„რა ვუყოთ, მასწავლებელი

დღეს არა ფასობს ჩვენშია!

თუმცა ხსნა ჩვენის ერისა

მხოლოდ და მხოლოდ თქვენშია.

სული გასუქდეს ბევრით სჯობს,

ვიდრე გასუქდეს ლეშია!”

ვაჟა-ფშაველა

თანამედროვე მასწავლებელთა უმრავლესობა გადასცემს ინფორმაციას რომელიმე საგანში, წერს დაწვრილებით გეგმას, სვამს კითხვებს, აფასებს მოსწავლეებს… მოკლედ, ჩვეულებრივი რუტინაა…

ინფორმაციის გადაცემა სულაც არ არის სწავლების საბოლოო მიზანი. ყოველთვის ვთვლიდი, რომ კარგი მასწავლებელი კონკრეტული საგნის ცოდნის გადაცემით მოსწავლეს გადასცემდა უფრო დიდ ცოდნას, ასწავლიდა ცხოვრებას, ასწავლიდა ფიქრს და ცოდნით უადვილებდა ცხოვრებისეულ კითხვებზე პასუხის გაცემას.

მერე და მერე უფრო რთული კითხვებიც მოდის, მაგრამ ესეც ბუნებრივია… მე-10 საფეხურზე ვერ ახვალ, თუ დანარჩენი არ გაიარე… და რაც გაიარე, სჯობს, დაწვა ყველა, რომ უკან აღარასდროს მობრუნდე!  მხოლოდ წინ (ანუ საკუთარი თავის სიღრმეში) რომ იარო!

მასწავლებლის საქმიანობა სამყაროს ყველაზე მისტიკური პროცესია… ზოგჯერ მასწავლებელი ასწავლის ცოდნით, ზოგჯერ – თავისი ცხოვრებით, კონკრეტული მაგალითებით და არა დიდაქტიკითა და თითის ქნევით…

მეც მყავდნენ უნივერსიტეტში ისეთი მასწავლბლები, რომლებისგანაც ბევრი მივიღე… თან ისე ბუნებრივად, რომ ამას მაშინ ვერც ვაცნობიერებდი…. გადის წლები და თითოეულ მათგანს მერე საკუთარ თვისებებში პოულობ, როგორ განუმეორებელ ელემენტებს, რომლებისგანაც შენი პიროვნება შედგება.

ერთი ასეთი მასწავლებელი იყო ჩემს ცხოვრებაში სულხან-საბა ორბელიანის სახელმწიფო უნივერსიტეტის ქართული ენის კათედრის პროფესორი, კოლეგა და თანამშრომელი, ლეო კვაჭაძე.

ინტერვიუ, რომელიც მინდა მკითხველს შევთავაზო, 2008 წელს ჩავწერე, საიუბილეოდ, როცა ბატონ ლეოს 100 წელი შეუსრულდა და აქვე შემოგთავაზებთ უცხოელი და ქართველი კოლეგების მილოცვების ტექსტსაც, რათა სრულად დაინახოთ დიდი მასწავლებლისა და მეცნიერის, ლეო კვაჭაძის, პიროვნება, რომლის სახელმძღვანელობიდან დღემდე სწავლობდნენ და სწავლობენ თანამედროვე ქართულ ენას მოსწავლეებიც და სტუდენტებიც.

გარიჟრაჟიდან დაბინდებამდე

– ბატონო ლეო, მაქვს პატივი, საუკუნის მეცნიერს მივმართო და გკითხოთ, როგორია სამყარო თქვენი გადასახედიდან? ფსიქოლოგიურად თუ იცვლება რამე, თუ „გული არასოდეს ბერდება“?

– ადამიანის თვალთახედვა ასაკთან ერთად იცვლება. სიბერე სიკვდილ-სიცოცხლის გაყრის მაახლოებელი მაცნეა. თუ რა ტკივილიანია მოხუცებულობა, ამის ნათელსაყოფად დავიმოწმებ ჩვენს დიდ წინაპართა გამონათქვამებს: „მე გარდასრულვარ, სიბერე მჭირს, ჭირთა უფრო ძნელია“ (შოთა), „სიბერე ყველა ჭირზე უფრო ძნელი ჭირია“(ილია), „ამ ჭირისჭირმა სიბერემ შეჭამა გული, ტვინია, არ მოსდევს ღონე, არც მუხლი, რომ მით მოვიკლა ჟინია“ (ვაჟა).

დავსძენ, რომ მოხუცებულობა ერთპიროვნული სასამართლოცაა, სადაც ბრალმდებელი, ბრალდებული, დამცველი და მოსამართლე ერთი და იგივე პიროვნებაა.

– გაიხსენეთ თქვენი ბავშვობა, სიჭაბუკე, თქვენი პირველი ნაბიჯები მეცნიერებაში… როდის და როგორ დაიწყო ეს ყველაფერი?

– თუ როდის და როგორ დაიწყო ჩემი პირველი ნაბიჯები მეცნიერებაში, რთული თემაა, რადგანაც იგი დაკავშირებულია იმ გულშემზარავ ფაქტებთან, რომლებიც საქართველოში XX საუკუნის I ნახევარში მოხდა.

ჩემი ბავშვობის სამი წელი დამოუკიდებელ და თავისუფალ საქართველოში გავატარე. 1921 წელს საქართველოს დიდი უბედურება დაატყდა თავს. „თეთრი დათვის“ მე-11 არმიამ „სასახელო“ ქართველთა თანაგრძნობითა და გვერდში დგომით დაიპყრო საქართველო. საქართველოს „საამაყო“ შვილმა სერგო ორჯონიკიძემ მოსკოვს აცნობა, რომ „თბილისზე ფრიალებს საბჭოთა ხელისუფლების წითელი დროშა“. წუხდნენ უფროსები და ვწუხდით ჩვენც, ბავშვები. 1923 წელს ობოლაძემ გურიაში სისხლის ტბა დააყენა და ზოგის სახლიც დააწვევინა თავის რაზმელებს. გოგია ღლონტმა მოკლა ობოლაძე და ხელისუფლებამ საპასუხოდ 91 პატრიოტი პატიმარი დახვრიტა, მათ შორის, ერთ-ერთი სკოლის გამგე თუ მასწავლებელი, გვარად თარგამაძე. მას მოჰყვა 1924 წლის აჯანყების დამარცხება და ხელისუფლების მიერ აჯანყებულთა ხოცვა-ჟლეტა, შორაპნის სადგურში ვაგონებში გამოკეტილ პატრიოტთა დახვრეტა. გვესმოდა, ილიას დისშვილი, ვაჟას, კიტა აბაშიძის შვილები დახვრიტესო. მეზობლებმა სთხოვეს ორჯონიკიძეს, ვაჟას შვილს ნუ გასწირავთ დასახვრეტადო. პასუხი იყო გულშემზარავი: ვაჟას შვილი კი არა, თვითონ ვაჟა რომ იყოს, იმასაც დავხვრეტთო.

აი, ასეთი საშინელი ამბები გვესმოდა ცხრაწლედის მოსწავლეებს, რამაც მტრულად და სიძულვილით განგვაწყო მოსწავლეთა უმრავლესობა ხელისუფლების მიმართ. დასახელებულ ფაქტებს შორის პირადად ჩემთვის მნიშვნელობა ჰქონდა შემდეგს: მამაჩემს თოფი არ სჭერია ხელში, მაგრამ აჯანყებულთა თანამგრძნობი იყო, მოხსნეს მასწავლებლობიდან. ზემო სვანეთში წავიდა და იქ განაგრძო პედაგოგიური მოღვაწეობა.

ცხრაწლედის მე-8 კლასის მოსწავლე ვიყავი, 1925 წლის გაზაფხულზე სკოლის ეზოში ორი უფროსკლასელი მოვიდა ჩემთან, შემომთავაზეს, რომ ახალგაზრდა მარქსისტთა არალეგალური ორგანიზაციის წევრი გავმხდარიყავი. დავეთანხმე… ჩეკამ გაიგო ამ ორგანიზაციის არსებობა, ზაფხულში რამდენიმე ვაჟი მოწაფე დაგვაპატიმრეს, წაგვიყვანეს ოზურგეთში (ლანჩხუთი და ჩოხატაური ოზურგეთის მაზრაში შედიოდა), დაგვაცალკევეს და ჩეკას კამერებში ჩაგვსვეს… არ დავუკითხივარ. 33 დღე ვიჯექი ოზურგეთის ჩეკაში და გამათავისუფლეს. ჩემი ლანჩხუთში დარჩენა აღარ შეიძლებოდა. ძმამ წამომიყვანა თბილისში, ჩავირიცხე თბილისის მე-2 ცხრაწლედის მე-9 კლასში.

1926 -30 წლებში ვსწავლობდი უნივერსიტეტში, 1928 წელს დააპატიმრეს ჩემი ძმა და 6 წლით გადაასახლეს ციმბირში. სტიპენდიას მაშინ სწავლის მიხედვით არ უნიშნავდნენ სტუდენტებს, მოთხრობილი თავგადასავლისა და ძმის რეპრესირების გამო ჩემთვის სტიპენდიის დანიშვნა და ასპირანტურაში ჩარიცხვა გამოირიცხა, მიუხედავად იმისა, რომ კარგად ვსწავლობდი. თბილისში ფეხი ვერ მოვიკიდე. სადაც მივედი, ყველგან უარით გამომისტუმრეს და რაიონში წასვლას მირჩევდნენ. ასეც მოხდა, წავედი ზემო სვანეთში. ერთ წელიწადს მშობლიური სოფლის – ლახამულის არასრული საშუალო სკოლის დირექტორი ვიყავი, სამ სასწავლო წელს – მესტიის პედაგოგიური სასწავლებლის გამგე. ვასწავლიდი რამდენიმე საგანს.

1936 წელს განათლების სამინისტრომ (მაშინ კომისარიატმა) დააკმაყოფილა ჩემი თხოვნა და გამათავისუფლა პედსასწავლებლის სასწავლო ნაწილის გამგის თანამდებობიდან და დამნიშნა ქართული ენისა და ლიტერატურის მასწავლებლად თბილისის 55-ე საშუალო სკოლაში. იმედი მომეცა, რომ ასპირანტურაში ჩავირიცხებოდი, მაგრამ ჩვენს ოჯახს უბედურება დაატყდა თავს (1937 წელს ძმა ისევ დააპატიმრეს) და იმედი გამიცრუვდა.

1959 წელს დაიბეჭდა აკაკი შანიძის „ქართული ენის გრამატიკა“. 1944 წელს თბილისის პირველი საშუალო სკოლის შენობაში ჩატარდა ქართული ენის სახელმძღვანელოების გარჩევა. დასახელებულ გრამატიკაზე მოხსენების დაწერა მე დამევალა. მოხსენებამ კარგი შთაბეჭდილება დატოვა და განათლების სამინისტრომ შემომთავაზა, ქართული ენისა და ლიტერატურის სახელმძღვანელოების კონტროლიორ-რედაქტორად მემუშავა სახელმწიფო გამომცემლობაში სკოლაში გაკვეთილების დატოვებით. დავთანხმდი, კარგი სამუშაო იყო და რაღაც იმედი მომეცა, რომ უმაღლესი სასწავლებლის ასპირანტი გავხდებოდი. ეს იმედიც გამიცრუვდა და რატომ: ერთ კვირა დღეს შინ ვკითხულობ რომელიღაც სახელმძღვანელოს და ვიღაცამ დარეკა, გავაღე კარი, იდგა ერთი სახელგატეხილი ფილოლოგი. ოთახში რომ შევედით, თვალებს აქეთ-იქით აცეცებდა, რაღაც წიგნი მთხოვა და წავიდა. გამიკვირდა და ვერ ამეხსნა, რისთვის მოვიდა ჩემთან. ბიძამისს ჩემზე მეტი წიგნი აქვს და რატომ იმასთან არ მივიდა, თუ მართლა წიგნი უნდოდა-მეთქი. მართლაც, გავიდა ორი კვირა და დილით თავს დამადგა სამი კაცი, ერთი ახალგაზრდა ჩეკისტი და ორი – ხანშიშესული. დაჯექიო, – მიბრძანა ჩეკისტმა, წიგნებს დაუწყო ბურჯგნა. ორი წიგნი აიღო და წაიღო. წამიყვანეს იმ ავადსახსენებელ ორგანოში, სადაც „უსაზღვრო პატივისცემით“ გამიმასპინძლდნენ და მხოლოდ 5 დღის შემდეგ გამათავისუფლეს.

იმ ხანებში თბილისის უნივერსიტეტში ადგილი გაჩნდა ასპირანტურაში ქართული ენის სპეციალობით. მოვიკრიბე ძალა და შევიტანე განცხადება. კონკურენტი არავინ იყო. ქართულ ენაში გამომცადეს აკაკი შანიძემ და ვარლამ თოფურიამ. ბატონმა აკაკიმ მითხრა, სომხური ენა უნდა ისწავლოო. ეს ნათქვამი ჩემთვის საბედისწერო გახდა. ორი თუ სამი დღის შემდეგ უნივერსიტეტის დერეფანში რექტორის კაბინეტის მახლობლად მხვდება სომხური ენის სპეციალისტი, რომლის მიმართ პატივისცემით ვიყავი განმსჭვალული. მკითხა, როგორაა საქმეო. ვუპასუხე: გამოცდები ყველა საგამოცდო საგანში ჩავაბარე და უკვე ასპირანტი ვარ-მეთქი. არ მოულოცავს. საუბრისას ისიც ვუთხარი, რაც ბატონმა აკაკიმ მითხრა (სომხური უნდა ისწავლოო!). მერედა, ვისთან უნდა ისწავლოო? თქვენზე უკეთესი ვინ არის-მეთქი? ეს რომ ვუთხარი, საშინლად გაბრაზდა და თქვა: „ახლავე შევალ პრორექტორთან (რექტორი არ იყო თბილისში)“, ბატონო, არ დამღუპოთ, არ დამღუპოთ-მეთქი… მაგრამ არ მისმინა და შევიდა პრორექტორთან (ხაჭაპურიძესთან). გავიდა რამდენიმე დღე და მეუბნებიან, ასპირანტურაში არა ხარ ჩარიცხულიო. რა უნდა მექნა? ჩარხი უკუღმა დატრიალდა და მისი წაღმა გადმომტრიალებელი ვერავინ აღმოჩნდა.

შემდეგ დაიწყო II მსოფლიო ომი. 1942 წლის შეთქმულთა შორის იყო ერთი ჩემი უახლოესი მეგობარი, ძმასავით საყვარელი ზურაბ მისაბიშვილი.

ერთ-ერთ შეთქმულს, რომელთანაც ჩემი ურთიერთობა სალამს არ გასცილებია, გამომძიებელ მარქაროვისათვის მიუცია ჩვენება, რომ ლეო კვაჭაძე ზურაბმა ჩააბა შეთქმულებაშიო და დამაპატიმრეს. 1942 წლის სექტემბერში ამიერკავკასიის სამხედრო ტრიბუნალმა გაგვასამართლა 33 ბრალდებული. სამხედრო ტრიბუნალმა 17 ბრალდებულს (მათ შორის, ჩემს მეგობარს) დახვრეტა მიუსაჯა.

პატიმრობიდან განთავისუფლების შემდეგ დავინიშნე თბილისის მე-8 საშუალო სკოლის ქართული ენისა და ლიტერატურის მასწავლებლად. 1944-47 სასწავლო წლებში ვიყავი თბილისის ქალთა მე-7 საშუალო სკოლის სასწავლო ნაწილის გამგე, თან ვასწავლიდი ქართულ ენასა და ლიტერატურას.

1945 წელს ჩავირიცხე პედაგოგიურ მეცნიერებათა ინსტიტუტში ასპირანტად ქართული ენის სწავლების მეთოდიკის სპეციალობით. 1948 წელს დავამთავრე ასპირანტურა და 1949 წელს დავიცავი საკანდიდატო დისერტაცია თემაზე: „რთული წინადადების სწავლების თანამიმდევრობა“ და მომენიჭა პედაგოგიკურ მეცნიერებათა კანდიდატის სამეცნიერო წოდება. აქვე დავსძენ იმასაც, რომ ამავე პერიოდში იწყება ჩემი პედაგოგიური მოღვაწეობა უმაღლეს სასწავლებელში.

– როგორ შეაფასებდით მეცნიერების დღევანდელ მდგომარეობას, რას თვლით, რა უნდა გაკეთდეს და როგორ, რომ ქართული გრამატიკული აზროვნება ჩიხში არ შევიდეს… როგორც სინტაქსის აღიარებულ მკვლევარს, როგორ წარმოგიდგენიათ ამ დარგის თანამედროვე პრობლემატიკა და განვითარება?

– მეცნიერების თანამედროვე მდგომარეობა რომ სათანადოდ შეფასდეს, ამისთვის საჭიროა დეტალურად ვიცნობდე ყველა შრომას, რომლებიც ბოლო წლებში გამოიცა. რაც ჩვენთვის არის ცნობილი, იმის მიხედვით შეიძლება ითქვას, რომ დამაკმაყოფილებელია, ოღონდ ერთი მოკრძალებული შენიშვნა მაინც გვაქვს: კარგი იქნება საკითხების განხილვა მაღალფარდოვანი ენით არ დამძიმდეს და უცხოურთან მიმართებაში ზომიერება დავიცვათ. რაც შეეხება სინტაქსის საკითხებს, სასურველად მიმაჩნია, სათანადო დონეზე წარიმართოს ტექსტის სინტაქსის საკითხების შესწავლა, რაც რამდენადმე გათვალისწინებულია ჩვენი სინტაქსის ბოლო გამოცემაში, რომელიც მალე იხილავს დღის სინათლეს.

– ვიცი, რომ ამჟამადაც განუწყვეტლივ მუშაობთ სინტაქსის საკითხებზე, კერძოდ, რომელია ეს საკითხები?

– საქართველოში პრედიკატულ განსაზღვრებაზე საუბარი ჩვენი გამოკვლევით დაიწყო. თანდათან გამოიკვეთა და დაზუსტდა მისი თავისებურება ქართულ ენაში. დადგინდა, რომ იგი წინადადების დამოუკიდებელი წევრია, რომელიც შემასმენლის მეწყვილეა და ბრუნვასა და რიცხვში ეთანხმება პირმიმართ წევრს. თუ შემასმენელი ერთპირიანი ზმნით არის გადმოცემული, სახელობითში დგას და ეთანხმება ქვემდებარეს ბრუნვასა და რიცხვში, ორპირიანი გარდაუვალი ზმნით გადმოცემულ შემასმენელთან – სახელობითში ან მიცემითში; ორპირიანი გარდამავალი ზმნით გადმოცემულ შემასმენელთან – პირველი სამი ბრუნვიდან ერთ-ერთში. გამოყენების სიხშირითა და სიზუსტით სხვადასხვაობა შეინიშნება ახალი და ძველი ქართული ენის მიხედვით, ეს საკითხი განხილული გვაქვს ჩვენს შრომებში. ზოგმა შემთხვევამ ინტერესი აღძრა, გამოგვერკვია, თუ როგორი ვითარებაა ამ მხრივ საშუალ ქართულში. ამას მიეძღვნა შემდეგი გამოკვლევები: პრედიკატული განსაზღვრება „ვეფხისტყაოსანში“; პრედიკატული განსაზღვრება „ვისრამიანში“; პრედიკატული განსაზღვრება „ამირანდარეჯანიანში“.

