როგორია განათლების მომავალი? რამდენად განსხვავებულად ისწავლიან მოსწავლეები ათეული წლების შემდეგ? როგორი იქნება მომავლის სკოლა? ტედ-ის ინოვაციური განათლების ჯგუფის წევრებს  ამ საკითხების შესახებ თავიანთი იდეების გაზიარება ვთხოვეთ. მათი პასუხები განსხვავებულია, საინტერესო და დამაფიქრებელი. გიწვევთ განათლების მომავალში, სადაც „ყველა თვითონ აირჩევს საკუთარ თავგადასავალს“.

განათლებაში მეტი დრო დაეთმობა შემოქმედებით უნარებს.

„რადგან სწორედ ეს იქნება მნიშვნელოვანი მომავლის სპეციალობებში. განათლება აღარ იქნება მხოლოდ ცოდნის მიღებისა და გაზიარების პროცესი, არამედ იმის სწავლება, თუ როგორ გამოიყენო ეს ცოდნა რეალურ ცხოვრებაში“ – ჟოზეფინო რივერა, მასწავლებელი, ბუენოს აირესი, არგენტინა.

საკლასო ოთახი ერთი დიდი შემოქმედებითი სივრცე იქნება.

„Evernote, Google და Siri-ს მსგავსი ტექნოლოგიები განათლების სისტემის არსებითი ნაწილი გახდება და შეცვლის სწავლებისა და შეფასების ფორმებს. მაგალითად, თუკი შეკითხვაზე Siri-ს შეუძლია პასუხის გაცემა, მაშინ ასეთი შეკითხვა ვერ გახდება მოსწავლის შეფასების ნაწილი. ამის ნაცვლად, სწავლება დაეფუძნება პროექტებს. შეფასდება არა მოსწავლის ცოდნა, არამედ მისი კრიტიკული აზროვნებისა და პრობლემების გადაწყვეტის უნარები. ლიტერატურისა და მათემატიკის სწავლება ისევ გაგრძელდება, მაგრამ განსხვავებული ფორმით. მათემატიკის სწავლების ძირითადი მიზანი იქნება პრობლემების გადაჭრისა და ლოგიკური ამოცანების ამოხსნის უნარების განვითარება. ლიტერატურის სწავლებისას მთავარი შეკითხვა იქნება, თუ რას ნიშნავს კონკრეტული ნაწარმოები მოსწავლისთვის. ტესტების ჩაბარების ნაცვლად, მოსწავლეები სწავლის შედეგს შემოქმედებითი პროექტებით აჩვენებენ. მასწავლებლის დანიშნულება იქნება, საჭიროების შემთხვევაში დაეხმაროს მოსწავლეს, ინოვაციური პროექტის მიმართულების პოვნაში. როგორ გავხადოთ ბავშვები ინოვატორები? უბრალოდ მივცეთ ამის შესაძლებლობა და თავის ნებაზე მივუშვათ“ – ნიკოლას პროვენზანო, მასწავლებელი, მიჩიგანი, აშშ.

სკოლის შენობა არ იარსებებს.

„ამის ნაცვლად, მოსწავლეები მოძრავ საკლასო ოთახებში ისწავლიან. რეალური სამყარო მათი სკოლა იქნება. მოსწავლეები გამოიყენებენ საჯარო ბიბლიოთეკებსა და საჯარო ლაბორატორიებს პროექტების შესასრულებლად. განათლების მიღება არ შეიზღუდება სკოლის შენობით. უკვე არსებობს ამის მოდელი: მინერვას სკოლები“ – ჰიუკ ჯენგი, მასწავლებელი, ბუსანი, სამხრეთ კორეა.

მოსწავლეები ისწავლიან, რომ არაფერია შეუძლებელი.

„განათლება გაავრცელებს იდეას, რომ ყველაფერი, რაც ამჟამად შეუძლებელია, მომავალში აუცილებლად გახდება შესაძლებელი. ეს უნდა გავხადოთ განათლების ნაწილი“ – კრისტინე სარქსიანი, მასწავლებელი, ერევანი, სომხეთი.

მომავლის განათლება სრულიად განსხვავებული იქნება ამჟამინდელისგან.

სკოლები იქნება მულტიდისციპლინარული, სოციალურ სამართლიანობაზე ორიენტირებული. საკლასო ოთახის შეცვლისთვის რეალური სამყაროს შეცვლაა საჭირო, ხოლო ამჟამად განსხვავება ღარიბ და მდიდარ რაიონებს შორის უზარმაზარია“ – ედუარდო გოდოი, მასწავლებელი, სან პაულო, ბრაზილია

იარსებებენ კი სკოლები 2050 წელს?

„მასწავლებლობა მომაკვდავი პროფესიაა? თუ ეს ასე არ არის, მაშინ საკლასო ოთახი არსებითად შეიცვლება. არა მგონია, რომ ამავე ფორმატით, მერხებისა და სკამების სტრუქტურით იარსებოს სკოლამ მომავალში. ამის ნაცვლად, განათლების არსებითი ნაწილი გახდება ვირტუალური რეალობა და მრავალი თვალთახედვის გააზრება. მოსწავლეები ისწავლიან, როგორ შეთანხმდნენ პრობლემურ საკითხებზე და გაცვალონ იდეები“ – შერონ ჰადარი, მასწავლებელი, რაანანი, ისრაელი.

სანამ სამსახური თანამედროვე სახით არსებობს, იარსებებს სკოლაც.

„ზოგადსაგანმათლებლო სკოლები მოსწავლეებს სოციალური ინფრასტრუქტურის გამოცდილებასაც აძლევს, რომელიც ამზადებს მათ სამსახურეობრივი სივრცისთვის. 2050 წლის „სამსახურებს“ დღევანდელთან ცოტა რამ ექნება საერთო. იმედი ვიქონიოთ, რომ სკოლებიც შესაბამისად შეიცვლება. თუკი ჩვენ დავეხმარებით ბავშვებს, გაიაზრონ საკუთარი ძალა, ინტერესები და ღირებულებები, თუკი სკოლაში ვასწავლით, როგორ გაიძლიერონ მისწრაფებები და აღმოაჩინონ საკუთარი ადგილი ამ სამყაროში – მაშინ ჩვენ სწორი მიმართულებით ვიმუშავებთ, იმის მიუხედავად, სწავლების რა ახალი ტექნოლოგიები იქნება განვითარებული და ხელმისაწვდომი“, – დევიდ მიყასირო, კაჯონ ველის გაერთიანებული სკოლების რაიონის ხელმძღვანელი, კალიფორნია, აშშ.

სკოლის დიზაინი უსაფრთხოებაზე იქნება ორიენტირებული

„სკოლებში უფრო უსაფრთხო ოთახები შეიქმნება. კლიმატური ცვლილებები გამოიწვევს ექსტრემალურ ბუნებრივ მოვლენებს, რომელთა გამო სწავლის პროცესი ხშირად შეწყდება, ამიტომ სკოლა გახდება მუდმივმოქმედი ცენტრი, ადგილი, სადაც მოსწავლეები დროდადრო, საჭიროების შემთხვევაში  მივლენ“, – შენონ ბრეიკი, მასწავლებელი, კანზასი, აშშ.

 TED-Ed Innovative Educators, ლორა მაკლური

უკაცრავად. ამ წერილს უნდა ერქვას, რას ვუყუროთ ნაახალწლევს.

ჩვენთან ახალი წლის აღნიშვნა თითქმის ერთ თვეს გრძელდება. გონებას თუ დავძაბავ, გავიხსენებ ხუთ-ექვს შემთხვევას, როცა თებერვალშიც კი მომილოცეს ახალი წელი. ამის გათვალისწინებით, შეიძლება ზოგიერთ თქვენგანს საახალწლო სუფრიდან თავი ჯერაც არ აუწევია; იქნებ თქვენი ქვაბების ძირზე ჯერაც შემორჩა საცივის წვენი და ინდაურის ფრთა. ამიტომაც, სასხვათაშორისოდ გეტყვით, რომ 2017 დადგა, სადაცაა პირველი თვეც მიილევა და რია-რიამ, რომლის მოწყობაშიც ბღუჯა ფული დახარჯეთ – ჩაიარა. სამწუხაროდ, 31 დეკემბერს შაბათი დღე მოუწია და საახალწლო ეიფორიიდან სწრაფად მოგვიწია გამოსვლა. სამშაბათს უკვე სამსახურებში ვიყავით და ვცდილობდით სამუშაო განწყობა დაგვებრუნებინა. უფრო სწორად, კი არ დაგვებრუნებინა, ქეჩოში ჩაგვევლო და წინა წლიდან გადმოგვეთრია.

