ბევრი დამნაშავე გვინახავს, რომელიც აღჭურვილია ცოდნითა და უნარებით, მაგრამ მორალურად გაუმართლებელი ღირებულებებით „შეიარაღებული“ იღებს არასწორ გადაწყვეტილებებს და ხდება საზოგადოებისთვის საფრთხის შემცველი. შესაბამისად, 21-ე საუკუნეში, არსებული გამოწვევების წინაშე მდგომნი ვხვდებით, რომ აქტუალურია მოსწავლეებისათვის არა მარტო ცოდნის გადაცემა, არამედ მათში ღირებულებების ჩამოყალიბება. ამ ყოველივეს ხელშესაწყობად აუცილებელია საგნობრივი ცოდნის გადაცემაზე ორიენტირებულ გაკვეთილებთან ერთად, დავგეგმოთ და ჩავატაროთ გამჭოლი კომპეტენციების განვითარებაზე ორიენტირებული გაკვეთილები. როგორც ეროვნულ სასწავლო გეგმაში ვკითხულობთ, სწორედ ეთიკა აძლევს ადამიანს საშუალებას გაითავისოს და დაიცვას ზნეობის, მორალისა და ქცევის საყოველთაო წესები.

მოსწავლეებისთვის ცოდნის გადაცემასთან ერთად, მათში მორალური ღირებულებების ჩამოყალიბების ხელშეწყობის მიზნით გამოვიყენე მეთოდი “VaKE” (Values and Knowledge Education-ცოდნა და ღირებულებითი განათლება). რატომ VaKE? როგორც აღვნიშნე ცოდნის მიღებასთან ერთად აქტუალურია მოსწავლეებში ღირებულებების ჩამოყალიბების ხელშეწყობა. იმ დროისთვის ინტერნეტ სივრცეში ქართულ ენაზე ამ მეთოდის შესახებ ინფორმაცია თითქმის არ მოიპოვებოდა. პროექტ ,,VaKE”ს ოფიციალურ გვერდზე გამოქვეყნებული მეთოდის თავდაპირველი სახე კი ასეთია:

როგორც ვხედავთ იგი შედგება 16 ნაბიჯისგან, პირველ 4 ნაბიჯში მიმდინარეობს მსჯელობა ღირებულებების შესახებ. მოსწავლეები დამატებით ცოდნას იღებენ მე-5-8 საფეხურებზე, სანამ მეორეულ გადწყვეტილებას მიიღებენ მე-11,12 საფეხურებზე. თუ მოსწავლეებს სჭირდებათ მეტი ინფორმაცია არგუმენტირებისთვის შესაძლებელია გავიმეოროთ შესაბამისი ფაზა მე-13 საფეხურზე. მე-2, მე-5, მე-10, მე-14 საფეხურები ითვალისწინებს პრეზენტაციას, შეჯამებას და მიღებული ცოდნის ტრანსფერს.

მეთოდის მიზანია: მოსწავლეებმა მიიღონ  სათანადო ცოდნა, გაეცნონ ღირებულებებს და დაეუფლონ მორალური პრობლემების გადაჭრის სტრატეგიებს, განუვითარდეთ კრიტიკული აზროვნება, დამოუკიდებელი სწავლის, პრობლემის გადაჭრის, ჯგუფური მუშაობისა და არგუმენტირებული დისკუსიის უნარი.

წარმოგიდგენთ ჩემ მიერ ჩატარებული გაკვეთილის თანმიმდევრობას.

გაკვეთილის თემა: საგანგებო სიტუაციები

გაკვეთილის მიზანი: ნაცნობი ლექსიკური ერთეულებისა და გრამატიკული სტრუქტურების (მოდალური ზმნები – should, can, must, have to; და წარსული განუსაზღვრელი დრო) გამოყენებას, ხელი შეეწყობა ლაპარაკის უნარ-ჩვევების და კრიტიკული აზროვნების განვითარებას. ხელი შეეწყობა ისეთი გამჭოლი უნარების და ღირებულებების განვითარებას, როგორიცაა კომუნიკაცია (პიროვნული ღირსების გააზრებისა და დაფასების უნარი), ეთიკა (საკუთარ აქტივობაზე პასუხისმგებლობის გააზრება) და პასუხისმგებლობა (საკუთარი ქცევის მართვა, საკუთარ ქცევებზე, სოციალურ აქტივობებზე პასუხისმგებლობის აღება).

მისაღწევი შედეგები: მოსწავლეებს შეუძლიათ  გამოიყენონ ნაცნობი სათანადო ლექსიკური ერთეულები და მოდალური ზმნები მორალური დილემის გადაჭრის გზებზე საუბრისას. შეუძლიათ მიღებულ ცოდნასა და ღირებულებებზე დაყრდნობით დილემურ სიტუაციებში მოქმედების სტრატეგიებზე არგუმენტირებული მსჯელობა.

ესგ სტანდარტთან შესაბამისობა: უცხ.ს.III.16. მოსწავლეს შეუძლია ინტერაქციაში მონაწილეობა.

უცხ.ს.III.18. მოსწავლეს შეუძლია დამხმარე საშუალებებზე დაყრდნობით საუბარი.

უცხ.ს.III.29. მოსწავლეს შეუძლია თანაკლასელებთან, მასწავლებლებთან, მეწყვილესთან თანამშრომლობა შედეგების გაუმჯობესების მიზნით.

პროცედურები:

მოსწავლეთა მოტივირების, თემამდე მიყვანისა და დილემის მომზადების მიზნით გაკვეთილი დავიწყე ვიდეოს ანალიზით, სადაც მოცემული იყო საგანგებო სიტუაცია ხანძრის დროს. მოსწავლეებს დავუსვი ორი კითხვა, მივეცი არჩევანი, თუ რას გააკეთებდნენ მსგავს სიტუაციაში, დარჩებოდნენ ხანძრის ადგილას, სადაც შეიძლებოდა დაზიანებულიყვნენ ან დაღუპულიყვნენ, თუ გადახტებოდნენ და დაზიანდებოდნენ ან შესაძლოა დაიღუპებოდნენ კიდეც. ამ გზით მოსწავლეები დადგნენ დილემის წინაშე, ორივე შემთხვევაში არჩევანი ცუდსა და უარესს შორის უნდა გაეკეთებიათ. იფიქრეს, მიიღეს გადაწყვეტილება, იმსჯელეს და მარტივადაც გამოიცნეს გაკვეთილის თემა და მიზანი.

მეორე აქტივობა იყო დილემის წარდგენა, სადაც მოსწავლეებმა შეძლეს პირველადი გადაწყვეტილების მიღება. გაარკვიეს, ვინ იყო მომხრე, ვინ წინააღმდეგი.

‘’ A train is coming on the track. You are standing nearby the lever. The railway has two tracks. You see the train approaching and you also observe that train will go on track, on which 5 children are playing. You are 400 metres away from children and you don’t have time to run to help them. What will you do?

Will you just wait and watch? Why?

Will you pull the lever and change the direction of the train? Why?

Will you feel guilt for your decision? (Yes/No)“

მათი შეხედულებების მიხედვით გადავანაწილე მოსწავლეები ოთხკაციან დიფერენცირებულ ჯგუფებად, სადაც შევეცადე გამეერთიანებინა სხვადასხვა შეხედულებების და შესაძლებლობების მქონე მოსწავლეები.

მესამე აქტივობის ორგანიზების ფორმა იყო ჯგუფური; მეთოდი: სეგმენტური აქტივობა; მიზანი: მოსწავლეები შეძლებენ პოზიციის არგუმენტირებას, საჭირო ინფორმაციის განსაზღვრასა და მეორეული გადაწყვეტილების მიღებას. ჯგუფებს მივაწოდე ტექსტის გავრცობილი ვარიანტი:

‘’ A train is coming on the track. You are standing nearby the lever. The railway has two tracks. You see the train approaching and you also observe that train will go on track, on which 5 children are playing. You are 400 metres away from children and you don’t have time to run to help them. Because of noise, they can’t hear your voice either.  You want to pull the lever and change the direction of the train, but you see that 5 other men are walking on the railway, singing together.  What will you do?

Pull the lever, change the direction to the men and they will die.

Wait and watch. Don’t do anything and the children will die“.

ჯგუფებს მაგიდებზე ედოთ წინასწარ ფლიფჩარტზე ჩემ მიერ მომზადებული სეგმენტი და ვთხოვე დაეფიქსირებიათ მათი მოსაზრება მათთვის განკუთვნილ სეგმენტში და დაემოწმებითან ხელმოწერით.

შემდეგ მოსწავლეები გაეცნენ ერთმანეთის ნააზრევს და დაურთეს ინდივიდუალური კომენტარები. ისეც დააფიქსირეს ხელმოწერით. ამის შემდეგ მოსწავლეებმა გამართეს დისკუსია და შეჯერდნენ საერთო პოზიციაზე, რომელიც დააფიქსირეს ცენტრალურ სეგმენტში და დაადასტურეს ხელმოწერით. საბოლოოდ, მოსწავლეთა ჯგუფებმა პრეზენტაციის სახით წარადგინეს თავიანთი ნამუშევრები. იმსჯელეს, თუ როგორ მივიდნენ საერთო პოზიციამდე, რომელ ღირებულებებზე დაყრდნობით მიიღეს ესა თუ ის გადაწყვეტილება.

მეოთხე აქტივობის დროს მოსწავლეებმა გამართეს ჯგუფური დისკუსია, რომლის მიზანი იყო რეკომენდაციების შემუშავების მცდელობა საგანგებო სიტუაციების დროს. ამ შემთხვევაში 3 ჯგუფი მუშაობდა იმაზე, თუ როგორ „უნდა“ ან „არ უნდა“ მოვიქცეთ საგანგებო სიტუაციების დროს, ხოლო 3 ჯგუფი მუშაობდა საგანგებო სიტუაციების პრევენციის გზებზე. დროის გასვლის შემდეგ ჯგუფებმა კლასს გააცნეს მათ მიერ შემუშავებული რეკომენდაციები.

დამეთანხმებით, რომ მხოლოდ გაკვეთილები  მიზნის ბოლომდე მიღწევას არ შეუწყობენ ხელს, თუ მოსწავლეები უკუკავშირს გაკვეთილზევე არ გააკეთებენ.  მით უმეტეს ისეთი ტიპის გაკვეთილები, რომლებიც ხელს უწყობენ ისეთი  დამოკიდებულებების  ჩამოყალიბებას, როგორიცაა: ეთიკა,  საკუთარ გადაწყვეტილებებზე პასუხისმგებლობის აღების უნარი, არგუმენტირებულთან ერთად მორალურად გამართლებული გადაწყვეტილებების მიღება, პასუხისმგებლობების გააზრება. ასე ვიქცევი სულ და ამჯერადაც ასე გავაკეთეთ. ტრანსფერის და შეჯამების ფაზაზე მოსწავლეებმა განიხილეს მსგავსი საკითხები და პრობლემები. გაირკვა, რომ თურმე არაერთხელ მდგარან დილემის წინაშე და გადაწყვეტილება სპონტანურად, ღირებულებების გააზრების გარეშე მიუღიათ. ასევე დაამატეს, რომ ამ კონკრეტულ გაკვეთილზე მიღებულ გამოცდილებას რეალურად გამოიყენებენ, რადგან ცხოვრება წინ აქვთ და მიხვდნენ, რომ მომავალში კიდევ უფრო რთული დილემების წინაშე აღმოჩნდებიან.

ვფიქრობ, ამ გაკვეთილის ჩატარება აუცილებლად უნდა სცადოთ, იგი სასიამოვნო სამუშაოა თქვენთვის, მასწავლებლისათვის, და ბევრის მიმცემი თქვენი მოსწავლეებისათვის-რეალური ცხოვრებისეული პრობლემის კვლევის გზით მოსწავლეებმა მნიშვნელოვანი გამოცდილება შეიძინეს. მიღებული გამოცდილება შესაძლებელია გამოიყენონ მთელი ცხოვრების მანძილზე გადაწყვეტილებების სწრაფად მიღებისა და წარმატების მიღწევის მიზნით.

რეკომენდირებულია მსგავსი გაკვეთილის ჩატარებისას გავითვალისწინოთ მოსწავლეთა მზაობა და ლექსიკური მარაგი. აღნიშნული მეთოდით ასევე ხელი შეეწყობა მოსწავლეებში უცხოურ ენაზე ლაპარაკის უნარ-ჩვევების განვითარებას. ეფექტურია აღნიშნული მეთოდის გამოყენებით პროექტგაკვეთილის დაგეგმვა და განხორციელება. ამ შემთხვევაში პროექტი უნდა გაიწეროს 2-3 კვირაზე.

გამოყენებული ლიტერატურა:

1. ლობჟანიძე ს. (2015) თანამშრომლობითი სწავლების მეთოდები. სეგმენტური მეთოდი.https://mastsavlebeli.ge/?p=1795
2. Wiseman R. (ტექსტი ადაპტირებულია ჩემ მიერ)

https://richardwiseman.wordpress.com/2009/08/13/test-your-morals/

3. https://www.youtube.com/watch?v=DwOFYzEpocQ&t=73s
4. https://blog.vake.sbg.ac.at/about-vake/
5. https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S1877042814068098

ჩემს მულტიპლიკატორ ძმაკაცს, ვასო სახვაძეს, ამ თორმეტიოდე წლის წინ ნოდარ დუმბაძის სახელობის მოზარდ მაყურებელთა თეატრის სარდაფში ჰქონდა სტუდია. გვერდით ხმის ჩამწერი სტუდია იყო, სადაც მეორე ძმაკაცი, ბექა რამიშვილი, კატო ჯავახიშვილს ეხმარებოდა ლექსების აუდიოკრებულის ჩაწერაში. ჰოდა, მეც სხვა რა საქმე მქონდა, დავდიოდი ხოლმე. ვასო მაშინ გავიცანით და მაგრად დავუძმაკაცდით. კრებულის ჩაწერა დამთავრდა, მაგრამ ჩვენ მაინც ყოველდღე დავდიოდით ვასოს სტუდიაში. შუადღისას, როცა ვასო თავის მხატვრებთან ერთად მუშაობას დაამთავრებდა, ფულს ავკრეფდით და მე, როგორც ყველაზე უმცროსი, ქუჩის გადაღმა, მარკეტში გადავიდოდი ლიტრიანი “დავითის”, ლუდის და მსუბუქი მისაყოლებლის საყიდლად. დაღამებამდე ვსვამდით. რომ ავიშლებოდით, მე და ვასო მარჯანიშვილის მეტროში კი არ ჩავდიოდით, რუსთაველამდე ავდიოდით ფეხით და ვსაუბრობდით, მერე ვაჟას მეტროდან ამოვიდოდით, ვაჟას მესამემდე ისევ ფეხით ჩამოვუყვებოდით და იქღა ვიშლებოდით. ყოფილა შემთხვევები, მარჯანიშვილიდან ვაჟამდეც წამოვსულვართ ფეხით. მოკლედ, ბოდიალი მოგვწონდა.

იმ ხმის ჩამწერ სტუდიაში ერთი ძალიან კარგი როკჯგუფი გადიოდა ხოლმე რეპეტიციას. ხანდახან იმ ჯგუფის ბიჭებიც შემოგვიერთდებოდნენ ხოლმე და ვსვამდით.

