„ერთი მოხუცი თავისი სახლში წინ რაღაცას ეძებდა. გამვლელებმა ჰკითხეს:

– რა დაგკარგვია, ძიაკაცო?

– ერთადერთი მონეტა დამივარდა და ვერ ვპოულობ, – უპასუხა მოხუცმა.

გამვლელებმაც დაიწყეს მონეტის ძებნა. მათ თანდათანობით სხვებიც შეუერთდნენ, მთლიანად გადაქექეს სახლის მიმდებარე ტერიტორია, მაგრამ ვერაფერი იპოვეს.

– მოხუცო, დარწმუნებული ხარ, რომ აქ დაგივარდა? – ჰკითხეს მას ბოლოს.

– არა, მონეტა შიგნით, სახლში დამივარდა.

– შენ რა, გაგიჟდი? მონეტა სახლში დაგივარდა და გარეთ გვაძებნინე? – აღშფოთდნენ გამვლელები.

– კი მაგრამ სინათლე ხომ აქ არის, სახლში კი ბნელა…

აღშფოთება მხიარულებამ შეცვალა, რომელიც შემდეგ თანაგრძნობაში გადაიზარდა და ბოლოს ერთმა დაყვავებით უთხრა მოხუცს:

– იმისთვის, რომ დაკარგული გეპოვა, შენ კი არ უნდა გამოსულიყავი სინათლეზე, სინათლე უნდა შეგეტანა შიგნით. როგორ იპოვი გარეთ იმას, რაც შიგნით დაკარგე?

მაშ,  რატომ არ ვიყენებთ ამ ცოდნას ჩვენს პირად ცხოვრებაში? რატომ არ ვიხედებით საკუთარ თავში და რატომ ვართ გადაყოლილი ყოველდღიურ  წვრილმანებს? რატომ ვეძებთ ბედნიერებას გარე სამყაროში? განა ის იქ დავკარგეთ?“

მასწავლებელი სულ ძიების პროცესში უნდა იყოს და ეს ძიება საკუთარ თავში უნდა მოახდინოს. მხოლოდ საკუთარი პრაქტიკის მიუკერძოებელი და თვითკრიტიკული ანალიზითა და შეფასებით არის შესაძლებელი მიზანმიმართული პროფესიული წინსვლა. მასწავლებელმა, რომელსაც სურს იყოს წარმატებული, უნდა აიღოს პასუხისმგებლობა საკუთარ თავზე, იზრუნოს პროფესიული ცოდნის განახლებასა და საკუთარი პედაგოგიური უნარების გაუმჯობესებაზე. ამის მისაღწევად კი კარგი იქნება, ის მუდმივად მუშაობდეს საკუთარ თავზე და თავისი საქმიანობების რეფლექსიას აკეთებდეს.

თითოეულმა მასწავლებელმა თავის თავს უნდა ჰკითხოს, რაში მდგომარეობს თავისი სისუსტე და ძლიერება, თავის მიერ დაგეგმილი და განხორციელებული რომელი აქტივობა არის წარმატებული თუ წარუმატებელი, მოკლედ: რა როგორ მოქმედებს? რა არის მისი ძლიერი მხარე? რა უნდა გააუმჯობესოს საკუთარ პედაგოგიურ პრაქტიკაში და როგორ?

1. რა არის რეფლექსია?

რეფლექსია არის ადამიანის მიერ საკუთარი პიროვნების, შესაძლებლობებისა და უნარების გაცნობიერება.

როგორც წესი, რეფლექსია ჩვენს ხელთ არსებულ ცოდნასა და წარსულში მიღებულ გამოცდილებაზეა დამოკიდებული.

რეფლექსია (ლათ. reflexio) ნიშნავს „უკან მიბრუნებას“, ფიქრს საკუთარ „მეზე“, მდგომარეობაზე, საქციელზე, წარსულ მოვლენებზე. ამრიგად, ეს არის „საუბარი საკუთარ თავთან“. ამასთან ერთად, რეფლექსია, თვითანალიზი, დამოკიდებულია თავად ადამიანის განათლებაზე, მორალურ მდგომარეობასა და თვითკონტროლზე.

რეფლექსია დაკავშირებულია მიზანმიმართულებასთანაც, ვინაიდან ადამიანი მიზნის დასახვისას თავისებურად გაიაზრებს კიდეც, როგორ მიაღწიოს მას.

ტრადიციულ ფსიქოლოგიაში განასხვავებენ სხვადასხვა სახის რეფლექსიას:

               კომუნიკაციურს – მისი ობიექტია სხვა, მეორე ადამიანის შინაგან სამყაროსა და მისი ქმედების მიზეზებზე წარმოდგენის შექმნა;

                 პიროვნულს – შემეცნების ობიექტია თავად შესამეცნებელი პიროვნება, მისი თვისებები, ქცევა, სხვებთან ურთიერთობის სისტემა;

                 ინტელექტუალურს – იგი გამოიხატება სხვადასხვა სახის სამუშაოს შესრულებითა და შესრულების გზების გაანალიზებით.

რეფლექსია სხვადასხვა სახისაა:

• განწყობის ანალიზი;
• წარმატების ანალიზი;
• ყოველდღიური თვითანალიზი;
• კოლეგის მუშაობის ანალიზი და სხვა.

რეფლექსია შესაძლოა გაკეთდეს, როგორც

• ინდივიდუალური;

•   ჯგუფური;
•   ზეპირი;
•   წერილობითი.

ინდივიდუალურია რეფლექსია, როდესაც რეალურად ხდება თვითშემეცნების ფორმირება, ანუ როდესაც ადამიანს შეუძლია თავისი სამუშაოს შეფასება და საუბრობს თვითშეფასების შედეგებზე.

ჯგუფურია რეფლექსია, როცა ჯგუფის ყოველი წევრი აქცენტს აკეთებს მაქსიმალურ შედეგზე. მაგალითად – „შევძლებდით თუ არა გაგვეკეთებინა ეს სამუშაო, ჩვენთან რომ არ ემუშავა ….. (სახელი)“

„ჩვენთან რომ ემუშავა, რაში დაგვეხმარებოდა ……. (სახელი)“ და ა.შ.

ზეპირია რეფლექსია, როდესაც საკუთარი და სხვისი პოზიციების „გაერთიანება“ ხდება, მაგალითად, პრობლემებს ადამიანები ხშირად საუბრის დროს განიხილავენ და საინტერესო გადაწყვეტასაც პოულობენ.

ზეპირი რეფლექსიის სახეებია: დიალოგი და დისკუსია.

წერილობითია რეფლექსია, რომელიც შეგვიძლია წერილობითი ფორმით გადმოვცეთ, რამდენიმე სახისაა: ესე, „საბორტო ჟურნალი“(სადაც იწერება მნიშვნელოვანი შეკითხვები), სხვადასხვა სახის დღიური (მაგალითად, ჩვეულებრივი დღიური, მხატვრული ალბომი, ციტატები და სხვა), წერილობითი ინტერვიუ, პორტფოლიო.

რეფლექსია ხშირ შემთხვევაში, მასწავლებლის პორტფოლიოს ნაწილად წარმოგვიდგება, თუმცა იგი დამოუკიდებლადაც ხორციელდება. მისი მიზანია, მასწავლებელმა გააანალიზოს, თუ როგორია მისი დამოკიდებულება სწავლების კომპეტენციებში. რეფლექსიის დროს მასწავლებელს შესაძლებლობა აქვს, გააანალიზოს, დაასაბუთოს ან გააკრიტიკოს თავისი გადაწყვეტილებები, იფიქროს ამა თუ იმ სასწავლო ტექნიკის გამოყენებისას მოსწავლეთა რეაქციებზე და მის უკუკავშირზე.

რეფლექსიის სააზროვნო საკითხები:

•   რა იყო ჩემი ყველაზე დიდი წარმატება?
•   რის საფუძველზე მივაღწიე ამას?
•   რა სირთულეს წავაწყდი?
•   რა არის ის, რისი გაკეთებაც არ გამომდიოდა ადრე, ახლა კი თავისუფლად შემიძლია?

რეფლექსიისთვის საჭირო სიტყვათა წყობაა:

• საინტერესო იყო..
• ყველაზე უკეთ გამომივიდა…
• ჩემი განწყობა…
• მე ვისწავლე…
• დღეს გაკვეთილზე მე შევძელი…
• გაკვეთილმა მომცა…
• გაკვეთილის დროს მე…
• რთული აღმოჩნდა…
• მე შევასრულე გეგმით გათვალისწინებული საქმიანობა…
• მე გავიგე, რომ…
• მე ახლა შემიძლია…
• მე შევიძინე…
• მე ვისწავლე…
• გაკვეთილი მომეჩვენა…
• ჩემთვის აღმოჩენა იყო, რომ…
• მე მნიშვნელოვანი მომეჩვენა…

ჩატარებული/ჩასატარებელი გაკვეთილის რეფლექსიის წარმოდგენისას სასურველია, ყურადღება გაამახვილოთ შემდეგ საკითხებზე:

• რამდენად მიაღწიეს/მიაღწევენ მოსწავლეები გეგმით განსაზღვრულ შედეგებს? უფრო მეტად რომელი შედეგების მიღწევით ვიქნები კმაყოფილი?
• რა გავლენა იქონია/იქონიებს გაკვეთილზე გამოყენებული სტრატეგიები:

ა) მოსწავლეთა ჩართულობასა და აქტიურ სწავლაზე?

ბ) მოსწავლეთა პროდუქტიულ ინტერაქციაზე?

• რა  გამოჩნდება/ჩანს მოსწავლეთა ნამუშევრებიდან? რას აითვსებენ/აითვისეს? რომელი უნარების განვითარება იკვეთება/გამოიკვეთება?
• მე რა გამომივიდა/გამოგივა ყველაზე უკეთ? რა სტრატეგიით მოვახდენ/მოვახდინე გამოწვევა? რა სტრატეგიებს გამოვიყენებ/გამოვიყენე ცოდნის კონსტრუირებისა და რეფლექსია-გამთლიანების ფაზებზე?
• როგორ შეიცვალა/შეიცვლება გაკვეთილის სამოქმედო გეგმა მსვლელობის პროცესში? რატომ?
• ამავე გაკვეთილის ხელმეორედ ჩატარების შემთხვევაში რას შევცვლიდი? როგორ გავაუმჯობესებდი საკლასო გარემოს, აქტივობებს, სტრატეგიებს/მეთოდებს, ინსტრუქციებს, მოსწავლეთა დაჯგუფებებს, რესურსებს, მოსწავლეთა შეფასებას?

როდის წერს მასწავლებელი რეფლექსიას?

