თანამედროვე უცხოელ ქართველოლოგთა შორის გამორჩეულია ცნობილი გერმანელი მეცნიერი, ქალაქ ოლდენბურგის უნივერსიტეტის პროფესორი ვინფრიდ ბოედერი.

ვინფრიდ ბოედერმა უკვე 80 წელს გადააბიჯა და  აქედან თითქმის 50 წელი მეცნიერი ქართულ-ქართველურ ენობრივ სინამდვილეს იკვლევს, რისი შედეგიც არის არაერთი გამოკვლევა ქართველური ენების სტრუქტურისა და ისტორიის მნიშვნელოვან საკითხებზე.

1974 წლის გაზაფხულზე ვინფრიდ ბოედერი პირველად ჩამოვიდა საქართველოში და აქ სექტემბრამდე დარჩა. მისი მასწავლებლები იყვნენ ძველ ქართულში – ივანე იმნაიშვილი, მეგრულში – ტოგო გუდავა, სვანურში – ალექსანდრე ონიანი, კონსულტაციებს უწევდნენ აკაკი შანიძე და ალექსანდრე ღლონტი. გერმანიის სამეცნიერო კავშირის (DFG) დახმარებით, ვინფრიდ ბოედერი ყოველ ორ წელიწადში ერთხელ რამდენიმე კვირით ჩამოდის საქართველოში, სადაც იგი ამ ხნის მანძილზე შინაურ კაცად, სასურველ სტუმრად იქცა საქართველოს ყოველ კუთხეში, რომლებიც მან ფეხით შემოიარა – კახეთი, თუშეთი, ხევსურეთი, სამტრედია (მისი პირველი მასწავლებლის ნიკოლოზ ჯანელიძის „მამულეთი“), ქუთაისი, შავი ზღვის სანაპირო…

ვინფრიდ ბოედერს ქართულის შესახებ არაერთი შრომა აქვს გამოქვეყნებული საქართველოსა და უცხოეთის სოლიდურ ჟურნალებში. მათგან შეიძლება გამოიყოს გამოკვლევა ქართული ზმნის ქცევის შესახებ (1969), ძველი ქართული ანბანის ანალიზი (1975), „მაქვს“ და „მყავს“ ქართველურ ენებში (1980), ქართველი ბერები ათონის მთაზე და ქართული სამწერლო ენის ისტორია (1983), „და“ -ს ხმარების ზოგიერთი თავისებურება ძველ ქართულ სალიტერატურო ენაში (1983), ქართველური ენების წოდებითის შესახებ (1985), ქართული და მონათესავე ენები ევროპის საზღვართან (1987), ხევსურული ანდაზების სტრუქტურისა და ინტერპრეტაციისათვის (1991), შენიშვნები მრავლობითის   -ეთ სუფიქსის შესახებ ძველ ქართულში (1992) და სხვა.

განსაკუთრებული მნიშვნელობისაა ვინფრიდ ბოედერის ის გამოკვლევები, რომლებიც ემსახურება ქართული ენისა და მწიგნობრობის მოაზრებას ზოგად კულტუროლოგიურ ასპექტში. უცხოელი მკვლევრის თვალი საინტერესოდ წარმოგვიდგენს ეროვნული თვითცნობიერების, ქრისტიანული კულტურისა და ენობრივი თვითგანსაზღვრის ურთიერთმიმართების პრობლემურ საკითხებს. ამ თვალსაზრისით აღსანიშნავია მისი გამოკვლევები: იდენტიტეტი და უნივერსალიტეტი (1994),  ენა და ვინაობა ქართველთა ისტორიაში (1997) და სხვა.

ვინფრიდ ბოედერი ნაყოფიერი მთარგმენობითი მოღვაწეობითაც გამოირჩევა. 1969 წელს მან ჰამბურგში გამოსცა გერმანული თარგმანი გიორგი კლიმოვის მონოგრაფიისა „კავკასიური ენები“, კომენტარებითურთ, ხოლო 1982 წელს გამოაქვეყნა გერმანული თარგმანი თამაზ გამყრელიძისა და გივი მაჭავარიანის მონოგრაფიისა „სონანტთა სისტემა და აბლაუტი ქართველურ ენებში“.

ვინფრედ ბოეფერი წლების განმავლობაში ასწავლის ქართულ ენას დაინტერესებულ სტუდენტებსა და მეცნიერებს.

ეს დიალოგი 2002 წელს ჩავიწერე და გაზეთ „ჩვენს მწერლობაშიც“ დაიბეჭდა, მაგრამ ახლა მინდა, რომ მას „ახალი სიცოცხლე“ მივანიჭო, – ქართველმა მასწავლებლებმა უნდა იცოდნენ იმ მეცნიერზე, რომელიც დღემდე დაუღალავად ემსახურება ქართული ენის მეცნიერულ შესწავლას და შეყვარებულია ქართველ ხალხზე და მის კულტურაზე;

ამჟამად „პენსიონერი“ ვინფრიდ ბოედერი თბილისის სტუმარია. მისი მასპინძელია აკადემიკოს გურამ თოფურიას ოჯახი, რომლის შესახებაც ინტერვიუს დროს ბატონი ვინფრიდი იტყვის: მათი წყალობით საქართველოში მე ნამდვილ სამოთხეში ვცხოვრობ.

–           ბატონო ვინფრიდ, როდის და როგორ დაინტერესდით ქართული ენით?

–           ეს დიდი ისტორიაა… დაიწყო იმ დროს, როდესაც ვმუშაობდი საკანდიდატო დისერტაციაზე „საშუალი გვარი ჰომეროსის ენაში“, 1961 წელს წავიკითხე გერჰარდტ დეეტერსის მონოგრაფია ქართული ზმნის შესახებ. პირველი ინტერესი ქართული ენისა  სწორედ მაშინ აღმეძრა.

–           ე.ი ქართული საშუალი გვარიდან დაიწყო ყველაფერი?

–           (იცინის)… შეიძლება, ყოველ შემთხვევაში, გარკვეული დროის შემდეგ დამავიწყდა ეს ყველაფერი, მაგრამ როდესაც გადავედი ჰამბურგში, სადოქტორო დისერტაციაზე მუშაობისას, რომელიც ლათინური სინტაქსის გენერატიულ თეორიას ეხებოდა, უკვე მაინტერესებდა ზოგადად ენათა ტიპოლოგია და მინდოდა მესწავლა რომელიმე არაინდოევროპული ენა, ამ მიზნით შევედი აღმოსავლეთმცოდნეობის ინსტიტუტში, სადაც პროფესორი ბერთოლდ შპულერი ზოგჯერ ქართულის კურსსაც კითხულობდა, თუმცა ძირითადად არაბულის სპეციალისტი გახლდათ.

ამ დროს ჰამბურგში ჩამოვიდა ქართველი ემიგრანტი, ყოფილი სამხედრო ტყვე, ნიკოლოზ ჯანელიძე, მან შპულერს თავისი სამსახური შესთავაზა ქართული ენის სწალების საქმეში. უნივერსიტეტში ხელსაყრელი მომენტი ხელიდან არ გაუშვეს და ნიკოლოზ ჯანელიძეს საშუალება მიეცა, ქართული ენა ესწავლებინა მსურველთათვის. მე, რა თქმა უნდა, მსურველთა სიაში აღმოვჩნდი.

–           ერთ-ერთ პირად წერილში თქვენ წერთ: „დასავლეთ ევროპის ქვეყნებში მცხოვრებთ, კავკასიური ენების გრამატიკოსთა უმრავლესობას, არ ჰყავთ მასწავლებლები. მე ბედმა გამიღიმა, ჰამბურგის უნივერსიტეტში გავიცანი ნიკოლოზ ჯანელიძე, რომელიც ასწავლიდა ქართულს. იგი წარმოშობით სამტრედიელია. მივმართე დახმარებისათვის. დიდი თანადგომა აღმომიჩინა, ჩემთვის საინტერესო კითხვებს პასუხი გასცა და ჩემი შემდგომი კვლევის მიმართულებაზე, შეიძლება ითქვას, დიდი ზეგავლენა მოახდინა“…

_ ბატონო ვინფრიდ, რამდენჯერმე შევესწარი, როდესაც ნიკოლოზ ჯანელიძეზე საუბრობდით, თქვენი ხმის ტემბრი და სახის გამომეტყველება ისეთი იდუმალი ნათლით იმოსებოდა… ასე მხოლოდ უახლოეს და საყვარელ ადამიანებზე საუბრობენ, ვფიქრობ, ბევრი საინტერესო მოგონება გაკავშირებთ.

–           ჩემთვის ბატონი ნიკოლოზი დაუვიწყარი მასწავლებელია. ყოველთვის ვამბობ, ის არც პროფესორი ყოფილა, არც მეცნიერული პრეტენზიები ჰქონდა, მაგრამ ცხოვრებაში ეს ყოველთვის არ არის მთავარი. იგი თავისი ქვეყნის ნამდვილი პატრიოტი გახლდათ, გამუდმებულად ენატრებოდა თავისი ქვეყანა და ხალხი და ამ სიყვარულს იმით გამოხატავდა, რომ ბევრ გერმანელს შესაწავლა ქართული ენა, ყოველთვის იდეებით იყო სავსე – გერმანულ სკოლებში შედიოდა და ქართულ ზღაპრებს ასწავლიდა ბავშვებს, მართავდა გამოფენებს, სამზარეულოს წიგნიც კი გამოსცა… მისი პიროვნების გავლენით მე შევიყვარე ქართული ენა.

–           დეეტერსმა მეცნიერული ინტერესი გაგიღვიძათ და ჯანელიძემ შეგაყვარათ ქართული, ასე იყო არა?

–           დიახ, დიახ, ბევრი დეტალი მითხრა, რაც მაინტერესებდა ქართულის შესახებ, ამავე დროს მიამბობდა საქართველოზე. იგი თავის დროზე სწავლობდა გორის პედაგოგიურ ინსტიტუტში, სადაც მისი მასწავლებელი იყო პროფესორი ალექსანდრე ღლონტი. მათ ხშირი მიწერ-მოწერა ჰქონდათ.

–           სხვათა შორის, ბატონო ვინფრიდ, მე ბატონი ალექსანდრე ღლონტის სტუდენტი ვიყავი. ბევრი რამისთვის მადლობელი ვარ მისი და იმისთვისაც, რომ პირველად ბატონმა ალექსანდრემ მიამბო თქვენ შესახებ. მახსოვს, სპეციალური ლექცია მიუძღვნა – გაგვაცნო თქვენი ქართველოლოგიური ინტერესები და გვესაუბრა თქვენს ნაშრომებზე… ეს ყველაფერი ალბათ სწორედ იმ მიმოწერიდან გამომდინარეობდა, თქვენ რო ახსენეთ.

–           მართლა? ძალიან სასიამოვნოა… ყოველ შემთხვევაში, ამ მიწერ-მოწერით დაიწყო ჩემი უფრო მჭიდრო კონტაქტი საქართველოსთან. თბილისში გამოვგზავნე ჩემი პირველი სტატია ქართული ზმნის ქცევის შესახებ, რომელიც გაასწორა ბატონმა ალექსანდრე ღლონტმა, გამომიგზავნა ჩემთვის საჭირო ლიტერატურა… ამ გზით დავუკავშირი და გავიცანი აკადემიკოსი აკაკი შანიძე.

–           როდესაც გხვდებოდათ, გერმანულად მღეროდა თურმა აკაკი შანიძე, – ბატონი ზურაბ სარჯველაძისაგან გამიგია…

–           (იცინის) ნამდვილად… სტუდენტობის დროს ბატონი აკაკი პეტერბურგიდან რამდენიმე თვით კენიგსბერგში იმყოფებოდა, სადაც ღრმად შეისწავლა გერმანული ენა.

–           რომელ სიმღერას მღეროდა?

–           კარგად აღარ მახსოვს… მგონი, ეს იყო სტუდენტების სიმღერა.

–           ბატონო ვინფრიდ, 1974 წელს პირველად ჩამობრძანდით საქართველოში. იყო რაიმე სხვაობა წარმოსახულ საქართველოსა და რეალურ საქართველოს შორის?

–           ყველაფერი ძალიან სასიამოვნო იყო…

–           გულწრფელად?

–           მთლად ყველაფერი არა, რა თქმა უნდა. მაშინ სასტუმრო „ივერიაში“ ვცხოვრობდი და შენობიდან რომ გამოვდიოდი, სულ ვხედავდი, რომ უკან კაცი მომდევდა. ძალიან შეწუხებული ვიყავი და ვურეკავდი ჩემს მეგობრებს, დახმარებოდნენ „იმ კაცს“ თავისი სამუშაოს შესრულებაში.

–           სხვათა შორის, გამახსენდა, ამასწინათ, „ენათმეცნიერების საკითხებში“ (#2, 2002 წ.), დაიბეჭდა თქვენდამი გამოგზავნილი აკაკი შანიძის წერილები. იქ ერთ-ერთ წერილში ამოვიკითხე, რომ აკაკი შანიძეს დაჭირვებია ლექსიკონისთვის ახლად ნათარგმნი გერმანული ბიბლია, ამასთან დაკავშირებით გწერთ: „… მე ვსთხოვე შარშან პროფესორ Assfalg – ს (Munchen), , რომ გამოეგზავნა ჩემთვის ახლად ნათარგმნი ბიბლია. მან პატივი დამდო და გამომიგზავნა, მაგრამ წიგნმა ჩემამდე ვერ მოაღწია. აქ ჰგონიათ, რომ მე ბიბლია სალოცავად  მინდა და არა სამეცნიერო მუშაობისთვის – ლექსიკონის შესადგენად.

ამიტომ, როცა თქვენ ამ შემოდგომაზე აქეთ იზამთ პირს, უმორჩილესად გთხოვთ, თან წამოიღოდ  die Sog.  ძალიან დაგიმადლებთ, შეიძლებოდა ფოსტითაც გამოგეგზავნათ თუ ზედ დააწერდით ჩემს სახელსა და გვარს, მაგრამ დარწმუნებული არა ვარ, რომ მივიღებ“.

–  ასე რომ, თქვენი „დაწუნებული რეჟიმით“ ვერც ქართველები ხეირობდნენ.

ბატონო ვინფრიდ, იქნებ თქვენს ქართველ მეგობრებზე გვესაუბროთ?

–           მეგობრებზე? რა ვთქვა… ძნელია (როგორც შევატყვე, ბ-ნ ვინფრიდს ძალიან უჭირს საყვარელ ადამიანებზე ხმამაღლა საუბარი _ ც.ბ.). საქართველოში ბევრი სასიამოვნო ადამიანი გავიცანი, ზოგთან მხოლოდ სამეცნიერო ურთიერთობა მაკავშირებს, ზოგი – ნამდვილი მეგობარია. ძალიან ბედნიერი ვარ, რომ ზურაბ სარჯველაძესა და ალექსანდრე ონიანთან მიწევს მუშაობა, ბატონი გურამ თოფურია ჩემი მასპინძელია და მისი ოჯახის სტუმართმოყვარეობის გამო საქართველოში ვცხოვრობ, როგორც ნამდვილ სამოთხეში. ამავე დროს მისი დიდი ბიბლიოთეკაც ჩემთვის მეორე სამოთხეა.

ძნელია ნამდვილ მეგობრებზე საუბარი… ეს ნიშნავს,რომ არც ჩემი სამსახური, არც ჩემი მეცნიერება და არც განსხვავება ქართველებსა და გერმანელებს შორის არ თამაშობს განსაკუთრებულ როლს ნამდვილ მეგობრობაში… ეს ადამიანური დონეა…

–           და ალბათ უნივერსალური დონეც, აქ დაძლეულია კულტურათა კონფლიქტი და განსხვავება ერებს შორის, როგორც ნამდვილ სიყვარულში საზოგადოდ.

–           ერთადერთი განსხვავება ქართველ და გერმანელ მეგობრებს შორის ის არის, რომ ჩემი ქართველი მეგობრები ადვილად და ხშირად ვერ ჩამოდიან ჩემთან, როგორც საჭიროა.

–           მაგრამ ვიცი, რომ თქვენი მიწვევით ჩამოდიან „კავკასიური ენობრივი პრობლემების“ სიმპოზიუმებზე. რას გვეტყვით ამ სიმპოზიუმების შესახებ?

–           ცნობილმა გერმანელმა მკვლევარმა კარლ ჰორსტ შმიდტმა ევროპაში (ბონის უნივერსიტეტში) საფუძველი ჩაუყარა სიმპოზიუმებს „კავკასიური ენობრივი პრობლემები“. 1985 წლიდან მან ხუთი ასეთი შეკრება ჩაატარა. სიმპოზიუმებს ესწრებიან ქართულ-კავკასიურ ენათა ამა თუ იმ პრობლემაზე მომუშავე მეცნიერები ევროპის სხვადასხვა ქვეყნიდან და ცხადია ქართველი მკვლევარებიც. პროფესორ შმიდტის პენსიაზე გასვლის შემდეგ ჩვენ შევთანხმდით და ამ სიმპოზიუმებს მე ვხელმძრვანელობ. ოლდენბურგში ჩატარდა VI კონფერენცია, რომელიც მიეძღვნა სვანურის პრობლემებს (1995), VII – ხევსურულს (1997), VIII – მეგრულ-ლაზურს (1999), IX – თუშურს (2001). სიმპოზიუმების მიზანი ის იყო, რომ კავკასიელი სტუმარი ჩამოსულიყო. იმ წლებში, რომ ქართველები ჩამოდიოდნენ, ჩემი მონდომებით ხდებოდა, რადგან მე მიჭირს რუსული ენა, ქართველი მეცნიერი მერჩია, ამიტომ მოველაპარაკე ორგანიზატორებს, რომლებიც აფინანსებდნენ სიმპოზიუმს, და ვიწვევდი ქართველებს. სიმპოზიუმზე მთავარი თემა შეირჩეოდა სტუმრის მიხედვით (თუშური, სვანური, ლაზური…) დანარჩენები იყო ჩვეულებრივი გამოკვლევები კავკასიურ ენობრივ პრობლემებთან დაკავშირებით. ახლა ვაპირებ წაკითხული მოხსენებების გამოქვეყნებას.

–           შემდეგი სიმპოზიუმი როდის შედგება და რა იქნება შემდეგი თემა?

–           თქვენ დაგავიწყდათ, მე პენსიაზე გავედი! ამ სიმპოზიუმებს ალბათ სხვა გააგრძელებს სხვა ქალაქში.

