იმ ძველ 90-იანებში, როდესაც ქალაქებში უშუქოდ დარჩენილ მოსახლეობას პურის რიგები და გაყინული სახლები ერგოთ, ზოგიერთმა ოჯახმა, მათ შორის ჩემმაც, სოფელს მიაშურა. სოფელშიც ციოდა, იქაც არ იყო შუქი, მაგრამ გადარჩენის ინსტიქტით ავსებულმა მშობლების თაობამ იფიქრა, რომ აქ უფრო შეიძლებოდა საკუთარი თავის და შვილების გადარჩენა, აქ შეიძლებოდა ქათმების მოშენება, საკუთარი პირუტყვის ყოლა და ბავშვების სუფთა ჰაერზე გაზრდა.

საღამოს ჭრაქის ალზე ბუხარს შემოვუსხდებოდით. მერე გამოზოგილ სანთლებსაც ავანთებდით. ბევრ-ბევრ ამბავს მოჰყვებოდა ბებია. მამაც გაიხსენებდა ჯარის ამბებს. ჯარიდან დაბრუნებული როგორ წავიდა სოფლის სკოლაში ისტორიის მასწავლებლად, შემდეგ კი ყოფილმა მოსწავლემ გამოუგზავნა ლექსების კრებული, რომელსაც  მერე ბიძაშვილებთან ერთად ვკითხულობდი.

ამ სოფელზე ბევრი დამიწერია, ოღონდ დანაწევრებულად, ფრაგმენტებით და ამოგლეჯილად. ალბათ ახლაც იგივე გამოვა, რადგან ძნელია ყველაფრის ერთად მოყოლა ისე, რომ არაფერი გამოგრჩეს. ეს იმერეთის ერთი პატარა სოფელია, რომელსაც ბზვანი ქვია. აქ ერთიმეორეზე თეატრალური ხალხი ცხოვრობს და ყოველდღიურობის ჭაპანს მიათრევს. აქ არის ბზების და დაფნის გორები, სიმინდის ჭალები. აქ ზაფხულობით სულგატრუნული შუადღეები იცის, როცა ყველა და ყველაფერი თბილ მყუდროებაში ჩაეფლობა, მშრომელი ხალხი სადმე გრილ ადგილას მოკალათდება და ცოტას „ამოიფოფინებს”, რაც ამოსუნთქვას ნიშნავს იქაურ კილოკავზე. სადაც ხალხი დილიდან საღამომდე მუხლჩაუხრელად შრომობს, მერე კი როგორც კი დროს მოიხელთებენ, სვამენ და ერთი ჟრიამული აქვთ. სადაც ჭირის თუ ლხინის სუფრა – ორივე კონცერტია და თავისებური სანახაობა, რომელსაც რეჟისორი „თავქალი” და „თავკაცი” დგამენ და ისინი ამ სანახობის შემოქმედი არიან. სწორედ, მათ კისერზეა, რომ წარმოდგენამ ეფექტურად და შედეგიანად ჩაიაროს, მომსვლელი ხალხი უკმაყოფილოდ და უყურადღებოდ არ დარჩეს, სუფრაზე სადმე რამე არ „მიაკლდეთ”. ამ ორომტრიალში ყველა თავის გამოჩენას ცდილობს – ახალგაზრდა გოგონებმა ყველას თანდასწრებით უნდა იტრიალონ, რომ სხვებმა შეამჩნიონ, მერე მეზობლებს მოუყვნენ ამ გოგოების შესახებ და მერე იქნებ, ვინმე კარგი ბიჭი გამოუძებნონ. თუ ლხინის სუფრაა, იუმორით და მხიარულობით უნდა გააჯერონ იქაურობა, „დამსწრე საზოგადოება” გულიანად აცინონ, იოხუნჯონ და ანეკდოტები მოჰყვნენ. ამ წარმოდგენების მთელი მენეჯმენტის დაგეგმვა და ფინანსური ხარჯის შედგენა თავქალის და თავკაცის კისერზეა. მანამდე, ხომ ისიც უნდა დაიანგარიშონ, ვის რა ჰქონდა მოტანილი ოჯახში, რომ დაახლოებით გამოთვალონ ბიუჯეტი. როცა ამ ყველაფერს ვუყურებდი, ყოველთვის მაოცებდა მათი ასეთი გულითადი მიდგომა საქმისადმი, ბოლომდე გაეზიარებინათ სხვისი ჭირი და ლხინი, მიეტოვებინათ თავიანთი საქმეები და გვერდით დადგომოდნენ მეზობელს, რომელსაც იმ დროს მათი დახმარება სჭირდებოდა და მათი ეს თვისება სულაც არ ნიშნავს იმას, რომ უნაკლონი იყვნენ და საერთოდ არ სცოდავდნენ. პირიქით, სიცოცხლეში არაერთ მწარე სიტყვას ეტყოდნენ ერთმანეთს და გულს მოუკლავდნენ, მაგრამ შემდეგ ეს ყველაფერი მაინც დავიწყებას მიეცემოდა.

ეს სოფელი გადასარევი სოფელი იყო მანამდე, სანამ ბებია, მამა და ბიძა ცოცხლები იყვნენ და იქაურობას აცოცხლებდნენ. გაზაფხულობით იქ სიცოცხლით გაჯერებული სურნელი ტრიალებდა. ეზოები საგულდაგულოდ იყო მოვლილი, ყვავილები ჩაწიკწიკებული, ფანჯრები და მინები გაკრიალებული, თეთრეული გამოხარშული და თოკზე აფრიალებული. ისმოდა მეზობლების გადაძახილი, ,,ნარგიზა, უუუუუ”, ,,ციალა უუუუუ”, ,,ბაბუცა უუუ“, ,,შურაააა უუუუუ”. საკომუნიკაციო საშუალებების არარსებობის გამო სხვადასხვა უბანში  მცხოვრები ადამიანებიც კი ამ პირველყოფილი “უუუს” წყალობით ერთმანეთს გადასცემდნენ ინფორმაციას – დაკარგული ძროხის ამბავი იქნებოდა ეს თუ გარდაცვლილი თანასოფლელის პანაშვიდის.

გარემოებები შეიცვალა.  ის ადამიანები,  რომლებიც იქაურობაზე ზრუნავდნენ, “წავიდნენ”, თუმცა ის ლანდები მაინც ცოცხლდება, როგორც მათ სიცოცხლეში, როცა ბიძაჩემი გადაიკიდებდა მონადირის თოფს და წავიდოდა თავის ძაღლებთან ერთად სანადიროდ, როცა ბებია გაგვიყოლებდა ბაზარში, იქ მოხერხებულად ვაჭრობდა და გამყიდველებს ეხუმრებოდა. ან კიდევ, შემოდგომისას ყურძენს ვჭყლეტდით საწნახელში, შემდეგ დიდ თუჯის ქვაბში ფელამუშში ჩურჩხელებს ვავლებდით და მთელ სოფელს ყურძნის მომჟავო სუნი ასდიოდა.

მიუხედავად იმისა, რომ შემაღლებულ გორაკებზე გაფანტული სახლები, ერთმანეთისგან შორს იდგნენ, ყველამ მაინც შესანიშნავად იცოდა ერთმანეთის ცხოვრების ავან-ჩავანი. დილაადრიან, ბებია ჩუმად იტყოდა, რომ ხარაბაძეების უბანში ასთმით იხრჩობოდა კაცი, რომელიც მამაჩემის ნათლია უნდა ყოფილიყო – ასე მახსოვს. შემდეგ, მეც ვაყურადებდი გავიგონებდი თუ არა ასთმიანი კაცის ხველებას, სადღაც შორს, მაღალი გორაკების თავზე მდგარი სახლიდან, მაგრამ არასდროს არ მესმოდა. როგორც ჩანს, ბებიას უკეთესი სმენა ჰქონდა.

მე ჩვენი სახლი მიყვარდა ყველაზე მეტად, რომელიც ბებიამ და ბაბუამ მას შემდეგ ააშენეს, რაც ბებია ჩვენს სოფელში თავისი სოფლიდან – გადიდან – მოიყვანეს, რომელიც მაღალ მთებშია. სულ მეგონა, რომ იქ დევები სახლობდნენ, გრძელნაწნავიან გოგონებს იტაცებდნენ და მაღალ კოშკებში ჰყავდათ გამოკეტილი. ბებიაც ხომ დაახლოებით ასეთ ამბებს მიყვებოდა თავის თანასოფლელ, გრძელნაწნავიან გოგოზე, რომელიც ბიჭებმა ხეზე თმებით მიაბეს. ბებია მოვიდა ჩემს სოფელში, დახვდა ერთი „გაკერილი თეფში” და ,,გადახურული”; დახვდა დედამთილი – ლამაზი ქალი ვენერა და ამის მერე ბებიამ და ბაბუამ დაიწყეს შრომა და სიკვდილამდე აღარ გაჩერებულან. ააშენეს ისეთი სახლი, სადაც  ყველაზე ბედნიერი წლები გავატარე და მერე ბებიამ აგვიშენა საკუთარი სახლი, რომ გვქონოდა საკუთარი „ყურე” და როგორც ყოველთვის არ შემცდარა. ბრძენი და ძლიერი ქალი იყო, რომელსაც შეეძლო თხილით სავსე ტომრები ზურგზე მოეკიდებინა და წასულიყო ბაზარში და იქიდანაც დატვირთული და „ჩაჭუჭკული” ამოსულიყო, ეზრუნა ყველაზე და ეკეთებინა კაცის და ქალის საქმე შეთავსებით. ბებია იმ ქალების კატეგორიას მიეკუთვნებოდა, რომლებსაც “მამა-მარჩენალ” ქალებს ეძახიან და რომ არა ბებიას არსებობა, მთელი ოჯახი ჩამოიშლებოდა და იყანყალებდა.

