ანდრეა მილზი, ვალდკინდერგარტენი – საბავშვო ბაღი ტყეში
ანდრეა მილზი (Andrea Mills) ბავშვთა ადრეული განათლების სპეციალისტია. მან განათლება აშშ-სა და ევროპაში მიიღო. ცხოვრობს ქ. სტოუნი ბრუქში, ნიუ–იორკის შტატში, მეუღლესა და შვილებთან ერთად.
„მე დღეს თოვლის კაცი გამოვძერწე“, – გაიძახოდა ჩემი პირველკლასელი შვილი, როდესაც იანვრის თოვლიან დღეს სკოლაში გავუარე. სიხარული და გაკვირვება ერთად მომეძალა. „ვაშა!“ – გამიხარდა გულში, – „როგორც ჩანს, მასწავლებელები ბავშვებს შესვენებებზე თოვლში თამაშის საშუალებას აძლევენ“, – დავასკვენი. „ალბათ რა კარგი იყო თოვლში თამაში! თოვლში სათამაშო შარვალი შენ თვითონ ჩაიცვი?“ – ვკითხე ჩემს შვილს.
ბიჭუნამ გაკვირვებით შემომხედა, – როგორც ჩანს, რაღაც არასწორად ვიკითხე, – და შემწყნარებლური ტონით მიპასუხა: „ჩვენ თოვლის კაცი კომპიუტერზე გავაკეთეთ და არა ეზოში!“
საკლასო ოთახის გარეშე
გამახსენდა რომ ჩვენს სამეზობლოში, ლონგ-აილენდზე, თოვლიან დღეს შესვენებისას ბავშვების შენობაში დატოვება ჩვეულებრივი სასკოლო პრაქტიკაა. ჩვენი ოჯახი ციურიხიდან აშშ-ში ოთხი წლის წინ დაბრუნდა. აშშ-ში ჩვენს დაბრუნებას ბევრი კულტურული ცვლილება მოჰყვა, მაგრამ ჩემთვის ყველაზე შესამჩნევი ბავშვების ეზოში თამაშისადმი ფრთხილი და შიშნარევი დამოკიდებულება გახლდათ, განსაკუთრებით – არცთუ იდეალურ ამინდში.
ციურიხში ცხოვრებისას ჩემი შვილი ვალდკინდერგარტენში (Waldkindergarten –გერმ. ტყის საბავშვო ბაღი) დადიოდა, რომელიც ორიდან ექვს წლამდე ასაკის ბავშვებისთვის იყო შექმნილი. სახელიდან გამომდინარე, ბაღი ბავშვების უმეტესად გარეთ ყოფნას ითვალისწინებდა. გარდა უამინდო დღეებისა, კვირაში ხუთი დღის განმავლობაში, 08:30-დან 2:30-მდე, წვიმასა თუ სითბოში, მზესა თუ თოვლში, ვალდკინდერგარტენის პატარა მოსწავლეები განათლებას უჩვეულო საკლასო ოთახში, ტყეში იღებენ. ტყის საბავშვო ბაღების მოძრაობა ევროპაში იზრდება. გერმანიაში შვიდასამდე ასეთი პროგრამაა პატარებისთვის. ტყის მოძრაობამ გამოძახილი უკვე აშშ-შიც პოვა.
ეს არაჩვეულებრივი სკოლები/საბავშვო ბაღები განათლების სპეციალისტებს საშუალებას აძლევს, დაამყარონ ურთიერთობა ბავშვებთან საკლასო ოთახის გარეთ, მზერა გაუსწორონ განათლების სრულიად განსხვავებულ სტილს, რომელიც პირდაპირ გამოცდილებას, თვითმართვად მოქმედებას, ჯგუფურ მუშაობასა და საკუთარ ძალებზე დაყრდნობას სთავაზობს მათ.
შვეიცარიაში ცხოვრებისას დილაობით ჩემი შვილი საბავშვო ბაღში ზურგჩანთით, საწვიმრით, თბილი ტანსაცმლით ან მზისგან დამცავი ქუდით და შესაბამისი ფეხსაცმლით შემოსილი მიმყავდა და ეს ბავშვისთვისაც ჩვეულებრივი ამბავი იყო. პატარებმა იცოდნენ, რომ მათი ჩაცმულობა ამინდზე იყო დამოკიდებული და გარეთ გასატარებელი საათების შესაბამისად უნდა ყოფილიყვნენ ჩაცმულნი.
