დავით კლდიაშვილი XIX-XX საუკუნეთა მიჯნაზე ქართულ მწერლობას მოევლინა, როგორც ორიგინალური ხელწერის, ნოვატორული თემატიკისა და მკვეთრად ინდივიდუალისტური სტილის ავტორი. მან ჩვენი მწერლობა გაამდიდრა უაღრესად საინტერესო ვრცელი მოთხრობებითა და პიესებით. მისი შემოქმედება უკვდავი და გაუხუნარია, თამამად შეგვიძლია ვისაუბროთ მის მსოფლიო მნიშვნელობაზე. ის არასდროს კარგავს აქტუალობას, რასაც მოწმობს თუნდაც ის ფაქტი, რომ მისი პიესები მუდმივად იდგმება ჩვენს თეატრებში და მაყურებლის ინტერესიც არასდროს აკლდება.
როცა მის შემოქმედებაზე ვმუშაობთ, ყოველთვის მითქვამს მოსწავლეებისთვის, რომ დავით კლდიაშვილი ჩემთვის არა მხოლოდ დიდი მწერალი, არამედ ეროვნული გმირი და უმაღლესი მორალის მოქალაქეა, მისი უნაპირო ჰუმანიზმი და სადა თხრობის მანერა წარუშლელ შთაბეჭდილებას ახდენს მკითხველზე, ხოლო მისი ბიოგრაფია ამ ადამიანის უმწიკვლო ზნეობისა და ერისკაცობის ნათელი დემონსტრაციაა.
სურათი ერთ მოქმედებად, როგორც ავტორი უწოდებს პიესა „დარისპანის გასაჭირს“, მწერალს XX საუკუნის დასაწყისში, 1903 წელს დაუწერია და ის 18 მოკლე გამოსვლისგან შედგება, სულ 7 მოქმედი გმირი ჰყავს და პიესის თემაც ერთობ საჩოთირო და ექსტრავაგანტურია. პიესის პრობლემა – ქალიშვილების გათხოვება ეპოქის სოციალურ-დემოგრაფიული უბედურების სახეს იღებს.
რაც უნდა უცნაური იყოს, პიესა ქართული ლიტერატურის მერვე კლასის პროგრამაში შედის და მისი სწავლებისას მასწავლებლის გასაჭირი იმაში გამოიხატება, რომ ამ ერთი შეხედვით უცნაური თემით უნდა დააინტერესოს 12-13 წლის მოზარდები.
შარშან, პიესის სწავლებისას მოსწავლეთაგან არაერთგზის მოვისმინე პროტესტი იმის შესახებ, რომ მათ არ ესმით, რატომ უნდა სწავლობდეს 21-ე საუკუნის ბავშვი ნაწარმოებს, სადაც გასულ საუკუნეში აზნაურთა კლასის სიდუხჭირესა და ქალების გათხოვების პრობლემებზეა საუბარი. შვილის განათლებაში აქტიურად ჩართული ერთი მშობელი საგანგებოდ მესაუბრა პიესის პრობლემებზე, დასვა კითხვები, რადგან შეწუხებული იყო იმით, რომ შვილს ვერაფრით გააგებინა ამ ნაწარმოების მნიშვნელობა. კარგია, რომ მშობელი ასეთი მონდომებით ერთვება შვილის საგანმანათლებლო საკითხებში, მაგრამ ტექსტის გაგება-გააზრებისა და ანალიზის სწავლების ყველა ვალდებულება უპირველესად მასწავლებელს ეკისრება.
პიესის ტექსტი, ლექსიკა, გმირთა ხასიათები, დიალოგებისა და პოლილოგების თემატიკა მოსწავლეებში ან გაუგებრობას იწვევს ან – გაუზრებელ, ჰომერულ სიცილს.
დავით კლდიაშვილი არამცთუ პიესებში, მოთხრობებშიც კი ტექსტებს არ ამკობს ტროპული სამკაულებით, მისი ხელწერისთვის დამახასიათებელია პერსონაჟის პორტრეტის წარმოჩენა მოქმედებებში, დიალოგებში, ავტორისეული კომენტარებისა და შეფასებების გარეშე, რაც მკითხველისთვის დამაინტრიგებელია.
პიესის ყველა გამოსვლა შედგება დიალოგებისგან, საიდანაც იკითხება სოციუმის ყოფის ტრაგიზმი. მართალია, ამ საუბრებს კომიკური ელფერი დაჰკრავს, მაგრამ მათში მეტია ტრაგიკული, ვიდრე – კომიკური.
