სრულიად საქართველო შეძრა, სრულიად საქართველო ააჩოჩქოლა და ააყვირა იმ ფაქტმა, როდესაც პატარა ბავშვის, ოთხი წლის გოგონას სიკვდილის მიზეზი გაავრცელა სხვადასხვა მედიასაშუალებამ. მაგრამ არავინ ვიცით, დაფიქრდა კი სრულიად საქართველო იმ ფაქტზე, რომ თავადაა ის მოძალადე მშობელი, რომელიც ხან ხელს აღმართავს ბავშვზე, ხან სიტყვიერად შეუტევს, ხანაც დაემუქრება თავის ან სხვის შვილს. იღბლიანი შემთხვევის წყალობით არიან გადარჩენილები ის დანარჩენი ბავშვები სიკვდილს, დაბეჩავებას. ოთხი წლის გოგონაც, შესაძლოა, არ მომკვდარიყო იმ დღეს, გადარჩენილიყო და ჩვენც არ ვიყვირებდით. გავჩუმდებოდით, ისევე, როგორც ვჩუმდებით მაშინ, როცა გვესმის, როგორ ძალადობს მშობელი შვილზე სხვადასხვანაირად. გავჩუმდებოდით, როცა დავინახავდით, როგორ შესცქერის პატარა არსება ქვევიდან ზევით დამფრთხალი გაფართოებული თვალებით თავისზე მაღალს და მხოლოდ ამიტომ მასზე მაგარს. გავჩუმდებოდით, როცა დავინახავდით, როგორი შეშინებული უსმენს ერთი ციცქნა არსება ხმას, რომელსაც სიძლიერით ვერ გადაფარავს. შემზარავი შემთხვევა მოხდა ცოტა ხნის წინ, თუმცა შემთხვევა როგორ უნდა ვუწოდოთ იმას, რაც პირველად არ მომხდარა. შევდგებით ამ ფაქტის შემდეგ მაინც საზოგაოდებად? ვისწავლით ჭკუას? შევეშვებით ბავშვებზე ძალადობას? ნამდვილად არა მაქვს ამ კითხვაზე პასუხი. იმიტომ რომ ხშირად მსმენია, როგორ სჯერა მშობელს, რომ მკაცრი უნდა იყოს ბავშვის მიმართ, თავისი არ უნდა გაატანინოს. ხშირად მსმენია ისიც, რომ მასწავლებლებსაც ამგვარი მიდგომა აქვთ მოსწავლეების მიმართ – არ უნდა გაატანინოს თავისი. და რატომ არ უნდა გაატანინოს? რა მოხდება, თუკი ბავშვი/მოსწავლე თავისას გაიტანს? გვაჯობებს? გვაჯობოს. ჩვენც ეგ არ გვინდა? ანდა რა უბედურებაა საკითხის ისე დაყენება, რომ ვიღაცამ ვიღაცას უნდა აჯობოს, თანაც როცა ეს ვიღაცა, ერთ მხრივ, ბავშვია და, მეორე მხრივ, მშობელი ან მასწავლებელი. უამრავ ნაწარმოებზე და ფილმზე შეგვიძლია ვისაუბროთ, როცა ამ საკითხებს ვეხებით, მაგრამ მე ერთ კონკრეტულ რომანზე შევაჩერებ თქვენს ყურადღებას. ეს რომანი თითქოს ყველაზე ნაკლებად ეხება ბავშვზე ძალადობაზე, თუმცა ეს რომანი ახალი და ძველი თაობის ურთიერთობაზეცაა, რა თქმა უნდა, ალეგორიებისა და სხვა მხატვრული საშუალებების დახმარებით. 

ოთარ ჭილაძის რომანში „გზაზე ერთი კაცი მიდიოდა“ ალბათ ერთ-ერთი ყველაზე საინტერესო ამბავი ისაა, რომ ვანს ზღვა ნელ-ნელა ტოვებს, ტოვებს მაშინ, როცა მშობლები შვილებზე ძალადობას იწყებენ. დავიწყოთ თავიდან. ნაწარმოების პირველი ნაწილი, აიეტი, ასე იწყება: ”ეს იმდროინდელი ამბავია, როცა ვანი ზღვისპირა ქალაქი იყო; როცა კოლხეთის მიწაზე პირველმა ბერძენმა დაადგა ფეხი და მორიდებულად ითხოვა თავშესაფარი. ზღვამაც სწორედ იმ დღეს გაბედა და ხანგრძლივი ყოყმანის შემდეგ პირველი ნაბიჯი გადადგა უკან. მთავარი პირველი ნაბიჯი იყო, მერე ყველაფერი თავისით მოხდებოდა, ან ვინ გაუბედავდა შეჩერებას. ყველა ვანელს, დიდიან-პატარიანად, კალთაზე რომ გამოება ზღვა, მაინც გაიპარებოდა, რადგან ვერავითარი ძალა ვერ აღუდგებოდა წინ ბუნების ჩანაფიქრს. ადრე თუ გვიან ასე უნდა მომხდარიყო, ზღვა გამბედაობას მოიკრებდა და შეუდგებოდა ამ მართლაც ვერაგული განზრახვის ასრულებას. ვანელები ისე დაფრთხნენ, ისე დაიბნენ, მერე აღარც უცდიათ დაკარგულის ძებნა და დაბრუნება. მათი ღრმა რწმენით, რაც დროთა განმავლობაში უფრო და უფრო გაღრმავდა, ზღვამ ისინი რაღაც დიდი ცოდვის გამო მიატოვა, დიახ, მიატოვა, როგორც მარჩენალმა – ოჯახი, ქმარმა – ცოლი, რომლის ქარაფშუტობასა და გარე-გარე კურკურს აღარ დაადგა საშველი. ქმარიც ადგა და წავიდა, მაგრამ წასვლამდე ისე ფრთხილად, საზრიანად და მოთმინებით იქცეოდა, ძნელი იყო მისი განზრახვის შეტყობა, ხოლო, როცა ყველაფერი გამომჟღავნდა, უკვე შორს იყო. ზღვისგან მიტოვებული მიწა, ახალშობილის კანივით სველი და დაჭმუჭნილი, თანდათან გაიზარდა, გაფართოვდა და სამგლოვიარო არშიასავით გაუყვა მთელ სანაპიროს. მერე ვანსა და ზღვას შუა უზარმაზარი ჭაობი გაჩნდა… წარსულს ჩაბარდა ის დრო, როცა ყველა ვანელის ფანჯრიდან ისმოდა მისი გაბმული, გაუთავებელი ქშენა. არც ერთ ვანელს არ მოუვიდოდა აზრად, სარკმელი მხოლოდ ზღვის საცქერლად გამოეღო, ანდა ძილი გაეტეხა და ლოგინში წამომჯდარს მისთვის ესმინა. ზღვა ყოველთვის ახლოს ეგულებოდა… რომელ ქალს სჯერა, რომ ქმარი მიატოვებს? არც ვანს სჯეროდა, ზღვა თუ მიატოვებდა“. ვინც იცის, ვინაა აიეტი, ვინც იცის, რა ბედი ეწია მის ოჯახს, ადვილად მიხვდება, რომ წიგნის პირველი ნაწილი არგონავტების მითის ქართული პერსპექტივიდან წაკითხვის მცდელობაა (აქვე დავძენ, რომ საკმაოდ წარმატებული მცდელობა). მიუხედავად იმისა, რომ მოცემულ პასაჟში ზღვა ქმარს არის შედარებული, ხოლო ცოლის ეპითეტი „ქარაფშუტა“ ეხმიანება აიეტის ქალიშვილი ქარისას სახელს, პერსონაჟისას, რომელიც პირველი ბერძენის ცოლი ხდება, უჩენს მას ბერძენ ვაჟიშვილებს, შვილებს, რომელთა წვლილი დედის სამშობლოს დაღუპვის გზაზე არანაკლებია, ვიდრე მედეასი, ვხვდებით, რომ ზღვა იმავდროულად ვერაგული განზრახვის შემსრულებელი მედეას მეტაფორაცაა. იმიტომ რომ ზღვა, მედეას მსგავსად, იპარება და მას ვეღარავინ გააჩერებს, კალთაზეც რომ გამოიბას. აიეტს, ისევე როგორც ყველა მშობელს, ქალიშვილები იმდენად ახლოს ეგულებოდა, აზრად არ მოსდიოდა, მათთვის უმიზეზოდ ეცქირა ან ესმინა. ზღვა ერთდროულად ქმარიცაა (ანუ პირველმოსული ბერძენი ფრიქსე), ქარისაც და მედეაც, ზღვისგან მიტოვებული ვანის მიწა კი აიეტია, ერთი შეხედვით, უძლეველი მეფე, მაგრამ მხოლოდ ერთი შეხედვით. მან ხომ საბედისწერო შეცდომა დაუშვა, როცა არ ჩაეძია მფრინავ ვერძს ჩაბღაუჭებული პატარა ბიჭის ამბავს და შეიფარა თავშესაფრის მაძიებელი დამფრთხალი ფრიქსე. მაგრამ ამ წერილს იმის გასარკვევად არ ვწერ, თუ ვინ იგულისხმა მწერალმა გაპარულ ზღვაში ან ზღვისგან მიტოვებულ ვანში. ეს წერილი იმაზეა, რომ ოთარ ჭილაძე სამგლოვიარო არშიასავით ვანის სანაპიროს ჩვენებით სხვა სათქმელის მიტანას ცდილობს თავის მკითხველთან და მე შევეცდები, სწორედ ამ სათქმელზე ვისაუბრო.