–           ბატონო ვინფრიდ, ძალიან დამაინტერესა თქვენმა გამოკვლევებმა: „იდენტიტეტი და უნივერსალიტეტი“ და „ენა და ვინაობა ქართველთა ისტორიაში“. ქართველებისთვის ალბათ ძალიან მნიშვნელოვანია უცხოელის თვალით დანახული ეს პრობლემა. იქნებ გვესაუბროთ ამის შესახებაც?

–           საერთოდ, და ეს არის საერთაშორისო მოვლენა, ენის ისტორია ნიშნავს ენის ფორმების ისტორიულ ახსნას, გამოკვლევას. მე დამაინტერესა, ქართველისათვის რას ნიშნავდა ქართული. რა თქმა უნდა დედაენა არის ბუნებრივი მოვლენა და მასზე არავინ ფიქრობს, ვიდრე პრობლემა არ იჩენს თავს. ქართულ სინამდვილეში სხვადასხვა საუკუნეში ენას სხვადასხვა ფენისთვის განსხვავებული მნიშვნელობა ჰქონდა, თუმცა ამის გამოკვლევა ძალიან ძნელია, რადგან შუასაუკუნეთა ტექსტებში ამაზე პირდაპირ არ ლაპარაკობენ. მაგრამ მაინც მოიძებნება ზოგიერთი საინტერესო შენიშვნა ძველქართულ ტექსტებში.

ასეთია გიორგი მერჩულეს „გრიგოლ ხანძთელის ცხოვრებიდან“ შემდეგი დეტალი: “ქართლად ფრიადი ქუეყანაი აღირაცხების, რომელსაცა შინა ქართულითა ენითა ჟამნი შეიწირვის და ლოცვაი ყოველი აღესრულების“. რას ნიშნავს ეს? ეს ნიშნავს, რომ ქართულ ენას უკვე პრობლემა გაუჩნდა, სხვა შემთხვევაში ენაზე ლაპარაკს არ დაიწყებდნენ ქართველები. მაშასადამე, ენა ქართული სახელმწიფოებრიობის მნიშვნელოვანი ნიშანი იყო.

შემდეგ მთაწმინდელთა ტექსტებში არის ასეთი ადგილები; მაგალითად: საქართველოს მეფემ მიწერა ბერებს: ჩვენ გვინდა ბევრი ქართული წიგნი გვქონდეს. რისთვის უნდოდათ? ადმინისტრაციისთვის არ იყო საჭირო. ეტყობა, მეფეებმა შექმნეს საქართველოს სამეფო, როგორც სახელმწიფო, მათთვის მნიშვნელოვანი გახდა ენა. არა მხოლოდ ის ფაქტი, რომ ქართულად ლაპარაკობდნენ, არამედ წიგნი გახდა საჭირო, ვინაიდან წიგნს უფრო დიდი მნიშვნელობა ჰქონდა ამ კულტურულ სამყაროში.

გასაოცარია ბერების მოღვაწეობა, რომლებიც უცხოეთში ცხოვრობდნენ, ჩაკეტილ სამყაროში და ქართულად წიგნებს ჰქმნიდნენ. როგორც ჩანს, უცხო ქვეყანაში მშობლიური ენის ძალა უფრო მეტად მოქმედებს.

მე შევაგროვე ბევრი მასალა, საიდანაც ჩანს, თუ რას ფიქრობდნენ ქართველები თავის ენაზე. შევისწავლე XVII საუკუნეში ქართულად თარგმნილი წიგნები. მათ არა მხოლოდ პრაქტიკული დანიშნულება ჰქონდათ (მაგ. მედიცინის წიგნი), არამედ ქართველები დაინტერესებული იყვნენ ქართულ ენაზე წიგნების არსებობით, რადგან წიგნი მაინც განათლებისთვისაა დანიშნული.

მაქვს პროექტი, დავწერო წიგნი, რომელშიც თავს მოიყრის ყველაფერი, რაც ვიცი ქართველთა ენობრივი თვითშეგნების შესახებ.

–           როგორ წარმოგიდგენიათ ქართული ენობრივი კულტურა იმ კულტურებს შორის, რომლებსაც იკვლევთ?

–           ქართველებმა თავისი ისტორიის განმავლობაში ბევრი სხვადასხვა კულტურა შეითვისეს – ბერძნული კულტურა, აღმოსავლური კულტურა… ეს არის ქართული კულტურის თვისება.

–           თავისიც ხომ ჰქონდათ რაღაც…

–           თავისი, რა თქმა უნდა, მაგრამ ეს ყველგან ევროპაში ასეა. მაგალითად: გერმანული კულტურა რა არის? გერმანულმა კულტურამ შეითვისა – რომაული, ლათინური, ფრანგული სამყაროს კულტურები, „სუფთა“ ყოველთვის უინტერესოა. მთავარია ინტეგრაციის პროცესი…

–           განსხვავებულია თქვენთვის ცნებები: „სუფთა“ და „ინდივიდუალური“?

–           ინდივიდუალირიც არის სხვადასხვა კულტურის ნაერთი, მხოლოდ განსაკუთრებული ნაერთი. რა თქმა უნდა, არსებობს ქართული ტრადიცია, ქართული მწერლობა, ეს ყოველთვის მთავარი ფაქტორია, თქვენი ტრადიცია, მაგრამ…

–           მაგრამ ტრადიციაც მაინც „სუფთა“ არ არის?

–           „სუფთა“ არასოდეს არაფერი არ არის კულტურებში, არც არსებობს.

–           ბატონო ვინფრიდ, 1999 წელს თქვენ იმოგზაურეთ სვანეთში, მივლინების დროს განუწყვეტლივ სწავლობდით თქვენთვის საინტერესო ენობრივ მოვლენებს. რას იკვლევდით?

–           სხვა საგნების გარდა სვანურში მაინტერესებდა სხვათა სიტყვის ნაწილაკების ხმარება და გამოვიდა, რომ დღევანდელი მეტყველება უკვე განსხვავდება ოციანსა თუ ოცდაათიან წლებში ჩაწერილი ტექსტებისაგან სალიტერატურო ქართულის გავლენით… სვანურში ვმუშაობდი ბატონი ალექსანდრე ონიანის დახმარებით, აქ უფრო რთულადაა საქმე, ვიდრე ქართულში, თუმცა ქართულშიც აღმოჩნდა სირთულეები, რაც ჯერჯერობით აღწერით გრამატიკებში არ გაუანალიზებიათ. აი, ასეთი წინადადება ნოდარ დუმბაძესთან: „ვინა ვარო, – არ თქვა?“ ე.ი ეს ო არ არის ნამდვილი სხვათა სიტყვის გადაცემა. „ვარ“ კი არის, მაგრამ შერეული გადაცემაა, ეს ძალიან საინტერესო თეორიული საკითხია. ქართველოლოგიაში ჩემი კვლევის საფუძველი არის ყოველთვის თქვენი ძალიან მდიდარი და მნიშვნელოვანი ნაშრომები, როგორებიცაა ბატონი აკაკი შანიძის „ქართული ენის გრამატიკის საფუძვლები“, ან ლეო კვაჭაძის ძალიან სასარგებლო წიგნი ქათულ სინტაქსზე და ა.შ.

ჩემი ძირითადი ინტერესია ქართველურ ენათა საერთო განვითარება ტიპოლოგიური თვალსაზრისით.

–           თქვენ სისტემატიურად ბეჭდავთ ევროპულ და ამერიკულ ჟურნალებსა და კრებულებში რეცენზიებს საქართველოში გამოსული ენათმეცნიერული ლიტერატურის შესახებ. 80-იანი წლების „ბედი ქართლისას“ ნომრებში მიგყავდათ რუბრიკა „წიგნები საქართველოდან“ (ენათმეცნიერება). ამჟამად როგორ არის „ბედი ქართლისას“ ბედი?

–           ამჟამად ცუდად, ყოველ შემთხვევაში, ასე ვიცი. მოგეხსენებათ, რომ „ბედი ქართლისა“ კალისტრატე სალიას საკუთარი მოღვაწეობის შედეგია, მისი გარდაცვალების შემდეგ შეიქმნა სხვა ჟურნალი – ქართული ენისა და კავკასიური ენების მიმომხილველი თუ ძიებანი, რამდენიმე ნომერი ნამდვილად გამოვიდა, „ბედი ქართლისას“ ნაცვლად. ბოლო ხუთი წელია აღარაფერი გამოსულა. არ ვიცით, რატომ, შეიძლება გამომცემელი გიორგი შარაშიძეა შეუძლოდ. გიორგი შარაშიძე ენათმეცნიერი გახლავთ, მრავალი საინტერესო წიგნის ავტორი ქართულ მითოლოგიაზე. საერთოდ, უბიხური ენის სპეციალისტია. არ ვიცი, შეიძლება ერთ მშვენიერ დღეს კიდევ გამოიცეს, მაგრამ სისტემატიურად გამოდის ჟურნალი „გეორგიკა“, ქალაქ კონსტანსში; ჟურნალის რედკოლეგია გერმანულ-ქართულია ან ქართულ-გერმანული, როგორც გნებავთ, ერთი სიტყვით, საერთო პროექტია. დღემდე მისი მთავარი რედაქტორია გერმანელი ქართველოლოგი ჰაინც ფენრიხი, რომელიც იენის უნივერისიტეტის პროფესორია.

–           რას გვეტყვით ქართველოლოგიურ სკოლებსა და მის მომავალზე?

–           ქართველოლოგიური სკოლა გერმანიაში ტრადიცია უფროა, ვიდრე სკოლა. ჩვენთან, და საერთოდ ევროპაში, ორი კათედრაა, სადაც საერთოდ სისტემის მიხედვით ისწავლება კავკასიური ენები – ეს არის, რამდენადაც ვიცი, იენა და ლონდონი; ქართველოლოგია და კავკასიოლოგია ზოგადად, ბოლო ათწლეულების მანძილზე სახიფათო სიტუაციაშია, რადგან რეგულარული კათედრები არ არსებობს, ყველაფერი დამოკიდებულია იმაზე, თუ ვის დააინტერესებს ეს ენები. საერთოდ, ესენი არიან ინდოევროპეისტები და ზოგადი ენათმეცნიერების სპეციალისტები. მაგალითად, ბრწყინვალე ენათმეცნიერი ჰანს ფოგტი, ნორვეგიაში, რომანისტი გახლდათ, ჰუგო შუხარტი, რომელიც ალბათ მეტ-ნაკლებად ცნობილია საქართველოში, ასევე რომანისტი იყო, გერჰარდტ დეეტერსი, ერთ-ერთი დიდი კავკასიოლოგი, შედარებითი ენათმეცნიერების პროფესორი გახლდათ ბონში. მაგრამ მე ოპტიმისტი ვარ და მჯერა, რომ ყოველთვის იყვნენ და იქნებიან მეცნიერები, რომლებსაც დააინტერესებთ ქართული ენა, როგორც განსაკუთრებული სტრუქტურისა და კულტურის წარმომადგენელი. იმედი მაქვს, ზოგადი ენათმეცნიერების სპეციალისტებს დააინტერესებთ ეს ენა, როგორც ერთ-ერთი ყველაზე ცნობილი არაინდოევპორული ენა, ენათმეცნიერებაში კარგად რომ არის აღწერილი.

–           ერთ-ერთ ადრინდელ წერილში წერთ: „პენსიაზე გასვლის შემდეგ მინდა განვახორციელო ჩემი ძველთაძველი ოცნება, დავწერო ქართველურ ენათა შედარებით სინტაქსზე, რომლის მასალების შეკრება საქართველოში ჩემი პირველი ვიზიტის დროს 1974 წელს დავიწყე, საცხოვრებლად ოლდენბურგში დავრჩები, მას არ მივატოვებ“.

შეიცვალა რამე პენსიაზე გასვლისას? როგორი იქნება თქვენი ცხოვრების რიტმი 65 წლის მერე?

–           ჯერ არ ვიცი, მაგრამ მე მგონი, დიდი განსხვავება არ იქნება. რა თქმა უნდა, ვაპირებ გამოვცე „ქართველურ ენათა შედარებითი სინტაქსი“, – ეს ჩემი დიდი „ფორიაქია“, სხვა, პატარ-პატარა „ფორიაქებიც“ მაქვს… ზამთარში გავაგრძელებ ლექციების კურსს ბრემენის უნივერსიტეტში, წავიკითხავ ზოგად ენათმეცნიერებას, ოლდენბურგშიც შემეძლო წამეკითხა, მაგრამ დრო მეკარგება ბევრი ინგლისურზე… ისე, სწავლება სხვა სიხარულია…

–           თქვენი დრო სულ წუთებით გაქვთ განაწილებული, ახლაც საათზე იხედებით, უნივერსიტეტში შეხვედრაზე გაგვიანდებათ, თუმცა ბატონი გურამ თოფურია გამშვიდებთ, დრო ჯერ კიდევ გაქვთ დიალოგისთვისო. ბატონო ვინფრიდ, სულ ამ რეჟიმით ცხოვრობთ?

–           საერთოდ კი! სხვანაირად როგორ შეიძლება?! (იცინის).

–           როცა ეს დიალოგი დაიბეჭდება „ჩვენი მწერლობის“ ფურცლებზე, თქვენ უკვე გერმანიაში იქნებით. მინდა საქართველოდან განსაკუთრებული პატივისცემით და სიყვარულით მივესალმო თქვენს მეუღლეს – ქალბატონ დორის ბიურელს და თქვენთან ერთ-ერთ შეხვედრაზე წარმოთქმული ბატონი ალექსანდრე ონიანის სიტყვები მოვიშველიო: „… ვინც კი ერთხელ მაინც მოხვედრილა ბატონი ვინფრიდისა და ქალბატონი დორისის გარემოცვაში, ვერასოდეს დაივიწყებს იმ სითბოს, მზრუნველობასა და სიყვარულს, რაც ამ გარემოცვისაგან მიიღო… ჩვენ, უკლებლივ ყველა ქართველმა სტუმარმა, ბატონი ვინფრიდისა და ქალბატონი დორისის ოჯახში ვიგრძენით გასაოცარი სითბო, მზრუნველობა და სტუმრის შეუდარებელი სიყვარული. უზომო მადლობა მათ ყოველივე ამისთვის“.

თქვენ ხომ არ მიმართავდით აქედან თქვენს მეუღლეს?

–           იცით, მთავარი ის არ არის, რომ ჩემმა მეუღლემ გამიგო. ჩემი სამეცნიერო და ორგანიზატორული მუშაობის გამო ყოველთვის ცოტა დრო მრჩებოდა პირადი ცხოვრებისთვის. ეს ხომ ბევრს ნიშნავს, რომ მეუღლემ გაიგო ჩემი ინტერესები  და თანაც ყოველმხრივ მომეხმარა როგორც მუშაობაში, ასევე სტუმართა დახვედრაში.

–           ბატონო ვინფრიდ, ხვალ მიემგზავრებით. გზას დაგილოცავთ…სივრცე და მანძილი, რომელიც თქვენსა და თქვენს ქართველ მეგობრებს შორის გაიზრდება, ვიცი სიყვარულით ამოივსება. ისიც ვიცი, ეს სიყვარული ხვალ თუ ზეგ უკან მოგაბრუნებთ.

ესაუბრა

ცირა ბარბაქაძე

წერილი მეორე – გიორგი ოვაშვილის ფილმი „სიმინდის კუნძული“

გიორგი ოვაშვილის მიერ გადაღებული ფილმის, „გაღმა ნაპირის“, ნახვის შემდეგ ისეთი შთაბეჭდილების ქვეშ მოვექეცი, როდესაც ხუთი წლის შემდეგ შევიტყვე, რომ იმავე რეჟისორმა ისევ აფხაზეთის თემატიკაზე შექმნილი მეორე ფილმიც გადაიღო, ახალი ფილმის სანახავად მეტი სტიმული გამიჩნდა. სამწუხაროდ, სანამ მხატვრულ ფილმს ვნახავდი, ჯერ ტელევიზიით მოვისმინე, რომ ფილმი ჩვენს პარლამენტარებს უნახავთ და ზოგიერთი მათგანი აღშფოთებულიც კი დარჩენილა მასში წარმოჩენილი პედოფილიის ელემენტებით. რადგან შეფასება პროფესიონალ კინოკრიტიკოსებს კი არა, პოლიტიკოსებს ეკუთვნოდათ, არ გამინელდა გიორგი ოვაშვილის ნაშრომის მიმართ ინტერესი და პარლამენტარების შეფასებამ არ გამიქრო სურვილი, „სიმინდის კუნძული“ მენახა. კიდევ კარგი, ზოგიერთი პარლამენტარისგან განსხვავებით, ჩემი რეაქცია იმ ჟიურის წევრთა შეფასებას დაემთხვა, რომლებმაც გადაწყვიტეს, რომ ფილმი ოვაციებს და დამსახურებულ ჯილდოებს იმსახურებს.

ვიცი, რომ კარგ მაყურებლებს ჩემგან მითითებების მიცემა არ სჭირდებათ, რას მიაქციონ ყურადღება ფილმის ნახვისას; კარგ მაყურებლებს არც იმის განმარტება უნდათ, რატომაა „სიმინდის კუნძული“ არაჩვეულებრივი ფილმი. მაგრამ, მიუხედავად ამის, წერილს მაინც ვწერ და მას ერთადერთი მიზანი გააჩნია – მინდა, ქართული ენისა და ლიტერატურის მასწავლებლები დავაინტერესო, სულ ცოტა, რამდენიმე საათი მაინც დაუთმონ აფხაზეთის თემატიკაზე შექმნილ ნაწარმოებებს, იქნება ეს წიგნი თუ ფილმი. ჩემს სარეკომენდაციო ფილმებს შორისაა სწორედ გიორგი ოვაშვილის ფილმები. ვინაიდან „გაღმა ნაპირი“ ნუგზარ შატაიძის იმ მოთხრობას ეფუძნება, რომელიც ისედაც შესულია სასწავლო პროგრამაში და მის ნახვას ალბათ ისედაც ურჩევენ ხოლმე მასწავლებლები თავიანთ მოსწავლეებს, როდესაც ამ მოთხრობას გადიან, მე მხოლოდ მეორე ფილმზე, „სიმინდის კუნძულზე“ შევაჩერებ ქართული ენისა და ლიტერატურის მასწავლებლების ყურადღებას. ჩემი აზრით, ამ ფილმის სასწავლო რესურსად გამოყენების შემდეგ ისინი არა მარტო აფხაზეთის თემატიკის წინა პლანზე წამოწევას მოახერხებენ, არამედ შეძლებენ, აუხსნან მოსწავლეებს, რას წარმოადგენს ხელოვნების ენა და როგორ განსხვავდება, შესაძლებლობების მიხედვით, ხელოვნების ორი დარგი – მწერლობა და კინო  ერთმანეთისგან. ლიტერატურის მასწავლებლები შეძლებენ დასვან საინტერესო შეკითხვები, ისეთები, როგორიცაა: რომელი უფრო შეზღუდულია გამოხატვის თვალსაზრისით, კინო თუ ლიტერატურული ტექსტი; ეხმარება თუ ხელს უშლის, ზღუდავს თუ უფრო ფართო ასპარეზეს აძლევს ვიზუალიზაცია მაყურებელს, აღიქვას სათქმელი; მხატვრული ტექსტი სიტყვაა, კინო კი კადრი, მაგრამ კადრს ხშირად  ახლავს დანამატის სახით სიტყვა, მუსიკა, ფერი – არის თუ არა ამის გამო კინო ტექსტზე უფრო მოსახერხებელი შემოქმედისთვის, თავისი მესიჯი მიიტანოს უფრო სრულყოფილად და დაუზიანებლად აუდიტორიამდე. ამ კითხვებზე დასაფიქრებლად და სასაუბროდ ნამდვილად სასარგებლოა, გამოვიყენოთ გიორგი ოვაშვილის „სიმინდის კუნძული“, რადგან ფილმში მინიმუმამდეა დაყვანილი დიალოგები, ფილმში არაა ფერების სიჭარბე და არც მუსიკა ამძაფრებს შთაბეჭდილებას. ავტორის სათქმელი კადრებით და არა სიტყვებითაა გადმოცემული, თანაც ფილმი იმავე მხატვრულ საშუალებებს იყენებს, რომელსაც იყენებს ხოლმე ლიტერატურა. ეს მხატვრული საშუალებებია მეტაფორა, ალეგორია და სიმბოლო. მეტაფორა გამოიტანა რეჟისორმა ფილმის სათაურად. ავხსნათ, რისი მეტაფორაა ფილმის სათაური.

