პროტესტის გარეშე პროგრესი წარმოუდგენელია. უძველესი საუკუნეებიდან დღემდე განვითარებისა და გათავისუფლებისკენ გადადგმული თითქმის ყველა ნაბიჯი წინააღმდეგობის გამოვლენასთან და ალტერნატიული გზის მოთხოვნასთან არის დაკავშირებული. პროტესტი თავის მნიშვნელობას დემოკრატიულ საზოგადოებაშიც ინარჩუნებს და ადამიანთა ინტერესების გამოხატვის, ხელისუფლებასა და ხალხს შორის კომუნიკაციის ერთ-ერთ უმნიშვნელოვანეს საშუალებად რჩება.

საქართველო მუდმივი პროტესტის პირობებში ცხოვრობს. საპროტესტო ტალღები განსაკუთრებით გაზაფხულსა და შემოდგომაზე აქტიურდება ხოლმე. ჩემი მშობლების თაობის წარმომადგენლები ხშირად ამბობენ, რომ ოცდაათი წელია ქუჩაში დგანან და უკეთეს ქვეყანში ცხოვრებას ითხოვენ, მაგრამ უშედეგოდ. უზარმაზარი ტრადიციის მიუხედავად, ჩვენი საპროტესტო კულტურა მაინც ძალიან ერთფეროვანია. საქართველოში პროტესტს ორიგინალური და დასამახსოვრებელი მეთოდებით იშვიათად გამოხატავენ.

პროტესტის ყველაზე შთამბეჭდავი და დასამახსოვრებელი რამდენიმე შემთხვევა გავიხსენოთ. დავიწყოთ ქართული მაგალითების გახსენებით. სკოლის პერიოდში ჩემმა ქართულის მასწავლებელმა, ძვირფასმა მაკა ბრეგვაძემ ნუგზარ წერეთლის წიგნი წამაკითხა. ნაშრომი 26 წლის ასაკში გარდაცვლილი გენიოსის, გურამ რჩეულიშვილის ცხოვრებას ეძღვნება. დღემდე ჟრუანტელი მივლის, როდესაც გამორჩეული ქართველი მწერლის მოღვაწეობიდან ერთ შესანიშნავ ეპიზოდს ვიხსენებ. ნადირობაზე მიმავალმა, მეგობრების მოლოდინში დღევანდელ თავისუფლების მოედანზე შეფერხებულმა გურამმა თოფი დამიზნებით ესროლა ქალაქის ცენტრში წამოჭიმულ ლენინის ძეგლს. ტყვია ბელადს პირდაპირ თავში მოხვდა. 1950-იან წლებში საბჭოთა სახელმწიფო თავისი ძლიერების ზენიტში იყო. მის წინააღმდეგ მოქმედებას ვერავინ ბედავდა. ბევრის აზრით, ნებისმიერ ანტისაბჭოთა საქმიანობას აზრი ჰქონდა უკვე დაკარგული. ყველა საყოველთაო შიშში ცხოვრობდა და ელემენტარული გამბედაობის გამოჩენაც კი უჭირდათ. გურამ რჩეულიშვილის მოქმედება განწირული ადამიანის პროტესტი გახლდათ. მან იცოდა, რომ ვერაფერს შეცვლიდა, ვერაფერს გამოასწორებდა, მაგრამ მაინც სურდა, რომ პარტიულ მოხელეებს რიგითი მოქალაქეების ბრაზი და სიფხიზლე სიმბოლურად მაინც ეგრძნოთ. გურამ რჩეულიშვილმა თავისი სრულიად არანორმალური და გიჟური მოქმედებით დადუმებული და უფლებებშეკვეცილი ხალხის სურვილი, ოცნება ფიგურალურად გამოხატა.

ანტისაბჭოთა დისიდენტობის ისტორია პროტესტის ისეთ ფორმებსაც კი იცნობს, რომლებშიც ადამიანები მხოლოდ ირიბად მონაწილეობდნენ. მაგალითად, საქართველოს ეროვნული მოძრაობის წევრებისგან ერთი უცნაური ამბავი მსმენია. თურმე, ისინი პროკლამაციებს მაღვიძარებისა და ხაფანგების საშუალებით ავრცელებდნენ. ახალგაზრდა ოპოზიციონერები გვიან ღამით ცენტრალურ გამზირებზე მდებარე შენობების სახურავებს სტუმრობდნენ და იქ უცნაურ აპარატურას ამონტაჟებდნენ. ხაფანგზე პროკლამაციები იყო დალაგებული, მაღვიძარა ხაფანგის კავს ძაფით უკავშირდებოდა. საათის დარეკვის დროს კი სათაგური პროკლამაციების დასტას ჰაერში სტყორცნიდა ხოლმე. ბუნებრივია, უშიშროების სამსახურებს უჭირდათ დამნაშავეების დანაშაულის ადგილზე დაკავება.

ხანდახან ადამიანები საკუთარ სიცოცხლესაც კი სწირავენ, რათა თავიანთი ღირებულებებისთვის ბრძოლა განაახლონ და მათთვის პრობლემური საკითხი ხელახლა დააბრუნონ საზოგადოების დღის წესრიგში. ფემინიზმის პირველი ტალღის მკვლევრებს კარგად ახსოვთ ემილი დევისონის სახელი. მეოცე საუკუნის დასაწყისში დიდი ბრიტანეთის პოლიტიკური ელიტა ყველაფერს აკეთებდა, რათა ქალთა და მუშათა უფლებებისთვის მებრძოლი ჯგუფების ხმა ჩაეხშო. გავლენიანი ლიდერები არაფრად აგდებდნენ ათასობით მათი თანამოქალაქის ბრძოლას არჩევნებში მონაწილეობის უფლების მოპოვებისათვის. შესაბამისად, ყურადღების მიღმა დარჩენილი ადამიანები თავიანთი პროტესტის გამოხატვას ყველაზე არაორდინალური მეთოდებით ცდილობდნენ. 1913 წელს ემილი დევისონმა გადაწყვიტა, რომ ეპსონის ცნობილ დოღს დასწრებოდა, მოედანზე შეჭრილიყო და სუფრაჟისტული შეძახილებით მეფე ჯორჯ მეხუთის ცხენი შეეჩერებინა. საუბედუროდ, მეფის ცხენი დოღზე შეჭრილ ქალს დაეტაკა, ქალთა უფლებებისთვის მებრძოლი აქტივისტი კი სასიკვდილოდ დაშავდა.

ზოგიერთი პროტესტს ყოველგვარი ტრაგიზმისა და უბედურებების გარეშე გამოხატავს. პირიქით, ბევრისთვის წინააღმდეგობის მოძრაობა ზეიმად იქცევა ხოლმე. რამდენიმე წლის წინ ათასობით კანადელი ახალგაზრდა ნახევრად გაშიშვლდა, სხეული შეიღება და მთავარი ქალაქების ქუჩებში გამოვიდა. ამგვარად სტუდენტებმა განათლების დაფინანსების შემცირება გააპროტესტეს.

არის შემთხვევები, როდესაც საკუთარი პოზიციის გამოხატვის მიზნით განსხვავებულად იცვამენ. ავსტრალიაში ერთი ულტრანაციონალისტური პარტია მოქმედებს, რომელიც განსაკუთრებით მუსლიმებს ებრძვის და მათი ტრადიციებისა თუ წეს-ჩვეულებების კრიტიკით ცდილობს სახელის მოხვეჭას. 2017 წელს პარტიის ერთ-ერთი ლიდერი, პაულინ ჰენსონი სენატის სხდომაზე ბურკაში გამოწყობილი გამოცხადდა და შემდეგ კი დაწვრილებით აუხსნა მთელ ქვეყანას, თუ რამდენად დამამცირებელია აღნიშნული თავსაბურავის ტარება ქალებისათვის.

რამდენიმე დღის წინაც მოხდა ერთი საინტერესო შემთხვევა. სამხრეთ კორეაში ოპოზიციონერები იუსტიციის მინისტრს დაუპირისპირდნენ და საყოველთაო ყურადღების მისაპყრობად საჯარო მიტინგი დანიშნეს. მიტინგზე მისულ ხალხს მოედნის ცენტრში აღმართული სცენა დახვდათ, რომელზეც ორი-სამი სავარძელი იყო შემოდგმული. სავარძლები პოლიტიკოსებმა დაიკავეს, სცენაზე პარიკმახერები ავიდნენ და იქ მსხდომთ თავები გადაპარსეს.

როგორც ხედავთ, პოლიტიკასა და თეატრს ძალიან ბევრი რამ აქვთ საერთო, ორივე შემთხვევაში გადამწყვეტი მნიშვნელობა საშემსრულებლო ოსტატობასა და დრამატურგიას ენიჭება. ნიჭის დეფიციტი კი საშინლად მოსაწყენ ელფერს ანიჭებს მთელ პროცესს.

ჩემს პირველკლასელ შვილიშვილს ვთხოვე, შთაბეჭდილება გაეზიარებინა თავის მასწავლებელზე. ლამაზი და მოსიყვარულეაო, ასე დამიხასიათა. მივხვდი, რომ, რაც მის ასაკში მნიშვნელოვანი იყო, იმას მიაქცია ყურადღება. ასეთია მოსწავლეების “დაკვეთა” დაწყებით საფეხურზე.

როგორები არიან კარგი მასწავლებლები? რა არის მათი ეფექტურობის მაჩვენებელი? როგორი მასწავლებლები რჩებიან სამუდამოდ მოსწავლეების მეხსიერებაში?