მას შემდეგ, რაც ვანელებმა დაიჯერეს თავშესაფრის სათხოვნელად მოსული ბერძენი ფრიქსეს უამრავი ტყუილი და ამ ტყუილებიდან ყველაზე უფრო ძნელად დასაჯერებელი, თითქოს მან მფრინავი ვერძის დახმარებით შეძლო ვეებერთელა ზღვის გადმოლახვა, ვანელმა ბავშვებმა თამაში „ვერძობანა“ მოიგონეს: „მეორე დღეს მთელი ქალაქი ცხვარზე ამხედრებული ბავშვებით გაივსო. გაფრენის სურვილით შეპყრობილი ბავშვები აღმა-დაღმა დააქროლებდნენ პირზე დუჟმომდგარსა და თვალებჩასისხლიანებულ ცხვრებს, მაგრამ, მათდა გასაოცრად, მათდა გულდასაწყვეტად, არცერთი ცხვარი არ აპირებდა მიწას თუნდაც ერთი გოჯით ასცდენოდა, ისევ მიწაზე სიკვდილი ერჩია და მართლაც დიდხანს ვერ უძლებდნენ ეს უწყინარი ცხოველები მათთვის ყოვლად შეუფერებელ ჯირითს, ბუშტებივით გაბერილნი, ლაჯებში უსკდებოდნენ გაჯიუტებულ მხედრებს. ქუჩები თვალამოტრიალებული და ახროტინებული ცხვრებით მოიფინა. კაცები დანებით გამორბოდნენ, ქალები მიწას აყრიდნენ სისხლის გუბეებს, ბავშვები კი სრულად არ აპირებდნენ, ხელი აეღოთ ამ უცნაურ ახირებაზე, ამოდენა მსხვერპლი რომ სჭირდებოდა… კაცები თვალს არიდებდნენ დასაჭექად გამზადებულ ქალებს, მაგრამ, უნდოდათ თუ არ უნდოდათ, მაინც უნდა ჩარეულიყვნენ საქმეში, რათა ერთხელ და სამუდამოდ დაევიწყებინათ ბავშვებისთვის ეს მართლაც სულელური თამაში, სულელური კი არა, დამღუპველი, ოჯახის დამაქცევარი,.. კერიის გამციებელი… „შემოჰკარი-მეთქი, სანამ დროა, შემოჰკარი!“ – უკვე ღვარძლიანად შეჰღმუოდნენ ცოლები ქმრებს, მაგრამ ქმრები დიდხანს იფხანდნენ ქეჩოებს, რადგან ძალიან უყვარდათ ბავშვები. სიყვარულს შიშიც ემატებოდა, დარწმუნებულნი იყვნენ, ბავშვს თუ შემოჰკრავდნენ, ხელი გაუხმებოდათ. ეს რწმენა კი შთამომავლობით გადადიოდა თაობიდან თაობაზე და ყველანი ბრმად ემორჩილებოდნენ, რადგან არავის გასჩენია მისი შემოწმების სურვილი… რა არ სცადეს, რა არ მოიგონეს, მაგრამ არ იქნა და აღარ გაუარა ბავშვებს ამ უცნაურმა გატაცებამ. ხოლო როდესაც არც დაყვავებამ გაჭრა და არც მუქარამ, ბავშვები დააბეს, ხელ-ფეხი გაუკოჭეს და დაყარეს… მაგრამ არც ამით შეცვლილა რამე… და აი, ერთ დღეს მოხდა ის, რისაც ყველას ეშინოდა და რასაც უკვე ყველა ელოდებოდა. მამამ შვილს ხელი შემოჰკრა. მთელ ქალაქში ისეთი ლაწანი გაისმა, კარ-ფანჯრები ჩამოცვივდა, ჯამ-ჭურჭელი დაიმსხვრა, მიწაში ქვევრები დაიბზარა… მამა რომელმაც შვილს ხელი შემოჰკრა, ქალაქის მთავარ მოედანზე გამოვიდა და მთელ ქალაქს დაანახვა გამხმარი მარჯვენა“. თუმცა ამან ვერ შეაჩერა დაწყებული პროცესი. ვანში ბავშვების ცემა დაიწყეს. „ოყაჯადოს დედა უყვარდა და გულის სიღრმეში ცოტა ეშინოდა კიდეც მისი, ადგან ცემა იცოდა. ცუცას აზრით, ჯოხი ყველაზე კარგი მასწავლებელი იყო. იგი ყოველთვის სცემდა ოყაჯადოს, როცა ბავშვი იყო და ბავშვობით დააშავებდა რამეს… როცა გალახული ოყაჯადო ჩაუფიქრდებოდა ხოლმე თავის საქციელს, დედამისი ყოველთვის მართალი გამოდიოდა… ასე თანდათანობით, რაღა თქმა უნდა, წკეპლისა და სილაქის დახმარებითაც, განიმსჭვალა მთელი მისი არსება დედისადმი განუსაზღვრელი რიდითა და მოკრძალებით, რაც მთავარია, ნდობით.“ ამ გალახულ-დამცირებულმა ბავშვმა, რომელიც აიეტს ნათესავად ერგებოდა, მომავალში, აიეტის ძალაუფლების დამხობის შემდეგ, კოლხეთის ტახტი დაიკავა. ვანმაც და კოლხეთმაც დაკარგა ძველი დიდება, ძლევამოსილება. ვერა, ვერ ივარგებს ბავშვობაში გალახული დიდობაში, ვერაფერ მნიშვნელოვანს ვერ შექმნის ის. მხოლოდ ძალადობას გაამრავლებს, ამ ძალადობის შეჩერებას კი საუკუნეებიც აღარ ეყოფა. არ უნდა გვიკვირდეს გალახულ-ნაცემი თაობისგან მამების თაობის მიმართ ჯერ ფარული, მერე კი გაცხადებული შურისძიების სურვილი. როცა ბავშვებს მშობელი ცემს, შესაძლოა, ის მართლაც ფიქრობდეს, რომ სწორად იქცევა, შესაძლოა, მართალიც იყოს, შესაძლოა, შვილმაც იცოდეს, რომ მშობლის პოზიცია სწორია და გარეშე თვალმაც გამართლება მოუძებნოს მშობელს. მაგრამ სწორედ ხელის აღმართვაა ის პირველი ნაბიჯი რომლის შემდეგაც იწყება გაუცხოება, გროვდება გაუცნობიერებელი და ამოუთქმელი ბოღმა, იწყება მოძალადის ჩამოყალიბება.