გარდა დასახელებულისა, დაიწერა ვრცელი გამოკვლევა შემდეგი სახელწოდებით: პრედიკატული განსაზღვრების შესწავლის ისტორიიდან. ვფიქრობთ ამ ნაშრომების გამოქვეყნებას.

ამჟამად ვმუშაობ ავტობიოგრაფიულ წიგნზე „გარიჟრაჟიდან დაბინდებამდე“. ერთ თვეში ალბათ დავამთავრებ.

– თქვენ ბრძანდებით აგრეთვე გამორჩეული პედაგოგი, რომელიც ყოველთვის ფიქრობს იმ გზებსა და მეთოდებზე, რომელთა მეშვეობით ცოდნა მყარად მივა მსმენელამდე… იქმნება უამრავი ახალი სახელმძღვანელო, მათ შორის, ქართულ ენაშიც… როგორ ფიქრობთ, არის პრინციპულად ახალი მიდგომა გრამატიკის სწავლებისას, თუ უბრალოდ, ინტერპრეტაციებია და სხვა არაფერი, თუ გამოარჩევდით რომელიმე სახელმძღვანელოს ამ მხრივ…

– იყო დრო, როცა ვფიქრობდი იმ გზებსა და მეთოდებზე, რომელთა მეშვეობით ცოდნას ადვილად დაეუფლებოდნენ ახალგაზრდები. შეძლებისადაგვარად განვახორციელე კიდეც საშუალო სკოლის V-IX კლასების ქართული ენის სახელმძღვანელოებში, რომლებიც 1964 წლიდან გამოდის (დროდადრო მნიშვნელოვანი ცვლილებებით).

რაც შეეხება სხვათა სახელმძღვანელოებს, მათგან ზოგიერთს ვიცნობ და ზოგადად შეიძლება ითქვას, რომ ისინი უფრო სამუშაო წიგნებია, ვიდრე სახელმძღვანელოები.

– ბატონო ლეო, ამას წინათ, კერძო საუბარში გაიხსენეთ, რომ ახლაც გული გტკივათ იმის გამო, 6 წლის ასაკში კაკლის ხეს რომ ქვა ესროლეთ კაკლის ჩამოსაგდებად და იქიდან კი მკვდარი ჩიტი ჩამოვარდა… ვიცი, რომ თქვენს ცხოვრებაში ბევრი მძიმე და ემოციური წუთი იყო…

ახლა კიდევ რას გაიხსენებდით? მინდა, რომ სასიამოვნო წუთებიც გაიხსენოთ…

– ჩემი ბავშვობის პერიოდიდან ბევრი რამ მახსოვს, რაც არავისთვის არ მითქვამს, დროდადრო წამოყოფს ხოლმე თავს და არ მავიწყდება, მრავალთაგან გაგიმხელთ ორ შემთხვევას:

ოთხი თუ ხუთი წლისა ვიყავი. ერთ საღამოს, დაბინდებისას, რაღაც შემთხვევის გამო ნაღვლიანი შევედი ოთახში… მარტო ვარ… მივუჯექი თუნუქის ღუმელს და ყოფნა-არყოფნის საკითხმა შემაშფოთა. ვარ და აღარ ვიქნები! სიკვდილ-სიცოცხლის პრობლემამ ამატირა. ცრემლმა ლოყები დამისველა, მინდა დავწყნარდე, მაგრამ როგორ? თავი ოდნავ იმით დავიმშვიდე, რომ ეს სატკივარი მარტო მე არ მეხებოდა და მას, სხვებსავით, მეც უნდა შევურიგდე-მეთქი. სოფელში ჭაღარა მოხუცები იყვნენ, სანამ მათსავით გავხდები, დიდი დრო გავა-მეთქი. ავდექი, ლოგინს მივაშურე, დავწექი და დავიძინე.

ერთი შავი ცხენი გვყავდა – დაბალი, ჩასუქებული. შვიდი თუ რვა წლისამ ჰამაშში (ადგილის სახელია სოფელ ლახამულაში) ფაფარში ხელჩაკიდებულმა, გავაჭენე. ცხენი მოულოდნელად გაჩერდა და მე ზღართანი გავადინე, ცოტათი დავიჟეჟე, მაგრამ ტკენით არაფერი მტკენია. ცხენს კი იმ ადგილიდან ფეხი არ მოუცვლია. მივედი, შევაჯექი და შინ მშვიდობით მიმიყვანა. მახსოვს, ძალიან გამიკვირდა, რატომ არ დაიძრა, როცა ჩამომაგდო.

სასიხარულო და სასიამოვნო ბევრი განმიცდია ბავშვობისას და შემდეგაც. მე ტკბილად ვიგონებ მოწაფეობის ხანას, უნივერსიტეტში გამოცდების წარმატებით ჩაბარებას. ბატონ ივანე ჯავახიშვილს, უნივერსიტეტიდან რომ გააძევეს, გამოცდა შინ, თავის სამუშაო მაგიდასთან ჩავაბარე. დღესაც ვგრძნობ იმ სითბოსა და სიამოვნებას, რაც მაშინ განვიცადე. შემდეგ იყო დაოჯახება, შვილების შეძენით გამოწვეული სიხარული… დამსახურებული მასწავლებლისა და მეცნიერის დამსახურებული მოღვაწის წოდებათა მონიჭება, სახელმწიფო პრემიის მიღება და სხვა.

– ბატონო ლეო, რა არის თქვენი ყველაზე დიდი სათქმელი, რომელსაც გაგვიმხელდით ახლა?

– ყველაზე დიდი სათქმელი, სატკივარი ამჟამად საქართველოს ბედ-იღბალია. ჩვენი ერის ისტორია სისხლითა და ცრემლით იწერებოდა. სამწუხაროდ, ახლაც ასე იწერება. ერი გადაურჩა კატასტროფის მომასწავებელ ქარტეხილებს, შეინარჩუნა თავისთავადობა, ეროვნული სული და მდიდარი კულტურული მემკვიდრეობა. დღევანდელი მდგომარეობა კი შემაშფოთებელია… ძმათა შორის მტრობა და შური, ცილისწამება, სკამებისთვის ბრძოლა და ბილწსიტყვაობაა. განუკითხაობა მძლავრობს. ყოველივე ეს ღირსეულ მამულიშვილთა სატკივარია. ნათქვამია, კაცი იმედით ცხოვრობსო. ვიმედოვნებ, რომ ჩვენი ნიჭიერი ერი ყველაფერს გაისიგრძეგანებს, გონიერება გაიმარჯვებს, დაჭრილი ეროვნული სული განიკურნება.

– დიდი მადლობა, ბატონო ლეო, საინტერესო და გულისხმიერი საუბრისათვის, ბავშვობის საიდუმლოს გამხელისათვის, იმისთვის, რომ არსებობთ ამ ქვეყანაზე და თქვენი სამუშაო ოთახიდან ისევ სიკეთის და სიყვარულის მსახურად რჩებით… იმისთვის, რომ თქვენ თქვენი ცხოვრებით, შრომითა და მოღვაწეობით ნამდვილი ნიმუში და მაგალითი ბრძანდებით გარშემომყოფთათვის, კოლეგებისთვის, ახალგაზრდებისთვის…

მილოცვები

ღვაწლმოსილი მეცნიერი

ქართული ენის დიდ მოამაგეს, თვალსაჩინო მეცნიერსა და საზოგადო მოღვაწეს, პროფესორ ლევან (ლეო) კვაჭაძეს 100 წელი შეუსრულდა. თავისი სამეცნიერო, პედაგოგიური და საზოგადოებრივი საქმიანობით მან ღირსეულად განაგრძო და დღესაც აგრძელებს სახელოვანი მასწავლებლების – აკაკი შანიძის, გიორგი ახვლედიანის, ვარლამ თოფურიას და სხვათა გზას.

60 წელზე მეტია, რაც ბატონი ლევანი ინტენსიურ სამეცნიერო მუშაობას ეწევა. ნაყოფიც ამ მუშაობისა მეტად შთამბეჭდავია – რამდენიმე მონოგრაფია და ასზე მეტი სხვა გამოკვლევა ქართული ენათმეცნიერების საგანძურში.

ქართული ენის გრამატიკული სტრუქტურა პროფ. ლ. კვაჭაძის კვლევა-ძიების ძირითადი მიმართულებაა. განსაკუთრებულია მისი ღვაწლი თანამედროვე ქართული ენის სინტაქსის შესწავლის საქმეში. ყველა ის ძირითადი საკითხი, რაც სინტაქსთან დაკავშირებით დაისმის, მეცნიერის გამოწვლილვითი და საფუძვლიანი ანალიზის საგანია: იქნება ეს მარტივი თუ რთული წინადადების აგებულება, წინადადების ტიპები თუ წინადადების წევრები… ამასთან, სათანადო ყურადღება ეთმობა სინტაქსის სწავლების საკითხებს.

სინტაქსის სფეროში ჩატარებული კვლევის შედეგები შეჯამებულია პროფ. ლ. კვაჭაძის ცნობილ მონოგრაფიაში „თანამედროვე ქართული ენის სინტაქსი“, რისთვისაც ავტორს დამსახურებულად მიენიჭა საქართველოს სახელმწიფო პრემია.

აქვე უნდა აღინიშნოს უმაღლესი სასწავლებლებისათვის განკუთვნილი სახელმძღვანელო „ქართული ენა“, რომლის რამდენიმე გამოცემამ სამეცნიერო საზოგადოების მაღალი შეფასება დაიმსახურა.

სრულიად განსაკუთრებულია პროფ. ლ. კვაჭაძის როლი ქართული ენის გრამატიკის სასკოლო სახელმძღვანელოების შექმნის საქმეში. მის მიერ აკად. ა. შანიძესთან და პროფ. ი. იმნაიშვილთან ერთად შექმნილი სახელმძღვანელოები წლების განმავლობაში აძლევდა მოსწავლეებს ქართული ენის აგებულების საფუძვლიან ცოდნას.

პროფ. ლ. კვაჭაძე ქართული საშუალო და უმაღლესი სკოლის გამორჩეული პედაგოგია. იგი მრავალი წლის განმავლობაში მოღვაწეობდა საშუალო სკოლაში, როგორც ქართული ენისა და ლიტერატურის საუკეთესო მასწავლებელი, ხოლო შემდეგ, 60 წლის განმავლობაში, როგორც ქართული უმაღლესი სკოლის გამორჩეული ლექტორი. ბატონ ლევანს სავსებით სამართლიანად აქვს მოპოვებული მოსწავლეების, სტუდენტებისა და კოლეგების გულწრფელი პატივისცემა და სიყვარული.

პროფ. ლ. კვაჭაძეს ფრიად ნაყოფიერი საქმიანობისათვის მინიჭებული აქვს საქართველოს მეცნიერების დამსახურებული მოღვაწისა და რესპუბლიკის დამსახურებული მასწავლებლის წოდება.

დასაფასებელია პროფ. ლ. კვაჭაძის მართალი და მტკიცე მოქალაქეობრივი პოზიცია, რომელსაც ის ავლენს ცხოვრების ყოველ ეტაპზე.

ვუსურვებთ ბატონ ლევანს კიდევ მრავალი წლის სიცოცხლეს, მხნეობასა და ნაყოფიერ ცხოვრებას.

არნ. ჩიქობავას სახელობის ენათმეცნიერების ინსტიტუტი

ილია ჭავჭავაძის სახელმწიფო უნივერსიტეტის ჰუმანიტარულ მეცნიერებათა და კულტურის კვლევების ფაკულტეტის პროფესორები

ივანე ჯავახიშვილის სახელმწიფო უნივერსიტეტის ჰუმანიტარული ფაკულტეტის პროფესორები

ბატონო ლეო!

მთელი სულითა და გულით გილოცავთ ამ უაღრესად მნიშვნელოვან საიუბილეო თარიღს – დაბადების 100 წლისთავს. თქვენ ბრძანდებით ამჟამად ქართული ენათმეცნიერების ნესტორი. ჩვენ ყველას გვეამაყება, რომ ქართველ მეცნიერთა შორის მტკიცე ბურჯად დგახართ ცოცხალი მემატიანე ქართული ლინგვისტური სკოლისა, ქართული ენის გრამატიკის ცნობილი მკვლევარი, რომელიც წარმატებით უთავსებთ ერთმანეთს ნაყოფიერ სამეცნიერო და აქტიურ პედაგოგიურ მოღვაწეობას.

მინდა, დიდი მადლობა მოგახსენოთ თქვენი ღვაწლისათვის ქართული მეცნიერებისა და ქართველი ერის წინაშე. მოწიწებით გიხრით თავს და საქართველოს მეცნიერებათა აკადემიის სახელით კიდევ ერთხელ მოგილოცავთ საუკუნოვან საიუბილეო თარიღს, გისურვებთ სიმხნევეს, ჯანმრთელობასა და კიდევ დიდხანს, დიდხანს სიცოცხლეს!

თამაზ გამყრელიძე

საქართველოს მეცნიერებათა აკადემიის პრეზიდენტი, აკადემიკოსი

ბატონო ლეო!

გ. წერეთლის აღმოსავლეთმცოდნეობის ინსტიტუტის მთელი კოლექტივი, განსაკუთრებით კი აღმოსავლურ ენათა ტიპოლოგიის განყოფილება, დიდი სიხარულით გილოცავთ საუკუნოვან საიუბილეო თარიღს! თქვენ ბევრი ჩვენგანის მასწავლებელი და უფროსი კოლეგა ბრძანდებით. განუზომელია თქვენი ღვაწლი ქართული გრამატიკული აზრის ჩამოყალიბებისა და განვითარების საქმეში. თქვენთან ყოველი შეხვედრა, თქვენი ყოველი სიტყვა თუ შენიშვნა დაუვიწყარი და სასარგებლოა თითოეული ჩვენგანისათვის. მთელი გულით გვიხარია, რომ დღევანდელი მოლოცვის შესაძლებლობა გვაქვს და ვიმედოვნებთ, რომ კიდევ არაერთხელ მოგილოცავთ საიუბილეო თარიღებს.

დიდი სიყვარულითა და უღრმესი პატივისცემით,

ინსტიტუტის თანამშრომელთა სახელით,

გიორგი სანიკიძე

გ.წერეთლის აღმოსავლეთმცოდნეობის ინსტიტუტის დირექტორი, ისტორიის მეცნიერებათა დოქტორი, პროფესორი

ეთერ სოსელია

აღმოსავლურ ენათა ტიპოლოგიის განყოფილების გამგე, ფილოლოგიის მეცნიერებათა დოქტორი

ბატონო ლეო!

ჩემო ძვირფასო და საყვარელო, გამორჩეულო!
ვარ ამაყი, როგორც კოლეგა,
ვარ ამაყი, როგორც თანამემამულე,
ვარ ამაყი, როგორც ერთი ახლობელთაგანი,
ამაყი და ბედნიერი ვარ იმით, რომ 100 წელი შეგისრულდათ.
გმადლობთ იმისთვის, რომ ყოველთვის გიყვარდათ ადამიანი.
ღმერთი გფარავდეთ!

მარად თქვენი გუჩა კვარაცხელია

ძვირფასო ბატონო ლეო!

როგორ მოგილოცოთ თქვენი, კავკასიელისთვისაც კი უჩვეულო, დაბადების დღე, რომლითაც თქვენს ძველ თანამოღვაწეს, აკაკი შანიძეს, წარმატებით ჰბაძავთ? რადგან შესაბამისი თამადისეული სიტყვა არ ვიცი, უბრალოდ გეტყვით, რომ ჩვენ, ენათმეცნიერებს, ძალზე გვიხარია, ჩვენ შორის რომ ბრძანდებით და ამდენი წლის განმავლობაში ამშვენიერებთ ჩვენს მეცნიერებას. პირადად მე კი განსაკუთრებული მადლობის მიზეზი მაქვს, ვინაიდან მეც იმ თავისებურ სამყაროში ვმუშაობ, რომელშიც თქვენ მეფობთ. როდესაც სინტაქსური საკითხი მაინტერესებს, თქვენი სახელმძღვანელო ყოველთვის პირველი წყაროა, საიდანაც სოლიდურ ინფორმაციას ვღებულობ, და კითხვა: ქართული ტრადიცია რას ამბობს? უპირველეს ყოვლისა თქვენთან მომიყვანს.

ბატონო ლეო, სულითა და გულით გისურვებთ ყოველივე კარგს, კიდევ იდღეგრძელეთ და იხარეთ და იცოდეთ, რომ ამ დღესასწაულში გერმანელი ქართველოლოგი თქვენთანაა თავისი ფიქრებით.

თქვენი ვინფრიდ ბოედერი

ძვირფასო ბატონო ლეო!

მოგესალმებით გამოჩენილ მეცნიერს, პედაგოგს, საზოგადო მოღვაწეს, გილოცავთ დიდებულ საიუბილეო თარიღს და გისურვებთ ჯანმრთელობას, დღეგრძელობას, ბედნიერებას, დიდ წარმატებებს პირად ცხოვრებაში, სამეცნიერო-პედაგოგიურ მოღვაწეობაში. კვლავაც დიდხანს ღირსეულად, ენერგიულად, მხნედ და შემართებით გეკეთებინოთ ჭეშმარიტად დიდი მამულიშვილური საქმე, რამაც საყოველთაო სიყვარული, პატივისცემა და აღიარება მოგიტანათ საშუალო და უმაღლესი სასწავლებლების პედაგოგთა, მოსწავლეთა და სტუდენტთა შორის. თქვენი უმცროსი კოლეგებისათვის, რომლებსაც აქვთ პატივი და ბედნიერება, თქვენთან ერთად ემსახურონ ქართულ ენას, საქართველოს აწმყოსა და მომავალს, თქვენ შესანიშნავი მაგალითი და ორიენტირი ბრძანდებით: ფიზიკური და სულიერი აქტივობის ხანგრძლივობითა და ინტენსივობით ოპტიმიზმსა და ხალისს უნერგავთ მათ. ღმერთმა ძალიან დიდხანს გამყოფოთ ასეთ ორიენტირად! მიიღეთ ჩემი გულწრფელი სიყვარული და საუკეთესო სურვილები!

თქვენი გურამ კარტოზია

ძვირფასო ბატონო ლეო!

თქვენი წიგნებით განისწავლებიან ქართველთა თაობები საშუალო და უმაღლეს სასწავლებლებში, თქვენ შექმენით სამაგიდო წიგნები ქართული ენის მომხმარებელთათვის შინ და გარეთ.