……………..
შუშანა გუნია ქართულ ენასა და ლიტერატურას მასწავლიდა მეოთხე-მერვე კლასებში. ტიპური საბჭოთა პედაგოგი იყო კარგი გაგებით: მკაცრი, დინჯი, სერიოზული, საქმიანი, გაუთხოვარი, უშვილო, “მაგრამ ათასი ბავშვის მშობელი“. აი, ისეთი, მასწავლებელი ლობიოს თუ ჭამს (სხვა მაგალითს აღარ მოვიყვან),არ მგონიაო,რომ იტყოდნენ ჩემს ბავშვობაში. არ მახსოვს მისი გაცდენილი გაკვეთილი ან უსაქმოდ გატარებული თუნდაც ერთი წუთი. დერეფანში გვერდით რომ ჩაგვივლიდა, კედელს ავეკვრებოდით. საკრძალავი, მოსარიდებელი (მასთან მეგობრობა და სიახლოვე წარმოუდგენელი იყო), თუმცა, კეთილგანწყობილი და მშვიდი. არც ყვირილი მახსოვს მისი და არც ხმის ოდნავადაც აწევა. ისეთი გარეგნობა ჰქონდა, მაღალი, წარმოსადეგი, უკან გადავარცხნილი ჭაღარა თმებით, თავისთავად განგაწყობდა, რომ პატივისცემით მოქცეოდი. მხოლოდ ჩვენს კლასს ასწავლიდა და მთელ თავის ენერგიას ჩვენთან ხარჯავდა. ასე ამბობდა, უნდა დავამტკიცო, რომ რეპეტიტორის გარეშე შეიძლება უმაღლესში ჩაბარებაო (როდინდელი პრობლემაა ) და დაამტკიცა კიდეც. ნამდვილად არ მოვმზადებულვარ არავისთან, ისე ჩავაბარე ინსტიტუტში. რაც კარგია ჩემში პროფესიული თვალსაზრისით, ყველაფერს საფუძველი შუშანა მასწავლებელმა ჩაუყარა. არ ვიცი, რა მიზეზით დაანება თავი პედაგოგიურ მოღვაწეობას, მაგრამ, როცა ერთხელ შემთხვევით ვნახე (სად, აღარ მახსოვს), ისევ იმას დარდობდა, დაწყებული საქმე, რეპეტიტორის გარეშე უმაღლესში ჩაბარებისა  რომ ვერ მიიყვანა ბოლომდე.
……………..
ერთხელ თბილისში მივდიოდი მატარებლით. შევედი კუპეში და …გამაცივა…აგერ არ ზის ჩემი შუშანა მასწავლებელი! არადა, კაი ხნის გარდაცვლილია უკვე… დისშვილი აღმოჩნდა მისი… მოვიგონეთ… გამიხარდა, ვიღაც კიდევ რომ დადიოდა ამქვეყნად მისნაირი.
………………
თინიკო, თინა ოსეფაშვილი, კარგი მასწავლებელი თანამედროვე გაგებით. მეცხრე კლასიდან სწორედ მან მოჰკიდა ხელი ჩვენი აღზრდა-განათლების საქმეს. ლამაზი, მეგობრული, მოსიყვარულე, ხალისიანი, თავისუფლად მოაზროვნე (ჩემს შვილიშვილს რომ მოეწონებოდა ისეთი!). ჰქონდა რაღაც, რაც აღგაფრთოვანებდა და სხვებისგან გამოგარჩევინებდა, გაზვიადებულად რომ წარმოგადგენინებდა მის ღირსებებს. ერთხელ გვითხრა, “მე, ბებია, ილიკო და ილარიონში“ მერის როლზე ვიყავი მიწვეული და სინჯებშიც გადამიღესო. მიუხედავად იმისა, რომ როლზე არ დაუმტკიცებიათ, ჩემთვის ეს საკმარისი აღმოჩნდა, ლეგენდარულ ადამიანად მიმაჩნია. არანაკლებ ხიბლს სძენდა მის პიროვნებას ნელი დუმბაძის რძლობა (ეს ის ნელი დუმბაძეა, ლადო ასათიანთან ერთად რომ სწავლობდა ქუთაისის პედაგოგიურ ინსტიტუტში. სტუდენტებში კურსიდან კურსზე ჩურჩულით გადადიოდა პოეტისადმი მისი უპასუხო სიყვარულის ამბავი).  კარგი მეუღლე,  რომელიც ძალიან უდროოდ და ტრაგიკულად დაეღუპა და სამი უკარგესი შვილი ჰყავდა.
მუდამ მახსოვს და არც არასდროს დამავიწყდება, როგორ მისაყვედურა ერთხელ უყურადღებობისთვის (“მე და ღამეს“ ხსნიდა):
– არ ეკადრება შენგან გალაკტიონს ასე მოსმენაო!
ეს იყო ყველაზე დიდი საყვედური, რაც ოდესმე ჩემ მიმართ მომისმენია, იმიტომ რომ ძალიან შეეხო ჩემს ამბიციებს და პატივმოყვარეობას. სკოლის დამთავრების შემდეგაც არ დამვიწყებია და შემიწყვეტია მასთან ურთიერთობა, ხშირად ვსტუმრობდი. მისი სახლის კარი, როგორც ჩემი ახლა, მუდამ ღია იყო მოსწავლეებისათვის და დაუკაკუნებლად შევდიოდი.
სიცოცხლის ბოლო წლებში თოჯინების თეატრში ვხვდებოდით ხშირად ერთმანეთს. მას შვილიშვილები და მე ჩემი შვილი დამყავდა სპექტაკლების საყურებლად. შევუშვებდით ბავშვებს დარბაზში და ჩვენ ეზოში ხან ალუდაზე ვსაუბრობდით და ხან ოთარაანთ ქვრივზე. უკვე კოლეგები, აღტაცებულები და ანთებულები ვუზიარებდით ერთმანეთს ჩვენ-ჩვენს აღმოჩენებსა და მიგნებებს და ეს გაკვეთილები სკოლისაზე უკეთესი იყო.
სკოლის დასრულების ბოლო დღეს გამოსამშვიდობებელი სიტყვა ჩამიწერა სამახსოვრო რვეულში, რომელსაც დღესაც ვინახავ, და მხოლოდ სახელი მიაწერა, რაც ასე ახსნა: ღმერთმა ნუ ქნას, დაგავიწყდეს ჩემი გვარი. მასწავლებლის უკვდავება ხომ მოსწავლის ხსოვნაში ჩარჩენილი მოგონებააო!

რა დამავიწყებს ამ ორ ერთმანეთისგან რადიკალურად განსხვავებულ პიროვნებას!

და რას ვფიქრობ, იცით? კარგი მასწავლებლობისთვის გადამწყვეტი მაინც პროფესიონალიზმია!

„შემახის გზაზე ვიღაც შავმა, შავნაბდიანმა,

შუაღამისას დაძრა შავი ყარაბახული“.

ნიკოლო მიწიშვილი

ამ ადამიანის ბიოგრაფიას თარიღების გარეშე უნდა მოვყვე. თარიღებს მიღმა და მათ მაგივრად შევეცდები გადმოვცე ნიკოლო მიწიშვილის პირადი ტრაგედია, რომელიც სულ არ იყო მხოლოდ პირადი – ათასების ამბავია. ნიკოლო მიწიშვილის ცხოვრება – ლექსები, ცისფერყანწელური სიგიჟე, პარალელურად – საოცრად ნაყოფიერი საგამომცემლო საქმიანობა, ბოლოს კი – დახვრეტა…

დიახ, არც ისე დიდი ხნის წინ საქართველოში იდგა ეპოქა, როდესაც ადამიანებს იმისთვის ხოცავდნენ, რომ თამამი ლექსი დაწერეს ან ბელადის სადღეგრძელო არ შესვეს. ამ ადამიანების ისტორიები ერთმანეთის მსგავსია, ერთნაირად ტრაგიკული და ერთნაირად აღმაშფოთებელიც.

ნიკოლო მიწიშვილი (ნამდვილი სახელი – ნიკოლოზ სირბილაძე) დაიბადა ქუთაისის სოფელ ჯვარისაში. ჯერ ქუთაისის სამოქალაქო სასწავლებელი დაუსრულებია, მერე – ქუთაისის რეალური სასწავლებელი. დაამთავრა ორწლიანი სამასწავლებლო კურსებიც. მასწავლებლობდა ვანის რაიონის სოფლებში – ტობანიერსა და საჩინოში. 16 წლისამ გამოაქვეყნა ლექსი ჟურნალ „თეატრი და ცხოვრებაში“.

მერე იყო რედაქტორობა, ჟურნალები, პუბლიცისტიკა, „ცისფერყანწელთა ორდენი“ და მისი აქტიური წევრობა.

რედაქტორობდა თბილისში დაარსებულ ჟურნალ „ფიგაროს“. გამოსცა კრებული „წმინდანიანი“.

ამის შემდეგ ნიკოლო საზღვარგარეთ მიემგზავრება. პარიზში აპატიმრებენ – არ ენდობიან კომუნისტური საქართველოდან გამომგზავრებულს. გასაბჭოების პირველ წლებში განსხვავებულად ხედავდნენ საქართველოს მომავალს. ნიკოლო მიწიშვილიც მოუწოდებდა ემიგრანტებს საქართველოში დაბრუნებისკენ – საბჭოთა ხელისუფლების ამნისტიის სჯეროდათ. თუმცა იმედი სულ მალე გაუცრუვდათ და საბჭოეთის მთელი სისასტიკე, დაუნდობლობა და უსამართლობა საკუთარ თავზე გამოსცადეს.

სწორედ საზღვარგარეთ ყოფნისას დაწერა წერილი „ფიქრები საქართველოზე“. ამ წერილს გამოეხმაურნენ და ავტორის მოსაზრებები გააკრიტიკეს მიხეილ ჯავახიშვილმა, გრიგოლ რობაქიძემ: „საქართველო პასიური მოვლენაა. მისი ენერგია გამოწვეული იყო სხვა, მის გარეშე მყოფ მოვლენისაგან (ენერგია ჭიის, როცა მას ფეხს აჭირებენ). საკუთარ შინაგან აქტივობას მოკლებული იყო საქართველო და მოკლებული იყო, მაშასადამე, შემოქმედების გენიასაც. ამის შედეგია, ჩემის ფიქრით, სიმჩატე ქართველი არსებისა, ქართული ჭკუისა, განწირვა ქართული ხელოვნების, პოეზიის. მე მგონია, ესაა მიზეზი იმისა, რომ ყველაფერი ქართული უდღეოა, რომ ქართული ბედი სწყდება და ტყდება ყოველთვის შუა გზაზე, დაუმთავრებელი, მიუღწეველი…“

როცა ამას წერდა, ნიკოლო მეტისმეტად ახალგაზრდა იყო. შესაძლებელია, ეს განწყობა სწორედ იმ თაობის პესიმიზმით და უიმედობით იყოს გამოწვეული, ან იქნებ ამ შეფასებით საპირისპიროს თქმა სურდა. მისმა შვილმა, ილამაზ მიწიშვილმა, უკვე ახლა, ამდენი წლის შემდეგ, გამოსცა „ფიქრები საქართველოზე“ და შიგ შეიტანა მამის მოსაზრებებზე უამრავი კრიტიკული, ნეგატიური გამოხმაურება – თანამედროვე თუ წინა საუკუნის.