ერთ დღესაც, შუა სმის დროს, ღია კარში (კარი სულ ღია იყო) უცხოური გარეგნობის ჯეელმა შემოიხედა. მოქეიფეები რომ დაგვინახა, შეყოყმანდა, მაგრამ მივიპატიჟეთ და თამამად შემოვიდა. დრედები ჰქონდა. ზაფხული იყო, მაგრამ კრემისფერი ლაბადა, ხაკისფერი შარვალი და მაღალქუსლიანი, სტეპის საცეკვაო შავ-თეთრი ფეხსაცმელი ეცვა, აი, ისეთი, ფრედ ასტერს რომ აცვია ხოლმე ფილმებში. შამან ჯუსა მქვიაო, – გაგვეცნო, – მუსიკოსი ვარ და კლიპის გადაღება მინდა, ქუჩაში გავიკითხე და თქვენთან მომასწავლესო, ოღონდ ფული არ მაქვსო. ეგ არაფერიო, – უთხრა ვასომ და ერთჯერადი ჭიქა ნახევრამდე შეუვსო არყით, – ეს დალიე და მერე ვილაპარაკოთო. შამანმა შეფიქრიანებულმა ჩახედა ჭიქას, მაგრამ მაინც აიღო და ჩაცალა. იმ დღეს შამანი მაგრად დავათვრეთ.

გაირკვა, რომ შამანის მშობლები ჰიპები ყოფილიყვნენ, ახალგაზრდობაში ბჰუტანში გადასულიყვნენ საცხოვრებლად, სადაც ადგილობრივ შამანებს დამეგობრებოდნენ და ახალშეძენილი შვილისთვისაც უყოყმანოდ დაექრმიათ შამანი. არ ვიცი, ვინ დაღუპა – შამანისთვის ვიღაცას ერჩია, საქართველოში ჩამოსულიყო მუსიკალური კარიერის ასაწყობად. ჰოდა, სანამ კარიერას აიწყობდა, რომელიღაც სასტუმროში მუშაობდა ჭურჭლის მრეცხავად.

მეორე დღეს შამანმა თავისი მუსიკალური კომპოზიციები მოიტანა. ძალიან საინტერესო რაღაცები. ვასომ აუხსნა, რომ ამ სტუდიაში კლიპებს არ იღებდნენ, მაგრამ, რაკი ფული არ ჰქონდა, რამე საინტერესო ვიდეოს გაკეთებაში დავეხმარებოდით. აირჩა ერთ-ერთი კომპოზიცია. შამანს ზედმეტად მასშტაბური იდეები ჰქონდა: კლიპის პირველ კადრში მანქანის სახურავზე შემდგარი ავტორის ფეხები უნდა გამოჩენილიყო, რომლებიც იმ მაღალქუსლიანი ფეხსაცმელებით ცეკვას დაიწყებდა და ასე, ცეკვა-ცეკვით გადაევლებოდა ჩამწკრივებული მანქანების სახურავებს. აი, ზევით ხომ აყენია მანქანებიო, – დასძინა ბოლოს. ავუხსენით, რომ იმ მანქანებს პატრონები ჰყავდა და იმ პატრონებს მათი მანქანების სახრურავებზე მოხტუნავე უცხოელი რომ დაენახათ, საქმე ცუდად წაგვივიდოდა. შამანმაც ამ განზრახვაზე ხელი აიღო.

გაკეთდა კლიპის მონახაზი. გადაწყდა, კლიპი თეატრის სარდაფის ლაბირინთისმაგვარ დერეფნებში გადაგვეღო. ვმონაწილეობდით შამანი, მე, ბექა, ჩემი მაშინდელი შეყვარებული და ყველა, ვინც შემთხვევით შემოივლიდა. ერთი სამოყვარულო კამერა გვქონდა. ნაშუადღევს ცოტას წავიმუშავებდით და ისევ სმას ვიწყებდით, ამიტომ გადაღებები საკმაოდ გაჭიანურდა. შამანი ვერაფერს გვეუბნებოდა – უფასოდ ვუკეთებდით საქმეს. იჯდა ჩვენთან და კოკა-კოლას სვამდა, არაყს – აღარ. შევთავაზე, ინგლისურში მამეცადინე-მეთქი. გაუხარდა. ნიხრზეც შევთანხმდით: კვირაში ოცი ლარი უნდა გადამეხადა. კვირაში სამჯერ, დილის ათ საათზე უნდა მივსულიყავი იქვე, მარჯანიშვილზე მდებარე ერთ ბიბლიოთეკაში. მხოლოდ ორი გაკვეთილი ჩატარდა, რადგან ვინც არყის და ლუდის ნაბახუსევი იცის, დამეთანხმება, რომ არ არის ადვილი, დილაუთენია ადგე, ჯერ მარშრუტკით მეტრომდე ჩახვიდე, მერე მეტროთი მარჯანიშვილამდე მიხვიდე, იქ კი ინგლისურის გაკვეთილებს უსმინო. შამანს გაკვეთილების გაგრძელების დიდი სურვილი ჰქონდა, მაგრამ ერთი კვირის თანხა გადავუხადე და მეცადინეობა შევწყვიტე, იმ ინგლისურს დავჯერდი, რომელიც ვიცოდი.

როგორც იქნა, გადავიღეთ კლიპი. სტუდიაში მოწყობილ პრემიერას ჩვენვე ვესწრებოდით და ისევ მაგრად დავლიეთ. შამანმა მადლობა გვითხრა და იმ დღიდან აღარ გამოჩენილა.

წლების შემდეგ ელბაქიძის აღმართზე ჩამოვდიოდით მე და ჩემი ძმაკაცი. დავინახე, იქვე, კუთხეში, რამდენიმე ლაწირაკს შამანი მიემწყვდია და სცემდა. გავქანდით, მაგრამ სანამ დავერეოდით, თავქუდმოგლეჯილები გაიქცნენ. თმის გამო, აი, უკვე მერამდენედ მცემენო, – დაიჩივლა შამანმა. შემოქმედებაში რა ხდება-მეთქი, ვკითხე. ამერიკიდან ბიჭებს ველოდები, ჯგუფი უნდა ჩამოვაყალიბოთო. წამო, ლუდი დავლიოთ-მეთქი, შევთავაზე, მაგრამ იუარა, მეჩქარებაო. ელბაქიძეზე ამავალს თვალი გავაყოლე. ისევ ის ლაბადა ეცვა, ამჯერად – საკმაოდ ჭუჭყიანი. ფეხსაცმელიც კარგა ხნის გაურეცხავი იყო და ქუსლებიც მოღრეცოდა.

რამდენიმე წლის შემდეგ კიდევ ერთხელ ვნახე – რუსთაველზე, მიწისქვეშა გადასასვლელში, საქსოფონზე უკრავდა. რომ მორჩება, გამოვეცნაურები-მეთქი, ვიფიქრე, მაგრამ, ეტყობა, გრძელი კომპოზიცია იყო და დასრულებას პირი არ უჩანდა, ამიტომ წამოვედი, მეჩქარებოდა.

შამანი სწორედ ისეთი ჩამრჩა გონებაში, როგორიც ბოლოს ვნახე: მიწაზე გაშლილ ლაბადასთან მდგარი გაცვეთილი ფეხსაცმელებით, ხაკისფერი შარვლით, შავი მაისურით, ჭუჭყიანი დრედებით, საქსოფონით და დახუჭული თვალებით.

კლიმატის ცვლილების შედეგები გარემოსა და საზოგადოებაზე
უკანასკნელ ათწლეულში კლიმატის ცვლილების ხილული შედეგები კიდევ უფრო თვალსაჩინო ხდება და ბევრად უფრო სწრაფადაც მიმდინარეობს. ეს ცვლილებები დედამიწის სფეროებზე აისახება. ეს სფეროებია:

ატმოსფერო – ჰაერი, რომელიც დედამიწას აკრავს გარსს;

ჰიდროსფერო – წყალი, რომელიც დედამიწას აკრავს გარსს;

ბიოსფერო – ცოცხალი ბუნება დედამიწაზე;

ლითოსფერო – ზედა მანტია და ქერქი, რაც დედამიწის მყარ საფარს შეადგენს.

უნდა აღინიშნოს, რომ კლიმატის გავლენა ლითოსფეროზე არ აღინიშნება. ეს 4 სფერო დროში ურთიერთქმედებს და ქმნიან პედოსფეროს, ნიადაგს, რომელიც ხმელეთს გარს აკრავს და ამავდროულად, მისი ნაყოფიერება სიცოცხლეს განაპირობებს.

განვიხილოთ თითოეულ სფეროზე კლიმატის ცვლილების შედეგები:

ატმოსფეროს ცვლილებები
ტემპერატურა ინდუსტრიული რევოლუციიდან მოყოლებული იცვლება, რამაც ჯამურად 1 გრადუსი შეადგინა, ეს ცვლილებები კიდევ უფრო დაჩქარებული ტემპით მიმდინარეობს და დამოკიდებულია სათბური ეფექტის მქონე აირების რაოდენობაზე. გარდა ტემპერატურის ცვლილების, შეიცვალა ტემპერატურული ანომალია, განსხვავება საშუალო წლიურ ტემპერატურასა და ტემპერატურის გრძელვადიან ცვლილებას შორის. ანომალიური ტემპერატურა სულ უფრო ხშირად აღინიშნება.

კლიმატის ცვლილების სამთავრობოთშორისო პანელის ვარაუდით, რომელშიც მსოფლიოს სხვადასხვა ქვეყნიდან 1300 მეცნიერი კლიმატის მიმართულებით კვლევებს აწარმოებს, ამ საუკუნეში ტემპერატურა 4,5 გრადუსით შეიცვლება. თუმცა ეს ცვლილებები ყველგან ერთნაირად არ მოხდება, ზოგ ადგილას ბევრად დიდი ტემპერატურული მატება აღინიშნება.

გლობალური ტემპერატურის მატებამ ინდუსტრიული რევოლუციიდან დღემდე 1 გრადუსი შეადგინა, ყველაზე სწრაფი მატება უკანასკნელი 35 წლის მანძილზე შეიმჩნევა. 2010 წლიდან მოყოლებული ყოველი წელი იყო ისტორიის მანძილზე ყველაზე თბილი. ინტერაქტიული რუკა გვიჩვენებს ტემტერატურის ცვლილებებს 1884 წლიდან დღემდე და ეს ვიზუალიზაცია ადასტურებს ცვლილებების მასშტაბურობს https://climate.nasa.gov/vital-signs/global-temperature/

გვალვა და სითბური ტალღები, ესაა განსაკუთრებით მაღალი ტემპერატურა, რომელიც დღეებიდან კვირებამდე შეიძლება გაგრძელდეს, ნავარაუდევია, რომ ზაფხულში სითბური ტალღები ინტენსიური გახდება, ხოლო ცივი დღეების რაოდენობა ზამთარში შემცირდება. ტემპერატურის ანომალია, რომელსაც საშუალოდ 20 წელიწადში ერთხელ ჰქონდა ადგილი, ახლა ყოველ 2-3 წელიწადში იჩენს თავს.

ექსტრემალური მოვლენები, შტორმული ხასიათის ტროპიკული ქარების ინტენსივობა, სიხშირე, ხანგრძლივობა და სიძლიერე იზრდება მეოცე საუკუნის 80-იანი წლებიდან. გახშირდა მეოთხე და მეხუთე კატეგორიის ციკლონები. კლიმატის ცვლილებასთან ერთად ეს ცვლილებები კიდევ უფრო შესამჩნევი გახდება.

წყალდიდობები, წყალმოვარდნები, სითბური ტალღები, გვალვები, ხანძრები სულ უფრო ხშირად იჩენს თავს მსოფლიოს სხვადასხვა კუთხეში. კლიმატით გამოწვეული ექსტრემალური მოვლენების რაოდენობა ორმაგდება. მსოფლიო ბანკის გაანგარიშებით, ყოველწლიურად მოვლენების შედეგების აღმოფხვრაზე 500 მილიარდი აშშ დოლარი იხარჯება. ამავდროულად, დამატებითი 26 მილიონი ადმიანი ზარალდება.

მყინვარების დნობა მიმდინარეობს ანდებში, ალასკაზე, ჰიმალაებში, კავკასიაში. მაგალითად, კილიმანჯაროს მთებზე ჩრდილოეთის მყინვარმა უკანასკნელი ათწლეულის მანძილზე 4 მილიონი კუბური მეტრი ყინული დაკარგა, 2030 წლისთვის კი მთლიანად გაქრება.

ყინულის საფარის შემცირება არქტიკასა და ანტარქტიკაში – ნასას მკვლევრების მიერ შეგროვებული მონაცემებით, უკანასკნელი 20 წლის მანძილზე გრენლანდიამ 286 მილიონი კუბური მეტრი ყინული დაკარგა, ანტარქტიკამ – 127, თუმცა სამხრეთ ნახევარსფეროში გასამმაგდა დნობის ტემპი.

თოვლის საფარის შემცირება – ცვლის მცენარეული საფარის, ასევე სოფლის მეურნეობის ციკლებს და მთლიანად ეკოსისტემას. ამ თითქოს დადებითი ცვლილებისადმი ცოცხალ ბუნებას ადაპტაცია დასჭირდება. ასევე იცვლება სითბური ბალანსი, რადგან თოვლით დაფარულ თეთრ საფარს მუქი, მისგან თავისუფალი ზედაპირი ანაცვლებს, რაც შთანთქმულ რადიაციას ზრდის და კიდევ უფრო მეტად ათბობს ატმოსფერულ ჰაერს. ჩრდილო ნახევარსფეროში ბოლო ათწლეულები თოვლი ბევრად ადრე დნება, ვიდრე ეს ადრე ხდებოდა. უთოვლო სეზონი ახლა უფრო მეტხანს გრძელდება ალასკაზე და სხვა ადგილებშიც. სათხილამურო კურორტები ამის გამო კარგავენ შემოსავლებს, სეზონი მოკლდება, ბოლივიის ერთადერთი კურორტი, ჩაკატაია, დაიხურა თოვლის საფარის არ არსებობის გამო 2009 წელს.
ჰიდროსფეროს ცვლილებები
ჰიდროსფერო წყლისგან შედგება, რომელიც 3 ფორმით გვხვდება – თხევადი, აიროვანი და მყარი.

წყლის ცირკულაციას წყლის ბრუნვა ქვია. წყალი ორთქლდება წყლის რეზერვუარებიდან და ხმელეთიდან, რის შემდეგაც ის კონდერსირდება და გარდაქმნის მას ისევ თხევად მდგომარეობაში და ისევ ნალექის სახით მოდის დედამიწაზე. წყალი მიწაში ჩაიჟონება ან ზედაპირზე გაივლის და მდინარეში, ზღვაში ან ოკეანეში ჩაედინება. ამ პროცესებს მუდმივი, განმეორებითი ხასიათი აქვს. არ არის რთული ვივარაუდოთ, ტემპერატურის მატება როგორ შეცვლის წყლის ბრუნვას.

წყლის ორთქლი თავისთავად სათბურის ეფექტის გაზია, ის შთანთქავს სითბოს და ათბობს ატმოსფეროს. წყალი იმდენად მაღალი შეკავების უნარით გამოირჩევა, რომ შესაძლებელია გააორმაგოს ნახშირორჟანგით გამოწვეული დათბობა. ასევე დათბობას მოჰყვება მეტი აორთქლება, მეტ აორთქლებას მეტი ნალექი, მეტ ნალექს მეტი სითბოს შეკავება და ა.შ. თუმცა, ნალექების მატებამ რიგ ადგილებში შეიძლება ტემპერატურა აღარ გაზარდოს.

ზღვის დონის მატებამ საუკუნის მანძილზე 8 ინჩი, ანუ 20 სანტიმეტრზე მეტი შეადგინა, რაც ნიშნავს, რომ ყოველი ინჩის მატება წყლის 50-100 ინჩზე ხმელეთში შეღწევას იწვევს. ამ საუკუნის ბოლომდე ოკეანის დონე 1,3 მეტრით გაიზრდება. ეს კი სანაპირო ზოლში ნიადაგის დამლაშებაა. რაც თავის მხრივ, სანაპირო ზოლში მცხოვრებ მოსახლეობას დააზარალებს, მათ აყრას და გადასახლებას გამოიწვევს. ინფრასტრუქტურისთვის მიყენებული ზარალიც ძალიან მაღალი იქნება, რადგან პორტები, ძვირად ღირებული კურორტები აქ არის განლაგებული.