როლური თამაშები „დარისპანის გასაჭირის“ და ზოგადად პიესების ტექსტებზე მუშაობის დროს უალტერნატივო აქტივობაა, ხოლო მთავარი სირთულე მასწავლებელს ელოდება პიესის პასაჟების ანალიზის, სინთეზისა და შეფასების პროცესში.
მასწავლებლის მთავარი გამოწვევა აქ ისაა, რომ მან სწორად გაააზრებინოს ბავშვებს ორი რამ: კლდიაშვილისეული ჰუმანიზმის სიღრმე და წარსული ეპოქის რეალისტური სურათების ღირებულება. პიესა ეპოქის დოკუმენტია, ის არა ავტორისეულ რემარკებში, არამედ პერსონაჟთა მეტყველებაში, მათი აზროვნების, გემოვნების, მიმართებების ქვეტექსტებში აცოცხლებს მეცხრამეტე საუკუნის მიწურულიდან აზნაურთა კლასის თავს დატეხილ უბედურებებს, მათ დაცემას და გარდაუვალ სიკვდილს, რაც მკითხველისთვის დამაფიქრებელია.
ტექსტის გაგებისთვის სასურველია, რომ გამოსვლებში ყველაზე სახასიათო დიალოგები მოვნიშნოთ, დავიმახსოვროთ მათი თემატიკა და პერსონაჟთა ხასიათის თვისებების მარკირება შევძლოთ.
პიესის პრობლემა ვინაიდან საყოველთაო და ფართომოცვითია, ცხადი ხდება პერსონაჟის ყოველი ქმედების მოტივაცია. მთელი პიესის ინტრიგა რამდენიმე დიალოგში იკითხება. ესენია: მართა-პელაგია (აქ ნათლად იკვეთება მართას მონდომება ნათლულის გათხოვებაზე და მისი საეჭვო მორალის მარიფათი სასიძოს მოხიბვლის საქმეში), მართა-დარისპანი (ამ დიალოგიდან ვიგებთ ადამიანებში გამეფებულ ფარისევლობაზე, ჭირვეულობასა და შიშზე, არაადეკვატურობაზე, რწმენის, სიყვარულისა და მოთმინების დეფიციტზე), დარისპანი-პელაგია (მოცემულ დიალოგში კლდიაშვილის მოთხრობებიდან კარგად ნაცნობი კუდაბზიკა, მკვეხარა აზნაურის უაღრესად საინტერესო ფსიქოტიპი გვიცოცხლდება), დარისპანი-კაროჟნა (მამა-შვილის დიალოგი ნათლად აჩვენებს, რამდენად ტრაგიკულია ყოფა ახალგაზრდა ქალისთვის და რამდენად გართულებულია ღირსეული ცხოვრების შესაძლებლობა), მართა-ონისიმე (დიალოგი ფარისევლობის ნამდვილი მასტერკლასია), ონისიმე-დარისპანი (ამ დიალოგშიც ისევ და ისევ კუდაბზიკა, ბაქია აზნაურთა სახეები იხატება), ონისიმე-ოსიკო (დიალოგი გვაჩვენებს, თუ რამდენად ანგარებიანი, უგულო, უსიყვარულო და ეგოისტი გახდა ამ ეპოქის ადამიანი), მართა-ოსიკო (დიალოგი ცხადყოფს გულწრფელობისა და მორალის დეფიციტს, სიცრუის გამეფებას საზოგადოებაში), ნატალია-პელაგია (დედა-შვილის დიალოგი წარმოაჩენს მთელ იმ სასოწარკვეთილებას, რომელიც კრიზისული ეპოქის უბედური შვილების ფსიქოემოციური ფონისთვის არის დამახასიათებელი. ნატალიას სიტყვებში ისმის სოლომან მორბელაძის, პლატონ სამანიშვილის, მიქელას, ოტია ქამუშაძის, კლდიაშვილის სხვა მრავალი უკვდავი გმირის სასოწარკვეთა და ზაფრა დაუნდობელი ეპოქით გამოწვეული ადამიანური ტკივილის გამო).
ძალიან ძნელია, რომ ზეპირად, წიგნის დახმარების გარეშე, როლურ თამაშებში გავაცოცხლებინოთ ბავშვებს ეს დიალოგები, ვინაიდან ამ ტექსტების დამახსოვრება, მათი დიალექტური ლექსიკის გაგება და გადმოცემა მოზარდებისთვის რთული ამოცანაა, ამიტომაც ჩვენ ავირჩიეთ კომიქსი.