მასწავლებელმა რეფლექსია უნდა აწარმოოს როგორც სწავლების დასაწყისში, რაც ეხმარება მას საკუთარი ძლიერი და სუსტი მხარეების იდენტიფიცირებასა და პროფესიული განვითარების შესაბამისი აქტივობების დაგეგმვაში, ასევე სწავლების პროცესში, რომლის საშუალებითაც აფასებს, რამდენად უმჯობესდება სასწავლო პროცესი; ასევე სწავლების გარკვეული ეტაპის დასასრულს (მაგ. სასწავლო წლის ბოლოს), რითაც მასწავლებელი აფასებს თავის მიღწევებს და ხელახლა გეგმავს პროფესიული განვითარების გზას წინა გამოცდილებაზე დაფუძნებით.

რაში ეხმარება მასწავლებელს კარგი რეფლექია?

რეფლექსიის გამოყენება და მისი ანალიზი მასწავლებელს ეხმარება, უფრო ეფექტიანად დაგეგმოს ახალი სამუშაო; მუშაობის პროცესში გამოვლენილი სუსტი მხარეები კი, შეუძლია გამოასწოროს ახალ სასწავლო წელს, ახალ თემასა თუ პროექტზე მუშაობისას, ხოლო ძლიერი, კიდევ  უფრო გააძლიეროს და დანერგოს.

რეფლექსია ეხმარება მასწავლებელს, გაზომოს საკუთარი წინსვლა, მოაგვაროს არა მარტო ხილული პრობლემები, არამედ ის პრობლემებიც აღმოაჩინოს და გადაჭრას, რომელთა არსებობა არც კი ჰქონდა გათვითცნობიერებული რეფლექსიის გაკეთებამდე.

დასკვნა

რეფლექსია პრაქტიკის ანარეკლია. იმისათვის, რომ ვიყოთ რეფლექსური მასწავლებლები, უნდა ჩამოვიყალიბოთ გარკვეული დამოკიდებულებები: გახსნილობა, პასუხისმგებლობა და საქმისადმი ერთგულება. მასწავლებლებს სჭირდებათ მზაობა, რათა კრიტიკულად შეხედონ როგორც საკუთარ, ისე კოლეგების იდეებსა და პრაქტიკას.

რეფლექსური უნარები მასწავლებელს საშუალებას აძლევს, საკუთარი თავი გამოიყენოს როგორც რესურსი პროფესიული განვითარებისთვის.  როგორც ზიგმუნდ ფროიდი  წერდა:  „ერთადერთი ადამიანი, ვისაც თავი უნდა შეადაროთ, არის ის, ვინც იყავით ადრე და ერთადერთი ადამიანი, ვისზე უკეთესიც უნდა იყოთ, ეს არის ის, ვინც ხართ ახლა“.

„განდეგილის“   სწავლებისას   ორ  ძირითად   სირთულეს ვაწყდებით: ეს გახლავთ ტექსტის გაგება, რადგან ნაწარმოების სიუჟეტი სხვადასხვა დროსა და სივრცეში ვითარდება და იდეურ-მხატვრული ანალიზი, თუ რისთვის დაწერა ილიამ იგი, რა პრობლემა განიხილა მასში და  როგორ ესახება მწერალს „ გზა ხსნისა“.   წარსული, აწმყო და მომავალი ილიას აზრსა და შემოქმედებაში  ერთმანეთთანაა გადაჯაჭვული.  მწერალი     პოემას იწყებს წარსულით,  „კლდეში შეთხრილი“  გამოქვაბულის აღწერით, სადაც წმინდა მამანი იღვწოდნენ და მათი მოწამებრივი ცხოვრების გამო გამოქვაბულის სიწმინდე იმდენად „სწამს დღესაც ერსა“, რომ  „ნადირსაც,  მუნ შეფარებულს, მონადირეც კი არ ახლებს ხელსა“.  შემდეგ  აწმყოში გადადის  და  გვამცნობს, რომ  წმინდა ალაგი მიუვალია  და „თუ არ ღვთის ღირსი“ იმ გარემოს ვერავინ მიეკარება, „და  თუ  შეჰბედავს, მსწრაფლ რისხვა ღვთისა ჭექა-ქუხილით მოევლინება“. ილია  პოემის დასაწყისშივე წარმოსახავს   თხზულების იდეურ მიმართულებას, კერძოდ, თითქოს ჩვეულებრივად იწყებს ამბის თხრობას  და გვამცნობს, რომ

„ოდესღაც ტაძარს, იმ გაუქმებულს, მეუდაბნოე შეჰკედლებია,

საიქიოსთვის ეს სააქაო დაუთმია და განშორებია.“

მწირს „ხორცი სულისთვის უწამებია“ და მისი ლოცვა-ვედრება ღმერთს უსმენია, სულიერი ღვაწლისათვის შემოქმედს მზის სხივი მოუვლენია. ლოცვის ჟამს მწირი ამ სხივს „თვის ლოცვანს ზედ დააყრდენდა“ და სულის სიწმინდეს ყოველდღიურად ასე ამოწმებდა. სიუჟეტის განვითარების ამ ეტაპზე  ავტორი  მეტად საინტერესო ცნობას გვაწვდის მწირის სარწმუნოებისა და სიწმინდის  შესახებ.  მეთერთმეტე კლასელებს უკვე  შესწავლილი აქვთ „გრიგოლ ხანძთელისა“ და „იოანე და ექვთიმე ათონელების  ცხოვრება “,  მათ მეტ-ნეკლებად იციან, რომ წმინდა მამები არ მიიჩნევდნენ  თავს წმინდანებად, „სიწმინდის შემოწმებაზე“ ხომ   ზედმეტია საუბარი. განდეგილის მოღვაწეობა  მარცხით რომ დამთავრდება, ეს ილიამ ამ მნიშვნელოვანი დეტალით  უკვე გვითხრა და პოემის ძირთადი აზრიცა  და იდეაც სწორედ მცირედმორწმუნეობის  ან არასწორი სარწმუნოების (ცრუმორწმუნეობის) მარცხია და არა განდეგილობისა.  აკაკი ბაქრაძე როგორც ბრძანებდა,  ეს პრობლემა იმდროინდელ საქართველოში   არ არსებობდა.

მართალია, განდეგილის სული განიწმინდა, მაგრამ ყოველივე ამქვეყნიურზე ჯერ არ ამაღლებულა. ამისათვის საჭიროა ძლიერი ცდუნების საშუალებით განწმენდილი სულის გამოცდა.  ამ გამოცდის კეთილად დაგვირგვინებით გამომჟღავნდება  მწირის  სულის სიმტკიცე და ურყეობა იმ გზისა, რომელსაც იგი  სულის ამაღლებისა და ამქვეყნიური ამაოებიდან დახსნის გამო  დაადგა .

საღამო ჟამს განდეგილი გაჰყურებს ჩამავალ მზეს, რომლის ხილვითაც

„წარტყვევნილ იქმნა განყენებული

და ვით ცხოველს ხატს, ღვთის დიდებისას,

შესცქერდა მზესა განცვიფრებული“.

უეცრად ცა მოიღრუბლა, ატყდა ჭექა-ქუხილი. პოემის დასაწყისში ილიამ გვამცნო ასეთი ამინდის მიზეზი. ახლა კი პირიქით ხდება-ცუდი ამინდი და ჭექა-ქუხილი მწყემს ქალს აიძულებს,  გამოქვაბულს მიმართოს. ისე საშინლად გაავდრდა, თითქოს  „ღმერთი სჯის ქვეყანას ცოდვილს დღეს მას საშინელს განკითხვისასა“. ბედის დაცინვას მიაგავს ამ დროს განდეგილის ლოცვა ქვეყნის გადარჩენისათვის. როგორც ვიცით,   „თუ არ ღვთის ღირსი“, გამოქვაბულს  ვერავინ გაეკარებოდა, აქედან გამომდინარე მწყემსი ქალი ღვთის ღირსია  ან უფრო მეტიც………..

განდეგილი შინაგანად გრძნობს, რომ „განსაცდელი რამ“ მოელის. ადამიანის ხმის გაგონებაზე მისი  კითხვა -„ვინა ხარ, კაცი თუ მავნე აქ მოგზავნილი ეშმაკისაგან?“ _მწირის დარღვეული სულიერი სიმშვიდის დამადასტურებელია. განდეგილის შიში კიდევ უფრო მატულობს მაშინ, როდესაც  ქალის ხმას შეიცნობს უცნობის ხმაში:_„შეკრთა, შეშინდა ამა ხმისაგან, ნუთუ აწ ბედმა ქალის სახითა განსაცდელი რამ მას მუვლინა“.

მწირისათვის  ნათელია, რომ ქალის გამოცხადება მასთან ღვთის ნებაა  მისი სულის გამოსაცდელად,  მაგრამ  არ ფიქრობს იმის შესახებ, რომ შესაძლოა საკუთარი ვნებები განცდიდნენ მას, რამეთუ ყველა ვნება „დამარხული და განსვენებული“ ჰგონია;  მისი სული, ჯერ კიდევ ხორცში რომ იმყოფება,  არც ამას ითვალისწინებს ხიბლის  წყალობით  დაბრმავებული  მოღვაწე. ხიბლი _კიდევ ერთი მნიშვნელოვანი სულიერი დაავადებაა, რომელშიც ქართველი ერი იმყოფებოდა (და სამწუხაროდ დღესაც ვიმყოფებით). „განდეგილის“ სრულყოფილად შესწავლისთვის  ამ პრობლემის ახსნა-განმარტებასაც  გარკვეული დროის დათმობა ესაჭიროება.

დავუბრუნდეთ „მწყემს ქალს“, იგი იწყებს ამბის თხრობას, თუ როგორ გაიტაცა ბუნების მშვენიერებამ და ჩამავალი მზის ხატებამ: „შევხედე თუ არ იმ მზეს, იმ ცასა, გავშტერდი, ვეღარ მოვსხლიტე თვალი. ღვთის სახესავით, გარს შუქმოსხმული,  მთის წვერზედ დიდი  მზე ბრწყინვალებდა“.

განდეგილისათვის ქალი სულგანუწმენდელია, რადგან ერში ცხოვრობს, მისი სული კი განწმენდილი, მაშ რატომ ან როგორ აღიქვამს  ორივე ადამიანი მზეს ღვთის სახედ?!  ამ კითხვას ილია არ სვამს, სამაგიეროდ ქმნის მისი გაჩენის რეალურ შესაძლებლობას, რაც გამორიცხავს განდეგილის მიერ იგივე კითხვის შეუცნობლობას;  სწორედ ამან გააორა მწირის  სული.