ახლა დავუფიქრდეთ, როდის დაარტყეს ბავშვს პირველად ხელი ვანელებმა? როცა ვერ გააჩერეს თამაშის ჟინით შეპყრობილი ბავშვები. რა თამაში იყო ეს? გაფრენის აუტანელი სურვილი, რომელთან გამკლავებაც წარმოუდგენელი იყო. ვინ ჩაუნერგა ბავშვებს ეს ილუზორული სურვილი? თავად მშობლებმა, რომლებისგანაც გაიგონეს ბავშვებმა მფრინავი ვერძით მოსულ ბიჭზე. და რა გამოვიდა? ჩაუნერგეს სურვილი, მერე კი დატოვეს მარტო. მიტოვებული ბავშვები კი, უფროსებისგან განსხვავებით, მცდელობას არ აკლებდნენ ოცნების განხორციელებას. ამით განსხვავდებოდნენ ისინი მამების თაობისგან. მამებს არც ის აინტერესებდათ, რამდენად რეალური იყო ფრენის შესაძლებლობა და არც იმისთვის ეცალათ, გადაემოწმებინათ მოსმენილი. ისინი ზედმეტი შეკითხვების გარეშე იღებდნენ იმას, რასაც ეტყოდნენ. ალბათ არ ეცალათ სხვა არაფრისთვის, როცა ოჯახი ჰყავდათ გამოსაკვები. აი, უსაქმური ბავშვები კი სხვანაირები იყვნენ. და, იმის ნაცვლად, რომ მათთვის აეხსნათ, რატომ იყო თამაში საშიში, მათზე ხელი აღმართეს, ძალადობით შეაჩერეს. შეჩერებული კი დროებით ჩაიბუდებს, რომ მერე ახლიდან წამოყოს თავი, როცა მიეცემა შანსი. მედეაც და ქარისაც ასეთი ბავშვები არიან. მათი გაფრენის მცდელობა კრახით დასრულდა და ავად შემოუბრუნდა მათ ქვეყანას. რა თქმა უნდა, ოთარ ჭილაძესთან ასე მარტივად და პირდაპირ არაა ნათქვამი ეს ყველაფერი, მაგრამ სტრიქონებშორის სწორედ ეს აზრი იკითხება: არ უნდა დაატყვევო შვილი, „დატყვევებული უფრო საშიშია, ვიდრე ნებაზე გაშვებული“, თორემ შვილი აუცილებლად შეგეწინააღმდეგება, ტალღას ტალღა მოჰყვება, მომდევნო ტალღა წინამორბედზე ძლიერია, მესამეს მეოთხე მოჰყვება და იმ მეოთხეს ამოცნობა უკვე ძნელი გახდება. მამების თაობა დამარცხებულია, თუკი თავისუფლებას უზღუდავს შვილებს, თუკი ფიზიკურად ან თუნდაც ფსიქოლოგიურად ძალადობს შვილებზე. მოძალადე მოძალადეს ზრდის, რომელიც ასევე განწირულია. საინტერესოა, რომ ეს ალეგორია ლამის ლაიტმოტივად გასდევს ოთარ ჭილაძის მთელ შემოქმედებას.

რატომ ძალადობს წინა თაობა ახალ თაობაზე სხვადასხვა ფორმებით? იმიტომ რომ ახალ თაობას აინტერესებს უცხო – უცხო ადამიანი და მის მიერ მოთხრობილი ამბები, მერე რა, რომ ეს ამბები ვიღაცის ფანტაზიის ნაყოფია; არა აქვს მნიშვნელობა, უცხოეთიდან მოდის უცხო ადამიანი, თუ უცხო ქვეყნიდან შემოდის რაიმე უცხო ქმედება – უცხო უფროს თაობას უკვე საფრთხისშემცველი ჰგონია, რადგან უცხო სიახლეა. და იმის მაგივრად, რომ სიახლეს კარი გაუღოს, არ შეუშინდეს და ახალ თაობასთან ერთად დაფიქრდეს, კარგია ის თუ ცუდი (სიმართლე გითხრათ, უხერხულიცაა, ამ ეპითეტებს რომ ვიყენებ), სარგებელს ნახავს მისგან თუ დაქცევას, რა შესაძლო შედეგი ექნება მას, ეშინია და საკუთარი შიშის დასამალად იწყებს ძალადობას. უფროსი თაობის ვალია, იმსჯელოს იმაზე, რაც უცხოდ ეჩვენება, სინამდვილეში კი მხოლოდ სიახლეა და კარი კი არ ჩაუკეტოთ მას, ფართოდ გაუღოს, თორემ ჩაკეტილი კარიდან მაინც შემოიპარება ან ვიღაც მაინც გაუღებს მას კარს უნებლიეთ ან გამიზნულად. ყველა ასეთ შემთხვევაზე მაგალითის მოტანა შეიძლება ლიტერატურიდანაც და რეალური ცხოვრებისეული სიტუაციებიდანაც, უბრალოდ ამის ადგილი არ არის ამ წერილში და ამიტომაც აქ შევჩერდები.

უცხოს რომ ჯიუტად არ უშვებს ძველი თაობა, არ ეპუება, ფესვებგადგმულ შეხედულებებს რომ იცავს ისე, რომ არც აინტერესებს, ეგებ მათში გამჯდარი მოსაზრებებია არასწორი, მოძველებული, ამიტომაცაა, რომ მერე გადადიან ძალადობაზე, ჯერ სიტყვიერზე, მერე ფსიქოლოგიურზე და ბოლოს, ფიზიკურზეც. უმეტეს შემთხვევაში ასეა, თორემ, ცხადია, არაფრის განზოგადება არ შეიძლება. არც იმას ვამბობ, რომ ახალი ყოველთვის კარგია, მაგრამ, ახალი რომაა, ეს უკვე კარგია.

ბოლოს მინდა, მკითხველს ვთხოვო, დაფიქრდეს აქ განხილულ საკითხზე და ალბათ ამის შემდეგ უყოყმანოდ დამთანხმდებიან, რამდენად აუცილებელია რაიმე სახით ოთარ ჭილაძის რომანის, თუნდაც მხოლოდ პირველი ნაწილის შეტანა სასწავლო პროგრამაში, თუნდაც კლასაგრეშე საკითხავ მასალად. მას შემდეგ, რაც ჩვენი მოსწავეები იმსჯელებენ უმწვავეს საკითხებზე, გაიაზრებენ იმას, რომ ძალადობა საშინელებაა, როგორი ტიპისაც არ უნდა იყოს ის, თავად მაინც აღარ გაიმეორებენ მშობლების თაობის მიერ დაშვებულ შეცდომებს თავიანთ შვილების მიმართ.