უცხოეთში მიღებულ შთაბეჭდილებებს ნიკოლო „ეპოპეაში“ აღწერს. ის წერს, რომ მისი ახალგაზრდობა უხეიროდ წავიდა და რომ ახალგაზრდობაში ახალგაზრდა არ ყოფილა: „ძნელია, როცა ოცდაშვიდი წლის მანძილზე ერთ მეტრ პირდაპირ გზას ვერ პოულობ: სულ ნამტვრევები, სულ დაჩეჩქვილი ძარღვები. მოტეხილი ვარ“. მიუხედავად ამ განწყობილებისა, პარიზში მან ჩამოაყალიბა „ქართველ ხელოვანთა კავშირი“ და თანამშრომლობდა გრ. ვეშაპელის რედაქტორობით გამომავალ გაზეთ „ახალ საქართველოსთან“.

საზღვარგარეთიდან დაბრუნებული ნიკოლო აქტიურად ჩაება ლიტერატურულ-საზოგადოებრივ საქმიანობაში. რედაქტორობდა ჟურნალ „ქართულ მწერლობას“, სხვებთან ერთად დააფუძნა ლიტფონდი, ხელმძღვანელობდა სახელგამს.

როგორც მისი თანამედროვეები იხსენებენ, ნიკოლოს ჰქონდა დიდი ორგანიზატორული და პრაქტიკული მოღვაწეობის უნარი და ნიჭი. იყო თავისი საქმის მცოდნე გამომცემელი. საგამომცემლო საქმიანობისთვის გუნდში შემოიკრიბა საუკეთესო მხატვრები, მწერლები, სტილისტები, კორექტორები: ლ. გუდიაშვილი, ლ. ქუთათელაძე, ალ. ლორდელი, ძველი სტამბის მუშა -ასოთამწყობი, ალექსანდრე ყაზბეგის მეგობარი ლუარსაბ ხელაძე. მისი ინიციატივით შეიქმნა სახელგამთან არსებული სემინარი სტილისტებისთვის, რედაქტორებისა და კორექტორებისთვის, სადაც ლექციებს კითხულობდნენ არნოლდ ჩიქობავა, ვარლამ თოფურია და სხვები. ეს იყო უმნიშვნელოვანესი ნაბიჯი იმდროინდელი ქართული გამომცემლობების და, შეიძლება ითქვას, წიგნიერების განვითარების საქმეში.

კონსტანტინე გამსახურდიას „გოტიეს ცხოვრების რომანი“ სწორედ ნიკოლო მიწიშვილის თხოვნით მოუმზადებია, თედო სახოკიას უთარგმნია „დეკამერონი“, ბოროზდინის „სამეგრელო“, მოპასანის „ფუნთუშა“ და სხვ. ნიკოლო მიწიშვილი დაეხმარა ვახტანგ კოტეტიშვილს „ქართული ხალხური პოეზიის“ პირველი ტომის დაბეჭდვაში. როდესაც თბილისში ვერ მოხერხებულა წიგნის აწყობა, ქუთაისში გაუგზავნია.

კომუნისტური ხელისუფლება ყველანაირი ხერხით ცდილობდა ქართველი მწერლობის მორალურ დათრგუნვას და გატეხვას. კომუნისტებთან ზოგი ანგარებით, ზოგი შიშით, ზოგიც ნებაყოფლობით თანამშრომლობდა. არ არსებობდა მწერალი თუ პოეტი, რომელსაც „დიდი ბელადისთვის“ ოდა არ მიეძღვნა. ზოგი ამას ნებით აკეთებდა, ზოგიც – მოვალეობის მოხდის მიზნით, შიშით. მტერი იყო ყველა, ვისაც განსხვავებული აზრი ჰქონდა, ვინც ინდივიდუალურობას მალულად მაინც ინარჩუნებდა, ვინც ეჭვს შეიტანდა კოლექტიურ ფიქრებსა და დასკვნებში.

ნიკოლო მიწიშვილიც ერთი მათგანი იყო, ვინც „მტრად“ მიიჩნიეს და გაანადგურეს. ერთი თარიღი უნდა ვახსენო – 1937 წელი. სწორედ ამ წელს დაიწყო მწერლობის ფიზიკური განადგურება. სტალინი ქვეყნის მტრებისგან გაწმენდას შეუდგა. აი, ნიკოლოს მეორე მითი/რეალობაც: მისი დაპატიმრება ბერიას პირადი მოთხოვნა ყოფილა. რეპრესიებამდე ერთი წლით ადრე დრამატურგ სანდრო შანშიაშვილთან წვეულება გამართულა. სუფრასთან ტიციან ტაბიძე, ნიკოლო მიწიშვილი, გიორგი ლეონიძე, შალვა აფხაიძე, აკაკი ვასაძე და სხვები იმყოფებოდნენ. საღამო დასასრულს უახლოვდებოდა, მასპინძელს, სანდრო შანშიაშვილს, ბერიას სადღეგრძელო უთქვამს. მიწიშვილს სადღეგრძელო გაუპროტესტებია. შალვა აფხაიძე იგონებს: „მიწიშვილმა ბერიას გინება დაიწყო. სხვისი წიგნის მიმთვისებელიო, ქურდების მფარველიო, თავისი დამქაშების, დიდი გაიძვერების მიერ დაწინაურებული ატამანიო… მე და ტაბიძე ვაწყნარებდით. ორი დღის შემდეგ ბერიამ ყველაფერი იცოდა. დღესაც მაწვალებს კითხვა – ახლო მეგობრებიდან ვინ იყო ენის მიმტანი? იმ სუფრის ყველა მონაწილე გამოიძახა ბერიამ. მე და შანშიაშვილი იმ დროს ქალაქში არ ვიყავით“.

დრო იყო ასეთი – ვერავის ენდობოდი. გიორგი ლეონიძე იხსენებს: „მე და ტიციან ტაბიძე ბერიამ ცეკაში გამოგვიძახა, გაგვლანძღა და ბოლო გაფრთხილება მოგვცა. მიწიშვილზე თქვა, რომ გინებას არ შეარჩენდა და ციხეში დაალპობდა“. თქვა და აასრულა კიდეც. 1937 წლის 2 ივნისს დააპატიმრეს. ოფიციალურად მას კონტრრევოლუციური ტროცკისტული ცენტრის ხელმძღვანელობა დაბრალდა. დახვრიტეს 1937 წლის 13 ივლისს.

მისი წიგნები გარდაცვალების შემდეგ სულ ორჯერ გამოიცა, ხოლო 2006 წელს გამომცემლობა „არტანუჯმა“ გამოსცა ნიკოლო მიწიშვილის „თებერვალი“, „ქართული ქრონიკა რევოლუციის დროიდან. ახალგაზრდობა“, ხოლო გამომცემლობა „ინტელექტმა“ – „ფიქრები საქართველოზე“ და „წმინდანიანი“.

როგორც წინა სტატიაში გითხარით, სინგაპურის მეთოდი არის სტრუქტურების (თეზისებისა და ფორმულების) ერთობლიობა (დაახლოებით 250 სტრუქტურა). ზოგადად, სინგაპურის მეთოდოლოგია ჩვეულებრივი სასწავლო პროცესის მართვის მეთოდიკაა. ის არ იძლევა კონკრეტული საგნის მეთოდოლოგიურ ცოდნას. მასწავლებელმა სწავლისას უნდა გამოიყენოს მხოლოდ ინგლისურენოვანი სტრუქტურების სახელები. არავითარი გაკვეთილის გეგმა, მხოლოდ სტრუქტურები, რომლებიც ასახავს მასწავლებლის მუშაობის არსს.

ყველაზე მეტად რაც მომწონს, ის არის, რომ სტრუქტურები ასწავლის მასწავლებელს მუშაობის პრინციპებს. მას აღარ სჭირდება, ეძებოს ინფორმაციის გადაცემის გზები. მასწავლებელი ამ სტრუქტურებით შეზღუდული არ არის, რადგან იგი ჰგავს შენობას შიშველი კედლებით. მასწავლებელმა თავად უნდა შეარჩიოს გაკვეთილის შესაბამისი მოდული, გამოიყენოს იგი სხვადასხვა კომბინაციით და ინდივიდუალურად შეავსოს შინაარსით. იმავდროულად, მასწავლებელი არ არის კლასში ცოდნის ერთადერთი წყარო, რომელიც ყველას კარნახობს, რა უნდა აკეთონ – ის მხოლოდ ეხმარება ბავშვებს განვითარებასა და სწავლაში.

სტრუქტურები მიმართულია მოდელზე „მოსწავლე-მოსწავლე“ და „მოსწავლე-მოსწავლე-რესურსი“, მაგრამ არა „მასწავლებელი-მოსწავლე“. ახალ მასალას ბავშვები დამოუკიდებლად სწავლობენ, ისინი რიგრიგობით ირგებენ მასწავლებლის როლს. მერე კი მასწავლებელი აჯამებს შედეგებს – ითვლება, რომ ასეთი მუშაობა აყალიბებს გუნდურობას და დამოუკიდებლობას.

არ მომწონს, რომ გაკვეთილზე მოსწავლეებს სახელების ნაცვლად მინიჭებული ნომრებით მიმართავენ.

გავეცნოთ რამდენიმე სტრუქტურას.

High five! ეს სტრუქტურა გამოიყენება გაკვეთილის დასაწყისში: მასწავლებელი ასწევს ხელს და ამბობს: „High five!“. მე პირადად გამომიყენებია ხელის აწევა და მისალმება: „გამარჯობა! მზად ხართ? დავიწყოთ?“ პასუხად მოსწავლეებმა ასევე უნდა ასწიონ ხელი და შეხედონ მასწავლებელს. ეს სტრუქტურა გვასწავლის გაკვეთილზე ფოკუსირებას და მუშაობის მომდევნო ეტაპისთვის მომზადებას.

Manage Mat (კლასის მართვის ინსტრუმენტი). მოსწავლეები ნაწილდებიან 4-კაციან გუნდებად. ისინი სხედან შეერთებულ მაგიდებთან, რომელთა შუაგულში მოთავსებულია ცხრილი „Manage Mat“ 1, 2, 3, 4 ნომრებით და A, B, A, B ასოებით. ამგვარად, ყველა მოსწავლეს აქვს განსაზღვრული საკუთარი ადგილი გუნდსა და წყვილებში მუშაობისას. ეს ტექნიკა საშუალებას გვაძლევს, მოხერხებულად და მარტივად გავანაწილოთ მოსწავლეები და განვსაზღვროთ მათი საქმიანობა და როლი გუნდში ეფექტური სასწავლო პროცესის ორგანიზების მიზნით.