ქალის კითხვას _„მოშორდი და აქ სულ მარტოკა ხარ?“_ მწირი პასუხობს: „შენვე სთქვი, სხვა ვინ მოხედავს ქვეყნით, ერთს დავიწყებულს და განდეგილს მწირს“_ ამ სიტყვებით განდეგილის წუხილი,  წუთისოფლის უარყოფით გამოწვეული,  ჯერ კიდევ გაუცნობიერებელია, ხოლო , როდესაც ამბობს: „ასეთი არის ჩანს ნება ღვთისა“  _ამით უკვე აშკარად ამჟღავნებს რწმენის არამდგრადობას.  უდიდეს შინაგან მღელვარებასა და სულიერ გაორებას  მწირი შემდეგი  სიტყვებით  აცნობიერებს: „გზა ყველგან არის…  ხოლო გზა  ხსნისა  ასეთი მერგო მე… უბედურსა…“

გაორებულ, რწმენაშერყეულ სულს არ ძალუძს ცდუნებაზე გამარჯვება, ხოლო მარცხის შემთხვევაში სინანული და სასოება. ამიტომ შერისხა ღმერთმა განდეგილის სული: „მივარდა ლოცვანს,  დააყრდნა სხივზედ და ეჰა, სხივმა არ დაიჭირა.“

პოემის სრულფასოვნად შესასწავლად ასევე საჭიროა ბავშვებმა გაიაზრონ  მწყემსი ქალის  მხატვრული სახე-სიმბოლო. ამისათვის, უპირველეს ყოვლისა, მის პროფესიაზე უნდა ვისაუბროთ.  მწყემსობა ქალის პროფესია არაა. მწყემსი სახარებისეული სახე-სიმბოლოა.  შესაძლოა იმ მწყემსს, რომელიც განდეგილს ესტუმრება,  ქალის სახე ჰქონდეს, მაგრამ სულაც არ იყოს ქალი. წმინდა მამათა ცხოვრებიდან  ვიცით,  ანგელოზები  ან დემონები სხვადასხვა სახით როგორ ეცხადებოდნენ მათ, გლახაკის შესამოსელით სამგზის როგორ ესტუმრა მაცხოვარი ერთ დედაკაცს, ასე რომ,  მხოლოდ ერთ  კონტექსტში  მწყემსი ქალის მხატვრული სახის განხილვა, ჩემი აზრით, შეუძლებელია, თუ იმასაც გავითვალისწინებთ, რომ ქალი თავს „მამის ურჩს“ უწოდებს და დასძენს,  რომ,  მიუხედავად „ცხვარის“ დაკარგვისა, მამა ყველაფერს აპატიებდა, ოღონდ ის „უვნებელი“ ენახა. ამ შემთხვევაში „უძღები შვილის“ სახე-სიმბოლოთაც შეიძლება მოვიაზროთ იგი. (ამ დეტალთან დაკავშირებით ბავშვებს ვეუბნები, რომ ეს ჩემი სუბიექტური მოსაზრებაა და მას თავზე არავის  ვახვევ.  შესაძლოა, ილიას ეს აზრადაც არ მოსვლია პოემის წერის პროცესში, მაგრამ მამის ურჩობა და ქონების დაკარგვა ის ორი ფაქტორია, რომლითაც მწყემსი ქალი ნამდვილად ჰგავს უძღებ შვილს) ვფიქრობ, სწორედ მისი საშუალებით აცნობიერებინებს მწერალი მწირის სულის ცხონებისათვის არჩევანის მცდარობას, ნაკლებმორწმუნეობასა  და ხიბლს,  რომლიდანაც მარცხის გარეშე  გამოსვლა თითქმის შეუძლებელია. სამწუხაროდ სწორედ ესაა ილიასდროინდელი საქართველოს აწმყო:

„და იქ სად წმინდანთ უდიდებიათ

ღმერთი მსჯავრის და ჭეშმარიტების,

იქ, სად უწირავთ უფლისა მიმართ

მსხვერპლი ქებისა და ღაღადების,_

აწ შორის ნანგრავთ და ნატამალთა

მარტო ქარიღა დადის და ქშუის,

და გამომფრთხალი ჭექა-ქუხილით

მუნ შეხვეწილი ნადირი ღმუის“……

რაც შეეხება მომავალს, ჯერ კიდევ 1872 წელს  ილია წერდა:

„ჩემო კარგო ქვეყანავ, რაზედ მოგიწყენია!…

აწმყო თუ არა გვწყალობს, მომავალი ჩვენია,“

თითქმის ათი წლის შემდეგ1883 წელს წერს  „განდეგილს“  და ის მომავალი, რომელიც უნდა რომ  მის საყვარელ ქვეყანას ჰქონდეს, სამწუხაროდ  ჯერ კიდევ არსად ჩანს.

ამიტომ  გააშიშვლა  ადამიანის სული ილიამ თავის პოემაში და მისი  ურთულესი ბუნება გვიჩვენა. თუმცა, ეს ისე ღრმად მოათავსა ტექსტში, როგორც თავად ადამიანის სული- ღრმა და ძნელსაწვდომი.

გამოყენებული ლიტერატურა:

1. აკაკი ბაქრაძე – „მწერლობის მითვინიერება“.

ღვინის ექსპერტების აზრით, აზრით, ქართული მეღვინეობის ყველაზე სუსტი წერტილი არის ცუდად მოვლილი ვენახები. ვენახების ცუდად მოვლა კი საქართველოში იწყება იმით, რომ ადამიანი როდესაც აშენებს ვენახს, თითქმის არასოდეს აკეთებს ნიადაგის ანალიზს იმიტომ, რომ ვენახის გამშენებელთა დიდ ნაწილს არა აქვს სათანადო ცოდნა, თუ რა საფეხურები უსწრებს წინ ვენახის გაშენებას. უბრალოდ ყიდულობენ ნერგს, რგავენ, აკეთებენ პლანტაჟს და ჰგონიათ, რომ ვენახი უკვე გაშენებულია. არადა, სათანადო შესწავლისა და ნიადაგის სტრუქტურის გაუმჯობესების გარეშე (ვენახის მოთხოვებთან შესაბამისობაში რომ მოვიდეს) ვენახის გაშენება უბრალოდ არასწორია. მით უმეტეს, რომ ამის გაკეთების შანსი მევენახეს აქვს ერთადერთხელ – ვენახის გაშენების წინ. წლების მერე როდესაც ადამიანი აღმოაჩენს  პრობლემებს, ხვდება, რომ თურმე ნიადაგში რაღაცა არ არის წესრიგში, მაგრამ ყველაფერი უკვე გვიანი იქნებაა.

ერთი ჰექტარი ვენახის გაშენება ჯდება დაახლოებით 15 ათასი ამერიკული დოლარი და როდესაც ქართველი მევენახე ამხელა ინვესტიციას დებს, აუცილებელია, რომ ყველაფერი სწორად დაგეგმოს და განახორციელოს. ვენახის გაშენების მეორე ეტაპზე არსებობს უკვე სხვა დიდი რისკი, რაც ჩვენს ქვეყანაში ხშირად არაა ხოლმე გათვალისწინებული და ესეც იმის ბრალია, რომ არცთუ ბევრი კარგი და მცოდნე მევენახე გვყავს. საუბარია ვენახების გაშენებაზე საკუთარ საძირეზე. ბევრი მევენახე უბრალოდ არ ირთულებს საქმეს და ე.წ. ამერიკული საძირის ნაცვლად, ვენახს თავის ბუნებრივ საძირეზე აშენებს, რაც პირდაპირ შეიძლება ითქვას, რომ თავიდანვე დიდი შეცდომაა და დიდი საფრთხის შემცველიცაა. (სხვათა შორის ეს ევროპაში აკრძალიულია) რა თქმა უნდა ფაქტია, რომ საკუთარ ფესვზე ვაზი თავისი ჯიშურობის გამოვლინებას 100%–ით ახდენს, რაც ძალიან კარგია, თუმცა დაავადებების მიმართ ასეთი ვაზი გამძლე საერთოდ არაა და ერთ დღეს მევენახემ ასე გაშენებული მთელი ვენახი შეიძლება უბრალოდ დაკარგოს. თავის დროზე საქართველოში არსებობდა 10–ზე მეტი ქართული საძირე ჯიში, რომლებიც შეტანილი იყო სორტიმენტში. ნიადაგის თავისებურებიდან გამომდინარე, საძირე ხშირად გადამწყვეტია ხოლმე. არასწორ საძირეზე დამყნობილი ვაზი შეიძლება აღმოჩნდეს სავალალო მდგომარეობაში.

ასევე დიდ პრობლემას წარმოადგენს ისიც, რომ მევენახეების დიდი ნაწილი უბრალოდ ემიპირიული ცოდნით საზრდოობენ და საერთოდ არ ითვალისწნებენ რამდენად რეალურია ვაზის მოყინვის საფრთხეები, ტენიანობა, ვაზის რიგების ექსპოზიცია (რომელ მხარეს უნდა იყოს ვაზი მიმართული მაგალითად: სამხრეთისაკენ თუ აღმოსავლეთისაკენ)  და სხვა… როგორც წესი ამ ყველაფერის ანალიზიც არ კეთდება.

პრობლემებია მეღვინეობის ინდუსტრიის მეორე მიმართულებაში – ღვინის წარმოებაშიც. ღვინის წარმოებაშის კუთხით საქართველოში საკმაოდ დიდი ტრადიციები არსებობდა. მეღვინეობა ისწავლებოდა რამდენიმე უმაღლეს სასწალებელში და ამან განაპირობა ის, რომ კარგი მევენახეების დეფიციტის ფონზე, დღეს საკმაოდ ბევრი კარგი მეღვინე გვყავს. თუმცა დასადგენია. ღვინის წარმოებაში რა საჭიროებები და მოვალეობები არსებობს.

პრობლემების თავი და თავი ისაა, რომ საქართველოში ჯერ კიდევ ვერ დაინერგა მევენახე–მეღვინის სახელობო განათლება. ამ მიმართულებით დიდი ხანია მუდმივად მსჯელობენ. ერთი შეხედვით შეიცვალა მიდგომებიც, მაგრამ სახელობო განათლების მოდელზეც კი ვერ შეჯერდნენ. ამ 6–7 წლის წინ საქართველოში მეღვინეობის გერმანული მოდელის დანერგვა დაიწყო, თუმცა სამი წლის წინ გადაწყდა, რომ ზოგადად ქართული განათლების სისტემისათვის გერმანული მოდელი შეუფერებელია (რადგან მთელი ღვინის განათლების სიტემა მხოლოდ მევენახე–მეღვინის ინტერესებზე იყო მორგებული) და ქვეყანა გადავიდა შოტლანდიურ სისტემაზე, სადაც მეორე უკიდურესობაში ჩავვარდით და მევენახე–მეღვინე საერთოდ მეორე ხარსხოვანი გახდა.

ახლა სრულიად ახალ სისტემაზე მიდის მუშაობა და დარგის სპეციალისტებს იმედი აქვთ, რომ  ყველაფერი უკეთესობისკენ წავა. თუმცა სანამ საქართველოში სასწავლო პროგრამას დავნერგავთ და კურსდამთავრებულები არსებულ მძიმე მდგომარეობას ცოტათი მაინც გამოასწორებენ, მანამდე ქარხნებში ყოველდღიურად ფუჭდება ძვირადღირებული ტექნიკა და უამრავი ინვესტიცია იფლანგება მავანთა არაპროფსიონალიზმისა და უცოდინრობის გამო.