ბატონო ლეო, ღვაწლმოსილო და მადლმოსილო მამულიშვილო, გილოცავთ დიდებულ იუბილეს, გისურვებთ ხანგრძლივ სიცოცხლესა და კვლავაც მრავალ წარმატებას მეცნიერებაში.

თქვენი თედო უთურგაიძე

კიდევ დიდხანს სიცოცხლეს ვუსურვებ

ფრიად იშვიათი შემთხვევაა, როცა თვალსაჩინო მოღვაწე, მწერალი თუ მეცნიერი თავისი დაბადების ასი წლის თარიღს მხნედ ეგებება და პირადად იღებს მილოცვებს კოლეგებისა და მოწაფეებისაგან. სწორედ ასეთ იშვიათ შემთხვევასთან გვაქვს საქმე ამჟამად, როცა შესაძლებლობა გვეძლევა პირადად მივულოცოთ დაბადების ასი წლისთავი ჩვენს მასწავლებელს და უფროს კოლეგას, მეცნიერების დამსახურებულ მოღვაწეს, ილია ჭავჭავაძის სახელმწიფო უნივერსიტეტის პროფესორს, ლეო კვაჭაძეს.

ზემო სვანეთის მაღალმთიან სოფელში დაბადებულმა ახალგაზრდამ უმაღლესი განათლება ჩვენს დედა-უნივერსიტეტში მიიღო, რის შემდეგაც კარგა ხანს პედაგოგიურ ასპარეზზე მოღვაწეობდა თავის მშობლიურ მხარეში. შემდეგ პროფესორ ვარლამ თოფურიას ხელმძღვანელობით გაიარა ასპირანტურის კურსი ქართული ენის მეთოდიკის სპეციალობით, დაიცვა საკანდიდატო და სადოქტორო დისერტაციები და იმ დროიდან დღემდე, როგორც იტყვიან, მუხლჩაუხრელად ემსახურება ქართული ენის მეცნიერული კვლევისა და სწავლების საქმეს.

განსაკუთრებით დიდია ლეო კვაჭაძის დამსახურება ქართული სინტაქსის კვლევის საქმეში. მისი წიგნი „თანამედროვე ქართული ენის სინტაქსი“, რომელიც რამდენჯერმე გამოიცა, მართლაც სამაგიდო წიგნია როგორც ქართული ენის შემსწავლელთათვის, ისე მკვლევართათვის. ამ წიგნისათვის ავტორმა სავსებით დამსახურებულად მიიღო საქართველოს სახელმწიფო პრემია. მეთოდიკური ხასიათის ნაშრომებიდან განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია მონოგრაფია „ქართული წინადადების სწავლების მეთოდიკა“ (1950წ.).

აქვე აღსანიშნავია ისიც, რომ ქართული ენის გრამატიკა საშუალო სკოლის V-IX კლასებში დიდი ხნის განმავლობაში ისწავლებოდა აკაკი შანიძისა და ლეო კვაჭაძის მიერ შედგენილი სახელმძღვანელოებით.

საგანგებოდ აღსანიშნავია ლეო კვაჭაძის პიროვნული ღირსებები – მისი პატრიოტული შემართება და პრინციპულობა. თავისი პრინციპებისათვის მას არც მძიმე პოლიტიკური რეპრესიების დროს უღალატია და არც ბოლო წლებში, როცა დამოუკიდებლობისათვის მებრძოლ ჩვენს ქვეყანას ზედიზედ არაერთი განსაცდელი დაატყდა თავს. მაგონდება მისი გამოსვლები ტელევიზიით ზვიად გამსახურდიას დასაცავად (რამდენიმე სხვა ენათმეცნიერთან ერთად).

ბედნიერებაა, როცა ჩვენ გვერდით ცხოვრობენ და კაცურკაცობის მაგალითს გვიჩვენებენ ისეთი ადამიანები, როგორიც ლეო კვაჭაძეა. მათ რაც შეიძლება დიდხანს უნდა იცოცხლონ!

პროფესორი ზურაბ ჭუმბურიძე

ბატონო ლეო,

თქვენ მრავალმხრივ უნიკალური მოვლენა ბრძანდებით ქართულ კულტურაში. ამის დასტურად, თუნდაც მომართვის ეს ფორმა იკმარებს, რომელიც აერთიანებს ოფიციალურ-თავაზიანი მიმართვის ბატონო-ს თქვენი სახელის ლევანის საალერსო-კნინობით ფორმასთან ლეო, რაც ნებისმიერ სხვა შემთხვევაში ფუნქციური სტილისტიკის უხეშ დარღვევად აღიქმებოდა, თქვენთან მიმართებაში კი ეს გამონაკლისია, საერთო – სახალხო სიყვარულისა და პატივისცემის მანიფესტაციას წარმოადგენს.

ქართულ ენათმეცნიერებაში თქვენი საიუბილეო თარიღით იხსნება „ასიანთა კლუბი“, რომლის წევრადაც ჯერჯერობით მხოლოდ თქვენ და თქვენი მასწავლებელი და თანაავტორი დიდი აკაკი შანიძე შედიხართ ნამდვილი წევრის უფლებით (საპატიო წევრად 102 წლის წმ. გრიგოლ ხანძთელი ივარაუდება, საპატიოდ – რაკი ამ დიდი საეკლესიო და ინტელექტუალის საკუთრივ ლინგვისტური ნაშრომები ჩვენთვის უცნობია).

აი, ასეთ საზოგადოებაში მიგიჩინათ ღმერთმა ადგილი და მოგცათ საშუალება ორივეს აღემატოთ განვლილ წელთა სიმრავლით და სიცოცხლის ხანგრძლივობის ახალი ორიენტირი დაუსახოთ თქვენს კოლეგებს.

ჭეშმარიტად: ვინც აზროვნებს, ის მთელი სიცოცხლის განმავლობაში ცხოვრობს!

პროფესორი მიხეილ ქურდიანი

ზოგადსაგანმანათლებლო სივრცეში პრიორიტეტულ საკითხად მიიჩნევა იმ მოსწავლეთა დახმარება, რომლებიც სხვადასხვა მიზეზით სათანადოდ ვერ ივითარებენ ფუნდამენტურ აკადემიურ უნარებს. რემედიაცია მიზნობრივი აქტივობების საშუალებით არსებული პრობლემის შემცირებას ან სრულად გადაჭრას ნიშნავს. იგი დაწყებით საფეხურზე განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია, რადგან პრობლემის დროულად აღმოჩენა და ჩარევა სასურველი შედეგის მიღწევას მნიშვნელოვნად აადვილებს. სარემედიაციო პროგრამის სამიზნე ჯგუფში არ შედიან ის მოსწავლეები, რომლებიც სწავლობენ ინდივიდუალური სასწავლო გეგმით. აღნიშნული პროგრამა იქმნება ბავშვებისთვის, რომლებიც სწავლის პროცესში აწყდებიან იმ ტიპის სირთულეებს, როგორიცაა – არასაკმარისი სასკოლო მზაობა, დეკოდირების პრობლემა, წაკითხულის გააზრება და სხვ.

სწავლის პროცესი ინდივიდუალურია. თუმცა არსებობს საერთო სტანდარტი საფეხურის მიხედვით, რომელსაც ყველა მოზარდი სხვადასხვა გზით აღწევს. სარემედიაციო პროგრამის დახმარება მაშინ ხდება საჭირო, როცა დიფერენცირებული მიდგომებითაც ვერ ხერხდება კონკრეტულ მოსწავლეებში საბაზისო აკადემიური უნარების განვითარება. მთავარია, დროულად განისაზღვროს პრობლემის ტიპი და დაიგეგმოს სირთულის დაძლევაზე ორიენტირებული ეფექტური ინტერვენციები.

სარემედიაციო პროგრამაში ჩართულ მოსწავლეებს არ უნდა შეექმნათ საფეხურით გათვალისწინებული საკლასო გაკვეთილების გაცდენის საჭიროება (დამატებითი მეცადინეობები უნდა ჩატარდეს სასწავლო პროცესის დაწყებამდე ან შემდეგ). პროგრამის დაგეგმვისა და განხორციელების პროცესში, რემედიატორ მასწავლებელთან ერთად, ერთვება კლასის დამრიგებელი, მოსწავლის მშობელი და სკოლის ადმინისტრაცია. პროგრამის განხორციელების ძირითადი საფეხურებია:

• მოსწავლეთა სკრინინგი და შედეგების ანალიზი;
• სამიზნე ჯგუფის დიაგნოსტირება და შედეგების ანალიზი;
• სამიზნე ჯგუფის დაკომპლექტება;
• სარემედიაციო პროგრამის და გაკვეთილის გეგმების შედგენა;
• სარემედიაციო გაკვეთილების ჩატარება;
• პროგრესის მონიტორინტი და შუალედური შეფასება;
• შემაჯამებელი შეფასება.

როგორც ვხედავთ, სარემედიაციო პროგრამაში ძალიან დიდი ყურადღება ეთმობა დიაგნოსტირების პროცესს. სკრინინგის ტესტის შედეგები გვიჩვენებს, თუ ვის უნდა ჩავუტაროთ ჩაღრმავებული დიაგნოსტიკური ანალიზი. დიაგნოსტიკის პროცესი ორ ნაწილად იყოფა – „წაკითხვის თანმდევი ჩანაწერები“ და „გასაუბრება კითხვის გარშემო“ (გაგება-გააზრების გადასამოწმებლად მასწავლებელი წინასწარ მომზადებულ რამდენიმე შეკითხვას სვამს და სწორი პასუხების რაოდენობას ინიშნავს). დიაგნოსტიკის ფაზაში ასევე შედის შედეგების ანალიზი, მშობლებთან გასაუბრება სარემედიაციო პროგრამაში ჩართვისთვის ნებართვის მისაღებად და მოსწავლეთა პორტფოლიოების შექმნა. დეტალური მონაცემების შეგროვება და სიღრმისეული ანალიზი ასევე აადვილებს რელევანტური მეთოდების/აქტივობების შერჩევას და ეფექტური გაკვეთილების დაგეგმვას.

საქართველოში სარემედიაციო პროგრამის პილოტირება 2017-2018 სასწავლო წელს დაწყებითი განათლების პროექტის (G-PriEd) ფარგლებში განხორციელდა. პროგრამის მიზანი სკოლებში სარემედიაციო პრაქტიკის დანერგვა გახლდათ. ჩემი საქმიანობიდან გამომდინარე, ქართული ენისა და ლიტერატურის სტანდარტთან დაკავშირებული საკვანძო უნარების განვითარებაზე ორიენტირებული სარემედიაციო მიმართულებით, კერძოდ, კითხვის/დეკოდირების საკითხებით დავინტერესდი.

საგანმანათლებლო კვლევების თანახმად, კითხვასთან დაკავშირებულ სირთულეებს აწყდება მოსახლეობის დაახლოებით 20%, მაგრამ მოსწავლეობის ასაკში სათანადო დახმარებას მხოლოდ 4% იღებს. არადა, ბავშვებს შეუძლიათ კითხვასთან დაკავშირებული სირთულეების დაძლევა, თუ მასზე ადრეულ ასაკში ვიმუშავებთ. შეიძლება გაწაფული კითხვის პრობლემა  სულაც არ უკავშირდებოდეს მოზარდის გონებრივ შესაძლებლობებს. პრობლემის გამომწვევ მიზეზებად მოიაზრება წიგნთან ურთიერთობის ნაკლებობა, მწირი ფონეტიკური და/ან ენობრივ-გრამატიკული გამოცდილება, მეტყველების, სმენის ან ფონოლოგიური აღქმის პრობლემა და ა.შ.

დეკოდირება/გაშიფვრა არის სიტყვის გრაფიკული ხატის აკუსტიკურ ხატად გარდაქმნა, ანუ ასოების შესაბამის ბგერებთან დაკავშირება, ბგერების სიტყვად გამთლიანება და აკუსტიკური ხატის სიტყვის მნიშვნელობასთან დაკავშირება. სიტყვის დეკოდირება რამდენიმე მოქმედებას აერთიანებს: ცალკეული გრაფემების/ასოების იდენტიფიცირებას, სიტყვის გონებაში გახმოვანებას და სიტყვის კონტექსტით გათვალისწინებულ მნიშვნელობასთან დაკავშირებას. დეკოდირებას სიტყვის ცნობასაც უწოდებენ. გაწაფული კითხვის ერთ-ერთ მახასიათებლად მთლიანი სიტყვების სწრაფად ამოკითხვა მოიაზრება. აქედან გამომდინარე,  „სიტყვის ცნობა“ კითხვის უნარის დაუფლების გზაზე მნიშვნელოვან მიღწევად მიიჩნევა.

დეკოდირების პრობლემა აფერხებს გაგება-გააზრების პროცესსაც, რადგან მოსწავლე მთელ ენერგიას ამოკითხვაზე ხარჯავს და შინაარსზე დაკვირვებას ვეღარ ახერხებს. რაც უფრო რთულდება ტექსტი და იზრდება მისი ზომა, პრობლემაც მძიმდება. ამიტომაცაა საჭირო სიტყვების დეკოდირების ავტომატურ რეჟიმზე (მთლიანი სიტყვების ამოკითხვა) დროულად გადასვლა.

არსებობს რამდენიმე ეფექტური მეთოდი დეკოდირების პრობლემის დასაძლევად. როგორც წესი, გაწაფული მკითხველი კითხვისას რამდენიმე გასაღებს იყენებს: გრაფო-ფონემურს (ასოებსა და ბგერებს შორის შესაბამისობა), სინტაქსურს (წინადადების გრამატიკული წყობა) და კონტექსტურს (ტექსტის შინაარსობრივი მხარე). ამ ჩამონათვალიდან  მოსწავლეს რომელი ,,გასაღების“ გამოყენებაც უჭირს, სწორედ იმას უნდა მოვარგოთ სარემედიაციო სტრატეგიები.

ზემოაღნიშნულ პრობლემის დასაძლევად ყველაზე ხშირად გამოიყენება შემდეგი მეთოდები/აქტივობები:

• ფონოლოგიური სავარჯიშოები – აქტივობები სიტყვების დამარცვლაზე, პირველი ბგერის ამოცნობაზე, ბგერების გადაბმასა და სიტყვის ბგერებად დაშლაზე;
• „სიტყვაზე შეტევა“ – თითის გაყოლება, თავასოზე დაკვირვება, სიტყვის ნაცნობი ნაწილის ამოკითხვა, ილუსტრაციაზე დაკვირვება, კონტექსტის მიხედვით სიტყვის ამოცნობა;
• მართული კითხვის აქტივობა – მოსწავლის კითხვის დონის შესაბამისი გაბმული ტექსტების წაკითხვა;
• ნაცნობი ტექსტის განმეორებით კითხვა და/ან ტექსტის რამდენჯერმე წაკითხვა და შედეგის გაანალიზება;
• მკითხველთა თეატრი – შერეული ტექსტების როლებში წაკითხვა;
• გაწაფული კითხვის მოდელირება.

მოსწავლისთვის ხმამაღლა კითხვას საკმაოდ დიდი მნიშვნელობა ენიჭება. ალბათ ყველას გინახავთ, თუ როგორ ,,კითხულობენ“ ანბანის ცოდნის გარეშე პატარები კარგად ნაცნობ/ ძილის წინ მოსმენილ ზღაპრებს. ასეთივე ეფექტური გახლავთ დეკოდირების პრობლემის მქონე მოსწავლეებისთვის გაწაფული კითხვის „ჩვენება“. აღნიშნული მეთოდი მოსწავლეებს დეკოდირების პროცესის ისეთ დეტალებზე დაკვირვების საშუალებას აძლევს, როგორიცაა – სიტყვათა ერთიანობის შედეგი (შინაარსი), ინტონაციური აქცენტები, პაუზა სიტყვებს/წინადადებებს შორის და სხვ. შინაარსის აღქმის გარეშე რთულდება ტექსტის ვიზუალიზება/გონებაში გაცოცხლება. არასწორი ინტონაციით ან პაუზის გარეშე კითხვა კი ნაცნობი სიტყვების მიმართაც იწვევს გაუცხოებას. აქედან გამომდინარე, კარგი იქნება, თუ მასწავლებლები წაკითხულის წარმოსახვას და წარმოდგენილის აღწერას/ვიზუალიზებას სთხოვენ მოსწავლეებს, მხატვრული კითხვის ელემენტებს შეიტანენ ტექსტის დამუშავების პროცესში და ა.შ.

აქვე შემოგთავაზებთ გაწაფული კითხვის ერთ-ერთ სახალისო მეთოდს/აქტივობას, რომელსაც ხშირად ვიყენებ საგაკვეთილო პროცესში:

უცნაური ხმებით კითხვა

მეთოდი გულისხმობს ნაცნობი ტექსტის არაერთხელ წაკითხვას სხვადასხვა ხმით. მისი ხშირად გამოყენება ზრდის კითხვის მოტივაციას და აუმჯობესებს კითხვის ტექნიკას. მისი გამოყენებით მოსწავლეებს უვითარდებათ:

• გაწაფული კითხვის უნარი;
• ყურადღების კონცენტრირების უნარი;
• მოსმენისა და მეტყველების უნარები.

მუშაობის ფორმა: წყვილები, ჯგუფები, ინდივიდუალური.

რესურსი: ტექსტი, ემოციის ბარათები და ბარათების ყუთი/ქილა/ტომსიკა ან ემოციების დაფა.

მასწავლებლის მიერ დამზადებულ ემოციის ბარათებზე/დაფაზე მოცემულია სხვადასხვა ემოციის გამომსახველი ნახატები შესაბამისი სიტყვებით. ბარათების სათავსოდან ამოღების ან ემოციების დაფაზე ისრის დატრიალების შემდეგ, მოსწავლეებს ევალებათ შემხვედრი ემოციით მთლიანი ტექსტის ან მისი ერთ-ერთი მონაკვეთის წაკითხვა.

იხ. ემოციების დაფის ნიმუში

მიზნობრივი და მრავალფეროვანი აქტივობების გამოყენების გარდა, აუცილებელია სარემედიაციო ჯგუფისთვის კომფორტული, საჭირო რესურსებით (მცირე ბიბლიოთეკა, სასწავლო და ტექნიკური რესურსი) აღჭურვილი სივრცის გამოყოფა. აქვე ორიოდე სიტყვით შევეხები ეთიკურ პრობლემებსაც. უნდა გავითვალისწინოთ, რომ სამიზნე ჯგუფის წევრებს შეიძლება შეექმნათ, ე.წ. იარლიყის (ჩამორჩენილი, სუსტი და სხვ.) მიკერების საფრთხე. მათ თანაკლასელებს აუცილებლად გაუჩნდებათ კითხვა, თუ რატომ სჭირდება ზოგიერთ მათგანს დამატებით მეცადინეობებზე დასწრება. ამავე მიზეზით სარემედიაციო პროგრამაში ჩართულ მოსწავლეებსაც შეიძლება გაუჩნდეთ პროტესტის გრძნობა. მასწავლებლებს დიდი სიფრთხილე გვმართებს მსგავსი სიტუაციების რეგულირებისას. სასურველია, ისე ავუხსნათ მოსწავლეებს სარემედაციო ჯგუფის ფარგლებში გაწეული დახმარების რეალური მნიშვნელობა, რომ ფრუსტრაციის (ჯგუფის წევრების მხრიდან) და დაცინვის (ჯგუფის წევრთა თანაკლასელების მხრიდან) საფრთხე თავიდან ავირიდოთ. სავარაუდოდ, ზემოაღნიშნული პრობლემა არც წარმოიქმნება, თუ ინდივიდუალური საჭიროებების ხმამაღლა დაფიქსირებისა და ურთიერთდახმარების ტენდენციას სასწავლო პროცესის  შემადგენელ ნაწილად ვაქცევთ.