დღესასწაულების აღსასრულის აღიარება ძალიან გვიჭირს ხოლმე. ეს  იქიდანაც ჩანს, რომ ხანდახან, ამ დღესასწაულის ტყუპისცალს ვიგონებთ. მაგალითად, ორჯერ აღვნიშნავთ ახალ წელს ან ერთ წმინდანს წელიწადში ორჯერ მოვიხსენიებთ – ერთხელ გაზაფხულზე, მეორედ ზამთარში. ერთი სიტყვით, იმის თქმა მინდა, რომ ძლივძლივობით შექმნილი განწყობის დათმობა გვენანება. ცხადია, ძლივს, ხელოვნურად შექმნილ კარგ განწყობაზე მობღაუჭებაში ცუდი არაფერია, მითუმეტეს, თუკი ეს განწობა შენს ყოველდღიურ საქმეს წაადგება.

რას ვაკეთებ ხოლმე, როცა საახალწლო განწობა მიდის, მე კი მინდა, რომ ერთხანსაც მიერთგულოს? – ვრთავ ფილმს „Love Actually“.

მეტყვით, რაღა დროს ეგ ფილმია, აგერ, თუ სიყვარული გინდა, „La La Land“-ი გამოვიდა, უყურე, შეიყვარე, იტირე, იმღერე, ჩაეხუტე, იცეკვე და იცინე, შენი საახალწლო განწყობაც ეგ იქნება და სააღდგომოცო. შეიძლება მართლები ხართ, მაგრამ არსებობს ფილმები, რომლებიც წნევის ან გულის წამლების ფუნქციას ასრულებენ – კონკრეტულ მომენტებში სწორედ ის უნდა მიიღო, რადგანაც შენი ორგანიზმი სწორედ მის კეთილთვისებიანობასაა ნაჩვევი. ასეა ჩემთვის „Love Actually“.

თუკი მარინა ბერიძესთან გვერდით, სუფრაზე თფილისი იჯდა, ამ ფილმში, ზის ბრიტანეთი მთელი თავისი სიკეთეებით – ეშხიანად ყურისმომჭრელი აქცენტით, სულმნათი ალან რიკმანის დაუვიწყარი ხმის ტემბრით, ზომიერად უნიჭო ჰიუ გრანტის ტრადიციული დაბნეულობით, ლიამ ნისონის მამობრივი ზრუნვით, კოლინ ფერტის გმირებისთვის დამახასიათებელი გამაღიზიანებელი სიტყვაძუნწობით, ბილ ნაის ამაძიგძიგებელი Christmas is all around-ით, იმ დროისთვის ჯერ კიდევ ნაკლებად ცნობილი მარტინ ფრიმანის მოუხელთებლობით.

ეს ფილმი ზარდახშაა, რომელშიც ნებისმიერი გემოვნების მქონე ადამიანისთვის მოიძებნება სამკაული. აქ პატარ-პატარა ან დიდ-დიდი სიყვარულის ამბებია, რომლებიც თხელი, შეუმჩნეველი ძაფითაა ერთად აკინძული. მე ამ ფილმში ვხედავ საკუთარ თავს, ვხედავ ჩემს მეგობრებს, ნაცნობებს, ნათესავებს, მეზობლებს, გხედავთ თქვენ. მთავარია, რომ ეს, ხან ჯადოსნური, ხან კი ჩვეულებრივი სიყვარულის ამბები, ხდება ახალ წელს, როცა საკუთარ თავს ვაიძულებ ახალი მიზნები დავისახო და მათი განხორციელებისთვის ძალა ვიპოვო.

იპოვეთ თავში ძალა, რომ სამსახურიდან შინ მიბრუნებულს არ დაგეზაროთ, საძიებო ველში ლათინური ასოებით ჩაწეროთ Love Actually და წახვიდეთ ბრიტანეტში. სამწუხაროდ, სულ რაღაც 136 წუთით.

მეოცნებე კომპოზიტორს რობერტ შუმანს ძალიან უყვარდა ბავშვები და ბევრს წერდა მათთვის. „დიდებისა“ და „ბავშვებისთვის“ განკუთვნილ მუსიკას შორის ის მკაფიო ზღვარს არ ავლებდა და ერთნაირად აქსოვდა მათში მუსიკალურად მდიდარ შინაარსს.

საბავშვო საფორტეპიანო ლიტერატურას, კერძოდ, კრებულებს „საბავშვო სცენები“, „12 პიესა პატარა და დიდი ბავშვებისთვის“, „საბავშვო მეჯლისი“ და „ალბომი ახალგაზრდობისთვის“, წამყვანი როლი ენიჭება შუმანის შემოქმედებაში, თავად ამ უკანასკნელს კი საბავშვო რეპერტუარში დამსახურებულად უკავია მნიშვნელოვანი ადგილი.

ალბომში შემავალი პიესები ზედმიწევნით ითვალისწინებს პატარა მუსიკოს-შემსრულებელთა შესაძლებლობებს. შუმანი მათში ბავშვების მხიარულ და გასაოცარ, ზღაპრულ სამყაროს გადმოსცემს.

შუმანის საბავშვო მუსიკა და ნაწილობრივ – „ალბომი ახალგაზრდობისთვის“ საკმაოდ განსხვავდებოდა იმ დროის საბავშვო მუსიკალური ლიტერატურისგან უჩვეულო სირთულით, გულწრფელობით, აღმაფრენით, სიფაქიზითა და პროგრამულობით. „პიესები, რომელებსაც ბავშვები უნდა სწავლობდნენ, ძალიან უხარისხოა“, – წერდა კომპოზიტორი ერთ-ერთ ჩანაწერში. მას მოაფიქრდა, შეექმნა და გამოეცა კრებული ბავშვებისთვის. კრებულის შექმნის ისტორიას მჭიდრო კავშირი აქვს კომპოზიტორის მამობრივ მუსიკალურ-აღმზრდელობით ცდასთან. ეს ის დროა, როდესაც მისი შვილები მუსიკის შესწავლას იწყებენ. პირველი საფორტეპიანო პიესები შუმანმა უფროსი ქალიშვილის მარიას დაბადების დღის (1848 წლის 1 სექტემბერი) აღსანიშნავად დაწერა. სწორედ ეს ნამუშევრები დაედო საფუძვლად კრებულს „ალბომი ახალგაზრდობისთვის“.

ეს „მოწიფული“ საბავშვო კრებული, რომელსაც ატყვია შუმანის სტილისთვის დამახასიათებელი სიღრმე და ორიგინალობა, სავსებით მისაწვდომია ბავშვებისთვის. ალბომი, მასში წარმოდგენილი ფართო ინტონაციური სამყაროთი, სამართლიანად მიიჩნევა კომპოზიტორის ყველაზე უნივერსალურ ნაწარმოებად. უბრალოებითა და გამჭვირვალობით გამორჩეული კრებული აგებულია სერიოზულობისა და თამაშის კონტრასტზე. „ალბომი ახალგაზრდობისთვის“ მოიცავს 2 რვეულს 43 პროგრამული პიესით. პირველი რვეული პატარებისთვის არის განკუთვნილი. რვეულში შემავალ პიესებს საერთო ტონალობა – დო მაჟორი აერთიანებს. მეორე რვეული კი, რომელიც სამი უსათაურო ლირიკული პიესისგან შედგება, მოზრდილებისთვისაა განკუთვნილი. ალბომში თავმოყრილ „მუსიკალურ ნოველებს“ იმ მრავალფეროვან სამყაროში შევყავართ, რომლითაც გარემოცულია ბავშვი. ეს არის სახლი, საბავშვო ოთახი, ბუნების სურათები, სოფლის სცენები და ა.შ.