„სიმინდის კუნძული“ ფილმის სიუჟეტად ერთ საინტერესო მოვლენას იყენებს, მისი  ამოსავალი ამბავი მარტივია და ეს მარტივი ამოსავალი ამბავი პირველივე კადრებიდან  იქცევა მეტაფორად. თურმე მდინარე ენგურს გაზაფხულზე მთებიდან ჩამონაშალი ჩამოაქვს, რომელიც დროებით კუნძულებს წარმოქმნის. ეს ჩამონაშალი იმდენად ნოყიერია, რომ მას სიმინდის დასათესად იყენებენ ადგილობრივები, მდინარე ენგურის სანაპიროებზე მაცხოვრებლები. შემოდგომაზე დროებით წარმოქმნილი კუნძულები ისევ იშლება და მათ ადგილს ისევ მდინარის წყალი იკავებს. ჩემი აზრით, გაზაგხულზე შექმნილი ახალი კუნძული აფხაზეთის მეტაფორაა. სწორედ ამის სათქმელად გამოიყენა ეს ამბავი რეჟისორმა ფილმის ცენტრალურ ამბად. არ სჭირდება დამატებითი სიტყვები, ფერები, მუსიკა, განმარტებები ფილმს. ყველაფერი მინიმუმამდეა დაყვანილი. სათქმელს კადრები ამბობს. რეჟისორმა და სცენარის ავტორებმა ფილმი ასეც დაიწყეს: მდინარე ენგურმა გაიკეთა დროებითი კუნძული. მის საძებნელად გამოსული ასაკოვანი მამაკაცი ნავით დაცურავს ენგურში და ბოლობოლო მიაგნებს სასურველ კუნძულს. კუნძულზე გადასული პეშვით აიღებს მადლიან მიწას და გემოს უსინჯავს, ხვდება, რომ გამოადგება მიზნისთვის და შეუდგება საქმეს: ჯერ ფაცხას წამოჭიმავს, მერე დათესავს სიმინდს, მერე ყოველდღიურად შრომობს, მოსავალი რომ მოიწიოს. ამ ყველაფერში მამაკაცს შვილიშვილი ეხმარება. გოგონა ბაბუას მხარდამხარ შრომობს, არ ერიდება მძიმე საყოფაცხოვრებო პირობებს. ფაქტია, რომ ბაბუას და გოგონას მატერიალურად უჭირთ, მათთვის ეს კუნძული უკანასკნელი იმედია, ცოტა მაინც გაიმართონ წელში. და რომ არა ეკონომიკური სიდუხჭირე, ამ საქმეს არც წამოიწყებდნენ. მით უმეტეს, რომ კუნძული კი არის ე.წ. ნეიტრალურ ადგილას, მაგრამ იქ ყოფნა მაინც სახიფათოა თავზეხელაღებულ ჯარისკაცებთან, პატრულთან, მესაზღვრეებთან სიახლოვის გამო. სახიფათო ამ კუნძულზე ყოფნა გოგონასთვისაა, ქალიშვილისთვის, რომელმაც, ეს ესაა, ქალობაში უნდა შეაბიჯოს. როგორ დაიცავს ბაბუა შვილიშვილს, რამე რომ მოხდეს? ვერანაირად. თავდაცვა ორივეს სიკვდილის ტოლფასი იქნება. ამიტომ აჯობებს, თუკი არაფერი მოხდება. ამიტომ აჯობებს, თუკი ჩუმად იქნებიან, იმდენად ჩუმად, რომ არავინ შეაწუხონ, არავის ზედმეტი ყურადღება არ მიიქციონ. ეს სიჩუმე მაყურებლისთვის ცოტათი მომაბეზრებელიც არის. მაგრამ ასეც უნდა იყოს. სიჩუმემ დამთრგუნველად უნდა იმოქმედოს მაყურებელზე, რადგან სხვაგვარად მაყურებელი არ დაფიქრდება, რისი მიმანიშნებელია ეს სიჩუმე და მას გაუჭირდება ფილმის სათქმელის ამოცნობა.

ვინ არის ბაბუა და ვინ არის შვილიშვილი. სად არიან გოგონას მშობლები. მაყურებელს მხოლოდ ვარაუდის გამოთქმა შეუძლია. რამდენიმე ფრაზის წყალობით, გასაგები ხდება, რომ ნეიტრალურ წყლებში დროებით კუნძულზე მოსული ბაბუა და შვილიშვილი ეროვნებით აფხაზები არიან. ვინც იცის ფილმის უკანა ისტორია (აფხაზეთის ომი), ის ხვდება, რომ კაცმა შვილი და რძალი ან სიძე და ქალიშვილი, სავარაუდოდ, ომში დაკარგა. ვინც არ იცის ომის ისტორია (არაქართველი და არააფხაზი მაყურებელი), ის ორმხრივი, აფხაზური და ქართული პატრულის დანახვის შემდეგ ხვდება, რა მოვლენები უძღოდა ორსულიანი ოჯახის ამჟამინდელ გაჭირვებას. დიდი გამჭრიახობა არ უნდა იმის გამოცნობას, რომ ორსულიანი ოჯახი ადრე მინიმუმ ოთხსულიანი მაინც იქნებოდა და რომ არა ომი, არც ასაკოვან მამაკაცს და არც გოგონას დასჭირდებოდა მშვიდობიანობის ჟამს ლუკმაპურის მოსაპოვებლად ასეთი სარისკო წამოწყების სისრულეში მოყვანა.

მაგრამ ფილმს და, მით უფრო, კარგ ფილმს, მხოლოდ მასში განვითარებული ისტორია ვერ მოუტანს დამსახურებულ ჯილდოებს და მაყურებლის მოწონებას. ფილმი მხატვრული ენით ფასდება, კიდევ უფრო დასაფასებელია ფილმი, როცა სათქმელის ამოსაცნობად დააფიქრებს მაყურებელს. რისი თქმა უნდა ფილმის შემოქმედებით კოლექტივს? ამ კითხვაზე პასუხის გასაცემად, უნდა დავუკვირდეთ პერსონაჟებს. აფხაზი ბაბუაც და მისი შვილიშვილიც ალეგორიულად აფხაზეთს წარმოადგენენ. ვის უნდოდა დამოუკიდებლობა? ძველ თაობას, გოგონას ბაბუას თაობას. რა მიიღო ძველმა თაობამ საეჭვო თავისუფლებით? რა მოუტანა საეჭვო თავისუფლებამ ახალ თაობას? ღირდა კი შეწირული შუა თაობის სიცოცხლის ხარჯზე ეს საეჭვო თავისუფლება? რა მიიღო ძველმა თაობამ თავისუფლებით? ფილმისთვის მნიშვნელობა არა აქვს ზუსტი ასაკების გამოანგარიშებას, რადგან ფილმი ზოგადსაკაცობრიოა. ნებისმიერი ომის უპირველესი მონაპოვარია განადგურებული შუა თაობა. სწორედ ეს ჩანს ფილმში. და მეორე მონაპოვარი არაღიარებული სახელმწიფოა, რომელიც არც არის და ვერც იქნება საქმეში ჩახედული ადამიანებისა და სახელმწიფოების მიერ სრულუფლებიან წევრად მიღებული. ის სიმინდის დროებით კუნძულს წააგავს, ერთი შეხედვით, ნოყიერია, მაგრამ მას მყარი ფესვები არ გააჩნია, ის გაზაფხულის გაგიჟებული მდინარის მოტანილია, რომელსაც ისევ მდინარე, ოღონდ ახლა უკვე შემოდგომის წვიმებით გავსებული, წაიღებს. იციან პერსონაჟებმა, რომ საშიშია ამ კუნძულზე ცხოვრება, მაგრამ სხვა გზა არა აქვთ. იციან ნამდვილი ომის მოქმედმა პირებმა, რომ, რაც მიიღეს, როგორი გზითაც მიიღეს, არასწორია, მაგრამ უკან დასახევი გზა მათ არა აქვთ. მათ ისიც იციან, რომ შუა თაობის სიკვდილში დამნაშავე ოდესღაც მტრულ მხარედ მოაზრებული ქართველი კი არაა, არამედ ძველი თაობაა დამნაშავე შუა თაობის წაქეზებაში. იმის ნაცვლად, რომ სიყვარული ესწავლებინა ძველ თაობას შვილებისთვის, მათ სიძულვილი ასწავლეს და დაღუპეს. მაყურებელს უფლება აქვს იფიქროს, რომ გოგონას მშობლების სიკვდილში ქართველები არიან დამნაშავეები, მაგრამ მაყურებელი ხედავს, რომ ბაბუა იფარებს ქართველ დაჭრილ ჯარისკაცს. რატომ? ჰუმანურობაა ამის მიზეზი? არა. ბაბუა იმიტომ იფარებს დაჭრილ ჯარისკაცს, რომ ის მას და მისი სახით იმ ჯარისკაცსაც, რომელმაც გოგონას მშობლები მოუკლა, პატიობს. და ეს პატიებაა ყველაზე მთავარი. მან იცის, რომ საპატიებელიც არაფერია. არასწორად განვითარებულმა მოვლენებმა იმსხვრეპლეს გოგონას მშობლები და მათ სიკვდილში დამნაშავე რომელიღაც მეომარი კი არაა, არამედ ის მეომარი ტყვიასავით ბრმაა, ის მეომარი მხოლოდ იარაღია, რომელიც წარსულში უნდა დარჩეს, თუ მომავალი გინდა. ფილმი წარსულში ტოვებს ძველ, მეოცე საუკუნის ოთხმოცდაათიანი წლების ჯარისკაცს და უნდა, მაყურებელმა გაიაზროს, რომ ეს ახალი, ოცდამეერთე საუკუნის ჯარისკაცი, რომელიც სიმინდის დროებით კუნძულზე მოხვდება, სულ ჯარისკაცი კი არ იქნება, ის ჩვეულებრივი ადამიანი გახდება ფორმის გარეშე. და ეს ტრანსფორმაცია მაყურებლის თვალწინ ხდება, ჯარისკაცი, რომელსაც ჯერ კიდევ აცვია ფორმა, ჩვეულებრივ ადამიანად იქცევა. ის არ სძულთ ფორმის გამო, ის ჩვეულებრივი ადამიანია. ჩვეულებრივ ადამიანს სიყვარულის უფლებაც ხომ აქვს, ხომ აქვს უფლება, შეუყვარდეს გოგონა, რომელიც მალე შეაბიჯებს ქალობაში? გოგონასაც ხომ აქვს უფლება, შეუყვარდეს ჩვეულებრივი ადამიანი, რომელიც სულ ჯარისკაცი ხომ არ იქნება? მაგრამ, სამწუხაროდ, ჯერ ადრეა სიყვარულისთვის. ჯერ კიდევ ადრეა, ფორმა გაიხადოს ჯარისკაცმა და სიყვარულზე იფიქროს. ჯერ კიდევ ადრეა, გოგონას შეუყვარდეს, რადგან მას ხომ ჯერ არ შეუბიჯებია ქალობაში. ბაბუა გოგონას კუნძულიდან გაისტუმრებს, რათა აღკვეთოს ჯერ კიდევ ფორმიანი ქართველისა და აფხაზი გოგონას ურთიერთობა. ჯერჯერობით არაფერ კარგს არ უქადის არცერთ მხარეს ეს ურთიერთობა. პერსონაჟების თავს დატრიალებული მოვლენების წყალობით ალეგორია გასაგები ხდება.

მაგრამ ყველაზე უფრო გულისმომკვლელი ფილმის დასასრულია. გაზაფხულზე მთის ჩამონაშალით დროებით წარმოქმნილი სიმინდის კუნძული იქამდე იშლება, სანამ ამ კუნძულის დროებით ბინადრებს ჰქონდათ გათვლილი მასზე ცხოვრება. სიმინდის კუნძულს იქამდე წაიღებს შემოდგომის თავსხმა წვიმებისგან ადიდებული მდინარე, სანამ ბაბუა და შვილიშვილი მოსავლის დაბინავებას მოასწრებენ. ალეგორია აქაც გასაგებია. ძველი თაობის ტრაგიკულ ხვედრს ფილმის გადამღები კამერა აჩვენებს: ბაბუა ეწირება სტიქიას, რომელთან გამკლავება წარმოუდგენელია, როცა უმყარსაფუძვლო დროებით კუნძულზე ცხოვრობ. გოგონას ბედი, რომელიც მოასწრებს ნავში ჩაჯდომას, უცნობია. გადამღები კამერა მისკენ არაა მიმართული და მაყურებელი ვერ ხედავს, მოასწრო თუ არა მან სოფლამდე მისვლა. მაყურებელს იმდენად მოსწონს გოგონას პერსონაჟი, რომ ის იმედს იტოვებს, რომ გოგონა გააღწევს ნაპირზე და მას მომავალში მაინც ექნება ყველაფერი კარგად. თუმცა მაყურებელი ვერ ხედავს გოგონას ნავს, რადგან ამ დროს ოპერატორის კამერა ბაბუას გვიჩვენებს, იმედისდა მიუხედავად, მაინც გასაგები ხდება მაყურებლისთვის, რომ ვერც გოგონა გადაურჩებოდა აბობოქრებულ მდინარეს. იმ მცირე იმედს, რომელიც მაყურებელს უბჟუტავს გულში, აცამტვერებს ფილმის ბოლო კადრები: ვიღაც უცნობი გოგონას თოჯინას იპოვის. გასაგები ხდება, რომ გოგონასგან მოგონებაც არ დარჩა, არავის ეცოდინება, რა მოხდა სინამდვილეში, მთელი ამ ისტორიიდან დარჩა მხოლოდ თოჯინა. გოგონას გადარჩენა ბაბუას უნდა, რომელსაც გაცნობიერებული აქვს შეცდომა. მას არ უნდა მოეყვანა დროებით კუნძულზე ერთადერთი შთამომავალი. ბაბუას, მაყურებლის მსგავსად, იმედი არ ტოვებს, რომ  გოგონა მაინც გააღწევს დროებით კუნძულს თავს და მას მომავალი ექნება. მაგრამ სულ ტყუილად – მისი ეს იმედი ფუჭია. აბობოქრებული მდინარე არავის ინდობს, მით უმეტეს თავნება მოსულებს, რომელთაც სჯერათ, რომ გაზაფხულის მდინარის ახლადწარმოქმნილი კუნძული ნოყიერია და საცხოვრებლად ვარგისი. საცხოვრებლად ვარგის კუნძულებს მარტო მიწა კი არა, მყარი საფუძველიც სჭირდებათ. საცხოვრებლად ვარგის კუნძულებზე სხვაც უნდა ცხოვრობდეს, თუ გადარჩენა გწადია; მახლობელ კუნძულებზე მეზობლები უნდა გყავდეს; ის მახლობელი კუნძულები შენნაირი დროებითი კი არ უნდა იყოს, მის მცხოვრებლებს შენს გადასარჩენად ყველაფერი უნდა ჰქონდეთ, პირველ რიგში უნდა იცოდნენ შენი არსებობის შესახებ და უნდა უღირდეთ, თავი რომ გასწირონ შენს გადასარჩენად.

ამგვარად, სიმინდის კუნძული მეტაფორაა, ბაბუა-შვილიშვილის ამბავი ალეგორია, ხოლო მთელი ფილმი სიმბოლური.

სწორედ ამიტომ ვურჩევ არა მხოლოდ ჩემს მოსწავლეებს და სტუდენტებს, არამედ ჩემს ნაცნობ და უცნობ მასწავლებლებსაც, აუცილებლად ნახონ „სიმინდის კუნძული“ და რეკომენდაცია გაუწიონ ამ ფილმს მოსწავლეებთან. როცა ლიტერატურას ასწავლი და ცდილობ, ესაუბრო ხელოვნების ენაზე, ფილმები არაჩვეულებრივი საშუალებაა, კიდევ უკეთ გააგებინო შენს მსმენელს, რომ მარტო ლიტერატურა კი არა, ხელოვნების ყველა დარგი ერთნაირად იყენებს ესთეტიკური და ინტელექტუალური ტკბობის მოსანიჭებელ ხერხებს.

საშინელებათა ფილმებით ბავშვის გატაცება დღეს ბევრი მშობლისთვის სერიოზულ პრობლემას წარმოადგენს. არიან მოზარდები, რომლებსაც შეუძლიათ, საათობით ისხდნენ ეკრანთან და თვალი ადევნონ სცენებს, რომლებიც ზრდასრულ ადამიანსაც კი შიშს აღუძრავდა.

რით იზიდავს ასეთი ფილმები მოზარდს?