ბებიამ წერა-კითხვა კარგად არ იცოდა. როგორც თვითონ გვიყვებოდა სკოლას თავი ,,50 კაპიკის” არქონის გამო დაანება და საკუთარ ხელმოწერას ჯვრის სახით წერდა. დაწერდა „შრას” შურას მაგივრად, დაუსვამდა ჯვარს და ეს იყო ხელმოწერაც. თუმცა ჯარში მყოფ შვილს დიდ წერილებსაც უგზავნიდა უშეცდომოდ. სამაგიეროდ, ბებიამ უამრავი სიმღერა, შაირი, შელოცვა, ზეპირი ამბავი იცოდა და სხვადასხვა წამლების დამზადება ნაღრძობი და მოტეხილი ფეხისთვის და ცაში ყურება, რომ გამოეცნო შესაფერისი ამინდი და სხვა ზეციური ნიშნები, რომლის გათვალისწინებით უფრო კარგ მოსავალს მიიღებდა.

ყოველ წელს, შემოდგომით ასეთია ჩემი დანაწევრებული, დაგლეჯილი შემოდგომა, რომელსაც ფრაგმენტ-ფრაგმენტ, ფაზლივით ვკინძავ და ვუზიარებ ადამიანებს და ალბათ ესაა  მონატრებისგან და სევდისგან გათავისუფლების კარგი საშუალება – ილაპარაკო მათ შესახებ, რომლებიც უკვე ლანდად ქცეულ შემოდგომას შერევიან.

ამას წინათ 17-18 წლის თბილისელმა მოსწავლეებმა მკითხეს:

– ნიბლია რა არის, მასწავლებელო?

– ნიბლია ჩიტია, არ გახსოვთ ბავშვობიდან – “ნეტამც არ დაგძინებოდა, ჩიტოვ ნიბლიავ ნარზედა, ჩამოგიქროლებს ალალი, წაგიყვანს მაღალ მთაზედა”? – დავუბრუნე კითხვა გაოცებულმა.

არ ახსოვდათ. არც ნიბლია, არც მერცხალი, ბიჭ სესეს რომ სთხოვს, ქვები არ მესროლოო, არც გვრიტი, შვილებს რომ დაიხსნის ტყვეობისგან მეგობრების დახმარებით, არც მახეში გაბმული ჩიტი, ბავშვებს რომ უხსნის, მისთვის გალია რა არის.

წამოვედი და წამომყვა რაღაცნაირი სევდა დავიწყებული ჩიტების გამო, იმ დანაკარგის გამო, ბუნებრივად თან რომ სდევს ცხოვრებას. იცვლება დრო, ბევრი კარგი მოაქვს, ბევრ ცუდს შლის, მაგრამ თან რაღაც მნიშვნელოვანსაც გაიყოლებს ხოლმე. ეს ის თაობაა, მუდმივად გაჯეტებში რომ აქვს თავი ჩარგული და ეს იმ ქალაქის ცაა, სადაც ყველაზე გამძლე ბეღურები და მტრედები თუ შემორჩნენ, სადაც ძალიან ცოტაა ტყე და პარკი, სადაც ბავშვი ისე გაიზრდება, ჩიტის ბუდეებს ვერსად ნახავს, კოდალას კაკუნს ვერსად გაიგებს, გუგულის დაძახილით არ გაიხარებს და საერთოდაც, ცისკენ იშვიათად გაექცევა თვალი. ჩვეულებრივი ამბავია დიდი და ეკოლოგიურად მძიმე მდგომარეობაში მყოფი თანამედროვე ქალაქის მცხოვრებლებისთვის, ისეთივე  ჩვეულებრივი, როგორც ალალის მიერ ნიბლიას მონადირება, ჩვეულებრივია, მაგრამ სევდიანი.

იაკობ გოგებაშვილის  “დედა ენას” თუ გადავშლით, ვნახავთ, რომ იქ უამრავი ჩიტია. დღევანდელთან შედარებით მეცხრამეტე საუკუნეში შედგენილი ეს სახელმძღვანელო გაცილებით უფრო ადეკვატურად ასახავს იმდროინდელ გამოწვევებს პედაგოგიკაში და უფრო მეტად თანამედროვე და ადეკვატური ლექსიკაა მეცხრამეტე საუკუნის ბავშვისთვის, ვიდრე დღეს, ოცდამეერთე საუკუნეში არსებულ სახელმძღვანელოებში.

ერთ-ერთი სასაუბრო ჩიტებზეა: “რომელმა ფრინველმა იცის ჭუკჭუკი, ჟივჟივი, ჭყივილი, ჩხავილი, რომელი იძახის „ყვაა“? „გუგუ“? „კუკუ“?” მერე მოსდევს კითხვების წყება, რომლის შვილს რა ჰქვია, რითი იკვებებიან და ა. შ. თან ფრინველთა ნახატებიც ახლავს. როგორც ჩანს, იმდროინდელი ბავშვისგან იაკობი ძალიან ბუნებრივად ელოდა მსგავს კითხვებზე პასუხებს. დღეს, რაღა თქმა უნდა, ასეთ დავალებას კლასში ვერ შევიტანთ. რამე თუ გვინდა მსგავსი ვასწავლოთ, ვიდეომასალის გამოყენება მოგვიწევს, რადგან ჩვენმა ქალაქელმა პატარებმა ნამდვილად არ იციან, რა ჟივჟივებს და რა ჭიკჭიკებს, რა ჭუკჭუკებს და რა ჭყივის. შესაბამისად, იკარგება ლექსიკაც, ყოველ შემთხვევაში, ენის აქტიური მარაგიდან პასიურში გადადის, სადღაც ძველ ნაწერებსა და ლექსიკონებში აგრძელებს შეუმჩნეველ არსებობას.

სახელმძღვანელოს შედგენისას ავტორს არაერთი პედაგოგიკური ამოცანის გათვალისწინება უწევს. იაკობ გოგებაშვილის “დედა ენაში” ჩიტებთან დაკავშირებული ტექსტები შეიძლება შემდეგნაირად დავყოთ:

1. სასაუბროები, რომლებიც ნაცნობი ლექსიკური მარაგით მოსწავლეებში მეტყველების კულტურის ამაღლებას ემსახურება.
2. ინფორმაციული ხასიათის ტექსტები, რომლებიც ბავშვისთვის საჭირო ცოდნის გაფართოებისკენაა მიმართული.
3. ტექსტები, რომლებიც მოსწავლეების სულიერ აღზრდას ემსახურება და ცდილობს, თანაგრძნობის, თანალმობის გაღვივებას მათზე უფრო სუსტი და დაუცველი არსებების მიმართ.
4. ტექსტები, რომლებიც მოსწავლეებს ბუნებასთან, ამ შემთხვევაში კი კონკრეტულად ფრინველებთან კავშირს აჩვევს და ამავდროულად ფანტაზიის განვითარებას ეხმარება.
5. ალეგორიული ხასიათის ნაწარმოებები, რომლებშიც პერსონაჟები ფრინველებია, თუმცა სათქმელის განზოგადებაა შესაძლებელი და მოსწავლეებს მხატვრული ტექსტის აღქმა-გაგებას აჩვევს.

ასევე ბევრნი არიან ჩიტები ხალხურ პოეზიასა და მეცხრამეტე-მეოცე საუკუნის საბავშვო ლიტერატურაში.

„მე პაწია მერცხალი ვარ,

მოჭიკჭიკე, მოალერსე;

ნეტავი რა დაგიშავე,

ქვებს რომ მესვრი, ბიჭო სესე?!“

                    შიო მღვიმელი

ბიჭი სესესადმი ნათქვამი ეს საყვედური, ასე მეგონა, ყველა თაობისთვის, ყოველთვის და ყველგან ცოცხალი იქნებოდა. ახლა დავფიქრდი, თუკი ბავშვს მერცხლის ბუდე არც უნახავს, თვალ-ყური არ უდევნებია, როგორ აშენებენ, ბარტყებს  აფრთიანებენ, აუჩუყდება კი გული პატარა არსების ჩივილზე? არ ვიცი, ყოველ შემთხვევაში, არა მგონია, ისე იმოქმედოს, როგორც ჩემზე მოქმედებდა.

მახსოვს, როგორი გულისფანცქალით ველოდი ხოლმე „მახეში გაბმული ჩიტის“ დასასრულს.

„გალია ჩემთვის ციხეა,

ეს ბავშვნო, ნუ გავიწყდებათ:

ტყვედ ყოფნა მაწყენს, ფეხებს ვფშეკ

და თქვენვე გული დაგწყდებათ.

გაუშვეს, უთხრეს: „მაშ ღმერთმა

აწ მოგიმართოს ხელიო!

გაფრინდი, გადაიარე

ჭიკჭიკით მთა და ველიო“.

აკაკი წერეთლის ეს ლექსი უამრავჯერ მქონდა მოსმენილი, მაგრამ მაინც ველოდი, როგორ შეძლებდა პატარა ჩიტი ბავშვების დარწმუნებას და ყოველ ჯერზე სულის შეკვრის შემდეგ შვებით ამოვისუნთქავდი ხოლმე. სიხარული არ ნელდებოდა ალბათ იმიტომაც, რომ ზაფხულობით და შაბათ-კვირას სულ სოფელში ვიყავი, იქ კი უამრავი ჩიტი იყო, ცოცხალიც და მკვდარიც. მერცხლები სახლთან აშენებდნენ ბუდეებს, შაშვები ხმელ ფოთლებში იქექებოდნენ, კოდალა მოძველებულ დენის ბოძს იმხელა კაკუნს აუტეხდა ხოლმე, სულ მაოცებდა, როგორ შეეძლო ამ პატარა ჩიტს, ამხელა ხმაურის გამოწვევა.

იყვნენ ნიბლიებიც, ბოლოქანქარებიც, ჩიტბატონებიც. ერთხელ ოფოფიც მოფრინდა და მახსოვს, ბებიამ გააქშია – სიკვდილი იცის, არ ვარგა ოფოფი ეზოშიო. ნეტავი რას ერჩოდა ხალხური ცნობიერება ოფოფს, რომ სიკვდილიანობა დააბრალა?!