ქართველ მეღვინეებში არსებობს შეხედულება, რომ  რომ საქართველოში ყველაზე კარგი მარკეტინგული მიდგომა ამერიკელ–ქართველ მეღვინეს – ჯონი ვურდემანს გააჩნია და ყველაზე სწორად და კარგად იგი ყიდის თავის ღვინოს. აშკარაა, რომ ამ ადამიანს  უფრო ფართო ხედვა აქვს ღვინის მარკეტინგის კუთხით, ვიდრე დიდი ღვინის კომპანების უმეტესობის მარკეტინგის განყოფილების წარმომადგენლებს. ზოგადად მარკეტოლოგია რთული დარგია და ყველაზე ლოგიკურად მიღებული გადაწყვეტილებებიდანაც უმეტესობა არ ამართლებს და წარმოსადგენადაც კი რთულია რა შედეგები შეიძლება მოიტანოს იმ გადაწყვეტილებებმა, რომლებიც სფეროს ნაკლებად მცოდნეების მიერ იქნება მიღებული…

როდესაც მეღვინე ყიდულობს ე.წ. დამხმარე მასალებს, მას ასევე ხშირად არ აქვს ცოდნა ამ მასალების კონკრეტული საჭიროებების შესახებ და როგორც ჩანს ეს  ყველაფერი ხშირად ღვინის ხარისხზეც უარყოფითად აისახება. დავით ჩიჩუას აზრით, საქართველოში ღვინოსთან და მეღვინეობასთან დაკავშირებით ინფორმაციის ნაკლებობას ისიც განაპირობებს, რომ ძალიან იშვიათად იმართება კონკრეტული ღვინის, საღვინე დანადგარების, ხელოვნური საფუარის თუ სხვა მნიშვნელოვანი მეღვინეობასთან დაკავშირებული ატრიბუტების პრეზენტაცია–წარდგენა. ეს მაშინ, როდესაც ევროპაში მეღვინეოაბში მცირე სიახლეზეც კი პრეზენტაციები და გაცნობითი ხასიათის შეხვედრები იმართება. ასევე პრობლემატურია მეღვინეობისათვის საჭირო დანადგარების შეკეთება–რემონტიც. როგორც დავით ჩიჩუა ამბობს, საქართველოში ღვინის დიდ ქარხნებში როცა რაიმე დანადგარი ფუჭდება, მისი შეკეთების მცოდნე ადამიანებს ვერ პოულობენ და იძულებული ხდებიან სოლიდური თანხის სანაცვლოდ გაფუჭებულის მაგივრად ახალი დანადგარი იყიდონ. ამის გამო ხშირია შემთხვევები, როდესაც ღვინის კომპანიის მფლობელები ერთბაშად რამდენიმე ერთნაირ დანადგარს ყიდულობენ, რათა გაფუჭებულის ჩანაცვლება ადვილად და სწრაფად მოახდინონ. ეს ზრდის საწარმოს ხარჯებს, რაც, რა თქმა უნდა, უკვე დიდი პრობლემაა.

მოტივირებული მოსწავლე წარმატებული გაკვეთილის ჩატარების ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი განმაპირობებელი ფაქტორია. რატომ უნდა ვისწავლო? – კითხულობს ბავშვი. ყველამ ვიცით ამ კითხვაზე პასუხი, თუმცა ძალიან ძნელია, აუხსნა ბავშვს, თუ რა მნიშვნელობა აქვს სწავლას, რაში უნდა გამოვიყანოთ ის სამომავლოდ, როგორ დაგვეხმარება ის შემდგომ წარმატების მიღწევაში და ა.შ. განსაკუთრებით რთულია ეს დაწყებით კლასებში, სადაც არ ხდება მოსწავლის შეფასება ნიშნებით. გაცილებით მარტივი და იოლი გასაგებია, თუ მას შევთავაზებთ ,,ჯილდოს“ ყოველი კონკრეტული მოქმედებისათვის.

კარგად მახსოვს, თუ რა სიხარული მომგვარა ჩემი პირველი მასწავლებლის მიერ წითელი ბარხატის მუყაოზე  ამოჭრილმა ვარსკვლავმა, რომელსაც  ეწერა 5-იანი! ეს იყო   კარგი შეგრძნება, რომელიც მაძლევდა სტიმულს, რომ მეორე დღისთვისაც მომემზადებინა გაკვეთილი და მიმეღწია წარმატებისათვის. მაგრამ ხშირად ხდებოდა ისე, რომ ეს ფრიადის აღმნიშვნელი ვარსკვლავი მრჩებოდა სახლში, შესაბამისად შეუძლებელი იყო ის გადაგვეცა სხვა მოსწავლისათვის ან აცდენდა ბავშვი და იმიტომ ვერ აბრუნებდა სანატრელ ვარსკვლავს და ა.შ. გარდა ამ პრობლემისა, მაშინვე მიჩნდებოდა რაღაც ფარული პროტესტის გრძნობა – რატომ უნდა ყოფილიყო შეფასების კრიტერიუმად მხოლოდ 5-იანი, ნუთუ არ ქონდა მნიშვნელობა ძალიან კარგად მოყვებოდი გაკვეთილს თუ ,,ისე რა“? ამ ვარსკვლავის ფონზე აღარც 4-იანი ფასობდა და აღარც 3-იანი, არადა მოსწავლეთა უმეტესობა ყოველგვარი შეფასების გარეშე რჩებოდა და ვიყავით მხოლოდ რამოდენიმე ბავშვი, ვის თვალშიც ბოლოს აზრს კარგავდა ის ვარსკვლავები, რომლებიც უკვე საკუთრად მიგვაჩნდა.

ამიტომ, როდესაც მასწავლებლობა დავიწყე,  მიზნად დავისახე, მომეფიქრებინა რამე ისეთი ეფექტური მეთოდი, რომელიც საშუალებას მომცემდა მომეხდინა მოსწავლეებში სწავლის მოტივირება ისე, რომ არ დარჩენილიყო არც ერთი ბავშვი სამართლიანი და დამსახურებული შეფასების გარეშე. ყოველ კონკრეტულ ქმედებას ვაფასებ „პლუსით“. „პლუსის“ მიღების რამდენიმე გზა არსებობს:

1. გაცდენის არქონა 10 გაკვეთილის განმავლობაში ზედიზედ;
2. 5-ჯერ ზედიზედ მოტანილი საშინაო დავალება;
3. გაკვეთილებზე ჩართულობა;
4. ყოფაქცევის „პლუსი“;
5. შესრულებული პროექტი;

მოსწავლეები აგროვებენ „პლუსებს“, რითაც შეუძლიათ აირჩიონ ჩემს მიერ შეთავაზებული ე.წ. „სტიკერი“. გვაქვს სხვადასხვა ღირებულების მქონე „სტიკერები“, ზოგიერთი მათგანი 3 პლუსიანია, ზოგი – 5-იანი, გვაქვს 10 პლუსიანი სტიკერი და ბოლოს ე.წ. 15 პლუსიანი „გრანდიოზული“ სტიკერი. მოპოვებული სტიკერი აუცილებლად იკვრება საგნის რვეულში და უკეთდება წარწერა ჩემ მიერ, რათა არ მოხდეს მისი „ფალსიფიცირება“.

ეს, ერთი შეხედვით, ბავშვური თამაში ძალიან ეფექტურად მოქმედებს მოსწავლეებზე. დასვენებაზე ისინი აქტიურად განიხილავენ, თუ ვის რამდენი „სტიკერი“ აქვს, ვინ ჩაიკრა გრანდიოზული „სტიკერი“ და ვის რამდენი პლუსი აკლია სანატრელი შედეგის მოსაპოვებლად.  აჩვენებენ ერთმანეთს უკვე ჩაკრულ ჯილდოებს და ამაყობენ თავიანთი მიღწევებით. ამგვარად, ხდება არა მხოლოდ ფრიადოსანი მოსწავლეების შეფასება, არამედ აბსოლუტურად ყველა მოსწავლის წახალისება.

აუცილებელია, გავამახვილოთ ყურადღება მშობლისა და მასწავლებლის კოორდინირებულ მუშაობაზე. თუ მშობელი თავის შვილს შეაქებს მიღწეული წარმატებისთვის, შეაგულიანებს და დაუსახავს მიზნად უფრო დიდი სტიკერის მოპოვებას, ბავშვი გაორმაგებული ძალითა და ენერგიით შეეცდება სწავლასა და დამსახურებული პლუსის მოპოვებას.

მოტივაციის ამაღლების განსხვავებულ მეთოდს მივმართავ ზედა კლასებში. მოსწავლეების წახალისება ხდება ე.წ. ,,ბონუს ქულით“. კარგად მოყოლილი გაკვეთილისთვის, სწორად გაცემული პასუხისთვის, გამორჩეული ყოფაქცევისთვის მოსწავლე იღებს ,,ბონუს ქულას“, რომლის გამოყენებაც შეუძლია ნებისმიერ დროს. ასე, მაგალითად, თუ მოსწავლე გაკვეთილზე დაიმსახურებს  8 ქულას და მანამდე მოპოვებული აქვს ,,ბონუს ქულა“, სურვილის შემთხვევაში ამატებს „ბონუს ქულას“ მიღებულ ნიშანს და ჟურნალში ეწერება 9-იანი. ეს მეთოდი კარგად მუშაობს ზედა კლასებში და დადებით ზეგავლენას ახდენს მოსწავლეების მოტივაციაზე.

გასაკვირი არ არის, რომ ბავშვებს თამაში განსაკუთრებით უყვართ.ამ დროს ისინი ითვისებენ სასიცოცხლოდ აუცილებელ უნარებსა და ჩვევებს, იმდიდრებენ სოციალურ წარმოდგენებს, უვითარდებათ შემოქმედებითი უნარები. დაწყებით კლასებში მათემატიკის საკითხების სწავლებისას დიდი მნიშვნელობა აქვს როლური თამაშების გამოყენებას. მინდა გაგიზიაროთ ჩემი გამოცდილება. გთავაზობთ აქტივობებს,რომელშიც ჩანს, როგორ შეიძლება როლური თამაშით ლამაზად შეინიღბოს რთული მასალა.

      მიზანი  – სასკოლო ცხოვრების გამრავალფეროვნება,მათემატიკის მიმართ სიყვარულის გაძლიერება, შემოქმედებითი უნარების განვითარება.

როლური თამაში

თემა – მარტივი რიცხვები

მოსწავლეებს ვუხსნი –  რა არის მარტივი და შედგენილი რიცხვი და ვიწყებთ მათ განხილვას ციფრების საშუალებით. ვეუბნები, რომ ვითომ ისინი არიან ციფრები საქართველოს სხვადასხვა კუთხიდან და ერთ მშვენიერ დღეს ,,ჩხუბი“ მოუვიდათ ვინ უკეთესია… გავანაწილოთ როლები და მათ მიერ სათქმელი სიტყვები. კინკლაობას იწყებს გურული, რომელიც ესალმება სხვებს.