სწორედ მაშინ გავაცნობიერეთ, რამდენად სწორი იყო ცნობილი გამოთქმა ამინდზე, რომელსაც ჩვენი მასწავლებელი ხშირად ამბობდა : „არა არსებობს ცნება „ცუდი ამინდი“, არსებობს მხოლოდ „ცუდი ტანსაცმელი“.
მიუხედავად ზოგიერთი მშობლის შიშისა, რომ გარეთ დიდხანს დარჩენა სახიფათოა ბავშვების ჯანმრთელობისთვის, გამოცდილებამ გვიჩვენა, რომ სუფთა ჰაერზე რეგულარულდ ყოფნა, ყინვიან დღეებშიც კი (რა თქმა უნდა, შესაბამისი ჩაცმულობით), ბავშვებს უფრო აკაჟებს და აჯანსაღებს, ვიდრე ზამთრის თვეების ძირითადად სახლში გატარება.
“ტყის“ საბავშვო ბაღებს თითქმის არ სჭირდება კომერციული სათამაშოები თუ ტიპური სასწავლო მასალები. ჯოხები, ფოთლები, გირჩები თუ რკოები და ბუნების სხვა საჩუქრები ბავშვების ხელში მაშინვე იძენს ახალი სათამაშოს ფუნქციასა და შინაარს და სათამაშო სცენის შესანიშნავ რეკვიზიტებად გარდაიქმნება. ასევე შეუცვლელია „ბუნებრივი“ რეკვიზიტი სამეცნიერო ექსპერიმენტებისა თუ მათემატიკის გაკვეთილებისთვის.
მახსოვს, ერთხელ, ჩემი შვილის ბაღის ამხანაგების თამაშის ცქერისას, აღმოვაჩინე, რომ ბავშვებ ფიჭვის გირჩების შეგროვებისას ავტომატურად ახარისხებდნენ მათ ზომის მიხედვით – ელემენტარული არითმეტიკის კურსისათვის მოსამზადებელი სავარჯიშო ბავშვებმა ყოველგვარი ინსტრუქციის, ფერადი კუბებისა თუ სათამაშოების გარეშე, თვითონვე ჩაატარეს.
რაც შეეხება მასწავლებლებს, მათი ჩარევა მინიმუმამდეა დაყვანილი. ეს იმ რწმენიდან მომდინარეობს, რომელის მიხედვითაც ბავშვების ბუნებრივი ცნობისმოყვარეობა, ბუნების ელემენტებისადმი ინტერესი ხელს უწყობს მათი უნარების განვითარებას. უნარებისა, რომლებიც მათ უფრო მაღალ კლასებში სწავლისას გამოადგებათ.
ფრიბურის უნივერსიტეტის (University of Fribourg) 2003 წლის კვლევის თანახმად, რომელიც ვალდკინდერგარტენისა და ჩვეულებრივი, რიგითი შვეიცარიული საბავშვო ბაღების მოსწავლეთა უნარების განვითარების შედარებას ეხება, „ტყის“ საბავშვო ბაღისა და „ჩვეულებრივი“ ბაღების მოსწავლეებს ერთანირად აქვთ განვითარებული ნატიფი მოტორული უნარები, უხეში მოტორული და შემოქმედებითი უნარები კი „ტყის“ ბავშვებს საგრძნობლად უკეთესი აქვთ. ასევე, ტყის საბავშვო ბაღების მოსწავლეებს მეტად აქვთ განვითარებული პრობლემების გადაჭრის უნარები და უფრო მეტ ვარიანტს პოულობენ მათ მოსაგვარებლად.
საბავშვო ბაღში, რომელშიც შვეიცარიაში ჩემი შვილი დადიოდა, ჩვეულებრივი დღე ვალდში (გერმ. ტყე) სეირნობით იწყებოდა. ტყეში ბავშვები რამდენიმე საათს ატარებდნენ მათთვის მოწყობილი „ვალდზოფას“ („ტყის ტახტის“) გარშემო. „ტახტრევანი“ მრგვალი, ხის ტოტებით აწყობილი კედლებია სახურავის გარეშე.