საბძლის გვერდზე, თავდაღმართში ჩიტების სასაფლაოც გვქონდა. ბევრნი იყვნენ და ბევრნიც იხოცებოდნენ. დავიტირებდით, ამოვუთხრიდით საფლავს, დავმარხავდით და მერე დიდ ხანს ვცდილობდით, ორი პატარა ჯოხი ისე გადაგვება, ჯვარი მიგვეღო. გავმართავდით და დავდგამდით როგორღაც, მაგრამ მოვიდოდა წვიმა, ჩვენს სასაფლაოს მიწასთან გაასწორებდა ხოლმე.

მოგვიანებით ჩიტების დამარხვის ასეთივე ამბავი ქართველმა პოეტმა, ელა გოჩიაშვილმა საოცარი სიცხადითა და სიმძაფრით აღწერა ლექსში „ჩემთვის და ჩემი ორი დისათვის“. ელას ლექსში მკვდარი დედა ჩიტის ადგილს ფინალში ნამდვილი დედა იჭერს. ამ ლექსის წაკითხვისას კიდევ ერთხელ მწარედ ვიგრძენი, როგორ თამაშობს ბავშვი მომავალ ცხოვრებას და როლების მორგებით ემოციურად ემზადება ცხოვრებისათვის.

ჩემს ბავშვობაში, ისევე როგორც ფოლკლორსა და ლიტერატურაში უამრავი ჩიტი იყო, მაგრამ ყველაზე ცნობილი ლიტერატურული ფრინველი ქართულ სინამდვილეში მაინც ვაჟა-ფშაველას „არწივია.“ მიუხედავად იმისა, რომ ვაჟა გაცილებით დიდი პოეტია, ვიდრე ეს ამ ლექსში ჩანს, დარწმუნებული ვარ, გაცილებით მეტ ქართველს ეცოდინება, ვიდრე, ვთქვათ,  „ალუდა ქეთელაური“.

ამისი მიზეზი შეიძლება საკმაოდ მარტივი იყოს. ბევრი აიგივებს საკუთარ თავს არწივთან, ძლიერების სიმბოლოსთან და ბევრიც გალახულ-თავმოყვარეობა შელახული ადვილად აბრალებს დამარცხებას „ცუდ დროს,“ ძნელია, აღიარო, რომ მოგერივნენ, იმიტომ რომ სუსტი ხარ, უფრო ადვილია, ბოღმიანი დაჩივლება: „ვაჰ, დედას თქვენსას ყოვებო, ცუდ დროს ჩაგიგდავთ ხელადა, თორო ვნახავდი თქვენს ბუმბულს, გაშლილს, გაფანტულს ველადა“. არ ვიცი დაწერა თუ არა სადმე ამის შესახებ კრიტიკოსმა გია არგანაშვილმა, პირადი საუბრისას კი მითხრა, ვაჟას „არწივი“ ფრთებგაჩაჩხული დგას მისი პოეზიის კართან და ქართველებს დანარჩენის დანახვას უშლისო. მოსწრებული ნათქვამია, თუმცა ალბათ იმათ უშლის, ვისაც პირიმზეს დანახვა ისედაც არ შეუძლია, ვინც არასდროს გაითავისებს: „ჩვენ ვიტყვით, კაცნი ჩვენა ვართ, მარტონ ჩვენ გვზრდიან დედანიო“.

ასეა თუ ისე, სამწუხაროა, თითქოს ჩვენი ცნობიერებიდან ქრებიან მერცხლები და ნიბლია ჩიტები, სევდიანებიც და მხიარულებიც, ქალაქელი ბავშებისთვის ყველაზე საყვარელი ჩიტი გალიაში მცხოვრები თუთიყუშია.

როდესმე შევძლებთ ისეთი ქვეყნის აშენებას, რომელისთვისაც დამარცხებული, დაბოღმილი არწივის პათეტიკა ასე მშობლიური აღარ იქნება და რომლის ქალაქებშიც ჩიტები ისევ დაბრუნდებიან?!

კლასი შეიძლება შემოქმედ ადამიანთა გაერთიანებად ვაქციოთ. ამ ადამიანებს სამყაროს გაუმჯობესების სურვილი გააერთიანებს. იდეის ხორცშესხმა მარტივია –  საკმარისია მოიფიქრო საქმე, რომელიც შენი შთაგონების წყარო გახდება.

თუკი ინტერნეტის მმართველი Google-ის გამოცდილებას დავესესხებით, ვნახავთ, რომ ამ კომპანიის თანამშრომლები სამუშაო საათების 20%-ს განათლებასა და თავისუფალ შემოქმედებაზე ორიენტირებულ პროექტებს უთმობენ და არა თავიანთი პირდაპირი მოვალეობის შესრულებას. კომპანიის მესვეურებმა კარგად უწყიან, რომ შემოქმედებითი წვა დაკარგულ დროს არ ნიშნავს. სწორედ ეს ეხმარება Google-ს არასტანდარტული ამოცანების გადაჭრაში.

რატომ არ უნდა გაიზიაროს იგივე გამოცდილება სკოლამ, სადაც საკმაოდ რეალისტურია, სასწავლო დროის 20% შემოქმედებით პროექტებს დაუთმო? ეს დრო ქაოსად რომ არ იქცეს, აუცილებელია შემოქმედებითი ლაბორატორიის ორგანიზება. ადგილის, სადაც ბავშვები სხვა მოსწავლეებთან და მასწავლებლებთან ერთად შემოქმედებით პროცესში იქნებიან ჩართული, პროცესის შედეგად კი დასრულებულ პროდუქტს მიიღებენ.

ასეთი პროექტების ხიბლი სწორედ ის გახლავთ, რომ  მიღებულ პროდუქტს პრაქტიკაში გამოიყენებ. ჩვენს გარშემო არსებული უამრავი პროდუქტი ხომ ისეთ შთაბეჭდილებას გვიტოვებს, თითქოსდა შემოთავაზებულ ვარიანტებს შორის მუდამ უნდა ვაკეთოთ არჩევანი, მაგრამ ცხოვრება გაცილებით საინტერესო ხდება მაშინ, როდესაც შენ თვითონაც შეგიძლია შექმნა და არა მარტო მომხმარებელი იყო.

სტივენ რიცი ნიუ-იორკის ერთ-ერთ ღარიბული რაიონში, სამხრეთ ბრონქსში ასწავლის. ერთხელაც ის არა მასწავლებლის, არამედ მამის პოზიციიდან დაფიქრდა  და დაასკვნა, რომ თანამედროვე ბავშვებს ჯანმრთელობასთან დაკავშირებული პრობლემები არაჯანსაღი საკვების გამო უჩნდებათ. ერთადერთი გამოსავალი ჯანსაღი საკვების მოყვანა იყო, მაგრამ როგორ უნდა მოეხერხებინა ეს თვალუწვდენელ მეგაპოლისში?

სტივენმა თავის კლასში „მწვანე კედელი“ (დაპატენტებული როგორც Green living wall) შექმნა – სპეციალური სისტემა, რომელიც ბოსტნეულისა და მწვანილის მოყვანის შესაძლებლობას პრაქტიკულად ნებისმიერ პირობებში, ტრადიციული ნიადაგის გარეშე იძლევა. სტივენის მიერ ინიცირებულ  ფერმერობაში უამრავი მოსწავლე ჩაერთო. მას მერე, რაც ბავშვებმა თესვისა და მოსავალიც აღების გრძელი გზა ერთად გაიარეს, „მწვანე ბრონქსის მანქანა“ უფრო სწრაფად ამუშავდა. თავისი ინოვაციური პროექტით მასწავლებელმა ადგილობრივი ხელისუფლებაც დააინტერესა, შემდეგ საქმეში ტექნოლოგები ჩართო და საბოლოოდ, ღარიბ უბანში მცხოვრებმა სკოლის მოსწავლეებმა საკუთარი ხელით მოყვანილი პროდუქტი ბაზარში გაასაღეს და ბავშვთა თავშესაფრებს დაეხმარნენ, ფერმერული გამოცდილება კი სხვა სკოლის მოსწავლეებს გაუზიარეს.

მალე სტივენის შემოქმედებითმა ლაბორატორიამ სოციალური მოვლენის სახე მიიღო და არაერთი ადამიანის ცხოვრება შეცვალა.

აი, კიდევ ერთი მაგალითი:

სიტყვა „დრონი“ – ამ შემთხვევაში უპილოტო საფრენი აპარატი – ფანტასტიკის ჟანრის ფილმებს გვახსენებს, სადაც ამ აპარატის მეშვეობით მტრის ბანაკს უთვალთვალებენ. სინამდვილეში კი, დრონებს მშვიდობიან პირობებშიც იყენებენ: სოფლის მეურნეობაში, მშენებლობასა და… განათლებაში.

ყოველდღიურობაში ყველაზე პოპულარული დრონი კვადრაკოპტერია, რომელზეც ფოტო ან ვიდეოაპარატურა მაგრდება. სწორედ მისი გამოყენება შეიძლება საგანმანათლებლო პროექტებში. შემოქმედებით ლაბორატორიაში მოსწავლეები დრონს აპროგრამირებენ, მუშაობენ გადაღებულ მასალაზე, ამზადებენ უჩვეულო ფოტოშეფასებებს, ორიგინალურ ვიდეორგოლებს სასკოლო მოვლენების შესახებ.

მაგრამ იმისათვის, რომ დრონი დააპროგრამო, მოსწავლეებს ტრიგონომეტრიის ზედმიწევნით ცოდნა სჭირდებათ. ტრიგონომეტრიის სწავლება გაცილებით საინტერესო და მიმზიდველი ხდება, როდესაც ზუსტად იცი სად და რატომ უნდა გამოგადგეს მოსაწყენი ფორმულები. ფლორიდელმა მასწავლებლებმა პეგი ბრუკინსმა და რაიმონდ ჯეიმსმა შეიმუშავეს ციკლი „მფრინავი ტრიგონომეტრია“, რომლის ფარგლებში მოსწავლეები დრონებს აპროგრამირებენ და საკმაოდ რთულ მათემატიკურ თემებს იოლად ითვისებენ.