გაკვეთილზე მეცადინეობის ნიმუში:

ყოველი შეცნობა აღქმით იწყება, ამიტომ უმნიშვნელოვანესი ამოცანაა, ბავშვებს მუსიკის მოსმენა ვასწავლოთ. თანდათან შევაჩვიოთ მუსიკალური ნაწარმოების ხასიათის, ჟანრული განსაკუთრებულობის, ფორმის წარმოქმნის მომენტების განსაზღვრას, მუსიკალური ენის გაგებას.

სოლფეჯიოს პროგრამა მუსიკალური ნაწარმოებების ანალიზს ითვალისწინებს. განიხილება ნაწარმოების ხასიათი, ფრაზების რაოდენობა, კილო, აღმავალი და დაღმავალი საფეხურებრივი სვლები, მყარი და მერყევი საფეხურების მოძრაობა, ზომა, ტემპი, რიტმი, მაჟორული და მინორული სამხმოვანების განსაზღვრა, ტონიკური სამხმოვანების, ინტერვალებისა და დინამიკური შეფერილობების ამოცნობა და ა.შ

დღეისთვის შევარჩიე რობერტ შუმანის მეტ-ნაკლებად ადვილად ამოსაცნობი პიესა „მამაცი მხედარი“. სასწავლო-მეთოდური მიზნით ის უფრო დაწვრილებით განვიხილოთ.

უპირველეს ყოვლისა, მოვისმინოთ და გამოვიცნოთ, როგორი ხასიათია გადმოცემული მუსიკით და რას მოგვითხრობს ეს პიესა. ბავშვებმა უნდა იცოდნენ, რომ მუსიკას საკუთარი ენა აქვს და ის ბგერებით „ჰყვება“.

ბავშვებს მარტივად ავუხსნათ, რომ პიესა „მამაცი მხედარი“ სწრაფია, ენერგიული, მხიარული, ლაღი, გაბედული; მამაცი მხედარი დაბრკოლებათა გადალახვით უშიშრად მიაქროლებს ცხენს. ამის შემდეგ პიესა კიდევ ერთხელ მოვასმენინოთ. ყურადღება მივაქციოთ რიტმსა და ტემპს.

საინტერესო მოსასმენი იქნება ბავშვების პასუხი კითხვაზე, რატომ ჰქვია პიესას „მამაცი მხედარი“. მოსმენით მიღებული შთაბეჭდილება ბავშვების წარმოდგენაში აუცილებლად დაუკავშირდება ცხენის სწრაფი ქროლას და ჩლიქების თქარუნს. მათ ასევე უნდა დაადგინონ, იცვლება თუ არა პიესაში მუსიკის ხასიათი და რამდენ ნაწილად შეიძლება დაიყოს ის. თუ სწორი პასუხი ვერ მივიღეთ, ავუხსნათ, რომ პიესის დასაწყისში და დასასრულს მუსიკა ერთნაირია – ენერგიული, გამბედავი, ხოლო შუაში ჟღერადობის შეფერილობა იცვლება; ის მღელვარე და მოუსვენარია, ვინაიდან მხედარს საფრთხეებთან გამკლავება უწევს. შესაბამისად, პიესა 3 ნაწილისგან შედგება.

ახლა გადავხედოთ მუსიკალურ გამომსახველობით ხერხებს. ერთმანეთისგან განვასხვაოთ წყვეტილი ჟღერადობა, მახვილები, ტემპი, რეგისტრი, დინამიკა.

მასწავლებლებმა უნდა გავითვალისწინოთ, რომ, შუმანისავე პიესების „მელოდიისა“ და „მარშისგან“ განსხვავებით, „მამაც მხედარში“ პატარა მუსიკოსის საშემსრულებლო ამოცანა რიტმის (ტრიოლური) თვალსაზრისით უფრო რთულია. აქ, ერთი მხრივ, აკორდებში ხელების სწრაფი კოორდინაცია და დინამიკური ბალანსი მოითხოვება, მეორე მხრივ კი – დომინირებულ სტაკატოებთან ერთად აქა-იქ გადაბმით დაკვრა. გარდა ამისა, მნიშვნელოვანია მელოდიასა და აკომპანემენტს შორის ჟღერადობის ბალანსის მიღწევა.

პიესას მარტივი სამნაწილიანი ფორმა აქვს ზუსტი რეპრიზით. შუა ნაწილში მელოდია და აკომპანემენტი „სივრცის“ შეგრძნებას ბადებს. მინიატურის მთავარი სახე მხედრის „პორტრეტია“ – გმირის აღფრთოვანება საკუთარი თავგანწირვით, სიმამაცითა და მოხერხებულობით. მხედრის სახისა და ემოციური ატმოსფეროს შესაქმნელად კომპოზიტორი ძალზე ზუსტად არჩევს გამომსახველობით ხერხებს.

დაწერილია 6/8 ზომაში, მინორულ ტონალობაში. მოტივები ერთმანეთზეა „გადაჯაჭვული“ და შეუჩერებელი რიტმული პულსაციით მიქრის. სწრაფი, მოუსვენარი ტემპით აკომპანემენტის წყვეტილი აკორდები გადმოსცემს ნახტომისებურ რიტმს. მელოდია ზევით, კულმინაციისკენ მიისწრაფვის. მელოდიური ხაზის საფუძველში ჩადებული აღმავალი კვარტებით სვლა დამახასიათებელია შუმანის მუსიკისთვის.

მეოთხედებზე მითითებულ sforzando-ს მოკლე ლიგებთან შეხამებით უთანაბრობისა და ბიძგების შეგრძნება შეაქვს საერთო მოძრაობაში. ასეთი აქტიური და ოპტიმისტური განწყობა მცირეწლოვან მუსიკოსზე ძალზე დადებით გავლენას ახდენს.

განვიხილოთ მეორე პიესაც – „ჯარისკაცის მარში“. ის დაწერილია მარტივი სამნაწილიანი ფორმით ყველა ნაწილის გამეორებით. პიესა ნათელი, მხნე, ენერგიული და შეუპოვარი ხასიათისაა. სათაურის არცოდნის შემთხვევაშიც კი ნაწარმოების ჟანრის (მარში) ამოცნობა ადვილია – მასზე მიუთითებს ზომა 2/4, პუნქტირული რიტმი და მწყობრი ნაბიჯის ტემპი. ამავე დროს, გვაოცებს მარშისთვის ნაკლებად დამახასიათებელი მსუბუქი, სკერცოზული, თითქმის საცეკვაო ხასიათი.

სისადავითა და ბუნებრიობით გამორჩეულ მელოდიას არ ახასიათებს ნახტომები, ჭარბობს საფეხურებრივი მოძრაობა აღმავალი და დაღმავალი მიმართულებით, რაც მელოდიური ტალღების ასოციაციას იწვევს. ქვედა ხმაში მელოდიის დუბლირება ინტერვალ დეციმაში მიმდინარეობს. ნაწარმოებზე მუშაობისას უნდა ვეცადოთ, დანაწევრებისკენ მიდრეკილმა პაუზებმა ხელი არ შეგვიშალოს ფრაზის გამთლიანებაში.

პიესის უცვლელი, თანაბარი ხასიათის გამო ნაგებობაში მელოდიური კულმინაცია არ გვხვდება, თუ არ ჩავთვლით ორ – მეორე ოქტავის მი (e 2) და სოლ (g 2) – მწვერვალს. მთლიანობაში პიესა არ შეიცავს კონტრასტულ სახეებსა და თემებს.

ამ პიესის ანალიზის შემდეგ პარალელების გასავლებად სასურველია ამავე ჟანრის სხვა პიესებიც განვიხილოთ.