„ტყის ტახტრევანთან“ მისასვლელად ბავშვებს გარკვეული დრო სჭირდებათ, რომლის გავლასაც ისინი ყველასთვის მისაღები სალაშქრო სიჩქარით ახერხებენ. გზაში ბავშვებს უწევთ გაიარონ მოყინული ადგილები ან ტალახიანი ბილიკები, რომლებიც, ბუნებრივია, აფერხებს მოძრაობას. მასწავლებლები ყურადღებით ადევნებენ თვალყურს პატარების ყოველდღიურ ლაშქრობებს. „ტახტრევანამდე“ მისასვლელ გზაზე ხშირად ისმის სიცილი და სიმღერა, მაგრამ ყველა სერიოზულად ეკიდება უსაფრთხოებას: არავინ დარბის ხის ტოტებით ხელში, არავინ სცილდება მთავარ ჯგუფს…
„ვალდზოფა“ ბავშვებისთვის ყოველდღიური სათამაშო ადგილია. მათი ნაწილი ერთად აჩაღებს კოცონს „ვალდზოფას“ ცენტრში. მოგვიანებით ამ კოცონზე მასწავლებლები ბავშვებისთვის საჭმელს ამზადებენ. ბავშვები ყოველდღიურად სწავლობენ, რომ ცეცხლის გაჩარება სერიოზული და მნიშვნელოვანი საქმეა და დიდ ყურადღებას და უსაფრთხოების წესების დაცვას მოითხოვს.
ჩემი შვილის საბავშვო ბაღში ბავშვები ნამდვილ დანებსა და ხერხებს იყენებდნენ, ცხადია, მასწავლებლების ზედამხედველობით. ტყის საბავშვო ბაღის სასწავლო პროგრამა მუდმივად ცვალებადი გარემოს შესაბამისად იცვლება.
„ტყეში ხილისა და თხილეულის შეგროვება სწავლის უსასრულო შესაძლებლობებს იძლევა“, – ამბობს პროგრამის დირექტორი, ქ-ნი მარგა კელერი, რომელიც მიუთითებს ცვალებად ამინდსა და გაფურჩქვნის პერიოდში მყოფ მცენარეებზე როგორც სწავლებისთვის საჭირო მომენტებზე ბუნების ცხოვრებიდან. – „ბავშვებს უზარმაზარი სივრცე აქვთ სამოქმედოდ, გარემოს საკვლევად, აღმოჩენებისთვის, ექსპერიმენტებისთვის, თვითმართვადი სწავლისთვის“.
ერთხელ მოსწავლეებმა ხეებზე ხვრელები შეამჩნიეს. მასწავლებლებმა მათ სხვადასხვა ცხოველის საცხოვრებლების, ცხოვრების წესის, გამოზამთრების შესახებ უამბეს.
კელერის თქმით, ტყის საკლასო ოთახი ბავშვებში ბუნებრივად იწვევს ინტერესს და ხელს უწყობს სხვადასხვა უნარის ჩამოყალიბებას, რომლებიც მათ მომავალში გამოადგებათ.
ტყის საბავშვო ბაღებში ბავშვები თამაშ-თამაშით ითვისებენ მოტორულ უნარებს. ამაში მათ ხელს უწყობს ტყის გარემოსთვის ჩვეულებრივი თამაშები: გორაობა, ცოცვა, ცეცხლის გაჩაღება, ხელსაწყოების – ქვისა და ხის ჩაქუჩებისა თუ ნაჯახების კეთება.
რაც უფრო მეტი გრძნობის ორგანოა ჩართული ბავშვის გამოცდილებაში, მით უფრო ღრმაა სწავლის პროცესი. ტყეში ბავშვების გრძნობები უფრო აქტიურია, ვიდრე დახურულ შენობაში.
ქ-ნი კელერი მოგვითხრობს იმ ფსიქოლოგიურ სარგებელზეც, რომელიც ბავშვების ბუნებასთან კონტაქტით ჩნდება, თავდაჯერებისა და სოციალური კომპეტენციის შეგრძნებთა ჩათვლით.
ბუნებრივი წინააღმდეგობების გადალახვა – ტოტებისგან ბილიკის გათავისუფლება, ქვების დალაგება მდინარის ნაკადის გადასალახავად – ბავშვებს ასწავლის და ტავდაჯერებას მატებს. ტყის ცხოვრებაზე დაკვირვება ბავშვებს შეგრძნებებს უვითარებს, ხოლო ტყის საკლასო ოთახი ხელს უწყობს მათ თანამშრომლობას ასწავლის და მისი აუცილებლობის გაცნობიერებაში ეხმარება. მძიმე კუნძის გადათრევა თუ მეგობრისთვის ხელის გაწვდენა სველი აღმართის გადალახვისას მოსწავლეებს ურთიერთნდობასა და ურთიერთპატივისცემას უვითარებს.