ახალი ეროვნული სასწავლო გეგმის მიხედვით, საზოგადოებრივი მეცნიერებების სწავლება უპირველეს მიზნად ისახავს საზოგადოებრივი მეცნიერებების შესწავლისთვის საჭირო უნარების განვითარებას, რომელთა მიღწევისთვის მნიშვნელოვანია:

• მოსწავლეებში შემოქმედებითი და კრიტიკული აზროვნების განვითარება; აღმოჩენებისა და სიახლის ძიების მიმართ დადებითი დამოკიდებულების ჩამოყალიბება; დროსა და სივრცეში ორიენტირებისთვის, ფაქტებისა და მოვლენების ინტერპრეტაციისა და კანონზომიერებების დადგენისთვის საჭირო სპეციფიკური უნარ-ჩვევების განვითარება.

მასწავლებლისთვის შრომატევადია მათ შესრულებაზე მიმართული დავალებების შერჩევა, საჭიროების მიხედვით იდენტიფიცირება და მოსწავლის შესაძლებლობაზე მორგება, რადგან სხვა მრავალი ამოცანაც აქვს გადასაჭრელი. მაგრამ მასწავლებელს შეუძლია გამოიყენოს შემოქმედებითი ხასიათის კომპლექსური ტიპის დავალებები, რომლებიც მრავალმხრივად განუვითარებს მოსწავლეებს ცოდნასა და უნარებს და ისინი ეფექტურად შეძლებენ:

• მასალის კრიტიკულად გაანალიზებას, დროსა და სივრცეში ორიენტირებას,  ფაქტებსა და მოვლენებს შორის  სათანადო კანონზომიერებების დადგენას და  კვლევითი ხასიათის სამუშაოს შესრულებას.

რატომ კომლპექსური შემოქმედებითი ხასიათის დავალებები? კომპლექსური   შემოქმედებითი ხასიათის დავალებები ძირითადად პრობლემური ხასიათის დავალებებია, პრობლემური შეკითხვები და სიტუაციებია, რომელთა განსაკუთრებულობა ის გახლავთ, რომ ისინი თავის თავში მოიცავენ მრავალრიცხოვან  სწორ პასუხებს. სწორედ ასეთ დავალებებს აწყდება ადამიანი მასალის ანალიზისას, მოვლენათა ინტერპრეტაციისას და  კვლევა-ძიებისას. უფრო მეტიც, მასწავლებლებმა კარგად იციან, რომ სწავლების პროცესში წამოჭრილი პრობლემების გადაწყვეტის დროსაც არ არსებობს  ერთი, კონკრეტულად რომელიმე სწორი მიმართულება და  ხშირად ეს   სწორი პასუხების მთელი ჯაჭვია.  და  რომელს მივანიჭოთ უპირატესობა? რადგან ყველაფერი მაინც აზროვნებაზე და სააზროვნო პროცესების ხარისხზე გადის. ამიტომ ეფექტურია, მოსწავლეებისათვის ისეთი დავალებების შერჩევა, რომლებიც მათ აზროვნების ხარისხს გაზრდის, კომპელქსური შემოქმედებითი დავალებები  კი ამ  მიმართულებით  ეფექტურ შედეგებს იძლევა.

შინაარსის მიხედვით კომპლექსური შემოქმედებითი დავალებები იყოფა:

• შემეცნებითი, კვლევითი ხასიათის დავალებებად;
• ლოგიკურ ამოცანებად;
• დავალებებად, რომლებიც არასტანდარტულ მიდგომებს მოითხოვენ.

მათ შესასრულებლად საჭირო მეთოდები შეირჩევა შემოქმედებითი დავალებების მიზნისა და სირთულის მიხედვით (რომელთა შორის მოსწავლეთა შემოქმედებითი სამუშაოს ორგანიზებას გადამწყვეტი მნიშვნელობა აქვს).

როგორ უნდა შეაფასოს მასწავლებელმა მოსწავლეთა კომლექსური შემოქმედებითი ხასიათის უნარები, მათი საქმიანობა? სპეციალური მეთოდები მათი დიაგნოსტიკისა და შეფასებებისთვის არ არსებობს, მაგრამ მასწავლებელს შეუძლია გამოიყენოს მრავალფეროვანი მეთოდური ინსტრუმენტები მოსწავლეთა დონის  განსაზღვრისთვის. მათ შორის:

1. რეპროდუქციული ცოდნის შემოწმების მეთოდები;
2. ინფორმაციის გაგებისა და აღქმის შემოწმების მეთოდები;
3. ანალიზის (კონტექსტის წაკითხვის, ლოგიკური დასკვნების გამოტანის), სინთეზის (ესეის დაწერა, გეგმის შედგენა და ა.შ.) და  შეფასებების  გაკეთების (მასალის ლოგიკური აგება, ინფორმაციის მნიშვნელობის განსაზღვრა და სხვ.) შემოწმების მეთოდები.

ამის შემდეგ, პრაქტიკული  დავალებების ეტაპზე, მასწავლებელს ზუსტად ექნება განსაზღვრული,  რას და როგორ  შეუმოწმებს მოსწავლეს. მაგალითად, შემეცნებითი, კვლევითი ხასიათის,  რეპროდუქტიული დავალებების დროს, ასევე ლოგიკური ამოცანების ეტაპზე (ისტორიული თემა, თხზულება, პროექტის შედგენა/განხორციელება, სავარჯიშოები, ტესტის წერა) მასწავლებელი  შეამოწმებს მიზნის მიღწევისთვის საჭირო  შემდეგ ცოდნასა და უნარებს:

1. ქრონოლოგიის ცოდნასა  და უნარებს:  ა) მნიშვნელოვანი მოვლენების თარიღების ცოდნა; ბ) წლის შესაბამისობა  საუკუნესთან, მოვლენათა მიზეზშედეგობრიობის ჩვენებას;
2. ფაქტების ცოდნას: ა) ადგილისა და გარემოების დასახელება; ბ) მონაწილეთა ჩამოთვლა; გ) შედეგების განსაზღვრა;  დ) სახელმწიფოთა საზღვრებისა და ისტორიულ-გეოგრაფიული ნომენკლატურის ცოდნა; ე) კულტურისა და მეცნიერების მიღწევათა ცოდნა;
3. ანალიზის უნარის: ა) ისტორიული ფაქტების შედარება  და მოვლენათა განზოგადების უნარი; ბ)  ისტორიული მოვლენებიდან და ფაქტებიდან არსებითი, დამახასიათებელი ნიშნების გამოყოფა; გ) ისტორიული მოვლენების კლასიფიცირება წინასწარ განსაზღვრული ნიშნის მიხედვით; დ) ისტორიული ფაქტებისა და მოვლენების შედარება;
4. ცნებებისა და ტერმინების ცოდნას;
5. მიზეზ–შედეგობრივი კავშირების დადგენას;
6. ისტორიულ წყაროსთან მუშაობის ცოდნასა და უნარებს შეამოწმებს: ა) ავტორის, მისი სანდოობისა და წყაროს შედგენის  დროის დადგენის მიხედვით;  ბ) პირველადი და მეორადი წყაროს გამოყოფის მიხედვით; გ) ძირითადი შინაარსისა და იდეის ფორმირებით;  დ) საჭირო ინფორმაციის პოვნით; ე) რამდენიმე წყაროს შედარებით; ვ) ისტორიულ რუკასთან მუშაობის უნარით; ზ) წყაროს ტიპის დადგენის ცოდნითა და უნარით.
7. ტესტური ტიპის დავალებებისას შეამოწმებს ბაზისური, მიმდინარე და საკონტროლო ტესტების შესრულების ხარისხს:

ა) ბაზისური ტესტები – რომელთა მთავარი ამოცანაა განამტკიცოს მოსწავლეთა მიერ ძირითადი ცნებებისა და ტერმინების, ისტორიული ფაქტების, თარიღებისა და ისტორიული პერსონალიების ცოდნა;

ბ) მიმდინარე ტესტები – რომელთა საშუალებით ხდება მიმდინარე ცოდნისა და უნარების კოტროლი ცალკეული გაკვეთილისა თუ თემის ფარგლებში;

გ) შემაჯამებელი ტესტი – რომელიც მიუთითებს არამარტო მოსწავლის მიერ ათვისებული ცოდნის დონეზე, არამედ მასწავლებელს აცნობენ, რა ტიპის, რომელ კითხვაზე პასუხის გაცემა გაუჭირდა მოსწავლეს და რატომ.