გამოყენებული ლიტერატურა:

1. კითხვის სარემედიაციო პროგრამის განხორციელება სკოლაში. 2017. საქართველოს დაწყებითი განათლების პროექტი (G-PriEd).

კითხვისა და წერის სწავლება დაწყებით საფეხურზე. 2015. საქართველოს დაწყებითი განათლების პროექტი (G-PriEd). მოძიებულია შემდეგ ლინკზე: https://kargiskola.ge/teachers/resource_books/kitxva/resursi_kitxva.pdf

საქართველოში ბევრი არ იცნობს გივი მარგველაშვილს. ფილოსოფოსი, ლინგვისტი, მწერალი და პოეტი მისი განსაკუთრებული ნიჭისა თუ ცოდნის მიუხედავად მაინც ბედისგან დაჩაგრული ადამიანის შთაბეჭდილებას ტოვებს. იგი საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკიდან გერმანიაში ემიგრირებულ ოჯახში დაიბადა. დედამ ვერ გაუძლო უცხოეთის ცის ქვეშ დეპრესიულ ცხოვრებას და მალევე თვითმკვლელობით დაასრულა სიცოცხლე. მომავალი შემოქმედის მამა კი მუდამ პოლიტიკურ ბატალიებში იყო ჩართული და ვაჟის აღზრდისთვის არ ეცალა. ბ-ნი მარგველაშვილი გერმანიაში, გერმანელთა გარემოცვაში იზრდებოდა და შესაბამისად, მის მშობლიურ ენადაც გერმანული იქცა. თუმცა, ბუნებრივია, რომ ნაცისტურმა სისტემამ მიგრანტის შთამომავალი მისი საზოგადოების სრულუფლებიან, სრულყოფილ წევრად არ აღიარა. მეორე მსოფლიო ომის შემდეგ  კომუნისტებმა მარგველაშვილები გაიტაცეს, მამა დახვრიტეს, მოზარდს კი მოუწია, რომ  ახალი ცხოვრება მშობლების ქვეყანაში, საქართველოში ნულიდან დაეწყო. ჰიტლერის ეპოქაში დაბადებული და გაზრდილი, ქართული ენის ცუდად მცოდნე, საკონცენტრაციო ბანაკის გავლით თბილისში აღმოჩენილი ყმაწვილი, ცხადია, ადგილობრივებმა თავიანთი სოციუმის ორგანულ ნაწილად არ აღიარეს. მაშასადამე, გივი მარგველაშვილი ცხოვრების პირველ ეტაპზე ყველგან, გერმანიაშიც და საქართველოშიც უცხოდ გრძნობდა თავს, რაც ყოველთვის ხდებოდა მისი დევნისა და შევიწროვების წინაპირობა. უბედობამ და ტოტალიტარულ რეჟიმებს შორის მოგზაურობამ ბნელი უჯრისთვის გაწირა მისი ნაწარმოებების უმრავლესობა, რომელთაც დღის სინათლე დაწერიდან რამდენიმე ათეული წლის შემდეგ, „პერესტროიკის“ პოლიტიკის ამოქმედებისას იხილეს.

ყველა რიგითი მითხველის მსგავსად, მეც მიჭირს ფილოსოფოსთა ტრაქტატებისა და მათი მრავალმნიშვნელოვანი მსჯელობების გააანალიზება. შესაბამისად, ყოველთვის ვუფრთხოდი ქართული წარმოშობის გერმანელი მწერლის მიერ დაწერილი რომანების გადაფურცვლას. მეგონა, რომ ურთულეს და გაუგებარ ტექსტებთან მომიწევდა შეჭიდება. ბოლოს მაინც გავბედე და გივი მარგველაშვილის „კაპიტანი ვაკუშის“ პირველი ტომის დამუშავებას შევუდექი. ჩემი შიშები არ გამართლდა და თვალწინ გასული საუკუნის თინეიჯერის თავგადასავლებით აღსავსე ყოველდღიურობა წარმომიდგა, თავისი „მანილათი“ და „ფილიპინებით“ (დასახელებული გეოგრაფიული სახელებით წიგნის პერსონაჟები ქალის სხეულის სხვადასხვა ნაწილს მოიხსენიებენ).

ნაწარმოების ყველაზე ადვილად შესამჩნევი ღირსება არის ის, რომ წიგნი ბერლინის ქუჩებში მოგზაურობის საშუალებას გვაძლევს. მკითხველს შეუძლია იმ კაფეში შეიაროს, სადაც ქართველი დევნილები იკრიბებოდნენ და საბჭოთა კავშირის დანგრევის ირიალურ გეგმებს სახავდნენ, სამშობლოში დაბრუნებას კარნავალად ქცეული მოქმედებებით ცდილობდნენ. ნაცისტურ ეპოქას თავისი „ბერგჰაინი“ ჰქონია, რომელიც მსოფლიოში ცნობილ კლუბზე არანაკლებ პოპულარული და პრესტიჟული ყოფილა. „მესამე რაიხის“ ბერლინის ყოველდღიურობის ნაწილი გახლდათ თავშესაფრები, სადაც საჰაერო განგაშისა თუ დაბომბვის შემთხვევაში იკრიბებოდნენ რიგითი მოქალაქეები. რომანში აღწერილია ბერლინელთა თავდადების არაერთი ამბავიც. ჩემთვის ყველაზე შთამბეჭდავი გახლდათ ის ეპიზოდი, სადაც ავტორმა ჩამოვარდნილი ჭურვის შედეგად აგიზგიზებული საქალაქო ხანძრის ლიკვიდაციის სამუშაოები აგვიღწერა – მოხუცი თუ ახალგაზრდა, საღსალამათი თუ დაჭრილი, პარტიული თუ უპატიო, ყველანი ერთ მწკრივად იყვნენ მოწყობილნი, რათა ისედაც მიწასთან მოსწორებული ქალაქის თუნდაც ყველაზე უმნიშვნელო ნაგებობა გადაერჩინათ.

„კაპიტანი ვაკუშის“ ავტორი საკმაოდ საინტერესო და საგულისხმო სოციოლოგიურ დაკვირვებებსაც გვიზიარებს. მისი მტკიცებით, ჰიტლერის მმართველობის პერიოდში გერმანული საზოგადოება ორი ტიპის უჯრედებად იყო დაყოფილი. მოქალაქეებს ჰქონდათ არჩევანი, რომ ან „სახლუკებში“ (“Häuschen”, კარლო ჯორჯანელის თარგმანში ვხვდებით ტერმინს „სამკვიდრო“) გაერთიანებულიყვნენ, ან კი „მოლოდინის ციხე-კოშკებში“ (Wartburg) დაემკვიდრებინათ თავი. გივი მარგველაშვილი „სახლუკებსა“ და „მოლოდინის ციხე-კოშკებს“ ერთმანეთთან რადიკალურად დაპირისპირებულ მოცემულობებად წარმოგვიდგენს.

„დოიქსილანდი“ (ნაცისტური გერმანია) „სახლუკებზეა“ დაფუძნებული, „სახლუკებად“ არის დაყოფილი.   „Häuschen”-ად მოიხსენიება ყველა ის ადამიანური გაერთიანება, რომელიც უმკაცრესი იერარქიით იმართება. უმკაცრესი იერარქიის პირობებში გადაწყვეტილებები ცენტრალიზებულად მიიღება. ცენტრალიზებული მართვის წნეხის ქვეშ მოქცეული ადამიანები ძალიან ემსგავსებიან ერთმანეთს, ისინი აბსოლუტურად ჰომოგენურ და მონოლითურ ქსოვილს ქმნიან. „სახლუკათა“ წარმომადგენლები მუდმივი მობილიზებულობისა და დარაზმულობის პირობებში ცხოვრობენ. ისინი მუდამ ცაიტნოტში არიან, რადგან მორიგი საქმე აქვთ დასამათავრებელი. რიგით მოქალაქეებს ზუსტად არ ესმით საქმის შინაარსი, არ ფიქრობენ მისი გაკეთების მიზანშეწონილობაზე, მათ უბრალოდ იციან, რომ ბრძანება ზემოდან მოვიდა და ის უნდა შესრულდეს. რა საქმესაც არ უნდა ემსახურებოდეს Häuschen-ი, რა მასშტაბისაც არ უნდა იყოს საზოგადოებრივი ერთობა, მას აუცილებლად უნდა ჰყავდეს მამასახლისი. მამასახლისი ერთპიროვნული გადაწყვეტილებების მიმღები პირია. ნაწარმოების სხვადასხვა ეტაპზე, ავტორი „სახლუკას“ ხშირად ადარებს ტოტალიტარულ სახელმწიფოებს. გივი მარგველაშვილის ლინგვისტურ ოსტატობაზე მეტყველებს ის, რომ სტალინი და ჰიტლერი წიგნში „მამასახლისიმუსებად“ არიან მოხსენიებულნი.

სასიხარულოდ, გერმანელები მხოლოდ ბრძანებათა შერსულებისთვის მუდმივ მზადყოფნაში მომუშავე, ერთფეროვან სეგმენტებად არ იყვნენ დაჯგუფებულნი. ყველაზე ბნელ ეპოქაშიც კი არსებობდა წინააღმდეგობა. ნაციზმის მოწინააღმდეგეები „მოლოდინის ციხე-კოშკებს“ ქმნიდნენ და მათი ქონგურების ქვეშ გაურბოდნენ „მამასახლისიმუსის“ აგრესიასა და სისასტიკეს. კოშკების მკვიდრთ „დიქსილენდისკენ“, თავისუფალი, არანაცისტური სივრცისკენ სწრაფვა აერთიანებდათ. მათ იმედი ჰქონდათ, რომ ოდესმე რასიზმს ემანსიპატორული სივრცე და აზროვნება ჩაანაცვლებდა. ჩანაცვლების რწმენა მათ მუდმივ მოლოდინს აღვივებდა. „Wartburg“-ის წევრები ერთმანეთისგან მრავალი ნიშნით განსხვავდებოდნენ, მაგრამ თანაბარი უფლებებით სარგებლობდნენ. კოშკებში ვერ აღმოაჩენდით მამასახლისებს, რომლებიც რაიმე მიზნისთვის დარაზმავდნენ ხალხს, ახალ მშნებლობას ჩაუყრიდნენ საფუძველს და ყოველ დილით მობილიზაციის ყიჟინას დასცემდნენ. შესაბამისად, „ვართბურგელებს“ სისტემის კედლის მშნებელობაში მონაწილეობის მიღება არ ევალდებოდათ. ისინი ნაცისტური ყოველდღიურობისგან განრიდებას „დიქსილენდისკენ“ მიმავალი გზის აღმოჩენაზე ფიქრში ხარჯავდნენ. „მოლოდინის ციხე-კოშკთა“ მაცხოვრებლებისათვის კი სიხარულისა და „დიქსილენდისკენ“ მიმავალი გზა ხელოვნებაზე, მუსიკაზე, ფოტოგრაფიაზე, საკუთარი თავის აღმოჩენაზე და შემეცნებაზე გადიოდა (წიგნში ეს მოვლენა მოხსენიებულია იტალიური სიტყვით „Specchio”). საკვირველია, მაგრამ „სახლუკებში“ ცხოვრებაზე  უარს მეტწილად ასოციალური, დევიანტი, გარიყული მოქალაქეები, მეძავები, მშობლების ყურადღების  გარეშე დარჩენილი მოზარდები ამბობდნენ. გერმანელი ხალხის ელიტური ნაწილი კი მშვენივრად გრძნობდა თავს „მოლოდინის ციხე-კოშკებს“ მიღმა არსებულ სამყაროში.

გივი მარგველაშვილი გენიალურობა მდომარეობს იმაში, რომ მის მიერ წარმოდგენილი ორი სოციოლოგიური ტიპის დღესაც არსებობს. „სახლუკები“ და „მოლოდინის ციხე-კოშკები“ ყოველთვის, ნებისმიერი ტიპის მართველობის დროს იარსებებენ. ადამიანს ყოველთვის, ყველა ეპოქაში აიძულებენ წინასწარ განსაზღვრულ, მორჩილებაზე დაფუძნებულ, ცენტრალიზებულ სტრუქტურებში გაერთიანდეს, მოცემულ წესრიგს დაემორჩლოს. ბედნიერი კი მხოლოდ ის იქნება, ვინც მოსაწყენი, მტანჯველი ყოველდღიურობის მიუხედავად მაინც შეძლებს ფიქრისა და საკუთარი თავის აღმოჩენისთვის შექმნილ სივრცეებში გაქცევას.

გივი ალხაზიშვილის ლექსი და ჰენრიკ იბსენის პიესა

იტყვი „გამოღვიძება“ და მაშინვე იგრძნობ სიტყვის მრავალმნიშვნელოვნებას, თუმცა ის აზრი, რომელიც გივი ალხაზიშვილმა თავისი ლექსის („გამოღვიძება“) პირველსავე სტრიქონში ჩააქსოვა, მრავალფეროვან სემანტიკურ ველს ქმნის და მკითხველს თავისუფალი ინტერპრეტაციების შესაძლებლობას უქმნის.  ლექსი კი ჰენრიკ იბსენთან გადაძახილით იწყება: „ჩვენ, როცა მკვდრები ვიღვიძებთ“ (ასე ჰქვია ნორვეგიელ შექსპირად წოდებული დრამატურგის ერთ შესანიშნავ პიესას). პოეტს იგივე აზრი რომ სხვა სიტყვებით გამოეხატა, მაშინ იბსენი შეიძლება არც გაგვხსენებოდა და მკვდართა გამოღვიძება სხვადასხვა ლიტერატურულ, ფილოსოფიურსა და რელიგიურ ტექსტთან, მაგალითად, ახალ აღთქმასთან, „გრიგოლ ხანძთელის ცხოვრებასთან“, გურამიშვილის ან გალაკტიონის პოეზიასთან დაგვეკავშირებინა. მიუხედავად იმისა, რომ ლექსის პირველივე სტრიქონმა ასოციაციების ქარიშხალი გამოიწვია, მთლიანობაში მაინც შეინარჩუნა თავისთავადობა და ბოლომდე გაჰყვა საიდუმლოების საფარველი. ჭეშმარიტ პოეზიას როგორც შეჰფერის, ეს ლექსიც იმგვარ ახალ პოეტურ განზომილებას ქმნის, რომელშიც წარმოსახვა თავისუფლად ქმნის აზრისა და ემოციის შესაბამის სურათ-ხატებს:

„ჩვენ, როცა მკვდრები ვიღვიძებთ,

თვალებს კი არ ვახელთ, რომლებიც აღარ გვაქვს,

ტანსაცმელს კი არ ვიცვამთ,

რადგან სხეულები შემოგვაცვდა,

ჩვენ ვემზადებით იმასთან შესახვედრად,

ვინც გაგვაღვიძა,

ვინც ჩვენამდე მოაღწია სიტყვებში შენახული სულით

და ჩვენი თანადგომა ითხოვა,

ნაცვლად ცოცხლების დახმარებისა“.

მკითხველის წარმოსახვაში ჩნდება გამოცანა: ვინ არიან ეს მკვდრები? ან ვინ არის ის, ვისთანაც მკვდრები ემზადებიან შესახვედრად? ან რატომ სურს მას მკვდრების და არა ცოცხლების დახმარება? უპირველეს ყოვლისა, როგორც აღვნიშნეთ, იბსენის დრამა „როცა ჩვენ, მკვდრები ვიღვიძებთ“ გვახსენდება. ამ ცნობილ პიესაში დილემაა ხელოვნებისა და ცხოვრების რთული, წინაღამდეგობრივი ურთიერთმიმართებისა და ხელოვნების გზით კათარზისისა.

„ქვასაც აქვს სიკერპის მიზეზი, ის მკვდარია და მთელი ძალით გეწინააღმდეგებათ, როცა ჩაქუჩით ცდილობთ მის გაცოცხლებას“, _ ეუბნება ულფჰაიმი პიესის მთავარ პერსონაჟს, მოქანდაკე არნოლდ რუბეკს. ორივემ კარგად იცის, ამ გაცოცხლებას არა მხოლოდ ჩაქუჩი, არამედ ცოცხალი მსხვერპლი, ადამიანის სული სჭირდება, რათა ქვა გაცოცხლდეს (გავიხსენოთ კონსტანტინე არსაკიძის მიერ სულის შეწირვა სვეტიცხოვლისთვის). ქვასთან შეჭიდებისას ხელოვანი ივიწყებს თავის თავს და მთლიანად ინთქმება შემოქმედებით ცეცხლში. ასე იყო რუბეკიც, იგი თავის ყველაზე დიდი ქმნილების ჩანაფიქრს ელოლიავებოდა, უნდოდა „მკვდრეთით აღდგომა“ ეწოდებინა მისთვის. „ეს უნდა ყოფილიყო ახალგაზრდა ნორჩი ქალწული, რომელიც საღათას ძილისგან იღვიძებს“. ერთი მხრივ, არის ხელოვნების ქმნილება, მეორე მხრივ კი, რეალური ნორჩი ქალწული ირენი, რომელსაც „კლავს“ რუბეკი, რადგანაც თავის გულისთქმას მთლიანად ხელოვნებისკენ წარმართავს. ირენს კი ასე უხსნის თავისი გულგრილობის მიზეზს, რომ უნდოდა ქალწულის ხატების შექმნა, როგორადაც ესახებოდა იგი მკვდრეთით აღდგომის დღეს: „მას არაფერი უკვირს, არაფერი ეუცხოება, მისთვის არაფერია ახალი, უჩვეულო და მოულოდნელი. ის მხოლოდ უსაზღვრო ნეტარებას განიცდის, რაკიღა ხედავს, რომ არ შეცვლილა, რომ მან, მიწიერმა არსებამ ახალ, ზემიწიერ სინამდვილეშიც, მარადიული სიწმინდის უხრწნელ საუფლოშიც შეინარჩუნა თავისი ძველი იერი. ესოდენ ხანგრძლივი და მკვდრული ძილის, უსაზღვრო ძილის შემდეგ სწორედ ასეთი შევქმენი იგი, შენს ხატად და მსგავსად შევქმენი, ირენ“. რეალური ირენი მოქანდაკე რუბეკისთვის მხოლოდ შემოქმედებითი წყაროა, ამიტომაც ქალი გრძნობს, რომ „სული ამოართვეს“. ამიტომაც გარბის და რუბეკიც კარგავს შთაგონებას, თუმცა შედევრი უკვე შექმნილია, როგორც ცოცხალ ადამიანთა სულების მსხვერპლშეწირვის შედეგი: „მე შენ შემოგწირე ჩემი ნორჩი, ჩემი ცოცხალი სული! და აქ, შიგნით, მხოლოდ სიცარიელე დამრჩა.… დიახ, მე უსულოდ დავრჩი… ამიტომაც მოვკვდი, არნოლდ“.