იდეა, რომ ბუნება კარგ სასწავლო გარემოს წარმოადგენს, ისეთივე ძველია, როგორიც თავად საბავშვო ბაღის არსებობის იდეა. გერმანელი განმანათლებელი ფრიდრიხ ფრიობელი (Friedrich Froebel), რომელსაც მიაწერენ პირველი საბავშვო ბაღის ორგანიზებას 1840 წელს და ტერმინ „კინდერგარტენის“ (გერმ. საბავშვო ბაღი) შექმნას, ამბობდა, რომ ბუნება ბავშვების სწავლებისთვის ბუნებრივი და კეთილისმყოფელი გარემოა. ევროპაში ტყის საბავშვო ბაღების პოპულარობა შესაძლოა ფრიობელის კონცეფციის პრაქტიკული განხორციელება იყოს ას სამოცდაათი წლის შემდეგ.
ამერიკელი ბავშვების უმეტესობისთვის გარე სამყაროსთან, ბუნებასთან, ტყესთან კავშირი უკვე წარსულია. ბავშვები თავიანთ თავისუფალ დროს, ნაცვლად ეზოში თამაშისა, ძირითადად კომპიუტერებთან, ტელევიზორებსა და სხვა მედიასთან კავშირში ატარებენ. აშშ-ში ბევრი საბავშვო ბაღი, მიუხედავად ექსპერტების დასკვნებისა აკადემიურ მოსწრებაზე თამაშისა და ბუნების გაცნობის უზარმაზარი მნიშვნელობის შესახებ, გარეთ თამაშის ნაცვლად ძირითად დროს ბავშვებს ოთახში ატარებინებს საწერი დაფისა და კალმის თანხლებით.
„ბოლო წლებში ბევრი საჯარო სკოლა შიგნით „ჩაიკეტა“ – აშენებენ უფანჯრო შენობებს, კრძალავენ საკლასო ოთახში ცხოველების ყოფნას და მეტიც – ამცირებენ ან აუქმებენ შესვენებებსა და საველე გაკვეთილებს“, – ამბობს რიჩარდ ლოუვი (Richard Louv), ავტორი წიგნისა „ბუნების უკანასკნელი შვილები: გადავარჩინოთ ბავშვები ბუნების დეფიციტის სინდრომისგან“.
ლოუვის სიტყვებით, ამერიკელ პედაგოგებს შეუძლიათ, ბევრი რამ ისწავლონ ევროპელებისგან. „შეიძლება, ყველას არ ჰქონდეს ტყე სახლის უკან, მაგრამ ყველგან არსებობს შესაძლებლობა ბავშვების განათლების გასამდიდრებლად“.
ლოუვი იმ სიკეთეებსაც გვიზიარებს, რომლებიც ბავშვებმა შეიძლება მიიღონ ბუნებაში ყოფნისას: პირველი – ბავშვები უფრო თავდაჯერებულები ხდებიან; მეორე – ჰიპერაქტიური ბავშვები სწავლობენ ფოკუსირებას; მესამე – ბავშვებს უფრო ადვილად და ბუნებრივად უვითარდებათ წარმოსახვა, ვინაიდან ბუნებაში ყოფნისას ისინი თვითონვე იგონებენ თამაშებს, მათ წესებს, სწავლობენ თამაშის დროს თანამშრომლობას და ბევრად მეტს იგებენ და სწავლობენ საბუნებისმეტყველო მეცნიერებების შესახებ.
იდეა, ნება დართონ ბავშვებს, თავისუფლად ირბინონ წვიმაში ან თოვლში, გამოიყენონ დანები და ითამაშონ ღია ცეცხლის ახლოს, აშშ-ში იმდენადაა დაშორებული საჯარო სკოლებისა და, საზოგადოდ, საგანმანათლებლო სისტემის წესებსა და პროცედურებს, რომ სასაცილოდაც კი ჟღერს. მიუხედავად ამისა, გარეთ გამართული გაკვეთილები სულ უფრო მეტ პოპულარობას იხვეჭს ეროვნული მასშტაბით. რამდენიმე მათგანი ვალდკინდერგარტენის მოდელს ემყარება. რა თქმა უნდა, ეს აშშ-ში მხოლოდ კერძო ბაღებში ხდება და ბავშვთა ადრეული განათლების პროგრამის ფარგლებშია ნებადართული. კარგი ის არის, რომ მათი გამოცდილება სამომავლოდ შესაძლოა საჯარო სკოლებმა და ე.წ. „ჩარტერ-სქულებმაც“ (ჩარტერულმა სკოლებმა)[1] გამოიყენონ და ეს დაეხმაროს მათ საკლასო ოთახების გარეთ გასამართი გაკვეთილების პროგრამის ჩამოყალიბებაში.