გურული შვიდიანი – კაი გამარჯობა თქვენი, მე ვარ გურული ციფრი შვიდი, მარტივი ვარ, ორი გამყოფი მაქვს, ყველგან მე ვარ. მაგალითად: ცისარტყელა შვიდი ფერისგან შედგება. რეიზა არ შეიძლება ახლა რვა ფერისგან შედგებოდეს? სამყარო სავსეა ნაირ-ნაირი ფერებით ან და ფიფქია და რვა ჯუჯა რომ ყოფილიყო ვითომ რა უჭირდა? მერვე სახელი ვერ მეიგონენ თუ რა? ახლა ჩემი შვიდი ნოტის გარეშე რომელი მუსიკა დაწერილა? მოკლედ ვინცხა ვარ, მაგარი კაი ვინმე ვარ და არ მიწყინოს ნულმა, მარა, კიდე კაი, ნული რომ არ ვარ ღარიბი და თლა წაქცეული, თვარა ყველა გამაგდებდა სახლიდან. კაი ახლა აღარ შეგაწყენთ თავს ჩემი ლაზღანდარაობით, წევეი მე, წევეი.

ვნახოთ რას უპასუხებს მას ნული, ანუ ქუთაისელი წრიპოიე.

        ქუთაისელი ნული – ბუჯო, ახლა კი ვარ წრიპოიე, მარა არ ვარ კრიჯანგი კაცი და იმიზა მიძახიან წრიპოიას. რაც მქონდა ბუჯო, გაჭირვებულ ხალხს ჩამუურიგე და ახლა ქი ვარ ცარიელ ტარიელი და არაფრის მქონე. ახლა მაი შვიდიანი რომ დეეყუდა და მებლატავება, ვინაა ახლა მაგის საბლატაო? არ ვარ მე მარტივი კაცი, არც ნატურალური ვარ და ცოტა მომერიდოს ხომ შეიძლება?

ჩხუბის შესახებ შეიტყო  ცხრიანმა აჭარიდან და მოვიდა გასაშველებლად.

       აჭარელი ცხრიანი – აგართვით სალამიი, მე გახლავართ ღრმად პატივცემული ცხრიანი აჭარიდან, აქზე რომ მოვდიოდი ცხრაი მთაი გემევიარე, ცხრაი ზღვაი გადმოვცურე,ცხრა წყარო დავლიე, აქზე ცხრათვალა მზემ დამწვა და მოლანდებები დემეწყო, მომელანდა ცხრათავიანი დევი და ცხრა პირი ტყავი ავართვი, მეცხრე თავს რომ ვჭრიდი, აი ორი ყაძახი დევინახე მოჩხუბარი. მოვედი ახლა, მარა ისედაც არ ვარ ჭოვ, მარტივი კაცი და დაღლილზე არ შემიძლია ახლა ამგენის გაშველება და დავძახებ რაჭველს.

ამ დროს გასაშველებლად მოდის რაჭველი

      რაჭველი ერთიანი – მოგესალმებით, ქვე შენი ჭირიმე,მე ვარ დოუხურდავებელი კაცი ერთი. რა გაგიკვირდათ? დოუხურდავებელი ვარ აბა რაი? ყველა რიცხვის გამყოფი ვარ და აბა ერთი ჩემი გაყოფა სცადოს ვინმე ბოშუნამ. ნეტა ჩემსავით დოუხურდავებელი იყოს ჩვენი სამშობლო. მე თვლის საწყისი ვარ და დინჯი კაცი ვარ, არც მარტივი ვარ და არც შედგენილი. რაჭველის ადრე გაკეთებული საქმე ჯერ არ მინახავს და დავუძახოთ ქვე შენი ჭირიმე თბილისელს.

მოვიდა თბილისელი

       თბილისელი სამიანი – მოგესალმებით ტო, ამ ორმა როგორ შემაწყინა თავი, რა აქვთ ახლა ამათ საჩხუბარი, ორივე რაიონიდან არის ჩამოსული. მეც კარგი რიცხვი ვარ მარტივი, საკმაოდ მოწესრიგებული და აქტიური ტყუპი და-ძმა მყავს, ორიანი და ხუთიანი, ორივე მარტივია და ჩემს მეზობლად ცხოვრობენ, ანუ მხოლოდ ორი გამყოფი გვაქვს.

ამ დროს მოვარდება მეგრელი

მეგრელი ექვსიანი – გომორძგუა, მე ერთი მეგრელი ციფრი ვარ, ვინაა ახლა მაგი თავხედი და უზრდელი ციფრები ჩემს თვალწინ თავის ქება რო გაუბედია. მე ექვსიანი ვარ, არ იცით მეგრელები ამშვი რიცხვს სრულყოფილს რომ ეძახიან? ამშვი საკუთარი გამყოფთა ჯამის ტოლია, აბა ერთი დამენახეთ, რომელი ხართ ციფრებს შორის სრულყოფილი? ართი არც მარტივია და არც შედგენილი, ჟირი, სუმი, ხუთი, შქვითი მარტივები არიან სრულყოფილი კი მარტო მე ვარ.

ამ დროს მკაცრი სახით მოდის ორი ციფრი- სვანი ოთხიანი და მთიული რვიანი

სვანი ოთხიანი – სხვებს რატომ ჰგონიათ ჩვენზე უკეთესები არიან?წყვილი ვართ. არ ვართ მარტივი ხალხი მთიდან მოვსულვართ და დაგვეჯერება.

      მთიული რვიანი – მე ძალიან ლამაზი, წელში გამოყვანილი რიცხვი ვარ. რუსულად ВОСЕМ მქვია,ი ნგლისურად-EIT  და გერმანულად -AXT, ჰოდა, ახლა ავხტები და დავხტები და მანდილს ჩავაგდებ და მორჩეს ამბავი.

      თუ ჩვენ ამ როლური თამაშის საკლუბო დონეზე მომზადება გვინდა, დავამატოთ თითოეული ციფრის ან კუთხის სახასიათო ელემენტი.

მაგალითად:

მეგრელმა ექვსიანმა მოიყვანოს   მეგრელები და შესრულდეს მეგრული სიმღერა,

აჭარელმა ცხრიანმა ბოლოში დაამატოს: ჩემი ბიჭები და გოგოები კი არიან მზისგან დატოკვილი, მარა, ერთი კაი აჭარულს მაინც გაჩვენებთ და თქვენ აქზე კი შეამოწმეთ, რვაია იგი თვლაი თუ ცხრაი. ასევე ქართული ფოლკლორიდან აჭარის სხვა წარმომადგენლებმა განიხილონ ლექსები ცხრიანის გამოყენებით, ასეთი უამრავია. ასევე, ანდაზები ცხრიანის გამოყენებით. ასეთებიც ბევრია, რადგან ადამიანს ცხრა ადრე ყველაზე დიდი ეგონა და ეს ფაქტი ქართულმა ფოლკლორმა შემოინახა.

გურულმა შვიდიანმა ბოლოს თქვას ჩემი შვიდი ნოტი მევიდეს აქანაო და რომელიმე სიმღერა შესრულდეს ნოტებზე  ან შესრულდეს გურულების ცეკვა ფარცა, ისაუბროს მსოფლიოს შვიდ საოცრებაზე.

სვანმა ოთხიანმა შეასრულოს სვანური ცეკვა, რაჭველმა რაჭული, მთიულმა მთიულური.

ამის შემდეგ მათ არასოდეს დაავიწყდებათ, რომელი ციფრი როგორია და ადვილად შეძლებენ დანარჩენების სწავლას. შეექმნებათ დადებითი განწყობა.

მასწავლებელი უფლებამოსილია, იკითხოს ბიბლია ან სხვა სახის რელიგიური ტექსტი, ასევე სხვაგვარად ისარგებლოს რელიგიის თავისუფლებით, თუმცა არა მოსწავლეთა თანდასწრებით. აშშ-ის სასამართლო პრაქტიკით, იკრძალება მოსწავლეთა თანდასწრებით მასწავლებლის ლოცვა.

საქმეში Roberts v. Madigan ფედერალურმა სააპელაციო სასამართლომ გამოთქვა მოსაზრება, რომ სკოლის ადმინისტრაცია უფლებამოსილი იყო, აეკრძალა მასწავლებლისთვის ბიბლიის ჩუმად კითხვა. ასევე კანონიერი იყო მასწავლებლისთვის სასკოლო დროს საკლასო ოთახში ბიბლიის დატოვების აკრძალვა. გარდა ამისა, სასამართლომ კანონიერად მიიჩნია სკოლის ადმინისტრაციის გადაწყვეტილება, რომლის მიხედვითაც მასწავლებელს საკლასო ოთახის ბიბლიოთეკაში არ შეეძლო განეთავსებინა რელიგიური შინაარსის წიგნები და საკლასო ოთახში გამოეკრა პოსტერი, რომელზეც იკითხებოდა: „მხოლოდ თვალი უნდა გაახილო იმისთვის, რომ ღვთის ხელი დაინახო”.

თუმცა აღსანიშნავია, რომ რობერტს არასდროს წაუკითხავს ბიბლია ხმამაღლა მისი მოსწავლეების თანდასწრებით და არასდროს უმსჯელია მოსწავლეებთან რელიგიურ საკითხებზე. მიუხედავად ამისა, სასამართლომ ჩათვალა, რომ სკოლის ადმინისტრაციას მისთვის უნდა აეკრძალა ბიბლიის ჩუმად კითხვა და საკლასო ოთახის მაგიდაზე ბიბლიის დატოვება, რადგან, სასამართლოს მოსაზრებით, ბატონი რობერტსის კლასს (საკლასო ოთახის ბიბლიოთეკაში განთავსებული რელიგიური შინაარსის წიგნები, ბიბლიის ჩუმად წაკითხვა, რელიგიური შინაარსის პოსტერი) თუ ბავშვების თვალით შეხედავ, დაინახავ კავშირს სახელმწიფოსა (სკოლას) და რელიგიას შორის. თუმცა აღიარებული პრინციპის მიხედვით, სახელმწიფო (სკოლა) და რელიგია გამიჯნული უნდა იყოს. სასამართლომ ხაზი გაუსვა გარემოებას, რომ რობერტსის მოსწავლეები 10 და 12 წლის ასაკის ბავშვები იყვნენ, რაც ზრდიდა შესაძლებლობას, მოსწავლეებს სახელმწიფო და რელიგია ერთმანეთთან დაეკავშირებინათ და არ გაემიჯნათ.