ოკეანის ტემპერატურის და მჟავიანობს ზრდა – ოკეანეებს აქვს მნიშვნელოვანი ფუნქცია, შთანთქას ნახშირორჟანგი, რაც საერთო რაოდენობის 25%-ს შეადგენს. ოკეანეებში ზედაპირული ტემპერატურა გაიზარდა, რამაც გამოიწვია მათი მჟავიანობის ცვლილებაც. ნახშირორჟანგის რაოდენობის ზრდამ ატმოსფეროში გამოიწვია მჟავიანობის 30%-ით ზრდა. ოკეანეებში ეგზოჩონჩხის მქონე ორგანიზმები (კრაბები და ლობსტერები), ასევე მოლუსკები და სხვა ნიჟარიანები, ისევე როგორც მარჯნის რიფები და მანგროს ტყეები მჟავიანობის შედეგად გადაგვარების წინაშეა, განსაკუთრებით განვითარების ადრეულ სტადიაზე, როდესაც მეტად მოწყვლადები არიან გარემო პირობებისადმი.

აქვე აღსანიშნავია, რომ ორგანიზმების ნაწილს, როგორიცაა მაგალითად, ზღვის ბალახი და სხვა პლანქტონი ეს ცვლილებები გაუუმჯობესებს საარსებო გარემოს, თუმცა მთლიანობაში მაინც დაირღვევა კვებითი ჯაჭვი და შეიცვლება უარესობისკენ ეკოსისტემა, ის გაღარიბდება.

მარადიული მზრალობის დნობა – მზრალობა მიწის ქვეშ რამდენიმე მეტრის სიღრმეზე გვხვდება. ეს მრავალი წლის განმავლობაში ყინულით გაერთიანებული ქვების, ნიადაგის, სედიმენტების ერთობლიობაა, რომელშიც ასევე მცენარეების და ცხოველების ნაწილებია შერეული, რომლებიც გახრწნამდე გაიყინა. სწორედ ამის გამო, მზრალობა 1500 მილიარდ ტონა ნახშირორჟანგს აკავებს, რასაც შეუძლია დნობის შემთხვევაში გააორმაგოს ატმოსფეროში მისი რაოდენობა. მზრალობა ჩრდილო ნახევარსფეროში ფარავს ხმელეთის 24%-ს, გვხვდება სიმაღლეებზე და მაღალ განედებში. განსაკუთრებით ახასიათებს ციმბირს, ტიბეტს, ჩრდილო კანადას, ალასკას, სკანდინავიას და გრენლანდიას. მზრალობის დნობა ჰაერში ზრდის ნახშირორჟანგის და მეთანის როდენობას, გარდა ამისა, იწვევს მის ზედაპირზე ინფრასტრუქტურის დაზიანებას.

ბიოსფეროს ცვლილებები
ბიოსფერო, რომელიც ორგანული შემადგენელია დედამიწის, ასევე შეიძლება კლიმატის ცვლილების შედეგად დაზარალდეს. უნდა აღინიშნოს, რომ ყველაზე ნელა სწორედ ბიოსფერო იცვლება. მას მილიონობით წელი დასჭირდა ჟანგბადის რაოდენობის დაგროვებით სიცოცხლის გაჩენისთვის შეეწყო ხელი, რაც მცენარეთა რესპირაციის და ფოტოსინთეზის პროცესებს მოჰყვა. მოკლევადიან პერიოდში მოსალოდნელია, რომ მცენარეები და ცხოველები არეალს შეიცვლიან წაინაცვლებენ მათთვის ხელსაყრელი კლიმატისკენ. ადაპტაციის მაღალი უნარის მქონე მცენარეები და ცხოველები გადარჩებიან, ხოლო სახეობების ნაწილი შეიძლება გადაშენდეს.

კვერცხის დების და ყვავილობის სეზონიც იცვლება, რაც ასევე გარემოსთან ადაპტაციას საჭიროებს.

წყალქვეშა სახეობებიც კლიმატის ცვლილების შედეგად ზიანდებიან. მჟავიანობის მატება კალციფირებული სხეულის მქონე ორგანიზმების განადგურებას შეუწყობს ხელს. ეს უკვე აისახება მარჯნის რიფებზე.

პედოსფეროს ცვლილება
პედოსფეროში დიდი ოდენობით ნახშირორჟანგია დაგროვილი, რაც მცენარეების დახმარებით ხდება. ნიადაგის დეგრადაცია და ტყეების გაკაფვა, ნიადაგის სასოფლო-სამეურნეო მიზნით გამოყენების ფუნქციის შეცვლა იწვევს მის ეროზიას. ეროზია ასევე გაზრდილი შტორმული ხასიათის მეტეოროლოგიური მოვლენებით არის განპირობებული, ჭარბი ნალექები მას გადარეცხავს, გვალვები – აშრობს, ქარი კი მის გადატანას უწყობს ხელს.
კლიმატის ცვლილების შედეგები საზოგადოებაზე
კლიმატის ცვლილებებზე და მისი ურყოფითი გამოვლინებების შერბილების შესახებ ფიქრი კაცობრიობამ მას შემდეგ დაიწყო, რაც შედეგები სოციალურ და ეკონომიკურ სფეროებზე მძიმედ აისახა.

მაგალითად, მყინვარის დნობა აისახება იმ ადამიანებზე, რომლებიც მდინარის ხეობაში სახლობენ, ისინი წყალდიდობების და წყალმოვარდნების რისკის ქვეშ არიან. გაზრდილი წყლის მოცულობა ასევე ზრდის კაშხლების ნგრევის რისკს, რადგან დიდი მოცულობით წყალს შეუძლია დამბის კედელი გაარღვიოს. ამავდროულად, მყინვარის ბოლომდე დადნობამ წყლის მიწოდება წყალშემკრები აუზის ფარგლებში შეუძლია შეაფერხოს ან საერთოდ გააქროს, რაც მოსახლეობის ფართომასშტაბიან მიგრაციებს გამოიწვევს.

ზოგადად, დნობის მასშტაბი დამოკიდებულია ადამიანის მომავალ გონივრულ ქმედებებზე.

ექსტრემალური მეტეოროლოგიური მოვლენები შეიძლება იქცეს ბუნებრივ კატასტროფად, თუ დაზარალებული მოსახლეობა გარე დახმარების გარეშე ვერ მოახერხებს მის შედეგებთან გამკლავებას.

აღსანიშნავია, რომ კლიმატცვლილების შედეგად გეოფიზიკურ მოვლენებს, როგორებიცაა მიწისძვრა, მეწყერი და ვულკანის ამოფრქვევა, რაოდენობრივად მეტეოროლოგიურმა, ჰიდროლოგიურმა და კლიმატურმა მოვლენებმა გაუსწრო. საინტერესოა, რომ ახალი მიღწევების შედეგად, როცა ადრეული შეტყობინების სისტემები გაუმჯობესდა, მსხვერპლი შემცირდა, ხოლო დაზარალებულების რაოდენობა კიდევ უფრო გაიზარდა, ასევე გაიზარდა ამ მოვლენების გეოგრაფიული არეალი.

ექსტრემალური მოვლენების მიერ მიყენებული ზარალის დათვლა ეკონომიკისთვის რთულია. გაეროს მიერ ნაანგარიშებია, რომ უკანასკნელი 20 წლის მანძილზე ბუნებრივი კატასტროფების შედეგების აღმოფხვრაზე დაიხარჯა 2908 მილიარდი აშშ დოლარი, საიდანაც კლიმატით გამოწვეულ კატასტროფებზე 77%-ია დახარჯული.
ვარიაციები მდებარეობის, განვითარების, ასაკის, სქესის და განათლების მიხედვით
კლიმატის ცვლილებიდან გამომდინარე რისკსა და მოწყვლადობაზე ადგილმდებარეობას, სოციალურ და ეკონომიკურ სხვაობას, ასაკს, სქესს და განათლებას, ასევე რისკისთვის მზადებას დიდი გავლენები აქვს.

განვითარების მიხედვით განსხვავებები – განსაკუთრებული მოწყვლადობით გამოირჩევიან განვითარებადი ქვეყნები, რადგან მათ არ აქვთ საკმარისი თანხები, რომ წინ აღუდგნენ ბუნებრივ კატასტროფებს, გაზარდონ საკუთარი რეზისტენტულობა, შედეგებს კი დროულად გაუმკლავდნენ აღდგენა-რეაბილიტაციით. იზრდება დაავადებებიც, ისეთები როგორებიცაა მალარია, დიარეა თუ ქოლერა. ამ დაავადებების მკურნალობას თანხები სჭირდება, რისი ნაკლებობაცაა ამ ქვეყნებში. დონორ ქვეყნებში კი ასაკობრივი სტრუქტურა იცვლება და მოსახლეობა სიცოცხლის ხანგრძლივობის მატების ფეხდაფეხ ბერდება, მათ თანხების მიმართვა საკუთარი მოსახლეობის კეთილდღეობისკენ სჭირდებათ, რის გამოც ზარალდება დახმარებების ბიუჯეტი.

ქვეყნების სიღარიბე ასევე ზრდის დაღუპულთა რაოდენობას. ექსტრემალური მოვლენები ძირითადად მოსავალს ანადგურებს, რაც თვითკმარი სოფლის მეურნეობის პირობებში კიდევ უფრო ამძაფრებს შიმშილობის პრობლემას. ორივე ფართომასშტაბიან შიმშილობას ბოლო ათწლეულის განმავლობაში აფრიკაში, სომალის ნახევარკუნძულზე, ჰქონდა ადგილი. მოიცვა კენია, ეთიოპია და სომალი, ასევე შეეხო მეზობელ ქვეყნებსაც ჯიბუტსა და ერიტრეას. ექსტრემალური მოვლენები მოსახლეობის მიგრაციას იწვევს, სადაც უკეთესი ბუნებრივი პირობებია და უკვე მოსახლეობა საუკუნეებია ტრადიციულად დასახლებულია. ამგვარი გადაადგილებები იწვევენ დაძაბულობას და კონფლიქტებს.

ნახ.2 მდიდრებსა და ღარიბებს შორის განსხვავებები ატმოსფეროს დაბინძურებაში

ღარიბი 50% პასუხისმგებელია 10% დაბინძურებაზე, მაშინ როდესაც 10% მდიდარი 50% დაბინძურების გამომწვევია.

მოწყვლადობა ეს პოტენციური ზიანია, რაც შეიძლება მიიღოს ადამიანმა, ან საკუთრებამ ბუნებრივი კატასტროფული მოვლენის დროს. ბუნებრივ მოვლენებთან გამკლავების უნარს რეზისტენტულობას უწოდებენ. ბუნებრივი კატასტროფა ეწოდება ისეთ მოვლენას, რომლის შედეგებს, ადგილობრივ დონეზე, მოსახლეობა თავს ვერ ართმევს და დახმარება სჭირდება.

ადგილმდებარეობით განსხვავებაში იგულისხმება, თუ სად ცხოვრობს ადამიანი, სანაპიროსთან ახლოს მისი მოწყვლადობა იზრდება ზღვის დონის მატების, წყალთან დაკავშირებული შტორმული მოვლენების გამო, ასევე წყალდიდობებისა და წყალმოვარდნების გამო. ასევე, რაც უფრო ახლოსაა ადგილი ეკვატორთან, მით უფრო მეტია სითბური ტალღების და გვალვების ალბათობა. თუმცა მდიდარ ქვეყნებს უკეთესი შეგუების უნარი აქვთ, ასევე თანხები, რომ შედეგებს გაუმკლავდნენ.

ასაკის მიხედვითაც არის სხვაობა. 5 წლამდე ბავშვები და მოხუცები განსაკუთრებით მოწყვლადები არიან კლიმატის ცვლილებისადმი, რადგან ორივე ასაკობრივი ჯგუფი უფრო რთულად იტანს ექსტრემალურ ტემპერატურებს, ასევე მალარიის გადამტანი კოღოების არეალი, მეტად ხდება დიარეის და სხვა დაავადებების გავრცელება. 160 მილიონზე მეტი ბავშვი გვალვის შესაძლო გავრცელების არეალში ცხოვრობს, ხოლო 2015 წელს დიარეისგან ნახევარი მილიონი ბავშვი დაიღუპა. ციკლონი ჰაიანის დროს ფილიპინებზე 2013 წელს დაღუპულთა 40% მოხუცები იყვნენ, აშშ-ში 2005 წელს კატრინასგან მსხვერპლის 50% ასევე მოხუცი იყო. იგივე შეიძლება ითქვას ევროპის სითბურ ტალღებზე 2003-ში, როდესაც მარტო პარიზში 4000 მოხუცი დაიღუპა, ეს მოხდა აგვისტოს თვეში, როდესაც ოჯახები არდადეგებზე იყვნენ გასულები და მოხუცები მზრუნველობის და თანადგომის გარეშე აღმოჩნდნენ.

სქესის მიხედვით სხვაობები – ქალთა წარმომადგენლობა პარლამენტში 22%-ია, რაც მათ უზღუდავს შესაძლებლობას მიიღონ გადაწყვეტილებები, ასევე ქალები ნაკლებად ახერხებენ განათლების მიღებას, ისინი მამაკაცებზე 24%-ით ნაკლებს გამოიმუშავებენ, შესაბამისად, მათი ეკონომიკური შესაძლებლობები ნაკლებია. ქალები ოჯახში მოხუცებსა და ბავშვებზე ზრუნავენ, ისინი მეტად არიან სახლს მიჯაჭვულები, რის გამოც, ევაკუაციის დროს, ნაკლებ მობილურები არიან, რაც ასევე ზრდის მსხვერპლს. სწორედ ამ სხვაობების გამო ქალები მეტად ზარალდებიან კატასტროფების დროს.

განათლების მიხედვით სხვაობა – განათლების სისტემის გაუმჯობესება მრავალი პრობლემის მოგვარების გზაა, მათ შორის კლიმატის ცვლილებისაც. რადგან განათლებულ მოსახლეობას მეტი წვდომა აქვს ინფორმაციაზე, ადრეულ შეტყობინებებზე და უსაფრთხოების წესებზე, ასევე მათი ჯანმრთელობასთან მიმართება გაუმჯობესებულია, კვლევებით დადასტურებულია, რომ განათლება იწვევს სიცოცხლის ხანგრძლივობის ზრდასაც. განათლება ასევე მეტ შემოსავალს ნიშნავს, რაც მეტი დაცულობის გარანტიას აძლევს ადამიანს.

მეტი განათლება 60%-ით შეამცირებს კლიმატის ცვლილებით გამოწვეულ მსხვერპლს, როგორც შტიესნიგმა, ლუცმა და პატმა თავიანთი ჩატარებული კვლევით (2013 წელი) დაადასტურეს.

კლიმატის ცვლილების დასაძლევად მიმართული საერთაშორისო ძალისხმევა
ელდრიჯ კლივერი ამბობდა – „თუ არა ხარ პრობლემის გადაჭრის მხარეს, მაშინ თავად პრობლემა ყოფილხარო“. ალბათ, ასე კარგად არაფერი ასახავს იმ ცნობიერების აუცილებლობას, რომლითაც თითოეული ადამიანი უნდა ხელმძღვანელობდეს, ნეიტრალური პოზიცია დღეს არ არსებობს, ან ქმნი პრობლემას საკუთარი თავისთვის, საკუთარი ოჯახის წევრებისთვის და მომავალი თაობისთვის, ან მისი მოგვარებით ხარ დაკავებული.

კლიმატის ცვლილების კონვენციაზე მსოფლიო საზოგადოება 1992 წელს შეთანხმდა, რაც ამ პრობლემისადმი გაზრდილმა წუხილმა გამოიწვია. ამაში კი განსაკუთრებული როლი კლიმატის ცვლილების სამთავრობოთშორისო პანელის მიერ გამოქვეყნებულმა ანგარიშმა შეასრულა. უკვე 1994 წელს 197-მა მხარემ კონვენციის რატიფიცირება მოახდინა. მხარეები მხარეთა ყოველწლიურ კონფერენციზე (COP) იკრიბებიან და თანხმდებიან ქმედებებზე, სხვადასხვა ინსტრუმენტებზე.