სასწავლო სტრუქტურა ეფუძნება შემდეგ პრინციპებს: თანაბარი შესაძლებლობები ინდივიდუალურად და ჯგუფებში მუშაობის დროს. აქ კიდევ ერთი მნიშვნელოვანი მომენტია: ჯგუფებად გადანაწილების შემდეგ აუცილებელია ერთმანეთთან მისალმება და გაღიმება.

Clock buddys (“მეგობრობის საათი” ან “დროის მეგობარი”) – ეს არის სტრუქტურა, რომელშიც მოსწავლეები ხვდებიან თანაკლასელებს “მასწავლებლის მიერ გამოყოფილ” დროს ეფექტური ურთიერთქმედებისთვის.

გაკვეთილის თემა: საშინაო დავალების შემოწმება

წინასწარ მოამზადეთ საათის სურათი. დადექით მაგიდასთან. ბავშვებმა უნდა მონიშნონ საათზე დრო, მაგალითად, 3 საათი და 9 საათი. ჩამოწერონ, ვისთან ისურვებდნენ შეხვედრას ამ დროის განმავლობაში. მასწავლებელი გვთავაზობს შეხვედრას მეგობართან, რომელიც შეირჩევა 9 საათისთვის და საშინაო დავალების განხილვას. მადლობა გადაუხადეთ ერთმანეთს. შემდეგ მასწავლებელი გვთავაზობს მომდევნო დავალების განხილვას 3 საათზე არჩეულ მეგობართან ერთად. დავალებების რაოდენობიდან გამომდინარე, შეხვედრა შეიძლება დაინიშნოს, მაგალითად, 12, 3, 6 და 9 საათზე. განხილვა შესაძლებელია 30 წამის განმავლობაში.

Jot thoughts („ჩამოწერეთ აზრები“) – ეს გახლავათ საგანმანათლებლო სტრუქტურა, რომლის მონაწილეებიც ხმამაღლა ჩამოთვლიან თემის შესაბამის გამოგონილ სიტყვებს, ჩამოწერენ ქაღალდზე და ათავსებენ მაგიდის შუაგულში. თითოეულმა მონაწილემ უნდა შეავსოს 4 ფურცელი, ამიტომ მაგიდის შუაგულში 16 ფურცელი იქნება. ამისთვის შეიძლება მიეცეთ 3 წუთი. დროის ამოიწურვის შემდეგ მოსწავლეები კითხულობენ თთავიანთ მოსაზრებებს.

Tic-Tac-Toe – სტრუქტურაა, რომელიც გამოიყენება კრიტიკული და კრეატიული აზროვნების გამოსამუშავებლად, ტერმინებისა და ცნებების დასამუშავებლად. მონაწილეებმა უნდა შეადგინონ წინადადებები საჭირო სიტყვების (ტერმინების) გამოყენებით. მასწავლებელი თავდაპირველად იყენებს Jot thoughts სტრუქტურას. მოსწავლეები 16 ფურცლისგან ამზადებენ ცხრილს, რომელშიც ჩაწერილია 9 სიტყვა (ტერმინი-ცნება), მოსწავლეები ირჩევენ ნებისმიერი (ვერტიკალური, ჰორიზონტალური და დიაგონალური) მწკრივიდან სამ საჭირო სიტყვას (ტერმინს-ცნებას) და ადგენენ სამ წინადადებას.

Inside-Outside Circle („შიდა და გარე წრე“) – სტრუქტურაა, რომელშიც მოსწავლეები ქმნიან შიდა და გარე წრეებს და ერთმანეთს უზიარებენ მოსაზრებებს.

წრეში მყოფი მოსწავლეები ერთმანეთის პირისპირ დგანან. მასწავლებელი ასახელებს რიცხვს, მაგალითად, 3-ს. ეს რიცხვი მიუთითებს იმ ნაბიჯების რაოდენობაზე, რომლებიც შიდა წრეში მდგომმა მოსწავლეებმა უნდა გაიარონ საათის ისრის მიმართულებით.

თუ კლასიკურ ჯგუფში მუშაობის დროს ბავშვები ყოველთვის მუშაობენ ერთსა და იმავე პარტნიორთან, ამ სტრუქტურის წყალობით შესაძლებელია სხვადასხვა ადამიანთან მოსაზრების გაზიარება, რაც ძალიან მნიშვნელოვანია სოციალური უნარების განვითარებისთვის. მოსწავლეები სწავლობენ სხვადასხვა ადამიანთან კონტაქტს.

მოსწავლემ ახალ თანამოსაუბრესთან შეხვედრისას უნდა თქვას: „გამარჯობა, მოხარული ვარ თქვენი ნახვით. მე ველოდები თქვენს მოსაზრებებს“. შემდეგ მასწავლებელი სვამს კითხვას და აძლევს ფიქრის დროს. თითოეულ წრეს ერთი წუთი აქვს პასუხის მოსაფიქრებლად. მოსწავლეები, მას შემდეგ, რაც მოსაზრებებს გაცვლიან, მადლობას უხდიან ერთმანეთს.

ამის შემდეგ მასწავლებლის სიგნალზე ისინი კვლავ გადაადგილებიან. ყოველ ჯერზე -ახალ მეწყვილესთან ერთად უნდა განიხილონ საკითხი. წინასწარი შეთანხმებით შიდა წრეში მდგომი პასუხობს, ხოლო გარე წრეში მდგომი უსმენს. შემდეგ როლებს ცვლიან და გარე წრეში მდგომი მოსწავლე პასუხობს, შიდა წრეში მდგომი კი უსმენს.

Connect-Extend-Challenge (“დაკავშირება, გაფართოება, გამოწვევა”). ეს სტრუქტურა ხელს უწყობს გამოცდილებაზე დაფუძნებული ცოდნის გაღრმავებას და შესაძლო საფრთხეების განსაზღვრას თემის შესახებ.

Think-Write-Round Robin (“იფიქრეთ-დაწერეთ-განიხილეთ”). ეს არის ერთ-ერთი ყველაზე მარტივი სტრუქტურა, რომლის გამოყენებისას მონაწილეები პასუხობენ ნებისმიერ კითხვას, ჩაწერენ და რიგრიგობით განიხილავენ გუნდში. მაგალითად, მასწავლებელი გაკვეთილის დასაწყისში აძლევს მოსწავლეებს თემის შესაბამისს კითხვას. ისინი ფიქრობენ, ჩამოწერენ პასუხებს და რიგრიგობით მსჯელობენ თავიანთ ვარიანტებზე. ყველა მოსწავლე ჩართულია და გამოთქვამს საკუთარ აზრს. ამ სტრუქტურის რამდენიმე ვარიაცია არსებობს, რადგან მისი გამოყენება გაკვეთილის ნებისმიერ ეტაპზე შეიძლება.

Stir the class (”აურიეთ კლასი”). ეს არის სტრუქტურა, რომელშიც მოსწავლეები ჩუმად მოძრაობენ საკლასო ოთახში, რათა რაც შეიძლება მეტი იდეა დაამატონ თავიანთ მოსაზრებებს:

– მასწავლებელი სვამს კითხვას ან წამოჭრის თემას და აძლევს ბავშვებს ფიქრის დროს.

– მოსწავლეები ჩამოწერენ რაც შეიძლება მეტ პასუხს მოცემულ დროში და შემდეგ ხმამაღლა კითხულობენ.

– მოსწავლეები დგებიან, ხელს იწევენ და პოულობენ მეწყვლეს.

– მოსწავლეები ერთმანეთს უკითხავენ პასუხებს, აკრიტიკებენ და შემდეგ ჩამოწერენ ახალ იდეებს.

Corners (“კუთხეები”). ეს არის სტრუქტურა, რომელშიც მოსწავლეები სხვადასხვა კუთხეში გადანაწილდებიან პასუხის არჩეული ვარიანტის მიხედვით. მაგალითად:

– მასწავლებელი გაკვეთილის თემიდან გამომდინარე სვამს კითხვას ან აძლევს დებულებას. მაგალითად, “ხელოვანი რომ ყოფილიყავი, ამ ოთხი პროფესიიდან რომელს აირჩევდი: ფოტოგრაფი, მხატვარი, მოქანდაკე ან გრაფიკული დიზაინერი?” მოსწავლეებმა ერთმანეთს უნდა გაუზიარონ თავიანთი მოსაზრებები (დრო – 30 წმ). მასწავლებელს წინასწარ აქვს გაკრული სხვადასხვა კუთხეში სავარაუდო პასუხები. ის აკონტროლებს დროს ტაიმერის გამოყენებით. შემდეგ სთხოვს რამდენიმე მოსწავლეს, გაუზიარონ თავიანთი მოსაზრება და განიხილონ პარტნიორის აზრი.

Quiz-Quiz-Trade (“კვლევა-გამოკითხვა-გაცვლითი ბარათები”). მოსწავლეები ამოწმებენ და ასწავლიან ერთმანეთს განვლილ მასალას, იყენებენ კითხვისა და პასუხის ბარათებს თემის შესახებ.

Mix-Freeze  ჯგუფები. ეს არის სტრუქტურა, რომელშიც მონაწილეები მუსიკის თანხლებით ირევიან. როდესაც მუსიკა შეწყდება, ერთიანდებიან ჯგუფებად და შეთავაზებულ თემას განიხილავენ. ჯგუფები ერთიანდებიან პასუხების მიხედვით: Reble Robin (მოკლე პასუხებისთვის) და Timed-Pea-Shea (დეტალური პასუხებისთვის).

Freierer (Frayer Model). ეს სტრუქტურა ეხმარება მოსწავლეებს ცნებებისა და კონცეფციების ღრმად წვდომაში. მონაწილეები განიხილავენ კონცეფციას სხვადასხვა კუთხით, ჩამოწერენ მის ყველა მახასიათებელს, მაგალითებს და ანტიმაგალითებს (რაც არ შეიძლება იყოს მაგალითი).

Zoom In. ეს ეხმარება ბავშვებს, უფრო კონკრეტულად და დეტალურად განიხილონ ტექსტური ან ვიდეომასალა, უპასუხონ კითხვებს კონკრეტულ თემაზე.