შეძლებენ კი ამგვარი ტრაგიკული ბედის ადამიანები სიკვდილისაგან ოდესმე გამოღვიძებას? ხელოვნების ქმნილებამ დიდება, პატივი და ათასგვარი სიკეთე მოუტანა მის შემქმნელს, მაგრამ მას უცნაური რამ დაემართა, აღარ უყვარდა თავისი ქმნილება. გაუთავებელმა ხოტბამ, დაფნის გვირგვინებმა, გუნდრუკის კმევამ კინაღამ ბოლო მოუღო, სასოწარკვეთილებაში ჩააგდო და ასეთი უკიდურესი უსასოობის ჟამს თითქოს გონება გაუნათდა: „ყველაფერი, რასაც მხატვრული ქმნილება, შემოქმედება და სხვა ამგვარი ეწოდება, უეცრად სრულ უაზრობად, სიბრიყვედ და არარაობად იქცა მის თვალში“.… რა გასაოცარიც უნდა იყოს, რუბეკმა ყოველივე ამის ადგილას სიცოცხლე დააყენა: „განა მზით განათებული და მშვენიერებით გასხივოსნებული სიცოცხლე უფრო ფასეული არ არის, ვიდრე ნესტიან კუთხეში თიხის ზელვა, ან ქვასთან ქანცგამწყვეტი ჭიდილი“, მაგრამ ცხოვრებით ტკბობამაც ბედნიერება ვერ აგრძნობინა შემოქმედს და მიხვდა: „განცხრომასა და ცხოვრებით ტკბობაში ბედნიერების ძიება ჩემი საქმე არ არის. არა. მე უნდა ვმუშაობდე… წამებით ვქმნიდე… უკანასკნელ ამოსუნთქვამდე“.

მუშაობა, წამება, შექმნა — იქნებ ეს არის კიდეც ჭეშმარიტი შემოქმედის ბედნიერება! შენებაში გამოვლენილი ვნების სიმძაფრე, როგორც გურამ რჩეულიშვილი იტყოდა.

ირენი საყვედურობს რუბეკს, რადგან მან „ამოართვა სული, სული, რომელიც მხატვრული ნაწარმოების შესაქმნელად სჭირდებოდა“. თუმცა, იმავდროულად, თვითონაც განიძარცვა სულისაგან, ირენის წასვლის შემდეგ თითქოს მოისპო შთაგონების წყარო.

რუბეკი საშინელმა ნაღველმა და სინანულმა შეიპყრო, ამიტომაც თავდაპირველი ჩანაფიქრი შეცვალა. კვარცხლბეკი გააფართოვა და მიწის ბელტი დადო, რომლის ნაპრალებიდან მოცოცავენ ადამიანები, კაცებიც და ქალებიც, რომლებიც გარეგნულ გარსს შიგნით პირუტყვულ სახეებს მალავენ. ერთი სიტყვით, ზუსტად ისეთნი არიან, როგორებსაც შეხვდა და გაეცნო ცხოვრებაში. ამ სკულპტურულ ჯგუფში ხელოვანმა თავისი თავიც გამოსახა: „წყაროს პირას ზის ცოდვების სიმძიმით წელში ოთხად მოხრილი კაცი, რომელსაც ვერა და ვერ მოუხერხებია მთლიანად ჩამობერტყოს მიწიერი ცხოვრების მტვერი. მე ამ ფიგურას ვუწოდებ სინანულს დაღუპული სიცოცხლის გამო. იგი ზის. თითები წყაროს წყალში ჩაუყრია რომ განიბანოს და მთელ მის არსებას ღრღნის, აწამებს მტანჯველი ფიქრი, რომ ვერასოდეს ვერ შეძლებს ამას. უკუნითი უკუნისამდე კრული იქნება და ვერასოდეს აღსდგება ახალი სიცოცხლისთვის. სამუდამოდ დარჩება თავის ჯოჯოხეთში“. ამგვარად, ხანგრძლივი განშორების შემდეგ, რუბეკისა და ირენის შეხვედრა, სიმბოლურად, მკვდრების შეხვედრაა, რომელთაც გაღვიძება სურთ. აი, მათი შეხვედრისას გამართული მეტად საგულისხმო დიალოგი:

„რუბეკი: ო, რა ბედნიერები ვიყავით. მაგრამ ვერცერთი ვერ გავფრთხილდით. ჩვენივე თავი ჩვენ თვითონვე დავღუპეთ, ირენ.

ირენი: იმას, რასაც აღარაფერი ეშველება, მაშინღა ვხედავთ, როცა…

რუბეკი: როცა… რა?

ირენი: როცა, ჩვენ, მკვდრები ვიღვიძებთ.

რუბეკი: მაინც რას ვხედავთ მაშინ?

ირენი: ვხედავთ, რომ არასოდეს არ გვიცოცხლია“.

სულიერი სიკვდილით გამოწვეულ გაუსაძლის ტანჯვას მოჰყვება ფიზიკური სიკვდილი. რუბეკი და ირენი ზვავში იღუპებიან და „იღვიძებენ“ ახალი სიცოცხლისათვის.

ასე რომ, გამოღვიძება, ერთი მხრივ, გულისხმობს ხელოვნების ნაწარმოების შექმნას, აგრეთვე, შექმნილის გააზრებას, ჩაწვდომას, თვითშემეცნებას ხელოვნების გზით და სულიერი თვალებით ახელას, გამოღვიძებას ახალი რეალობის დასანახავად, ღვთის გზაზე შედგომას.

გრიგოლ რობაქიძის აზრით, „არნოლდს უყვარს  ირენი და მის მიმართ სიყვარულის ვნებითაა ანთებული. მაგრამ იგი გრძნობს, რომ ამ ვნებას ჭეშმარიტად მხოლოდ მაშინ გახსნის, როდესაც ირენი გარდაქმნილი, ხანგრძლივი, უსიზმრებო, სიკვდილისმიერი ძილისგან გაიღვიძებს. მას უყვარს ირენი, მაგრამ მხოლოდ მკვდრეთით აღმდგარი. შესაბამისად, მას უყვარს ირენის ხატის მსგავსად შექმნილი ქალი“.  რობაქიძისთვის ეს არის პლატონისეული „დაბადება მშვენიერებაში“, მაგრამ რადგან პლატონსა და იბსენს შორის „ძევს ქრისტიანობა“, ამიტომ იბსენთან არის, აგრეთვე, დაბადება „სულსა და ჭეშმარიტებაში“ (გრიგოლ რობაქიძე, „როცა ჩვენ, მკვდარნი, გამოვიღვიძებთ“).

გივი ალხაზიშვილის ლექსში მკვდრებს პოეტი აღვიძებს „სიტყვებში შენახული სულით“. სამყარო მკვდარია მანამ, სანამ პოეტი თავის „სიტყვებში“ გააცოცხლებდეს, არ შობს „პლატონისეულ მშვენიერებაში“. თუმცა პოეტს სიტყვის ქმნის ძალა აქვს მინიჭებული, ის მაინც მკვდარია, დროებით გაღვიძებული:

„ის საბრალოა, რადგან ჯერ ორად არ გაყოფილა.

დადის, როგორც ფეხადგმული მიწა,

ღამით კი, როცა იძინებს

იმავე მიწით ავსებს საწოლს,

რომელიც დღისით ამაყად დაჰყავს.

მაგრამ მთავარი ის არის, რომ:

ორი წვეთი თვალი

ამჩნევს ბაბუაწვერის ყვითელი ყვავილები

როგორ ამოდიან მიწიდან

და უნებლიეთ ფიქრობს:

ისინი იმიტომ ამოდიან, რომ მე ჩავიდე“.

ადამიანი, „ფეხადგმული მიწა“, რომელიც მალე ისევ მიწადვე მიიქცევა, პოეზიის გზით სიკვდილს სიცოცხლედ გადააქცევს, თუმცა, თავის თავს მაინც ვერ იხსნის სიკვდილისგან. არც უნდა იხსნას, რადგან სიკვდილი გამოღვიძებაა. „ყოველდღე ვკვდები“, _ წერს პავლე მოციქული, მაგრამ ეს კვდომა აუცილებელია სიცოცხლისთვის. „აღდგება სულიერი სხეული“, „როგორც ადამში კვდება ყველა, ასევე გაცოცხლდებიან ქრისტეში“ (I კორინთელთა). უპირველესი სიტყვა ხომ უფალია, რომელიც „ძალითა მით ძლიერითა“ სიცოცხლეს შთაბერავს სამყაროს. იკვრება წრე, სიკვდილ-სიცოცხლისა, რომლის ამოხსნასაც ცდილობს ხელოვნება. ეს ცდა ადამიანებს სიცოცხლეში სიკვდილს აღმოაჩენინებს და პირიქით.

„გრიგოლ ხანძთელის ცხოვრებაში“ ჩართულია ასეთი ეპიზოდი: დედა ფებრონიას თხოვნით, წმინდა გრიგოლი მკვდარ დედებს სწერს სულისშემძვრელ წერილს, რომელშიც ასეთი სტრიქონებიცაა: „აწ მძინარენო ხორცითა და მღვიძარენო სულითა, მკვდრად შერაცხილნო მკვდართაგან და უკუნისამდე ცხოველნო ქრისტესგან“.

ცოცხალი ადამიანი, რადგან ხორციელ სამოსშია, სიკვდილს დაატარებს თან, ამიტომაც წერდა გურამიშვილი:

„ცოცხალნი შობენ მკვდართა და

მკვდარნი ცოცხალთა ჰბადებენ“.

სიკვდილის ასეთი სიახლოვე სტანჯავს ადამიანს, მაგრამ თანვე შეაგრძნობინებს სიცოცხლის არსს.

„ლანდი ქუჩაზე აჩქარებით თავს უკრავს სხვა ლანდს,

ეს ცოცხლებია? არა! გზებზე მოდიან მკვდრები“ _ ეს გალაკტიონია, სიკვდილს თავისებურად შეთამამებული და შერიგებული.

გივი ალხაზიშვილის ლექსში კიდევ ერთხელ ვლინდება პოეტური სიტყვის მხსნელი და აღმდგენელი მისტიკური ძალა:

„ჩვენ, მკვდრებს, გვაღვიძებს პოეზია.

ორი წვეთი ცა, ორი წვეთი თვალი, ორი წვეთი ცრემლი

სიტყვას თუ იპოვნის, ჩვენამდე აღწევს

და იმ კარიდან გამოგვიყვანს, რომელიც არ იღება,

რადგან ღიაა!

სხვა არაფერი არ გვეკითხება

და უპასუხოდ ვტოვებთ დანარჩენს,

ვინ იცის, იქნებ არმოვლენილი

დაბადებულზე მეტად გადარჩეს?!“

ლექსის კარი იღება და მკითხველი შედის უპასუხო კითხვების ლაბირინთებში, რომლებში ხეტიალი და პასუხების ძიება ფიქრთა ნაკადებს შეყოლაა, ფიქრებით ტკბობაა.

პოეზიის, როგორც ხსნის პარადიგმა, ამ ლექსში ახალი, ფილოსოფიურ-რელიგიური ნიუანსებით იტვირთება და მკითხველს საიდუმლოსთან მიახლების განცდით ავსებს. პოეზიით გზით გაღვიძებულნი თავიდან ვიბადებით.

როგორ? რისთვის?

ვინ იცის? იმან!

ვინ იმან? „რომელმან…შექმნა სამყარო“.

მიეცით მამას საშუალება უფრო დიდხანს იყოს ბავშვთან ერთად! სასარგებლო რეკომენდაციები:

ალბათ გეცნობათ ეს წუწუნი – „ყველაფრის კეთება მე მიწევს“, ’’მთელი დღე გაწამაწიაში ვარ’’, “ყელში ამოვიდა ამდენი საქმე’’ – ხშირად გვესმის ამგვარი ჩივილი. მაგალითად, როცა სამსახურიდან ეთხოვები იმის გამო, რომ 4 წლის გოგონა საბავშვო ბაღში ან ექიმთან გყავს წასაყვანი, ან თუნდაც ღამის 12-ზე რომ მეუღლის ძმისწულს ან დისწულს საჩუქარს უმზადებ. გებადებათ შეკითხვა – ამ ყველაფერს რატომ ვაკეთებ მხოლოდ მე და არა ჩემი ქმარი? და რატომ იქცევა ასე მილიონობით ქალი?

აღარავინ ფიქრობს, რომ ქალის ადგილი მხოლოდ სამზარეულოშია ან ბავშვებთან. ჩვენც ასე ვფიქრობთ, სანამ ბავშვი გაჩნდება. ეს პატარა არსება მთლიანად გვეუფლება. უკვე ორსულობის ხანაში ჩვენი ფიქრები თითქმის მხოლოდ მისკენაა მიმართული, ხოლო როდესაც დაბადების შემდეგ პირველად ავიყვანთ ხელში, მთლიანად ახალ სიცოცხლეზე პასუხისმგებლობის გრძნობით ვცხოვრობთ. ამ გრძნობას კი შორს მიმავალი შედეგი აქვს, რადგანაც ღრმად ვატარებთ თავგანწირული ქალის სახებას, რომლისთვისაც მთავარი ბავშვებია, მათზე ზრუნვა, რომ მათ კარგად იგრძნონ თავი.

   მამები მეტ ნდობას იმსახურებენ!

ასეა ჩაფიქრებული ბუნების მიერ. პირველ ხანებში ბავშვი მთლიანად დედაზეა დამოკიდებული. მაგრამ ეს არ ნიშნავს იმას, რომ სხვებს, მაგალითად, მამას, არა აქვს უნარი ბავშვზე იზრუნოს. ცოლის მოყვარული მამაკაცი ხარობს შვილით და ხალისიანად ინაწილებს მასზე ზრუნვას. ბავშვი შეძენის შემდეგ ბევრი ახალგაზრდა მამა ასე იქცევა, შვებულებას იღებს, რომ ცოლს დაეხმაროს. მაგრამ შემდგომში ყოველდღიური ცხოვრება ულმობელად იჭრება ამ ოჯახურ იდილიაში. ქმარს სამსახურში ეჩქარება, საღამოს დაღლილი ბრუნდება. რაც უფრო დატვირთულია მამა, მით უფრო ნაკლებად ერევა ოჯახურ საქმეებში. ამასთან, დაკავებულობის მიუხედავად, მეუღლის საქციელი ცოლის პოზიციითაცაა განპირობებული. მამები აქტიურად ერთვებიან საოჯახო საქმეებში, როცა გრძნობენ საკუთარ საჭიროებასა და ცოლის ნდობას. სწორედ ქალმა უნდა გაუღოს სხვა ადამიანებს ბავშვისკენ მიმავალი კარი. ასევე, მშვენივრად ხელეწიფებათ ამ კარის ცხვირწინ მიკეტვაც. აქ შეიძლება ვიღაც მოგვედავოს, რომ არცერთი ქალი ასე არ იქცევა. . . რადგანაც ყველა საჭიროებს დახმარებას. ამის პასუხად აი, რამდენიმე მაგალითი:

პირველი – ქმარი მოდის სამსახურიდან და ხელში აჰყავს პატარა, რომელიც წყნარად წევს საწოლში. რაღაც მომენტში ბავშვი ტირილს იწყებს, დედა მაშინვე გამოართმევს ბავშვს დასაწყნარებლად.

მეორე მაგალითი: ბავშვი ცოტათი გაციებულია. მამა თვლის, რომ სუფთა ჰაერი მოუხდება და მზადაა გაასეირნოს. დედა კი წინააღმდეგია და მიიჩნევს, რომ გარეთ ცივა და სეირნობა არ ღირს.

მესამე მაგალითი: ქალი საღამოს მეგობარს ხვდება. მაგრამ ის არსად წავა, სანამ საჭმლის ბოთლს, ღამის პიჟამას არ მოუმზადებს. ასჯერ შეახსენებს ქმარს, რომ ბავშვი დროულად დააწვინოს დასაძინებლად. თქვენ რას იტყოდით? ალბათ იმასვე, რასაც ბევრი ქმარი, რომელიც თავის გრძნობებს ასე ჩამოაყალიბებს: “ცოლი ფიქრობს – მე ყველაფერს არასწორად ვაკეთებ“, ანდაც „რა თქმა უნდა, უნდა მივეხმარო, მაგრამ ყოველთვის ის რატომ წყვეტს, როგორ მოვიქცე?“.

           მთავარია – ხელი არ შეუშალოთ მამას მამობაში

ბუნებრივია, რომ არცერთი ქალი შეგნებულად არ ფიქრობს,ქმარს დააკარვგინოს დახმარების ინტერესი აპირებს, მაგრამ ეს ხშირად ქვეცნობიერად ხდება. შესაძლოა, მთლიანად დედობის როლში ღრმად შეჭრილი ქალები ბავშვთან თავიანთი განსაკუთრებული კავშირით ტკბებიან. ბოლოს და ბოლოს, ჰყავთ ის, ვისაც ის უპირობოდ უყვარს.

ქალი, რომელიც დაეჭვებულია საკუთარ დედობრივ შესაძლებლობებში, ხშირად ამ დაურწმუნებლობას ზედმეტი ზრუნვით აკომპენსირებს, უარს ამბობს სხვების დახმარებაზე. ამას გარდა, ბევრ ქალს არ სურს ოჯახში გამეფებული უპირატესობის დარღვევა, რადგანაც ეს ერთადერთი ადგილია, სადაც განუსაზღვრელი ძალაუფლება შეუძლიათ ჰქონდეთ. რადგანაც ქალები გრძნობენ ამას, ნებით არ უნდათ პოზიციის დათმობა. მაგრამ ჩვენ, დედებმა, თავად უნდა დავარღვიოთ ეს მოჯადოებული წრე მხოლოდ იმ გზით, რომ გააზრებულად დავუთმოთ სხვას ჩვენი პასუხისმგებლობა და ზრუნვა.

კაცებს მოქმედების მეტი თავისუფლება უნდა მივცეთ მამის ამპლუაში, რადგანაც ისინი ამას თავისებურად აკეთებენ, მაგალითად, გადასახვევ მაგიდაზე შეიძლება იმაზე ცოტა მეტ ხანს გააჩერონ შიშვლად ბავშვი, ვიდრე ამას დედა გააკეთებდა; შეიძლება ტაკოზე ცოტა მეტი კრემი წაუსვან და შეიძლება ის ჩააცვან, რაც ხელთ მოხვდებათ. სხვათა შორის, სწორედ ასეთი შემთხვევები ხდება დედების ხშირი გულისწყრომის მიზეზი: “ასე როგორ ჩააცვი ბავშვს! როგორ ვერ მოიფიქრე, რომ ამ შარვალს ის ზედა არ უხდება, ქუდი კი მეტისმეტად თბილია“. ასე ყველაზე მომთმენ ქმარსაც კი შეიძლება გაუქრეს ბავშვზე ზრუნვის სურვილი.