დასაშვებია თუ არა აშშ-ის სკოლებში მასწავლებელმა ატაროს რელიგიური სიმბოლოები? სასამართლო პრაქტიკის თანახმად, კონკრეტული რეგულირების არარსებობის შემთხვევაში, მასწავლებელი უფლებამოსილია ატაროს რელიგიური სიმბოლოები ან ტანსაცმელი. თუმცა მნიშვნელოვანია, ეს არ ხდებოდეს პროზელიტიზმის მიზნით. გარდა ამისა, ისეთი სიმბოლოები ან გამოხატვის ისეთი ფორმები, რომელთა მიზანი ერთი კონკრეტული რელიგიის ან მრწამსის რეკლამირება უფროა, ვიდრე მასწავლებლის რომელიმე რელიგიისადმი ან მრწამსისადმი მიკუთვნებულობის ხაზგასმა, შესაძლოა აიკრძალოს. მაგალითად, სასამართლომ კანონიერად მიიჩნია მასწავლებლისთვის ისეთი მაისურით სკოლაში მისვლის აკრძალვა, რომელზეც ეწერა – JESUS 2000.

ამასთან, სასამართლო პრაქტიკის თანახმად, სკოლის ადმინისტრაცია უფლებამოსილია დააწესოს სკოლაში მასწავლებლების მიერ რელიგიური სიმბოლოების ან ტანსაცმლის ტარების აკრძალვა არა მხოლოდ იმ მიზნით, რომ სკოლამ დაიცვას სახელმწიფოსა და რელიგიის გამიჯვნის ვალდებულება, არამედ იმ მიზნითაც, რომ საჯარო სკოლა წარმოჩინდეს, როგორც რელიგიურად ნეიტრალური საგანმანათლებლო დაწესებულება. სასამართლო პრაქტიკის მიხედვით, ეს მოსაზრება მუსულმანი მასწავლებლებისთვის ჰიჯაბის ტარების აკრძალვას ამართლებდა.

ალბათ ძალიან ცდებიან ის ადამიანები, რომლებიც ამტკიცებენ, რომ ფეხბურთი სამართლიანი სპორტია და მატჩისას წარმატების მიღწევა ყველას თანაბრად ხელეწიფება. ამ შეხედულების სიმცდარეს თუნდაც მასპინძლის ფენომენი და მასთან დაკავშირებული მთელი რიგი უსამართლობები ადასტურებს.

სპორტის რომელი სახეობაც არ უნდა აიღოთ, მასპინძელ გუნდსა და სპორტსმენს ყველგან  გარკვეული უპირატესობა აქვს. რა ტიპისაა ეს უპირატესობა? პირველი ის, რომ მასპინძელი არ იცვლის ცხოვრების წესს, ცხოვრობს იმ წესით, იმ საჭმელს ჭამს, იმ ჰაერს სუნთქავს და იმ ადამიანებთან ურთიერთობს, რომელიც არანაირად მას დისკომფორტს არ უქმნის. რად უნდა ამას ლაპარაკი, რომ ყველა ადამიანი ყველაზე კარგად თავს საკუთარ სახლში გრძნობს. ევროპაში როცა მიგრაციის თავისუფლება გაჩნდა, ყველა იქ წავიდა, სადაც თავი უკეთ იგრძნო. როცა გერმანიის, ინგლისის, ჰოლანდიისა და პაკისტანის საფეხბურთო ნაკრებიც კი სახლში თამაშობენ, მათ აქვთ ეს უპირატესობა. ყველა სტადიონზე მასპინძელთა გულშემატკივარი სჭარბობს მოწინააღმდეგის გულშემატკივართა რაოდენობას. მედია განწყობილია განსაკუთრებულად, იმიტომ, რომ ნაციონალური გუნდი ხარ. შენ, როგორც მასპინძელი, აუცილებლად აღმოჩნდები არა მარტო მთელი ნაციის ყურადღების ცენტრში, არამედ შენს თამაშზე სიარულს პრეზიდენტები და კანცლერები იწყებენ, მათ შეიძლება ცხოვრებაში ათასი წელი ფეხბურთი არ აინტერესებთ, მაგრამ პოლიტიკურად გასაგებია მათი მოტივაცია.

ყველანი ვთანხმდებით იმაზე, რომ მასპინძლების მიმართ მსაჯები განსაკუთრებულად კეთილგანწყობილნი არიან. იმ შემთხვევაში, როდესაც საჭიროა ყვითელი ბარათის გამოყენება, 100-დან 100 შემთხვევაში მას მიიღებს სტუმარი, 100-დან 80 შემთხვევაში – მასპინძელი. ბოლოს და ბოლოს მსაჯიც ადამიანია. 100 ათასი გერმანელის თვალწინ მაინცდამაინც გერმანელის კვლას ვერ დაიწყებს. ამიტომ მასპინძლის მოწინააღმდეგის მიმართ მიკერძოებული ვერასოდეს იქნება. მაგრამ ყველაზე მთავარი აქ სხვა რამ არის. მასპინძელი ბიოლოგიურადაა ჩაწერილი ამ გარემოში. თუ გინდა 10 წელი ითამაშე უცხოურ კლუბში, გერმანელი რომ ხარ და გერმანიაში თამაშობ, ეს არის გარემო, რომელიც შენთვის საუკეთესოა, იმიტომ, რომ მრავალი წელი შენმა წინაპარმა თავისი გენეტიკა  მაინცდამაინც ამას შეუწყო.

ენა და ფეხბურთის ცოდნა ხომ სხვადასხვა რამ არის, ენა არ გადადის გენეტიკურად. ქართველი ბავშვი თუ იაპონიაში დაიბადება ილაპარაკებს იაპონურად, იაპონელს მასთან შედარებით უპირატესობა არ ექნება, მაგრამ როდესაც იაპონელი ბავშვი ჩამოვა საქართველოში და შეჭამს ცხარე საჭმელს, შეიძლება ავად გახდეს, იმიტომ რომ მას ეს გენეტიკურად აქვს გადაცემული. ზუსტად ასე – როგორ უნდა ითამაშო გერმანიაში,  როგორ მოძრაობს ფეხი, როგორია მინდორი და სხვა ეს იმდენად ღრმად ახლოს არის საკუთრივ გერმანელთან, რომ სხვასთან ასე ვერაფრით იქნება. გაირკვევა, რომ ვიღაცისთვის მინდორი ისეთი არ არის, როგორიც სურდა, ვიღაცისთვის ბურთი არ არის სასურველი. მასპინძლისთვის კი ყველაფერი კარგია.

ძალიან ბევრად უნდა აღემატო მასპინძელს, რომ მოუგო. სხვათა შორის, იტალიელები კარგად ზომავენ საკუთარ ძალებს და იციან რომელ თამაშში რამდენი პროცენტით უნდა დაიხარჯონ. ეს ხშირ შემთხვევაში ამართლებს. ხშირად გერმანიაც კი არ არის იტალიასავით რაციონალური. თანაბარ პირობებში მასპინძელი იგებს, მაგრამ უპირატესობა იმხელა არაა, რომ თუ საქართველოში ჩატარდება მსოფლიო ჩემპიონატი, აუცილებლად ჩვენ გავხდებით ჩემპიონები. თუმცა, ოცნებებზე სხვა დროს ვილაპარაკოთ…

სამეცნიერო დარგების მრავალფეროვნების მიუხედავად, სამყარო ერთიანია და საერთო კანონზომიერებებს ემორჩილება. სხვადასხვა საგნად დანაწევრებული სამყაროს აღქმა და სწავლა  მოზარდისთვის არ არის მარტივი.

მოვიშველიებ  ჩვენი თანამედროვე ფიზიკოსის, გია დვალის სიტყვებს  -„მეცნიერული აზრი არის ჩვენი არსებობა. ჩვენი მიზანი არ არის ახალგაზრდებს ცალკეული საგნები ვასწავლოთ, არამედ ჩვენ ისინი უნდა მოვამზადოთ საღად მოაზროვნე ადამიანებად. მოსწავლემ  სკოლიდან  უნდა წაიღოს საღად აზროვნება, რაც მხოლოდ ლოგიკამდე არ დაიყვანება – საქმე ეხება ადამიანის მოღვაწეობის ყველა სფეროს“.

მოზარდს უნდა განუვითაროთ  სააზროვნო უნარები, რათა მათ შეძლონ ცალკეულ დისციპლინებში ნასწავლის კონცეფციების სინთეზი.

ინტეგრირებული გაკვეთილი არის ერთ- ერთი საუკეთესო საშუალება მოზარდის საღად მოაზროვნე ადამიანად ჩამოყალიბებისთვის. ალბათ, ბევრ ჩვენგანს მოუსმენია მოზარდისგან  კითხვა – რაში უნდა დასჭირდეს მას ამა თუ იმ საგნის შესწავლა?

ინტეგრირებული გაკვეთილის მიზანი და დანიშნულებაა, მოსწავლეებს ვაჩვენოთ, ავუხსნათ და დავაფიქროთ იმაზე, რომ მეცნიერების ყველა დარგი ემსახურება კაცობრიობის განვითარებას,  ადამიანს, რათა ის გახდეს უფრო სრულყოფილი.

ინტეგრირებული გაკვეთილის დაგეგმვისა და ჩატარების დროს  მთავარია წარმოსახვა. სწორედ წარმოსახვა ეხმარება მოსწავლეებს ისეთი ტიპის ინტეგრირებული გაკვეთილის გააზრებაში, როგორიც შეიძლება  იყო ფიზიკა-ლირიკა. ფიზიკასა და პოეზიაზე ერთდროულად მსჯელობა მოსწავლეებს განუვითარებს  კრიტიკული, ანალიტიკური, შემოქმედებითი აზროვნების უნარებს.  ფიზიკა დაეხმარება მათ არსებული სამყაროს რეალურად აღქმაში, ხოლო პოეზია საშუალებას მისცემს, ინდივიდუალურად გამოხატონ საკუთარი სულიერი განცდები.

მსგავსი გაკვეთილების ჩატარების შემდეგ მოსწავლემ უნდა  შეძლოს მხატვრული ლიტერატურის სფეროში მოპოვებული ინფორმაციის საფუძველზე ფიზიკის კანონების უკეთ გააზრება და პირიქით.

მასწავლებლები:  ფიზიკა  –  ნ. მიქაძე

ქართული ენა

და ლიტერატურა  –   დ. მელაძე

გაკვეთილის თემა:

ფიზიკა – მოძრაობის ფარდობითობა. სიჩქარეთა შეკრება;

ქართული ლიტერატურა – ,,რაც უფრო შორს ხარ“ განხილვა.

სწავლების მეთოდები:

ლექცია პრობლემის დასმით, კითხვა – პასუხი, მინიდისკუსია, უკუკავშირი.

მიზანი: კრიტიკული, ანალიტიკური, შემოქმედებითი უნარების განვითარება. ცოდნის ტრანსფერი.

წიგნიერების, რაოდენობრივი წიგნიერების, ციფრული წიგნიერების, სემიოტიკური  წიგნიერების განვითარების ხელშეწყობა.

     ფიზიკა: მოსწავლე ეცნობა მოძრაობის ფარდობითობას, რომ  მოძრაობა და უძრაობა  ფარდობითია – აბსოლუტურად უძრავი სხეული არ არსებობს. სხეულის სიჩქარე სხვადასხვაა სხვადასხვა ათვლის სისტემის მიმართ.