რამდენიმე ამ სტრუქტურათაგანი, სავარაუდოდ, გეცნოთ – მათი სხვადასხვა ვარიანტი ჩვენც გამოგვიყენებია, მაგრამ ოდნავ განსხვავებულ კონტექსტში. პირადად მე ვაპირებ პრაქტიკაში მცირედი ინტერპრეტაციით ზოგიერთი მათგანის გამოყენებას. ამაზე მოგვიანებით მოგიყვებით.

გამოყენებული ინტერნეტგვერდები:

https://docplayer.ru;

https://infourok.ru;

https://eduinspector.ru;

https://ped-kopilka.ru ; https://laughteachlove.com/kagan-inspired-fan-n-pick-manage-mats-free-printable-classroomtips-funinfirstgrade/

ჟურნალ „მასწავლებლის“ სტუმარია უკრაინის მასწავლებლის ეროვნული ჯილდოს მფლობელი, მელიტოპოლის 23-ე სპეციალიზებული სკოლის პედაგოგი, ინგლისური ენისა და უკრაინული ენისა და ლიტერატურის მასწავლებელი ნატალია კიდალოვა.

– თქვენ საქართველოს მასწავლებელთა პროფესიული განვითარების ეროვნული ცენტრის მიერ ორგანიზებული საერთაშორისო კონფერენციის მონაწილე ბრძანდებით. კონფერენცია „დემოკრატია სკოლაში“ მიზნად ისახავს საერთაშორისო გამოცდილების ურთიერთგაზიარებას და სამომავლო ერთობლივი პროექტების ინიცირებას. მცირე ხნის წინ თქვენ უკრაინის საუკეთესო მასწავლებლის ჯილდო მოგანიჭეს. მასწავლებლის ეროვნული ჯილდო საქართველოშიც ძალიან საამაყოა. გილოცავთ! საინტერესოა, როგორ ხდება უკრაინაში საუკეთესო მასწავლებლის არჩევა და როგორ ფიქრობთ, რისთვის დაგაჯილდოეს თქვენ?

– დიდი მადლობა მოლოცვისთვის. უკვე მესამე წელია, ჩვენთან Global Teacher Prize Ukraine და ეს არ არის კონკურსი, ეს არის პრემია, რაც მისი გაცემისადმი მიდგომაშიც იგრძნობა.

Global Teacher Prize Ukraine-ის ორგანიზატორი და დამფუძნებელი განათლების საკითხებით დაკავებული საზოგადოებრივი ორგანიზაცია „Освіторія“ გახლავთ. სწორედ მან დაამკვიდრა პრემიის გაცემის ფორმატი.

საუკეთესო მასწავლებლის არჩევა საკმაოდ რთული და ხანგრძლივი პროცესია. 2019 წელს უკრაინის მასშტაბით პრემიაზე განაცხადი 2972-მა პედაგოგმა შეიტანა. განაცხადს ჰქონდა ანკეტის სახე. მისი შევსება პრემიის მიღების მსურველს თავადაც შეეძლო, თუმცა ნომინაციაზე მასწავლებლის წარდგენის უფლება ასევე ჰქონდათ სკოლას, მოსწავლეებს, სხვადასხვა ორგანიზაციას, ცალკეულ პირებს.

თითოეულ ანკეტას 4-დან 20-მდე ადამიანი კითხულობდა და განსაზღვრული კრიტერიუმებითა და ქულებით აფასებდა. შეფასებაში ჩართული იყო არაერთი განათლების ექსპერტი, პრაქტიკოსი პედაგოგი, უმაღლესი სკოლის მასწავლებელი.

თავდაპირველად შეირჩა 50 მასწავლებელი, რომელთა ვინაობა ღია ეთერში გამოცხადდა. შემდეგ ჩატარდა მათთან ვიდეოინტერვიუები, დააწერინეს ესეებიც თემაზე „7 შეკითხვა საკუთარ თავს, რომლებზეც პასუხი არ მაქვს“. ეს საკუთარ თავში ჩაღრმავება ძალიან საინტერესო იყო. ჩემი კითხვები უფრო პირადული ხასიათისა გახლდათ.

ამის საფუძველზე საგანმანათლებლო და საზოგადოებრივი ორგანიზაციის ექსპერტებით დაკომპლექტებულმა კომპეტენტურმა ჟიურიმ მასწავლებელთა ტოპათეული შეარჩია, რომელშიც მეც მოვხვდი.

ათივე მასწავლებელი სამი დღით ქალაქ ხარკოვში შეგვკრიბეს. შეკრების მიზანი ჩვენი გაცნობა და დამეგობრება იყო. გაიმართა თვითპრეზენტაციები და მასტერკლასებიც წყვილებად (სხვადასხვა საგნების მასწავლებლებს გვაწყვილებდნენ). მე ინფორმატიკის მასწავლებელთან ერთად მომიწია წყვილში ყოფნა და ერთად ვიმუშავეთ თემაზე „აზროვნების დიზაინი განათლებაში“. ჩავატარეთ ღია გაკვეთილები.

ეს მართლაც საინტერესო გამოწვევა იყო – ჩავსხედით ავტობუსში და ხარკოვის უცნობ სკოლაში გავემგზავრეთ. ავტობუსში, შემთხვევითი შერჩევის წესით, ავირჩიეთ, ვინ რომელ კლასს ჩავუტარებდით გაკვეთილს, რა თემას გავშლიდით და ვისთან ერთად.

მე სამ მასწავლებელთან ერთად 25 წუთში მომიწია გაკვეთილის დაგეგმვა. ეს უნდა ყოფილიყო ინტეგრირებული გაკვეთილი, რათა ყველას ჩვენ-ჩვენი საგნის საუკეთესო მხარეები წარმოგვეჩინა.

ეს გახლდათ ჯგუფური მუშაობის ბრწყინვალე მაგალითი: ერთი მხრივ, შეგეძლო, განსაზღვრულ მომენტში კოლეგის მხარდაჭერის იმედი გქონოდა, მეორე მხრივ კი დომინირების უფლება არ გქონდა. ბალანსი უნდა დაგეცვა.

როდესაც გაკვეთილს მარტო, დამოუკიდებლად ატარებ, შეგიძლია, საჭიროების შემთხვევაში რამე შეცვალო, მაგრამ ჯგუფურად მუშაობის დროს სხვაზეც ხარ დამოკიდებული და უნდა აღვნიშნო, რომ თანადამოკიდებულება უკეთესი ყოფილა, ვიდრე გაკვეთილის დამოუკიდებლად ჩატარება. მაგონდება ერთი აფრიკული ანდაზა: „თუ გინდა, სწრაფად იარო, იარე მარტო. თუ გინდა, შორს წახვიდე, ვინმესთან ერთად იარე“. იმავეს თქმა შეიძლება განათლებაზე. ჩვენ გვჭირდება თანამშრომლობა, ერთობლივი ძალისხმევა და ერთობლივი პროექტები.

იმასაც გეტყვით, რომ ფინალში გასულ დანარჩენ ცხრა მასწავლებელს კონკურენტებად არ მივიჩნევ. ისინი ჩემი არაჩვეულებრივი თანამოაზრეები, პარტნიორები და მეგობრები არიან, ვაგრძელებთ დაწყებულ ურთიერთობას, ვგეგმავთ ახალ პროექტებს.

– რა გამოწვევები და სირთულეები აქვს დღეს უკრაინაში მასწავლებლებელს და როგორია ამ პროფესიის ადამიანებისადმი სახელმწიფოს დამოკიდებულება?

– Global Teacher Prize Ukraine-ის დევიზი სწორედ ეს გახლავთ – „მასწავლებელი მნიშვნელოვანია“. ამ პრემიის ერთ-ერთი მთავარი მისიაა, ვაჩვენოთ საზოგადოებას, რამდენად მნიშვნელოვანია ეს პროფესია. ყველა ადამიანს ჰყოლია მასწავლებელი, რომელმაც დიდი გავლენა მოახდინა მასზე. ყველამ ვიცით, რა ბედნიერებაა, როდესაც მოსწავლე ხვდება მასწავლებელს, რომელიც დროულად აამოქმედებს მის პოტენციალს.

თუმცა სტატისტიკური მონაცემები სამწუხაროა – მასწავლებელთა 82% საზოგადოების მხრიდან არასაკმარის პატივისცემას გრძნობს. ეს კომპლექსური პრობლემაა – ღირებულებითიც და, ცხადია, ფინანსურიც. მასწავლებლის შრომა დატვირთვის შესაბამისად უნდა ფასდებოდეს. ვიტყოდი, რომ მასწავლებლობა არა მარტო პროფესია, არამედ მისიაც არის.

უკრაინაში ბევრი რამ იცვლება უკეთესობისკენ და ეს იგრძნობა, თუმცა სიტუაცია იდეალური როდია. პრობლემებიც გვაქვს.

უნივერსიტეტებში მასწავლებლის პროფესიის ასათვისებლად სტუდენტები არცთუ მაღალი ქულებით აბარებენ. მჯერა, რომ პირიქით უნდა იყოს – მომავალი მასწავლებლები საუკეთესო სტუდენტები უნდა იყვნენ. სამწუხაროდ, სკოლაში არასათანადოდ მომზადებული ახალგაზრდა მასწავლებლები მოდიან. ვფიქრობ, ამ თვალსაზრისით უმაღლესი განათლების ხარისხი გადახედვას მოითხოვს.

კანონში არის ნორმა მასწავლებლის ანაზღაურების ზრდის შესახებ, მაგრამ გაყინულია, ქაღალდზეა დარჩენილი.

– როგორ ზრუნავს სახელმწიფო თქვენს პროფესიულ წინსვლაზე და რა რესურსები აქვს მასწავლებელს თავისი პროფესიული უნარების გასაუმჯობესებლად?

– ჩვენ გვაქვს დიპლომის შემდგომი განათლების ინსტიტუტი ყველა საგნის მასწავლებლებისთვის, სადაც ისინი ხუთ წელიწადში ერთხელ გადიან კურსებს, აგროვებენ განსაზღვრული რაოდენობის საათებს და შეუძლიათ, გააგრძელონ სწავლება. კანონში შესული ახალი ცვლილებების თანახმად, შეგიძლია ისარგებლო ალტერნატიული საშუალებებით და დააგროვო საათები იმ ორგანიზაციებში, რომლებიც ამ მომსახურებას გთავაზობენ. ეს ცვლილებები ახლა იწყებს მოქმედებას. საზოგადოდ, ბოლო ხანეს უკრაინაში, ისევე როგორც მთელ მსოფლიოში, კვალიფიკაციის ამაღლების ბევრი საშუალება გაჩნდა, თუნდაც არაფორმალური ტიპის თემატური ტრენინგების სახით მედიაწიგნიერებაში, კრიტიკლი აზროვნების განვითარების, დებატების ტექნოლოგიების გამოყენებით.