***

შუმანის 1848 წელს გამოცემული „ალბომი ახალგაზრდობისათვის“ დღემდე მიიჩნევა პედაგოგიური რეპერტუარის უბადლო ნიმუშად და მას თამამად შეგვიძლია ვუწოდოთ „საბავშვო ენციკლოპედია“.

უნდა ითქვას, რომ ჩაიკოვსკიმ არა მხოლოდ მაღალი შეფასება მისცა ამ კრებულს, არამედ თავადაც შექმნა შესანიშნავი „საბავშვო ალბომი“. კომპოზიტორი წერდა: „მსურს, შევქმნა პატარა, მსუბუქი პიესების წყება მიმზიდველი სათაურებით, როგორებიც აქვს შუმანს“.

იმედი დავიტოვოთ, რომ პედაგოგების მზერა მუდამ იქნება მიმართული რობერტ შუმანის აღმზრდელობითი დანიშნულების მდიდარი შემოქმედებისკენ.

ჯავახეთში, ახალქალაქის რაიონის სოფელ კარწახში, ერთი ოთხსართულიანი შენობა იდგა. მიუხედავად იმისა, რომ ერთი წელი გავატარე იქ და სოფლის სასაფლაოთი დაწყებული, თითოეული ოჯახით დამთავრებული, გარშემო ყველაფერი მოვლილი მქონდა, იმ შენობაში არასდროს შევსულვარ. სკოლის გვერდით იდგა, სულ რაღაც ასიოდე მეტრის დაშორებით. სკოლა ერთსართულიანია, შორიდან გეგონება, მიწითაა აშენებული; ახლოს მისული, ხვდები, რომ უცნაური ფერის ბლოკითაა ნაგები, მეტალოპლასტმასის ფანჯრები აქვს და იფიქრებ, შიგნითაც იქნება რამე სასწავლო სიკეთეებიო, მაგრამ შესვლისთანავე ამოჩრილ ფიცარს წამოსდებ ფეხს და სამასწავლებლოში შევარდები.

იქ ორი-სამი ახალი კარადა დგას, ერვანდ ვარდერესიანმა, სერგო აპინიანმა და მე რომ ავაწყვეთ და ადგილი მივუჩინეთ. ოთახი, სადაც ინფორმატიკის გაკვეთილები უნდა ტარდებოდეს, ჩაკეტილია. იქ ღუმლის დადგმა შეუძლებელია და მუდმივად ყინავს.

სკოლის გვერდით მდგარ დიდ შენობაზე ვსაუბრობდი… არ მახსოვს, რა იყო იქ საბჭოთა პერიოდში, რისთვის ააშენეს, მაშინ კი, როცა იმ სოფელში ვმუშაობდი, მეორე სართულზე მხოლოდ ბილიარდისა და პინგ-პონგის თითო მაგიდა იდგა და თბილ დღეებში თამაშობდნენ სოფლის ახალგაზრდები.

იმ ერთი წლის განმავლობაში, რაც იქ ვიყავი, ის დიდი შენობა რამდენჯერმე გარემონტდა. ჯერ მეტალოპლასტმასის ფანჯრები ჩასვეს, მერე, შიგნითაც მოაწყვესო, ამბობდნენ, თუმცა დანიშნულება არაფერი ჰქონდა, გარდა იმ ერთი ოთახისა, სადაც სათამაშოდ იკრიბებოდნენ.

მერე ვიღაცები იძახდნენ, ასე ფული კეთდება – წერენ ხარჯებს, რომ მთლიანად რემონტდება, ცოტას გააკეთებენ, დანარჩენს კი ჯიბეში იდებენო. მე ეს ამბები არ ვიცი და არც შეთქმულების თეორიებს ვიჯერებ ადვილად, მაგრამ მიმაჩნია, რომ თუნდაც მთელი მუნიციპალური ხარჯი უკანასკნელ თეთრამდე მოხმარებოდა პროექტით გაწერილ სამუშაოებს, ასე დახარჯული ფული მაინც წყალშია გადაყრილი.

დარწმუნებული ვარ, საქართველოს სხვა რეგიონებში, სოფლებსა და დაბებშიც უაზროდ, უმიზნოდ იხარჯება თანხები, რომლებიც მუნიციპალიტეტებმა შეიძლება საგანმანათლებლო საჭიროებებისთვის გადაანაწილონ. იქ, კარწახში, ჩემი მოსწავლეები ისე ამთავრებდნენ სკოლას, რომ ზოგიერთი მათგანი არათუ ქვეყნის დედაქალაქში, ახალქალაქშიც კი არ ყოფილა და როდესაც მცირე თანადაფინანსება მოვითხოვეთ თბილისში მოსწავლეთა ექსკურსიისთვის, შვიდი სკოლის მოსწავლეებისთვის მხოლოდ ერთი ტრანსპორტის გამოყოფა მოახერხეს.

ჩვენ ვაშენებთ ტაძრებს, მაღაზიებს, სახლებს, ვაკეთებთ გზებს, ვხარჯავთ ამისთვის ადმინისტრაციულ რესურსს, მაგრამ გვავიწყდება მთავარი – ადამიანების, მოსწავლეების სიკეთეებზე ზრუნვა. თანხებისა და სხვა რესურსების დაბანდება განათლებაში, ყოველდღიურობაში.

ოთხი წელია, კარწახში აღარ ვყოფილვარ, მაგრამ დარწმუნებული ვარ, რომ ის შენობა ისევე ისე დგას – მეტალოპლასტმასის ფანჯრებით და ბათქაშჩამოცვენილი ჭერით, სველი კედლებით. ორი-სამი მოცლილი ახალგაზრდა თამაშობს პინგ-პონგს და საუბრობს. კარგია ასეთი სივრცე, თუმცა იქვე, სულ რაღაც ასიოდე მეტრზე, სკოლაა, რომლის მოსწავლეებსაც არათუ ლეპტოპი, პროექტორი ან ფლიპჩარტი არ გააჩნიათ, აზრადაც არ მოსდით, რომ ყოველი დღე სკოლაში შეიძლება უფრო საინტერესო, მიმზიდველი და ხალისიანი იყოს და რომ მათ ამის უფლებაც აქვთ.

***

წვრილი, ხორხოშელა თოვლით დაიწყო ზამთარი სოფელში. ფანჯარასთან მიდგმულ ტახტზე ძაღლივით მუხლებზე ვარ  დაყუნცული და შუბლით მინას ვებჯინები. დედაჩემის ხელით გულისმომკვლელად თანაბარი გვირისტით აკინძული სახიანი, გახამებული თეთრი ნახევარფარდა, რომელიც, მგონი, მარტო ჩვენღა გვიკიდია, თავზე მაქვს გადაფარებული და ვუყურებ, როგორ იფიფქება დეკემბერში ჯერ კიდევ გაშლილი ვარდები. ჩემ გვერდით კი, რაფაზე, დეკემბერა იგიჟებს თავს, ლამის შუშა ჩაამსხვრიოს ყვავილებით  და თოვაში გააბიჯოს. ფიფქები სწრაფად  იკიდებენ ფეხს მშრალ მიწაზე. სულ მალე ერთი შავი წერტილიც კი აღარსად მოჩანს.

***

წელს შეშის თადარიგი დროულად ვერ დავიჭირეთ.  აქამდე ძველი მოგვყვა  და სწორედ დღეს ველოდებით, ორთვალათი უნდა მოგვიტანონ. აქ ასეა, „ორთვალობით“ ან „კოლხოზნიკობით“ იზომება შეშა. თუ იმდენი ფული არ გაქვს, რომ სამხიდიანი მანქანით თავიდანვე ერთ გზად მოიტანო, მერე მთელი ზამთარი ასე უნდა იწუნწურო: თვეში ერთხელ შეიპირო ვინმე და ხან შედარებით მშრალ, ხან პირდაპირ იმ დღეს მოჭრილ ჭონჭოხ ხის  კოტრებს 50-60 ლარად მოგიტანენ სახლში. თუ ცუდი ამინდები წაეწყო, როცა ტყეში შესვლა ჭირს, უფრო მეტიც ღირს. სოფლის ოჯახების უმეტესობას, ჩვენსავით, მარტო ამ მეორეზე მიუწვდება ხელი.