კიდევ ერთი წარმატებული მაგალითი: სასკოლო ცხოვრების კლასიკაა – კედლის გაზეთი, რომელიც, სამწუხაროდ, პედაგოგებში საბჭოთა პერიოდთან ასოცირდება. არადა, ის ყოველთვის აქტუალური იყო და დღეს, უბრალოდ, ტრანსფორმირდა. კედლის გაზეთი სკოლის დერეფნებს აღარ ამშვენებს. მან ონლაინსივრცეში გადაინაცვლა და განუსაზღვრელი რაოდენების მკითხველი ჰყავს.

სკოლებში კომპიუტერული ტექნოლოგიების დამნერგავი, პიონერი ესტერ ვოჯიკი  ჟურნალისტიკის კითხვის მდიდარი გამოცდილების მქონეა, რაც იმას ნიშნავს, რომ „არასერიოზული“ საბავშვო ჟურნალისტიკა კარგა ხანია გაცდა სკოლის კედლებს და საზოგადოებრივი რეზონანსი მოიპოვა.

„ყველა ჩემი მოსწავლე მუშაობს თავის ისტორიაზე. ზოგი ისტორია ძალიან სენსიტიურია სკოლისთვის, რაიონისთვის, ქალაქისთვის, რადგან აქტუალურ პრობლემებს ეხება. ეს საქმე  ბავშვებისადმი დიდ ნდობას მოითხოვს – მათ უნდა მისცე იმის საშუალება, რომ თავად მოიპოვონ ინფორმაცია პირველწყაროდან, დაწერონ სტატია დამოუკიდებლად, ისე, როგორც შეძლებენ. სტატია იბეჭდება ონლაინ და ბევრი მნახველი ჰყავს, ბეჭდურის ტირაჟის კი სამი ათასს აღწევს“, – ამბობს ესტერ ვოჟიკი სტატიაში, რომელიც შერეულ სწავლებას ეხება.

ვოჟიკი ურჩევს მასწავლებლებს მეტად ენდონ მოსწავლეებს, მაგრამ მანამდე კარგად შთააგონონ, რომ მათი ნამუშევარი რაღაც თამაშის ნაწილი არ არის და ამ სტატიებს უფროსები წაიკითხავენ. ვოჟიკი წერს, რომ სტატიების მომზადების პერიოდში მასწავლებელი „ხაზზე“ უნდა იყოს. მოსწავლეს ნებისმიერ დროს უნდა შეეძლოს მასწავლებელთან დაკავშირება ტელეფონით, ელექტრონული ფოსტით. თუ მოსწავლე შეცდომას დაუშვებს, კატასტროფად არ უნდა აღიქვას. შეცდომა ცხოვრების ნაწილია და ყველაფერი ისე არ ხდება, როგორც ვგეგმავთ.

კიდევ ერთი მნიშვნელოვანი პირობა ის არის, რომ მოსწავლე ხშირად უნდა აღმოჩნდეს სიტუაციაში, სადაც ის საკუთარ თავზეა პასუხისმგებელი. მოსწავლეს ბევრი სირთულის გადალახვა მოუწევს, მაგრამ სამომავლოდ ეს წარმატების მიღწევაში დაეხმარება.

…ამ დროისთვის არსებობს უამრავი პლატფორმა პროგრამირებისთვის, რის გამოც ეს საქმე ყველასათვის ხელმისაწვდომი ხდება. Newtonew-ზე პერიოდულად ჩნდება ისეთი პროექტების განხილვები, როგორიც Scratch-ია – პლატფორმა ნორჩი პროგრამისტებისთვის. გაჯეტებით  გატაცებული მოსწავლეებისთვის მასწავლებელს თამამად შეუძლია დამატებებზე მომუშავე შემოქმედებითი ლაბორატორიის გახსნა.

უფროსკლასელები უმცროსკლასელებს გამოცდილებას გაუზიარებენ, მოიგონებენ სერვისებს და თამაშებს, რომლებიც სწავლის პროცესს გაუმარტივებენ მათ. მასწავლებელს შეუძლია გეიმერების შეჯიბრი მოაწყოს, სადაც ჩართული იქნებიან ნორჩი სცენარისტები, მხატვრები, პროგრამისტები.

შემოქმედებითი ლაბორატორიები თანამედროვე სკოლის აწმყო და მომავალია. მოიფიქრეთ საინტერესო იდეა და გაერთიანდით მოსწავლეებთან ერთად მის გარშემო, რათა სამყარო, სადაც ცხოვრობთ, უკეთესი გახდეს.

აზროვნების სფეროში ჯერომ ბრუნერის ადრეულმა კვლევებმა განაპირობა მისი  ინტერესი აზროვნების განვითარებისა და ცნების სწავლის მიმართ. ბრუნერის კვლევებმა  აჩვენა,  რაოდენ მნიშვნელოვანია  შესასწავლი  საგნის  სტრუქტურის  აღქმა.  აქტიურ  სწავლას  ავტორი განიხილავდა, როგორც ინფორმაციის სწორად გააზრების საფუძველს; ხაზს უსვამდა ინდუქციური მსჯელობის მნიშვნელობას სწავლის პროცესში.

სტრუქტურა და აღმოჩენა.  საგნის სტრუქტურაში ნათლად ჩანს არსებითი აზრი,  კავშირები,  ანუ  ძირითადი  ინფორმაცია  ამა  თუ  იმ  სფეროს  შესახებ.  ვინაიდან  სტრუქტურა  სპეციფიკურ  ფაქტებს,  დეტალებს  არ  მოიცავს,  შესაძლებელია  აზრის  მთავარი  სტრუქტურის  წარმოდგენა მარტივი  დიაგრამის, პრინციპების  სისტემის  ან  ფორმულის  სახით.  ბრუნერის  მიხედვით,  სწავლის პროცესი  უფრო  სასარგებლო  იქნება  და  მოსწავლე  უფრო  კარგად  დაიხსომებს, თუ ყურადღებას გაამახვილებს შესასწავლი საგნის სტრუქტურაზე.

ბრუნერის  აზრით,  ინფორმაციის  სტრუქტურის  გაგება  გულისხმობს,  რომ   მოსწავლე  აქტიური  უნდა  იყოს,  ანუ  მან  მასწავლებლისაგან  მზა ”პროდუქტი” კი  არ  უნდა  მიიღოს,  არამედ  თავად  უნდა დაადგინოს  მთავარი  პრინციპები.  ამ პროცესს “აღმოჩენის  გზით  სწავლება” ეწოდება. ასეთი სწავლებისას მასწავლებელი წარუდგენს მოსწავლეებს მაგალითებს,  რომლებზეც  ისინი  მანამდე მუშაობენ,  სანამ  არ  აღმოაჩენენ,  დაადგენენ  ურთიერთკავშირებს – საგნის სტრუქტურას. ამრიგად, ბრუნერის აზრით, კლასში მუშაობა ინდუქციური მსჯელობების  ხასიათს  უნდა  ატარებდეს,  რაც  გამოიხატება  კონკრეტული მაგალითების  გამოყენების  საფუძველზე  ძირითადი  პრინციპების  ჩამოყალიბებაში.

აღმოჩენა აქტივობის პროცესში.  ინდუქციური  მიდგომისას,  მოსწავლეს  მოეთხოვება ინტუიციური აზროვნება. ბრუნერის აზრით, მასწავლებელს შეუძლია ხელი შეუწყოს ინტუიციური აზროვნების უნარის ჩამოყალიბებას მუშაობის პროცესში სპეციალური  სავარჯიშოების  (მაგალითად, აზრის  დასრულება)  გამოყენებით,  აგრეთვე,  მოსწავლეთა  მიერ  გამოთქმული ვარაუდების დადასტურებით ან უარყოფით მათივე არგუმენტების  საფუძველზე. ვთქვათ,  მას  შემდეგ,  რაც  მოსწავლეები  გაეცნობიან მასალას  ოკეანის  დინებებისა  და  გემთმშენებლობის  შესახებ,  მასწავლებელი აჩვენებს  მათ  ძველი  პორტების  რუკებს  და  აძლევს  დავალებას:  დაადგინონ, რომელმა  პორტმა  მოიპოვა  ძირითადი  პორტის  სტატუსი. სისტემატური კვლევის საშუალებით მოსწავლეები შეძლებენ საკუთარი ვარაუდების შემოწმებას. სამწუხაროდ, რეალურად ინტუიციური  აზროვნების  ჩამოყალიბებას  ხშირად ხელს  უშლის  ის  გარემოება,  რომ  არასწორი  პასუხების  გამო  მოსწავლე  ისჯება და  სწორი,  მაგრამ  ხშირად  არაკრეატიული  პასუხების  გამო – ჯილდოვდება.

ჩვეულებრივ,  განასხვავებენ  ნამდვილი,  დამოუკიდებელი  აღმოჩენის  გზით სწავლას,  როცა მოსწავლე მუშაობს  დამოუკიდებლად, მასწავლებლის დახმარების გარეშე; და აღმოჩენის დახმარების, ხელმძღვანელობის გზით სწავლას, როცა მასწავლებელი აძლევს მოსწავლეს გარკვეულ მიმართულებას.

დამოუკიდებელი  აღმოჩენის  მეთოდი  სკოლამდელი  ასაკის  მოსწავლეთათვის უფრო მისაღებია, მაშინ როცა დაწყებით ან საშუალო სკოლაში გაკვეთილზე დამოუკიდებელი  აქტივობა  სწავლის  პროცესზე  ხშირად  უარყოფით  გავლენას ახდენს  და  უმართავია.  უფრო  მიზანშეწონილია,  რომ  მოსწავლეებმა მასწავლებლის  დახმარებით  იმუშაონ.  მასწავლებელი  წარუდგენს  მოსწავლეებს რთულ სიტუაციებს, უსვამს საინტერესო კითხვებს. ვთქვათ, რატომ ქრება ალი დახურულ  ჭურჭელში? ფანქარს წყალში რომ ჩადებ, რატომ გგონია, რომ მან  დეფორმაცია განიცადა? რა საერთო აქვს ამ სიტყვებს? ამასთანავე, მასწავლებელი  მოსწავლეებს  განმარტებას  კი  არ  აძლევს,  არამედ  აწვდის  სათანადო საგნებსა თუ მასალას და უბიძგებს ამოცანის ამოხსნისაკენ.