რაც შეეხება სხვადასხვა ხასიათის არასტანდარტული ისტორიული დავალებების შემოწმებას  – ასეთი დავალებები მეტწილად ევრისტიული ხასიათისაა, შესაბამისად, მათი შეფასებების დროსაც მსგავსი მიდგომებია საჭირო. ამ მიმართულებით შესაძლებელია გამოიყოს რამდენიმე ჯგუფი:

1. ტექსტები, რომლებიც შეიცავენ არასწორ, არაზუსტ ინფორმაციას, ისინი მოსწავლეებისაგან მოითხოვენ საკმაოდ მოცულობითი ცოდნისა და გამოცდილების გამოყენებას უჩვეულო, ნებისმიერ დაუგეგმავ სიტუაციაში;
2. შემოქმედებითი დავალებები, რომელთა გადაწყვეტისთვის საჭიროა მრავალფეროვანი ფორმები (დღიურიები,  წერილები, მემუარები..), რომლებსაც მოსწავლეები შეადგენენ აუდიტორიასთან წარსადგენად;
3. ისტორიული ამოცანები, კროსვორდები, რომელთაც მოსწავლეები დამოუკიდებლად შეადგენენ (ისინი მათგან მოითხოვენ ფართო განზოგადებასა და მსჯელობას);
4. რეცენზიის დაწერა ისტორიულ ნაწარმოებზე, კინოფილმზე, შემეცნებითი ხასიათის თამაშზე და სხვ;
5. გზამკვლევების შედგენა (მაგალითად, საექსკურსიო ცენტრებისთვის) და ა.შ.

შემოქმედებითი ხასიათის ყველა ეს დავალება ააქტიურებს არამარტო კოგნიტურ, არამედ კომუნიკაციურ უნარებს და ამით იზრდება ინფორმაციის დამოუკიდებლად და შემოქმედებითი გზით გადაწყვეტის უნარები.

შედეგების თვალსაზრისით მნიშვნელოვანია როდესაც კომლექსური, შემოქმედებითი ხასიათის დავალებების დიფერენცირება. ამ დროს ძირითადად გამოიყოფა სამი ტიპის დავალებები:

I  დონის დავალებები:  რეპროდუქტიული დავალებებია, რომლებიც  საჭიროებენ  მოსწავლისთვის მასწავლებლის მხარდაჭერას. მაგალითი ამ ტიპი ამ დონის დავალებისთვის: „ისტორია“, IX, „ქართული სამეფო-სამთავროების ჩამოყალიბება VIII-IX სს-ში“:

• დაახასიათეთ ქართული სამეფო-სამთავრეობის გეოგრაფიული მდებარეობა და ბუნებრივი პირობები;
• დაახასიათეთ სამეფო-სამთავროების ეკონომიკური მდგომარეობა;
• დაახასიათეთ პოლიტიკური განვითარების თავისებურებები;
• დაასახელე, რა მდგომარეობის გამოყენებას ვერ ახერხებდნენ იმ მხარის მთავრები, დიდებულები და მოსახლეობა?

II  დონის დავალებები  – როდესაც მოსწავლეები უკვე ფლობენ შედარების, ისტორიული ფაქტებისა და მოვლენების ანალიზის უნარებს, შეუძლიათ შედეგების ფორმულირება, თუმცა შესაძლებელია დასჭირდეთ მასწავლებლის დახმარებაც. მაგალითად:

• შეისწავლეთ და შეადარეთ ორი ნებისმიერი სამთავროს გეოგრაფიული მდებარეობა (ტაო-კლარჯეთის, კახეთ-ჰერეთის.. აფხაზთა და კახეთის…);
• გააკეთეთ დასკვნა, რა უპირატესობას ფლობდა თითოეული მათგანი სხვებთან შედარებით?!
• შეადარეთ ნებისმიერი სამთავროს ეკონომიკური განვითარება, გააკეთეთ დასკვნა სამეურნეო-ეკონომიკური განვითარების შესახებ, რა უპირატესობას ფლობდა სხვასთან შედარებით, დაასახელეთ ეკონომიკური დაწინაურების ან დაცემის მიზეზები;
• შეადარეთ ერთმანეთს დასახელებული სამთავროების პოლიტიკური სტრუქტურა და ა.შ.

III დონის დავალებები  – მოსწავლეები ფლობენ შედარების, ისტორიული ფაქტებისა და მოვლენების ანალიზის უნარს, ამყარებენ მიზეზ-შედეგობრივ კავშირებს, შეუძლიათ დამოუკიდებლად ჩამოაყალიბონ შედეგები.  მაგალითად:

• ამოირჩიე ორი ნებისმიერი სამთავრო და შეადარე ეკონომიკური განვითარების მხრივ, გააკეთე დასკვნები;
• შეადარე ორი ნებისმიერი სამთავროს პოლიტიკური სტრუქტურა და გააკეთეთ დასკვნები (მაგალითად, კახეთისა და აფხაზეთის);
• დაასახელე, როგორ მოხდა, რომ კახეთის სამთავროს სათავეში აღმოჩნდნენ ქორესპისკოსები, მაშინ, როდესაც სხვაგან გვხვდება „მთავარი“?
• რა მსგავსება-განსხვავებაა ამ სამთავროებისა და ერთიანი საქართველოს მმართველობის წესს შორის? რით განსხვავდებიან ერთმანეთისაგან?
• შენ რომ ამ მხარის მთავარი ყოფილიყავი, რას და როგორ გააკეთებდი?
• რას ურჩევდი აქაურ დიდებულებს? და ა.შ.

კომლექსური  შემოქმედებითი ხასიათის დავალებები ზრდის მოსწავლეთა მოტივაციას, ინტერესს, უბიძგებენ მას სააზროვნოდ და საოცნებოდ, და ხელს უწყობენ მოსწავლესა და სწავლის  შედეგების  გაზრდისკენ მიმართული სასწავლო პროცესის ჩამოყალიბებას, კრიტიკული და შემოქმედებითი კომპეტენციების ჩამოყალიბებას. მათი გამოყენება პრაქტიკულ  საქმიანობაში  მისასალმებელი და ეფექტურია.

საბჭოთა კავშირის რღვევამ, საქართველოს, როგორც დამოუკიდებელი ქვეყნის, დაბადებამ, ერთი ფორმირების მეორეთი ჩანაცვლებამ უამრავი საყოველთაოდ ცნობილი პრობლემა წარმოშვა. თავისუფალმა და მშენებარე ქვეყანამ სხვა ტიპის მოქალაქეები მოითხოვა. ნათელი გახდა, რომ სამშობლო, როგორც დედა, ბუნებრივად უყვარს ადამიანს, მისი „სიყვარულის სწავლების ნაცვლად“ თუკი სიყვარულის სწავლება საერთოდ შესაძლებელია, საჭიროა მოქალაქეობის სწავლება, რადგან ერთია, გიყვარდეს შენი დამონებული სამშობლო, გულში ინახავდე მის ხსოვნას, თაობიდან თაობებს გადასცემდე ამბავს მისი არსებობისა და მეორეა, ცხოვრობდე იმ ქვეყანაში, რომელის შენებაშიც შეგიძლია და უფრო მეტიც, მოვალე ხარ მონაწილეობა მიიღო.