***

გარედან  ამოიღლიავებული, წინა წლიდან შემორჩენილი ხმელი შეშა შემოაქვს დედაჩემს და ქოშინით ამბობს:

– შეშას კი მოგვიტანენ, მაგრამ, ვის დავაჭრევინოთ?- უფრო თავის თავს ეკითხება. იცის, მე ამ საქმეში  ვერ დავეხმარები, სკოლის დამთავრების შემდეგ სულ წასული ვარ და თითქმის აღარავის ვიცნობ სოფელში. – ავდგები და იმ ბიჭს ვეტყვი ისევ, ჩემს ძველ მეზობელს, შარშანაც იმას დავაჭრევინე. დღიურ მუშად დადის, პატიოსანი ბიჭია, ლევანასავით არ გაგვიჯანჯლებს.

– ვინ ბიჭს, ლევანას გარდა ახალგაზრდა ვინ  მოგივა აქ შეშის დასაჭრელად? მაგასაც ისე აქვს კუდი ყავარზე გადებული, რომ არ შიოდეს, ფეხს არ მოადგამდა. მთელი დღე  ბრიოლინით გადაგლესილი ქოჩრის სწორებას  და მობილურზე ლაპარაკს უნდება. ნეტა ის მაინც გამაგებინა, ვინ ურეკავს! – დედაჩემი სინანულით მიქნევს თავს. –  ლევანას, თუ გამოჩნდა, ისე მივცეთ რამე. ის ბიჭი ვინ არის, ვისზეც თქვი, ვეტყვიო?

– ჩემი ტოლი ბიჭია. –  მეღიმება, ბიჭს რომ ამბობს, მაგრამ არ მიკვირს. მეც გოგოებად და ბიჭებად ვიხსენიებ ჩემს ორმოცს გადაცილებულ მეგობრებს და ვიცი, ასე იქნება ყოველთვის. მაგრამ დედაჩემის ნათქვამ „ბიჭზე“ რაღაც მწყდება გულში. ალბათ იმიტომ, რომ ამ „ბიჭის“ უკან, რომლის სახელიც ჯერ არ ვიცი, ბავშვი და ყმაწვილი ქალი დედაჩემი დგას, რომელიც თავისი ბავშვობის ზამთრებში ამ „ბიჭთან“ ერთად სკოლაშიც წასულა ნაქსოვი ბადით ჩანთაზე ჩამოკიდებული სამელნის კონწიალით, გზად მიმავალს მასთან ერთად უგუნდავია კიდეც და გალიპულ „საცურაოზეც“ არაერთხელ უსრიალია; და ალბათ, კიდევ იმიტომ, რომ  სწორედ ეს „ბიჭი“ და მისი ნაცნობი სხვა „გოგო-ბიჭებიღა“ დაატარებენ მოგონებებს ერთმანეთის ახალგაზრდობის წლებზე.

                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                          ***

ლამბერსექსუალი – შეუძლებელია არაფერი გსმენოდათ  2015 წლის მამაკაცური მოდის ამ ახალ  ტენდენციაზე. ლამბერსექსუალ მამაკაცს ოდნავ უხეში გარეგნობა, მოვლილი, გრძელი წვერი ჰქონდა და ფლანელის უჯრულა პერანგი ეცვა, სახელი კი ინგლისური სიტყვიდან – “lumberjack” – “შეშის მჭრელი”- მომდინარეობს. თუ მოხდა ისე, რომ ეს მოვლენა თქვენი ყურადღების მიღმა დარჩა, მაშინ იმას მაინც აუცილებლად შეამჩნევდით, ბოლო დროს ჩვენში ლამის სანთლით საძებარი რომ გახდა წვერგაპარსული ახალგაზრდა კაცი. ეს ამბავი კი იმან გამახსენა, რომ შეშის მოტანიდან რამდენიმე დღეში ჩვენს ეზოში შეიძლება ყველაზე არამოდურმა, მაგრამ, ალბათ, მაინც  ყველაზე ნამდვილმა “lumberjack”-მა შემოანათა თავისი პრიალა ნაჯახით.

***

მაღალი, ხმელ-ხმელი კაცი იყო. ფართოშუბლიანი. მორიდებით შემოვიდა, თვალი სწრაფად მოავლო ეზოს და  სიტყვის უთქმელად გაემართა დახვავებული კოტრებისკენ. ერთი კოხტა, საშუალო ზომის კოტრი ამოარჩია, ნაჯახის წვერით თავისკენ გადმოითრია და პირველი მოზრდილი ნაჭერი მსუბუქად, მოკლე ჩახანით ჩამოათალა. მერე მეორე მიაყოლა, მერე მესამე. ბახ, ჭახ, ჩახ… ერთმანეთს ენაცვლებოდა დაგუდული და მჭახე ხმები. დაპობილი შეშა სწრაფად მატულობდა და უსაშველოდ დიდი ზომის ყელგადაკეცილი სამხედრო  ჩექმები ნელ-ნელა წიფლისა და რცხილის თეთრ-წითელი ნაჭრების გროვაში იმალებოდა. დრო და დრო ორი-სამი წუთით შეისვენებდა, სიგარეტს მოუკიდებდა და მორზე შემოდგმულ ძლიერ მუხლზე იდაყვით დაყრდნობილი, რომაელივით გახედავდა ხოლმე ჩვენს ბებერ ლეღვს, როგორც სიწმინდეს.

***

– რა ჰქვია? –  ვეკითხები ღუმელს მიფიცხებულ დედაჩემს ჩვენს შეშის მჭრელზე და თავს  ეზოსკენ ვაბრუნებ.

– არავის გაგონებს სკოლიდან? – კითხვას მიბრუნებს დედაჩემი.

– არა, ვის უნდა მაგონებდეს?

– ირაკლი ჰქვია, შენი სკოლის დირექტორის, თემოს, ძმაა.

–  სიმაღლით კი ჰგავს.  ოღონდ თემოს უფრო რბილი ნაკვთები და ღაჟღაჟა სახე  ჰქონდა, არა?

– რა ვიცი, ფერი რაღა მახსოვს, რამდენი წელია აღარ არის, საწყალი!

– სთხოვე, იქნებ ცოტა ხნით შემოვიდეს, ან არაყი დალიოს გასათბობად, ან ერთი-ორი ლუკმა შეჭამოს.

– არ შემოვა, – თავდაჯერებით მპასუხობს, მაგრამ მაინც მიდის. ვიცი, თვითონაც უნდოდა ამის გაკეთება.

– ხომ გითხარი – სანამ შებინდდება და ყინვა მოუჭერს, დავჭრი, იქნებ დღეს მოვრჩეო, – უარით და შეფაკლული სახით ბრუნდება უკან დედაჩემი.

***

სკოლის დამთავრების შემდეგ არასოდეს გამხსენებია ჩემი სკოლის დირექტორი. უფრო სწორად, ალბათ გამხსენებია, მაგრამ რაიმე შემთხვევითობის გამო – ან მასზე ლაპარაკს მოვკარი ყური, ან მის შესახებ მკითხა ვინმემ რამე, ან მისი გვარი ამოვიკითხე სადმე… ჩემდა სამარცხვინოდ, მისი გარდაცვალების ამბავიც კი არ ვიცოდი დიდხანს.

