მას შეარჩიოს ნიშნების ყველაზე მრავალფეროვანი სტილი და თანწყობა, მოახერხოს მკვეთრი, კარგად გამოსახული და დასამახსოვრებელი ნიშნების კონსტრუირება.  თუმცა ამავე დროს არჩევნის თავისუფლება ართულებს პირობითი ნიშნების უნიფიკაციასა და სტარდატიზაციას, რაც  მეტად სერიოზული პრობლემაა კარტოგრაფიაში. მაგ; დასახლებული პუნქტები შეიძლება აღნიშნული იყოს  სხვადასხვა ფერისა და ზომის წრით, კვადრატით, ვარსკვლავით, სახლების სტილიზებული ნახატებით ან სხვა რაიმე ნიშნით. თუ მათემატიკური და ქიმიური სიმბოლოები სპეციალისტებისთვის გასაგებია ახსნა-განმარტების გარეშე,  ნებისმიერ რუკას თან აუცილებლად უნდა ახლდეს ლეგენდა, რომელიც ყველა ნიშანს განმარტავს.  დღესდღეობით სტანდარტული პირობითი ნიშნები მიღებულია და ოფიციალურად დამკვიდრებულია მხოლოდ ტოპოგრაფიული, საზღვაო და აერონავიგაციურ რუკებზე.  თემატურ კარტოგრაფიაში  ფერებისა და ინდექსების უნიფიცირებულ სისტემას მხოლოდ გეოლოგიურ და ნაწილობრივ ნიადაგების რუკებზე იყენებენ. ასევე არის მცდელობა, მოხდეს  გეომორფოლოგიური რუკების ლეგენდის უნიფიცირებაც.