ერთ-ერთი ყველაზე მნიშვნელოვანი ინსტრუმენტი იყო კიოტოს ოქმი, რომელიც მესამე კონფერენციაზე 1997 წელს მიიღეს, თუმცა ძალაში 2005 წლამდე ვერ შევიდა. საინტერესოა, რომ კიოტოს ოქმი ითვალისწინებდა განსხვავებულ მიდგომას ქვეყნებისადმი, იმისდა მიხედვით, თუ როგორი იყო მათი ეკონომიკა. შედეგად 35 მდიდარ ქვეყანას დაეკისრა ვალდებულება 5%-ით შეემცირებინათ გამონაბოლქვი 1990 წლის მდგომარეობასთან შედარებით. სხვა განვითარებადი ქვეყნებისთვის ვალდებულებები შემცირების მიმართულებით კიოტოს ოქმს არ დაუკისრებია. გარდა ამისა, ქვეყნებს მიეცათ უფლება, თუკი მათი სათბურის ეფექტის გაზებით დაბინძურების ხარისხი კვოტაზე დაბალია, ევაჭრათ დაბინძურების კრედიტებით, ამით დაინტერესებულები იყვნენ ქვეყნები, რომლებიც დაწესებულ კრიტერიუმებს ვერ აკმაყოფილებდნენ. ამავდროულად, ამავე ქვეყნებს კრედიტების მოპოვება შეეძლოთ ერთობლივი პროექტებით სხვა ქვეყნებთან, რომლებიც კლიმატის ცვლილების შედეგების აღმოფხვრის, ან პრევენციისკენ იყო მიმართული. სწორედ აღნიშნული მიდგომების გამო, კიოტოს შედეგებს განიხილავენ შერეულად, ერთი მხრივ, ამაღლდა ინტერესი საკითხისადმი, ქვეყნებმა თავიანთ სტრატეგიებში გარკვეულწილად გაითვალისწინეს ეს თემები, მეორე მხრივ კი, აღნიშნულმა 35 ქვეყანამ ფურცელზე დატოვა მიზნები, რადგან მათგან 10-მა დაბინძურება ვერ შეამცირა და საჭირო კრედიტები სხვა შესაძლებლობებით მოიპოვა.

მიუხედავად იმისა, რომ განვითარებულმა ქვეყნებმა დაიწყეს ემისიების შემცირება, მსოფლიოს სხვა ქვეყნებმა ამ პერიოდში დაბინძურება 53%-ით გაზარდეს.

2016 წელს მსოფლიო პარიზის შეთანხმება ამოქმედდა, თუმცა კიოტოს ოქმს ის სრულად 2020 წელს ჩაანაცვლებს. პარიზის ხელშეკრულება მიზნად ისახავს გააძლიეროს გლობალური ძალისხმევა კლიმატის ცვლილებების საფრთხეებზე და შეზღუდოს გლობალური ტემპერატურის ზრდა 2 გრადუსამდე, თუმცა მეტი მცდელობაა საჭირო ტემპერატურის ზრდის 1,5 გრადუსამდე ლიმიტირებისთვის. 2 გრადუსიდან ზემოთ ტემპერატურის ცვლილება საფრთხის შემცველ შედეგებამდე მიგვიყვნს, როგორც ამას კლიმატის ცვლილების სამთავრობოთშორისო პანელი გვაფრთილებს.

ნახ.3 ცვლილებები გარემოში ტემპერატურის განსხვავებული მატების შემთხვევაში

ეროვნულ დონეზე განზრახული განსაზღვრული კონტრიბუცია არის ხელმომწერი ქვეყნების მიერ შედგენილი ეროვნული დონის ამოცანები, რაც 165 ქვეყანას უკვე მზად აქვს. ხშირ შემთხვევაში, ისინი მოიცავენ ადაპტაციის კომპონენტსაც. ასევე არსებობს შეთანხმება, რომ 5 წელიწადში ერთხელ, ხელმომწერი ქვეყნები წარადგენენ ანგარიშს გეგმის შესრულებაზე, დაწესდება მონიტორინგის სისტემა.

კიოტოს ოქმით განსაზღვრული პროცესებიდან განსხვავებით პარიზის ხელშეკრულება:

შეეხება ყველა ქვეყანას და არ მოსთხოვს სათბურის ეფექტის მქონე აირების შემცირებას მხოლოდ განვითარებულ ქვეყნებს, რადგან ამას შედეგად მოჰყვება გამონაბოლქვის 53%-ით გაზრდა.
კლიმატის ცვლილების ადაპტაციის გეგმების განხორციელება ასევე მრავალი ქვეყნისთვის გახდება მისაღწევი ამოცანა, რაც მათ უფრო მომზადებულს გახდის კლიმატის ცვლილებების შედეგებისადმი, რათა ნაკლებმა ხალხმა იზარალოს.
2010 წელს შექმნილი კლიმატის მწვანე ფონდი ითამაშებს მნიშვნელოვან როლს პარიზის ხელშეკრულების დანერგვაში. მასში ქვეყნები ნებაყოფლობით შეიტანენ თანხებს, მიუხედავად მათი ფინანსური მდგომარეობისა.
179 ქვეყანას შეთანხმება უკვე რატიფიცირებული აქვს, ნაწილს დადასტურებული და ნაწილს, მიღებული, თუმცა ყველა ეს ფორმა მომდინარეობს სახელმწიფო დონეზე საკანონმდებლო თავისებურებებიდან გამომდინარე. საბოლოოდ, ყველა მათგანს, რა ფორმითაც არ უნდა მოხდეს ხელშეკრულებაზე მიერთება, ერთი შედეგი აქვს და ქვეყნებს განსაზღვრული ვალდებულებებით ბოჭავს.

კიდევ ბევრი დეტალია შესათანხმებელი 2020 წლამდე, ვიდრე შეთანხმება სრულფასოვნად ამოქმედდება, რაც ყოველწლიურ კონფერენციაზე დაზუსტდება.

კლიმატის ცვლილებას ეძღვნება მდგრადი განვითარების მეცამეტე გლობალური მიზანი.

ჩვენ ვხედავთ, რომ კლიმატის ცვლილება გავლენას ახდენს საზოგადოების ჯანმრთელობაზე, საკვებისა და წყლის უსაფრთხოებაზე, მიგრაციაზე, მშვიდობაზე. ინვესტირება მდგრად განვითარებაში ხელს შეუწყობს კლიმატის ცვლილების პრობლემის მოგვარებას, ემისიის შემცირების და კლიმატის ცვლილების მიმართ მდგრადობის ამაღლების გზით. კლიმატის ცვლილებასთან დაკავშირებული ქმედებები ხელს შეუწყობს მდგრად განვითარებას და პირიქით.

კლიმატის ცვლილება და მდგრადი განვითარების ხელშეწყობა მონეტის ორი მხარეა; მდგრადი განვითარება ვერ მიიღწევა კლიმატთან დაკავშირებული ქმედებების გარეშე, შესაბამისად, მდგრადი განვითარების ბევრი მიზანი არის დაკავშირებული კლიმატის ცვლილებასთან.

მდგრადი განვითარების მეცამეტე მიზანია კლიმატის ცვლილებისა და მისი ზეგავლენის წინააღმდეგ გადაუდებელი ზომების გატარება

13.1 ყველა ქვეყანაში გაძლიერდეს რეზისტენტულობა და ადაპტაციის შესაძლებლობები კლიმატით გამოწვეული საფრთხეებისგან და ბუნებრივი კატასტროფებისგან ;

13.2 ეროვნული პოლიტიკის დოკუმენტებში, სტრატეგიებსა და დაგეგმარებაში ინტეგრირებული იყოს კლიმატის ცვლილების მონაცემები და საზომები;

13.3 გაძლიერდეს როგორც ადამიანის, ისე ინსტიტუციების შესაძლებლობები, განათლებითა და ცნობიერების ამაღლებით, კლიმატის ცვლილების მიტიგაციაზე, ადაპტაციაზე, შედეგების შერბილებასა და ადრეულ შეტყობინებაზე.

ზოგადად, მდგრადი განვითარების მიზნები მოუწოდებენ ქვეყნებს, მიუხედავად თავიანთი ეკონომიკური მდგომარეობისა, განვითარებას და კეთილდღეობას მიაღწიონ გარემოს დაცვის ფონზე. სიღარიბის დაძლევისთვის ეკონომიკური ზრდა არ არის საკმარისი, ის მოიცავს სოციალურ საჭიროებებს, როგორებიცაა განათლება, ჯანმრთელობა, სოციალური დაცვა, სამუშაო პირობების გაუმჯობესება, ისე რომ კლიმატის ცვლილებების და გარემოს დაცვის საკითხები გათვალისწინებული იყოს. კლიმატის ცვლილება ქვეყნების ეკონომიკურ განვითარებას აფერხებს, იწვევს რა დიდი თანხების გადატანას მისი უარყოფითი შედეგების აღმოსაფხვრელად. თუმცა მეცნიერები მუშაობენ არაერთი მიმართულებით, რომ ინოვაციური მიდგომებით შეძლონ კლიმატის ცვლილების უარყოფითი შედეგების პრევენცია, დამზოგი და მწვანე ტექნოლოგიური მიღწევების მასობრივი დანერგვა.
გამოწვევები განათლებისადმი
ეფექტური ნაბიჯები განათლებაში კლიმატის ცვლილების მიმართულებით მრავალ გამოწვევასთანაა დაკავშირებული. იმისთვის, რომ ადამიანებმა უსაფრთხოდ იცხოვრონ მიუხედავად კლიმატის ცვლილებების უარყოფითი გამოვლინებებისა, საჭიროა, მთავარი აქცენტი გაკეთდეს პრობლემის გადაჭრის უნარის განვითარებაზე, რომლისთვისაც აუცილებელია მონაცემების იდენტიფიცირების, შეგროვების, დამუშავების, ანალიზის უნარების განვითარება. საჭიროა მსჯელობების წარმართვა შესაბამის თემატიკაზე და ინფორმირებული დასკვნების გამოტანის უნარის განვითარება. ასევე მნიშვნელოვანია ამ პროცესის ყველა ეტაპისთვის ეფექტური კომუნიკაცია.

2013 წელს ანდერსონის მიერ ჩატარებული კვლევის რეკომენდაციები მოიცავს შემდეგს:

წიგნიერება კლიმატის ცვლილებაზე, ინფორმირებულობა უნდა მოხდეს აქტიური სწავლებით, რომელიც დისციპლინათშორის ინტეგრაციას ეფუძნება.

აქტიური სწავლება ლოკალურ პრობლემებს უნდა ეფუძნებოდეს და მათი გადაჭრისკენ იყოს მიმართული.

მეცნიერული კონცეფტების სწავლების და მოსწავლეების/სტუდენტების ინფორმირების კვალდაკვალ მნიშვნელოვანია პრობლემის გადაჭრის უნარის, კრიტიკული აზროვნების განვითარება, რასაც უნდა მოჰყვეს ინდივიდის ქცევის პოზიტიური ცვლილება.

პრობლემის გადაჭრაზე დაფუძნებულმა განათლებამ უნდა გახადოს მოსწავლეების/სტუდენტების ქცევა მდგრადი, რათა შეამცირონ საკუთარი ეკოლოგიური ნაკვალევი. ამისთვის ეფექტურია, სწავლებაში გამოყენებულ იქნას ისეთი საზომები, როგორიცაა ნახშირორჟანგის ან ეკოლოგიური ნაკვალევის კალკულატორი, კლიმატის ცვლილების მიმართ ცნობიერების ამაღლებამ უნდა მოგვცეს შედეგი – თითოეული ინდივიდი გააცნობიერებს საკუთარ პასუხისმგებლობას გარემოსადმი.

ნარატივი, ვიზუალიზებული მასალა, მაგალითები და ამბები კლიმატის ცვლილების უარყოფით გამოვლინებებზე და ასევე მათი პრევენციის წარმატებულ მაგალითებზე არის სწავლების ქვაკუთხედი.

ტრანსდისციპლინარული მიდგომები კვლავაც კურიკულუმის მთავარ გამოწვევად რჩება, ასევე პრობლემაა დაწერილი კურიკულუმი, რომელიც ხშირად მოიცავს ძირითად თემებს და საჭირო კომპეტენციებს, რამდენად აღწევს საკლასო ოთახამდე, რამდენად ხდება მისი დანერგვა. ამისთვის საჭიროა სასწავლო გეგმა მეტ თავისუფლებას აძლევდეს მასწავლებლებს, რომელებსაც თავდაჯერებულებს და კომპეტენტურებს გახდის ხარისხიანი გადამზადება.

დასკვნისათვის

ქმედებები, რომლებმაც ეფექტურად უნდა შეამცირონ კლიმატის ცვლილების უარყოფითი შედეგები განსხვავებულია ქვეყნებისთვის და ადამიანებისთვის. ეს გამოწვეულია არაერთი ფაქტორით, როგორებიცაა ქვეყნის განვითარების დონე, ეკონომიკის ძირითადი მიმართულებები, ქვეყნის მთლიანი შიდა პროდუქტი, ენერგო გენერაციის მთავარი წყარო, რესურსების მოხმარების დონე, გადამუშავების, ნარჩენების მართვის და კონსერვაციის პოლიტიკა. ასევე არანაკლებ როლს თამაშობს ადამიანის პროფილი, რომლის ქცევას განაპირობებს მისი განათლება, სოცილური სტატუსი, სქესი, ასაკი და დასაქმების სფერო.

საჭიროა მეტი ინფორმირება, საფრთხეების უკეთ გაცნობიერება და პასუხისმგებლობის გათავისება. სასარგებლო ქმედებების სხვა, უნივერსალური რეცეპტი არ არსებობს.

შესაძლებელია არაერთი სტატიის ნახვა, რომლებიც კლიმატის ცვლილების პრობლემის გადაჭრის ეფექტურ გზებს გვთავაზობენ. მაგალითისათვის გამოდგება Scientific America-ს სტატია (https://www.scientificamerican.com/article/10-solutions-for-climate-change/), რომელიც 10 პრობლემის გადაჭრის გზას გვთავაზობს. შესაძლებელია ამ პრობლემებზე მოსწავლეებმა/სტუდენტებმა ჯგუფებში იმსჯელონ. დიდი ალბათობით, პრობლემების გადაჭრის ყველა შემოთავაზებულ გზას არ დაეთანხმებიან ან მეტად პრიორიტეტულად პრობლემის გადაჭრის სხვა გზებს მიიჩნევენ და გარდაქმნიან თავისთვის ქმედით გეგმად.

„შიმშილით კვდომა სამარცხვინოა ღვთისმშობლის ქვეყანაში“.

კარლო კაჭარავა

2013 წელი იყო. გასაოცარი ოთხი წლისთვის ვემზადებოდით. გაერომ კვლევა გამოაქვეყნა, რომელმაც გვითხრა, რომ საქართველოში 77000 ბავშვი სიღარიბის ზღვარს მიღმა იმყოფება და კვებისთვის დღეში საშუალოდ 2 ლარს მოიხმარს. კვლევამ გვითხრა, რომ საქართველოში, ჩვენს გარშემო 77000 ბავშვი მშიერია. ჩვენ მათ ვიცნობთ, ვხვდებით, ვესალმებით, ან ვაიგნორებთ, მაგრამ ისინი აქ არიან, ჩვენს გვერდით. მათ შიათ.