იმას ვერ ვიტყვი, რომ არაფერი მახსოვდა მასზე, რომ დამავიწყდა მისი „მარადიული“ ნაცრისფერი პიჯაკი, მისი სახასიათო მანერები, სპეციფიკური მეტყველება,  ფართო შუბლი და გამორჩეული სიმაღლე, რბილი ბუნება, და, ზოგჯერ, სკოლის დერეფნებში უმიზეზოდ აწეული ხმა მხოლოდ იმიტომ, რომ მოსწავლეებს, და, ეჭვი მაქვს, მასწავლებლებსაც, ცოტაოდენი შიში ან მორიდება მაინც ჰქონოდათ; მისი დირექტორობის დროინდელი რამდენიმე ამბის გახსენებაც შემიძლია, თუნდაც, ჩემი კლასის გახმაურებული „დიდი გასეირნებისა“, შატალოსი, მეზობელი ლეკების სოფელში, კინაღამ ყველანი რომ გაგვრიცხეს სკოლიდან… და მიუხედავად ამ ყველაფრისა, მე ჩემი სკოლის დირექტორი  მაინც არასოდეს გამხსენებია…

***

…ჩვენ რომ სკოლაში, ვინ მოთვლის, რამდენჯერ, ერთ გზაზე მიმავლებს ერთხელ მაინც გვერდიგვერდ „თანასწორი“ ადამიანებივით გვევლო და არა ქუჩის სხვადასხვა მხარეს, როგორც უცხოებს, როგორც უფროსსა და უმცროსს, ჩვენ რომ ერთხელ მაინც, ერთად გაგვეკვალა დილით ჩვენს ქუჩაზე ფეხდაუკარებელი თოვლი, ან ის რომ წინ წასულიყო, თავისი დიდი ფეხსაცმელებით, მე კი მის ნაკვალევში ჩავმდგარიყავი, და  ამ სიარულში ჩვენს შორის ასეთი „არაფრის მომცემი“ დიალოგი გაბმულიყო:

– მე: რამხელა თოვლი მოვიდა, არა, მას!

– დირექტორი: აბა!.. მიყვარს დიდი თოვლი. ჩემს ბავშვობაში ამაზე დიდიც მოდიოდა, მაგრამ  თოვლი მაშინ უფრო კარგია, თუ შეშა დამარაგებული გაქვს სახლშიც და სკოლაშიც.

– მე: სკოლაში ხომ გვაქვს  შეშა, მას.

– დირექტორი: სკოლაში ხო, სახლში ვერ მოვასწარი წელს მოტანა.

– მე: თქვენ ციგით სრიალებდით ხოლმე, მას, ბავშვობაში?

– დირექტორი: როგორ არა, ჩემი ხელით გაკეთებული ციგა მქონდა, სამი-ოთხი ბავშვი ვეტეოდით ზედ.

– მე: ძნელია, დირექტორობა, მას?

– დირექტორი (თვალს მიკრავს): ადვილი არ არის, სცადე თუ გინდა, დიდი რომ გახდები…

მერე, შენობაში შესვლის წინ, ერთი რბილი გუნდა რომ ესროლა ჩემთვის, თოვლიანი ფეხები ერთად რომ დაგვეფერთხა დერეფანში და მეორე სართულზე, იმას თავისი კაბინეტისკენ გაეხვია ღიმილით, მე კი ჩემი კლასისკენ კმაყოფილს გამეგრძელებინა გზა…

გამახსენდებოდა, აუცილებლად გამახსენდებოდა!..

***

ირაკლის დაჭრილი შეშა გადახურულში  დავაწყვეთ მე და დედაჩემმა, ქვიტკირის კედელს  მეორე, შეშის კედელიც ავაყოლეთ. მერე მე ფოტოც გადავიღე ამ კედლის ფონზე და ფეისბუკში დავდე. წინასწარ ვიცი, ბევრი მოწონება ექნება, ჩემ გამო არა, სიგრძე-სიგანეზე მართლა კოხტად დაწყობილი შეშის გამო.

მეც მიყვარს შეშის დაჭრა. სოფელში ისე არ ჩავალ, გასართობად, ანუ „ხილად“, როგორც დედაჩემი ამბობს, ჩემი დაჭრილი ერთ-ორი ნაჭერი არ შევუკეთო ღუმელში. შეიძლება თქვენც შეგიყვარდეთ, თუ ერთხელ მაინც უყურეთ, როგორ ოსტატურად ჭრიან ირაკლისნაირი ნამდვილი “lumberjack”-ები შეშას. მთავარია, უკოჟრო, საშუალო ზომის კოტრი  აირჩიოთ, მიწაზე მოხერხებულად დადოთ, დასარტყმელი ადგილი თვალით  წინასწარ მოინიშნოთ და მაღლა აწეული ნაჯახი შეძლებისდაგვარად ძლიერად და მყარად დაუშვათ ზევიდან. ვინ იცის, იქნებ მერე ამ ამბავმა თქვენც გაგახსენოთ რაიმე ძველი ისტორია, ან ვინმე დიდი ხნის დავიწყებული ადამიანი. სულაც არ არის აუცილებელი, ის თქვენი სკოლის დირექტორი იყოს.

თუ ქართული ენისა და ლიტერატურის სახელმძღვანელოებს გადაშლით, შესაძლოა გაგიჭირდეთ მთელ წიგნში მიმობნეული გრამატიკული საკითხების თავმოყრა. გრამატიკის კარგად სწავლებაზე ორიენტირება მოითხოვს დამატებით რესურსს, დროსა და ენერგიას, რომლებიც უმეტესად ტექსტში მოცემული სავალდებულო მხატვრული ტექსტების სიღრმისეულ სწავლებაზე იხარჯება.

ქართული ენისა და ლიტერატურის ერთ-ერთი სახელმძღვანელოს ავტორის, ავთანდილ არაბულის თქმით, ქართული ენა არ არის მხოლოდ გრამატიკა. გრამატიკა ენის სისტემის აღწერის მხოლოდ ნაწილია და ის ბავშვს დაბადებიდან ეძლევა. გრამატიკა ყველაზე მცირე პრობლემაა ენობრივ კომპეტენციაში. აი, ლექსიკური მარაგის სიღარიბესა და დაუხვეწავ ზეპირმეტყველებაზე წუხილი ნამდვილად გვმართებს.

ჩვენს წიგნებში პარაგრაფებად გაბნეულ ენობრივ ამოცანებს სპეციალისტები პრაქტიკულ გრამატიკას უწოდებენ. ის მიზნად ისახავს სწავლებას ენობრივ მასალაზე დაკვირვების გზით. უნდა ითქვას, რომ ამ სიახლის მიღება გამოცდილ კადრებს უფრო უჭირთ, რადგან მასწავლებლის პროფესია მაინც რუტინულია და წლების განმავლობაში შემუშავებულ მიდგომებს ძნელად ელევა ადამიანი, თუმცა არსებობენ „ექსპერიმენტატორებიც“, რომლებსაც შესაძლოა ენის თეორიული ნაწილი ალილუიასავით გაზეპირებული არ ჰქონდეთ, მაგრამ გრძნობდნენ ენობრივ ნორმებს, შეეძლოთ მათზე დაკვირვება და ამ პროცესში მოსწავლეების სათანადოდ ჩართვაც.

დღევანდელი სასკოლო სახელმძღვანელოები პრაქტიკული გრამატიკის კურსს მიჰყვება. დაწყებითი საფეხურის გრამატიკული მასალა მოიცავს ფრაზეოლოგიას, ფონეტიკას, სიტყვების ფორმაცვალებასა და სიტყვათშეხამებას, რაც, თავის მხრივ, მშობლიური ენის პირად გამოცდილებაზე დაყრდნობით სწავლების მეთოდს ეფუძნება. სხვაგვარად რომ ვთქვათ, ქართული გრამატიკის მასწავლებლად ლიტერატურა გვევლინება – მწერლისეული ლექსიკა მოსწავლის ლექსიკონის გამდიდრებაზე ზრუნავს, თანაც უშუალოდ მოქმედების ეპიცენტრში – მხატვრულ ტექსტში – გვაძლევს სიტყვის მართლწერასა და ფორმაცვალებაზე დაკვირვების საშუალებას. გრამატიკულ-ენობრივი ნორმების დაცვით შესრულებული ნამუშევარი კი შესანიშნავ თვალსაჩინოებას წარმოადგენს. მაგალითად ავიღოთ „ნეკერჩხლის ღუდღუდა ფოთოლი“ – მოსწავლე მხოლოდ ლექსიკონს კი არ იმდიდრებს უცნობი სიტყვით, არამედ წარმოსახვაში ქმნის სიტყვის ვიზუალურ ხატსაც (ნეკერჩხლის ფოთოლი შემოდგომაზე წითლდება, ე.ი. სიტყვა „ღუდღუდა“ ნეკერჩხლის ფოთოლივით წითელს ნიშნავს). ამგვარად, სიტყვები მნიშვნელობასთან ერთად ფორმას, ფერსა და სხვადასხვა თვისებასაც იძენს.