არსებობს როგორც ფასიანი, ისე კონკურსის წესით გასავლელი უფასო კურსები მასწავლებლებისთვის.

ბევრია განათლების საკითხებით დაინტერესებული და მოქმედი საზოგადოებრივი ორგანიზაციაც, მათ შორის – ამერიკული ფორმატის ინიციატივა EdCamp-ი, რომელიც უკრაინაში ძალიან კარგად არის განვითარებული. მისი არასაკონფერენციო ფორმატის ფარგლებში შეგიძლია ჩამოხვიდე, იპოვო თანამოააზრეები, გაუცვალო გამოცდილება, გამოთქვა ახალი იდეები, ააწყო პარტნიორული ურთიერთობა.

ასე რომ, მასწავლებლებს, რომლებსაც კვალიფიკაციის ამაღლება სურთ, საამისოდ ბევრი საშუალება აქვთ.

– რა შთაბეჭდილება დაგრჩათ კონფერენციაზე? რითია ასეთი ფორუმები მნიშვნელოვანი?

– როდესაც შენს გარემოში, შენს სკოლაში იმყოფები, თითქოს საკუთარ წვენში იხარშები, ბევრ რამეს ვერ ამჩნევ, ხოლო როდესაც ერთი ქვეყნის სხვადასხვა რეგიონის ან, როგორც აქ, სამი ქვეყნის – საქართველოს, მოლდოვის და უკრაინის – მასწავლებლები ვხვდებით ერთმანეთს, გვაქვს პრაქტიკის გაზიარების შანსი. ასეთ ფორუმებზე იკრიბებიან როგორც საკანონმდებლო პრაქტიკოსები, ისე ისინი, ვინც სკოლებსა და სხვა საგანმანათლებლო დაწესებულებებში ახდენს ამ კანონების იმპლემენტაციას. ეს ძალიან ჰგავს საათზე დროის ერთმანეთთან გადამოწმებას ან კომპასს, რომელიც გვიჩვენებს, საით მივდივართ, რა გზას უნდა დავადგეთ.

ამ კონფერენციაზე ჩემთვის მნიშვნელოვანი იყო მომენტები, რომლებზეც საუბრობდნენ ჩემი კოლეგები, სხვადასხვა ქვეყნის დელეგაციები, მოსწავლეები – ისინი ყველაზე მეტად გვმატებენ შემართებას. ჩვენ ხომ სამოქალაქო, დემოკრატიის კულტურის განმავითარებელ კომპეტენციებზე ვსაუბრობთ. ბავშვებში ამ კომპეტენციების განვითარება კი შეუძლია მხოლოდ იმ მასწავლებელს, რომელსაც თავად აქვს ისინი. ძნელია იმის სწავლება, რასაც თვითონ ვერ ფლობ, რისიც არ გჯერა.

კიდევ ერთი მნიშვნელოვანი მესიჯი ის არის, რომ სამოქალაქო კომპეტენციების სწავლება არ ნიშნავს ცოდნის სწავლებას. ეს არის უნარების, ურთიერთობებისა და ღირებულებების გადაცემა, ეს არის მოქმედებით სწავლება. გამოცდილება, რომელსაც ბავშვები იღებენ, იმაზე მნიშვნელოვანია, რასაც უფროსები დეკლარირებენ.

ჩვენ ვუყურეთ სხვადასხვა სკოლის შესანიშნავ პრეზენტაციებს, რაც მშობლების ჩართულობის, ერთობლივი გადაწყვეტილებების შედეგია.

სკოლის ცხოვრებისთვის ეს მნიშვნელოვანია. არ შეიძლება მოსწავლეების ნაცვლად გადაწყვეტილებების მიღება. მოსწავლეები ჩვენი სრულფასოვანი პარტნიორები უნდა იყვნენ. მაშინ ისინი ისწავლიან არა მხოლოდ არჩევანის გაკეთებას, არამედ პასუხისმგებლობასაც ამ არჩევანზე.

ასეთი კონფერენციებიდან შთაგონებული, ფრთაშესხმული და ახალი იდეებით სავსე ვბრუნდები. ვიძენ ახალ ნაცნობებს და, რაც მთავარია, შენს ენაზე მოსაუბრე თანამოაზრეებს. ეს არის დემოკრატიული ღირებულებების – ნდობის, პასუხისმგებლობის, თავისუფლების, ადამიანთა თანაბარი უფლებების – ენა.

– თქვენ ბრძანეთ, რომ უკრაინაში მასწავლებლის ეროვნული ჯილდოს მთავარი გზავნილია „მასწავლებელი მნიშვნელოვანია!“ თქვენი აზრით, რა სჭირდება პედაგოგს, რომ ეს პროფესია მართლაც მნიშვნელოვანი იყოს?

– მასწავლებლობა უნდა გინდოდეს და თუ ასეთი სურვილი გაგიჩნდა, უნდა მიჰყვე შინაგან ხმას. უნდა ენდო ბავშვებს, მეტი თავისუფლება მისცე, გაუნაწილო პასუხისმგებლობა, ჩართო მასალის დაგეგმვაში, მათთან ერთად გაარჩიო დამუშავებული თემები. უნდა ვიმეგობროთ მოსწავლეებთან. ვუსმინოთ იმ მუსიკას, რომელსაც ისინი უსმენენ, გავეცნოთ მათ ცხოვრებას სოციალურ ქსელებში. როდესაც მასწავლებელს მოსწავლეების ენაზე შეუძლია საუბარი, ისინი ენდობიან მას.

ახალგაზრდა სპეციალისტებს ვურჩევდი, არ შეუშინდნენ მეთოდურ ექსპერიმენტებს, მოიძიონ ახალი სამუშაო მეთოდები, არ იმუშაონ მხოლოდ ქულებისთვის, მეტი ყურადღება მიაქციონ ბავშვის განვითარებას. არ შეადარონ ბავშვები ერთმანეთს.

მასწავლებელმა თავისი პროფესიისგან სიამოვნება უნდა მიიღოს და ახსოვდეს, რომ მასწავლებელი მნიშვნელოვანია. როდესაც ეს გვახსოვს და ამას ვგრძნობთ, ეს ჩვენს  ღიმილში, ჩვენს გამოხედვაში იკითხება. დაბოლოს, ბავშვებისგან მადლიერებას არ უნდა ველოდეთ.

ფოტო: გელა ბედიანაშვილის

„თვალი ქუჩებს ისე კითხულობს, როგორც წიგნის ფურცლებს: ქალაქი გეუბნება ყველაფერს, რაც უნდა იფიქრო, გამეორებინებს თავის ნათქვამს და ტყუილად გგონია, ქალაქს ვათვალიერებო, შენ მხოლოდ იმ სახელებს იმახსოვრებ, რომლებსაც იგი საკუთარ თავს და თავის ყოველ ნაწილს არქმევს…“

იტალო კალვინო „უხილავი ქალაქები“

“მე არაფერი მაქვს საერთო მინდვრის ბალახებთან და ხეებთან, არამედ ჩემი საერთო არის ადამიანებთან ქალაქში“.

სოკრატე

ქალაქებს არ ქმნიან კედლები…” –

თუკიდიდე 

იტალო კალვინოს „უხილავი ქალაქები“ თუ ჯერ კიდევ არ წაგიკითხავთ, გირჩევთ, წაიკითხოთ. ამის შემდეგ აუცილებლად მოგინდებათ საკუთარ ქალაქში გასეირნება, რომელშიც აღმოაჩენთ ჯერ იმ ქალაქს, რომელიც ნიშნებით მოგვეწოდება და შემდეგ უფრო ღრმა, თქვენს ქალაქს, რომელიც, მართალია, ჩაწერილი არ არის ქალაქის ნიშანთა სისტემაში, მაგრამ ის შენი უნიკალური ემოციებით შექმნილი სრულიად განსაკუთრებული ქალაქია, რომელსაც საერთო მხოლოდ გეოგრაფია ექნება იმ ქალაქთან, რომელშიც დააბიჯებთ…

ამ სავრჯიშოს მე  დავარქმევდი „ქალაქში დაკარგვას“ და „საკუთარი ქალაქის პოვნას“. ეს მეთოდი მასწავლებლებმა შეუძლიათ გამოიყენონ, როცა მოსწავლეებს ქალაქს დაათავლიერებინებენ და მერე შთაბეჭდილებებით თითოეულს თავის უნიკალურ ქალაქს შეაქმნევინებენ… მთავარია, არ შეზღუდოთ და არ შემოფარგლოთ მოსწავლეთა ფანტაზიები… მანამდე, რა თქმა უნდა, კარგი იქნება, იტალო კალვინოს „უხილავ ქალაქებს“ თუ წააკითხებთ მოსწავლეებს და შემდეგ კი დააწერინებთ ხილულ ქალაქში საკუთარი უხილავი ქალაის შესახებ…

რა არის ქალაქი?

უდაბნოსგან, ქაოსისგან, სიცარიელისგან ახალი კოსმოსის შექმნა… ახალი და საერთო ცნობიერება, რომელშიც მოქალაქეები ცხოვრობენ თავისი წესრიგითა და განსაკუთრებული სისტემით. გასეტი მას უწოდებს „მემაბოხე მიწას“, რომელიც მოწყდა უსაზღვროს, უსასრულოს და შემოისაზღვრა.

„მიწის ნაგლეჯი სასაზღვრო კედლების წყალობით წყდება დანარჩენ მიწას, განეყენება მისგან და უპირისპირებს მას თავის თავს. პატარა მეამბოხე მიწა, რომელიც მოწყდა უსაზღვროს და იცავს თავის დამოუკიდებლობას – ეს არის გაუქმებული ბუნება და სწორედ ამის გამო ის სრულიად თავისებური, ახალი სახის სივრცეა, რომელშიც ადამიანი გათავისფულებულია თავისი მიკრულობისაგან, ერთობისაგან ცხოველებთან და მცენარეებთან, ტოვებს მათ გარეთ და დგება, მკვიდრდება თავის განსაკუთრებულ, სუფთად ადამიანურ ნიადაგზე. ეს არის სამოქალაქო ნიადაგი. ამის გამოა, რომ სოკრატე, დიდი ქალაქელი, ნაღდი სამნახადი მოქალაქე, ამბობს ამ სიტყვებს: “მე არაფერი მაქვს საერთო მინდვრის ბალახებთან და ხეებთან, არამედ ჩემი საერთო არის ადამიანებთან ქალაქში“.