• უპირველეს ყოვლისა, მას არ სურს, ჩამორჩეს თანატოლებს. თუ მის წრეში ბევრი უყურებს საშინელებათა ფილმებს და მერე ნანახის შესახებ საუბრობს, იმის შიშით, რომ „თამაშგარე მდგომარეობაში“ არ აღმოჩნდეს, მოზარდი თავადაც უყურებს მისთვის არცთუ სასიამოვნო და მიმზიდველ კადრებს.
• არსებობენ მოზარდები, რომლებსაც საშინელებათა ფილმების ყურებისკენ მძაფრი შეგრძნებების განცდის სურვილი უბიძგებს.
• ზოგიერთი მოზარდი ასეთ ფილმებს მხოლოდ იმისთვის უყურებს, რომ დაუმტკიცოს საკუთარ თავს და სხვებსაც, რომ ძლიერი და უშიშარია. ალბათ, ამიტომ არის, რომ საშინელებათა ფილმებით ბიჭები უფრო მეტად არიან გატაცებულნი, ვიდრე გოგონები.

რაც უნდა იყოს აღნიშნული ჟანრით ბავშვის გატაცების მიზეზი, მშობლებს აწუხებთ ეს ამბავი და, ვფიქრობ, არცთუ უსაფუძვლოდ.

მაინც რა უარყოფითი გავლენა შეიძლება მოახდინოს საშინელებათა ფილმებმა ბავშვის ჯერ კიდევ ჩამოუყალიბებელ ფსიქიკაზე?

• ასეთი ფილმებით გატაცებულ ბევრ მოზარდს უჭირს საკუთარი თავის კონტროლი და აგრესიული ხდება გარშემო მყოფების მიმართ ან დეპრესიაში ვარდება.
• ასეთი ფილმებით გატაცება აჩლუნგებს სხვისი ტკივილის აღქმას. საშინელებათა ჟანრით გატაცებული მოზარდისთვის ძალადობა ჩვეულებრივი მოვლენა ხდება. უკანასკნელ წლებში სისასტიკის დონის მომატების ერთ-ერთი მიზეზი მოზარდი თაობის ეს გატაცებაც არის. ბავშვები ხშირად ბაძავენ საშინელებათა ფილმების პერსონაჟებს, აწამებენ, ხოცავენ უმწეო არსებებს – ძაღლებს, კატებს – და ჩადენილის გამო სინანულს ვერ გრძნობენ, პირიქით, სიამოვნებასაც კი განიცდიან. დიდია ალბათობა, ასეთი მოზარდი მომავალში ასოციალურ პიროვნებად და საშიშ დამნაშავედაც კი ჩამოყალიბდეს.
• საშინელებათა ფილმების ყურებისას მოზარდი დაძაბულია, აღგზნებული, შფოთავს. განსაკუთრებით მაშინ, თუ ის ემპათიის, თანაგანცდის და თანაგრძნობის უნარით გამოირჩევა. საშინელებათა ფილმებში ნანახმა სცენებმა მას შესაძლოა ისეთი ფსიქოლოგიური ტრავმა მიაყენოს, რომ მთელი ცხოვრება ვერ გათავისუფლდეს მისგან.
• არასტაბილური ფსიქიკის მქონე მოზარდებისთვის საშინელებათა ფილმები შესაძლოა ნევროზის ან რომელიმე ფსიქიკური დაავადების მაპროვოცირებელი გახდეს.
• საშინელებათა ფილმების ყურება განსაკუთრებით საშიშია პატარა ბავშვებისთვის, რომლებსაც უჭირთ რეალური და გამოგონილი, წარმოსახვითი სამყაროს ერთმანეთისაგან გამიჯვნა, განსხვავება და თითოეულ კადრს, თითოეულ პერსონაჟს რეალურად აღიქვამენ. მათ სრულიად დაუჯერებელი სიუჟეტებისაც კი სჯერათ. ასეთ ბავშვებს ხშირად იპყრობთ შიში, რომ ფილმში ნანახი ურჩხული ღამით მათ ოთახში შევა, ამიტომ უარს ამბობენ მარტო დარჩენაზე, ხდებიან ჭირვეულები, ეწყებათ ნერვული ტიკები, ფობიები და ისტერიკები, ესიზმრებათ კოშმარები, აქვთ მშფოთვარე ძილი, მოახლოებული უბედურების შეგრძნება, არიან, დაბნეულები, არაორგანიზებულები, უჭირთ ყურადღების კონცენტრირება, უფუჭდებათ მეხსიერება, ეწყებათ ღამის ენურეზი.

როგორ მოვიქცეთ, თუ ბავშვი საშინელებათა ფილმებით ინტერესდება?

რეკომენდაციები მშობლებისთვის:   

• უპირველეს ყოვლისა, იცოდეთ, რომ ეს არ არის პანიკის საფუძველი. დღეს, როცა მულტფილმების პერსონაჟებიც კი ურჩხულები არიან, როცა ტელეეკრანზე თუ ქუჩაში ბავშვი ყოველდღიურად ხდება ძალადობის მოწმე, გაგვიჭირდება მისთვის ისეთი პირობების შექმნა, რომ ნეგატიური არაფერი შეეხოს. უბრალოდ, ეცადეთ, ყველაფერი გონივრულ საზღვრებში მოაქციოთ.
• სანამ ბავშვს ნებას დართავთ, ნახოს საშინელებათა ჟანრის ფილმი ან წაიკითხოს წიგნი, კარგი იქნება, ჯერ თავად გაეცნოთ მას. შესაძლოა, იქ იპოვოთ თემა, რომელსაც ბავშვთან ერთად განიხილავთ.
• ნუ დატოვებთ ეკრანთან მარტოს, ეცადეთ, მის გვერდით იყოთ და თუ შიში, შფოთვა, დაძაბულობა შეატყვეთ, შესთავაზეთ, შეწყვიტოს ფილმის ყურება და სხვა რამეზე გადაატანინეთ ყურადღება.
• კარგი იქნება, თუ ფილმის ყურების შემდეგ ბავშვთან ერთად განიხილავთ ნანახს, ესაუბრებით განცდილ ემოციებზე, დააზუსტებთ, სახელდობრ რომელმა ეპიზოდმა აღუძრა შიში, მერე კი აუხსნით, რომ ეს ეფექტი მხოლოდ ფილმის მხატვრების ოსტატობისა და მსახიობების შესანიშნავი თამაშის შედეგია, რომ არ უნდა ეშინოდეს იმისი, რაც მხოლოდ ეკრანზე ხდება.
• ნუ აყურებინებთ ასეთ ფილმებს ძილის წინ. თუ ბავშვი ზედმეტად მგრძნობიარეა, საერთოდ მოარიდეთ საშინელებათა ჟანრის ფილმებს. მასთან ერთად იკითხეთ მისთვის საინტერესო წიგნები, გაუღვიძეთ ინტერესი სპორტის მიმართ.

არსებობს მოსაზრება, რომ საშინელებათა ფილმებს დადებითი გავლენის მოხდენაც შეუძლია ადამიანზე. შესაძლოა ასეც იყოს, მაგრამ როცა საქმე ბავშვის ჯერ კიდევ ჩამოუყალიბებელ ფსიქიკას ეხება, საშინელებათა ფილმების დადებით გავლენაზე საუბარი, ვფიქრობ, უსაფუძვლოა.

უილიამ უაილერის ამ ფილმს – 1961 წელს გადაღებულ „ბავშვების საათს“ – ჯონ მაქსველ კუტზეე აღტაცებით იხსენებს რეჟისორის სხვა ნამუშევრებით მოხიბლული მეგობრისთვის, პოლ ოსტერისთვის მიწერილ ერთ წერილში: „დავასკვენი, რომ გამბედაობით გამორჩეული ფილმია. უფრო ზუსტად, დავასკვენი, რომ უაილერი იყო გამბედავი, რადგან ასეთი ფილმით წარსდგა ჰოლივუდელი „გუშაგების“ წინაშე (ჩემი ვარაუდით, ამის გაკეთებას  50-იან წლებში უფრო დიდი გამბედაობა დასჭირდებოდა)“. მთავარი როლის შემსრულებელი შირლი მაკლეინი კი საპირისპიროს ამტკიცებს ათწლეულების შემდეგ, როცა უკვე კინოკლასიკად ქცეული ფილმის გადაღებას იხსენებს: „უილიმ ყველა ის სცენა ამოჭრა, რომლებიც ჩვენს სიყვარულზე მიანიშნებდა. მაგალითად, ის, სადაც ოდრის თმას ვვარცხნი. ერთმანეთს ფიზიკურად არც კი ვეხებოდით. ჩემი აზრით, უბრალოდ შეეშინდა“.

„ბავშვების საათი“ ორ ახალგაზრდა მასწავლებელზე გვიყვება – ძველ მეგობრებზე, რომლებმაც ენთუზიაზმით წამოიწყეს საპასუხისმგებლო საქმე: სკოლა გახსნეს, სადაც მხოლოდ გოგონები სწავლობენ. სკოლა პატარაა, მასწავლებლები კი თავად აკეთებენ ყველაფერს – დაუზარებლად – საკლასო ოთახშიც და სამზარეულოშიც. საქებარი ამბავია, მაგრამ კუტზეეს აღტაცებას ვერ გავიზიარებდი და ამ ფილმს ნახევრამდეც ვერ ვუყურებდი, რომ არა მართა დობის (შირლი მაკლეინი) სახე და განცდის, ტკივილის კვალი ამ სახეზე, რომელმაც პირველივე წუთებში მომნუსხა. ძნელი მისახვედრი არ არის, რომ მას უფრო მეტი სადარდებელი აქვს, ვიდრე ყველა სხვა გმირს – ერთად. და საკითხავი ის არის, საბოლოოდ ჩავიხედავთ მის გულში თუ ვერა?

ერთ დღეს მასწავლებლების ცხოვრებაში ყველაფერი იცვლება. ცილისწამების მსხვერპლად ქცეულნი, უსწრაფესად კარგავენ: მოსწავლეებს, მშობლებისა და საზოგადოების კეთილგანწყობას, საყვარელ საქმეს, რომელსაც დიდი დრო და ენერგია შესწირეს, აწმყოს, მომავალს… ენით აუწერელი საშინელებაა მათი ყოფა, როცა ვერავის ვერაფერს უმტკიცებენ. ერთი მოსწავლის დიდ ტყუილზე აგებული ბრალდება თანაბრად დამაჯერებელი აღმოჩნდება სასამართლოსთვის, ჟურნალ-გაზეთებისთვის, მთელი ქალაქისთვის. ქალებს „არაბუნებრივი სექსუალური კავშირის“ გამო ჰკიცხავენ და დასცინიან. მათთვის ქუჩაში გასეირნებაც კი უკვე განსაცდელად იქცევა.

ერთადერთი, ვინც შერისხულ მასწავლებლებს გვერდით დაუდგება, კარენ რაითის (ოდრი ჰეპბერნი) საქმროა. სოფლად გადავბარგდეთ სამივე და იქ ახალი ცხოვრება დავიწყოთო, – ასეთი აზრიც კი გაუჩნდება. თავიდანვე გამაღიზიანებელია მისი სწორხაზოვანი დამოკიდებულება იმ ყველაფრის მიმართ, რაც ფილმში ხდება. ერთხანს ქალების სიმართლის სჯერა, მაგრამ, საბოლოო ჯამში, ეს არაფერს ცვლის – ისიც იმ საზოგადოების წევრია, რომელშიც გაიზარდა და რომელმაც ასწავლა, რომ სასწრაფოდ უნდა გააკეთოს არჩევანი თეთრსა და შავს შორის.

„არაბუნებრივი“ – ეს სიტყვა იმდენად ხშირად ისმის, რომ მეტისმეტად შემაწუხებელიც კი ხდება. ცხადია, სხვა ეპოქაა, სხვა წარმოდგენა მორალურსა და ამორალურზე. თავად მასწავლებლებიც კი ძალიან სამარცხვინოდ მიიჩნევენ, რომ სწორედ ასეთი რამ რამ დააბრალეს – შემზარავი, თავზარდამცემი, წარმოუდგენელი. „ექვსი თითი და ორი თავი მაქვს. მახინჯი ვარ!“ – ეს მართას წამოძახილია. ვიღაც აბეზარის თავიდან მოშორებას ცდილობს ამ ფრაზით, მაგრამ ალბათ თვითონ უფრო მკაფიოდ ხედავს ამ ექვსთითიან და ორთავიან არსებას.

„სიყვარულმა შეიძლება სულაც არ მიგვიყვანოს იქ, სადაც გვეგონა, რომ მიგვიყვანდა. ან იმედი გვქონდა, რომ მიგვიყვანდა. მეორე მხრივ, რა შედეგიც უნდა მივიღოთ, ამ სიყვარულმა სერიოზულობისა და ჭეშმარიტების გზაზე უნდა დაგვაყენოს. თუ ასე არ არის – თუ მის შედეგს მორალთან საერთო არაფერი აქვს – მაშინ ეს სიყვარული მხოლოდ სიამოვნების ერთ-ერთი – გაზვიადებული – ფორმა ყოფილა და მეტი არაფერი“, – ეს უკვე ჯულიან ბარნსია, რომელიც იქვე ამატებს: გლოვა კი, თავისი არსით, მორალს მიღმაა – თავს გვახვევს მოკუნტული ადამიანის თავდაცვით პოზას და გვაიძულებს, უფრო ეგოისტები გავხდეთო.

ამ ფილმში გლოვაცაა და გზის უცაბედად დანახვის სიხარულიც, ყველა გაგონილ ფრაზაში დაეჭვებაც და ჭეშმარიტების თვალისმომჭრელი შუქის შიშიც.

ყველაზე ამაღელვებელი კი დასასრულია, რომლის შესახებაც აქ ბევრს არაფერს ვიტყვი. დრამატული სიტუაცია უფრო და უფრო მძიმდება, მიუხედავად იმისა, რომ მანიპულატორ მოსწავლეს უპატიებელ ტყუილში ამხელენ და მასწავლებლებს ბოდიშს უხდიან, სხვადასხვაგვარ სიკეთესაც ჰპირდებიან. სწორედ მაშინ, როცა ყველაფრის მეტ-ნაკლებად გამოსწორების, ახალი წესრიგის შესაძლებლობა ჩნდება, მართა დობი მოულოდნელ გადაწყვეტილებას იღებს – ჩემი წარმოდგენით, გაუმართლებელ გადაწყვეტილებას. მორალი იქ არის, სადაც სიყვარულია და ის მზერაა, რომელსაც ის ეზოში მიმავალ საყვარელ ადამიანს აყოლებს.

კახურად თუ ვიტყვი, პაპაჩემს, დედაჩემის მამას ერთი დარიგება ყვარებია:

-მიზნის მისაღწევად ყველაფერს ეცადე, ესეც სცადე და ისიც, იქაც მიდი  და აქაც  და თუ საქმიდან  მაინც არაფერი გამოვა, აღარ იდარდო…რადგან, შენ ხომ ყველაფერი იღონე, მაგრამ არა გამოვიდაო. სადარდებელი მაშინ იქნებოდა, თუ არაფერს მოიმოქმედებდი და მაშინვე დანებდებოდიო.

აზრი რა არის იცით? თუ არ გაირჯები, მერე სინანული შეგიპყრობს, რომ მეცადა, იქნებ საქმეც გამოსულიყოო. თავს დაიდანაშაულებ… და თუ მრავალი მცდელობის შემდეგაც არაფერი გამოვა, შინაგანად წყნარად იქნები და ხელებს მუხანათ ბედს ჩამოაწმენდავ.

მე პაპას არ შევხვედრივარ, ჩემს დაბადებამდე გარდაიცვალა. თუმცა, ამ დარიგებამ ჩემამდეც მოაღწია და პატარაობიდანვე ჩამიჯდა გონებაში. სწორედ ასე ვიქცევი ხოლმე, ათას მეათე ხერხსაც გამოვცდი და თუ მაინც არაფერი გამოდის, მერე სრულიად უდარდელად ჩავიქნევ  ხელს. თუმცა, იმას კი ყოველთვის ვაღიარებ, რომ მინდოდა, ძალიან მინდოდა…ბევრსაც ვეცადე და არაფერი გამოვიდა. ჩემი აზრით, ყოველთვის გულწრფელობა სჯობს, ზღაპრების მოყოლას და მტკიცებას,

რომ…

„…არ ვსჭამე, კარგი ვქენი,

გეფიცებით შვილებსაო:

მკვახე იყო ის ყურძენი

და მომკვეთდა კბილებსაო!“

ასე მელაკუდა ამბობდა. მისი ამბავი ხომ გახსოვთ?

„ყურძენი რომ მაღლა ნახა

მიმწიფებულ – მინაბდული,

დაუღო მას წუწკმა ხახა,

აუძგერდა მსუნაგს გული“.

ბევრი იწვალა, ყველა ხეხრი სცადა, თუმცა ამაოდ…და თავი დაიმშვიდა, მკვახე იყო, რად მინდოდაო. ჰოდა, როგორც მელაკუდას ამბავი გამომზეურდა, სწორედ ისე მზეურდება ყველას ვერ მიღწეული მიზანი და ჯობს გულწრფელად ვაღიაროთ, რომ დიახ, გვსურდა, ვიშრომეთ და არა გამოვიდა. რა უშავს, ცხოვრებაში ზოგჯერ ასეც ხდება. ის კი არა, თავის წიგნში ქიმიის შესახებ, თავად მეფე ვახტანგ მეექვსეც გულწრფელად აღიარებს: „ესეები ვცადე და არა გამოვიდა რაო“.

ეს ისე, სასხვათაშორისოდ დავწერე. ახლა კი, მოდით მელაკუდას ოცნებას ყურძენს დავუბრუნდეთ.

ვაზი ერთ-ერთი უძველესი მცენარეა.  პირველი მცენარე  ცარცის პერიოდში გამოჩნდა და  მთელი  მაშინდელი  მსოფლიო მოიცვა. ტერიტორიის დანაწილების შემდეგ ვაზის გავრცელების არეალი გაწყვეტილი აღმოჩნდა და ამჟამად იგი სამ ერთმანეთისგან  დაცილებულ კერაშია მოქცეული. ჩრდილო ამერიკულ კერაში 28 სახეობაა, რომელთაგან კულტურისთვის მნიშვნელობა აქვს 18-ს; აღმოსავლეთ აზიის კერაში 40-ზე მეტი სახეობაა, მაგრამ კულტურისთვის მნიშვნელობა აქვს მხოლოს 5-ს.

ვაზის ველური წინაპრები გადაშენდნენ და ახლა  წარსულს  მოწყვეტილი, ადამინის მიერ შექმნილი სახეობაა დარჩენილი. კულტურული ვაზი ძალიან ადვილად ველურდება და ჯვარედება ველურთან, რის შედეგადააც ჰიბრიდებს ქმნის. ეს განსაკუთრებით მკვეთრად ჩანს საქართველოში.