        მამასაც შეუძლია ბავშვის დაწყნარება!

   ზუსტად ასევე მამებს აცბუნებთ ის ფაქტი, რომ თითქმის არასდროს რჩებიან ბავშვთან მარტო. დედამ უნდა ანდოს ბავშვი მამას გარკვეული ხნით პერიოდულად, ხანდახან დაუტოვოს ისე, რომ არ გამოხატოს ზედმეტი ზრუნვა და არ ამოწმოს, სწორად აკეთებს ის ყველაფერს, თუ არა. მამასაც და ბავშვსაც სჭირდებათ დაახლოების ეს წუთები. მხოლოდ ასე დარწმუნდება მამაკაცი, რომ ბავშვის დაწყნარება მასაც შეუძლია. მხოლოდ ასე გაიგებს ბავშვი, რომ შეუძლია ენდოს მამას.

რაც უფრო ხშირად დარჩება ბავშვი მამასთან, მით მეტად ენდობა მას. ხომ ძალიან მოსაბეზრებელია, როცა ბავშვი მხოლოდ დედას ითხოვს, რომ მხოლოდ დედამ უნდა დააწვინოს დასაძინებლად, მხოლოდ დედასთან დაიძინოს, როცა ავადაა. ნდობა ძალიან მნიშვნელოვანი პირობაა იმისთვის, რომ გათავისუფლდეთ ამდენი საზრუნავისგან. და თუ ქალმა უკვე თავის თავზე აიღო ყველაფერი, მას, ვისაც დადგენილი პასუხისმგებლობის გადანაწილების შეცვლა სურს, თვითონ უნდა დაიწყოს საუბარი ამ თემაზე. თუმცა, ქალები ხშირად იმას იმიზეზებენ, რომ სურთ, კაცმა თვითონ შეამჩნიოს, თუ როგორი დაკავებული და გადატვირთულია, როგორ იღლება. ისინი კი, როგორც წესი, ამას ვერ ამჩნევენ – და აქედან იწყება უკმაყოფილება. ბევრი წყვილი კინკლაობაში ებმება, რაც არაფერ სასიკეთოს არ მოიტანს.

ასე რომ, თუ უფრო და უფრო ღიზიანდებით, იფიქრეთ იმაზე, რომ თავად უნდა შეცვალოთ დადგენილი წესები და დაელაპარაკეთ ქმარს ამის შესახებ, წყნარად და მეგობრულად.

მნიშვნელოვანია, რომ გადაწყვეტილებამდე ერთობლივად მიხვიდეთ – მერე კი აღარ ჩაერიოთ, როცა ქმარი ბავშვს უვლის. მაგალითად, თუ გადაწყვიტეთ, რომ ამიერიდან ქმარი ატარებს საბავშვო ბაღში, ბოლომდე ენდეთ მას. ძალიან ადრე მივლენ ბაღში თუ დააგვიანებენ – ეს უკვე თქვენი საქმე აღარაა, ასე რომ, კომენტარებისგან თავი შეიკავეთ.

იფიქრეთ პოზიტიურად!

აი, მეორე მაგალითი: თქვენ გსურთ, მორიგეობით დააძინოთ ბავშვი. შესაძლოა, თქვენს ქმართან ეს პროცესი უფრო ბობოქრად წარიმართოს, შეიძლება მთელ ოთახში მიმოფანტოს ბავშვის ტანსაცმელი. დაე! იმის მაგივრად, რომ უწესრიგობაზე გაბრაზდეთ, გაიხარეთ იმით, რომ ქმარს გაუზიარეთ თქვენი საზრუნავი ამ დამქანცველ პროცესთან დაკავშირებით, რადგანაც დალაგების ხუთი წუთი ნამდვილი არაფერია საღამოს სცენებთან შედარებით, როცა ბავშვმა კბილებიც უნდა გაიხეხოს, შხაპიც მიიღოს და საწოლში დაწვეს. ისწავლეთ, დაინახოთ დადებითი მომენტები, როდესაც ქმარი ბავშვს უვლის და ყურადღება არ მიაქციოთ იმას, რაც არ მოგწონთ. კაცების უმრავლესობა ბევრად უფრო წყნარად და ზოგ შემთხვევაში ზერელედაც უდგება საოჯახო საქმეებს. კარგი იქნება, თუ მათ ამაში მივბაძავთ.

როგორ ფიქრობთ, შესაძლებელია თუ არა, რომ სკოლა ჩვენი მოსწავლეებისთვის უფრო მიმზიდველ გარემოდ ვაქციოთ? თითქოს რთულად მისაღწევი მიზანია, მაგრამ ჩემმა პრაქტიკამ საპირისპირო აჩვენა. კოლეგებთან ერთად განვახორციელე პროექტი, ერთი შეხედვით, მარტივი და არაპრეტენზიული სახელწოდებით, რომელმაც მოსწავლეთა დამოკიდებულება სკოლისადმი გასულ 2018-2019 სასწავლო წელს პოზიტიურად შეცვალა.

2018 წლის სექტემბრის დასაწყისში ორგანიზაციამ „ორბელიანი საქართველო“ იდეების კონკურსი გამოაცხადა. „ორბელიანი საქართველო“ აფინანსებს მოქალაქეთა/საინიციატივო ჯგუფების/ორგანიზაციების ინიციატივებს, რომელთა მიზანია საზოგადოებაში სასიკეთო ცვლილებების ხელშეწყობა. მე და ჩემმა კოლეგამ, გიორგი ჭაუჭიძემ, ქალაქ მარნეულის N2 საჯარო სკოლის სახელით რამდენიმე იდეა წარვადგინეთ. ერთ-ერთი გახლდათ „სკოლავიზია“. იდეების შეფასების კომისიამ სწორედ ამ პროექტზე შეაჩერა ყურადღება.

სახელი სპონტანურად შევარჩიე, მოსწავლეებთან ერთად საძიებო სისტემაშიც გულმოდგინედ გადავამოწმეთ. სიტყვათაწყობა „სკოლავიზია“ არავის ჰქონდა გამოყენებული და ჩვენი ერთგვარი სავიზიტო ბარათი გახდა. აქვე მინდა აღვნიშნო, რომ სასკოლო ტელევიზიები საქართველოს მასშტაბით სიახლე არ არის. თუმცა, ჩვენი მუნიციპალიტეტის თავისებურებების გათვალისწინებით ნამდვილად პირველები ვიყავით.

მარნეულის მუნიციპალიტეტის (ასევე სხვა ეთნიკური უმცირესობებით კომპაქტურად დასახლებულ რეგიონებსა და მუნიციპალიტეტებში), არაქართულენოვან სკოლებში ტრადიციული საგაკვეთილო პერიოდი არ არის საკმარისი მოსწავლეებში საჭირო უნარების განსავითარებლად, ინტეგრაციის პროცესის სრულფასოვნად წარმოებისთვისა და საკომუნიკაციო უნარ-ჩვევების შესაძენად.

მდგომარეობას ამწვავებს ის ფაქტი, რომ ბავშვები ეთნიკური უმცირესობებიდან, ოჯახსა და ქუჩაში/საზოგადოებაში საუბრობენ მშობლიურ ენაზე, უყურებენ/უსმენენ უცხოენოვან ტელევიზიებსა და მუსიკას. შესაბამისად, ჩვენი მოსწავლეებისთვის სკოლა არის ერთადერთი დაწესებულება, სადაც საუბარი ქართულ ენაზე უწევთ.

მარნეულში მცხოვრები ეთნიკური უმცირესობის წარმომადგენელი მოსწავლე-ახალგაზრდები გამოირჩევიან სამოქალაქო პასიურობით, რაც განპირობებულია ზემოთ ჩამოთვლილი ფაქტორებით. მათ შორის ქართულ ენაზე კომუნიკაციური უნარ-ჩვევების დაბალი დონე და ამ მხრივ გამოცდილების სიმწირე ერთ-ერთი რთული პრობლემაა.

ჩემი აზრით, სკოლამ თემში არსებული გამოწვევების საპასუხოდ  მოსწავლეებს ფორმალური განათლების კვალდაკვალ უნდა შესთავაზოს არაფორმალური განათლების სერვისები. დამეთანხმებით, რომ თანამედროვე ეპოქაში დღითიდღე პოპულარული ხდება არაფორმალური განათლების მიმართულება, რომელსაც რამდენიმე უპირატესობა აქვს. მაგალითად: თანამშრომლობა არ ითვალისწინებს სხვადასხვა შემზღუდავი წესების არსებობას, ასეთ გარემოში აქვთ მეტი თავისუფლება და არჩევნის საშუალება. ამასთან ერთად, აღნიშნული მოდელი ორიენტირებულია მოსწავლეებში დამოკიდებულებების ჩამოყალიბებაზე, უნარების, გამჭოლი კომპეტენციების განვითარებასა და გამოცდილების გამდიდრებაზე. შესაბამისად, მოქნილ და მოსწავლეზე ორიენტირებულ მიდგომად მიიჩნევა.

„სკოლავიზია“ დაფუძნდა სკოლის არაფრომალური განათლების მიმართულებით მოქმედი კლუბის ბაზაზე. ჩვენი ყოველკვირეული შეკრების დროს დავაზუსტეთ პროექტის ფარგლებში მისაღწევი მიზნები, რომლებიც შემდეგნაირად ჩამოყალიბდა:

• სასკოლო ცხოვრებიდან საინტერესო მოვლენების წარმოჩენა;
•  სკოლაში/თემში არსებული პრობლემების გაშუქება;
• მოსწავლეთა სოციალურად გააქტიურება;
• კომუნიკაციური უნარ-რჩევების ამაღლება;
• არაფორმალური განათლების ხელშეწყობა.

„სკოლავიზიის“ იდეით დაინტერესებულმა მოსწავლეებმა აირჩიეს ის მიმართულებები, რომლებიც მათი ინტერესის სფეროს წარმოადგენდა. შესაბამისად, მივიღეთ ჟურნალისტების, პროდიუსერებისა და ტექნიკური ჯგუფები.

იდეის განსახორციელებლად ორგანიზაციამ „ორბელიანი საქართველო“ შეიგვიძინა ვიდეო კამერა, შტატივი, მიკროფონი, მყარი მეხსიერების ბარათი და ტელევიზორი, რომელიც სკოლის დერეფანში დამონტაჟდა.

ჟურნალისტების, პროდიუსერებისა და ტექნიკური ჯგუფების მომზადების შემდეგ ჩვენ უკვე პირველი სიუჟეტის გადასაღებად მზად ვიყავით. პირველი სიუჟეტი ჩვენსავე პროექტზე გადავიღეთ.

რამ განაპირობა ჩვენი პროექტის წარმატება? რატომ ჩაერთნენ მასში მოსწავლეები დიდი ინტერესით?

პირველ რიგში, სკოლავიზიის ჯგუფში მოხვედრილმა მოსწავლეებმა დაინახეს თანასწორუფლებიანობაზე დამყარებული კეთილგანწყობილი გარემო. აღმოაჩინეს, რომ აქ  გადაწყვეტილებები ერთპიროვნულად არ მიიღება და გააცნობიერეს სარედაქციო დამოუკიდებლობის დიდი მნიშვნელობა.

ამავდროულად, სკოლავიზიამ მოსწავლეებს მისცა ფორმალურ საგაკვეთილო პროცესში მიღებული თეორიული ცოდნის პრაქტიკაში ტრანსფერის საშუალება.

პროექტის ფასილიტატორები თავს არ ვახვევთ სიუჟეტების თემატიკას, რადგან ჩვენი მოსწავლეები ეთნიკურ უმცირესობებს მიეკუთვნებიან, მხოლოდ ენობრივ ხარვეზებს ვასწორებთ. უკვე გადაღებულ, დამონტაჟებულ და სოციალურ ქსელში განთავსებისთვის მზა სიუჟეტებს ვარჩევთ ხუთშაბათობით, ყოველკვირეულ შეკრებებზე. ამავე შეხვედრისას ვიღებთ გადაწყვეტილებებს შემდეგი კვირის თემატიკის შესახებ.

გამოწვევები, რომლებიც იქცა შესაძლებლობებად

სტატიაში გაგიზიარებთ უსაფრთხო სკოლის კონცეფციასა და ეკოლოგიურ საკითხებთან პირდაპირ დაკავშირებულ ოთხ სიუჟეტს. ამავდროულად, თქვენ აღმოაჩენთ გამოწვევებს, რომლებიც ჩემი მოსწავლეებისათვის იქცა ერთგვარ შესაძლებლობებად.

საგაკვეთილო პროცესში დიდ ყურადღებას ვუთმობ გარემოსდაცვით საკითხებს. გასულ 2018-2019 სასწავლო წელს მე-7 კლასს ვასწავლიდი გეოგრაფიას. სწავლა-სწავლების პროცესში, თითოეული თავის ბოლოს, ერთად ვმსჯელობდით გარემოსდაცვით, ეკოლოგიურ პრობლემებსა და მათი მოგვარების გზებზე. შესაბამისად, ჩემი მოსწავლეები ძალიან მძაფრად რეაგირებენ, როდესაც ადგილი აქვს გარემოს დაბინძურებას. ერთ-ერთ ყოველკვირეულ შეხვედრაზე, როდესაც მომდევნო კვირას გადასაღებ სიუჟეტებზე ვმსჯელობდით, მე-7 კლასელმა მოსწავლემ წამოჭრა მარნეულის მუნიციპალიტეტის სოფელ წერეთელში არსებული დაბინძურებული სარწყავი არხის პრობლემა. სალომეს წუხილი სკოლავიზიის სხვა წევრებმაც გაიზიარეს და ასე დაიბადა პირველი სიუჟეტი გარემოსდაცვით საკითხებზე.

22 აპრილი დედამიწის დღეა. მე-7 კლასის გეოგრაფიის სახელმძღვანელოში ვისწავლეთ წყლის, ხმელეთისა და ჰაერის დაბინძურება. ერთად ვფიქრობდით გამოსავალზე. მოსწავლეებისგან წამოვიდა იდეა, რომ ამ კუთხით ცნობიერების გაზრდის მიზნით დაგვეგეგმა პროექტი. ერთკვირიანი მუშაობის შემდეგ ჩვენ უკვე გვქონდა მოწყენილი გლობუსი, ნარჩენებით „მოკაზმული“ ტორტი.

სასკოლო თემის ყურადღების მიპყრობისა და საზოგადოების ცნობიერების ამაღლების მიზნით სკოლავიზიის ჯგუფის მე-7 კლასელმა ჟურნალისტმა პროექტის დასკვნით დღეს მოამზადა სიუჟეტი.

უსაფრთხო სკოლის კონცეფცია ორ ძირითად მიმართულებად იყოფა: ა. შიდა სასკოლო უსაფრთხოება და ბ. სკოლის გარე პერიმეტრზე არსებული პრობლემები. მარნეულის #2 საჯარო სკოლა ქალაქის ცენტრში მდებარეობს. ორი მხრიდან საერთაშორისო დანიშნულების საავტომობილო გზა გადის, ერთი მხრიდან კი სარკინიგზო ლიანდაგი.

მოსწავლეებს სკოლაში სიარულისას საკმაო სირთულეები ხვდებოდათ. დაბრკოლებები განსაკუთრებით დაწყებითი საფეხურის მოსწავლეებს ეხებოდა. უხარისხო საღებავებით დახატული, ე.წ. „ზებრა-გადასასვლელებისა“ და მწყობრიდან გამოსული „მძინარე პოლიციელების“ გამო, გზის გადაკვეთა მშობლების გარეშე წარმოუდგენელი იყო.

აღნიშნული პრობლემის სიმწვავე გააცნობიერეს, მისით დაინტერესდნენ და შეხვედრაზე წამოჭრეს მე-7 და მე-8 კლასელებმა. სიუჟეტის სოციალურ ქსელებში ატვირთვის შემდეგ შესაბამისმა სამსახურებმა წაშლილი „ზებრა-გადასასვლელები“ თავიდან მოხატეს.

„როდის გვეღირსება ნორმალური სტადიონი, თემო მას? ყველა სკოლას აქვს დარბაზი, ჩვენ კი ხელოვნურსაფრიანი სტადიონიც კი არ გვაქვს…“ – არაერთხელ დაუჩივლიათ ბავშვებს ჩემთან და სკოლის დირექტორთან. მოსწავლეები ყველაფერს კარგად ხვდებიან და იციან, რომ  სკოლაში, სპორტის მასწავლებელზე მეტად  სპორტზე შეყვარებული სწორედ ეს ორი ადამიანია.

სწავლის დაწყებისას და დასრულებისას – მტვერი, გვიან ზამთარსა და ადრეულ გაზაფხულზე – ტალახი – ასეთ ვითარებაში უწევთ ვარჯიში სპორტის გაკვეთილებზე. ჩვენი მოსწავლეები პრობლემის არსებობას კარგად აცნობიერებენ. ასე დაიბადა სიუჟეტი სკოლის სტადიონის პრობლემაზე.

იმედია, სკოლავიზიის ჟურნალისტებისა და მთლიანად გუნდის სურვილი – შეცვალონ გარემო უკეთესობისაკენ – ოდესმე შედეგს მოიტანს. სასკოლო თემი, საზოგადოება, ადგილობრივი თუ ცენტრალური ხელისუფლება, განათლების მესვეურები უფრო მეტს უნდა ფიქრობდნენ რეალურ პრობლემებზე, მეტი ძალისხმევა უნდა მიემართოს არსებული პრობლემების მოგვარებისკენ. პოპულისტური ნაბიჯები შედეგს არ მოიტანს, ის ქვეყნის წინსვლასა და განვითარებას კიდევ უფრო შეაფერხებს.

ჩემი აზრით, თანამედროვე სკოლამ და ზოგადად განათლების სისტემამ მოსწავლეებს უნდა მისცეს მეტი თავისუფლება, რაც შეიძლება გამოიხატოს არაფორმალური განათლების წახალისებით. სწორედ, თავისუფალ გარემოში გაზრდილი თაობა შეძლებს პასუხისმგებლობის  აღებასა და განვითარებაზე ორიენტირებული ქვეყნის შენებას.