მაგრამ როგორია თანამედროვე ქალაქი? რა მოიტანა „გაუქმებულმა ბუნებამ“? ტრანსფორმირდა თუ დეფორმირდა და რა საშიშროების წინაშეა ადამიანი დიდ ქალაქში?

ამ თემაზე შეგიძლიათ წაიკითხოთ მკვლევრისა და პოეტის, ბელა ჩეკურიშვილის“ საინტერესო სტატია, რომელიც სამეცნიერო ჟურნალ „სემიოტიკის“ მე-15 ნომერში დაიბეჭდა: „დიდი ქალაქი, როგორც პიროვნების გაქრობის ადგილი“ და რომელშიც განხილული აქვს რაინერ მარია რილკეს რომანი: „მალტე ლაურიდს ბრიგეს ჩანაწერები“, რომლის მიხედვითაც, დიდი ქალაქი ის ადგილია, სადაც ადამიანი საკუთარ ინდივიდუალობას კარგავს და მასის ნაწილად იქცევა“.

ბელა ჩეკურიშვილი წერს: „სიკვდილზე დაკვირვებას მიჰყავს მწერალი მეორე დასკვნამდე: ადამიანებს დიდ ქალაქში დაკარგული აქვთ საკუთარი სიცოცხლე. „ღმერთო, ღმერთო, ამქვეყნად ყველაფერი მზამზარეული ხვდებათ. იბადებიან, პოულობენ მზა სიცოცხლეს და მორჩა. მხოლოდ ჩაცმაღა სჭირდება”. (რილკე, 2015, 10)

„მზა სიცოცხლეს“, რომელიც ადამიანებს მიეცა, არაფერი აქვს საერთო ინდივიდუალურ განცდებთან, ტკივილთან თუ სიყვარულთან, სამყაროს აღქმასთან და ბოლოს – სიკვდილთან. დიდ ქალაქში თითქოს სიცოცხლეც მზაა, წინასწარ განსაზღვრუული, გარემოებით განპირობებული და ადამიანი აღარ არის მისი შემოქმედი და მმართველი. აქ სიცოცხლეც ქარხნული გამხდარა, ისიც „პროდუქტია“, რომელიც ადამიანებმა ტანსაცმელივით შემოიცვეს და ერთმანეთს დაემსგავსნენ, საკუთრი ინდივიდუალური სახე კი დაკარგეს….“

რამდენიც არ უნდა ვწეროთ და ვიკვლიოთ ქალაქი და მისი ბუნება, საბოლოოდ მივალთ იქამდე, რომ თუ ქალაქი ვერ ხდება ქაოსისა და კოსმოსის პერიოდული  მოანცვლეობის ადგილი, მაშინ დასაზღვრულობაში ისიც და მისი მოქალაქეებიც სულს ღაფავენ და ცოცხალ-მკვდრებს ემსგავსებიან… ქალაქი ხდება ერთგვარი ჩარჩო, რომლიდანაც ადამიანი ვეღარ გადის და აღარც აქვს გასვლის სურვილი და უნარი.

ამიტომ ქალაქის გაცნობიერება, როგორც ტექსტისა, და მათ შორის, ტექსტი-პალიმფსესტისა, საშუალებას მოგვცემს ღრმად ჩავიხედოთ ქალაქში, როგორც საკუთარ ცნობიერებაში, დავიკარგოთ და შემდეგ უკან დავბრუნდეთ ახალინდივიდუალობანაპოვნები და არა შთანთქმულები…

ეს კი ისევ იტალო კალვინოს ერთ-ერთი უხილავი ქალაქია:

„დღე დღეს მისდევს და კაცი ქვებსა და ხეებს შორის მიაბიჯებს. თვალი იშვიათად ყოვნდება რაღაცაზე და ეს მხოლოდ მაშინ ხდება, როდესაც სხვა რამის ნიშანს ხედავს: კვალი ქვიშაზე მიუთითებს, რომ ვეფხვს გაუვლია, გუბე წყლის ძარღვზე მიანიშნებს, ჩინური ვარდი _ ზამთრის დასასრულზე. სხვა დანარჩენი უტყვია და შეიძლება, სხვაში აგერიოს; ხეები და ქვები მხოლოდ ის არის, რაც არის.

ბოლოს და ბოლოს, გზა თამარში ჩაგიყვანს. კედლებზე უამრავი აბრაა. თვალი საგნებს კი არა, მათ გამოსახულებებს ხედავს, რომლებიც სხვა საგნებს აღნიშნავს: მარწუხი _ კბილის დასტაქარს, სასმისი _ დუქანს, ალებარდი _ დაცვის რაზმს, ხელის სასწორი _ ხილ­ბოსტნეულით მოვაჭრეს. ქანდაკებებსა და ფარებზე ლომები, დელფინები, კოშკები, ვარსკვლავებია გამოსახული: ნიშანი იმისა, რომ რაღაცას _ კაცმა  არ იცის, რას, _ სიმბოლოდ ლომი, დელფინი, კოშკი ან ვარსკვლავი აურჩევია. სხვა ნიშნები გვაფრთხილებს, რომ გარკვეულ ადგილებში რაღაც აკრძალულია: ამ მოსახვევში საზიდრებით შესვლა, ჯიხურის უკან მოშარდვა, ხიდიდან ანკესით თევზაობა და გვეუბნება იმასაც, რაც კანონით დაშვებულია: ზებრების დარწყულება, კოჭაობა, ახლობელთა კრემაცია. ტაძრების კარიდან მოჩანს ღვთაებების ქანდაკებები, ყოველი მათგანი საკუთარი ატრიბუტით არის გამოსახული _ სიუხვის რქით, ქვიშის საათით, მედუზით, რითაც მორწმუნე მათ ცნობს და შესაბამის ლოცვას აღავლენს. თუ ნაგებობა აბრის ან ფიგურის გარეშეა, თვით მისი ფორმა ან ადგილმდებარეობა მიუთითებს მის დანიშნულებაზე: მეფის სასახლე, საპყრობილე, ზარაფხანა, პითაგორელთა სკოლა, საროსკიპო. ვაჭრებიც სხვა მნიშვნელობას ანიჭებენ დახლზე დაწყობილ საქონელს: შუბლის მოქარგული ლენტი დახვეწილობას ნიშნავს, მოოქროვილი ტახტრევანი _ ძალაუფლებას, ავეროესის ტომები _ სიბრძნეს, კოჭის სამკაული _ ავხორცობას. თვალი ქუჩებს ისე კითხულობს, როგორც წიგნის ფურცლებს: ქალაქი გეუბნება ყველაფერს, რაც უნდა იფიქრო, გამეორებინებს თავის ნათქვამს და ტყუილად გგონია, ქალაქს ვათვალიერებო, შენ მხოლოდ იმ სახელებს იმახსოვრებ, რომლებსაც იგი საკუთარ თავს და თავის ყოველ ნაწილს არქმევს.

ისე დატოვებ თამარს, ვერ გაიგებ, როგორია ქალაქი სინამდვილეში ნიშანთა ამ გარსის ქვეშ, რას აჩვენებს და რას მალავს. გარეთ უდაბური მიწა გადაშლილა ჰორიზონტამდე, ცა ღრუბლებით დაფარულა. შემთხვევითობა და ქარი ფორმას აძლევს ღრუბლებს და კაცი ცდილობს ფიგურების გამოცნობას: იალქნიანი გემი, ხელი,   სპილო…“ („ქალაქები და ნიშნები“).

ეს კი ჩემი უცხოქალაქია ჩვენს ქალაქში:

უცხოა ქალაქი, რომელშიც დაგეძებ,
როგორც დაეძებენ ქარები ფოთლებს…
უცხოა ქალაქი, რომელშიც ვცხოვრობთ,
მისი საზღვრები კილომეტრებით
არ იზომება.

დაგეძებ ქალაქში,
რომელშიც დავდივართ,
რომელიც სავსეა მზითა და ავ-კარგით…
რა ძნელად შეგხვდი და დაგკარგე ადვილად
ქალაქში,
რომელმაც საზღვრები დაკარგა…

ქალაქში ქალაქი… შენი და ჩემია!
და ისევ გიმღერებ… დღეს თუკი გადავრჩი,
შენ, ჩემო, ქალაქში დაკარგვა გჩვევია…
მე კი ვიკარგები შენში… ვით ქალაქში…

მე მინდა გავეცნო თქვენს უხილავ ქალაქებსაც… ამით გავამდიდრებთ ჩვენს საერთო ცნობიერებას და თანაც, ინდივიდუალობასაც არ დავკარაგვთ!

სულ ახლახან, ერთწლიანი ჩავარდნის შემდეგ, ნობელის კომიტეტმა ლიტერატურაში ორი ლაურეატი დაასახელა – ოლგა ტოკარჩუკი და პეტერ ჰანდკე. ამ ფაქტამდე რამდენიმე დღით ადრე სოციალურ ქსელებსა და ზოგადად, საზოგადოებაში დიდი მარჩიელობა მიმდინარეობდა. არაერთი ვარაუდი გამოითქვა, თუ ვინ გახდებოდა მსოფლიოს ყველაზე პრესტიჟული ლიტერატურული ჯილდოს ახალი მფლობელი. რამდენიმე წელია, ასეთ დისკუსიებში ხსენების რაოდენობით ლიდერობენ ჰარუკი მურაკამი, მარგარეტ ეტვუდი, პოლ ოსტერი, ჯულიან ბარნსი და ა.შ. თუმცა, რა თქმა უნდა, კონკრეტულად ვერასოდეს ვახერხებთ ახალი ლაურეატის გამოცნობას. სულ სხვაგან მიდის ჩვენი ვარაუდები, სულ სხვაგან ისვრიან ნობელის კომიტეტის მესვეურები. ყოველი ახალი ლაურეატის გამოცხადებისას აღშფოთებათა ტალღა საკმაოდ დიდ დისტანციაზე ვრცელდება ხოლმე. „ეს ვინღაა?“ „გაგიჟდნენ?“ „პოლიტიკაა ყველაფერი“ და მსგავსი შეძახილები ავსებს ჩვენს ყოველდღიურობას. მართლაც რა ხდება? რატომ გვექცევიან ასე? რატომ აკაკუნებენ უეცრად კარზე, რომლის მიღმაც არავინ ელის ჯილდოს? რა ფოკუსია? ნუთუ ნობელმა გარეკა?