მას შემდეგ 6 წელი გავიდა. გაეროს ახალი კვლევა აღარ გამოუქვეყნებია, სტატისტიკური მონაცემები ჩემთვის უცნობია, მაგრამ შიმშილი არსად წასულა. აპოკალიფსის მესამე მხედარი, თავის შავ ცხენზე შემომჯდარა და საქართველოში დაიარება, ბოროტი დონ კიხოტივით, ბავშვებს ებრძვის და გაჭირვებულებს არა სალათა შუბით, ან სამოს შუბით, არამედ შიმშილის ბასრი და ცივი შუბით უსწორდება. ჩვენ კი, კორიდის მაყურებლები, ჯერ ვინუსხებით სანახაობით, შემდეგ რიგ მომენტებში ვშფოთდებით, კულმინაციისას ვნერვიულობთ კიდეც და როცა შიმშილის მხედარი გამარჯვებული ტორეადორივით ჩამოივლის ტრიბუნებთან – “ოლეე”-ს ვყვირივართ, ტაშს ვუკრავთ და ვესალმებით, ოღონდაც ჩვენამდე არ მოვიდეს, თავისთვის იყოს, სხვისი ჭირი სხვისადვე დარჩეს.

იცით, როდის ინგრევა ადამიანი? როცა მისი კერპები ემხობიან. როცა ხვდება, რომ წყარო, რომელსაც ეძებს, არა უკვდავების, არამედ სიკვდილისაა, ოლიმპო – ნარაიამაა, დაფნის გვირგვინი კი – ყულფი. ასე გავნადგურდი, როცა ჩემი ბავშვობის კუმირმა მეოთხედ მთხოვა ფულის სესხება უკიდურესი გაჭირვების გამო, მე კი პასუხი არ გავეცი, ვითომ არც მინახავს მისი მონაწერი. მთელი ბავშვობა და ახალგაზრდობა მე ის მიყვარდა, მთელი მისი შემოქმედებით, ის ხშირად იყო ჩემი ცხოვრების ლაიტმოტივის ავტორი. როცა გავიცანი, მახსოვს, როგორ მიცემდა გული და როგორ ვღელავდი. როცა პირველად მომწერა, მეგობრებსაც კი გავუზიარე, ნახეთ, ნახეთ-მეთქი. როცა პირველად მთხოვა ფულის სესხება, გულმა რეჩხი მიყო, მაგრამ, ცხადია, მივეცი. სამჯერ გამეორდა ასე. მეოთხედ კი, უბრალოდ ვეღარ შევძელი განზრახ ამერჩია კუმირის ხატების განადგურებასა და კუმირის რეალურ განადგურებას შორის და ჩემდაუნებურად ეს უკანასკნელი ავირჩიე. განა მის შემოქმედებას რამე აკლდება იმით, რომ უჭირს, მაგრამ მე კი დამაკლდა – რწმენა. როდესაც ისეთ ქვეყანაში ცხოვრობ, რომელშიც საუკეთესოთა ადგილი მშიერ ბინებშია, რატომ უნდა ეცადო, გახდე საუკეთესო? როცა შენი საყვარელი მწერლები, შენი აზრით რომ გენიოსები იყვნენ, შიმშილსა და გაჭირვებაში იხოცებოდნენ, რატომ უნდა ეცადო, გახდე გენიოსი? როცა შენი საყვარელი მუსიკოსები, ვის სიმღერებსაც პირველი კოცნისას გულში ღიღინებდი და ვინც შენს ყველა ემოციას აფორმებდნენ მუსიკალურად, ქუჩის კუთხეში ჭიქა არაყზე სულს ჰყიდიან, ანდა საავადმყოფოს მიგდებულ პალატაში მარტოსულად ასრულებენ სიცოცხლეს, რატომ უნდა ეცადო გახდე ვინმეს საყვარელი მუსიკოსი? ერთადერთი რაც გადაგარჩენს, დამალვაა. უნდა დაიმალო, არავინ იყო, მრავალსახა ღმერთის ქურუმი გახდე და საკუთარი ვინაობა დაივიწყო, იქნებ ასეთ შემთხვევაში ვერ მოგაგნოს შიმშილის მხედარმა, იქნებ ასეთ შემთხვევაში გქონდეს პური და არ მოკვდე, იქნებ ასეთ შემთხვევაში მაინც მიაღწიო ბოლომდე და ამ ყველაფრის შემყურემ შეძლო და თავად მოიკლა თავი..

ხანდახან არ მესმის, უბრალოდ არ მესმის ადამიანებისა, ვინც ქვეყნის პოლიტიკურ, ეკონომიკურ თუ ნებისმიერიკურ პრიორიტეტებში პირველ ადგილზე რაიმე სხვას აყენებენ და არა სიღარიბეს. მასლოუს პირამიდაშიც კი მკაფიოდ ჩანს, რომ პირველი, რაზეც სახელმწიფო უნდა ზრუნავდეს, მისი მოქალაქეების სასიცოცხლო პირობებია, პირველი რაც ჩვენი არსობისა არს – პურია. პური, რომელიც 77000 ბავშვს არ აქვს. დიახ, არა ფეხბურთი, არა თეატრი, არა ნებისმიერი სხვა რამ, არც რელიგია, არც ოკუპაცია, არც წართმეული ტერიტორიები, საერთოდ არაფერია მშიერი ბავშვების ცრემლების ფასი, არაფერია ამაზე მნიშვნელოვანი. თუ ამას ვერ ვხვდებით – ე.ი. არასოდეს ჩაგვიხედავს აპოკალიფსის მესამე მხედრის თვალებში.

ის ერთი ხანობა ჩემს სახლში ცხოვრობდა, მე ვიცნობ მის მზერას, ცივს, ცარიელს, მჟავეს. რაღაც დროის შემდეგ მისი მზერა გაშეშებს და გაუსაძლისად გატკიებს თავს.

„– თოვლის ბაბუას რა უნდა სთხოვოთ?

– იმდენი პროდუქტი მოგვიტანოს, რომ ყველას გვეყოს და რომ არ გვშიოდეს“.

ეს ერთი შარშანდელი სტატიიდანაა ამონარიდი. სტატიაში ჟურნალისტი ერთი გაჭირვებული ოჯახის შესახებ გვიყვებოდა, რომელთაც არ ჰქონდათ ჭერი და პური. გაიცანით ბავშვები, რომლებიც სათამაშოების, წიგნებისა თუ ჯადოსნური ნივთების ნაცვლად ფქვილზე, მაკარონზე და მაწონზე ოცნებობენ. ეს ჩემი და თქვენი რეალობაა, მეგობრებო. არ მოგატყუოთ თბილისისა და სხვა დიდი ქალაქების ცენტრალურ ქუჩებში გამოფენილმა ბანერებმა და ტურისტულმა პუნქტებმა, არც დიდებულმა კაფე-ბარებმა და კლუბებმა, არ მოგატყუოთ შეღებილმა ფასადებმა და მათი მიღმიდან გამომავალმა მხიარულმა მუსიკამ, ჩვენ შიმშილით მომაკვდავი ბავშვების ქვეყანაში ვცხოვრობთ. სამარცხვინოა.

სიტყვა „გაზვიადებაზე“ სულ იპოლიტე ხვიჩიას გმირი მახსენდება, ცოლს და სიდედრს, ყაჩაღების მოგერიებაზე, რომ უყვებოდა. ერთი ისე მოვისროლე, ბეჩავი სად გადავარდა, თავადაც ვერ გაიგოო.  არადა, მე და თქვენ ხომ  ვიცით, შიშით თვითონვე კანკალებდა   და ყაჩაღებისგან გარბოდა.

„გაზვიადებას“ ცხოვრებაში ყოველ ფეხის ნაბიჯზე ვაწყდებით. უყვართ ადამიანებს არა რეალული ამბების შეთხზვა და მოყოლა. ასეთი ამბების გამო წაკინკლავებულან და სერიოზულად უჩხუბიათ კიდეც. დედა თავის ნათლია-ნინა იარაჯულს იგონებს ხოლმე. სიმართლის პირდაპირ  მთქმელი წითელ თმიანი ხევსური ყოფილა, რომელსაც ზედმიწევნით კარგად სცოდნია ბუნებრივი საღებრების მომზადება და გამოყენება. ჰოდა, ნინა ნათლია, თურმე ხშირად ყვებოდა სისხლადუღებულ ხევსურებზე, რომლებიც რაღაც გაზვიადებული ამბების გამო ხმლებით კენწლაობასაც არ ერიდებოდნენ.

-გავყარე ის ბალღებიო, ამბობდა თურმე. ანუ, დავაშოშმინე, დავაწყნარეო.

სხვების მოსმენისას, რას არ გაიგებ…„ომის დროს მხოლოდ ცხენებით კი არა, ქვემეხის ჭურვზე  ამხედრებულმაც ვიმგზავრე! ერთ-ერთ ქალაქს ალყა შემოვარტყით და გასარკვევი გახდა, ქვემეხების   რა მარაგი ქონდათ. მთელ ჩვენს რაზმში ერთი გულადიც კი არ მოიძებნა, ვინც მტრის ბანაკში შეუმჩნევლად შეიპარებოდა და ინფორმაციას გამოიტანდა. თუმცა…მე იქ არ ვიყავი? დავდექი ქვემეხის  პირას, როგორც კი ჭურვი გამოტყორცნა,  ზედ მოვახტი და ასე გადავფრინდი მტრის ქალაქში. ჩვენები ყვიროდნენ: ბრავოოო, ყოჩაღ! თავიდან სიამოვნებით მივფრინავდი, მერე კი ცოტა შფოთვამ შემიპყრო. ჰო, ვთქვათ და ჩავფრინდი, მაგრამ მტრები იქიდან ცოცხალს  გამომიშვებდნენ? ამ დროს ქალაქიც გამოჩნდა და იქ განლაგებული ქვემეხებიც. ყველა დავთვალე, თოთხმეტი იყო. ბიჭოს?.. მტრებსაც უსვრიათ ჩვენი მიმართულებით ჭურვი. ბევრი აღარ მიფიქრია, შემხვედრ ჭურვზე გადავჯექი და ასე მშვიდობიანად დავბრუნდი ჩვენებთან. ჰო, ქვემეხების  რაოდენობა მეთაურს მოვახსენე“.

ეს ცნობილი ცრუპენტელა იცანით?

დიახ, ბარონი მიუნჰაუზენია, ამბების გამზვიადებელი და მითების შემქმნელი. ცოტას კიდევ მოუსმენთ და იმასაც მოგიყვებათ ჭაობიდან ცხენი და თავისი თავი როგორ ამოათრია. ჰო, რა გასაკვირია, საკუთარ   ნაწნავს  მოეჭიდა და ჰაერში აწია.

მითები და გაზვიადებული ამბები ქიმიაშიც მოიძებნება. სხვათა შორის, ქიმიის კლუბისთვის  მშვენიერი გასართობ-შემეცნებითი აქტივობაც არის.

მაშ ასე, მოიფიქრეთ  მითები ქიმიაში და შემდეგ კლუბური მეცადინეობის დროს გაარჩიეთ.

მითების ძიება ქიმიის ისტორიიდან შეგიძლიათ დაიწყოთ.

დიახ, ქემეიას მიმდევარი ეგვიპტელი ქურუმები ამტკიცებდნენ, რომ წყალი ორ სხვა ახალ ნივთიერებას წარმოქმნიდა-ყინულს და ორთქლს. შემდეგ გაირკვა, რომ ეს ახალი ნივთიერება კი არა,  წყლის აგრეგატული მდგომარეობა გახლდათ.

მოგვიანებით დადგინდა და დაფიქსირდა, რომ მხოლოდ სამი აგრეგატული მდგომარეობა არსებობს: აირადი, თხევადი და მყარი. მეცნიერებმა კი დიდი ხანია, რაც პლაზმა მეოთხე აგრეგატულ მდგომარეობად აღიარეს. პლაზმა პირველად ირვინგ ლანგმურმა აღწერა 1920 წელს.  ზოგიერთ წყაროში კი კოლოიდებსაც აგრეგატული მდგომარეობის ერთ-ერთ ნაირსახეობად შეხვდებით (Chemistry in Action, #113), რომელიც განსხვავდება გაზისგან, მყარი და თხევადი მდგომარეობისგან.

ან, მაგალითად…

თითქოს ნახშირბადს, მხოლოდ ორი ალოტროპული სახესხვაობა ჰქონდეს და ეს, რა თქმა უნდა, ბრილიანტი და გრაფიტია. აბა, 1985 წელს აღმოჩენილი ფულერენი რაღაა? დღეისათვის სრულად არის შესწავლილი C₆₀ ფულერენი, რომელიც 20 ექვსკუთხედისა და 12 ხუთკუთხედისგან შედგება. მასში ყველა ატომი ექვსვალენტიანია. ფულერენის კრისტალები ნახევარგამტარია. C₆₀ ფულერენი ფეხბურთის ბურთს მოგვაგონებს, C₇₀ ფულერენი კი რაგბის ბურთს. სინთეზირებულია ფულერენი 600-მდე ნახშირბადის ატომით.

ზოგადად კი დღეისათვის ნახშირბადის 8 ალოტროპული სახესხვაობაა ცნობილი: 1) ბრილიანტი; 2) გრაფიტი; 3)ლონსდელეიტი ; 4) C₆₀ ფულერენი; 5) C₅₄₀ ფულერიტი; 6)  C₇₀; 7)ამორფული ნახშირბადი; 8) ნახშირბადის ნანო-მილაკი.

დაბნეულობას იწვევს კიდევ ერთი  ამბავი.

განზავებული მჟავა სუსტია, კონცენტრირებული კი ძლიერი.

მოსწავლეებში (მხოლოდ?) მართლაც გაურკვევლობას  იწვევს კონცენტრაციასა (კონცენტრირებული და განზავებული, მოლ/ლ) და მჟავას (ან ფუძის) სიძლიერეს  შორის გარკვევა. არადა საქმე  ეხება მჟავას ან ფუძის დისოციაციის ხარისხს ხსნარში.

1М მარილმჟავა და ძმარმჟავას აქვთ ერთნაირი კონცენტრაცია მოლ/ლ მაგრამ,   HCl-ს უფრო დაბალი pH აქვს, ანუ, უფრო ძლიერი  მჟავაა, რადგან ხსნარში, ძმარმჟავასთან შედარებით, ~ 100% დისოცირდება. ძმარმჟავას, თავის მხრივ,  ნაკლები დისოციაციის ხარისხი აქვს. თუმცა, თუ მათი მეშვეობით გავტიტრავთ 1 М NaOH-ს, ორივე ერთნაირ ექვივალენტურ წერტილს მოგვცემს.

ახლა, კვლავ ქიმიის ისტორიაში დავბრუნდეთ…ვიტალიზმის ეპოქაში.

ვიტალისტები, ანუ ვიტალისტური თეორიის მიმდევრები  მეცხრამეტე საუკუნის ქიმიკოსები იყვნენ, რომლებსაც სწამდათ, რომ ცოცხალ ორგანიზმში არსებული ქიმიური ნივთიერებების მიღება სინთეზური გზით შეუძლებელი იყო.

1807 წელს ბერცელიუსმა ცოცხალი ბუნებისთვის დამახასიათებელ ნივთიერებებს ორგანული უწოდა.  არაცოცხალი ბუნებისთვის დამახასიათებელ ნივთიერებებს კი არაორგანული. ყურადღება მიაქცია, რომ ორგანული ნივთიერებები გახურებით არაორგანულ ნივთიერებებს წარმოქმნიდნენ, თუმცა პირიქით ვერ ხერხდებოდა.