საყოველთაოდ ცნობილი წინააღმდეგობების მიუხედავად, წელს სკოლებში, მესამე-მეოთხე კლასებში, საგანი „ მე და საზოგადოება“ შევიდა. ამისთვის ნამდვილად მადლობა ეკუთვნის საქართველოს განათლებისა და მეცნიერების სამინისტროს შესაბამის სამსახურებს.

შემუშავდა სტანდარტი, გაიწერა გეგმა, დაიწერა სახელმძღვანელოები, დაიწყო პედაგოგთა გადამზადებაც, თუმცა საგან „მე და საზოგადოების“ სწავლებისას თავისთავად ჩნდება რამდენიმე კითხვა, რომლებიც პასუხს მოითხოვს.

1. როგორ უნდა შემოწმდეს, ტარდება თუ არა ხარისხიანად „მე და საზოგადოების“ გაკვეთილები, თუ დაწყებითი კლასის მასწავლებლები მისთვის დათმობილ საათებს, სხვა, „უფრო საჭირო“ საგნებს, ვთქვათ, ქართულსა და მათემატიკას უთმობენ?

„მე და საზოგადოება“ საგანიცა და სახელმძღვანელოც მეტადაა გაჯერებული ინტეგრაციული მეთოდებით, რომელიც კლასში მეტად მხიარულ გარემოს ქმნის. ამიტომ ზოგჯერ ბავშვები მოელიან, მაგრამ მასწავლებლები სხვა საგნის ჩატარებას ამჯობინებენ. რაღა თქმა უნდა, სპეციალური კვლევა არ ჩამიტარებია, მაგრამ რომ გავიკითხე, ბევრი მესამე-მეოთხე კლასელისაგან მივიღე ამგვარი პასუხი. (თანაც ეს წერილი სწორედ ამისთვისაა, რომ სპეციალური კვლევის საჭიროება დავინახოთ, თანაც ეს კვლევა არ უნდა იყოს რეპრესიული და არ უნდა  აზარალებდეს არც მოსწავლეს, არც მასწავლებელს ).

2. როგორ უნდა აღზარდოს ქალმა (ვიცით რომ პედაგოგების დიდი ნაწილი ქალია, მით უფრო დაწყებით საფეხურზე ) რომელიც უმრავლეს შემთხვევაში თავად ჩაგრულია თანასწორი, გენდერულად სწორი ღირებულებების მოქალაქეები?

ეს კითხვა რიტორიკული არაა. ჩაგრულმა ქალმა, შესაძლოა, აღზარდოს ძლიერი და სწორი ღირებულებების მქონე ვაჟები და ქალები, ოღინდ ამისთვის გარკვეული პირობებია საჭირო.

ჩაგრულები ჩვენ, ქალები, ამ ქვეყანაში ნამდვილად  ვართ და ამაზე ისიც მიუთითებს, რომ სკოლა, როგორც შედარებით დაბალანაზღაურებადი სამუშაო ადგილი, სავსეა ქალებით. მამაკაცები ამგვარ სამუშაოზე, ხშირად უარს ამბობენ.  ქალების ანაუზღაურება ბიზნეს სექტორში, მათი ჩართულობა პოლიტიკაში, მათი ადგილი ოჯახში – ნებისმიერი კვლევა, იქნება ეს რაოდენობრივი თუ სიღრმისეული ინტერვიუ, მიუთითებს ქალის ჩაგრულ როლზე ქვეყანაში. ამდენად, ქალების გაძლიერება გაეროს მიერ შემუშავებული მდგრადი განვითარების ერთ-ერთი კომპონენტი, ქვეყნის განვითარების საწინდარია.

თუკი ქალები აცნობიერებენ თავიანთ ჩაგრულ მდგომარეობას ამ ქვეყანაში და თუკი მათ აქვთ თავიანთი და სხვების უფლებებისთვის ბრძოლის გამოცდილება (და თუ ეს გამოცდილება წარმატებულია და არა წარუმატებელი და ტრავმული ) მათ შეიძლება აღზარდონ საჭირო ღირებულებების ადამიანები, მაგრამ თუკი ეს ქალები შეგუებული არიან ძალადობას, მეტიც, მიიჩნევენ ნორმად, მაშინ ისინი, სავარაუდოდ, არსებულ სტერეოტიპებს უფრო გააღრმავებენ. მაგალითისთვის გაეროს 2017 წლის კვლევაც კმარა, რომლის მიხედვითაც  გამოკითხული ქალების 22 პროცენტს და მამაკაცების 33 პროცენტს ქალი ცემა გარკვეულ სიტუაციაში დასაშვებად მიაჩნია. უფრო მეტიც, ქალების თითქმის მეოთხედს, *22 პროცენტი ) და მამაკაცების თითქმის ნახევარს (41 პროცენტი ) მიაჩნია, რომ ცოლი ქმარს მაშინაც კი უნდა დაემორჩილოს, როდესაც არ ეთანხმება.

სამწუხაროდ, ქვეყანაში მაღალია (დაახლოებით 50 პროცენტი ) განქორწინებების რიცხვი. თითქოს განქორწინებული ქალი მეტად უნდა აცნობიერებდეს უსამართლობასა და ჩაგვრას, მეტად ცდილობდეს განვითარებას, მაგრამ ხანდახან ქალები იმავე  ჩაგრულ სისტემაში რჩებიან და საზოგადოების, შვილების წინაშე იმის აღარება უჭირთ, რომ ქორწინებაში აღარ იმყოფებიან.

„მე და საზოგადოების“ მოქმედ სახელძღვანელოში ეროვნული სასწავლო გეგმისა და სტანდარტის მიხედვით განმრტებულია ოჯახი და მის ტიპებში წერია „ განქორწინებულიც“. თავისთავად ცხადია, როდესაც არსებობს ასეთი სინამდვილე და ის ჩვენი შვილების დიდ ნაწილს ეხება, მათ ამას ვერ დავუმალავთ და ამ დამალვით ვერ ჩავაყენებთ განქორწინებული ოჯახის მხარეებს უხერხულ სიტუაციაში, თუმცა, „მე და საზოგადოების“ სწავლებისას უკვე წააწყდნენ წინააღმდეგობას მშობლის, დედის მხრიდან, რადგან შვილს წლების განმავლობაში უმალავდა განქორწინების ამბავს და არ სურდა თუნდაც ტერმინი ბავშვს სცოდნოდა. ამ ამბავში ყველაზე სამწუხარო ისაა, რომ პედაგოგი, ასევე ქალი, ვერც კი მიხვდა, რომ მშობელს გამხნევება და გაძლიერება სჭირდებოდა, მხარი დაუჭირა, საკითხი მსუბუქად გადაიარა და რა თქმა უნდა, არ გაუანალიზებია, რომ დედა იმავე სტერეოტიპებში ჩატოვა, შვილი – იმავე ტყუილში.

ახალი საგანი, რომელიც სამოქალაქო განათლების ციკლს იწყებს, სწორედ ამ სინამდვილის შეცვლას ემსახურება, მაგრამ, თუკი ამ საგანს მსგავსი ღირებულებების მასწავლებელი ასწავლის, ჩაკეტილ წრეზე ტრიალი გამოვა.

3. ვინ უნდა განსაზღვროს და როგორ, რა ღირებულებების მატარებელია პედაგოგი?