მოდით ჩვენი მსჯელობა სამ შრედ დავყოთ და იქნებ ისეთ დასკვნამდეც კი მივიდეთ, რომელიც სხვა საკითხებზეც აგვიხელს თვალს, ვინ იცის.

შრე პირველი: პრობლემა მათშია.

თუ ამ შრეში ვიმოგზაურებთ, შეიძლება შეთქმულების ძალიან ბევრი თეორია მოვიშველიოთ, ანდა უბრალოდ სკეპტიკური სახე მივიღოთ და ვთქვათ, რომ ნობელის პრემია მართლაც პოლიტიკაა. აქვე ისმის კითხვა: მხოლოდ ლიტერატურის დარგშია პოლიტიკა, თუ სხვა დარგებშიც? მაგალითად, კონკრეტულად რა პოლიტიკური ასპექტი შეეხოთ ჯიმ პიბლზს, მიშელ მაიორს და დიდიე კელოს ფიზიკაში ნობელის პრემიის მისაღებად? ჩავთვალოთ, რომ ლიტერატურაშია ძაღლის თავი დამარხული. მივყვეთ. შესაძლოა, ნობელის კომიტეტი ყოველწლიურად ცდილობს მეინსტრიმი დაჩაგროს, ისეთი მწერლები შემოგვთავაზოს ლაურეატებად, რომლებიც ნაკლებ გაპაპსავებულნი არიან, შესაბამისად გულდაწყვეტილი დატოვოს ჰარუკი მურაკამის და მარგარეტ ეტვუდის ფანები. ისიც შეიძლება, ავტორის სამშობლოს რაობა წყვეტდეს ბევრ რამეს (აქ დერეკ უოლკოტმა ულვაშებში ჩაიცინა), ანდა მისი პოლიტიკური ხედვები, მაგალითად, ამ უკანასკნელ მოსაზრებას ამყარებს ის ფაქტი, რომ ხორხე ლუის ბორხესს ნობელი არ მიუღია, მოგეხსენებათ, ნობელის კომიტეტი, ძირითადად, მემარცხენე შეხედულებებისაა, და შესაბამისად, უფრო მემარჯვენე ავტორს ნობელის პრემიის სიამოვნება მოაკლო (აქ მარიო ვარგას ლიოსა გაკვირვებული იყურება სივრცეში, პეტერ ჰანდკე კი ნერვიულად იცინის). საერთოდაც, ვინ იცის, იქნებ ნობელი კოკობზიკობს და გვეუბნება – “აი, თქვე მდაბიოებო, რა იცით თქვენ ლიტერატურა, ეგ ვიცით ჩვენ და ჩვენვე გიკარნახებთ, რა იკითხოთ”. ა? რატომაც არა? ნობელის პრემიის მიღების შემდეგ ხომ მწერლების პოპულარობა ათასმაგდება… არათუ მწერლებისა, მათი თანამემამულე ლიტერატორებისაც კი! აი, მაგალითად, ორჰან ფამუქის ეფექტი გავიხსენოთ, თურქული კულტურის ფონდს თუ ვენდობით, „ფამუქის ნობელის პრემიის ერთ-ერთი ეფექტი მთარგმნელობითი აქტივობის ნამდვილი აფეთქება იყო. გაიზარდა მსოფლიოს ინტერესი იმ მოღვაწეთა მიმართ, ვისაც ფამუქი ახსენებდა საკუთარ ნაშრომებში. შედეგად, თურქული ლიტერატურის ისტორიაში გამორჩეული ავტორები, ვინც მანამდე ნაკლებად იყო ცნობილი ქვეყნის მიღმა, როგორიცაა, მაგალითად, მოწინავე ინტელექტუალი მწერალი აჰმეთ ჰამდი ტაპინარი, საერთაშორისო მკითხველმა გაიცნო, მათი ნაშრომები კი სულ უფრო და უფრო მეტად ითარგმნება და ხდება კვლევის საგანი“. მაშ თუ ასეა, რატომაც არ ვივარაუდოთ, რომ ნობელი ცდილობს, საკუთარ ჰანგზე გვაცეკვოს? უბრალო ახირებაა და მიტომ. თუნდაც პოლიტიკური ახირება დავარქვათ. თუმცა… მოდით, მეორე შრესაც დავუტოვოთ ადგილი.

შრე მეორე: პრობლემა ჩვენშია.

ჰმ.. არ დაფიქრებულხართ, რომ შესაძლოა პატარა “ბაბლში” ვცხოვრობთ?

ბაბლი – ინტერნეტის ეპოქაში შექმნილი ტერმინი. აღნიშნავს თქვენს გარემოცვას, მიკროსოციუმს, რომელიც თქვენივე ინტერესების მიხედვითაა შეკოწიწებული და შესაბამისად, არ გაძლევთ რეალობის აღქმის საშუალებას, არ გიხატავთ სრულ სურათს და სიცრუეში გაცხოვრებთ.

ჩვენს ბაბლში, რომელიც ადრე საბჭოური ლოგიკით იყო შექმნილი, მაგალითად, ძალიან ცნობილი ნაწარმოები იყო რაფაელო ჯიოვანოლის “სპარტაკი” – ჩემი ბავშვობის საყვარელი წიგნი. არადა, მსოფლიო ლიტერატურულ სამყაროს კი არა, ჯიოვანოლის შთამომავლებს აღარ ეხსომებათ ეგ წიგნი. რა თქმა უნდა, დღეისათვის სიტუაცია რადიკალურადაა შეცვლილი და თანამედროვე ქართველი მთარგმნელები თუ გამომცემლები მაქსიმალურად ცდილობენ მსოფლიო ტრენდს არ ჩამოგვარჩინონ, მაგრამ შეუძლებელია ამის სრულად მოხერხება. ჩვენ ვეცნობით ახალ ავტორებს, ვეცნობით ისეთ მწერლებსაც, ვინც კარგა ხანია მოიპოვეს საკუთარი ადგილი ლიტერატურულ პარნასში, თუმცა ჩვენთვის ჯერ კიდევ უცნობები იყვნენ. ისეთებიც არიან, დიდებულები, მსოფლიოს ყველა ტოპ-სიებში რომ ხვდებიან და ქართულად ჯერ არ თარგმნილად, მაგრამ წიგნების ქართული ბაზარი მაინც პატარაა და თარგმნა-გამოცემა კი დიდი, რთული და ძვირიანი საქმე. ამიტომ, რა გასაკვირია, რომ არ ვიცნობდეთ ვიღაც-ვიღაცებს. შესაბამისად, იქნებ პრობლემა იმაში კი არაა, რომ ნობელი ხან „ვიღაც პატრიკ მოდიანოს“ შემოგვასაღებს და ხან „ვინმე ტუმას ტრანსტრიომერს“, არამედ იმაში, რომ, უბრალოდ, ჩვენ არ ვიცით ეს ხალხი, თორემ მათ, თავის მხრივ, დაფასება და აღიარება არ აკლიათ. განვიხილოთ ეს ვერსიაც. ვიფიქროთ იმაზე, რომ შესაძლოა მწერლები, რომლებიც ქართულ ბაზარზე პოპულარობის მწვერვალებს იპყრობენ, სულაც არ არიან იმავე პოზიციებზე მსოფლიოში და პირიქით, დედამიწის ლიტერატურული ასპარეზის ლიდერები – შესაძლოა, საქართველოში არ იყვნენ ასეთივე პოპულარულნი. თანაც, რამდენი ავტორიც გვაჯახა ნობელმა სახეში მურაკამ-ეტვუდის მოლოდინში, მგონი მაინცდამაინც ცუდები არ აღმოჩნდნენ, არა? თავიდან კი ვიუცხოვეთ და შევიცხადეთ, მაგრამ შემდგომში ხომ მოგვეწონა? არც ისე „ცუდი“ მწერლები ყოფილან, არა?

შრე მესამე: პრობლემა არ არსებობს.

სინამდვილეში პრობლემა არ არსებობს. არც ჩვენ ვართ მსოფლიო პროცესებს ზედმეტად ჩამორჩენილები და არც სხვები არიან განსაკუთრებულად წინ. საქმე ისაა, რომ ყველას თავისი ბაბლი აქვს და ჩვენზე უარესიც კი. ჩვენი შიში ორნაირია ხოლმე, ერთით გვეშინია, რომ ჩვენი თვითმყოფადობა არ დაიკარგოს, რადგან ჩვენ წმინდა სახით შევინარჩუნეთ რაღაც, რაც მსოფლიოს აღარ აქვს, – მორალი, ადამიანობა და ა.შ. მეორე შიშით გვეშინია, რომ ისინი ძალიან წინ არიან და ჩვენ, მეორეხარისხოვან ადამიანებს, რამე არ შეგვეშალოს, არ შეგვემჩნეს ჩვენი „მდაბიოობა“ მათთან მიმართებაში, ამიტომ სულ ცდაში ვართ, რომ მათნაირები ვიყოთ და რაღაც კვაზიევროპელობა გამოგვდის ბოლოს. არადა, ბევრად მარტივადაა საქმე, ნუ ართულებთ. ყველას თავისი გასაჭირი აქვს და ყველას თავისი აღმართ-დაღმართი. ოლგა ტოკარჩუკი და პეტერ ჰანდკე, რევიუებს თუ დავუჯერებთ, ძალიან კარგი მწერლები არიან, თუმცა ძალიან ბევრ ცივილიზებულ, ეკონომიკურად მომნუსხველ და დახვეწილ ქვეყანაშიც მასობრივად არ იციან მათ შესახებ. თუმცა, პრობლემა არ არსებობს. ნობელის კომიტეტმა იცის და გაგვაცნო. ჩვენც და სხვებსაც. წავიკითხოთ, შევაფასოთ და გავაგრძელოთ ლიტერატურული ცხოვრება ზედმეტი შიშებისა და კომპლექსების გარეშე, ყოველ შემთხვევაში, ნუ გავექცევით ამ უცნაურ და მრავლისმომცველ მკითხველის შიშს, ნობელის პრემიის გამოცხადების წინ.