1828 წელს ბერცელიუსის მოსწავლემ, ფრიდრიხ ველერმა  გამოაქვეყნა თავისი აღმოჩენა. ის აცხელებდა ამონიუმის ციანატს და იღებდა შარდოვანას.  ანუ, არაორგანული მარილიდან  ლაბორატორიაში  მიიღო ორგანული ნაერთი. ბერცელიუსი კი ჯიუტად იმეორებდა, არაო. შარდოვანა ამონიუმის ციანატში ატომური გადაჯგუფებით წარმოიქმნა, რაც იმას ნიშნავს, რომ ის (შარდოვანა), არაორგანული პროდუქტებისგან არ წარმოქმნილაო. ეს კამათი  1845 წელს დასრულდა. ამ დროისთვის  ადოლფ კოლბემ   ნახშირბადისგან, წყალბადისგან და ჟანგბადისგან ძმარმჟავა მიიღო.

თუმცა, იმ დროინდელი მითი, ოდნავ სახეცვლილი, არსებობას აგრძელებს და ამბობს, რომ ცოცხალი ორგანიზმებიდან გამოყოფილი ნივთიერებები აბსოლუტურად განსხვავდებიან იმავე, ოღონდ სინთეზურად მიღებული ნივთიერებებისგან.

არადა, ბუნებრივი წყაროდან გამოყოფილი ქიმიური ნივთიერება იმავე შედგენილობის არის, როგორიც იგივე ნივთიერება მიღებული ლაბორატორიაში. აქ ალბათ ხაზი უნდა გაესვას სიტყვას „სუფთა“-ს, რადგან ბუნებრივი წყაროსგან გამოყოფილ პროდუქტს ზოგჯერ მინარევები ახლავს  თან და სწორედ ეს მინარევებია უფრო  სასარგებლო. მაგ.   ყავისფერი შაქარი განსხვავდება თეთრი რაფინირებულისგან, რადგან მასში დამატებითი კომპონენტებია. თუმცა, ორივე შაქარია და ზედმეტი რაოდენობა ორგანიზმისთვის მავნეა.

ან, ვარდისფერი მარილი… მის ფერს სხვადასხვა მინერალების თანაარსებობა განაპირობებს. შეიცავს კალიუმს, ფთორს, იოდს, მაგნიუმს, სპილენძს და ა.შ. მათი საერთო რაოდენობა მხოლოდ 3%, თუმცა შეფერილობისთვის სრულიად საკმარისია. დანარჩენი 97% ნატრიუმის ქლორიდია, რომელიც კარგია თუ ცუდი თქვენთვის მომინდვია https://mastsavlebeli.ge/?p=18691

მოკლედ, ვიტალიზმის იდეა კვლავ ცოცხალია  ე.წ. „ორგანული საკვების“ იდეით, რომ ბუნებრივი კარგია და სინთეზური ცუდი https://mastsavlebeli.ge/?p=20116

ან, ასეთი ამბავი…გარკვეული  პროდუქტი ქიმიკატებს არ შეიცავს.

ჰო, მაგრამ  ყველაფერი ქიმიური ნივთიერებისგან შედგება. თითოეული პროდუქტის ფერს, სუნს, გემოს სწორედ მასში არსებული ქიმიური ნივთიერებების ნაკრები განაპირობებს. პროდუქტი ქიმიურად სუფთაა, ნიშნავს, რომ ის არ შეიცავს ქიმიურ დანამატებს, როგორიცაა ფერის მიმცემი, გემოს გამაძლიერებელი და ა.შ. პროდუქტში მათი არ არსებობა   მნიშვნელოვანია, რადგან  უმრავლესობა ტოქსიკურია და კანცეროგენური თვისებები ახასიათებს.

კიდევ ერთი მითი: ქიმიური ზემოქმედება, შენელებული მოქმედების ნაღმი გახლავთ.

სულ უფრო ხშირად გვესმის ტერმინები: „ქიმიური ნივთიერებების კოქტეილი“ და „შენელებული მოქმედების ნაღმი“. გვაფორიაქებს და გვაფიქრებს. თუმცა, ადამიანები მუდამ „ქიმიურ კოქტეილში“ ცხოვრობდნენ. მე თუ მკითხავთ, ეს მითი რეალობასთან ახლოს არის. უფრო, რომ განვმარტოთ, დიახ, ადამიანები მუდმივად ქიმიურ ნივთიერებებთან ერთად ცხოვრობდნენ, მაგრამ ახლა, 21-ე საუკუნეში „კოქტეილს“ საშიში ნივთიერებები დაემატა და გამოდის, რომ მართლაც „შენელებული მოქმედების ნაღმი“ გვაქვს.

სანამ თქვენთვის გაზვიადებულ ამბებს ვწერდი, ბარონი  მთვარეზე გაფრენას ლამობდა. უფრო სწორედ,  წარმატებით აცოცდა და ჩამოცოცდა კიდეც.

„ნიადაგში თურქული ბარდა ჩავთესე. მაშინვე ზრდა დაიწყო. ხუთ წუთში თვალი ვეღარ ავაწვდინე, იმხელაზე აიჭრა ცაში. ბევრი არ მიფიქრია, ზედ ავცოცდი. ასე აღმოვჩნდი ერთ საათში მთვარეზე. იქ ვერცხლის ტარიანი ცული ამივარდა, ხომ გახსოვთ. მთვარეც ვერცხლისფერია, ცულის ტარიც ვერცხლის იყო, ამიტომ პოვნა გამიჭირდა, მაგრამ მოვძებნე. დაბრუნება დავაპირე, მაგრამ…მზეს ჩემს მიერ დარგული ბარდა გაეხმო. სხვა რა დამრჩენოდა? გამხმარი ბარდისგან თოკის წვნა დავიწყე. ოდნავ მოკლე გამოვიდა, თუმცა მაინც ჩამოვცურდი. გარკვეული დროის შემდეგ თოკი დამთავრდა და ცასა და მიწას შორის გამოკიდებული დავრჩი. ცულით ზედა ნაწილი მოვჭერი და ქვედას მოვაბი. ასე აღმოვჩნდი მიწაზე.

ჰმ, თქვენც ხომ იცით, მიუნჰაუზენი არსად დაიკარგება.“

კი, ასეთი ფანტაზიორი არსად დაიკარგება.

ჩვენ კი მსგავსი გაზვიადებული ამბები ქიმიის კლუბში საკამათოდ და სადისკუსიოთ გადავიტანოთ…ისევ და ისევ, ცოდნის გაღრმავების მიზნით.

შეუქმენით თქვენს შვილს კარგი მოგონებები ბედნიერ ბავშვობაზე, რასაც მას ვერავინ და ვერასდროს წაართმევს, რაც მთელი ცხოვრება გაათბობს, შექმნის მომავალი პიროვნების ემოციურ ფუნდამენტს, გაანაყოფიერებს ნიადაგს, რომელზეც შემდგომში მის კარგ პიროვნებად ჩამოყალიბებას შეუწყობს ხელს.

1. უპირობო მიმღებლობა

ეს ნიშნავს – თქვენი შვილი რაღაცის გამო კი არ გიყვართ, არამედ ისე, უბრალოდ გიყვართ. მან შეიძლება გაგაბრაზოთ, ხანდახან გაგამწაროთ, მაგრამ სიყვარულის ძირეულ გრძნობას ეს ვერ შეცვლის. მით უმეტეს, არ უნდა შეახსენოთ ბავშვს, რომ გეყვარებათ, “თუ…“. ბავშვი დარწმუნებული უნდა იყოს, რომ ის ყოველთვის გიყვართ, სიტუაციის მიუხედავად.

2. ბავშვთან ერთად გატარებული დრო არასდროს ჩათვალოთ ფუჭად დახარჯულად

სიმართლეს თვალებში ჩავხედოთ – პატარა ბავშვთან ერთად ყოფნა ხშირად მოსაწყენად გვეჩვენება. ნახევარი საათი მივეფერებით, გავერთობით და შემდეგ რაღაც უფრო გააზრებულის კეთება გვინდება. პატარა ბავშვთან ჯდომა ჩვენი დროის კარგვად გვეჩვენება. ეს ასე არაა. ბავშვთან გატარებული ყოველი ადამიანური საათი გროვდება ბედნიერი ბავშვობის ყულაბაში. უბრალოდ, იყავით მასთან, გაატარეთ დრო, აკეთეთ რაღაც ერთად.

3. დაშვებულია ყველაფერი, რაც აკრძალული არ არის

გასაგებია, რომ აკრძალვების გარეშე ვერ ვიცხოვრებთ, მაგრამ ამ დროს ვდგებით ცდუნების წინაშე – ავუკრძალოთ თითქმის ყველაფერი, საკმაოდ მწირი ჩამონათვალის გარდა. ასე უფრო ადვილია.  შემდეგ შეიძლება ყველაფერზე პრეტენზია წავუყენოთ ბავშვს: „ასე რატომ გააკეთე? ვინ გითხრა, რომ ეს შეიძლება?“ შედეგი – ცუდი მოგონებები „მძიმე ბავშვობაზე“. უფრო სწორი, თუმცა უფრო საწვალებელი გზაა – მისცეთ ბავშვს სრული თავისუფლება, იმ გამონაკლისებს გარდა, რაც ფიზიკურ და მატერიალურ დაზიანებებთანაა დაკავშირებული.  და თუ ბავშვმა განიზრახა გაზეთის დახევა ან კუბიკების კარადაზე სროლა, ჯერ დაფიქრდით, ღირს თუ არა ‘’არას“ ყვირილი მხოლოდ იმიტომ, რომ ეს ქცევა თქვენთვის მიუღებელი და უცნაურია.  არსებითად, ამ ქცევისგან არაფერი შავდება, ზედმეტი აკრძალვა კი, რა მხრიდანაც არ უნდა შეხედო, პიროვნების შეზღუდვაა.

4. ბავშვები აკეთებენ არა იმას, რასაც ეუბნებიან, არამედ რასაც მშობლები აკეთებენ

ეს პრინციპი ბევრ ახსნა-განმარტებას არ მოითხოვს. თუ გინდათ, რომ თქვენმა შვილმა ტანსაცმელი უწესრიგოდ არ მიმოყაროს ოთახში, მაშინ თქვენი ტანსაცმელიც მოწესრიგებული უნდა ეკიდოს სკამის საზურგეზე. ბავშვები ყველაფერში მშობლებს ბაძავენ, მათ ნაკლოვანებებს თუ დადებით თვისებებს. თქვენი ქცევა ბევრად ეფექტური აღმზრდელობითი საშუალებაა, ვიდრე სიტყვები.

5. შეიტანეთ შესწორებები ბავშვის შეფასების სისტემაში

მოზრდილების საზომით ყველა ბავშვი ნორმალურიდან გადახრაა. ისინი საკუთარ თავს ელაპარაკებიან, შეუძლიათ გიკბინონ, მთელი საათი იწვალონ რაღაც სიმაღლეზე ასაბობღებლად, როცა მეორე მხარეს კიბეა. უბრალოდ, მათ სხვა სამყარო აქვთ და ის ყველაფერი, რაც ჩვენ უაზრობად გვეჩვენება, მათთვის ძალიან მნიშვნელოვანია. რა სასაცილოდაც არ უნდა გვეჩვენებოდეს ბავშვის სურვილი, იჯდეს სარკმელთან და ჭუჭრუტანიდან შემოსული სინათლის ყურებაში მიეძინოს, ან თეფზე კარტოფილის პიურეს კოშკი ააშენოს, შეეცადეთ, ამ ყველაფერს სერიოზული თვალით შეხედოთ. რადგანაც ამ „უაზრობაზე“ უარის თქმამ შეიძლება „პატარა შეშლილში’’ მთელი ტრაგედია დაატრიალოს. და პირიქით, თუ ბავშვი ხედავს, რომ თქვენ გეგმები შეცვალეთ, რათა კედლის გაზეთის გაფორმებაში მიეხმაროთ, საკუთარი თავის რწმენას აუმაღლებთ. ის გაიგებს, რომ თქვენ არ ხართ დიდების სულელური სამყაროს წარმომადგენელი, რომელთაც არაფერი ესმით, არამედ მისი ნამდვილი იმედი და მხარდაჭმჭერი ხართ.

6. პატივი ეცით მის პიროვნებას

სერიოზულად მიუდექით თქვენი შვილის პიროვნებას. იშვიათად დააყენეთ ფაქტის წინაშე, ხშირად ელაპარაკეთ, გაიგეთ მისი აზრი, სად უნდა წახვიდეთ დასასვენებლად? როგორი სავარძელი უნდა იყიდოთ? ჰკითხეთ აზრი, როგორც დისკუსიის სრულუფლებიან წევრს. საეჭვოა, რომ ჭკვიანური რჩევა მოგცეთ, მაგრამ იმის ილუზია, რომ მას ეკითხებიან და არჩევანში მონაწილეობს, აამაღლებს მის თვითშეფასებას, ამასთან თქვენდამი მის პატივისცემას.

7. აუხსენით

ყველაზე უარესი პასუხი, რაც მის შეკითხვას შეგიძლიათ გასცეთ არის – ‘შენ ჯერ პატარა ხარ, ვერ გაიგებ“. უფრო ადვილია უთხრათ – „სულელი ხარ“. სინამდვილეში კი არცთუ ისე ბევრი რამეა, რისი ახსნაც მართლაც არ შეგიძლიათ ბავშვისთვის მისთვის გასაგებ ენაზე.  და თუ ასეთი საკითხები მაინც არის, ბევრ მოზრდილსაც არ შეუძლია მისი გაგება.

8. ნუ შეგეშინდებათ, იყოთ ალერსიანი

არსებობს ასეთი ტერმინი – „თერაპიული ჩახუტება“ . ეს ნიშნავს, რომ ყველა ადამიანი საჭიროებს ტაქტილურ კონტაქტს სხვა ადამიანებთან. იდეალურ შემთხვევაში ადამიანს დღეში სულ ცოტა 4 ჩახუტება სჭირდება. ეს მოზრდილს. აი,  ბავშვების მოთხოვნილება კი მეტად ბევრია. ამიტომ ნუ შეგეშინდებათ,  ხშირად ჩაეხუტოთ თქვენს პირმშოს. საბაბით და საბაბის გარეშეც. ყოველ მოხერხებულ შემთხვევაში ხშირად მიეფერეთ და ალერსიანი სიტყვები უთხარით.

9. არ გააკრიტიკოთ ბავშვი მისი თანდასწრებით

ალბათ თავადაც მშვენივრად გახსოვთ, რა ადვილად შეეძლოთ თქვენს მშობლებს თქვენი შეცბუნება სრულიად მოულოდნელად.  წესი უბრალოა: აკრძალულია ნებისმიერი ინტიმური ფიზიოლოგიური ან ემოციური საკითხების განხილვა უცხოების დასწრებით,  თუნდაც ისინი ნათესავები ან მეგობრები იყვნენ ან თუნდაც მეორე მშობელი. “ქეთუნამ დღეს ბლომად მოისაქმა. ხო, მართლა, მას კლასში ახალი შეყვარებული ჰყავს, ხომ მართალია, ქეთო?“ და ქეთო მზადაა მიწაში ჩაძვრეს და შურს ობლების, ვისაც ასეთი „მზრუნველი“ ახლობლები არ ჰყავთ.

10. ეცადეთ ბავშვს მიუძღვნათ არა ყველაზე საუკეთესო მსოფლიოში, არამედ ყველაზე საუკეთესო საკუთარ თავში

ბოლო წესი: ყოველთვის ვერ შეძლებთ მატერიალურად ბავშვის ყველაფრით უზრუნველყოფას.  ყოველთვის გამოჩნდება ვიღაც, ვისაც უკეთესი სათამაშო ექნება, უკეთესად დაისვენებს და უკეთესი მშობლები ეყოლება. არც ეცადოთ.  მიეცით ბავშვს არა მსოფლიოში საუკეთესო, არამედ საუკეთესო საკუთარ თავში, თქვენში.  დაე, მეზობლის ბავშვს უფრო გაუმართლოს იმაში, რომ მშობლებმა დისნეილენდი აჩვენეს, სამაგიეროდ, თქვენ ერთად ააწყვეთ თვითმფრინავი, რომელიც ვერც ფრინავს. ეს არაა მნიშვნელოვანი. მთავარია, თქვენ ხომ ეცადეთ! ბავშვი ამას ხედავს და აფასებს. და ყოველთვის ყველაზე საუკეთესო მამად მიგიჩნევთ.