ლიტერატურა:  ეცნობა და განიხილავს  გ.ტაბიძის ლექსს  ,,რაც უფრო შორს   ხარ“. მსჯელობს იმაზე, რომ  ლექსებში რეალობის აღქმა  შეიძლება სხვადასხვანაირი  იყოს.

მისაღწევი შედეგი:

ფიზიკა. IX. 5. მოსწავლეს შეუძლია სხეულთა თანაბარი და  არათანაბარი მოძრაობის აღწერა. აღწერს სხეულის მოძრაობას      სხვადასხვა სხეულის მიმართ. ასახელებს მოძრაობის ფარდობითობის მაგალითებს ყოველდღიური ცხოვრებიდან. აანალიზებს მონაცემებს.

ქართული ენა და ლიტერატურა:

              ქართ.IX.3. მოსწავლეს შეუძლია განსხვავებული  ტექსტების ენობრივ თავისებურებაზე მსჯელობა.

მოსწავლეს შეუძლია მოისმინოს და აუდიტორიის წინაშე წარმოადგინოს სხვადასხვა თვალსაზრისი სადავო ან პრობლემურ საკითხებზე.

პრობლემურ საკითხებზე ზეპირი მოხსენების მომზადებისას ითვალისწინებს კონკრეტული აუდიტორიის სოციალურ-კულტურულ ინტერესებს, ცოდნას.

იყენებს არგუმენტაციის სხვადასხვა ფორმას (მიზეზ-შედეგობითი, ანალოგიაზე  ან  ინდუქციაზე  დამყარებული არგუმენტები);

მსჯელობისას იყენებს ციტატებს საინფორმაციო წყაროებიდან და მხატვრული ტექსტებიდან; სხვადასხვა ფაქტობრივ და სტატისტიკურ მონაცემებს და ა.შ.

ფიზიკა: მასწავლებელი ახსენებს მოსწავლეებს წინარე ცოდნას –  რა არის მექანიკური  მოძრაობა, ათვლის სხეული და ათვლის სისტემა; ნივთიერი წერტილი; მექანიკის ძირითადი ამოცანა.

ლიტერატურა: მასწავლებელი საუბრობს პოეზიის, კერძოდ გ. ტაბიძის  შემოქმედების შესახებ. ყურადღებას  ამახვილებს იმაზე, რომ რეალობის აღქმა შეიძლება სულ სხვადასხვანაირი იყოს. პოეტი წერს  იმას, რასაც ხედავს, ან იმას, რასაც უნდა რომ ხედავდეს; ხოლო მკითხველი კი აღიქვამს იმას, რასაც მისი სულიერი სამყარო შეიგრძნობს, ან უნდა, რომ   შეიგძნობდეს…

ერთი მოსწავლე  კითხულობს  ლექსს  „რაც უფრო შორს ხარ“.

ფიზიკა:   მასწავლებელი განიხილავს ამოცანას  სხეულის მოძრაობაზე სხვადასხვა დამკვირვებლების მიმართ.  კერძოდ, სხეულის მოძრაობას  აკვირდება ორი დამკვირვებელი, ერთი მოძრავი, მეორე კი – უძრავი. მოცემული მოძრაობა წარმოადგინა  სქემატური ნახაზისა და პლაკატის  საშუალებით. უხსნის მოსწავლეებს, რომ სხეულის მდებარეობა და,   შესაბამისად, სიჩქარე სხვადასხვაა სხვადასხვა ათვლის სისტემის  მიმართ. შემოაქვს  სიჩქარეთა შეკრების ფორმულა. განუმარტავს  მოსწავლეებს, რომ სიჩქარე ფარდობითი სიდიდეა და იგი დამოკიდებულია ათვლის  სისტემის არჩევაზე.

  ლიტერატურა: მასწავლებელი განიხილავს  გალაკტიონის ლექსს ,,რაც უფრო  შორს ხარ“.

აცნობს მოსწავლეებს თავის ხედვასა და განცდებს ამ ლექსის ირგვლივ. ამის შემდეგ მოსწავლეებს სთხოვს, გადმოსცენ  საკუთარი განცდები შეგრძნებები, რომლებიც ამ ლექსის კითხვისას დაეუფლათ.

მასწავლებელი უხსნის მოსწავლეებს, რომ რეალობა ერთია; შეგრძნებები   მრავალნაირი, განსხვავებული. თითოეული მკითხველი –დამკვირვებელი  ხომ უნიკალური ელემენტია (თავისი შეგრძნებებით, ისტორიით, ასოციაციით,   სულიერი მდგომარეობით…) შესაბამისად, ჩვენ ვიღებთ განსხვავებულ ტექსტებს…

ფიზიკა:  მასწავლებელი აჯამებს განხილულ  მასალას;  სხეულის   გადაადგილება სხვადასხვაა სხვადასხვა ათვლის  სისტემის მიმართ.   გეომეტრიული გადაადგილება უძრავი ათვლის სისტემის მიმართ უდრის სხეულის გადაადგილებას მოძრავი ათვლის სისტემის მიმართ დამატებული მოძრავი ათვლის სისტემის  გადაადგილება უძრავი ათვლის სისტემის მიმართ.

დამკვირვებლის პოზიციის გავლენა მნიშვნელოვანია სინამდვილის   შეფასების შინაარსზე.

ამის შემდეგ აკეთებს ანალოგიას – ისე, როგორც სხვადასხვაა სხეულის   გადაადგილება და სიჩქარე განსხვავებული დამკვირვებლის (ინდივიდის) მიმართ, ასევე სხვადასხვანაირად აღიქმება პოეტის მიერ დაწერილი საკუთარი სულიერი განცდები, ანუ მიდგომა რეალური თუ წარმოსახვითი მოვლენების მიმართ ინდივიდუალურია.

„ლოგიკა მიგიყვანს A-დან  B-მდე, წარმოსახვით კი ყველაფრის მიღწევა შეიძლება“. ( აინშტაინი)

ყველაფერი, რასაც ვხედავთ და განვიცდით  საკუთარია, ინდივიდუალურია.  ეს მხოლოდ შეგრძნებაა…

ლიტერატურის მასწავლებელი აგრძელებს ფიზიკის მასწავლებლის დაწყებულ მსჯელობას.  კერძოდ,  უზნაძის მიდგომის მიხედვით განწყობა არის სუბიექტის მთლიანობის მახასიათებელი.  ყურადღებას ამახვილებს იმაზე, რომ თითოეული ინდივიდის სულიერი განცდები ორიგინალური და განსხვავებულია.

ისმის კითხვა  –   სად არის რეალობა…  არსებობს კი რეალობა თავისთავად….

ამის შემდეგ იმართება  დისკუსია მოსწავლეების მონაწილეობით. მოსწავლეები საუბრობენ  საკუთარი   მატერიალური თუ სულიერი განცდების შესახებ…

გაკვეთილი საინტერესოდ წარიმართა.  მივიღეთ მოსალოდნელი შედეგები. მოსწავლეებმა კარგად გაიაზრეს მოცემული მასალა; გააცნობიერეს, რომ მოძრაობა და უძრაობა ფარდობითია. ასევე ისიც, რომ ფარდობითია მოძრაობის ტრაექტორიაც.

მათი დიდი  დაინტერესება გამოიწვია გალაქტიონის ლექსმა. მოსწავლეები აქტიურად ჩაერთნენ დისკუსიაში – მოზარდები საუბრობდნენ საკუთარ დამოკიდებულებაზე ლექსში მოცემულ განცდებზე  სიყვარულისა და გრძნობების მიმართ. აღსანიშნავია, რომ ყველა მოსწავლემ გამოთქვა საკუთარი მოსაზრება სულიერი თუ მატერიალური განცდების შესახებ.

ვფიქრობ, მოსწავლეებმა მიაღწიეს გეგმით განსაზღვრულ შედეგს. გაკვეთილი მოსწავლეების დიდი აქტიურობით ჩატარდა. აქტიურობა განაპირობა არჩეულმა თემამ. ისინი გაახალისა ფიზიკის საკმაოდ რთული თემის, მოძრაობის ფარდობითობის ლიტერატურასთან და საკმაოდ რომანტიკულ ლექსთან დაკავშირებამ.

ცოდნის კონსტრუირებაში დამეხმარა ჩემს ხელთ არსებული რესურსები, პლაკატები, ლინკი, ინტერნეტიდან მომზადებული მასალა. რეფლექსია-გამთლიანების ფაზაზე კარგი იყო მოსწავლეების მიერ გამართული დისკუსია მოცემული თემის ირგვლივ.

გაკვეთილის წარმატებად მიმაჩნია ის, რომ მოზარდებს განუვითარდათ აბსტრაქტული სააზროვნო უნარები. გაეზარდათ ერთმანეთის მიმართ საკუთრი აზრის გამოთქმისა და მოსმენის უნარი. მოსწავლეებმა გაიაზრეს, რომ ყველა მათგანი არის უნიკალური ქმნილება და რომ ყველამ პატივი უნდა სცეს სხვის აზრს და უნდა ჰქონდეს სხვისი მოსმენისა და პატივისცემის უნარი.

პროგრამა ,,ასწავლე საქართველოსთვის“.

კონსულტანტ-მასწავლებელი: ნესტან მიქაძე.

წალკის მუნიციპალიტეტი. სოფელ ხარებას საჯარო სკოლა.

  ტოპოგრაფიული რუკა  მსხვილმასშტაბიანი ზოგადგეოგრაფიული რუკაა, რომელზეც დეტალურად არის გამოსახული ადგილის ბუნებრივი და სოციალურ-ეკონომიკური ობიექტები მათთვის დამახასიათებელი თვისებრივი და რაოდენობრივი მაჩვენებლებით.  ტოპოგრაფიულ რუკაზე გამოსახულია  ტერიტორიის რელიეფი, მდინარეები, ჭაობები, რელიეფის სიმაღლეები და ტერიტორიის სხვა თავისებურებები. ტოპოგრაფიულ რუკაზე ასევე შესაძლოა დატანილი იქნეს საკადასტრო ინფორმაცია, რაც საშუალებას იძლევა რუკაზე დაფიქსირდეს ნაკვეთის ზუსტი კონტურები, აგრეთვე ინფრასტრუქტურის  შესახებ ინფორმაციის, კერძოდ, არსებული გზების, მაღალი ძაბვის სადენების, საკომუნიკაციო ანძების, რკინიგზის  სიმბოლოთი გამოსახული ობიექტების ასახვა.

ტოპოგრაფიული რუკები იქმნება აეროფოტოგადაღების  და საველე ტოპოგრაფიული აგეგმვის მასალებით. ამ რუკების შინაარსის ელემენტებია: საყრდენი გეოდეზიური პუნქტები, რელიეფი, ჰიდროგრაფია, მცენარეული საფარი, გზები, დასახლებული პუნქტები, საზღვრები, სამეურნეო და კულტურის ობიექტები. დედამიწის სფერული ზედაპირის სიბრტყედ გაშლა მათემატიკური ხერხებით ხდება, ამიტომ ყოველი ტოპოგრაფიული რუკა შედგება მათემატიკური ელემენტებისა და გეოგრაფიული შინაარსისგან.