ცნების სწავლება დემონსტრირების მეთოდით

ბრუნერისაგან  განსხვავებით,  დევიდ ოზიბელს მიაჩნდა,  რომ  ადამიანი  ცოდნას  იძენს  არა  აღმოჩენის,  არამედ  მიღების გზით.  ცნებების,  პრინციპებისა  და  აზრების  წვდომა  ხდება დედუქციური  მსჯელობის  მეშვეობით,  ანუ  არა  კონკრეტული  მაგალითებიდან ზოგად  პრინციპზე  გადასვლით,  არამედ  ზოგადი  აზრის  კონკრეტულ  მაგალითზე დაყვანით.  ოზიბელის  დემონსტრაციული  მეთოდით  სწავლების  მოდელში მნიშვნელოვანია  აზრის  მქონე ვერბალური სწავლის  პრინციპი – ერთად აღებული ვერბალური ინფორმაცია, იდეები და იდეებს შორის კავშირები. მექანიკური დახსომება  გააზრებული  სწავლა  არ  არის,  რადგან  მექანიკურად დასწავლილი  მასალა  არ  არის  დაკავშირებული  არსებულ  ცოდნასთან.

წინსვლის წინასწარი მაორგანიზებელი. ოზიბელის  სტრატეგიის  ამოსავალი წერტილი  ყოველთვის  არის „წინსვლის  წინასწარი  მაორგანიზებელი”,  ანუ  წინასწარ  შერჩეული  ინფორმაცია,  რომელსაც  მასწავლებელი აწვდის  მოწაფეს  ძირითადი  მასალის  გაცნობამდე.  ეს  სამ  მიზანს  ისახავს: ჯერ  ერთი,  აჩვენებს,  რა  არის  მნიშვნელოვანი  გასაცნობ  მასალაში;  მეორე – ეხმარება მოსწავლეებს ტექსტში მოცემულ აზრებს შორის არსებული კავშირების დადგენაში;  მესამე – ახსენებს  მოსწავლეებს  მათთვის  უკვე  ნაცნობ ინფორმაციას.

წინასწარი მაორგანიზებელი ორ კატეგორიად იყოფა: შეპირისპირებითი და სადემონსტრაციო.  პირველის  მეშვეობით  ხდება  მუშა  მეხსიერებაში არსებული სქემების აქტივაცია, ანუ მოსწავლისთვის იმის შეხსენება, რაც მან  უკვე  იცის,  თუმცა  ვერ  აცნობიერებს,  არის თუ არა ის მართლაც რელევანტური. მაგალითად,  ისტორიის  გაკვეთილზე  რევოლუციის  ეპოქის სწავლებისას  ამგვარი  ფუნქცია  შეიძლება შეასრულოს  ინდუსტრიული და სოციალურ-ეკონომიკური  რევოლუციის  შედარებამ.  კერძოდ,  მასწავლებელი განმარტავს,  რომ ინდუსტრიული რევოლუციით გამოწვეული მატერიალური და სოციალური  ცვლილებები,  როგორც  წესი,  არსებითად  განსხვავდება  შეიარაღებული აჯანყების  გზით  მიღებული  შედეგისგან.  შეიძლება,  აგრეთვე საფრანგეთის,  ინგლისის,  მექსიკის,  რუსეთის,  ირანისა  და  აშშ-ის  რევოლუციების ძირითადი ასპექტების შედარება.

ამის  საპირისპიროდ,  სადემონსტრაციის  მაორგანიზებელი მოსწავლეს ახალ ცოდნას აწვდის მომავალი ინფორმაციის გასაგებად. მაგალითად, ქართული ენის გაკვეთილზე  ლიტერატურული ნაწარმოების იმ მონაკვეთის განხილვა, რომელიც ადათ-წესებს  უკავშირდება,  შეიძლება დავიწყოთ  იმის  ახსნით,  თუ  რატომ  ეთმობა  ამ  თემას  ასეთი  მნიშვნელოვანი ადგილი  ლიტერატურაში.

ამ  მეთოდით  სწავლების  შესახებ  ზოგადი დასკვნა  ასეთია:  ის  ეხმარება  მოსწავლეებს სწავლის  პროცესში,  განსაკუთრებით მაშინ, როცა შესასწავლი მასალა არის სრულიად  უცნობი,  რთული  და  მრავლისმომცველი. მაგრამ  ხაზგასმით  აღსანიშნავია, რომ  ამ  როლის  ეფექტურად  შესრულებისთვის  ეს  მეთოდი  უცილობლად  უნდა აკმაყოფილებდეს  ორ  პირობას.  ჯერ ერთი,  წინასწარ მიწოდებული ინფორმაცია მოსწავლისათვის  გასაგები  უნდა  იყოს. ეს  ნათლად  დაადასტურა  დინელისა  და გლოვერის კვლევამ, რომლის  შედეგმა  აჩვენა,  რომ  ამ მეთოდის  ეფექტიანობა  მნიშვნელოვნად  იზრდება,  თუ  მასწავლებელი  ეხმარება მოსწავლეებს  წინასწარ  მიწოდებული  ინფორმაციის  განმარტებაში,  რაც, რა  თქმა  უნდა,  შესაძლებელია  მხოლოდ    მაშინ,  როცა  მათ ესმით  მისი  მნიშვნელობა. მეორე პირობა კი ისაა, რომ ამ ინფორმაციის წყალობით მოსწავლემ დაინახოს კავშირი სწავლების პროცესში გამოყენებულ ძირითად ცნებებსა და ტერმინებს შორის. ამგვარი წინასწარი ინფორმაციის როლი კარგად შეიძლება შეასრულოს კონკრეტული  მაგალითის  საფუძველზე  შექმნილმა  ნიმუშებმა, დიაგრამებმა  ან  მსგავს  მოვლენებთან  პარალელის  გავლებამ.

(მეორე ნაწილი)

ადამიანის თავის ტვინში შემავალი ინფორმაცია ცოდნის ბანკში შემეცნებითი პროცესების გავლის შემდეგ ხვდება. შემეცნებითი უნარების გაწვრთნა-განვითარებისთვის კი მნიშვნელოვანია გონებრივი სავარჯიშოები, რომლებსაც ადამიანის ტვინი ფიქრისა და სწავლისთვის იყენებს. უმცროს სასკოლო ასაკში ბავშვი შემეცნებითი ფსიქიკური პროცესების უნებლიე ფორმიდან ფსიქიკური აქტივობის ნებისმიერ, დამოუკიდებელ ფორმაზე თამაშის ან პრაქტიკული აქტივობის დროს გადადის, რასაც თავისი მოტივი, მიზანი, განხორციელების ხერხები და საშუალებები აქვს. თითოეული ბავშვის განვითარება უნიკალური და, იმავდროულად, კომპლექსური მოვლენაა; ყოველი მათგანი განვითარების განსხვავებულ გზას გადის, რაც უმთავრესად იმ სოციოკულტურულ გარემოზეა დამოკიდებული, რომლის წიაღშიც იზრდება ბავშვი, იმ გამოცდილებაზე, რომელსაც აღნიშნულ გარემოში იღებს.

უმცროს სასკოლო ასაკში ბავშვისთვის უმნიშვნელოვანესია აღქმის განვითარება. ამისთვის მას დაკვირვება უნდა ვასწავლოთ. საგნის მასწავლებელსა თუ სპეცმასწავლებელს ძალიან დიდი წვლილის შეტანა შეუძლია ბავშვის აღქმის განვითარებაში, თუ სწორად შეურჩევს მას ნახატებს და აღქმის ორგანიზებაში დაეხმარება. მაგალითად, მისცემს მითითებას, დაათვალიეროს ნახატის დეტალები განსაზღვრული თანმიმდევრობით, იპოვოს ესა თუ ის დეტალი, ააწყოს ნაწილებისგან მთელი და ა. შ.

უმცროს სასკოლო ასაკში ვითარდება სინთეზური აღქმა – აღქმული ობიექტის ელემენტებს შორის კავშირის დამყარების უნარი. თუ მანამდე ნახატის აღწერისას ბავშვი ასახელებდა მასზე გამოსახულ ობიექტებს, 6-7 წლისას უკვე შეუძლია ნახატის აღწერა, 8 წლისას კი ინტერპრეტაცია.

აქტივობა 1:

• წიგნებსა თუ ბუკებში ვაჩვენოთ ბავშვებს ცისარტყელა.
• თავდაპირველად ერთად დავთვალოთ ფერები, მერე – ცალ-ცალკე.
• დავასახელოთ ფერები, ჯერ – ერთად, მერე – ცალ-ცალკე.
• დავაკვირდეთ ფერების განლაგებას: რომელი ფერია ქვემოთ? რომელი ფერია ზემოთ? შესაძლებელია თუ არა ფერების შებრუნება? რა თანმიმდევრობით?

აღქმისთვის ასევე დამახასიათებელია ემოციურობა. ემოციური ქება ბავშვზე გაცილებით დიდ გავლენას ახდენს, ვიდრე ნეიტრალური ტონით ნათქვამი „საქებარი“ სიტყვები.

აღქმის კიდევ ერთ თავისებურებად განიხილავენ მოქმედებასთან მის კავშირს. 6-7 წლის ბავშვებთან აღქმა მჭიდროდ უკავშირდება პრაქტიკულ საქმიანობას. ბავშვისთვის საგნის აღქმა ნიშნავს აქტივობას ამ საგნის გამოყენებით, რაღაცის შეცვლას, ხელში აღებას. ამიტომ უმცროსი სასკოლო ასაკის ბავშვების სწავლებისას მეტი დრო უნდა დაეთმოს საგნებზე პრაქტიკულ ზემოქმედებას და თვალსაჩინო მასალაზე მუშაობას. ვითარდება აღქმის სოციალიზაცია, ბავშვი უპირატესობას ანიჭებს ადამიანისგან წამოსულ სიგნალებს.