სასკოლო საქმიანობა მოსწავლეთა დამოუკიდებელი ცხოვრებისთვის მომზადების მნიშვნელოვანი პერიოდია, როდესაც გადამწყვეტი ხდება მოსწავლესა და შედეგზე ორიენტირებული სწავლება, მოსწავლის ასაკთან შესაბამისი ინტერესების, ფიზიკური და ფსიქიკური შესაძლებლობების გამოვლენა, შესაბამისი უნარ-ჩვევებისა და დამოკიდებულებების განვითარება, აზროვნება, მასწავლებლისა და მოსწავლის ერთობლივი მოღვაწეობა, ცოდნის პრაქტიკული გამოყენება. პედაგოგიკის ფსიქოლოგიაში (ლ. ვიგოტსკი) მოცემული საგანმანათლებლო საქმიანობის ერთ-ერთ მნიშვნელოვან ვარიანტად ითვლება  განმავითარებელი დავალებების აქტიური გამოყენება სწავლებაში.  

განმავითარებელი დავალებების მიზანი და ამოცანაა: მოსწავლეთა შემეცნებითი ინტერესის განვითარება, ისტორიული პროცესის მიმართ მოსწავლის დამოკიდებულებების ჩამოყალიბება/გამოვლენა, შესასწავლი თემის მიახლოება მთავარ მიზანთან, სწავლისას სიხარულისა და კმაყოფილების გამოწვევა და თვითრეალიზაციისკენ სწრაფვა.

განმავითარებელი ხასიათის დავალებებს გააჩნიათ  გარკვეული თავისებურებები:

• ისინი სწრფად აღვივებს მოსწავლის ინტერესს, ააქტიურებს ფსიქიკურ პროცესებს: ყურადღებას, მახსოვრობას, აღქმას (როგორც ვერბალურ, ისე არავერბალურ, სიმბოლურ, სახეებით აზროვნებას, ასოციაციურ კავშირებს);
• ხასიათდება დავალების პირობის ლაკონურობით, გასაგები და მარტივი ენით, შეიცავს „ღერძს“ – ძირითად სიტყვას, ცნებას, ორიენტირს;
• ამტკიცებს მოსწავლე-მასწავლებელს შორის დადებით ემოციურ კავშირებს;
• ავითარებს მოსწავლის პიროვნულ თვისებებს.

განმავითარებელი სწავლება ერთგვარად ცვლის ჯგუფურ, ახსნა/განმარტებაზე ორიენტირებულ სწავლებას და უფრო მეტად აქცენტირებულია სწავლების ინდივიდუალიზაციაზე, ეფუძნება მოსწავლის უახლოესი განვითარების ზონას და მოსწავლის შინაგანი ფსიქიკური პროცესების ახლებურად წარმართვით თვითონაც ხელს უწყობს ასეთი ზონის გამოკვეთა/ჩამოყალიბებას.

მაგრამ განმავითარებელ სწავლებას არ ექნება შედეგი, თუ არ გავითვალისწინებთ საგნობრივი განათლების შინაარსს, მისი ათვისების ხარისხს და არ ვაღიარებთ, რომ მოსწავლის უნარების ფორმირება კონკრეტულ საგნობრივ მასალაზეა „მიბმული“. შესაბამისად, სასწავლო გარემოს ოპტიმალიზაციისთვის მასწავლებელმა:

•  უნდა გაითვალისწინოს მოსწავლის უახლოესი განვითარების ზონა, შექმნას პრობლემური სიტუაცია, გამოიყენოს მრავალფეროვანი დავალებები და მიაღწიოს აზროვნების სტიმულაციას;
• შექმნას შეფასების ისეთი სისტემა, რომლითაც შეფასდება სწავლის არამარტო საბოლოო შედეგი, არამედ მოსწავლის საქმიანობის პროცესიც.

ისტორიის სწავლება კვლევა-ძიებასა და ინფორმაციის გადამუშავებაზე კონცეტრირებული სწავლებაა, მაგრამ ამ შემთხვევაშიც სასწავლო პროცესის ძირითადი ელემენტი გაკვეთილია. მასწავლებელს შეუძლია საგაკვეთილო პროცესის საჭიროების მიხედვით ვარირება და დასახული მიზნის მიღწევა შესაფერისი, განმავითარებელი ხასიათის დავალებით.

განმავითარებელი ხასიათის დავალებებისა და აქტივობების მაგალითი:

კლასი – XI, გაკვეთილის თემა: „რეფორმაცია (XVI ს.)“:

მასწავლებელი, ეყრდნობა რა მოსწავლის წინარე ცოდნას კათოლიკური ეკლესიის როლის შესახებ შუა საუკუნეების ევროპაში:

1. ხსნის რეფორმაციის არსს (ცნება „რეფორმაცია“ დაკავშირებულია რეფორმასთან, გარდაქნასთან, ცვლილებებთან, რაიმეს რეფორმირებასთან. გაკვეთილის მიმდინარეობისას მოსწავლეები აღმოაჩენენ, რისთვის და რატომ განიცადა კათოლიკურმა ეკლესიამ რეფორმა, რა და რატომ იყო „სარეფორმო“);
2. მოსწავლეები ცდილობენ, დამოუკიდებლად შეასრულონ დავალებები: უპასუხონ კითხვაზე, „რა არის რეფორმაცია?“ გამოთქვან თავიანთი მოსაზრება და გააკეთონ დასკვნა (პასუხის გაცემისას ისინი ძირითადად ეყრდნობიან სახელმძღვანელოს ტექსტს, გაიაზრებენ, როდის და როგორ დაიწყო რეფორმა, რა როლი ჰქონდა ამ პროცესში მარტინ ლუთერს, რამ მიიყვანა ეკლესია ამ ნაბიჯამდე, ცდილობენ, ახსნან პაპ ლეო X -ის დამოკიდებულება რეფორმაციის მიმართ);
3. მასწავლებელი ავსებს მოსწავლეთა საუბარს დამატებითი ინფორმაციით, მიუთითებს პაპის როლზე მიმდინარე მოვლენებზე, შემდეგ კი მოსწავლეები და მასწავლებლები ერთად აგებენ მოვლენათა ჯაჭვს;
4. გაკვეთილის დასასრულს მასწავლებელი სთხოვს მოსწავლეებს, უპასუხონ შეკითხვებზე: ა) დაასახელეთ წყარო, რომელიც წარმოადგენს ქრისტიანული სწავლების საფუძველს; ბ) რა განსაკუთრებული როლი შეასრულა მარტინ ლუთერმა ევროპის ისტორიაში?
5. მასწავლებელი თავისი კომენტარებით ამდიდრებს მოსწავლეთა პასუხებს;
6. მოსწავლეები ადარებენ და აჯგუფებენ ინფორმაციას, აკეთებენ დასკვნებს.

ამგვარად, მასწავლებელი მოსწავლის სწავლას მიმართავს მისი პოტენციური შესაძლებლობების გამოვლენისკენ და განვითარების უახლოესი ზონიდან „უბიძგებს“ აზროვნების სფეროს „გაფართოებისა“ და განვითარებისკენ.

განმავითარებელი დავალებებისას აქტიურად გამოიყენება ტექსტთან დამოუკიდებელი მუშაობის სხვადასხვა სტრატეგია, როგორიცაა:

• კითხვა-პასუხის რეჟიმი (პასუხი კითხვებზე: რატომ?.. როგორი?.. რანაირი?.. დაასახელე… საერთო და განმასხვავებელი ნიშნების გამოყოფა… არგუმენტირება… სხვადასხვა ხასიათის შემოქმედებითი პროექტების მომზადება, კროსვორდების, რებუსების, ისტორიული შეცდომების შემცველი ტექსტების, შედარების ცხრილების შედგენა და სხვ.

მაგალითად, VII კლასში „ძველი საბერძნეთის“, „ძველი რომის“ (სქემა 1) ან XI კლასში თემა „გერმანიის გაერთიანება“. (სქემა 2) შესწავლის დროს მოსწავლეებს შეუძლიათ გამოიყენონ წინარე ცოდნა და შეავსონ ცხრილი, გამოყონ მასში ის ნიშან-თვისებების, რომლებსაც თვითონ მიიჩნევენ მნიშვნელოვნად (აღსანიშნავია, რომ მსგავსი ცხრილები მოსწავლეს მასალის განმეორება-განზოგადების საშუალებასაც აძლევს):

სქემა 1  

სქემა 2  

განმავითარებელი სწავლების ერთ-ერთ ყველაზე საინტერესო და მნიშვნელოვან დავალებას წარმოადგენს ლოგიკური ხასიათის ამოცანების გამოყენება გაკვეთილზე.

ლოგიკური და შემეცნებითი უნარების განმავითარებელი დავალებების ნიმუში (სქემა 3):

განმავითარებელი მუშაობისას აუცილებელი წესის დაცვა – სახელმძღვანელოს ტექსტზე დაყრდნობა და მოსწავლის წინარე ცოდნისა და გამოცდილების გათვალისწინება, დავალებების შესრულება დროის შეზღუდვის გარეშე და მასწავლებლის აქტიური მხარდაჭერა, რეალურად დასაძლევს ხდის განმავითარებელი დავალებების გამოყენების მიზანს. საკუთარ პედაგოგიურ გამოცდილებაზე დაყრდნობით შეგვიძლია ვთქვათ, რომ მსგავსი ტიპის დავალებების გამოყენება სწავლებაში მოსწავლეთა ცოდნის ხარისხისა და შედეგების ამაღლების, მათი დამოუკიდებელი უნარ-ჩვევებისა და პიროვნული სრულყოფის მნიშვნელოვანი პირობაა.

უძველესი ქართული ანდაზა ამბობს: „შინაურ მღვდელს შენდობა არ აქვსო“. ანდაზის საფუძვლები ბიბლიიდან მოდის. ახალ აღთქმაში არის ერთი საინტერესო ეპიზოდი, რომელიც იესო ქრისტესა და ნაზარეთელების ურთიერთობას უკავშირდება. იესო მთელს პალესტინაში ქადაგებს, მის მიერ აღსრულებულ სასწაულებს თაყვანს სცემენ აღმოსავლეთ ხმელთაშუაზღვისპირეთის ყველა მხარეში, თითქმის ყველგან უპირობოდ აღიარებენ მაცხოვრის ძლევამოსილებას. ერთადერთი დასახლება, სადაც დიდი მკურნალის შესაძლებლობებში ეჭვი ეპარებათ მისი მშობლიური ქალაქი ნაზარეთია. ნაზარეთელებს უბრალო ხუროს ოჯახში დაბადებული კაცის ამაღლების არ სწამთ. ისინი ფიქრობენ, რომ მათ გვერდით გაზრდილი ადამიანი მათზე უკეთესი ვერავითარ შემთხვევაში ვერ გახდებოდა. თანაქალაქელებზე დაკვირვება ნაზარეთელს უპირობო, ათასწლეულების განმავლობაში ურყევად მოქმედი ჭეშმარიტების მკაფიოდ წარმოჩენის წინაპირობას უქმნის: „წინასწარმეტყველი არსად არ არის უპატიოდ, გარდა თავისი მამულისა და საკუთარი სახლისა“.

საქართველოს უახლეს ისტორიას უდიდესი ადამიანების დაუფასებლობის, დამცირებისა და გარიყვის არაერთი მაგალითი ახსოვს.

1928 წელს თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტმა დაარსებიდან ათი წლის იუბილე აღნიშნა. პირველმა ქართულმა უმაღლესმა სასწავლებელმა არაერთ საზეიმო ღონისძიებას უმასპინძლა. სხდომებს, ლექციებს, შეხვედრებს ასობით ადამიანი დაესწრო. უნივერსიტეტის ბაღსა და მთავარ შენობაში ყველა სოციალური ფენის, პროფესიისა და გამოცდილების ადამიანს შეხვდებოდით. მხოლოდ ერთი პროფესორი არ ჩანდა. იგი „მხოხავ ემპირისტად“ და „ფაქტების ფალსიფიკატორად“ გამოაცხადეს. მას ლენინისა და სტალინის სამეცნიერო მრწამსის ოპოზიციონერობას აბრალებდნენ. პარტიული სკოლის ახალგაზრდა კურსდამთავრებულები მიზნად ისახავდნენ ღვაწლმოსილი პროფესორისა და მისი მიმდივრების „ცხელი შანთით ამოწვას“ უნივერსიტეტის წიაღიდან. გარიყული მეცნიერი დევნა ათი წლის განმავლობაში გრძელდებოდა. მას რამდენჯერმე ჩამოართვეს აკადემიური თანამდებობა. 1930-იან წლებში კომკავშირულმა რაზმებმა უნივერსიტეტის მთავარი შესასვლელის კარიც კი გადაუღობეს ცნობილ ისტორიკოსს და მას შენობაში შესვლის შესაძლებლობაც არ მისცეს.

დევნილი მოღვაწე ივანე ჯავახიშვილი გახლდათ. ჯავახიშვილმა საუკუნის დასაწყისში რუსული და ევროპული კარიერის მშენებლობის პერსპექტივა არაფრად ჩააგდო, სასათბურე პირობებზე უარი თქვა და ომის ქარცეცხლში გახვეულ სამშობლოს დაუბრუნდა, რათა ყველასგან დავიწყებულ მხარეში ქართულენოვანი უმაღლესი სასწავლებლისთვის ჩაეყარა საფუძველი. ისტორისკოსს დასცინოდნენ, მის განზრახვას აბსურდად მიიჩნევდნენ, არ სჯეროდათ, რომ ქართული უნივერსიტეტი ოდესმე დღის სინათლეს იხილავდა. მიუხედავად უდიდესი წინააღმდეგობისა, ჯავახიშვილმა შიშვლელი ხელებით მაინც მოახერხა სწავლებისა და კვლევის ქართული კერის ამუშავება. წლების შემდეგ კი საკუთარი სახლის ყველაზე მიყრუებულ კუნჭულში ჩამოჯდომის უფლებაც კი ჩამოართვეს.

ქართულ ფეხბურთს ბევრი გამორჩეული მოასპარეზე ჰყოლია. მათ შორის საუკეთესოს გამორჩევა ურთულეს ამოცანას წარმოადგენს. თუმცა, თავად ყოყმანის გარეშე შემიძლია მოწინავე სპორტსმენის დასახელება. ჩემი რწმენით, ქართულ ფეხბურთს მიხეილ მესხზე უკეთესი მოთამაშე არასდროს ღირსებია. მთელს მსოფლიოში აღფრთოვანებით ეგებებოდნენ მინდორზე ქართველი გარემარბის გამოჩენას. მისი გოლები, კომბინაციები, სტილი და ტაქტიკა სამწვრთნელო სახელმძღვანელოებში მაგალითებად არის წარმოჩენილი. თავისი კარიერის განმავლობაში მიხეილ მესხმა ყველა ის ტიტული დაიმსახურა, რის მოპოვებაც საბჭოთა ფეხბურთელს შეეძლო. 1960 წელს ევროპის ჩემპიონატის ოქროს მედალი მოიგო, 1964 წელს კი საბჭოთა კავშირის ჩემპიონის თასს დაეუფლა.