მსოფლიოში ცნობილია ვაზის  4000-მდე ჯიში. საქართველოში ვაზის 500-მდე ადგილობრივი ჯიშია, აქედან  სტანდარტულ ასორტიმენტში  62 ჯიშია შეტანილია, მათ შორის 29 ღვინის დასაყენებელი და  ცხრა კი სუფრის გახლავთ.

ყველა ჯიშს ვინ ჩამოთვლის, მაგრამ რამდენიმეს დასახელებაც საკმარისია: რქაწითელი, საფერავი, მწვანე, ხიხვი, ქისი, ცოლიკოური, ციცქა, კრახუნა, ალექსანდროული, ოჯალეში,ჩხავერი, ალადასტური და სხვა. თუმცა, ჯიშებს თუ გადავხედავთ ერთ კანონზომიერებას შევნიშნავთ, ყურძენი ან შავია ან თეთრი…დიახ, კიდევ არის ოდნავ მოვარდისფრო, ოდნავ მოწითალო და ა.შ. თუმცა, ესენიც ფერადში, ანუ შავში გადიან. ჰოდა, ერთ-ერთ ლექციაზე სტუდენტებს ვკითხე, რომელი ფერის ყურძენი გიყვართ-თქო? შავიო, მომიგო უმრავლესობამ. რატომ-თქო, დავინტერესდი. უფრო სასარგებლოა, იყო პასუხი.

ყურძნის სეზონი დგება და თემა მინდა გავშალო…მართლა სასარგებლოა?

შავი ყურძენი უფრო მარგებელია თუ თეთრი?

ყურძენი კალორიული ხილია, გლიკემიური ინდექსიც მაღალი აქვს. ეს ალუბალი ან ალუჩა არ გეგონოთ, ბევრს მიირთმევთ და გაგასუქებთ…მაგრამ, რომელი უფრო კალორიულია, თეთრი თუ შავი?

ასი გრამი ყურძენი 69 კკალ შეიცავს. ას გრამს თუ ავწონით, მსხვილ მარცვლოვანი მტევნიდან  ათიოდე მარცვალი გამოვა, წვრილმარცვლოვანიდან ოდნავ მეტი. ეს კი არის, რომ  მტევანზე ნაკლები ნამდვილად იქნება. საკმაოდ კალორიული ხილი გამოდის. არა?

თუმცა, ეს რომელს ეხება? თეთრს თუ შავს?

ორივეს…

ყურძენი ძალიან ტკბილია. რომელი უფრო აგროვებს გლუკოზას, შავი თუ თეთრი?

ას გრამ ყურძენში 20 ერთეული გლუკოზა გახლავთ, რაც დაახლოებით 15 ჩაის კოვზი შაქარია.

თუმცა, ეს რომელს ეხება? თეთრს თუ შავს?

ორივეს…

ასე თუ ვიმსჯელეთ, ყურძენი სრულიად არაჯანსაღი პროდუქტი ყოფილა…

არადა, ის C ვიტამინს შეიცავს. ამ ვიტამინზე მეც და ჩემს კოლეგა ავტორებსაც არა ერთხელ დაგვიწერია. თავადაც კარგად იცით, რომ  ერთ-ერთი აუცილებელი ჰიდრო ვიტამინია და სხვა ბევრ სიკეთესთან ერთად მაგალითად, ცილა კოლაგენის სინთეზისთვის არის აუცილებელი. კოლაგენი, თავის მხრივ,  ახალგაზრდობის ცილაა და მისი სინთეზისთვის   მეტალდამოკიდებული ფერმენტებია საჭირო, რომლებიც  Fe⁺² იონებს შეიცავენ. ასკორბინის მჟავა კი  სწორედ რკინის იონების მდგრადობას განაპირობებს. ის ასევე ჯანსაღი სისხლძარღვების და ღრძილების ერთ-ერთი აუცილებელი ფაქტორია.

ას გრამ ყურძენში 10,8 ერთეული C ვიტამინია.

თუმცა, ეს რომელს ეხება? თეთრს თუ შავს?

ორივეს…

ყურძენში ფიტოსტეროლიც შედის. მას ფიტოსტერინიც შეგიძლიათ უწოდოთ. სტეროიდული სპირტების ჯგუფს მიეკუთვნებიან, შედიან მცენარეების შემადგენლობაში.  გამოიყენება მედიცინაში, კოსმეტიკასა და საკვებ დანამატებში. ჩვენთვის იმით არის საინტერესო, რომ ორგანიზმში ქოლესტერინის (ქოლესტეროლიც შეგიძლიათ უწოდოთ) რაოდენობას ამცირებს. ფიტოსტეროლის მოლეკულა აღნაგობით წააგავს ქოლესტეროლს. შესაბამისად, უჯრედის რეცეპტორები „ტყუვდებიან“ და მას იოლად იკავშირებენ. ნამდვილი, დაბალი სიმკვრივის ქოლესტეროლისთვის კი უბრალოდ ადგილი აღარ რჩება და ორგანიზმის დატოვების მეტი, არა დარჩენია რა.

გამოდის, რომ, რადგან ყურძენში ფიტოსტეროლი არის, სასარგებლოა და კარგია. ცუდი მხოლოდ ის გახლავთ, რომ ასი გრამი ყურძენი  მხოლოდ 4 ერთეულ ფიტოსტეროლს შეიცავს.

თუმცა, ეს რომელს ეხება? თეთრს თუ შავს?

ორივეს…

ყურძენში ანტოციანიდებია. ისინი ფერადი გლიკოზიდებია, მონოსაქარიდულ ნაშთად შეიძლება ჰქონდეთ გლუკოზა, რამნოზა, გალაკტოზა. მცენარეების ციტოპლაზმის შემადგენლობაში შედიან და მათი შეფერილობა ხშირად უჯრედში არსებულ pH-ზეა დამოკიდებული. ამიტომ, ფერიც მოწითალოდან იისფრამდე მერყეობს. ეს უკანასკნელი ზოგჯერ ისე მუქდება, ერთი შეხედვით შეიძლება შავიც გეგონოთ. კარგად იხსნება წყალში, ძნელად-სპირტსა და ბენზოლში. ანტოციანიდები ჯანმრთელი ორგანიზმის შესანარჩუნებლად მნიშვნელოვანი ნივთიერებებია. სხვათა შორის, კიბოს უჯრედების ბლოკირებასაც ახერხებენ (გააჩნია საერთო მდგომარეობას). ასე რომ, იისფერი ბოსტნეული და ხილი, ამ მხრივ,  ნამდვილი ჯანმრთელობის ელექსირია.

ას გრამ ყურძენში 39 ერთეული ანტოციანიდია.

თუმცა, ეს რომელს ეხება? თეთრს თუ შავს?

გაგიკვირდებათ და მხოლოდ შავ ყურძენს, რადგან თეთრში მათი შემცველობა ნულია.

მოდით, ახლა შევაჯამოთ.

ყურძენი სასარგებლოა, რადგან შეიცავს ასკორბინის მჟავას (სხვა ვიტამინებზე აღარ ვამახვილებ ყურადღებას), ფიტოსტეროლს, ანტოციანიდს, თუმცა…ას გრამში მათი რაოდენობა ძალიან მცირეა. შეგახსენებთ, რომ ზრდასრულ ადამიანს დღე-ღამის განმავლობაში 50მგ C ვიტამინი სჭირდება. ას გრამ ყურძენში კი 10,8მგ შედის. გამოდის, რომ თითოეული სასარგებლო ნივთიერების მისაღებად მტევნობით ყურძნის მირთმევაა აუცილებელი, რაც ავტომატურად უამრავი შაქრის და კალორიის მიღებას ნიშნავს. C ვიტამინის სამი დღის მარაგი კი ყოველგვარი კალორიის და შაქრის გარეშე შეგვიძლია მაგ. 100გ ბროკოლიდან ან იმავე რაოდენობის ბულგარული წიწაკიდან  მივიღოთ.

ერთი კი არის…ჩემი სტუდენტების უმრავლესობა მართალი აღმოჩნდა, რადგან თუ თეთრი და შავი ყურძენი ერთმანეთს უნდა შევადაროთ, ისევ შავი ჯობია, რადგან აქ დამატებით ანტოციანიდები შედის.

ყურძენი ჩამიჩადაც შეგვიძლია მივირთვათ. საკმაოდ ძვირი სიამოვნება გახლავთ. სასარგებლოა?

რა მოხდება ყურძნის გამოშრობის შემდეგ? ას გრამ ჩამიჩში C ვიტამინის რაოდენობა ოთხჯერ შემცირდება…ჰო, ბუნებრივია, გამოაშრეს და თერმულად დაამუშავეს. კალორიულობა ექვსჯერ გაიზრდება, შაქარი კი ოთხჯერ მოიმატებს.

არადა, გემრიელია…ჰოდა, ის ყურძენი მჟავე კი არ იყო, გემრიელი და ტკბილი გახლდათ.

ოღონდ, ზომიერად მივირთვათ, რადგან საკვები წამალი უნდა იყოს.. შემდეგ წამალი, რომ არ გვექცეს საკვებად.

ახლახან გამოქვეყნდა სტატია „რატომ ცვლის გარდიანი ენას, რომელსაც იყენებს გარემოს საკითხების გაშუქებისას“ (https://www.theguardian.com/environment/2019/may/17/why-the-guardian-is-changing-the-language-it-uses-about-the-environment). გარდიანის აღნიშნულ სტატიაში გამოთქმულია წუხილი, რომ ვერ მოხერხდა ადამიანების და პოლიტიკოსების მხრიდან ყურადღების სათანადოდ მიქცევა კლიმატის ცვლილებისადმი. ამიტომ ის გვათავაზობს რეალობის უკეთესად ასახვისთვის კლიმატის ცვლილების ნაცვლად კლიმატის კრიზისს, ან კლიმატის საგანგებო მდგომარეობის გამოყენებას ანიჭებს უპირატესობას, ხოლო გლობალური დათბობის ნაცვლად გლობალური გაცხელების. ახალი ტერმინები დაიმკვიდრებს თუ არა ადგილს ჯერ არ ვიცით, თუმცა მათ მიზანშეწონილობაზე მსჯელობა ნამდვილად დროულია.
კლიმატის ცვლილება ერთ-ერთი ყველაზე მწვავე საფრთხეა, რაც კაცობრიობის წინაშე დგას. თუკი გარემოსთან დაკავშირებული პრობლემების დროულად აღმოფხვრა არ მოხდება ლოკალურ თუ ეროვნულ დონეზე, ის გლობალურში გადაიზრდება და ადამიანების ცხოვრების ხარისხზე უარყოფითად აისახება. მსოფლიო ეკონომიკა ძირითადად საწვავებით იმართება, რის გამოც ატმოსფეროში ნახშირორჟანგის შემცველობა იზრდება. ეს კი კლიმატის ცვლილების გამომწვევი ძირითადი ფაქტორია.

ცნობილ ექსპერიმენტს „ბაყაყის სინდრომს“ თუ გავიხსენებთ, ბაყაყი, როდესაც მდუღარე წყალში ჩავარდება, იმ წუთას შეიგრძნობს საფრთხეს და უკან ამოხტება. თუკი იგივე ბაყაყი თბილ წყალში აღმოჩნდება, რომელიც ნელ-ნელა თბება, ვერ ამჩნევს ცვლილებას და წყლის ადუღებასთან ერთად ამ წყალში მოიხარშება. იგივე შეიძლება ითქვას ადამიანზეც, გარემოში მიმდინარე ამ უარყოფით ცვლილებებს ჩვენ დროულად ვერ შევიგრძნობთ. ჩვენ ირგვლივ ცვლილებები ნელა მიმდინარეობს, რაც არასწორი ქმედებებისგან არ გვიცავს.

ყველა ქვეყანა, მდიდარი თუ ღარიბი, მონაწილეობას იღებს გარემოს უარყოფით ტრანსფორმაციაში ეკონომიკით, სოფლის მეურნეობით, ენერგოგენერაციით, თუ ტრანსპორტით. განსაკუთრებული წვლილი კი შეაქვთ განვითარებულ და სწრაფად მზარდი ეკონომიკის ქვეყნებს.

კლიმატის ცვლილების საფუძვლები
კლიმატის ცვილებისადმი ბევრი სკეპტიკურად განწყობილი ადამიანი აღნიშნავს ხოლმე, რომ თუ კლიმატი იცვლება, რატომ არის ამა თუ იმ ადგილას კვლავ სიცივე. ამინდსა და კლიმატს შორის არის სხვაობა, რისი უკეთ გაცნობიერებაც გვეხმარება რეალობის ობიექტურად აღქმაში.

ამინდი ეს არის მეტეოროლოგიურ ელემენტთა (ტემპერატურა, ნალექი, ქარი) ერთობლიობა დროის გარკვეულ მომენტსა თუ შუალედში. ამინდს უწოდებენ ატმოსფეროს ქვედა ფენების მდგომარეობას მოცემულ ადგილზე დროის შედარებით ხანმოკლე შუალედში.

კლიმატი/ჰავა გარკვეულ ადგილებზე წლიდან წლამდე განმეორებადი ამინდის ტიპია, მას საფუძვლად მრავალწლიანი დაკვირვება უდევს. განედი, მზის რადიაცია, კონტინენტის განფენილობა, ოროგრაფია, ოკეანისპირა მდებარეობა გავლენას ახდენს კლიმატის ფორმირებაზე.

ამინდის და კლიმატის ანალოგიად შეგვიძლია განვიხილოთ ადამიანის ყოველდღიური განწობისა და მისი ხასიათის ურთიერთდამოკიდებულება. ადამიანის ხასიათი ჩამოყალიბებული და მდგრადია, ხოლო ყოველდღიურ განწყობაზე შეიძლება ბევრმა გარე ფაქტორმა იმოქმედოს, როგორებიცაა ჯანმრთელობა, რამდენად დასვენებულია ან გამოძინებული, სად იმყოფება, რამდენად კომფორტულია აღნიშნული გარემო მისთვის და სხვა. სწორედ ასეა ამინდისა და კლიმატის შემთხვევაშიც, არ შეიძლება ერთი დღის, თვის ან თუნდაც, სეზონის ამინდით ვიმსჯელოთ კლიმატის ცვლილებაზე.

კლიმატის ცვლილების უკეთ გააზრებაში ასევე დაგვეხმარება რამდენიმე ტერმინის გააზრება.

ალბედო დედამიწის ზედაპირიდან არეკლილი მზის სხივური ნაკადია. მზიდან ატმოსფეროში შემოდის მოკლეტალღიანი ინფრაწითელი რადიაცია, რომელიც უკან აირეკლება. თუმცა არეკვლა ერთნაირად არ ხდება სხვადასხვა ზედაპირიდან, დამოკიდებულია მის ფერზე. მაგალითისთვის, ახალი მოსული თოვლიდან არეკლილი რადიაცია 95%-ია, შესაბამისად თოვლის ალბედო 95-ია. მუქი ფერი ნაკლებს აირეკლავს, მაგალითისთვის წყლის ზედაპირი მხოლოდ 10%-ს აირეკლავს, შესაბამისად, მისი ალბედო 10-ია. ღია ფერის ზედაპირის ალბედო, ზოგადად, მეტია, მუქის ნაკლები. მთლიანად დედამიწის ალბედო 30-ია.

სათბურის ეფექტი ასევე მნიშვნელოვანია კლიმატცვლილების გააზრებისთვის, ის ხელს უწყობს დედამიწაზე სიცოცხლეს და მისი ტემპერატურული ბალანსის შენარჩუნებას. ატმოსფეროში გამოვლის შემდეგ მზის სხივები ზედაპირთან შეხებისას მის მიერ შთაინთქმება, ან გარდაიქმნება გრძელ ტლღებად და ათბობს ატმოსფეროს ქვედა ფენებს. რაც უფრო მუქია ზედაპირი, ის მეტად თბება, ხოლო გრძელი ტალღების ატმოსფეროში მოხვედრისას შთაინთქმება სხვადასხვა აირის მიერ, როგორებიცაა ნახშირორჟანგი, მეთანი, წყლის ორთქლი, აზოტის ორჟანგი, ქლოროფტორონახშირბადი. სათბური ეფექტი 1824 წელს პირველად ჟოზეფ ფურიეს მიერ იყო აღმოჩენილი. მინაში ატანდა მზის სხივი, რომელიც მიწას ათბობდა, ხოლო სითბო მინის სახით დაბრკოლების არსებობის გამო უკან აღარ აღწევდა. სწორედ მსგავს პროცესს აქვს ადგილი ატმოსფეროშიც.

დედამიწაზე ენერგიის ბალანსი გამარტივებულად შემდეგნირად გამოიყენება – 100% მზისგან წამოსული ენერგიიდან 50% შთაინთქმება დედამიწის ზედაპირის მიერ, 30% უკან აირეკლება ატმოსფეროში, 20% კი შთაინთქმება ღრუბლების მიერ.

ერთი მხრივ, რომ არა სათბური ეფექტი, დედამიწაზე ტემპერატურა მთვარის მსგავსი და უსიცოცხლო იქნებოდა, მეორე მხრივ, მათი სიჭარბე იწვევს ტემპერატურის მატებას, რაც სხვა უარყოფითი გამოვლინებების საფუძველი ხდება.

ნახ. 1 ქალაქის სითბური ბალანსი, EPA

ქალაქების ტემპერატურა არის გარეუბნების ტემპერატურაზე მაღალი, რაც განპირობებულია ე.წ. სითბური გუმბათით ქალაქების თავზე. ეს კი ქალაქებში უფრო მუქი შეფერილობის ზედაპირების (ასფალტი, აგურის შენობები), ტრანსპორტის ხშირი ქსელის, მოსახლეობის სიმჭიდროვის გამოა, ეს კი თავისთავად ელექტროენეგიის გამოყენებას ზრდის.

ხშირად, მედია საშუალებები კლიმატის ცვლილებას აიგივებენ გლობალურ დათბობასთან, რაც არასწორია. დათბობა ყველგან ერთნაირი ხარისხით არ მიმდინარეობს. ის დამოკიდებულია ქვეფენილი ზედაპირის ხასიათზე, ეკვატორთან სიახლოვეზე, ადგილის სიმაღლეზე, თუ წყალთან სიახლოვეზე. გაზრდილ ტემპერატურას რიგ ადგილებში მეტი აორთქლება მოჰყვება, რაც ზრდის ნალექიანობას და საბოლოო ჯამში, რთული სათქმელია, ასეთ ადგილას ტემპერტურის მატება თუ კლება მოხდება. რიგ ადგილებში, სადაც ყინული დნება, თოვლისგან და ყინულისგან თავისუფალი ზედაპირი მეტ სითბოს შთანთქავს და ტემპერატურის უფრო სწრაფ მატებას იწვევს. გლობალურად კი ტემპერატურა აიწევს და კლიმატის ცვლილების მთავრობათშორისი პანელის მეცნიერების ვარაუდით ტემპერატურა 2-4 გრადუსით მოიმატებს. თუმცა ეს მაჩვენებელი შეიძლება შეიცვალოს იმის მიხედვით, თუ როგორ შეიცვლება გამონაბოლქვი, რომლითაც ჩვენ ატმოსფერულ ჰაერს ვაბინძურებთ.