აღქმის განვითარებაში ასეთი წინსვლის მიუხედავად, ამ პერიოდში წამყვანი მაინც საგნის თვალსაჩინო ორგანული მახასიათებლებია. ამას ბავშვი ხშირად შეცდომაში შეჰყავს, რადგან დასკვნა თვალსაჩინო გარეგნულ თვისებებზე დაყრდნობით გამოაქვს. მაგალითად, ამ ასაკის ბავშვისთვის თუ საგანი დიდია, ის მძიმეც უნდა იყოს.

5-6 წლის ასაკში აღქმა არასაკმარისადაა დანაწევრებული, რის გამოც ბავშვს ხანდახან ერთმანეთში ერევა მსგავსი მოხაზულობის ასოები და ციფრები (6 და 9, შ და წ, ძ და ხ). აღქმის განვითარებას კი დიდი მნიშვნელობა აქვს წერისა და კითხვის სწავლებისთვის. მიჩნეულია, რომ 6-9 წლის ბავშვები ხშირად ვერ ცნობენ ფიგურას, როცა ის სივრცეში განსხვავებულად მდებარეობს. მაგალითად, ზოგი ბავშვი სწორ ხაზსაც კი ვერ აღიქვამს სწორად, როცა ის დახრილია. ბავშვი აღიქვამს ნიშნის, სიმბოლოს ზოგად გამოსახულებას, მაგრამ ვერ ამჩნევს მის ელემენტებს. ამ ასაკის ბავშვის აღქმა, უპირველეს ყოვლისა, თავად ობიექტის მახასიათებლებით განისაზღვრება, ამიტომ ბავშვები საგანში ამჩნევენ არა მთავარს, მნიშვნელოვანს, არამედ მის თვალშისაცემ, მკვეთრ თვისებებს: ფერს, ფორმასა თუ ზომას [მელიქიშვილი 12, 2013].

აღქმა სწავლების შედეგად ანალიზური ხდება. ის იძენს ორგანიზებული დაკვირვების ხასიათს. საგნის მასწავლებელმა ან სპეცმასწავლებელმა უნდა ასწავლონ ბავშვს ობიექტის არსებითი ნიშნების, საგნებისა და მოვლენების თვისებათა გამოვლენა. აღქმის განვითარების ერთ-ერთი ეფექტური მეთოდია შედარება. მაგალითად, როცა ბავშვებს აჩვენებენ ცალკეული ობიექტების (მგელი, მელა, ტურა, დათვი) ნახატებს, ისინი თითოეული მათგანის უფრო ნაკლებ მახასიათებელს ამჩნევენ, ვიდრე ერთდროულად ჩვენებისას.

უმცროს სასკოლო ასაკში დროისა და სივრცის აღქმას განსაზღვრული მახასიათებლები აქვს, რაც გასათვალისწინებელია ბუნების, ისტორიის, გეოგრაფიის სწავლებისას. დროისა და სივრცის აღქმა უმცროსკლასელებისთვის მჭიდროდ უკავშირდება მათ პირად გამოცდილებას, რომელიც ამ ასაკში საკმაოდ მცირეა. მაგალითად, ბავშვმა, რომელმაც იცის, რომ მისი პაპა 60 წლისაა, შესაძლოა ჰკითხოს მას, უნახავს თუ არა დინოზავრი, ვინაიდან მისთვის პაპის დაბადებაც და დინოზავრებიც ერთნაირად დიდი ხნის წინანდელი მოვლენებია. თუ ბავშვს ვკითხავთ, რამდენი კილომეტრია მის სახლამდე, შესაძლოა გვიპასუხოს, ათასიო, ვინაიდან მისთვის 1000 კილომეტრიც, 500–ც და 20–ც „ძალიან შორია“ [მელიქიშვილი, 2013].

უმცროსი სასკოლო ასაკის ბავშვის აღქმის განვითარება შესაძლებელია ისეთი აქტივობებით, როგორებიცაა ხატვა, სურათების თვალიერება, მათი აღწერა, მსგავსება-განსხვავებათა პოვნა, ძერწვა, ზღაპრების, ლექსების, მოთხრობების მოსმენა და თხზვა, გამოცანების გამოცნობა. ეს აქტივობები ბავშვს აჩვევს ობიექტური მასალის გარდაქმნას და აიძულებს, ანგარიში გაუწიოს საგნის ობიექტურ თვისებებს. შესაბამისად, აღქმა უფრო დანაწევრებული და ორგანული ხდება.

აქტივობა 2:

• დავსვათ კითხვა: როგორ ჩნდება ცისარტყელა?
• დავაზუსტოთ პასუხი.
• ფერადი საღებავების, ფურცლების, ქსოვილების ან სხვა მასალის გამოყენებით გავითამაშოთ ცისარტყელა.
• მოვიფიქროთ მოთხრობა ან ზღაპარი ცისარტყელაზე, მაგალითად, ასეთი:

ყურადღება

სასწავლო პროცესი კარგად განვითარებულ ყურადღებას მოითხოვს. ბავშვს უნდა შეეძლოს სასწავლო ამოცანისკენ ყურადღების მიმართვა, განსაზღვრული ხნით ინტენსიური ყურადღების შენარჩუნება ან მისი გადატანა ერთი საგნიდან მეორეზე. მიჩნეულია, რომ 5-8 და 9-11 წლის ასაკში ყურადღება აღმოცენდება მხოლოდ ძალთა მობილიზაციისა და ძლიერი დაძაბულობის ან გარედან მოქმედი ძალისხმევის შედეგად. ჩვეულებრივ სიტუაციაში ბავშვს უჭირს ყურადღების ნებისმიერად მართვა.

უმცროსი სასკოლო ასაკისთვის დამახასიათებელია სუსტად განვითარებული ნებისმიერი ყურადღება. სამაგიეროდ, უნებლიე ყურადღება კარგად არის განვითარებული. ყოველივე ახალი, მოულოდნელი, საინტერესო ადვილად იქცევს ბავშვის ყურადღებას. შესაძლოა, ბავშვმა ყურადღება არაარსებით დეტალებზე შეაჩეროს. მას უჭირს ყურადღების კონცენტრაცია მისთვის გაუგებარ, ბუნდოვან მასალაზე.

პირველკლასელებს და ნაწილობრივ მეორეკლასელებსაც არ შეუძლიათ ერთსა და იმავე საგანზე ყურადღების დიდხანს შეჩერება. განსაკუთრებით მაშინ, როცა სამუშაო უინტერესო და მონოტონურია. შედეგად ბავშვი ვერ ასრულებს დავალებას, ტოვებს ასოებს სიტყვაში, სიტყვებს წინადადებაში. მიიჩნევენ, რომ 5-6 წლის ბავშვს ერთ საგანზე ყურადღების კონცენტრირება შეუძლია მხოლოდ 15-20 წუთით. რაკი I-II კლასებში ყურადღება გარე აქტივობის დროს უფრო ძლიერია, ვიდრე გონებრივი აქტივობის დროს, საჭიროა გონებრივი აქტივობის ჩანაცვლება პრაქტიკული აქტივობებით (ხატვა, ძერწვა, სიმღერა, ვარჯიში). მხოლოდ მესამეკლასელებს შეუძლიათ, ყურადღება მთელი გაკვეთილის განმავლობაში შეინარჩუნონ. ყურადღების ხანგრძლივ კონცენტრირებას ერთსა და იმავე ობიექტზე ფსიქოლოგიაში ყურადღების სიმტკიცე ეწოდება. უმცროს სასკოლო ასაკში ცუდი დისციპლინისა და სწავლის სირთულეების ერთ-ერთი მიზეზია ნებისმიერი ყურადღების სისუსტე, ამიტომ მნიშვნელოვანია იმის ცოდნა, როგორ მიმდინარეობს ნებისმიერი ყურადღების ფორმირება და როგორ შეიძლება მისი განვითარება. მიჩნეულია, რომ ნებისმიერი ყურადღება, უნებლიესგან განსხვავებით, არ არის ორგანიზმის მომწიფების პროდუქტი. ის ყალიბდება სოციალურ კონტექსტში, ბავშვისა და მოზრდილის ურთიერთობის შედეგად. ნებისმიერი ყურადღების ფორმირებისთვის მნიშვნელოვანია ბავშვის აქტივობის ორგანიზება. თავდაპირველად ბავშვს ყურადღების ნებისმიერად წარმართვა შეუძლია იმ მიზანზე, რომელსაც უსახავს უფროსი, მერე კი იმაზეც, რასაც თვითონ დაისახავს მიზნად.

3 წლის ბავშვი 10 წუთის განმავლობაში თუ 4-ჯერ გადაიტანს ყურადღებას სხვა საგანზე, 6 წლისა – მხოლოდ ერთხელ. მარტივი, მონოტონური სამუშაოს დროს ბავშვის ყურადღება მეტად იხრება, ვიდრე რთული ამოცანის შესრულებისას. ბავშვები ყურადღებას აჩერებენ მათთვის საინტერესო საგანსა თუ მოვლენაზე, რომლის მიმართაც ემოციური დამოკიდებულება უჩნდებათ. ნებისმიერი ყურადღების გასანვითარებლად საჭიროა მოტივირება, მაგალითად, შექება, და სხვა ტიპის სტიმულაცია.

ყურადღების სიმტკიცის შესანარჩუნებლად შემდეგი რჩევები და რეკომენდაციები უნდა გავითვალისწინოთ:

1. გამოვიყენოთ სიგნალები. შევარჩიოთ სიგნალი, რომელიც ეუბნება მოსწავლეს, ყურადღება ჩვენ მოგვაპყროს. გამოვიყენოთ ვიზუალური და სმენითი სიგნალები, გადავინაცვლოთ ერთი ადგილიდან მეორეზე.

• თავი ვარიდოთ ყურადღების გამფანტავ მოქმედებას (მაგალითად, საუბრის დროს ფანქრის თამაშს).
• გავცეთ მოკლე და მკაფიო მითითებები გადაადგილებამდე და არა გადაადგილების დროს.
• უმცროს მოსწავლეებთან ვიყოთ მხიარული და ემოციური.