“ჩვენ უნდა შევიყვაროთ მინიატურის ფორმა და ერთხელ კიდევ გავაკვირვოთ ევროპა, როგორც ჩვენი წინაპრები აოცებდნენ მათ უჩვეულო მინანქრებით”, _ წერდა ცისფერყანწელი სანდრო ცირეკიძე. თუ თვალს გადავავლებთ მინიატურის ჟანრულ თავისებურებებს, შევნიშნავთ, რომ ის ძალიან წააგავს ლექსს თავისი ლირიზმით და ესეის განსჯის სუბიექტურობით. ამიტომ ხშირად მინიატურებად მოიხსენიებენ, მაგალითად, ბოდლერის ორიგინალურ მხატვრულ ტექსტებს, თვითონ ავტორმა „ლექსები პროზად“ რომ უწოდა. მართლაც, გარეგანი თუ ფარული რიტმით, განწყობილებათა გადმოცემის ხატოვანებით, ჭარბი მეტაფორულობით ან ხაზგასმული სისადავით მინიატურა ხშირად წააგავს თეთრ ლექსს. ამ ჟანრს ყველაზე მეტად სჭირდება იუველირის ოსტატობა, ნიუანსების გადმოცემის ხელოვნება, სიტყვის განსაკუთრებული შეგრძნება, რათა რამდენიმე წინადადებაში მოაქციო სათქმელი. მიუხედავად მცირე ფორმისა, ეს არის თავისებური პრიზმა, რომელშიც მთელი სამყარო შეიძლება გადატყდეს.

მკვლევართა დაკვირვებით, მინიატურა თავნება ჟანრია და არ ემორჩილება ფორმის არავითარ კანონებს. ის ჰგავს აისბერგს, რომლის მხოლოდ მცირე ნაწილი ჩანს ზედაპირზე, მისი მთლიანი დანახვა კი მხოლოდ მკითხველის გონების სიღრმესა და სულიერ სიმდიდრეზეა დამოკიდებული. „მინიატურას განწყობილებანი წარმართავს, ესეის – განსჯა, ხოლო განსჯა როგორ პოეტურადაც უნდა გამოიხატოს, განწყობილებად მაინც ვერ გარდაისახება, ხოლო მინიატურას რარიგ ღრმა ფილოსოფიური შინაარსიც უნდა ჰქონდეს, ეს სიღრმე ყოველთვის მხოლოდ განწყობილებათა და სურათთა მეშვეობითაა მიღწეული“, – წერს როსტომ ჩხეიძე, რომლის რედაქტორობითაა გამოცემული შესანიშნავი წიგნი „ქართული მინიატურული პროზა“ (1992 წ.). ამ წიგნში მკითხველმა შეიძლება თვალი გაადევნოს მინიატურის ჟანრობრივ ცვალებადობასა და თავისებურებებს ვაჟა-ფშაველათი დაწყებული და მერაბ კოსტავათი დამთავრებული (აქვე აღვნიშნავთ, რომ კარგი იქნებოდა, თანამედროვე მინიატურაც შეძლებისდაგვარად წარმოჩენილიყო მსგავს კრებულში, რადგან ამ ჟანრს დღესაც ბევრი თაყვანისმცემელი ჰყავს).

ქართულ ლიტერატურაში მინიატურა განსაკუთრებით პოპულარული გახდა მეოცე საუკუნის დასაწყისში, როდესაც მოდერნისტული ძიებები დაიწყო. ამ თვალსაზრისით, ყველაზე გამორჩეულია ნიკო ლორთქიფანიძე, რომელმაც იმპრესიონიზმისთვის დამახასიათებელი ესთეტიკით შექმნა ამ ჟანრის საუკეთესო ნიმუშები. იმპრესიონისტული მინიატურისთვის დამახასიათებელია „უაღრესი ლაკონიურობა, შეკუმშულობა, ესკიზურობა, ფრაგმენტულობა, დაუმთავრებლობა. სურათი ან სილუეტი რამდენიმე შტრიხით მოიხაზება ხოლმე, ხოლო ბოლო, სურათის დამასრულებელი წინადადება „პუანტის“, ე.ი. კულმინაციური, გადამწყვეტი მომენტის, გონებამახვილური, მოულოდნელი, დამამთავრებელი ეფექტის შემცველია“ (ნოდარ კაკაბაძე). მინიატურას გენეტიკურად უკავშირებენ ძველ ეგვიპტურ, ბაბილონურ, ასირულ, ინდურ, არაბულ, სპარსულ, ლათინურ და ბერძნულ ლიტერატურას, აგრეთვე, შუა საუკუნეების არაკებს. მინიატურა იტალიური სიტყვაა, წარმოიშვა ლათინური მინიატურედან, რაც წითელ საღებავს ნიშნავს. თავდაპირველად ხელნაწერებში აფორმებდნენ თავკიდურ ასოებს და მინიატურული ორნამენტებით ქმნიდნენ ტექსტთა ფონს. შემდგომში კი ტექსტებში აღწერილი ამბების დასურათხატებასაც მიჰყვეს ხელი და ასე ჩამოყალიბდა მინიატურული ფერწერის ნიმუშები. მინიატურა განსაკუთრებით განვითარდა აღმოსავლურ ქვეყნებში და განუმეორებელი ელფერი შეიძინა (შუა აზია, ირანი, არაბული ქვეყნები, ინდოეთი).

ხელოვანთა აზრით, სხვათაგან მკვეთრად განსხვავდება ქართული მინიატურა. იგი გამოირჩევა შესრულების უმაღლესი ოსტატობითა და დახვეწილი ტექნიკით. დეკორატიული კომპოზიციებით, ფერებით, რომლებიც განსაკუთრებულ ლირიკულ განწყობილებას ქმნიან, `საქართველოში ოდითგანვე წიგნის მხატვრულ გაფორმებას ისეთივე დიდი მნიშვნელობა ჰქონდა, როგორც არქიტექტურას, კედლის მხატვრობასა და ლითონის პლასტიკას~ (შალვა ამირანაშვილი, `ქართული ხელოვნების ისტორია~). ისტორიამ შემოგვინახა ქართველ მინიატურისტთა ნამუშევრები. ლიტერატურული მინიატურისთვის ფერწერის ამგვარ ტრადიციას გარკვეული მნიშვნელობა ჰქონდა, რადგან ხელოვნება ქმნის ერთიან კულტურულ ველს და არაცნობიერად ახდენს გავლენას ნებისმიერ ფორმაზე. იოანე მოსხის ~სამოთხისა~ და ექვთიმე მთაწმინდელის მიერ ნათარგმნი `შუა საუკუნეთა ნოველები~, სულხან-საბას `სიბრძნე სიცრუისას~ იგავ-არაკები ქმნიდნენ ქართული ლიტერატურული მინიატურის მდიდარ ტრადიციას.

ცისფერყანწელი სანდრო ცირეკიძე, „მინიატურის უნაზესი მოცარტი“ (როგორც ვალერიან გაფრინდაშვილმა უწოდა), თვითონ შესანიშნავი მინიატურების ავტორი, ერთ-ერთი  იყო, რომელიც შეეცადა მინიატურის გენეზისის გარკვევას. მან უარყო გავრცელებული შეხედულება, რომ ევროპაში `ელექტრონისა და მოტორის ხანამ~, ცხოვრების რიტმის დაჩქარებამ წარმოქმნა მინიატურის მცირე და სხარტი ფორმა. გრძელი ამბებისთვის, დიდი მხატვრობისთვის აღარავის სცალია და ევროპაში რომანების ნაცვლად მინიატურების წერა დაიწყესო. სანდრო ცირეკიძის აზრით, ეს საბუთი არ გამოდგებოდა საქართველოში ამ ჟანრის აყვავების ასახსნელად, რადგან ჩვენში ცხოვრება ჯერ საკმაოდ ნელიაო. მან მინიატურის აკვნად ევროპა კი არა, აღმოსავლეთი აღიარა, რადგან `დიდ სურათს უნდა ფართო, გაბედული კალმის მოსმა. ეს შეიძლება ჩქარ ქვეყნებში. მინიატურა წერტილებით იწერება. იმას ზანტი, მოზომილი ხატვა უნდა. მინიატურას მოცლილი სპარსელი უნდა ხატავდეს შუადღისას, ჭანდრის ჩრდილში. მონასტრის მშვიდ კედლებში ხატავდნენ მინიატურებს გელათის სახარებისთვის. სადაც მინიატურაზე ფიქრობენ, იქ ცხოვრების ფერადი კარუსელი ისე ნელა უნდა ბრუნავდეს, როგორც არსად სხვაგან: მინიატურული ფორმა აღმოსავლეთის კანონიერი შვილია და ევროპაში ის მოგზაურობს მხოლოდ~. სანდრო ცირეკიძე ევროპაში მინიატურის „სახელოვან კავალრებად“ მიიჩნევს: კატულ მენდესს, შარლ ბოდლერს, ოსკარ უაილდს, სტეფან მალარმეს, ვილიე დე ლილ ადანს, პიტერ ალტენბერგს, ტეტმაიერს, რუსეთში ტურგენევსა და რემიზოვს. საქართველო კი `ევროპის კარებზეაო~, ამიტომ `ჩვენ ევროპას სამხრეთის ლურჯ ჰაერში უნდა შევხედოთ პირდაპირ და არა ჩრდილოეთის გაყინულ სათვალეებითო~. ქართველმა მოდერნისტებმა მოახერხეს არა მხოლოდ გონების, არამედ ხორციელი თვალებითაც პირდაპირ შეეხედათ ევროპისთვის. ისინი ევროპის სხვადასხვა ქალაქში ცხოვრობდნენ, სწავლობდნენ, ეცნობოდნენ უახლესი ხელოვნების მიღწევებს, ნიჭისა და ოსტატობის წყალობით გარედან მიღებულ ცოდნას გარდაქმნიდნენ და საკუთარი შემოქმედების ინოვაციური ექსპერიმენტებისთვის იყენებდნენ, გამოთქმისა და ასახვის უჩვეულო და გამოუცდელ გზებს ეძებდნენ  (გრიგოლ რობაქიძე, კონსტანტინე გამსახურდია, ნიკო ლორთქიფანიძე, ნიკოლო მიწიშვილი, პაოლო იაშვილი და სხვ.).

სანდრო ცირეკიძეს სჯეროდა: `რომანის გადაგვარების პროცესი ჩვენში დამთავრდება მინიატურის საბოლოო დაკანონებით და მიღებით~ („მინიატურა“).

საბედნიეროდ, ქართულმა მწერლობამ ისე მოახერხა, რომ არც რომანი გადაგვარებულა და მინიატურამაც დაიმკვიდრა თავისი ღირსეული ადგილი.  დღესაც ბევრი ქართველი თუ უცხოელი შემოქმედი წარმატებით იყენებს ამ ჟანრის თავისი სათქმელის გამოსახატავად.

სტატიის სათაურის შერჩევა ჩემთვის რთული და საპასუხისმგებლო მომენტია. ყოველთვის ვფიქრობ, როგორ შევარჩიო ის ისე, რომ მკითხველი დავაინტერესო. მგონი ამჯერად გამომივიდა, რადგან ბავშვები ხომ ჭირვეული და თავნებანი არიან (თუ თქვენ ასე არ ფიქრობთ, შეგიძლიათ კითხვა არ განაგრძოთ), მშობლები კი – დაბნეული, ანუ მათ ძალიან უჭირთ საკუთარ შვილებთან საერთო ენის გამონახვა. ეს პატარა წერილი სწორედ ასეთი დაბნეული მშობლებისთვისაა ახალ ზელანდიელი ფსიქოლოგის ნაიჯელ ლატას  წიგნიდან: „სანამ თქვენი შვილი საბოლოოდ გაგაგიჟებთ“.

მოდით, გავეცნოთ ავტორის მოსაზრებებს, რომელსაც მიაჩნია, რომ არაფერია იმაზე გამაღიზიანებელი, როგორც პატარა, რომელიც ისტერიულად ტირის. უფროსების უმრავლესობას გამოუცდია მდგომარეობა, როდესაც ფიქრობ, რომ საცაა დაყრუვდები და თავის ქალა „აგეხდება“ იმ გამაყრუებელი ხმებისგან, რომელსაც თქვენი პატარა სისტემატიურად გამოსცემს.

ახლა ერთ შემთხვევას მოგიყვებით, იწყებს ფსიქოლოგი: „ჩემთან კაბინეტში პატარა ჭირვეული გოგონა და მისი მშობლები მოვიდნენ. ცოტა ხნის შემდეგ გოგონამ ისეთი ტირილი მორთო, რომ მთელი ოფისი გააყრუა. დედამისი დარცხვენილი ღიმილით იყურებოდა და შემდეგ დანაშაულის სრული შეგრძნებით მითხრა, რომ მის პატარას ქოთნის ყვავილთან თამაში უნდოდა. მე ხელი ჩავიქნიე და დედას გამოვუცხადე, რომ ბოდიშის მოხდა საჭირო არ არის და რომ ჭირვეული ბავშვები – ეს ჩემი სამუშაოა. ჩვენ აქ სპეციალური მოწყობილობები გვაქვს, რომლებსაც ყურებში ვიკეთებთ, რათა ბავშვების ტირილი აღარ გვესმოდეს. შეწუხებული დედიკო იუმორის არსს ჩასწვდა, მაგრამ მაინც იკითხა, ხომ არ აჯობებდა შეხვედრის მომავალი კვირისათვის გადადება, რადგან პატარა შესაძლებელია მთელი საათი არ გაჩუმებულიყო.

არ არის საჭირო, შეხვედრის ჩაშლა, მით უფრო, რომ ბავშვი ფიზიკურად სრულიად ჯანმრთელად გამოიყურება. უბრალოდ მინდა, შემოგთავაზოთ ექსპერიმენტი – ვუთხარი მშობლებს. ისინი, მართალია, დაინტერესდნენ, მაგრამ სრულიად უიმედოდ გამოიყურებოდნენ, რადგან ძალიან ცუდი გამოცდილება ჰქონდათ – მსგავს სიტუაციებში მათი გოგონა სრულებით უმართავი ხდებოდა. საბოლოოდ დედა მაინც დამთანხმდა, რადგან აშკარად მიაჩნდა, რომ უარესი უკვე მაინც არაფერი მოხდებოდა.  მე მშობლები ოთახიდან გავიყვანე და პატარა „მოტირალი“ ადგილზე დავტოვე. ის თავად შემოგვიერთდება, როგორც კი ტირილს შეწყვეტს – ავუხსენი დაბნეულ დედიკოს და მამიკოს. ჩვენ კაბინეტში გადავინაცვლეთ, მანამდე კი ოფისის შემავალი კარი შევამოწმე, რომ ის საიმედოდ ყოფილიყო ჩაკეტილი, რათა „ექსპერიმენტის“ მსვლელობისათვის ხელი არავის შეეშალა. თავიდან ბავშვის განწირული „ბღავილის“ ხმა უფრო გაძლიერდა. ჩვენ ისეთი შეგრძნება დაგვეუფლა, რომ საცაა ფანჯრები ჩამოილეწებოდა ამ ხმაურისაგან. დედიკო, ძალიან შეწუხებული იყო და ნებართვაც კი ითხოვა, რომ ბავშვისთვის დაეხედა, მაგრამ მე ამის უფლება არ მივეცი. სიმართლე უნდა ვაღიარო: გაოცებული ვარ, როგორ ახერხებენ ბავშვები ასეთი ხმების გამოცემას და ფილტვები ისევ წესრიგში რჩებათ.

„როდიდან დაიწყო ეს ყველაფერი? – ვკითხე მშობლებს, რომ მათი ყურადღება ოდნავ მაინც სხვა მხარეს გადამეტანა. „ის ყოველთვის რთული ბავშვი იყო და მუდამ პრობლემებს გვიქმნიდა“ – მიპასუხა დაბნეულმა მამიკომ. რთული ფეხმძიმობა, დედა მუდმივად გამოუძინებელი, შემდეგ ურთულესი მშობიარობა, ძუძუთი კვების პრობლემები და არაადეკვატური ქცევები. მსგავს სიძნელეებს ბევრი ოჯახი აწყდება.

ჩვენი პატარას მშობლები კი ამ ყველაფრის გამო თითქმის უწყვეტ რეჟიმში ებუზღუნებიან ბავშვს და ფაქტობრივად ოცდაოთხსაათიან დაძაბულობაში ამყოფებენ შვილსაც და საკუთარ თავსაც. ფსიქოლოგთან მისვლა კი ერთმა შემთხვევამ აიძულა. კერძოდ, როდესაც ერთი კვირის წინ პარკში სეირნობისას პატარამ სასრიალოზე ასვლა და იქიდან ჩამოსრიალება მოინდომა, მას დედიკომ უარი უთხრა, რადგანაც მიიჩნია, რომ გოგონა ჯერ ძალიან პატარა იყო. აი აქ დაიწყო რაც დაიწყო: „შუაგულ პარკში ბავშვმა ყვირილი მორთო, ის წიოდა, ტიროდა და ბოლოს ბალახზე გორაობა დაიწყო.

მომეჩვენა, რომ – განაგრძო ამბის თხრობა დედიკომ  – თუ ჩემი შვილი ასე დიდხანს გააგრძელებდა, მე ის შემჯავრდებოდა და მეტიც, ჩემთვის სრულებით წარმოუდგენელი იქნებოდა ასეთ ბავშვთან მთელი ცხოვრების გატარება. თანდათან სულ უფრო მიფუჭდებოდა ხასიათი იმის გამო, რომ ჩემი შვილი ასე იქცეოდა“.

მე, როგორც დიდი პრაქტიკის მქონე ფსიქოლოგი, მივხვდი, რომ ჩემ წინ მდგომ მშობლებს დიდი შეცდომა ჰქონდათ დაშვებული. მათ არასწორი „საკვების“ ჭარბი დოზა მისცეს საკუთარ შვილს, რომელსაც ისევე, როგორც ნებისმიერ პატარას მის ასაკში საოცარი მადა აქვს და გამუდმებით ყურადღების უზარმაზარ ულუფებს მოითხოვს. ჰოდა, ამ არასწორი მენიუთი ნაკვებმა პატარა პირანიამ (პირანია – მტაცებელი თევზი. ამ ტერმინს ახალ ზელანდიელი ფსიქოლოგი ხშირად ხმარობს, როდესაც აღწერს ბავშვების მიერ ყურადღების მიპყრობის სრულიად ნაირნაირ ხერხებს) ჭირვეულობებით, ყვირილით, ტირილით და სხვა მსგავსი ქცევებით დაიწყო ყურადღების მიპყრობა. იმის თქმა მინდა, რომ ბავშვმა კარგად დაისწავლა, რით შეიძლება საკუთარი მშობლების ყურადღების მიპყრობა. ანუ ყველაფერი იმ ფაქტით აიხსნება, რომ მშობლები ძალიან დიდი ყურადღებას უთმობდნენ საკუთარი შვილის ცუდ ქცევებს და ისიც სწორედ ასეთ ქცევებს ახორციელებდა.