მსგავსი პროგრამა შექმნა დავნეთ ქონვეი შაფერმა, გარემოს დაცვის აქტივისტმა და განმანათლებელმა, რომელსაც გამოცდილება ბავშვთა ადრეულ განათლებაშიც ჰქონდა – ევროპული „სატყეო“ სკოლების წესებისა და გამოცდილების გაცნობის შემდეგ შაფერმა გადაწყვიტა შეექმნა არამოგებიანი ორგანიზაცია – „ბუნების ცენტრი“, რომელიც კონეკტიკუტის შტატში, ქ. მისთიქში განთავსდა. ეს ცენტრი მთლიანად ვალდკინდერგარტენის პედაგოგიკასა და იდეოლოგიას დაეყრდნო.
ბუნების გავლენა ადამიანზე, მის ქცევაზე, მის შეგრძნებებზე, ბავშვებსა და მათი განვითარების პროცესზე კარგად არის შესწავლილი. UNESCO-ს 2008 წლის ანგარიშში, „The contribution of early childhood education to a sustainable society“[2], ხაზგასმულია, რამდენად დიდია ბუნებასთან ბავშვების ურთიერთქმედების როლი მათი განვითარებისა და განათლებისთვის. ანგარიშში, რომელიც აერთიანებს მსოფლიოს ათეულობით ქვეყნის გამოცდილებას ბავშვთა ადრეული განათლების თავისებურებების შესახებ, აღნიშნულია, რომ ბუნებასთან ადამიანის ურთიერთობა დღევანდელ ურბანიზებულ სამყაროში განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია. ბუნების გარეშე შეუძლებელია ბავშვის სწორი და სასურველი განვითარება. ბუნების ელემენტების კვლევა-შესწავლა, ბუნებრივ გარემოში თამაში, სწავლა თუ გართობა ადამიანის ცხოვრების ისეთივე აუცილებელი კომპონენტებია, როგორიც კვება, შრომა თუ დასვენება. სკოლისა და სასკოლო პროცესის დაახლოება ბუნებასთან, ტყესთან, მდინარეებსა თუ მთებთან ისევე აუცილებელია, როგორც სიარულისა და თუ ლაპარაკის სწავლა. ადამიანი ქალაქში გადასვლამდე მდინარეებთან, ზღვებთან, ტბებთან, ტყყებსა და მდელოებთან სახლობდა. ჩვენი წინაპრების ასეულობით თაობა პირველ გაკვეთილებს ბუნებისგან ირებდა. როგორც ვხედავთ, ამ გაკვეთილებს ფუჭად არ ჩაუვლია: ბუნებაზე, მის პროცესებზე დაკვირვებამ და მათმა შესწავლამ ადამიანი 21-ე საუკუნემდე მოიყვანა. ჩვენ ბევრი რამ ვისწავლეთ ბუნებისგან და დღეს, როდესაც ბუნების „ბატონ-პატრონებად“ ვიგრძენით თავი, დაგვავიწყდა, რომ ბუნება კვლავ ჩვენი და ჩვენი შვილების მთავარი მასწავლებლად რჩება.
წყარო: https://www.edutopia.org/early-childhood-outdoor-education-waldkindergarten
მოამზადა ლევან ალფაიძემ
[1] ჩარტერული სკოლები/Charter Schools – ამერიკაში ე.წ. ჩარტერული სკოლები მოსწავლეებს სთავაზობენ დაწყებით და მეორეული საფეხურის განათლებას სწავლის გადასახადის გარეშე და გამოცდებს ატარებენ შტატის მიერ მანდატირებული პროგრამის მიხედვით. ეს სკოლები ნაკლებად რეგულირდებიან საჯარო სკოლებისთვის აუცილებელი წესებით, აქტებითა და რეგულაციებით და საჯარო სკოლებთან შედარებით ნაკლებ საჯარო დაფინანსებას იღებენ ერთ მოსწავლეზე. მათ მინიჭებული აქვთ არაკომერციული (არამომგებიანი) ორგანიზაციების სტატუსი და უფლებები და შეუძლიათ მიიღონ შემოწირულობები კერძო პირებისგან ან ორგანიზაციებისგან.
[2] The contribution of early childhood education to a sustainable society, 2008. Source: https://unesdoc.unesco.org/images/0015/001593/159355e.pdf