მხატვრული ტექსტების დახმარებით ფრაზეოლოგიზმების/ იდიომური გამონათქვამების გამოყენებასაც ვეჩვევით. მათზე დაკვირვებისა და მათი გაშიფვრის უნარის განვითარება მოსწავლის ენობრივ კომპეტენციას ერთმნიშვნელოვნად ამაღლებს.

ენა ცოცხალი ორგანიზმია, ის ეპოქიდან ეპოქამდე იცვლება. ხანდახან ზედმეტი გამარტივება ენას აღარიბებს. ამიტომაც მიმაჩნია აუცილებლად, ხშირად მივუბრუნდეთ გასული საუკუნეების ლიტერატურულ საგანძურს. თანამედროვე მოზარდების უმეტესობის სასაუბრო ლექსიკა შემაშფოთებლად მწირია. ისინი ინტერნეტსივრცეში განთავსებული „პოსტების“ ენით გვესაუბრებიან და თხზულებებსაც ამავე ფორმატში წერენ.

ქართული ენისა და ლიტერატურის ინტეგრირებულ სწავლებას თავისი დადებითი და უარყოფითი მხარეები აქვს. კარგია, რომ გრამატიკული საკითხები მხატვრულ ტექსტს ერწყმის და მეტიც – ტექსტს დასაკვირვებელ მასალად იყენებს, თუმცა სწავლების მაღალ საფეხურზე ლიტერატურული მასალის გაზრდამ ენობრივ-გრამატიკული მასალის შემცირება გამოიწვია. აღსანიშნავია მოსწავლეთა რაოდენობა და დროის სიმცირეც, რაც შეუძლებელს ხდის ერთი გაკვეთილის განმავლობაში მოსწავლის შემოწმებას და იმავდროულად – ლიტერატურული და ენობრივი მასალის ახსნას.

დაწყებით საფეხურზე ენობრივ კომპეტენციებზე მუშაობას ძალზე მცირე დრო ეთმობა, თუმცა პრაქტიკული გრამატიკის მეთოდები ამ საფეხურზე განსაკუთრებით ამართლებს. პატარები პირად გამოცდილებაზე დაყრდნობით აკვირდებიან სიტყვას, მის ადგილს სამეტყველო სიტუაციებში, სიტყვების დამეგობრება-შეერთებას და ა.შ.

ზმნა გრამატიკის, ასე ვთქვათ, ყველაზე მსუყე ნაწილია, თუმცა დაწყებით საფეხურზე მისი სწავლა ფაქტობრივად არ სცდება მოქმედების მიმართულებას, ზმნის ცვალებადობაზე დაკვირვებას, სხვადასხვა დროსა და პირში მის ჩასმას.

წარმოიდგინეთ, რომ შედიხართ მესამე ან მეოთხე კლასში და თქვენი გაკვეთილის თემა ზმნისწინია. პირადად მე პირველივე მცდელობის დროს მივხვდი, რომ დაფაზე ჩამოწერილი თავსართების დასწავლა მხოლოდ დროებით შედეგს გამოიღებდა, ამიტომ მოსწავლეთა ნაწილი ე.წ. მხარნაქცევ ზმნებად ვაქციე, ნაწილს კი მათთვის გეზის შეცვლა დავავალე. „ზმნისწინები“ გზააბნეულ მოქმედებებს მიმართულებას უცვლიდნენ. მოსწავლეები ხან ერთი „ნაპირიდან“ მეორეზე გადახტნენ, ხან კი მაგიდის ქვეშ შეძვრნენ-გამოძვრნენ… ასე გამოიკვეთა ზმნისწინის მთავარი დანიშნულება – მიმართულების მართვა.

• ზევიდან ქვევით: და/ჩა (და/ჩა – ვარდა; და/ჩა-ხტა, და/ჩა-ენარხცა, და/ჩა -ასხა…)
• ქვევიდან ზევით: ა/ამო (ა/ამო-ვიდა, ა/ამო-ვარდა, ა/ამო-ვიდა, ა/ამო-იყვანა…)
• გარედან შიგნით: შე/შემო (შე/შემო-ვიდა, შე/შემო-ვარდა, შე/შემო-იარა…)
• შიგნიდან გარეთ: გა/გამო (გა/გამო-ვიდა, გა/გამო-იხედა, გა/გამო-ვიდა…)

მოსწავლეებმა ისიც დაიმახსოვრეს, რომ ზმნისწინი მოქმედების აღმნიშვნელი სიტყვის ნაწილია და ის სიტყვის თავში უნდა ვეძებოთ.

აქტივობის დასასრულს მოქმედების დაწყებისა და გაგრძელების ადგილის გარკვევა აღარავის უჭირდა.

მოქმედების აღმნიშვნელი სიტყვების თავსართების გამოყოფითა და მათზე დაკვირვებით მოსწავლეებმა ზმნისწინების კლასიფიკაციაც შეძლეს. გაირკვა, რომ ზმნისწინი ორი ტიპისაა – მარტივი და რთული, ამასთან, რთული ზმნისწინები მარტივებზე „მო“-ს დართვით მიიღება (ა-მო, ჩა-მო, შე-მო, გა-მო, წა-მო, გად-მო…)

ამის შემდეგ დაფაზე არეულად ჩამოვწერე ზმნები, რომლებიც საერთოდ არ დაირთავს ზმნისწინს (უყვარს, აქვს, ჰყავს და სხვ.), მოქმედების აღმნიშვნელი სიტყვები, რომლებიც ზმნისწინის გარეშე არ გამოიყენება (მოდის, გავიგე, გადაფრინდა და სხვ.) და ზმნები, რომლებიც ზმნისწინითაც და მის გარეშეც გვხვდება. მათი საერთო ნიშნებით დაჯგუფების შემდეგ მოსწავლეები თავადვე მივიდნენ იმ დასკვნამდე, რომ არსებობს:

• ზმნები, რომლებიც საერთოდ არ დაირთავს ზმნისწინს;
• ზმნები, რომლებიც უზმნისწინოდ არ გამოიყენება;
• ზმნები, რომლებსაც შეუძლია, ზმნისწინი დაირთოს ან არ დაირთოს.

ვფიქრობ, მოსწავლეებს აუცილებლად დააინტერესებთ ზმნის ქცევის კვლევაც, რადგან თავსართები, მოქმედების მიმართულებასთან ერთად, დროზეც მოქმედებს. ზოგი ზმნისწინი მოქმედების დასრულებაზე მიუთითებს, ზოგი კი მოქმედების პროცესს აღწერს.

დაფაზე ჩამოვწერთ ზმნის წყვილებს, მაგალითად:

ვხატავ / დავხატე

ვდებ / დავდე

ვამზადებ / გავამზადე

პირველ მწკრივში ჩამოთვლილი მოქმედებები დაუსრულებელია, მეორეში – დასრულებული, შესაბამისად, მოქმედება სხვადასხვა დროში მიმდინარეობს. შეგვიძლია, ზმნები ერთმანეთში ავურიოთ და მოსწავლეებს მათი საერთო მახასიათებლების მიხედვით დალაგება ვთხოვოთ, მერე კი სიტყვის შინაარსზე დაკვირვების საშუალებაც მივცეთ.

ზმნისწინი აწმყოს ფორმებისგან მომავალ დროსაც აწარმოებს, მაგალითად:

ხატავს –> დახატავს

შლის –> წაშლის

წერს –> დაწერს

ზმნისწინს სიტყვის მნიშვნელობის შეცვლაც შეუძლია, მაგალითად:

მო-იგო (თამაში) –> გა-იგო (ამბავი)

ჩა-აგო (ხმალი ქარქაშში) –> წა-აგო (თამაში) –> და-აგო (ლოგინი)

მიმაჩნია, რომ წარმოდგენა, თითქოს გრამატიკის გაკვეთილები აუცილებლად რთული და მოსაწყენი უნდა იყოს, ნელ-ნელა აუცილებლად შეიცვლება, თუ ენობრივ მასალას სახალისო აქტივობებით და ნოვაციური მიდგომებით გავამდიდრებთ.