გლობალური ნაკვალევის ქსელი ყოველწლიურად ზომავს თითოეული ქვეყნის ნაკვალევს და დედამიწის ეკოლოგიური დავალიანების დღეს (Earth Overshoot Day) ითვლის. წელს ეს დღე 29 ივლისს დადგა. შარშან ეს დღე სამი დღით გვიან იყო, ვიდრე წელს, ამ თარიღმა ბოლო 20 წლის განმავლობში 2 თვით გადამოიწია, რაც ნიშნავს, რომ უკვე 2 თვით ადრე დგება ის დღე, როცა დედამიწას ამოწურული აქვს ერთი წლის რესურსი და იწყებს რესურსების გამოყენებას, რომლებსაც თვითაღდგენის უნარი აღარ აქვთ. ამ მონაცემით კაცობრიობას საარსებოდ 1 დედამიწა აღარ ყოფნის და მას 1,75 სჭირდება. სხვადასხვა ქვეყანას განსხვავებულ დროს უდგება ეს დღე იმის მიხედვით, თუ რამდენ რესურსს მოიხმარს, რამდენ ემისიას და ნარჩენებს წარმოქმნის და ასევე, როგორია მისი ბიოპროდუქტიულობა (https://www.overshootday.org/).

მაგალითისთვის, აშშ საკუთარი რესურსები 15 მარტისთვის უკვე ამოწურული აქვს, ავსტრალიას – 31 მარტისთვის, ყატარს – 11 თებერვლისთვის, ეკვადორს კი 14 დეკემბერს, ანუ მისი ნაკვალევი ქვეყნებს შორის საუკეთესოა.

კლიმატის ცვლილების ანთროპოგენული წანამძღვრები
ადამიანის გავლენა გარემოზე დიდია, მისი საქმიანობა მოითხოვს რესურსებს და ენერგიას, რაც ვნებს გარემოს. ჩვენ ირგვლივ დაგროვდა ბევრი მტკიცებულება იმისა, რომ კლიმატი გარემოს უარყოფითად ცვლის. სატელიტებიდან თუ სხვა ტექნოლოგიების გამოყენებით მიღებული მონაცემები ზუსტი აღრიცხვის საშუალებას იძლევა გარემოზე, ტემპერატურის მატება, ნალექებში ცვლილება, ზღვის დონის მატება, ყინულისა და თოვლის საფარის შემცირება, ექსტრემალური ხასიათის მეტეოროლოგიური მოვლენების გახშირება ესაა ის ძირითადი ცვლილებები, რისი თვითმხილველებიც ჩვენ ვხდებით. ასეთი ცვლილებები უკვე ათწლეულებს ითვლის და გვაძლევს სიგნალს, რომ იგივე მასშტაბის უარყოფითი ხასიათის ქმედებებით გარემო გაუდაბურდება.

ინდუსტრიული პროცესები – სითბოს მშთანთქავი სათბურის ეფექტის მქონე აირების მატება ატმოსფეროში მომდინარეობს გლობალური ეკონომიკის ზრდიდან, განსაკუთრებით, როცა ეს პროცესები მიმდინარეობს წიაღისეული საწვავის მოხმარების ფონზე, რაც, ერთი მხრივ, ქვეყნების ეკონომიკას ზრდის, მეორე მხრივ კი, იწვევს გარემოს დაბინძურებას. მთლიან შიდა პროდუქტსა და ნახშირორჟანგის რაოდენობას შორის პირდაპირი კორელაციაა, რაც გულისხმობს – რაც უფრო მაღალია მშპ, მაღალია ნახშირორჟანგი და პირიქით. ბმულზე მოცემულ გრაფიკზე (https://ourworldindata.org/grapher/co-emissions-per-capita-vs-gdp-per-capita-international-?time=2014) მარცხენა ქვედა კუთხეში განთავსებული ქვეყნები დაბალი შემოსავლის მქონეებია, რომელთა მიერ გამოწვეული ატმოსფერული დაბინძურება დაბალია, მარჯვენა ზედა კუთხეში კი ეკონომიკურად განვითარებული ქვეყნებია, ასევე ნავთობის მომპოვებელი ქვეყნები, რომელთა მიერ ატმოსფეროს დაბინძურება მაღალია.

ჩვეულებრივი ბიზნესი (Business as usual), რომელიც ორიენტირებულია მოგებაზე, ნაკლებად ითვალისწინებს სოციალურ და გარემოსდაცვით პასუხისმგებლობას. მედოუზების წიგნში „ზრდის ლიმიტი“ სწორედ ბიზნესი იყო მიჩნეული მთავარ დამნაშავედ, თუკი არ მოხდება მისი სრულად ტრანსფორმაცია და არ დაინერგება ალტერნატიული ენერგიის წყაროები, ჭკვიანი, დამზოგი ეფექტური ტექნოლოგიები, ჩვენი მომავალი გაურკვეველი იქნება.

ენერგიის გენერაცია – ინდუსტრიული პროცესების გავლენა ეკოსისტემებზე დიდია, მისი ფუნქციონირებისთვის ელექტროგენერაციაა საჭირო. მასზე მზარდი მოთხოვნა განაპირობებს ატმოსფერული დაბინძურების ზრდას. ადრე მიიჩნეოდა, რომ ენერგოგენერაციას ზიანის მოტანა არ შეეძლო, დღეს კი დადგენილია, რომ 25% დაბინძურების სწორედ მასზე მოდის. მისი მოხმარება მოსახლეობის ზრდასთან ერთად, ტექნოლოგიების განვითარებასთან და ადამიანების ცხოვრებში მასობრივად შემოჭრასთან ერთად, საჭირო ხდება ენერგიის ალტერნტიულ წყაროებზე გადასვლა. თუკი ენერგია ბირთვული სადგურიდან, ან კიდევ უკეთესი, მზის, ქარის, გეოთერმული ან ჰიდროელექტრო სადგურებიდან მიიღება, გამონაბოლქვი არ გვაქვს, ატმოსფეროზე ზემოქმედება ნულოვანია, გარემოზე გავლენა კი მხოლოდ მშენებლობის პროცეში თუ გვხვდება. არ უნდა დაგვავიწყდეს, რომ თითოეულ ამ თუნდაც სუფთა ენერგიის წყაროს აქვს თავისი უარყოფითი გამოვლინებები, თუმცა ამას ატმოსფერულ დაბინძურებასთან კავშირი არ აქვთ.

შენობების გათბობა/გაგრილება თანამედროვე კომფორტული ცხოვრების მიღწევაა, თუმცა ყოველ ჯერზე, როცა გათბობას ან კონდიცირებას ვიყენებთ, გარემო ცოტათი უფრო თბება, თუკი ეს ენერგია ალტერნატიული წყაროებიდან არ არის მიღებული. იქ სადაც ელექტროენერგია არ არის ხელმისაწვდომი, ყოფაში და გათბობისთვის შეშა გამოიყენება, რაც გაუდაბურებას და ატმოსფეროს ნახშირორჟანგით „გამდიდრებას“ იწვევს. ჭკვიანი, დამზოგი ტექნოლოგიები შეამცირებს გარემოზე მოსახლეობის ზრდით გამოწვეულ მავნე ზემოქმედებას.

ნაგავსაყრელები – ნახშირორჟანგის გარდა მეთანიც მნიშვნელოვანი სათბური აირია. ის ატმოსფერულ ჰაერში ნაგავსაყრელებიდან და მეცხოველეობიდან ხვდება. ორგანული ნარჩენები როდესაც სიმძიმის ქვეშ იტკეპნებიან, გამოიდევნება ჟანგბადი და უჟანგბადოდ, ბაქტერიების ცხოველქმედებით იწყებს დაშლას, რაც მეთანის გამოყოფის წყაროა. მეთანი ვნებს გარშემო მცხოვრები ადამიანების ჯანმრთელობას, სხვადასხვა დაავადების გავრცელების წყაროა. ის მოსახლეობისთვის საფრთხის შემცველია, თუმცა აქვე უნდა აღინიშნოს, რომ ნაგავსაყრელები ამავდროულად არის პოტენციური ეკონომიკური შესაძლებლობებიც, გამოიმუშავო ბიოსაწვავი და სხვადასხვა ნარჩენის გადამუშავებით მიიღო ახალი ნედლეული. მეცნიერები ბევრს მუშაობენ ამ მიმართულებით და მიღწევებიც უკვე ფეხს იკიდებს.

გაუდაბურება და ტყის ხანძრები – მხოლოდ საწვავის წვა არ იწვევს ატმოსფერული ჰაერის დაბინძურებას, ტყეების გაჩეხვა და ხანძარი, ასევე დამაზიანებელია ჩვენი გარემოსთვის, რადგან 1,6 მილიარდ ტონაზე მეტი ნახშირორჟანგი, რომელიც მცენარეებში არის რესპირაციის და ფოტოსინთეზის შედეგად მოხვედრილი, ხელახლა აღმოჩნდება ჭრის და წვის შედეგად ჰაერში. 25-30% სათბური აირები სწორედ ამ გზით ხვდება ჰაერში. ნაანგარიშევია, რომ ტყეების 13 მილიონი ჰექტარი ყოველწლიურად იკარგება. განსაკუთრებული მასშტაბები მას აქვს სარეწაოდ ღირებულ ტროპიკულ ტყეებში.

მიწის გამოყენებაში ცვლილებები ასევე ცუდად აისახება გარემოზე, რადგან ძირითადად ტყეები სასოფლო-სამეურნეო სავრგულებად გარდაიქმნება. ინტენსიური მეცხოველეობა და მემცენარეობა, თავის მხრივ, გარემოზე უარყოფით გავლენას ახდენს. 24% დაბინძურების სწორედ გაუდაბურებასა და მიწის გარდაქმნაზე მოდის.

სოფლის მეურნეობა არის გარემოს მნიშვნელოვანი დამაბინძურებელი (14%), ვიდრე საკვები ჩვენს თეფშამდე მოაღწევს, მას სჭირდება წარმოება, შეფუთვა, შენახვა, ტრანსპორტირება და მომზადება. ყველა ეტაპი ვნებს გარემოს. განსაკუთრებული დამაბინძურებელია მეცხოველეობა, რადგან საქონელი საკვების მონელებისას, ასევე ნაკელისგან გამოყოფს მეთანს, ნაგავსაყრელების გარდა, მეცხოველეობა არის მეთანით მეორე დამაბინძურებელი წყარო.

ინოვაციური ტექნოლოგიების გამოყენება, ნაკელიდან და მეცხოველეობიდან მეთანის დაჭერა, სასუქების გონივრული გამოყენება, მეცხოველეობის პროდუქტების შემცირება ჩვენს დიეტაში, ადგილზე წარმოებული პროდუქტების პრიორიტიზება ყიდვისას მნიშვნელოვანია.

ტრანსპორტი – ტრანსპორტის გამოყენების ინტენსივობა და მასშტაბები გლობალიზაციასთან ერთად იზრდება, გარდა იმისა, რომ ტრანსპორტირება არის მნიშვნელოვანი დამაბინძურებელი, ის ქალაქების დაბინძურებაში წამყვან როლს თამაშობს. განვითარებულ ქვეყნებში ქალაქის დაბინძურებაში 30%-ს შეადგენს, მაშინ როდესაც განვითარებად ქვეყნებში ქალაქების დაბინძურებაში ტრანსპორტის წილი 70%-მდე იზრდება. აღნიშნული გამოწვეულია მეორეული ტრანსპორტით, დიზელზე მომუშავე მოძველებული ავტოპარკით, გაუმართავი საზოგადოებრივი ტრანსპორტით.

საკვების მილები – ეს არის საინტერესო საზომი, რომელიც შემუშავებულია იმიტომ, რომ ადამიანი დააფიქროს გარემოზე საკვების უარყოფით გავლენაზე. საზომი უჩვენებს, თუ რა გზას გაივლის საკვები ჩვენს თეფშზე მოსახვედრად, ან ნარჩენი, ვიდრე ნაგავსაყრელზე მოხვდება.

მოსწავლეებს შეუძლიათ გამოიანგარიშონ დღის განმავლობაში მოხმარებული საკვების მიერ გავლილი გზა და შეადარონ ერთმანეთისას, ეს შეიძლება მოხდეს სპეციალური აპლიკაციის დახმარებით https://www.foodmiles.com/, ან გაიზომოს Google Maps-ის მეშვეობით. შემდეგ ეს მაჩვენებლები შედარდება და მსჯელობა გაიმართება, თუ როგორ შეიძლება შევამციროთ გარემოზე უარყოფითი გავლენა, მაგ. ლოკალურად მოყვანილი საკვების მიღები.

სკოლის დაწყების პირველი დღე მაღალ კლასთან საკმაოდ რთულია,მათ აღარ აინტერესებთ გაცვეთილი კითხვები იმის შესახებ, თუ როგორ გაატარეს ზაფხული.ვერც ზღაპრის გმირებად ვაქცევთ მარტივად და განწყობის შექმნაც ურთულესია. რამდენ კლასშიც გვიწევს პირველი გაკვეთილის ჩატარება, იმდენ სიახლეს ვეძებთ და იმდენი რესურსის დამზადება გვიწევს. გთავაზობთ იდეას, რომელსაც პირობითად დავარქვი : ,,4 კითხვა, 4 პასუხი და 2 სიურპრიზი“.

ზარის დარეკვამდე დაფაზე მოვათავსოთ 6 თაბახის ფურცელი,დაახლოებით ასეთი:

<

3

)

დავამაგროთ დაფაზე დაახლოებით ასე:

    1          2

       3

   4          5 

       6

ფურცლებზე რა წერია არ ჩანს,როცა გამოიცნობენ, მაშინ გადმოვატრიალებთ.

პირველი ფურცელი შეესაბამება < ნიშანს, მეორე ციფრ 3-ს, მესამე =-ის ნიშანს, მეოთხე )-ს. ბოლო ორ ფურცელზე გამოსახულია  და . პირველი 4 ფურცელი არის სათაურში ნახსენები 4 პასუხის შესაბამისი, ხოლო სიყვარული და ღიმილი არის სწორედ ის 2 სიურპრიზი, რომელიც ამ პასუხების წყვილად შეერთებით მიიღება. მოსწავლეებმა იციან, რომ <3 ნიშნავს სიყვარულს და =) ღიმილს გამოსახავს. შეიძლება მათ შორის ყველა არ იყოს ინტერნეტის და სოციალური ქსელების მომხმარებელი, მაგრამ ვიღაც აუცილებლად იქნება და მათ ვათქმევინოთ, რა არის მოთავსებული ბოლო 2 ფურცელზე. გადმოვაბრუნოთ  და ვთხოვოთ მათ, უყვარდეთ ერთმანეთი, ამ საკლასო ოთახში იყოს ურთიერთპატივისცემა და ღიმილი. ზარის დარეკვამდე შეიძლება ვინმეს სურვილი გავუჩინოთ, თქვას, რომელი იყო მისთვის ყველაზე ღიმილიანი და კარგი დღე. პოზიტიურად დავასრულოთ გაკვეთილი. შეგვიძლია, ჯერ ჩვენ გავიხსენოთ, რომელი იყო ყველაზე ღიმილიანი და სიკეთით სავსე დღე. ისინიც აუცილებლად გამოთქვამენ სურვილს, თავადაც გაიხსენონ ასეთი დღეები.

თავდაპირველი 4 კითხვა ისე უნდა შევარჩიოთ,რომ პასუხები იყოს <, 3, =  და ).

მაგალითად:

• 2x+5(7x+8)<30x+40 უტოლობიდან გამომდინარე, მეტია თუ ნაკლები ნულზე x?
• ამოხსენით x²-5x+6=0 განტოლება და დაასახელეთ მისი უდიდესი ამონახსნი.
• შეადარეთ 4sin90⁰  და 8cos60⁰. დააფიქსირეთ ერთი პაუხი შემდეგი ვარიანტებიდან:

ა) =           ბ) <            გ) >

• რა აკლია 2x+5(7x+8 მაგალითს, როცა x=3-ს მისი გამოთვლა შესაძლებელი რომ გახდეს?

სწორი პასუხი თაბახის ფურცელზე წერია და მას აუცილებლად გადმოვატრიალებთ მაშინვე. ოთხივე პასუხის გადმოტრიალების შემდეგ ვთხოვოთ, ერთად  დავაწყვილოთ ეს პასუხები და ვივარაუდოთ, რა შეიძლება იყოს საბოლოო პასუხი.

ამ ტიპის ბევრი კითხვის დასმა შეიძლება, გააჩნია კლასს და მზაობას.

პირველად მსგავსი მეთოდი გამოვიყენე იმ მეთორმეტე კლასის ბოლო გაკვეთილზე, რომელსაც 8 წელი ვასწავლიდი. მათივე ინიციატივით ეს ბოლო შეხვედრა გადავიღეთ. მათ არ იცოდნენ, რას ვეტყოდი და ეს უბრალოდ სამახსოვრო კადრები იყო, რომელიც მოეწონათ და საზოგადოებამაც იხილა და მოგვიანებით ჩემს საკუთარ გვერდზეც ავტვირთე.

( https://www.facebook.com/100007236253088/videos/1890281427889714/ )

ამ მეთოდის მოდიფიკაცია, გადაკეთება მარტივია. ბევრ თემასაც ერგება. შედეგად კი პირველი გაკვეთილი სასიამოვნო იქნება მათთვის. ერთადერთი, რამაც შეიძლება ხელი შეგვიშალოს,  რთული კითხვებია, რომელიც შეიძლება არ ახსოვდეთ და ვეცადოთ, ამ დასაწყისისთვის გავითვალისწინოთ, რა შეიძლება არ ახსოვდეთ სწავლის დაწყების პირველ დღეს.