2. შევამციროთ მანძილი მოსწავლემდე.

• მივუახლოვდეთ მოსწავლეს.
• ვესაუბროთ მტკიცედ და დამაჯერებლად, მაგრამ არა მუქარით.
• მივმართოთ სახელით.

3. გავააზრებინოთ მოსწავლეებს დავალების მიზანი.

• დავწეროთ ეს მიზანი დაფაზე.
• დავუკავშიროთ ახალი მასალა წინა გაკვეთილებს.

4. ახსნას შევძინოთ ცნობისმოყვარეობის აღმძვრელი იმპულსი, მოულოდნელობა, მრავალფეროვნება.

• დავსვათ კითხვები: „რა მოხდებოდა, რომ?..“; „ასე რომ მომხდარიყო?..“
• გაკვეთილის დაწყების წინ ჩავატაროთ გასართობი (განმავითარებელი) აქტივობა.
• გამოვიყენოთ მიმიკა, ხმის ტემბრი, ჟესტები, მოძრაობა.

5. დავსვათ კითხვები და პასუხისთვის მივცეთ მითითებები.

• ვკითხოთ მოსწავლეს, რატომ არის მასალა მნიშვნელოვანი, როგორ აპირებს მის სწავლას, რა სტრატეგიას გამოიყენებს სწავლისთვის.
• ყურადღება გავამახვილოთ ყველაზე ხშირად დაშვებულ შეცდომებზე. დავაწყვილოთ მოსწავლეები, რათა ერთმანეთის შეცდომები იპოვონ.

მეხსიერება

უმცროს სასკოლო ასაკში მეხსიერების წამყვანი ფორმებია ემოციური მეხსიერება და თვალსაჩინო-ხატოვანი მეხსიერება. თუ რაიმე მოვლენა ბავშვისთვის ემოციურად მნიშვნელოვანია და მასზე ძლიერ შთაბეჭდილებას ახდენს, ამ შემთხვევაში უნებლიე მეხსიერებას დიდი სიზუსტე და სტაბილურობა ახასიათებს. ბავშვები ადვილად და მტკიცედ იმახსოვრებენ თვალში საცემ, ნათელ, საინტერესო მასალას. ხატოვანი მეხსიერების წყალობით კონკრეტული საგნები, მოვლენები, სახეები მათ უფრო უკეთ ამახსოვრდებათ, ვიდრე განმარტება, აღწერა, ახსნა. ამიტომ სასწავლო მასალის უკეთ დასამახსოვრებლად უხვად უნდა იქნეს გამოყენებული თვალსაჩინო მასალა. თუმცა დამახსოვრებულმა ხატმა შესაძლოა განსაზღვრული ხნის შემდეგ ცვლილებები განიცადოს. მეხსიერების ხატოვანი ფორმა ძნელად ექვემდებარება ნებისმიერ აღდგენას. ამავე დროს, ეს არ ნიშნავს კარგ მეხსიერებას. კარგი მეხსიერება, ტრადიციულად, სიტყვების, შინაარსის დამახსოვრებას გულისხმობს, ხოლო უმცროსი ასაკის მოსწავლეებს სიტყვიერი ინფორმაციის დასწავლისას მისი მექანიკური დამახსოვრება სჩვევიათ. ტექსტთან ახლოს შინაარსის აღდგენას უფროსები იმის დასტურად მიიჩნევენ, რომ ბავშვმა კეთილსინდისიერად შეასრულა საშინაო დავალება და მაღალ შეფასებას იმსახურებს, ეს კი უბიძგებს ბავშვს, გადმოსცეს მასალა ტექსტთან რაც შეიძლება ახლოს.

უმცროს სასკოლო ასაკში საგნის მასწავლებელმა და სპეცპედაგოგმა ვერბალური და ლოგიკური ანუ სიმბოლური მეხსიერების განვითარებაზე უნდა იმუშაონ. ვერბალური მეხსიერება მეტყველებასთანაა დაკავშირებული და საბოლოდ 10-13 წლის ასაკში ფორმირდება. მისი მახასიათებელია შინაარსის ზუსტი აღდგენა საკუთარი სიტყვებით. ლოგიკური მეხსიერების მახასიათებელია ტექსტის დედააზრის დამახსოვრება, ამიტომ ის მჭიდროდაა დაკავშირებული აზროვნებასთან. ლოგიკური დამახსოვრების ერთ-ერთი ხერხია მასალის აზრობრივი დაჯგუფება, რასაც უმცროსი ასაკის მოსწავლეები მასწავლებლის დაუხმარებლად ვერ ახერხებენ. საგნის მასწავლებელი ან სპეცპედაგოგი უნდა დაეხმარონ ბავშვს მეხსიერების ამ ფორმის განვითარებაში – უნდა მოხდეს მასალის ანალიზი, გამოიყოს ცალკეული (აზრობრივი, რთულად დასამახსოვრებელი) ნაწილები; მნიშვნელოვანია სასწავლი მასალის გაგება, სწავლის მოტივაციის ამაღლება.

თანდათანობით ნებისმიერი მეხსიერება იქცევა იმ შემეცნებით, ფსიქიკურ პროცესად, რომელსაც ეფუძნება სწავლა. მასალის დასამახსოვრებლად 8-10 წლის ბავშვები აქტიურად იყენებენ გამეორების ტექნიკას, რასაც 5-6 წლისები არ აკეთებენ. თუ ამ ასაკის ბავშვებს მასალის დასამახსოვრებლად გამეორების ტექნიკის გამოყენებას ვასწავლით, ისინი მას გამოიყენებენ, რაც საგრძნობლად გააუმჯობესებს დამახსოვრებას, თუმცა ახალი მასალის მიწოდებისას ამის შეხსენება აუცილებლად დასჭირდებათ.

7-8 წლის ბავშვები დაჯგუფების ტექნიკასაც იყენებენ. მაგალითად, გვჭირდება 6 ციფრის დამახსოვრება: 3, 5, 4, 8, 7, 1. ადვილად დამახსოვრების მიზნით შეიძლება ისინი სამ ჯგუფად (35-48-71) ან ორ ჯგუფად (354-871) დავყოთ. ინფორმაციის დამახსოვრებაზე ნაწილების რაოდენობა ახდენს გავლენას და არა მოცულობა. ასევე შეიძლება დავაჯგუფოთ მსგავსი ობიექტები, მაგალითად, ხილი და ბოსტნეული. 5-6 წლის ბავშვმა შესაძლოა სპონტანურად გამოიყენოს ეს ტექნიკა, მაგრამ ბოლომდე ვერ აცნობიერებს, როგორ შეიძლება მისი გამოყენება,  ვერ ხედავს სარგებელს. ამ მდგომარეობას შესაძლოა 8-9 წლის ბავშვებსა და მოზარდებთანაც წავაწყდეთ.

რჩევები და რეკომენდაციები:

1. დავეხმაროთ მოსწავლეებს, ერთმანეთისგან განასხვაონ აუცილებელი და მეორეხარისხოვანი დეტალები.

• ყურადღება გავამახვილოთ მნიშვნელოვან ინფორმაციაზე.
• მნიშვნელოვანი აზრის გამოთქმისას მოვხდინოთ მისი პერიფრაზირება და გავიმეოროთ.

2. დავეხმაროთ მოწავლეებს, დაუკავშირონ ერთმანეთს ახალი ინფორმაცია და ძველი ცოდნა.

• გამოვიყენოთ თვალსაჩინოება, დიაგრამები, სქემები.
• გავახსენოთ მოსწავლეებს ინფორმაცია, რომელიც დასჭირდებათ ახალი მასალის გასაგებად.
• დავიწყოთ გაკვეთილი საშინაო დავალების მოკლე მიმოხილვით.
• ჩავრთოთ გაკვეთილში ვარჯიში, თამაში, რომლითაც გამეორდება ნასწავლი მასალა.

2. ყურადღება გავამახვილოთ მნიშვნელობაზე და არა დამახსოვრებაზე.

• ახალი სიტყვების სწავლებისას დავეხმაროთ მოსწავლეებს, ასოციაციურად დაუკავშირონ ახალი სიტყვა უკვე ნასწავლს. მაგალითად, სიტყვა „მეგობრობას“ იგივე ძირი აქვს, რაც სიტყვა „მეგობარს“.

აზროვნება

„მასწავლებელმა მოსწავლეს ფიქრი უნდა ასწავლოს… იმის ახსნა, რა არის ფიქრი, აზროვნება, ნიშნავს ფეხი შეადგმევინო ბავშვს იმ კიბის პირველ საფეხურზე, რომლის ბოლოც ცაში იკარგება“, – ასეთია რობერტ ფროსტისეული განსაზღვრება აზროვნებისა, რომელიც შემეცნებით ფსიქიკურ პროცესად განიხილება და რომლის საშუალებითაც შესაძლებელი ხდება მიზეზშედეგობრივი კავშირებისა და მიმართებების დამყარება გარე სამყაროს მოვლენებსა და ობიექტებს შორის. ბავშვის შემეცნებითი აქტივობა და ცნობისმოყვარეობა გარემოს შემეცნებისკენაა მიმართული. აზროვნება უშუალოდაა დაკავშირებული მეტყველებასთან. რაც უფრო მაღალია ბავშვის გონებრივი აქტივობა, მით უფრო მეტ და მრავალფეროვან კითხვას სვამს იგი. უმცროსი სასკოლო ასაკის ბავშვებისთვის დამახასიათებელია თვალსაჩინო-ხატოვანი აზროვნება, რომლის დროსაც ამოცანა აღქმისა და წარმოდგენის საფუძველზე გადაიჭრება. 6-8 წლის ბავშვი დამკვირვებელია. აზროვნებს „აქ“ და „ახლა“ კატეგორიებით. უჭირს დროის, სივრცისა და რიცხვის გაგება. ახალ მასალას მხოლოდ იმ შემთხვევაში აითვისებს, თუ ის მისთვის ნაცნობ ინფორმაციასთან იქნება დაკავშირებული. ბავშვები ხშირად მიმართავენ ანალოგიით მსჯელობას. ამიტომ პედაგოგმა კარგად უნდა იცოდეს, რა იცის ბავშვმა და ახალი ცოდნა ძველს დაუკავშიროს, მასალის ახსნისას მოიყვანოს ბავშვისთვის ნაცნობი ანალოგიური მაგალითები.