ცნობილი ფაქტია, რომ ზედაპირული გამოკითხვისას მოქალაქეები (მათ შორის მოსწავლეები და მასწავლებლები ) იძლევიან ე. წ. სწორ პასუხებს. მხოლოდ ჩაღრმავებული ინტერვიუს დროს აღმოჩნდება ხოლმე, რომ ისინი არ ეთანხმებიან დემოკრატიულ ღირებულებებს. აუცილებლად უნდა მოიძებნოს ადამიანის ღირებულებების შეფასების რაიმე ადეკვატური ინსტრუმენტი, რათა პიროვნება, რომელიც არ აღიარებს დემოკრატიულ ღირებულებებს, რომლისთვისაც მნიშვნელოვანი არაა ადამიანის უფლებები, არ ასწავლიდეს“ მე და საზოგადოებას „თუ სამოქალაქო განათლების ციკლში შემავალ სხვა საგნებს.

როგორ წარმოგიდგენიათ? რომელ ეროვნულ სასწავლო მიზნებზე გასვლას შეძლებს „მე და საზოგადოების“ პადაგოგი, თუკი ის სტალინის მოყვარულია. სამწუხაროდ, ასეთები არსებობენ და მოსწავლეებისთვის მოქალაქეობრივი თვითშეგნების ფორმირების ნაცვლად ტოტალიტარიზმს უწევენ პროპაგანდას.

4. ასევე მნიშვნელოვანი საკითხია, რამდენად ექვემდებარება სწავლებას დემოკრატიული ღირებულები და რამდენადაა შესაძლებელი სამოქალაქო აქტივიზმისა და ადამიანის უფლებების მიმართ მგრძნობელობის მომატება?

რაღა თქმა უნდა, დედამიწაზე არ არსებობს არათუ ტრენინგი, არამედ სასწავლებელიც კი, რომელშიც ჰომოფობ, ქსენოფობ და ა. შ ადამიანს შეუშვებ და იქიდან ევროპული ღირებულებებით გაბრწყინებული დაგიბრუნდება, სწორედ ამიტომაა აუცილებელი მესამე-მეოთხე კლასიდან დაწყება და უწყვეტი სწავლება სამოქალაქო განათლების წრეში შემავალი საგნებისა, მაგრამ არსებობენ ინდივიდები, ან არსებობს კრიტიკული სიტუაცია, როდესაც ადამიანი რიგი მიზეზების გამო მომწიფებულია ცვლილებისათვის და მას ეს ტრენინგი გარდატეხისთვის ჰყოფნის.

ანდა შინაგანად ეთანხმება შეთავაზებულ მასალას, მაგრამ არ იცის როგორ ასწავლოს და ტრენინგზე სწორედ ამას იღებს, კონკრეტულ მეთოდიკებს კონკრეტულ საკითხებთან დაკავშირებით. თუმცა უნდა ითქვას, რომ ადამიანის უფლებებთან დაკავშირებული ტრენინგი გაეროს კვლევების მიხედვით მხოლოდ 33 პროცენტს აქვს გავლილი, რაც ძალზე მცირეა.

საგან „მე და საზოგადოების“  სტანდარტში ერთ-ერთ პირველ მიზნად ვკითხულობთ: „დაეხმაროს მოსწავლეს საკუთარი თავის საზოგადოების წევრად აღქმაში“

5. როგორ უნდა დაეხმაროს საგანი ან სკოლა მოსწავლეს საზოგადოების წევრად თავის აღქმაში, თუკი ეს მოსწავლე განსაკუთრებული საიროებების მქონეა, ხოლო სკოლა არ არის მორგებული მის საჭიროებებზე.

გაეროს კვლევების მიხედვით 8-9 პროცენტი ვერ უზრუნველყოფს ინკლუზიას, 43, 9 პროცენტი კი მხოლოდ ნაწილობრივ უზრუნველყოფს. იქ სადაც ყველას საჭიროებები გათვალისწინებული არაა, როცა არ უნდა დაიწყო სამოქალაქო განათლების სწავლება, მაინც ფასადური გამოვა.

ამდენად, სკოლის, სახელმწიფოს, უფლედამცველების წინაშე დგას შემდეგი ამოცანები: თუკი გვინდა, ახალი საგანი, რომელიც დიდი ძალისხმევით შემოვიდა მაქსიმალურად ქმედითი აღმოჩნდეს ჩვენი მოსწავლეებისათვის სამოქალაქო განათლების საძირკვლის ჩაყრის საქმეში, კარგად უნდა გავარკვიოთ, ვინ ასწავლის, შეიძლება თუ არა პედაგოგის დახმარება, აღზრდა, გადამზადება?

არის თუ არა სკოლა მზად პასუხობდეს თანამედროვე მოთხოვნებს ადამიანის უფლებებთან დაკავშირებით?

თუკი შესაბამისი ღირებულებები  პედაგოგებს არ გააჩნიათ, ხომ არ ჯობია მასწავლებლები სამოქალაქო სექტორიდან მოვიწვიოთ? ანუ საგნისთვის „მე და საზოგადოება“ გადავამზადოთ ის ადამიანები, რომლებსაც პედაგოგიური გამოცდილება არა აქვთ, მაგრამ აქვთ შესაბამისი მსოფლმხედველობა.

მიუხედავად იმისა, რომ ძალიან ბევრ სკოლაში კარგად, ხალისით და მონდომებით მუშაობენ  ახალ საგანზე, ბევრგან მისი სწავლება პრობლემურია. პრობლემები დროზე უნდა შეფასდეს და მოიძებნოს გადაჭრის გზები.

საკუთარი მოსაზრებების, სათქმელის წერილობით გადმოცემა მნიშვნელოვანი უნარია. ამ უნარის განვითარება ქართული ენისა და ლიტერატურის სასკოლო კურსის ერთ-ერთი მიზანიცაა.

საშინაო თუ საკლასო წერით დავალებებზე, რეფერატებზე, პრეზენტაციებსა და შემაჯამებლებზე დახარჯული დრო და ენერგია სწორედ აქეთკენ მიემართება – ვასწავლოთ მოზარდს წერა.

ზოგიერთ მოსწავლეს წერა კარგად გამოსდის, ეხალისება, არასდროს ეზარება, სიამოვნებს.

უმეტესობას – ნაკლებად გამოსდის, არ ეხალისება, არ სიამოვნებს. სწორედ მათთვისაა განსაკუთრებით მნიშვნელოვანი ამ უნარის განვითარება. ხშირად ვუმეორებ მოსწავლეებს, რომ იმის მიუხედავად, თუ რა პროფესიას აირჩევენ, მათ მოუწევთ სხვა ადამიანებთან ურთიერთობა, მათთვის საკუთარი აზრების გაზიარება, საუბარი – ზეპირად თუ წერილობით. ამიტომ არ არსებობს მიზეზი „ მე ეს არ დამჭირდება, მწერალი არ გამოვალ“ ან „წერა არ გამომადგება“…

რა საშუალებებს, ხერხებს, სტრატეგიებს მიმართავთ წერითი მეტყველების გასააქტიურებლად და განსავითარებლად?

რა წერით სამუშაოებს ასრულებენ თქვენი მოსწავლეები განსაკუთრებით დიდი ინტერესით?

კარგი იქნება, თუ ერთმანეთს ამ გამოცდილებებს გავუზიარებთ. ჩემი მხრივ, რამდენიმე ისეთ დავალებას შემოგაშველებთ, მოსწავლეთა უმეტესობას საინტერესოდ რომ ეჩვენა. იქნებ, თქვენც გამოგადგეთ.

უნდა ვიცოდე, რატომ ვწერ!