ჩვენ, ყველანი, წარსულიდან მოვდივართ, რაც იმას ნიშნავს, რომ ცნობიერი თუ არაცნობიერი ხსოვნა გვაქვს იმისა, რაც ჩვენამდე მომხდარა. წარსულის ცოდნის გარეშე ადამიანი ვერ იქნება სრულფასოვანი. ილია წერდა, ერის პირქვე დამხობა და გათახსირება მაშინ იწყება, როცა ის თავისი წარსულის ხსოვნას კარგავსო. იგივე ითქმის ცალკეულ პიროვნებაზეც. კაცისთვის იმის ცოდნა, თუ “ვინ არის, სიდამ მოსულა”  აუცილებელია იმის განსაჭვრეტად, თუ “სად არის, წავა სადაო” (გურამიშვილი).

წარსულს რომ ვერსად გაექცევი, ეს კარგად იცის თანამედროვე  გერმანელმა მწერალმა ქალმა ვიბკე ბრუნსმა, რომელმაც დოკუმენტურ მასალაზე, ახლობელთა პირად წერილებზე ააგო თავისი უჩვეულო მხატვრულ-დოკუმენტური რომანი `მამაჩემის ქვეყანა~, რომელიც გერმანული ენიდან შესანიშნავად თარგმნა მაია მირიანაშვილმა.

თაობათა შორის ურთიერთობა რთული და მრავალმნიშვნელოვანი საკითხია ნებისმიერ ეპოქაში. მამები და შვილები ერთმანეთთან სულიერ-ხორციელი ძაფებით არიან დაკავშირებულნი, რაც იმას ნიშნავს, რომ თაობებს გადაეცემა ცოდვა-მადლი. XX საუკუნემ გერმანიას ერთი გამორჩეული დაღი დაატყო ფაშიზმის სახით. თომას მანი წერდა: “გერმანული უბედურება – ეს ხომ კაცობრიობის ტრაგედიის პარადიგმაა საერთოდ. შენდობა, რომელიც აგრერიგად სჭირდება გერმანიას, ერთნაირად გვჭირდება ყველას”.

ვიბკე ბრუნსი მხატვრულ-დოკუმენტური ყაიდის რომანში სწორედ იმ ცოდვა-ბრალს წარმოაჩენს, რომელიც გერმანიამ საკუთარ თავსა თუ სხვებს დაატეხა. იმ ადამიანთა სულებს ხატავს, რომელნიც იმ დროში ცხოვრობდნენ და მონაწილეობდნენ იმ ამბებში, რომლებიც მათ გარშემო ტრიალებდა, ცეცხლისა და მახვილის თანხლებით. ფაშიზმმა კაცობრიობას დიდი ტკივილი და ზარალი მიაყენა, განსაკუთრებით კი მძიმე იყო ჩვეულებრივ გერმანელთა საოცარი ფერისცვალება. მეოჯახე, მეოცნებე, გულკეთილ ადამიანთა სასტიკ, უხეშ, შეუბრალებელ, დაუნდობელ ფაშისტებად გადაქცევა. რომანში წარმოჩნდება მარადაქტუალური თემა: პოლიტიკური კონიუნქტურა, დაღუპვის შიში, ნებისმიერი გზით გადარჩენისკენ სრაფვა, ინდივიდუალიზმის მარცხი. რომანში ადამიანთა ტრანსფორმირების საგულისხმო, რთული ფსიქოლოგიური  ნიუანსებია წარმოჩენილი.

მწერალი აცოცხლებს მთხრობლის დედისა და მამის მხრიდან ორი ღირსეული საგვარეულოს ისტორიას, ბებია-ბაბუის, მამა-დედისა და ნათესავთა მიმოწერაზე დაყრდნობით ხატავს ეპოქის სულს. ნაწარმოებს საინტერესო ფაბულა აქვს. აქ წარმოჩნდება არა მხოლოდ ერთი ოჯახის ისტორია, არამედ სხვადასხვა ადამიანის ტრაგიკული  ბედიც. მწერალს, რა თქმა უნდა, აწუხებს ერთი მთავარი ზნეობრივი კითხვა: “ვინ ვარ მე, ან რა უფლება მაქვს დღეს განვსაჯო, რა მოხდა მაშინ~. სახარებისეულ რჩევას  `ნუ განიკითხავთ, რათა არა განიკითხნეთ”, მაინც გადასძალავს სურვილი, თუმცა, არა განკითხვისა და განსჯისა, არამედ სიმართლის თქმისა, მხილებისა. მწერალმა კარგად იცის, რომ ყველა დამნაშავემ თავისი ზღო, მათ შორის, მისმა ახლობლებმაც. მაშ, საჭიროა კი გახსენება იმ მსხვერპლისა, რომელიც თვითონვე იყო ჯალათიც. მწერალი ამის აუცილებლობას გრძნობს და მკითხველსაც არწმუნებს ამაში. თვითმხილველთა ნაამბობი სულ სხვა დამაჯერებლობითაა აღბეჭდილი, თანაც, ეს ყოველივე განზოგადდება და რომანში წარმოჩნდება ის ვითარებანი, რომლებიც ხელს უწყობენ ადამიანის სულში ხან ანგელოზისა და ხან დემონის გაღვიძებას. რომანში გაცოცხლებულია, ერთი მხრივ, იდილიური, რომანტიკული ყოფა გერმანული ოჯახისა, თავისი მდიდარი მრავალსაუკუნოვანი  ტრადიციებით, მეორე მხრივ, ბარბაროსული სულისკვეთება, იმავე ოჯახში გაჩენილი და თვითგანადგურებისა თუ სხვათა მოსპობისაკენ მიმართული. მკითხველს უნებურად ლუკინო ვისკონტის შესანიშნავი ფილმი „ღმერთების დაღუპვა“ ახსენდება, რომელშიც  მსგავსი პრობლემებია წარმოჩენილი. ღმერთებში სწორედ ის ზნეობრივი ღირებულებებიც შეიძლება ვიგულისხმოთ, რომელთა დაღუპვა ადამიანს სულიერებას, სიყვარულს უკარგავს და მხეცად აქცევს, რომელიც მზადაა ძალაუფლებისთვის ყველა დაფლითოს.

მწერლის აზრით, ყველაფერი ბევრად ადრე დაიწყო, პირველი  მსოფლიო ომის დროს,  როცა “ომობანა” გერმანული სახელმწიფოს პოლიტიკის ნაწილად იქცა. რომანში საოჯახო მიმოწერის (მამა-შვილის, ცოლ-ქმრის) გახსენებით გაცოცხლებულია ამ ომის სისხლიანი დღეები, რომელმაც მილიონობით ადამიანი შეიწირა და მილიონობით კი სულიერ-ხორციელად დაასახიჩრა. აი, რას წერს მწერლის ბაბუა I მსოფლიო ომის დროინდელ ერთ წერილში: “რას ნიშნავს ეს უსაზღვრო ამპარტავნება, რასაც გერმანია და გერმანელები თავიანთი შვილების სიცოცხლეზე მაღლა აყენებენ?”

მწერლისთვის რომანის შექმნის ბიძგად იქცა ფიქრი საკუთარი მამის დამნაშავეობაზე. ერთ მშვენიერ დღეს იმ ვიდეოკასეტას უყურა კვლავ, რომელზეც მამამისის გასამართლების პროცესი იყო აღბეჭდილი. იგი სანთელივით ჩამომდნარი, გასაცოდავებული, განიერ პიჯაკში, დამუნჯებულივით იდგა, როცა  სასამართლოს თავმჯდომარე როლანდ ფრაისლერი ხმამაღლა გაჰყვიროდა და მძვინვარებდა: ” დაბნეული ვიჯექი, ვეღარ ვინძრეოდი. ეს იყო 35 წლის წინ მომხდარი ისტორიის წამიერი გაელვება. მაშინ მამა 45 წლისა იქნებოდა, 5 წლით უფროსი, ვიდრე ახლა მე, აქ ჰამბურგში, ჩემს სავარძელში მჯდომი, მისი შვილი. მისი ცხოვრება, მისი იმედები, ყველაფერი გაქრა. გერმანიის უდიდესი ნაწილი ნანგრევებად იქცა. ომი წააგეს. ამ დროის ადამიანთა სამყარო დასამარდა. ამ სირცხვილსა და წყევლას ალბათ გერმანელები ვერასოდეს ვეღარ ჩამოიშორებენ. თავიანთი მედიდურობა მათ მომავლის დაკარგვის ფასად დაუჯდათ”.

მამამისი, ჰანს გეორგი, კეთილშობილ ოჯახში აღზრდილი, დახვეწილი ადამიანი გახლდათ, რა თქმა უნდა, გერმანიის, როგორც სამშობლოს, სიყვარულით გამორჩეული. მას ჰორაციუსივით სძულდა  საშინელი მასა და ცდილობდა მორიდებოდა, მაგრამ ვერ მოახერხა. რომანში შესანიშნავად იხატება ჰიტლერისა და მისი გარემოცვის სახეები. ჰანს გეორგი თავდაპირველად არც ეკარებოდა ნაცისტებს, ვერც კი წარმოედგინა ებრაელებთან რაიმე გვარის უთანხმოება. მოვლენები კი გაუთვალისწინებელი თანმიმდევრობითა და სისწრაფით წარიმართა. 1933 წლის 30 იანვარს ჰიტლერი რაიხის კანცლერი გახდა და კანცელარიაში შესვლისთანავე განაცხადა: “ვერანაირი ძალა აქედან ცოცხალს ვეღარ გამიყვანსო!”  ორშაბათი დღე იყო. კლამროთების დიდ ოჯახში ამას არანაირი გამოძახილი არ ჰქონია. ჰაერში კი საშიში დაძაბულობა ტრიალებდა. მალე ბერლინის სპორტის სასახლეში ჰიტლერი ხალხის წინაშე გამოვიდა: `გერმანელო ხალხო, მოგვეცით 4 წელი დრო, მერე განსაჯეთ და განგვიკითხეთ.~ მან სიტყვა ასე დაასრულა: “ის მილიონი ადამიანი, რომელთაც ჩვენ დღეს ვძულვართ, მალე მოვა და მოგვესალმება და გერმანიაში ჩვენ მიერ შეჭირვებით მოპოვებულ, ნაბრძოლ, სიმწრით მოხვეჭილ ახალი გერმანული რაიხის სიძლიერეს, დიდებასა და პატივს, უძლეველობას  გაიზიარებს, ამინ!” ამ დროს მწერლის დედას, აღშფოთებულ გერტრუდას, რომელმაც ჰიტლერის სიტყვა რადიოთი მოისმინა, ვეღარაფერი ამშვიდებდა. ვინმეს საარჩევნო მიზნებისათვის სამშობლო ასე ბოროტად გამოეყენებინა, ასეთი რამ ჯერ არ მომხდარაო,_ – დაასკვნის მწერალი.

რომანში, რეალისტური მანერით, შესანიშნავად იხატება XX საუკუნის 30-იანი წლების გერმანიის ცხოვრება. პოლიტიკურ მოწინააღმდეგეებს იჭერენ, ებრაელებს არბევენ, მწერლები სამშობლოდან გარბიან. მიუხედავად იმისა, რომ ჰანს გეორგს არანაირი სიმპათია არ გააჩნია ჰიტლერის პოლიტიკის მიმართ, იგი სხვა გამოსავალს ვერ ხედავს და საბედისწერო გადაწყვეტილებას იღებს, შედის ნაციონალ-სოციალისტურ პარტიაში. ამ დროს ჰიტლერი რადიოთი გამოდის და  ქადაგებს: “მაღალო ღმერთო, გერმანელი ხალხი ისევ ძლიერია თავისი ნებისყოფით, ძლიერია თავისი სწრაფვით და მიზნებით, მზადაა ყოველნაირი მსხვერპლისათვის. უფალო, შენ არასოდეს გვტოვებ ჩვენ! კურთხეულ იყოს ჩვენი ბრძოლა  თავისუფლებისათვის, ჩვენი ხალხისათვის, ჩვენი მამულისათვის! – გაოცებას ვერ მალავს მწერალი: “ამ პატარა ეგზალტირებული გნომის  ზეგავლენა ხალხზე ჩემთვის გამოცანად დარჩა. მაგრამ მე იმ დროს იქ არ ვყოფილვარ”. ასე რომ, მწერალი  არ და ვერ ადანაშაულებს იმ ხალხს, რომელიც ჰიტლერს ასე უკანმოუხედავად მიჰყვა. გამაოგნებელი კი ის იყო, რომ  სასულიერო პირთა უმეტესობამაც ახალ მთავრობას დაუჭირა მხარი. მათ შორის ხომ ბევრი იყო გონიერიც და წინდახედულიც, როგორც მამამისი. ამ რომანის ღირსება სწორედ ისაა,  რომ მწერალი კი არ აფასებს, არამედ ნათლად და ზუსტად გვიჩვენებს იმ დროის მოვლენებს, მონაწილეთა განცდილსა და გადატანილს და ამგვარად მკითხველს უბიძგებს საკუთარი დასკვნების გამოტანისკენ.

გონიერი ხალხი შეცდომას გვიან მიხვდა, 1943 წელს და გამოსწორებასაც შეეცადა, შეთქმულება დაგეგმა ჰიტლერის წინააღმდეგ, მათ შორის იყო მწერლის მამაც, მაგრამ სინანული დაგვიანებული  და უსუსური აღმოჩნდა. “მეამბოხეები”  სიკვდილით დასაჯეს.

მწერალი ცდილობს, ჩასწვდეს, როგორ მოახერხა ჰიტლერმა მთელი ერის თავისი იდეის გარშემო გამთლიანება და დაასკვნის, რომ ეს იყო დამარცხებულის კომპლექსის გამოვლენა.  I მსოფლიო ომის შემდეგ გერმანელთა ღირსება შეილახა, ვერსალში აბსურდული ხელშეკრულება დაიდო, საფრანგეთმა რურის მიდამოები დაიკავა, საშინელი ინფლაცია დაიწყო, ყველანაირი ნორმა დაირღვა, გახშირდა მკვლელობები და ტერორისტული აქტები, რესპუბლიკისა და პარლამენტარული დემოკრატიის ნდობა დაიმსხვრა. ახლა კი დაბნეული ხალხი ერთი კაცის გარშემო შემოიკრიბა, რომელსაც მსოფლიოსთვის თავისი ჭეშმარიტი ძალა უნდა დაენახვებინა. ცოდვაში ღრმად ჩათრეულმა და ფაშისტური ბანგისგან გამოფხიზლებულმა ჰანს გეორგიმაც დაიწყო გამოსავლის ძიება: „რაღაც უნდა ვიღონო!“ _ წერდა ის ყველა წერილში, მაგრამ თან ეშმაკის მსახურებას განაგრძობდა. ესესში ცხენოსანთა პოლკი ჩამოაყალიბა, რეზერვისტების მეთაური გახდა. იმაზე თუ დაფიქრდა, რომ მკვლელების ბანდაში შედიოდა?-კითხულობს მწერალი. პასუხიც ცხადია. ამ დროს მამამისი მხოლოდ მისთვის დავალებულ კონკრეტულ საქმეზე ფიქრობდა, აღლუმების მოწყობასა და უნიფორმებზე. ამავე დროს, მოხდა დროის შესაფერისი სამარცხვინო  ჩასწორება მათ საგვარეულო დოკუმენტშიც: ”საოჯახო კავშირის ყველა წევრი სუფთა არიული წარმომავლობისაა. ჩვენ ვამაყობთ, რომ ჩვენი საგვარეულო საუკეთესო რასას განეკუთვნება. კავშირის ის წევრი, რომელიც არიელთა წარმომავლობის არ იქნება, კავშირიდან უნდა გავიდეს”.

კლამროთებმა ადრე მათთვის ძვირფასი წიგნებიც დაწვეს და მოიშორეს: რემარკი, დობლინი, ჰაინე, კესტნერი.  სამაგიეროდ, 1933 წლის 23 მარტს  გამოვიდა `ნაციონალ-დემოკრატების საბრძოლო და საიერიშო სიმღერების წიგნი – და მალევე მილიონობით გაიყიდა. დედამისისა და ბებიის  დღიურებში კი ამგვარი ჩანაწერები გაჩნდა: `ჩავლილი კოლონები აღფრთოვანებულები მღერიან ჰიტლერის ახალ სიმღერებს, “ეს სიმღერები ჩვენმა ბავშვებმაც სულ ზეპირად იციან.” `ჩვენ ყველანი უნდა მივეხმაროთ, რომ ჰიტლერს მძიმე საქმიანობა შევუმსუბუქოთ. ჰიტლერმა შეასრულა საოცრად დიდი, სისხლიანი, მაგრამ უდავოდ საჭირო გაწმენდა.

1934 წლის 9 ნოემბერს, “რაიხის გაკრისტალების ღამეს”,  ებრაელები საშინლად დაარბიეს.  ამან ბებიის დღიურში ამგვარი ასახვა ჰპოვა: “ჩვენ ჰუნებზე უარესები ვართ, სირცხვილია, დღეს გერმანელი გერქვას”. თუმცა, ამ ჩანაწრებში არ იგრძნობოდა თანაგრძნობა და გამოსარჩლება ებრაელების მიმართ, არამედ მხოლოდ ამპარტავნება თავმოყვარეობის შელახვის გამო. ჰიტლერი კი სწორედ ამ უდანაშაულო “დამნაშავეებზე” დაყრდნობით ახორციელებდა თავის კაციჭამიურ პოლიტიკას: “მემკვიდრეობით დაავადებულებს”, “ცხოვრებისათვის უუნაროებს” საგანგებოდ გამოცემული ბრძანებებით ანადგურებდა. 1941 წლის ზაფხულამდე გერმანიაში 70 000 სულიერად დაავადებული, ინვალიდი თუ დასახიჩრებული ამოწყვიტეს.

ჰიტლერმა 1940 წლის 10 მაისს დასავლეთზე შეტევა დაიწყო და ნეიტრალურ ქვეყნებსაც  დაესხა თავს: ჰოლანდიას, ბელგიას, ლუქსემბურგს. მწერალი გაოცებულია, რომ მისი მშობლების მიმოწერაში ეს საშინელებები არ არის ასახული. მამათა ცოდვები კი შვილებს დააწვათ კისერზე და რეალურ ცხოვრებაში მოუხდათ გამოსყიდვა. მწერალი იგონებს: “თერთმეტი წლის ბავშვი სტოკჰოლმში, სკოლაში ლამის დამჭრეს, იმიტომ რომ გერმანელი ვიყავი! ნეტა თუ დაინახა ეს ციდან ჰანს გეორგმა? ჩასწვდა ჩემს დარდს, როცა ჩვენ, მომავალ თაობას, საშობაო ნაძვის ხეზე ეროვნული დროშის დაკიდების უფლება არ გვქონდა. როგორც ამას აკეთებდნენ დანიაში, შვეციაში, სადაც დროშა და სამშობლო სირცხვილის გრძნობას არ იწვევდა? ნეტა თუ მიხვდა, რად მიღირდა ჩემი სამშობლოს წინააღმდეგ ლაპარაკი, როცა ისრაელში კორესპონდენტად ვიყავი?” მწერალს სურს, რომ რაც მოხდა, ის აღარასოდეს განმეორდეს. ეს რომანიც სინანულის, შენდობის და ამ გზით მოპოვებული სიყვარულის დასტურია.