მაშ ასე, დაიმახსოვრეთ: არაფერია იმაზე დიდი ძალა, ვიდრე მშობლების ყურადღება. მე მიმაჩნია, რომ სწორედ ყურადღების ძალით არის შესაძლებელი ბევრი პრობლემის ახსნა და მოგვარება. და მაინც რა ხდება? რა ძალა აქვს ასეთი მშობლების ყურადღებას? უკვე ვიცი, რომ მკითხველი ამ შეკითხვას დამისვამს. პასუხი მარტივია: ჩვენ ეს სისხლში გვაქვს. ბავშვების ქცევები მიმართულია მათკენ, ვინც მათზე ზრუნავს. რადგან შენ ჯერ ისეთი პატარა ხარ, რომ არ შეგიძლია საკუთარ თავზე დამოუკიდებლად ზრუნვა, ამიტომ სასიცოცხლოდ აუცილებელია მზრუნველობა. ყველაფერი ის, რაც უფროსების ყურადღებას იპყრობს, ბავშვებისათვის კონკრეტული ქცევების სტიმული ხდება. მათ სურთ, რომ მშობლები მუდმივად გვერდით იყვნენ და უყურონ ბავშვებს, იზრუნონ მათზე, დაიცვან ისინი ნებისმიერი მოულოდნელობისგან. მით უმეტეს, რომ ამ უზარმაზარ სამყაროში პატარებისათვის უამრავი საფრთხეა ჩასაფრებული.

ახლა ხომ მიხვდით, რომ ნებისმიერი საქციელი, რომელიც უფროსების ყურადღებას იპყრობს ბავშვებისათვის სრულიად მისაღებია და მასში ისინი ვერაფერ ცუდს ვერ ხედავენ. დარწმუნებული ვარ ნებისმიერ ადამიანს ნანახი აქვს ასეთი სცენა: სუფრასთან ორი ბავშვი სადილობს. ერთი მშვიდად მიირთმევს, მეორე კი ხან თეფშზე კოვზს არტყამს, ხან პურის ლუკმებს აქეთ-იქეთ ყრის. მშობლები პატარა „ხულიგანს“ დასტრიალებენ თავს, მშვიდს კი საერთოდ ვერ ამჩნევენ. გამუდმებით რაღაცას ელაპარაკებიან ურჩ შვილს. ხან აკრძალვებს უწესებენ, ხან სჯიან, ხან ეფერებიან, ხან ემუქრებიან. და რას სწავლობს ამით მშვიდი, დამჯერი პატარა? იმას, რომ თუ გსურს მშობლების ყურადღება მიიქციო, თეფშებზე უნდა აკაკუნო, საჭმელები პირიდან აფურთხო, იყვირო, იტირო…

ალბათ, გიფიქრიათ იმაზე, თუ რატომ ხდება, რომ ბავშვები ცუდ ქცევებს ძალიან სწრაფად და მარტივად სწავლობენ. რატომ? იმიტომ, რომ ჩვენ უფროსები ძალიან ბევრ ყურადღებას ვუთმობთ მათ. თავის მხრივ ცუდი საქციელისადმი ყურადღების მიქცევა ძალიან ადვილია. ის თვალში საცემია. არაფერი ისე არ გვაღიზიანებს უფროსებს, როგორც ბავშვები, რომლებიც წონასწორობას გვაკარგვინებენ. მე ხშირად მომისმენია, მშობლებისგან: „ის თითქოს სპეციალურად იქცევა ასე, რომ მე გამაცოფოს!“ დიახ ეს ფაქტობრივად ასეა. ბავშვები ხომ ყურადღებას იპყრობენ. მე მიმაჩნია, რომ არსებობს გარკვეული ქცევები, რომელთა იგნორირება არ შეიძლება, მაგრამ ამ ასაკში შემთხვევების 90 პროცენტი სწორედ ისეთია, რომ თუ მათ არ განვამტკიცებთ ისინი აუცილებლად ჩაქრება. ვეთანხმები მშობლებს, რომ ძალიან ძნელია ყურადღება არ მიაქციო ბავშვის ცუდ საქციელს, მაგრამ ეს მაინც შესაძლებელია. და აქ ხაზი უნდა გაესვას იმ გარემოებას, რომ უფროსები აუცილებლად თანამიმდევრული უნდა იყვნენ და ცუდი ქცევა ყოველთვის უგულებელყონ და არა მხოლოდ მაშინ, როდესაც გაახსენდებათ. გახსოვდეთ, რომ ბავშვებს ძალიან ეშინიათ უფროსების ზრუნვისა და მფარველობის გარეშე დარჩენის და ამიტომ თქვენ შეძლებთ ნებისმიერ პრობლემასთან გამკლავებას, მით უფრო, თუ  საქმეში შექებას ჩართავთ. კარგი ქცევის გამტკიცება ხდება შექებით.

აი შექების რამოდენიმე ეფექტური საიდუმლო:

• შეაქეთ ბავშვები კონკრეტული საქციელისათვის. ფსიქოლოგების ენაზე ამას „მარკირება“ ჰქვია. ანუ უნდა აღვწეროთ ის ქცევა, რომლის გამოც ვაქებთ ბავშვებს. „მადლობა, რომ ჩანთის მოტანაში დამეხმარე“. ამგვარად, ბავშვების ცნობიერებაში ყალიბდება კავშირი გარკვეულ ქცევასა და შექებას შორის;
• ყოველთვის გამოხატეთ პირადი დამოკიდებულება. მნიშვნელოვანია, რომ ბავშვმა იცოდეს, ვინ აქებს მას. იმის ნაცვლად, რომ პატარას ვუთხრათ: „ყოჩაღ! შენ კარგად ჩაიცვი ტანსაცმელი“, სჯობს თქვათ: „მე ძალიან მომეწონა, როგორ ჩაიცვი ტანსაცმელი“;
• შექების დროს მთელი თქვენი ყურადღება მისკენ უნდა მიმართოთ. არ აქოთ პატარა ტელევიზორის ყურების დროს და არც სხვა რამე საქმის კეთებისას. ადექით, მიდით მასთან, ჩაიცუცქეთ ან ისე დადექით, რომ ბავშვს თვალებში ჩახედოთ და აგრძნობინოთ, რომ მთელი თქვენი ყურადღება მისკენ არის მიმართული;
• შექების დროს უნდა გამოიყურებოდეთ შესაბამისად. თუ თქვენ აქებთ ბავშვს და თავად გადაღლილი და უკმაყოფილო სახე გაქვთ, ეს შექება არ იმუშავებს. შეეცადეთ სახეზე კმაყოფილი ღიმილი გქონდეთ, ეს გაცილებით კარგ შედეგს გამოღებს;
• არ დაგავიწყდეთ ფიზიკური კონტაქტი. ბავშვები პირდაპირი მნიშვნელობით იფურჩქნებიან, როდესაც მათ მშობლები ეფერებიან, ეხუტებიან, გულში იკრავენ;
• შექება აუცილებლად მყისიერი უნდა იყოს. თუ თქვენ გსურთ კონკრეტული ქცევის განმტკიცება, აუცილებელია, შეაქოთ შვილი მაშინვე, როდესაც სასურველ ქცევას დააფიქსირებთ. ამით ბავშვი მიხვდება, მისმა რომელმა საქციელმა დაიმსახურა შექება.

ახლა კიდევ ერთხელ გავიმეოროთ, რომ არ დაგვავიწყდეს: მოახდინეთ ისეთი ქცევის იგნორირება, რომელიც არ მოგწონთ. შეაქეთ ის ქცევები, რომლებიც თქვენთვის მისაღებია.

(ანიმაციური ფილმები იაკობ გოგებაშვილისა და ნიკო კეცხოველის მოთხრობების მიხედვით)

 არ  მეგულება ბავშვი, რომელსაც ანიმაცია და ანიმაციური ფილმები არ უყვარდეს. ისინი ამაზე ხშირად საუბრობენ. განიხილავენ, მსჯელობენ. ჰყავთ გამორჩეული ანიმაციური გმირი. აღმერთებენ მას. დაკვირვებული თვალისთვის ეს მარტივი შესამჩნევია, თუ მათ რვეულებს, ჩანთებს, წიგნის შემოსაკრავებს და სხვა სასწავლო ნივთებს დააკვირდება. თითოეულს ხომ მათი საყვარელი ანიმაციის გმირი ამშვენებს. და არა მარტო სასწავლო ნივთებს. ისინი სადღესასწაულო ტორტებსა და ჩაცმულობასაც კი ამის მიხედვით არჩევენ.

საკმარისია მასწავლებელმაც აგრძნობინოს ბავშვს, რომ მასაც აინტერესებს ანიმაციური სამყარო, მაშინვე ამ პატარა არსებების ნდობა აქვს მოპოვებული. მაშინვე მათი თანამოზიარე ხდება და იწყება სამხიარულო ამბები თუ თავგადასავლები. უცებ აცნობიერებ, რომ თავიანთ მესაიდუმლედ და მეგობრად გთვლიან. კვირა არ გავა, რომელიმემ ახალი ანიმაცია არ აღმოაჩინონ. სულს ვერ ითქვამენ, ისე ჰყვებიან მასწავლებლისა და კლასის წინაშე საკუთარი შთაბეჭდილებების შესახებ და ერთად ყურების სურვილს გამოთქვამენ. ნახვის შემდეგ კი გისვამენ უამრავ შეკითხვას, აინტერესებთ ყველამ ის იგრძნო და განიცადა თუ არა, რაც თავად განიცადეს. და ასე საინტერესოდ გრძელდება  სასკოლო ცხოვრების ურთიერთობები.

ერთ-ერთი ასეთი  ანიმაციური ფილმის ყურების შემდეგ მოსწავლეებს შევთავაზე თავად შეექმნათ მსგავსი მასალა. ბავშვები მაშინვე სიხარულით დამთანხმდნენ. სიამოვნებით მოირგეს ანიმატორების როლი. დავიწყეთ ტექსტების მოძიება და დამუშავება, შევისწავლეთ მოთხრობებში წარმოდგენილი გარემო, პერსონაჟები. შევქმენით დიორამები. ფოტოები გადავუღეთ, გავმართეთ მკითხველთა თეატრი, მცირე კომპიუტერული ჯადოსნობებიც ჩავრთეთ, გამოსახულება და ხმა ერთმანეთს მოვარგეთ და მცირე ზომის ანიმაციებიც დაიბადა. იმდენად მოგვეწონა, რომ ფილმების საჯაროდ ჩვენებაც მოვაწყვეთ. დაინტერესება დიდი იყო. ბავშვები კი ამაყები და ბედნიერები – ისინი ხომ თავს ნამდვილ ანიმატორებად თვლიდნენ.

გთავაზობთ ანიმაციებზე მუშაობის მიმდინარეობას:

პირველი ეტაპი – ტექსტებზე მუშაობა

პედაგოგი წინასწარ არჩევს მარტივ, შესაბამის ასაკობრივ კატეგორიაზე გათვლილ ტექსტს/ტექსტებს (ამ შემთხვევაში ეს არის იაკობ გოგებაშვილისა და ნიკო კეცხოველის მოთხრობები). ტექსტებს  კითხულობენ საგაკვეთილო პროცესში და ხდება მათი დამუშავება/ გააზრება.

მეორე ეტაპი – ტექსტის დეკორაციებზე მუშაობა

საჭირო რესურსი: მუყაოს ყუთები, ფერადი ფურცლები, წებო, პლასტელინი, საღებავები და ფუნჯი.

ამის შემდეგ მოსწავლეთა ჯგუფები ირჩევენ მათთვის სასურველ მოთხრობას და მუშაობენ დეკორაციებისა და  პერსონაჟების შექმნაზე, ვინც როგორ ხედავს და როგორ წარმოუდგენია. ხდება გარემოს შესაბამისად დიორამის შექმნა, მოხატვა და პერსონაჟების გამოძერწვა.

მესამე ეტაპი – როლებში ინტონაციაზე მუშაობა

მოსწავლეები კითხულობენ ტექსტს „მკითხველთა თეატრის“ მეთოდის გამოყენებით და ცდილობენ გაითავისონ თითოეული როლი შესაბამისი ინტონაციებით. აწყობენ მკითხველთა თეატრს.

მეოთხე ეტაპი – ფოტოების გადაღება power point-ში აწყობა

დიორამებსა და პერსონაჟებს ვუღებთ ფოტოებს სხვადასხვა რაკურსის ტექსტის საჭიროებიდან გამომდინარე და ვამუშავებთ კომპიუტერულად პროგრამა power point-ში.

მეხუთე ეტაპი –  გახმოვანება

მოსწავლეები ეკრანის ჩანაწერის დახმარებით ცდილობენ საკუთარი ხმა მოარგონ სლაიდის სახით აწყობილი ტექსტის ეპიზოდებსა და პერსონაჟებს.

მეექვსე ეტაპი – მონტაჟი

საბოლოოდ ხდება შექმნილი მასალის კომპიუტერულ პროგრამა Moviemaker-ში დამუშავება მასწავლებლის მიერ.

მეშვიდე  ეტაპი – ტექსტის/ტექსტების გააზრების მონიტორინგი და შედარებითი ანალიზი.

ანიმაციური ფილმების ჩვენების შემდეგ ისევ ხდება ტექსტის გააზრებაზე მუშაობა სხვადასხვა სტრატეგიის გამოყენებით და შედარებითი ანალიზის გაკეთება.

მერვე ეტაპი – პრეზენტაცია

მოსწავლეები ქმნიან აფიშას, მოსაწვევებს და საბოლოო სახით შექმნილ რესურს წარუდგენენ დაინტერესებულ აუდიტორიას. მასალა კი გამოქვეყნდება სოციალურ ქსელში ან youtube-ზე.

რეფლექსია

საერთაშორისო კვლევებზე (PIRLS 2006, PIRLS 2011)  დაყრდნობითა და პირადი გამოცდილებით, სკოლებში ტექსტებზე მუშაობისას გარკვეულ სირთულეებს ვაწყდებით, რაც განსაკუთრებით შესამჩნევია სწავლების დაწყებით საფეხურზე.

ამიტომ გადავწყვიტე აღნიშნული რესურსის (ანიმაციური ფილმების) შექმნა, რადგან ამ ასაკში, როგორც ზემოთ აღვნიშნე, ბავშვები ვიზუალურ მახასიათებლებს უფრო ადვილად იმახსოვრებენ და აღიქვამენ.

რესურსი უზრუნველყოფს მოსწავლეთა ჩართულობასა და თანამშრომლობის სურვილს. ის მოითხოვს ერთად ფიქრს, ერთად კეთებას და ამით რაღაცის აღმოჩენას, რადგან ის საერთო ძალისხმევის შედეგია.

რესურსი იძლევა უნარების კომპლექსური განვითარების საშუალებას – ზეპირმეტყველება, კითხვა, გააზრება, შემოქმედებითი აზროვნება, ხელის მოტორიკა.

რესურსი მისდევს გარკვეულ სქემას და მოიცავს თანმიმდევრულ პროცესებს, რაც აადვილებს საკითხის აღქმასა და გააზრებას.

ასეთი ფილმების დახმარებით მოსწავლე სწავლობს და შეიმეცნებს ხალისით, მაღლდება მოტივაცია შესასწავლი საკითხისა და, საერთოდ, საგნის მიმართ. სასწავლო მასალის აღქმაში ჩართულია სხვადასხვა უნარი და, შესაბამისად, დამახსოვრების ხარისხიც მაღალია, აკმაყოფილებს განსხვავებული სწავლის სტილისა და ინტელექტის მოსწავლეების მოთხოვნილებებს.

თავად რესურსი შეიძლება პირდაპირი სახით ერთჯერადი გამოყენების არის, მაგრამ იდეის გამოყენება  ქართული ენის პედაგოგებს სწავლების სამივე საფეხურზე შეუძლიათ.

რესურსს აქვს უარყოფითი მხარეებიც – ის ტექნიკურად რთული შესასრულებელია და მოითხოვს სპეციალურ მომზადებას ინფორმაციულ-საკომუნიკაციო ტექნოლოგიების დაუფლებაში (რადგან ფოტოები აწყობილია Powerpoint-ში და ვიდეორგოლი შექმნილია Moviemaker-ში). მოითხოვს ასევე დიდ დროს და მუდმივ განახლებას.

რესურსის მიზნები (I კლასი)

ქართ. I. 1. მოსწავლეს შეუძლია მოისმინოს და ადეკვატურად აღიქვას მარტივი ინფორმაცია; შეუძლია სწორად რეაგირება ნაცნობ სამეტყველო სიტუაციებში.

შედეგი თვალსაჩინოა, თუ მოსწავლე:

• ასრულებს მასწავლებლის მარტივ ზეპირ ინსტრუქციებს;
• უცნობი სიტყვების მნიშვნელობის დასაზუსტებლად სვამს შეკითხვებს;
• მონაწილეობს სიტუაციურ თამაშებში, ჯგუფურ აქტივობებში და საჭიროების მიხედვით ადეკვატურად ცვლის სამეტყველო როლებს (უსმენს სხვებს, სვამს/ პასუხობს შეკითხვებს).

ქართ.  I. 2. მოსწავლეს შეუძლია გადმოსცეს მარტივი ინფორმაცია მისთვის ნაცნობ თემებზე.

შედეგი თვალსაჩინოა, თუ მოსწავლე:

• მეტყველებისას იყენებს წინადადების მოდალობებს (თხრობას, შეკითხვას, თხოვნას, ბრძანებას) და შესაბამის ინტონაციას.

ქართ.  I. 3. მოსწავლეს შეუძლია მართლმეტყველების ელემენტარული წესების დაცვა.

შედეგი თვალსაჩინოა, თუ მოსწავლე:

• მკაფიოდ გამოთქვამს ბგერებს სიტყვაში;
• პაუზით გამოყოფს სიტყვებს ერთმანეთისგან;
• წინადადების დასრულებას გამოხატავს პაუზითა და შესაბამისი ინტონაციით.

ქართ. I. 4. მოსწავლეს შეუძლია მოისმინოს და გაიგოს ნაცნობ თემატიკაზე შექმნილი მცირე ზომის ტექსტები და გამოხატოს თავისი დამოკიდებულება.

შედეგი თვალსაჩინოა, თუ მოსწავლე:

• სვამს/პასუხობს შეკითხვებს მოსმენილ ტექსტთან დაკავშირებით;
• მონაწილეობს პერსონაჟის ჯგუფურ დახასიათებაში;
• მონაწილეობს ტექსტის სახელდახელო ინსცენირებაში, ირჩევს როლის შესატყვის ინტონაციასა და ჟესტ-მიმიკას.

ქართ. I. 7. მოსწავლეს შეუძლია წერილობითი კოდის გაშიფვრა.

შედეგი თვალსაჩინოა, თუ მოსწავლე:

• ხმამაღლა (მთლიანი სიტყვებით ან დამარცვლით) კითხულობს მარტივი წინადადებებით შედგენილ მცირე ზომის  ტექსტებს;
• წინადადების საზღვრების შესაბამისად აკეთებს პაუზას;
• აგრძელებს სხვის მიერ დაწყებულ კითხვას სათანადო ადგილიდან.

მოსწავლეთა მიერ შექმნილი რესურსი (ანიმაციები):

ამაყი ყვავილი – https://youtu.be/o4_–OaQMMw

პეპელა და ფუტკარი – https://youtu.be/vl1yG6KrRZ0

მარადმწვანე ხეები – https://youtu.be/ICeqY7kgjYQ

ორი მეგობარი – https://youtu.be/xB15ySt_h60

სირცხვილი აიცილა – https://youtu.be/r4NZb0_jw8Q