„როდესაც მესმის, ზრდასრულ ადამიანს როგორ ენატრება ბავშვობა, მგონია, რომ მას, უბრალოდ, ცუდი მეხსიერება აქვს“, – წერდა ფრანსუა ტრიუფო, ბავშვობის სიმძიმეზე, ხილულ თუ უხილავ წინაღობებზე გადაღებული საუკეთესო ფილმის, „400 დარტყმის“ ავტორი. მართალია, სისასტიკითა და ძალადობით სავსე სამყაროში ასეთი ფილმები ბევრს ვერაფერს ცვლიან, მაგრამ რეჟისორს მაინც სწამდა, რომ მისი თითოეული ნამუშევარი კვალს დატოვებდა; სწამდა ცვლილების შესაძლებლობის და იმისაც, რომ ფილმის გადაღება ბავშვობის თამაშების გაგრძელებაა.

მაყურებლის მეხსიერებაში ჩარჩენილი თორმეტი წლის ბიჭის – ანტუან დუანელის სახე ამოცანას ყოველთვის თავს გაართმევს: გულმავიწყ უფროსებს ბავშვობის წლებს გაახსენებს, მტანჯველი გაურკვევლობით, მოულოდნელი ტკივილის შიშით, ყოველდღიური წყენითა და დიდების სამყაროს უაზრობის განცდით სავსეს. კითხვებიც გაჩნდება: იქნებ მხოლოდ ანტუან დუანელის, ისევე როგორც თავად ფრანსუა ტრიუფოს ბავშვობა იყო მეტისმეტად მძიმე და განზოგადებას თავი უნდა ავარიდოთ? იქნებ მხოლოდ იმიტომაა მიშელ უელბეკის რომანებში შავბნელი სინამდვილე, მწერალს დედის სითბო და ალერსი რომ არასდროს ღირსებია? (ეს კითხვა ერთ-ერთ ფრანგულ გადაცემაში მოვისმინე). სახელდახელო ფსიქოანალიზის საფრთხეს თუ უკან მოვიტოვებთ, მარტივ პასუხებამდე მისასვლელი გზაც გამოჩნდება.

ბავშვობის განცდები არც არავის ავიწყდება.

„400 დარტყმაში“, დიდწილად ავტობიოგრაფიულ ფილმში, ფრანსუა ტრიუფომ მაყურებელს ბავშვობის სირთულეები დაუფარავად აჩვენა. მოგვიანებით კი დაწერა: „მინდა იცოდეთ – ჩემი გამოცდილება კიდევ უფრო მძიმეა, ვიდრე ის, რაც ფილმში გადმოვეცი“. მისი ჩანაწერების კითხვისას თვალშისაცემი სწორედ ეს სურვილია – იყოს ბოლომდე გულწრფელი, თქვას ძნელად მოსასმენი სიმართლე, არც საკუთარი თავი დაზოგოს და არც – სხვები. ქართულ ენაზე ცოტა ხნის წინ გამოსულ მისი ესეების კრებულში „რაც თვალს სიამოვნებს“ (მთარგმნელი – ნუცა ალექსი-მესხიშვილი) ვკითხულობთ: „როდესაც ჩემს მეგობარ მარსელ მუსისთან ერთად სცენარის წერა დავიწყე, ორივემ ვიგრძენით, რომ ეს ამბავი უნდა განგვევრცო და მისთვის სრულმეტრაჟიანი ფილმის განზომილება მიგვენიჭებინა. ჩვენს მუშაობას გასდევდა ერთი იდეა: გველაპარაკა ბავშვობაზე არა ჩვეული სევდიანი ნოსტალგიით, არამედ, პირიქით, აღგვეწერა ის, როგორც „მძიმე ხანა“, რომელიც უნდა გადააგორო“.

იშვიათი გულახდილობით დაწერილი ამ ესეების წაკითხვას, ისევე როგორც „400 დარტყმის“ ნახვას ყველას ვურჩევდი, ვისაც ბავშვებთან ყოველდღიური ურთიერთობა აქვს, ასევე მათ, ვინც პედაგოგიური პრაქტიკის დაწყებას აპირებენ.

ცამეტი წლისა მოუთმენლად ველოდი, როდის გავიზრდებოდი, რომ ყველანაირი ცუდი საქციელი დაუსჯელად ჩამედინაო, – აღიარებს ფრანსუა ტრიუფო და მაშინვე საკუთარი მეხსიერების გადასინჯვას ვიწყებთ: ჩვენ რას ვფიქრობდით ცამეტი წლის ასაკში? რა გვსურდა ყველაზე მეტად? როგორ წარმოგვედგინა ჩვენი თავი დიდების სამყაროში?

თხუთმეტი წლისა, ხულიგნობის გამო, ვილჟუიფის არასრულწლოვანთა კოლონიაში მოხვდა.

მე კი სწორედ ამ ასაკში ვნახე პირველად მისი ფილმი – „მეზობელი ქალი“, დაუვიწყარი ფანი არდანით და ჟერარ დეპარდიეთი, რომელსაც ფრანგული კომედიებიდან ვიცნობდი – ერთ შაბათ საღამოს, გადაცემა „ილუზიონში“. მსგავსი არაფერი მენახა და შთაბეჭდილებით გაბრუებული დავდიოდი მომდევნო დღეებში. მოზარდობის ხანაში სიმართლეს სულ სხვაგვარი გულმოდგინებით ეძებ. გეჩვენება, რომ ყველა რაღაცას გიმალავს. დიდების სამყაროს საიდუმლოებები გიზიდავს და ამავე დროს გაშინებს კიდეც. ცოტაც და ამ სამყაროს ნაწილი გახდები, საიდუმლოსაც ფარდა აეხდება, მაგრამ ვერ ითმენ – წარმოსახვა წაკითხულისგან, ნანახისა და ყურმოკრულისგან ახალ სინამდვილეს ქმნის, რომელიც ისევე საეჭვოდ გამოიყურება, როგორც სხვა დანარჩენი. ფრანსუა ტრიუფოს გმირები კი შენიანები არიან – ამას თავიდანვე გრძნობ და მშვიდად აგრძელებ ფილმის ყურებას. უკვე დიდი ხარ. აღარაფერს გიმალავენ.

„თავის შემოქმედებაში ფრანსუა ტრიუფო ორ თემას უტრიალებს სულ – სიყვარულსა და ბავშვებს. მოზრდილები, მაშინაც კი, როცა მათი ურთიერთობა ვნებიან სიყვარულს გამოხატავს, ტრიუფოსთან ყოველთვის ბავშვებს ჰგვანან. ისინი თამაშობენ სიყვარულით და თამაშს არ წყვეტენ მაშინაც კი, როცა სიყვარული სახიფათო ხდება; მაშინაც კი, როცა აშკარაა – სიყვარულობანას თამაში სიკვდილთან თამაშში გადადის“ (გოგი გვახარია, „ფრანსუა ტრიუფოს კინო ურჩევნია“). რა გასაკვირია, რომ ამ სიტყვების წაკითხვისას სწორედ „მეზობელი ქალი“ გამახსენდა – მივხვდი, რამ გახადა შეუძლებელი ამ ფილმის დავიწყება.

ფრანსუა ტრიუფო ამბობდა, ფილმებს ბავშვობის ოცნებების ასასრულებლად ვიღებო. ბავშვობის აჩრდილები მუდმივად თავს დასტრიალებდნენ, ის კი მათ სულაც არ უფრთხოდა, თამაშის გაგრძელება უხაროდა და იცოდა, რომ ყოველი ფილმის გამოსვლისას სამყაროში რაღაც იცვლებოდა.