უნდა გვახსოვდეს, რომ 6-7 წლის ბავშვები ეგოცენტრულები არიან. ეგოცენტრიზმი არ აძლევს ბავშვს საშუალებას, გაიგოს სხვისი გამოცდილება. ამ სირთულის დაძლევაში დიდ როლს ასრულებს როლური თამაშები და ზღაპრებ, მაგალითად:

წიწილა სეირნობდა. მოსწყინდა მარტოს და ამხანაგის პოვნა გადაწყვიტა, რომ მასთან ეთამაშა. თავდაპირველად ჭიაყელას შეხვდა, რომელმაც თამაშზე უარი უთხრა – ძალიან დიდი ხარო. წიწილამ გზა განაგრძო და შეხვდა ხბოს, რომელმაც თამაშზე უარი უთხრა – პატარა ხარო. „როგორი ვარ სინამდვილეში?“ – ჰკითხა საკუთარ თავს დაბნეულმა წიწილამ და ფიქრის შემდეგ მიხვდა, რომ ჭიაყელასთან შედარებით დიდი იყო, ხოლო ხბოსთან შედარებით – პატარა. /ნორვეგიული ზღაპარი /

თუ ბავშვებს ვთხოვთ, თავად მოიგონონ ამ ტიპის ზღაპარი, ეს მათ ეგოცენტრიზმის დაძლევასთან ერთად სხვა კოგნიტიური სქემების განვითარებაშიც დაეხმარება. კერძოდ, უმცროსი სასკოლო ასაკის ბავშვს უნდა განვუვითაროთ ისეთი კოგნიტიური სქემები, როგორებიცაა: შექცევადობა, მიმატება, გამოკლება, გამრავლება, გაყოფა, სერიაცია. ეს სქემები წარმოადგენს ლოგიკური აზროვნების საფუძველს და მათში უმნიშვნელოვანესია შექცევადობის ოპერაცია, გაგება იმისა, რომ ყველა ფიზიკური თუ გონებრივი მოქმედება შეიძლება იყოს შექცევადი, ანუ ობიექტი შეიძლება დაუბრუნდეს პირვანელ სახეს. მაგალითად, ძაღლები და კატები ერთად შეიძლება განვიხილოთ როგორც „საყვარელი ცხოველების“ კატეგორია, ხოლო „საყვარელი ცხოველების“ კატეგორია ძაღლებსა და კატებს აერთიანებს, ან თუ Α მეტია B-ზე, მაშინ B ნაკლებია Α-ზე. როცა სველ ღრუბელს ვხედავთ, ვხვდებით,რომ ის წყალში დაასველეს, წყლიდან ამოღების შემდეგ კი ის გაშრება. შექცევადობით ოპერირება აუცილებელია რესურსოთახში, სადაც აუცილებლად უნდა იყოს ქვიშა, ქაფი, ბრინჯი და სხვა რესურსები.

უმცროსი სასკოლო ასაკის ბავშვებს უნდა ვასწავლოთ ობიექტების იერარქიული კლასიფიკაცია და გავააზრებინოთ, რომ ობიექტი შეიძლება ეკუთვნოდეს სხვადასხვა დონეს. ეს მათ საშუალებას მისცემს, გაიგონ მიმართება ნაწილსა და მთელს, მთელსა და ნაწილს და მთელის ნაწილებს შორის.

აქტივობა:

• ბავშვს ვაჩვენებთ წითელი და ლურჯი კვადრატების, შავი და თეთრი წრეეების ნაკრებს. თუ მას ესმის კლასისადმი მიკუთვნების მიმართება, მაშინ იტყვის, რომ ნაკრებში არის 2 ძირითადი კლასი (კვადრატები და წრეები). თითოეულ მათგანს აქვს 2 ქვეკლასი (კვადრატი არის წითელი და ლურჯი, წრე კი – შავი და თეთრი).
• ვეკითხებით ბავშვს: როგორი ან რამდენი შეიძლება იყოს კვადრატი? წრე? რა არის ფორმა? რა არის ფერი? – და სხვ.

ბავშვებს უნდა ავუხსნათ, რომ სხვადასხვა ობიექტი უნდა გავაერთიანოთ ზომის, ფორმის, ფერის ან თუნდაც ასაკის მიხედვით და რომ ყოველი ობიექტი ერთდროულად შეიძლება მიეკუთვნებოდეს რამდენიმე კლასს. მაგალითად, ბავშვი შეიძლება ერთდროულად იყოს გოგონა, მეორეკლასელი, მოცეკვავე და ქერა.

ასევე მნიშვნელოვანია სერიაციის – ზრდადობა-კლებადობის მიხედვით ობიექტების დალაგების – უნარის განვითარება. მაგალითად, ატამი უფრო ძვირი ღირს, ვიდრე მსხალი, მსხალი უფრო ძვირი ღირს, ვიდრე ვაშლი. ე. ი. ატამი უფრო ძვირი ღირს, ვიდრე ვაშლი. აღნიშნული პერიოდის ძირითადი კოგნიტიური ამოცანაა კლასების, მიმართებებისა და რაოდენობის ცნებების დაუფლება. უნდა გვახსოვდეს, ბავშვს შეუძლია მხოლოდ ორი კლასით – მიმართებისთა და რაოდენობით – ოპერირება, ასევე – ინდუქციური ლოგიკის გამოყენება (კერძოდან ზოგადი დასკვნის გამოტანა), შეუძლია საკუთარი გამოცდილებიდან ზოგად პრინციპზე გადასვლა, მისი აზროვნება კონკრეტულიდან აბსტრაქტულისკენაა მიმართული.

9-11 წლის ბავშვებს მკვლევრის ტიპს მიაკუთვნებენ. მიიჩნევა, რომ ისინიც კარგი დამკვირვებლები არიან, მაგრამ უფრო ყურადღებით აკვირდებიან და ლოგიკურად აზროვნებენ. სვამენ ბევრ კითხვას და თავად შეუძლიათ მათზე პასუხის პოვნა. ისინი აგროვებენ საგნებს, თუმცა მნიშვნელობას ანიჭებენ არა ხარისხს, არამედ რაოდენობას. 11 წლამდე ბავშვი უფროსის დაუხმარებლად ვერ ახერხებს თავისი კოლექციის კლასიფიკაციას, თუმცა უკვე ესმის მიზეზშედეგობრივი დამოკიდებულება, აქვს დროის (ქრონოლოგიურისა და ისტორიულის) განცდა, სივრცის, ადგილმდებარეობის, მანძილის კარგი აღქმა. მსჯელობს იმის შესახებ, რასაც ხედავს და ესმის. თუ პირველკლასელისა და მეორეკლასელისთვის არგუმენტია კონკრეტული ფაქტი ან ანალოგია, მესამეკლასელს სწავლის შედეგად უკვე შეუძლია არგუმენტის მოყვანა და მარტივი დედუქციური დასკვნის გამოტანა.

რეკომენდაციები:

• ცნებითი ლოგიკური აზროვნების განსავითარებლად საჭიროა ობიექტებს შორის მიმართებათა გაგება. შევცვალოთ ობიექტები და დავაკვირდეთ შედეგებს. ეს შესაძლებელია თამაშის, შრომის ან ექსპერიმენტის პროცესში.
• დავსვათ კითხვები ახალნასწავლი ცნებებისა და პრინციპების გასააზრებლად.
• პირდაპირ არ გავცეთ პასუხები მოსწავლეთა კითხვებს.
• მივცეთ მოსწავლეებს ისეთი დავალებები, რომლებიც მოქმედების საწინააღმდეგო მიმართულებით შესრულებას მოითხოვს. ამ დავალებებისთვის თავდაპირველად კონკრეტული საგნები გამოვიყენოთ, მერე კი გავაცნოთ მათემატიკური სიმბოლოები.
• მივცეთ დავალებები, რომლებიც რაოდენობის, წონის, მოცულობის პრინციპების ცოდნას მოითხოვს.
• წავახალისოთ ბავშვები ჯგუფური მუშაობისა და საკუთარი აზრების გაზიარებისთვის.
• ახალი მასალის ახსნისას გამოვიყენოთ ვიზუალური საშუალებები – ნახატები, სქემები, გრაფიკები, საგნები.
• განვავითაროთ ლოგიკური აზროვნება – გამოვიყენოთ თავსატეხები, გამოცანები.
• განვიხილოთ თავისუფალი თემები, მაგალითად: „როგორ დავეხმაროთ მიუსაფარ ცხოველებს?“ – და ა.შ.

ზემოთ მოყვანილი რჩევები თუ აქტივობები შესაძლოა კარგად ნაცნობიც კი იყოს მკითხველისთვის, მაგრამ ერთი რამ ცხადზე უცხადესია: მიუხედავად არსებული თეორიებისა და კვლევის შედეგებისა, ჩვენ, მოაზროვნე არსებებმა, უნდა გამოვიკვლიოთ საკუთარი გამოცდილება და ის სამომავლო პერსპექტივაში განვიხილოთ.

გამოყენებული ლიტერატურა და ელექტრონული რესურსები:

1. მანანა მელიქიშვილი, ბავშვის განვითარების ასაკობრივი თავისებურებები, თბ., 2013
2. Donald Wilcox Thomas, School Mastery: Notes on Teaching and Learning, Massachusetts, 2006
3. https://www.learningrx.com/brain-training-101/what-are-cognitive-skills/
4. https://www.learningrx.com/cognitive-stages-for-child-development.htm
5. https://www.pbs.org/parents/childdevelopmenttracker/six/

6.https://www.google.ge/webhp?sourceid=chrome-instant&ion=1&espv=2&ie=UTF-8#q=cognitive%20skills