„დაწერე ეპიზოდის შინაარსი“, „გააკეთე პარაფრაზი“, „უპასუხე სახელმძღვანელოში დასმულ კითხვებს“, „ დაახასიათე პერსონაჟი“, „გადმოეცი მოკლედ/ვრცლად დედააზრი“ – საშინაო წერითი დავალებების მითითებები, ძირითადად, ამგვარი მოწოდებებით შემოიფარგლება ხოლმე. ცხადია, სწავლების პროცესში რუტინულ დავალებებს ვერ ავცდებით, მოსწავლემ შინაარსის გადმოცემაც უნდა ისწავლოს და დასმულ კითხვებზე ადეკვატური პასუხების გაცემაც, მაგრამ ჩემი დაკვირვებით, უმეტესად, მათთვის გაუგებარია, რატომ უნდა შეასრულონ ეს მოსაწყენი დავალებები და რას მიიღებენ სანაცვლოდ.

ამ ტიპის დავალებების მიცემისას კარგი იქნება, თუ იქვე ავუხსნით, რომ ეპიზოდის შინაარსის შეფასებებისა და ანალიზის გარეშე დაწერა აზრის, სათქმელის თანმიმდევრულად, ნათლად, გასაგებად ჩამოყალიბებას გვაჩვევს. აქ საფიქრალი და საანალიზო ნაკლებია, უბრალოდ სიუჟეტურ ღერძს უნდა მივყვეთ და არ გამოგვრჩეს მნიშნელოვანი გზავნილები.

პარაფრაზის გაკეთებისას ისინი ეჩვევიან საკუთარი სიტყვებით სათქმელის გადმოცემას, იმდიდრებენ ლექსიკას, ეს კარგი სავარჯიშოა ტავტოლოგიის პრევენციისთვის. გარდა ამისა, თუკი არგუმენტად დასჭირდებათ ესა თუ ის ფრაზა ან მონაკვეთი, ყოველთვის შეეძლებათ იხელმძღვანელონ თავისივე პარაფრაზით (საზეპირო მონაკვეთები, მადლობა ღმერთს, აღარ არსებობს, ტექსტთან ახლოს თხრობა კი უკეთ დაამახსოვრებინებს მათ ამა თუ იმ საინტერესო მონაკვეთს).

სახელმძღვანელოში ჩიქორთულად დასმულ კითხვებზე პასუხების გაცემისას ისინი ასევე ეჩვევიან კითხვის ადეკვატურად გააზრებას და შესაბამისი პასუხების მოფიქრებას. მასწავლებელს შეუძლია სააზროვნო-კოგნიტური უნარებიც შეამოწმოს და წერითი მეტყველებაც განავითაროს.

პერსონაჟის დახასიათება ემსახურება ტექსტის ანალიზის შედეგად მიღებული დასკვნებისა და შესაბამისი არგუმენტების წარმოდგენის და ლოგიკური აზროვნების უნარ-ჩვევების გამომუშავებას.

ვფიქრობ, ერთია, უბრალოდ გაცემული დირექტივა – შეასრულე წერით! და სულ სხვაა,როდესაც მოზარდს უხსნი, რა კონკრეტულ უნარებს ამუშავებს ესა თუ ის წერითი დავალება, რატომაა მნიშვნელოვანი საწერი სამუშაოს შესრულება.

სასარგებლო+საინტერესო

იმის, ილუზია, რომ მხოლოდ მითითებების შეცვლით მოსწავლეები დავალების შესრულების სურვილით აინთებიან, არ მაქვს. ეს უბრალოდ დამატებითი, თანაც, სამართლიანი აქტივობა მგონია. გავიხსენებ რამდენიმე წერით დავალებას, რომელსაც ნამდვილად მოჰყოლია ჩაბარებული რვეულების გორა.

შეცვალე მთხრობელი

წაგიკითხავთ ირაკლი ქასრაშვილის მოთხრობა „მონა“?

სრულიად გამაოგნებელი მოთხრობაა. ანტაგონისტი როსტევანის 12 მონიდან ერთ-ერთია. სწორედ ის, ტარიელმა თვალის დახამხამებაში რომ გამოასალმა სიცოცხლეს. ანუ, მთხრობელი მკვდარი მონაა. ამბავი კი მისი თვალითაა დანახული და გადმოცემული.

ამ მეთოდს ხშირად ვიყენებ ხოლმე, როდესაც შინაარსის გადმოცემას ვაძლევ დავალებად.

მთხრობელის შეცვლა, რომელიმე სხვა ან სულაც, გამოგონილი ან უსულო პერსონაჟის დამატება მოსწავლეებს საშუალებას აძლევს ფანტაზიაც ჩართონ საქმეში და თან ტექსტთან ახლოსაც დარჩნენ. მაგალითად, „შუშანიკის წამების“ შესწავლისას ხუცესთან შეხვედრის სცენა მათ შეუძლიათ მცველის თვალით გადმოსცენ, მისი ხედვა წარმოადგინონ ან თავად შუშანიკი აამეტყველონ.

ალტერნატიული ვარიანტები ( ვინ ან რა იქნება მთხრობელი) თავად შესთავაზეთ მოსწავლეებს ან ბოლომდე მიენდეთ მათ უკიდეგანო ფანტაზიას. მერწმუნეთ, შედეგებით თქვენც არანაკლებ ისიამოვნებთ და რუტინული წერითი დავალებების ნაცვლად საინტერესო საკითხავიც გარანტირებული გექნებათ.

გააფორმე დავალება

ბევრისთვის თვითგამოხატვის ვერბალური ხერხები საკმარისი არ არის. ვიღაც კარგი მხატვარია, ვიღაცას – კოლაჟი გამოსდის, სხვას – კომპიუტერის დახმარებით შეუძლია საოცრებების შექმნა. სულხან-საბა ორბელიანის იგავების შესწავლისას, მახსოვს, ვთხოვე მეათეკლასელებს, იგავის შინაარსისთვის ილუსტრაცია ან რაიმე თვალსაჩინოება დაემატებინათ.

მიღებული შედეგებით, მართალი გითხრათ, თავადაც გავოცდი.

ერთმა გოგონამ საინტერესო აპლიკაცია შექმნა

ოლო ჭელიძე, მე-10 კლასი, ილუსტრაცია იგავისთვის „დიდვაჭარი და მეფუნდუკე“

( მისი ნებართვით, სტატიას ფოტოსაც დავურთავ), რამდენიმე ბიჭმა სულხან-საბას, ჯუმბერის და ლეონის ფეისბუქ ანგარიშები შექმნეს და მათ შორის დიალოგი გამართეს, ერთ-ერთის პოსტი იგავის შინაარსი იყო, ლეონს ჭკუას არიგებდნენ…რამდენიმემ დიდ ფორმატზე მოინდომა პრეზენტაციის წარმოდგენა.

თქვენთან და თქვენკენ

მოსწავლეების ნდობის მოპოვება არ არის ადვილი. ზოგჯერ მათ რჩებათ განცდა, რომ მეტისმეტს ვითხოვთ, უინტერესოს ვავალებთ, არ ვითვალისწინებთ მათ პირობებს ( დრო არ აქვთ, სხვა რაღაცებით არიან დაკავებულები).

ასეთი სიტუაციების განსამუხტად ზოგიერთ შემთხვევაში ეს მეთოდი ჭრის – მიეცით მოსწავლეებს წერითი დავალება და დაჰპირდით, რომ თავადაც შეასრულებთ და „ჩააბარებთ“. მომდევნო გაკვეთილზე კი წარმოუდგინეთ თქვენ მიერ შესრულებული სამუშაო.

ასე მათ შესრულებული დავალების ნიმუში ექნებათ (კარგად შესრულებული დავალების გაცნობა სასარგებლოა), მერე კიდევ, თავს მათიანად იგრძნობთ და ბოლოს და ბოლოს, მართლაც, საკუთარ თავზე „იწვნევთ“  – მართლა ასეთი უსაშველოა დავალების შესრულება თუ არა.