ტოპოგრაფიული რუკის საფუძველს წარმოადგენს გრაფიკული პირობითი ნიშნები.

ამა თუ იმ ტერიტორიაზე  მდებარე სხვადასხვა საგნების  ხარისხობრივი დახასიათების მიზნით დამატებით იყენებენასოებრივ-ციფრობრივ ნიშნებსაც. მათი საშუალებით შეგვიძლია უფრო ობიექტურად შევაფასოთ ამ ადგილის ესა თუ ის ობიექტი. მაგ; ასეთი ნიშნის გამოყენებით  მდინარის შესახებ შეგვიძლია გავიგოთ მისი სიგანე,  სიღრმე და დინების სიჩქარე, ფსკერის გრუნტის ხასიათი, ფონის სიღრმე,ზომები და ხიდების ტვირთამწეობაც კი.

ზოგიერთ  ნიშანს მცირე განმარტება სჭირდება. მაგ.:

ტყის აღმნიშვნელ  მწვანე ფერზე  დგას ნაძვი ე.ი. გავრცელებულია  წიწვიანი ტყე.   ციფრი 27 – ხეების საშუალო სიმაღლეს ნიშნავს,  0,35 – ხეების საშუალო სისქეს,  7  კი  –  ხეებს შორის დაშორებას.

ხიდთან ახლოს შეიძლება  შეგვხდეს მოცემული ჩანაწერი,  სადაც   Д – სამშენებლო მასალას აღნიშნავს,  5 –  სიმაღლეს ზ.დ-დან  მ-ში,  121 – ხიდის სიგრძეს, მ;  6 –  ხიდის სიგანეს, მ,  15  კი – ტვირთამწეობას ტონებში.

ტოპოგრაფიულ რუკაზე აზიმუტის განსაზღვარა ხდება ტრანსპორტირის საშუალებით. უნდა გვახსოვდეს, რომ ტრანსპორტირი რუკაზე იდება არა ჰორიზონტალურად, არამედ ვერტიკალურად  –  ჩრდილო-სამხრეთის მიმართულებით,  ცენტრი კი წერტილია, საიდანაც ვადგენთ აზიმუტს.

განვიხილოთ ტოპოგრაფიულ რუკაზე მუშაობის რამდენიმე დავალება:

დავალება № 1  განსაზღვრეთ რას უდრის მანძილი А და Б წერტილებს შორის, თუ რუკაზე მათ შორის დაცილება 10 სმ-ია.

პასუხი:    სახაზავის საშუალებით გავზომოთ მანძილი А და Б წერტილებს შორის.  ეს  მანძილი  10 სმ-ის ტოლია. ჩვენთვის ცნობილია რუკის სახელდებული მასშტაბია: 1 სმ-ში 100 მ.  ვიცით, რომ  100 მ = 1000 სმ-ს. რეალური მანძილის დასადგენად საჭიროა:  100 0 სმ  *  10 სმ. = 10 000 სმ = 1000 მ  ე.ი.  А და Б წერტილებს შორის მანძილი 1000 მ ანუ  1 კმ-ია.

დავალება №2    რუკის მიხედვით განსაზღვრეთ აზიმუტი, რომლის მიხედვითაც უნდა იმოძრაოთ Б  წერტილიდან იმ წერტილამდე, რომლის სიმაღლე 32 მ-ია.

პასუხი:   42 გრადუსი.  უკანა გზაზე ანუ 32 მ სიმაღლის წერტილიდან  Б წერტილამდე აზიმუტი  – კი ასე გამოითვლება:  360 – 42 = 318 გრადუსი.

დავალება №3   X  რაიონის ტერიტორიაზე მიედინება ორი  მდინარე: შუია და სანი  (იხ. სურ.). დაადგინეთ, რომელი მდინარეა უფრო წყალუხვი და რომელ მდინარეზეა შესაძლებელი უფრო მძლავრი ჰიდროელექტროსადგურის მშენებლობა?

პასუხი: ამოცანის ამოსახსნელად, უპირველესად,  საჭიროა  ვიცოდეთ ორივე მდინარის წყლის დინების საშუალო სიჩქარე, რომლის განზომილებაა მ/წმ-ში.  ეს მონაცემები რუკაზე წერია მდინარის მიმართულების მაჩვენებელ ისართან. ასევე უნდა ვიცოდეთ წყლის ნაკადის განივი კვეთის ფართობი, რასაც ასევე  მდინარის ცოცხალი კვეთის ფართობს უწოდებენ.

ამ სიდიდის განსასაზღვრავად  სხვა  რიცხვითი, კერძოდ კი მდინარის სიგანისა და სიღრმის მაჩვენებელი მონაცემებით ვსარგებლობთ. მათ რუკაზე წილადის სახით წერენ, რომლის მრიცხველი მდინარის სიგანეს გვიჩვენებს, ხოლო მნიშვნელი  – სიღრმეს. ორივე მონაცემის განზომილებაა  მეტრი.

ახლა უკვე შეგვიძლია გამოვთვალოთ თითოეული მდინარის ცოცხალი კვეთის ფართობი.  ჩვენთვის ცნობილია, რომ ყველა მდინარე, როგორც წესი, თანდათან ღრმავდება.  მიახლოებითი გამოთვლებისთვის შეიძლაბა ჩავთვალოთ, რომ  რუკაზე ნაჩვენები სიღრმე  მთელი მდინარის სიგრძეზე კი არ არის, არამედ მხოლოდ მის ნახევარზე. ამგვარად,  მდინარის ცოცხალ კვეთს ტრაპეციის ფორმა აქვს. ტრაპეციის ფართობი უდრის სიმაღლე გამრავლებული ფუძეების ჯამის ნახევარზე და გამოითვლება ფორმულით:  h x (a+b):2, სადაც a და b – ტრაპეციის ფუძეებია, ხოლო  h  არის ტრაპეციის სიმაღლე. მდინარე შუიასათვის ტრაპეციის ფუძეებია 40 და 20, ხოლო სიმაღლე 1.5 მ. შესაბამისად  მისი ფართობი იქნება:  [ (40+20)/2]1,5=45 მ². მდინარე სანისთვის ტრაპეციის პარამეტრებია 60, 30 (ფუძეები) და 1.0  (სიმაღლე) მ, ფართობი კი იქნება –  [(60+30)/2] 1,0=45 მ².

ამრიგად, სწორედ ამ რაოდენობის წყალი  გაედინებოდა თითოეულ მდინარეში ყოველ წამში, თუ მისი დინების  სიჩქარე იქნებოდა 1 მ/წმ-ში. ჩვენი პირობით მდ. შუიას დინების სიჩქარეა  2 მ/წმ, ხოლო მდ. სანის – 0.5 მ/წმ.  გამოდის რომ წყლის ხარჯი ყოველ 1 წმ-ში მდ. შუიასთვის 90 მ³ ხოლო მდ. სანისთვის  22,5 მ³ ანუ 4-ჯერ ნაკლები.  მაშასადემე, უფრო წყალუხვია მდინარე შუია. ამიტომ უფრო მძლავრი ჰიდროელექტროსადგურის აშენება  სწორედ ამ მდინარეზეა შესაძლებელი.

ბევრი საინტერესო ამოცანის ამოხსნა შეიძლება ჰორიზონტალების გამოყენებით, რომლებიც  ტოპოგრაფიულ რუკებზე ადგილის რელიეფს ასახავენ. ჰორიზონტალი იგივე იზოჰიფსი შეკრული მრუდი ხაზია, რომლის ყველა წერტილი დონებრივი ზედაპირიდან ერთსა და ამავე სიმაღლეზე მდებარეობს. თვით პატარა ოვალმაც კი, ერთი ჰორიზონტალითა და ბერგშტრიხით, ბევრი ინფორმაცია შეიძლება მოგვაწოდოს, მაგ; რუკაზე რელიეფის ფორმაზე, მის ორიენტაციაზე სივრცეში, სიმაღლეზე ზღვის დონიდან, მოხაზულობასა და ზომებზე. თუ ამ სურათს  კიდევ ერთ-ორ ჰორიზონტალს დავუმატებთ, რომლებიც ცნობილ სიმაღლეზე გადიან, მაშინ  რუკის მიხედვით შესაძლებელი იქნება დავადგინოთ ხმელეთის  რელიეფის  შედარებით  უფრო მსხვილი   ფორმის სიმაღლე და მიმართულება, მისი  ფერდობების დახრილობა და მიმართულება, ასევე ტერიტორიის ფარგლებში აბსოლუტური სიმაღლე და ადგილის ნებისმიერ წერტილებს შორის შეფარდებითი სიმაღლეები.

ჰორიზონტალებით გამოსახული რელიეფი პირველი შეხედვით თითქოსდა თავლსაჩინოდ არ ასახავს ტერიტორიას, მაგრამ დაკვირვებისა და ვარჯიშის შემდეგ იგი მნიშვნელოვანი ინფორმაციის წყარო ხდება.  სწრაფად, რომ გავერკვეთ რელიეფის ხასიათში,  რუკაზე უნდა ვიპოვოთ ამ ტერიტორიაზე ყველაზე დაბალი ადგილები. მათი  მოძებნა ადვილია მდინარეების, ტბების, მინდვრების, ჭაობების და სხვ. ობიექტების მდებარეობის მიხედვით. შემდეგ ვაკე-დაბლობი ადგილებიდან თანდათან გადავდივართ შედარებით მაღალ ადგილებში. ჰორიზონტალების სახის   მიხედვით ვადგენთ რელიეფის ფორმების ხასიათს, მაგ;  ქვაბულია   თუ  ბორცვი, ხოლო სიხშირის მიხედვით – ფერდობებისა  ხასიათსა და მათ  დახრილობას.

დავალება  № 4  დაადგინეთ,  რუკაზე  1,  2 და 3 ციფრებით აღნიშნული რომელი უბანი გამოდგება  ყველაზე მეტად    საფეხბურთო   მოედნის მშენებლობისთვის. თქვენი  პასუხის დასასაბუთებლად მოიყვანეთ სულ მცირე ორი არგუმენტი.

პასუხი:   მოედნის მოსაწყობად ყველაზე ხელსაყრელია  ციფრი  2-ით აღნიშნული  უბანი,  რადგან აქ სხვა  ადგილებთან  შედარებით   ყველაზე მოსწორებული ზედაპირია.  ა) ციფრი 1-ით აღნიშნული  არ გამოდგება, რადგან  ის დაჭაობებულია; ბ) ასევე არ გამოდგება  ციფრი  3  აღნიშნული უბანი, რადგან აქ გვხდება ხრამები.