ცრუ ახალი ამბების, ანუ ე.წ. „ფეიკ ნიუსების“ ეპოქაში, სკოლებში ბავშვებს ასწავლიან თუ როგორ შეიძლება ფაქტების შემოწმება

ყველასთვის ნათელია და სიმართლეა ის, რომ სოციალური მედია და ციფრული პლატფორმების ორაზროვნება ხელს უწყობს მიკერძოებული და ტყუილი ინფორმაციის ადვილად გავრცელებას მსოფლიოს მასშტაბით. თუმცა აღსანიშნავია, რომ ამ პრობლემის მთავარ ღერძს ტექნოლოგია არ წარმოადგენს – პრობლემას ვერ გადაწყვეტს ‘ფეიკ-ამბების’ ახალი ფილტრები თუ შემაკავებელი ალგორითმები. როგორც სთოუნი-ბრუკის უნივერსიტეტის ახალი ამბების შესწავლის ცენტრის დირექტორი, რიჩარდ ჰორნიკი აღნიშნავს, ეს „ადამიანური პრობლემაა. ეს ჩვენი თვისებაა“

სხვა სიტყვებით, ადამიანი როგორღაც მირდეკილია ცრუ-ამბებისადმი. ჟურნალ „ატლანტიკში“, ავტორი რობინსონ მეიერი შემდეგს წერს: „ ცრუ-ამბები და ჭორები უფრო მეტ ადამიანამდე აღწევს, უფრო ღრმად შედის სოციალურ ქსელებში და უფრო ჩქარა ვრცელდება, ვიდრე აკურატულად მოწოდებული ამბები“. ეს ალბათ იმის გამო ხდება, რომ ადამინს იზიდავს ამ „ამბების“ სიახლე და მძლავრი ემოციები (შიშიდან ზიზღამდე და გაკვირვებამდე), რომელსაც ეს „ამბები“ იწვევენ. როგორც 2018 წელს მასაჩუსეტსის ტექნოლოგიური ინსტიტუტის ერთ-ერთი კვლევის შედეგებშია აღნიშნული, „ცრუ ახალი ამბები იმიტომ არის ასე გავრცელებული ონლაინ გამოცემებში და პლატფორმებში, რომ მას ადამიანები (და არა რობოტები) ავრცელებენ“.

უფრო მეტიც, „ცრუ-ახალ ამბებში არაფერია ახალი“, აღნიშნავს კელი მენდოსა, ციფრული საგანმანათლებლო პლატფორმის, არამომგებიანი ორგანიზაციის, Common Sense Media-ს დირექტორი. 1672 წელს, ინგლისის მეფემ, ჩარლზ II გამოსცა ბრძანება „მცდარი ინფორმაციის გავრცელების წინააღმდეგ“; მეორე მსოფლიო ომის დროს, ნაცისტების მიერ კონტროლირებადი მაუწყებლები მასობრივად ავრცელებდნენ ტყუილებს მათ მიერ ოკუპირებული ქვეყნების მოსახლეობაში  ევროპის მასშტაბით.

როგორც სმითსონიანის ინსტიტუტის (Smithsonian – მსოფლიოს უმსხვილესი სამუზეუმო, კვლევითი და საგანმანათლებლო ამერიკული ინსტიტუტი ვაშინგტონში)  წარმომადგენელი, ჯაკი მანსკი აღნიშნავს, „ ცრუ ახალი ამბების გავრცელება, ამ საქმიანობის ნაწილი იყო პირველი თავისუფალი მედიის შექმნის დღიდან“. „დღეს ადამიანი უნიკალურ მდგომარეობაში იმყოფება – რაც იბეჭდება, ის იმ ადგილას ვრცელდება, სადაც ნაბეჭდს მიიტანენ და მას ზღვრული გავრცელება აქვს. რაც შეეხება ციფრულ ინფორმაციას, მისი გავრცელების სისწრაფე გეომეტრიული პროგრესიის მსგავსია. დღეს ძალიან ადვილია, სწრაფად გაავრცელო ის, რაც სიცრუეს წარმოადგენს“, დასძენს კელი მენდოსა.

„ჩვენი პრობლემა იმაში მდგომარეობს, რომ ადამიანს არ აქვს საკმარისი უნარები საინფორმაციო ტექნოლოგიებიდან მომდინარე ინფორმაციის იმ უპრეცენდენტო მოცულობის ასათვისებალად, შესაფასებლად და დასახარისხებლად. ჩვენ უფლებას ვაძლევთ ციფრულ პლატფორმებს, ტელეფონებს, სოცმედიასა და კომპიუტერებს, გვმართონ. ჩვენ მათ უპირატესობას ვემორჩილებით“, ამბობს პროფესორი უაინბურგი.

აშშ-ს რამდენიმე შტატმა (როდ-აილენდი, ნიუ-მექსიკო, კალიფორნია და კონექტიკუტი), უკვე მიიღო და დაამტკიცა კანონმდებლობა, რომელიც სკოლებს ბავშვებისთვის ახალი ამბებისა და მედიაწიგნიერების გაკვეთილების ჩატარებას ავალდებულებს. თუმცა, კრიტკოსების აზრით, ამ პროგრამების დაფინანსება პრობლემურია, ხოლო მასწავლებლებს ისედაც უამრავი გაკვეთილები აქვთ სასწავლო გეგმაში. სკოლების დახმარებას ცდილობენ ამერიკული არასამთავრობოებიც. მათ შეიმუშავეს რამდენიმე სია-ჩამონათვალი (ე.წ. „ჩექ-ლისტი“, ინგლ.), ისეთი კრიტერიუმებით, რომელთა მიხედვით მოსწავლეებს უნდა გაუადვილდეთ ტყუილისა და სიმართლის გარჩევა ახალ ამბებში.  სახელმძღვანელო 30-მდე შეკითხვას შეიცავს, მაგალითად, ერთ-ერთი ასეთია: „აქვს სტატიის ავტორს იმის კვალიფიკაცია, რომ ამ საკითხზე წეროს?“, ან „არის თუ არა პუბლიკაციაში გამოყენებული მიკერძოებული ან გამაღიზიანებელი ენა?“

სამწუხაროდ, მასწავლებლების ნაწილი უკმაყოფილოა ასეთი მიდგომით და თვლის რომ „ჩექ-ლისტები“ უსარგებლოა, გრძელია და ხშირად მოძველებული. პროფესორ ჰორნიკის აზრით, „ჩექ-ლისტები“ ვერაფერს უშველის. საჭიროა „ტყუილების დეტექტორის“ (ინგლ. Bullshit Detector) მიდგომის განვითარება. “ამ დროს ბავშვებს უნდა ვასწავლოთ ის უნარები, რომლებიც ინფორმაციის „გამოძიებას“ დაასწავლის მათ, ინფორმაციის უბრალოდ „მოხმარების“ ან „ჩაყლაპვის“ ნაცვლად; განუვითარებს მათ ინფორმაციის ნამდვილობის დადასტურების უნარებს, პუბლიკაციის სხვებისთვის გაზიარებამდე; უჩვენებს ბავშვებს, რომ ხშირად, ინფორმაციის გამომგზავნი ან გამზიარებელი არ წარმოადგენს ინფორმაციის/პუბლიკაციის ავტორს; გაითვალისწინებენ ყველა იმ წარმოდგენას თუ ცრურწმენას, რომელსაც თითოეული ჩვენთაგანი ატარებს. „ამის გარეშე, ნებისმიერი კრიტიკული შეფასება თუ სწავლება, დროის ფუჭი ხარჯვა იქნება“, ამბობს ჰორნიკი.

როგორც ცრუ ამბებისა და ტყუილების ფენომენის მკვლევრები აღნიშნავენ, მთავარი კითხვა შეიძლება ასე ჟღერდეს: „საიდან უნდა გავიგოთ რომ „ფეიკ“-ნიუსების საწინააღმდეგოდ მიმართული პროგრამები წარმატებულად მუშაობენ, ან რომელი მათგანია სხვებზე უკეთესი? – ექსპერტების პასუხები განსხვავებულია. თუმცა ერთზე ყველა თანხმდება: მოსწავლეთა მიერ ახალი ამბების მოხმარების წესის შეცვლას წლები შეიძლება დასჭირდეს. როგორც პროფესორი უაინბურგი აღნიშნავს, ამ პრობლემის გადასაწყვეტად ალბათ ადამიანის გენომის გამოკვლევის პროექტის დონის საგანმანათლებლო ეკვივალენტი დაგვჭირდება, რომელზეც ათეულობით წლის სამუშაო, მილიარდობით დოლარი, ათასობით მეცნიერი და საერთაშორისო თანამშრომლობა იქნება აუცილებელი“.

(მეოავტორი: Anabelle Timsit, ჟურნალების Quartz-ისა და Politico-ს რეპორტიორი (აშშ) მეორე ნაწილის დასასრული)

სტატია მომაზადა ლევან ალფაიძემ

 ანიმაციური ფილმების საერთაშორისო ფესტივალი „ნიქოზი“ 2019 წლის

6 სექტემბერია  – მზე დროდადრო გამოტეხავს ხოლმე ღრუბლის ნაჭუჭებს და დღის ტყავს მშვიდ ზოლებად ყოფს. ჰაერი უცნაურადაა დამუხტული  –  კაკლის ხეების საშემოდგომო ალმურს ტაძრის ღია კარიდან გამოდენილი დილის წირვის მუხტი ერთვის. გული ყველას ამოვარდნას აქვს. ყველას, ვინც იცის, რა მიწაზე დგას და სულ ოდნავ, რამდენიმე ეზოს იქით რომ გადაიხედოს, რას დაინახავს…

ეს ნიქოზია. ქართლის შუაგული, რამდენიმე ასეული მეტრის შორიახლოს კი ცხინვალი მოჩანს, ახლა უკვე საგულდაგულოდ გამიჯნული და „დაკარგული.“ ნიქოზის ტაძრის და მეუფე ისაიას რეზიდენციის ეზო ხალხითაა სავსე. შემოდგომა ნიქოზში სულ ასე, ხალხმრავლობით იწყება _ უკვე მეცხრე წელია, აქ, ამ ნატანჯ ადგილას ანიმაციის საერთაშორისო ფესტივალი იმართება.

ფესტივალის იდეა ნიქოზისა და ცხინვალის მიტროპოლიტ ისაიას ეკუთვნის. საქართველოში მგონი ყველამ იცის მეუფე ისაიას სახელი და საქმე. ვინც არ იცის კიდევ, მოკლედ ვეტყვით _ ეს ის სასულიერო პირია, ვინც 2008 წლის აგვისტოს ომის და შემდგომ პერიოდში წამითაც არ დაუტოვებია ნიქოზი და ახალგორი, ვინც საკუთარი ნებით არჩია მძევლობა ახალგორში, რათა იქაურ მრევლს  – ქართველებსაც და ოსებსაც, გვერდიდან არ მოშორებოდა, გაემხნევებინა, სამეურნეო საქმეშიც დახმარებოდა, სულის საზრდო მიეცა; ვინც წინა ხელისუფლების მიერ საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესიის ეპისკოპოსებისთვის ნაჩუქარი და მთელი ქვეყნის მიერ ყბადაღებული „ჯიპი“ ჩუქებისთანავე გაყიდა და სოფელს ავტობუსი უყიდა, დღესაც ემსახურება ის ავტობუსი ნიქოზს. ასეთი მოღვაწეა მეუფე ისაია –  ჩვენი დიდი წინაპრების ღირსეული შთამომავალი, თავად პროფესიით ანიმატორი, ხელოვნების დიდი მოყვარული და სულით და გულით შემოქმედი.

„რომელიმე სხვა სოფლის მსგავსად იქნებ ვინმემ სოფელ ნიქოზსაც უწოდოს ქვეყნის დასალიერი, მაგრამ მადლობას გეტყვით, რომ თქვენი წვლილი შეგაქვთ ასეთი კულტურული სივრცის არსებობაში და კიდევ უფრო გვიღრმავებთ რწმენას, რომ სოფელი ნიქოზი ქვეყნად ჩვეულებრივი სოფელი კი არაა, არამედ სწორედ იგი არის სამყაროს ცენტრი…“

– ესაც მეუფე ისაიას  სიტყვებია, რომლითაც ის წლევანდელი საერთაშორისო ფესტივალის სტუმრებს მიესალმა.

ფესტივალი 1-6 სექტემბერს გაიმართა და როგორც წინა წლებში, ახლაც მრავალფეროვანი პროგრამით წარდგა მაყურებლის წინაშე. შთამბეჭდავი იყო როგორც მოწვეული სტუმრების, ასევე ქართული პროგრამა _ ანიმაცია, სახვითი ხელოვნება, მუსიკა.

წელს ფესტივალს ათამდე ქვეყნიდან ესტუმრნენ ცნობილი ანიმატორები. ფესტივალის სამხატვრო დირექტორი ფერნანდო გალრიტო გახლდათ _ პორტუგალიელი ანიმატორი, რომელმაც პორტუგალიური ანიმაციის რეტროსპექტივა შესთავაზა ფესტივალის მონაწილეებს და მაყურებლებს. საფრანგეთი, პოლონეთი, ბელარუსი, გერმანია, ესტონეთი, დიდი ბრიტანეთი, შვეიცარია, სლოვაკეთი, ჩეხეთი  –  ასეთი მასშტაბური რუკით წარდგა წლევანდელი ფესტივალი და ამ რუკაზე, უკვე მერამდენე წელია, მონიშნულია საქართველოც, ქართველი არტისტები, რომლებიც ძალიან საინტერესო  და შთამბეჭდავ ანიმაციურ ფილმებს ქმნიან.

მეუფე ისაიას ინიციატივით, ნიქოზის ხელოვნების სკოლაში რამდენიმე წელია ისწავლება ანიმაცია. წელს, ფესტივალის დახურვის ცერემონიალზე, ქართველმა მოსწავლეებმა საკუთარი ნაშრომები  –  მხიარული, ბედნიერებით გამსჭვალული პაწაწინა ანიმაციები წარმოადგინეს. დამსწრე საზოგადოებამ ერთი სიახლის შესახებაც შეიტყო: ნიქოზში იგეგმება „ხელოვნების სახლის“ მშენებლობა, რომელიც ანიმაციური ფილმების საერთაშორისო ფესტივალის და სხვა კულტურული ღონისძიებების ჩასატარებლად იქნება განკუთვნილი. საქართველოს ტექნიკური უნივერსიტეტის არქიტექტურის ფაკულტეტის სტუდენტებს, სადიპლომო ნამუშევრებისთვის, მიეცათ დავალება შეესრულებინათ „ნიქოზის ხელოვნების სახლის“ და „ნიქოზის ხელოვნების სკოლის განვითარების“ პროექტები. სწორედ ეს პროექტები იყო წარმოდგენილი ფესტივალის ფარგლებში მოწყობილ გამოფენაზე.

ფესტივალის ბოლო დღეს ნიდერლანდების  ცნობილი ჰოლანდიელი (მოღვაწეობს დიდ ბრიტანეთში) ანიმატორის, მაიკლ დუდოკ დე ვიტის ფილმების ჩვენება და მასტერ-კლასი გაიმართა. მაიკლ დუდოკის ფილმებმა „ბერი და თევზი“, „მამა და პატარა გოგონა“ უამრავი პრიზი მოიპოვა. მისი შემოქმედება გამოირჩევა სულიერებით, მშვენიერების სამყაროს მიმართ სწრაფვით, სევდისა და სიხარულის გულწრფელობით. ჩვენების შემდეგ დუდოკმა ნიქოზში გატარებულ დღეებზეც ისაუბრა, როგორც სამომავლო გამოცდილებაზე. აღმოჩნდა, რომ ყველაზე მეტად მოუხიბლავს ქართულ მუსიკას, არქიტექტურას და დამწერლობას. ვფიქრობ, ეს შთაბეჭდილება ჩემს ანიმაციებშიც იჩენს თავსო, _ გამოუტყდა მაყურებელს.

გორის ქალთა კაპელას სულისშემძვრელი კონცერტის შემდეგ კი, მეუფე ისაიამ სტუმრები რეზიდენციის აივანზე დაპატიჟა. ამ აივნიდან ხელისგაწვდენაზე მოჩანს ცხინვალი. ცხადია, ყველა სტუმარმა იცოდა, რომ ოკუპირებულ ქვეყანაში მოდიოდა, იმ სოფელში მოდიოდა, სადაც ოკუპაციის ჭრილობა ყველაზე მტკივნეულია. ამ დღეების განმავლობაში უამრავჯერ ახსენეს სიტყვები: „ომი“, „ოკუპაცია“, „მავთულხლართები“…

„მავთულხლართები და თხრილები, რომელიც 2008 წლის ომის შემდეგ ნიქოზიდან სულ რამდენიმე მეტრში იქნა გავლებული, ჩვენი ღრმა რწმენით  –  დაიძლევა! მას შეეწევა ისეთი საქმიანობა, როცა ურთიერთობები გახსნილია, როცა შესაძლებელია დიალოგი, თანამშრომლობა, ერთანეთის პატივისცემა, დახმარება, მეგობრობა და სიყვარული“  –  ესეც მეუფე ისაიას სიტყვებია, რომლებითაც მან სტუმრებს მიმართა. ზოგადად, ფესტივალის მრწამსიც ესაა, უფრო ზოგადად  –  ხელოვნების, შემოქმედების მთავარი აზრია!

ნიქოზშიც ეს განწყობა ტრიალებს, ფესტივალის დროსაც და ისედაც, როცა არ უნდა მოხვდეთ იქ. ცოტათი ზღაპრული, მხატვრული, შემოქმედებითი, თითქოს ადამიანებმა ძალიან მოინდომეს და საკუთარი ძალისხმევა მხოლოდ იმას დაახარჯეს, რომ გარემო გაეფერადებინათ. ნაომარი, მოწყენილი, სამშობლოდაკარგული გარემო. და, გამოუვიდათ. ყველას ერთად  –  დიდებსაც და ბავშვებსაც.

მათ მთავარი ანიმაციიდან  –  ცხოვრებიდან, მავთულხლართების კადრები ამოჭრეს.