კომიქსს ვიზუალურ პოეზიასაც უწოდებენ, ვინაიდან აქ იდეალური შეხამებაა ტექსტის და გამოსახულებისა, ის მოითხოვს ორიგინალურ ხედვას და გემოვნებას, ასევე იძლევა სრულ თავისუფლებას და გამოხატვის ეფექტურობაც გარანტირებულია, თუკი მისი შემქმნელი ოდნავ მაინც მოუხმობს კრეატიულობას.
კომიქსებად დავით კლდიაშვილის პიესის წარმოდგენისას კლასის ორგანიზების ფორმად საუკეთესოა წყვილებად დაყოფა. აუცილებელია, რომ წინასწარ ჩავატაროთ სამუშაოები, კლასი მოვამზადოთ პრეზენტაციისთვის, ვასწავლოთ ტექსტის დამუშავება კომიქსისთვის. სასურველია, რომ მოსწავლეებმა კომიქსის დიალოგები წიგნიდან კი არ გადმოწერონ, არამედ პერსონაჟთა ხასიათების გათვალისწინებით, თავად შექმნან ახალი დიალოგები, სადაც პრობლემა იქნება წარმოჩენილი, დაზუსტებული, ან სულაც გამძაფრებული, ტრაგიკული და კომიკური ელფერიც თავადვე შეუძლიათ შესძინონ ახალ ტექსტებს. ვისაც ხატვა არ ეხერხება, მათთვის მარტივი გამოსავალია წინასწარ მომზადებული გამოჭრილი ფიგურების დაწებება საპრეზენტაციო პოსტერზე, ან მარტივი ფიგურებით, ე.წ. სმაილებით და სახეების პრიმიტიული გამოსახულებებით გადმოცემა. აქ ჩვენი მთავარი მიზანი არის არა მხატვრობის ნიჭის დემონსტრირება, არამედ ტექსტის გაგება-გააზრება, პერსონაჟთა ხასიათების ამოცნობა, პრობლემაში ჩაღრმავება და მისი გადაწყვეტა.
უპირველესად წყვილებმა უნდა აირჩიონ პერსონაჟები, რომელთა დიალოგებზეც სურთ კომიქსის მომზადება, სასურველი იქნება, რომ ტექსტები შინ დაამუშაონ და წინასწარ მოამზადონ, ხოლო შემაჯამებელ საპრეზენტაციო გაკვეთილზე დავალების ბოლო აკორდები შეასრულონ.
მასწავლებელს შეუძლია განსაკუთრებით ოსტატური ვიზუალური ნამუშევრისთვის ქულები წაამატოს ან ორი ნიშნით შეაფასოს წყვილის ნამუშვარი, ხოლო თუკი ტექსტი ორიგინალურად და ეფექტურად იქნება გადატანილი საპრეზენტაციო პოსტერზე და ხატვის ნიჭი ნაკლებად იქნება გამოვლენილი, ამის გამო ქულის დაკლება გამართლებულად არ მიმაჩნია. როცა კლასმა გამორჩეულად შთამბეჭდავი ვიზუალური გამოსახულებები იხილა, ბავშვებმა თავადვე მოითხოვეს ამგვარი ნაშრომების ავტორების უმაღლესი ქულებით ან ორი ნიშნით შეფასება.
კომიქსი სინთეზური ხელოვნებაა, ვიზუალისა და ლიტერატურული ტექსტების გაერთიანებას ითხოვს და მის შექმნას გამორჩეული ოსტატობა სჭირდება. შეიძლება თავიდან მოსწავლეებს ძალიან გაუჭირდეთ ამ დავალების შესრულება, მაგრამ დავით კლდიაშვილის ეს პიესა საამისოდ კარგი მასალაა, თანდათან უნდა შევაჩვიოთ მოსწავლეები კომიქსების დახმარებით მხატვრული ტექსტების აღქმას, თანაც აპრობირებული მაქვს, რომ მათთვის ეს პროცესი ცოცხალი, სახალისო, საინტერესო, შემოქმედებითი და მოტივაციის ამამაღლებელია. თანაც მასწავლებელს ეძლევა შესაძლებლობა, რომ შეფასების რუბრიკის მკაცრი კრიტერიუმები წამახალისებელი ქულებით შეცვალოს.