ჩემი თაობის წარმომადგენლებმა ბევრი არაფერი ვიცით მიხეილ მესხისთვის შექმნილი წინააღმდეგობების შესახებ. სოციალიზმის ნიღბის ქვეშ დამალულ რუს შოვინისტებს არ სურდათ, რომ მსოფლიოს სიმბოლურ ნაკრებებში პატარა რესპუბლიკის წარმომადგენელს გამოეჩინა თავი. ეროვნული კუთვნილების გამო მესხს ხშირად არ იძახებდნენ სანაკრებო შეხვედრებში მონაწილეობის მისაღებად. ნომენკლატურის წევრები ცდილობდნენ, რომ ფორვარდს მალე დაემთავრებინა კარიერა. ხელს უშლიდნენ საერთო ბაზაზე ვარჯიშში. თავდამსხმელს ხშირად დიღმის ტყეებსა და მთებზე ინდივიდუალურად უწევდა მომზადება. შესანიშნავ ფორმაში მყოფი მიხეილ მესხი 1970 წელს „დინამოდან“ „ლოკომოტივში“ ჩამოალაბორანტეს, შემდეგ კი აიძულეს, რომ ნაადრევად ჩამოეკიდებინა ბუცები ლურსმანზე.

მიხეილ მესხის წვალება აქტიური ფეხბურთიდან წასვლასთან ერთად არ დასრულებულა. მესხის ოჯახის წევრები საჯაროდ დიდი ფეხბურთელის ცხარე ცრემლით ტირილის ერთადერთ ფაქტს იხსენებენ. საბჭოთა სამართალდამცველებმა საშვის არქონის გამო  (სახლში დარჩა) საყოველთაოდ ცნობილი და ყველასთვის საყვარელი სპორტსმენი სტადიონზეც კი არ შეუშვეს. ალაყაფის კარს მიღმა დატოვებულ მესხს არც არავინ გამოექომაგა.  სტადიონზე, სადაც გულშემატკივრები ორ-ორ ბილეთს ყიდულობდნენ, რათა ორივე ტაიმის მიმდინარეობისას მესხთან ყველაზე ახლოს მდებარე ტრიბუნა მოკალათებულიყვნენ, ცოცხალ ლეგენდას შესვლის უფლება არ მისცეს.

რატომ არ ვინდობთ „შინაურ მღვდლებს“? უპირველეს ყოვლისა, ალბათ, იმიტომ, რომ სიახლოვისა და ადვილად ხელმისაწვდომობის გამო, მათი არაჩვეულებრიობის აღქმა გვიჭირს. ვერ ვიჯერებთ, რომ ჩვენ გვერდით ჩვენსავით მშრომელი ადამიანი ჩვენზე უკეთესი და გამორჩეულია. მეორე მიზეზი კი, სავარაუდოდ, შურისძიებას უკავშირდება. როდესაც თავად არ შეგიძლია ცაში აფრენა, მაშინ სხვა უნდა დაანარცხო მიწაზე, შენ გვერდით.

ეროვნება, როგორც კულტურის ფენომენი – ეროვნებისა და ეროვნული ურთიერთობებისა პრობლემა ერთ-ერთი ყველაზე მრავალწახნაგოვანია. ის განიხილება სხვადასხვა თვალსაზრისით – ფილოსოფიური, სოციოლოგიური, სოციალურ-პოლიტიკური, ეთნოგრაფიული, ლიტერატურათმცოდნეობითი, ხელოვნებათმცოდნეობითი, ლინგვისტური და ა.შ.

ეჭვგარეშეა, რომ მეცნიერთა უმრავლესობა, ეხება რა ეროვნების განმარტებას, იყენებს ამ ტერმინს ნეიტრალურ-ღირებულებითი, ობიექტურ-აღწერილობითი გაგებით. თუმცა, უაზრობა იქნებოდა იმფაქტების უარყოფა, სადაც ,,ნაცია”, ,,ნაციონალური” ღირებულებითი გააზრებით გამოიყენება.

იმ შემთხვევაშიც კი, თუ კულტურული ერთიანობა ეროვნების გაგების მხოლოდ ერთი არსებული ნიშანი იქნებოდა, კულტურის ფილოსოფიას ექნებოდა სრული უფლება აპელირებულიყო, უპირატესად, ამ საკითხთან მიმართებით. თუმცა, კულტურული ერთობა – ეს არა უბრალოდ ერთ-ერთი არსებული ნიშანია ეროვნების გაგებისა, არამედ (კულტურის ფილოსოფიის თვალთახედვით) ყველაზე არსებითია, რის მიხედვითაც ფორმირდება ეროვნება, როგორც ასეთი. სხვა ნიშნები (ტერიტორიული მთლიანობა, ენა, ეკონომიკური ცხოვრება), თვით ისეთი ისტორიული ნიშანიც კი, როგორიცაა ისტორიულობა, ასახავს აუცილებლობას მათი ერთ კულტურულ ორგანიზმად შერწყმისა – ისტორიულ დროსა და სივრცეში ცვალებადობა ადამიანთა თაობებისა, რომლებიც ცხოვრობენ განსაზღვრულ გეოგრაფიულ რაიონში, საუბრობენ ერთმანეთისთვის გასაგებ ენაზე და დაკავშირებულნი არიან სამეურნეო-ეკონომიკური პირობითობებით. ბირთვი კი ერის გაგებისა მისი კულტურულ-ფილოსოფიურ-აქსიოლოგიურ გააზრებაშია.

ყველას გვიფიქრია, რა არის სამშობლო, ერი? ეს სამივე დროში განსახილველი ცნებებია. ამიტომ ძალიან სცოდავს, ვინც მათ აუგად მოიხსენებს. თუ დღეს ის საკუთარი შვილების მკვლელ დედად წარმოუდგენიათ, ამაში ჩვენ, შვილები, ადამიანები ვართ დამნაშავე, რადგან, ვაჟას თქმისა არ იყოს, ,,მას არა დაუშავებია რა”. ,,იქნებ ვაზია სამშობლო? აბა, დააკვირდით, თუ დაბლარია, დაჩოქილმა უნდა დაჰკრიფო, თუ მაღლარია – ცაში ხელაპყრობილმა. ორთავე საოცრად ჰგავს ლოცვას, ლოცვა კი არაფერს ისე არ უხდება, როგორც სამშობლოს. რაც მე მახსოვს და ვიცი, სამშობლო უფრო მეტად გაჭირვება და ტკივილია, ვიდრე დალხინება და დღესასწაული” (ნოდარ დუმბაძე). ეს ის სიყვარულია, გამუდმებულ მსხვერპლს რომ მოითხოვს და მამულიშვილობაც ,,მსხვერპლია და არა სეირი” (ილია ჭავჭავაძე). ერი, ქვეყანა, რომლისთვისაც თავს სწირავენ, ცოცხალია და გადარჩება.

სამშობლო და ეროვნული კულტურა არის ის ერთადერთი და ჭეშმარიტი საფუძველი, რომელზეც უნდა აიგოს ადამიანური არსებობის შენობა. ამის გარეშე არავინაა თითოეული ჩვენგანი, ანუ ,,უსამშობლოოდ კაცი არა ხარ”. (გ. დოჩანაშვილი).

დღეს არის ტენდენცია ეროვნული ღირებულებების ნიველირებისა. მავანნი ცდილობენ იმის დაკნინებით, რაც ყველაზე ღირებული გაგვაჩნია, თავი პროგრესულებად და ზეეროვნულებადაც წარმოაჩინონ. ეს სენი არაა ახალი და ჯერ კიდევ გასული საუკუნის დასაწყისში გამოავლინეს სოციალ-დემოკრატებმა თავიანთი კოსმოპოლიტური (თუმცა ამ სიტყვის ჯანსაღი გაგება მშვენივრადაა მოცემული ვაჟას წერილში ,,კოსმოპოლიტიზმი და პატრიოტიზმი”) ლტოლვებით. დღეს ამას სხვა სახელი აქვს და ,,გლობალისტობა” თუ ,,ლიბერალობა” ჰქვია (თუმცა ილიას ლიბერალიზმი სულ სხვას მოიაზრებდა). ,,მჟავე პატრიოტი არავინ დაგვიძახოსო. ამისთანა მკვლევართ და მაძიებელთ რომ ავყვეთ, შეიძლება მთელ ჩვენს ისტორიულ წარსულზე ხელი აგვაღებინონ და მთელი ჩვენი წარსული ისტორია და კულტურა ჭირსა და წყალს წააღებინონ…” (ვაჟა-ფშაველა). ,,მჟავე” პატრიოტობაზე უარესი სწორედ ეროვნულის იგნორიებაა, ურომლისოდაც არც კაცობრივი წარმოსდგება და ეს ძალიან კარგად აქვს გამიჯნული ვაჟას თავის ცნობილ წერილში ,,კოსმოპოლიტიზმი და პატრიტიზმი”. ერის ინდივიდუალობა, რომელზე უკეთესიც ალბათ არაფერი შეუქმნია ღმერთს, მისი სიყვარული არის საფუძველი კაცობრიობის (რასაც ჯანსაღი კოსმოპოლიტიზმი მოიაზრებს) სიყვარულისა. სწორედ ეროვნული კოლორიტი, განსხვავებულობა ქმნის უაღრესად საინტერესოს მსოფლიოს სურათს, თავისი განუმეორებელი ფერებით, ხასიათით, გენეტიკით. ,,შენის” დაფასებით სწავლობ ,,სხვისის” პატივისცემასაც და ეს მარტივი ჭეშმარიტებაა. როგორც ინდივიდუალურია საზოგადოებრივის საფუძველი, ისე ეროვნული კაცობრულისა და ზოგადად, დაყოფის, გამოყოფის, დასაზღვრის პრინციპითაა შექმნილი მთელი სამყარო წარმართული თუ ქრისტიანული ფილოსოფიით. ამიტომ ამ საზღვრების მოშლა, სახეობრიობების ერთმანეთში გათქვეფა უსახურობისა და არაფრობისკენ სწრაფვაა უკუპროცესი. შესაბამისად, განვითარებასაც არ გულისხმობს. გენიალური რამაა პიროვნულობა, ინდივიდუალიზმი, როგორც საფუძველი ისტორიისაც, კულტურისაც, ერისაც და ზოგადად, სიცოცხლის, ყოფიერების განვითარების წინაპირობა. პიროვნების ცნებაში დიდი მნიშვნელობა ენიჭება ერის, საზოგადოების, კულტურის გაგებას. ერიც ხომ პიროვნებათა კულტურით (ტრადიციითა და ისტორიული ცნობიერებით) შეკავშირებული საზოგადოებრივი მთლიანობაა, ერი, საზოგადოება, პიროვნება, კულტურა კი – დაუნაწევრებელი ერთობა.

,,ეროვნული არსებობის განცდა ის უძირითადესი საფუძველია, რომელზედაც აიგება პიროვნების შესაქმე და რომლის ღალატი ღმერთისადმი ღალატთანაა გაიგივებული – ესაა მკვდარი კაცობა თავის არსებაში, რამეთუ პიროვნებაა მხოლოდ ღმერთთან მოლაპარაკე. ხოლო ,,ღმერთთან მისთვის ლაპარაკობს, რომ წარუძღვეს წინა ერსა” – როგორც დიდი ილია იტყოდა” (ჯანრი კაშია).

დღევანდელობა შორსაა იმ მაღალზნეობრივი იდეალებისაგან, რომლებიც ყველა დროში გამოსავალია ძნელბედობისაგან გადასარჩენად. სწორედ ესაა ჩვენი ქვეყნის ტრაგიზმის განმაპირობებელიც – ,,მართალია, დღეს ჩვენ კაცები აღარა გვყავს და აღარა გვყავს იმიტომ, რომ საკუთარი ცხოვრებაც აღარა გვაქვს, საკუთარი ინტერესი ჩვენის ქვეყნისა ჩვენ აღარ გვაბარია, საკუთარის აღზრდის წესით აღარ ვიზრდებით. ევროპაში თვით ცხოვრების ვითარება, თვით საზოგადოება უწყობს ხელს, რომ კაცები გამოჩნდნენ, კაცები აღიზარდონ: იქ ყველა კაცის ღირსება ძვირად ფასობს და ყველასათვის სასიხარულო და სასიქადულოა. სიყრმიდანვე ისეთს საზოგადოებაში იზრდება ყრმა, ისეთი რამ ესმის, სკოლას თუნდ ნუ ვახსენებთ, რომ მისი გონებრივი და ზნეობრივი ნიჭი ვითარდება, ღონეს იძენს, ძლიერდება”. (ვაჟა-ფშაველა). ეს შეფასებაა, თითქოს, დღევანდელობისა და ესეც, ილიასეული: ,,განთვითვეულდით და თვითვეულის ზურგმა ვეღარ ზიდა ის დიდი აზრი მამულისა, რომელიც ყველასთვის ადვილად საზიდია. თვითვეულობით ტვინი ამოშრა, შევიწროვდა და მაგ სიტყვის დიდი მნიშვნელობა ვეღარ იტვირთა… დავაქციეთ მამათა ჩვენთა სამარე, შვილთა ჩვენთა აკვანი. დიდი ,,მამული” დავშალეთ, პატარები გავიკეთეთ”.

ჩვენი პერმანენტურლი უბედურებების ერთ-ერთი ძირითადი მიზეზი თავისუფლების დეფიციტია, ერისა თუ პიროვნებისა. ყოველ ჩვენგანს უფიქრია, სად არის თავისუფლება: გულსა თუ გონებაში? თავის უფლობაში თუ თვით უფლის მორჩილებაში, სიკეთის სამსახურსა თუ მთლად უპირობითობაში? თუ ეს, უბრალოდ, სწრაფვაა უსასრულობისკენ ან სულაც არყოფნაა… ერთი კია: ქვეყნის თავისუფლება წარმოუდგენელია პიროვნული თავისუფლების გარეშე. პიროვნების არსებობა, როგორც საფუძველი საერთოდ თავისუფლების შესაძლებლობისა, ერთადერთი თავისუფალი არსებობაა. მაგრამ ეს უკანასკნელი არაა რაღაც აბსტრაქტული ადამიანის არსებობა, არამედ ამა თუ იმ ერის კონკრეტულ სახიერებას წარმოადგენს. ერი ამგვარ პიროვნებათა კრებულია, ისევე როგორც კაცობრიობა არის თავისუფალ ერთა, როგორც პიროვნებათა კრებული. არ არსებობს აბსოლუტური თავისუფლება (უპირობო მხოლოდ ცხოველის თავისუფლებაა) ამ წუთისოფლის პირობითობებში, თუ ამ სოფლისგან განდგომაში. თვითონ ბერებიც კი, ქართულ სინამდვილეში, თავიანთ ქვეყანასთან მიმართებით განიხილავდნენ თავს: ,,ხმა ღვთისა და ხმა ერისაო”. მხოლოდ იმაში არ გამოიხატება თავისუფლება, რაც გნებავს, ის ილაპარაკო, სწერო, აკეთო. – არა! უნდა ყოველს სიტყვას და მოქმედებას საერთო, საზოგადო ბედნიერება ედვას სარჩულად – თავისუფლება და ბედნიერება სინონიმები არიან” (ვაჟა-ფშაველა) – გამოდის, რომ ვერც ბედნიერი და ვერც თავისუფალი ვერ იქნება კაცი თავისი სამშობლოს ბედნიერებისა და თავისუფლების გარეშე. აღმოსავლელ ბრძენთა და დერვიშთა ოჯახის, საზოგადოების თუ სახელმწიფოს პირობითობებისგან განცალკევების სურვილი აშკარა უტოპია იყო. ვაჟა ამ შემთხვევაში ნამდვილი რეალისტია. რაც შეეხება ჩვენი აზროვნების თავისუფლებას მას საზოგადოება და სკოლა აყალიბებს. ბუნებასთან მტრობაც, ისევ და ისევ, საკუთარი თავის მტრობაა. საკუთარი თავის მტრობაა პასიურობაც, უიმედობაცა და უმოქმედობაც. ამ თვისებებს თუ თავისუფლების (ქმედებასა თუ აზროვნებაში) დეფიციტსაც დავამატებთ, მივხვდებით ჩვენი დღევანდელობის ერთ-ერთი გადაულახავი პრობლემის, სიღარიბის მიზეზსაც.

დღეს მოდად იქცა ჩვენი ერის უარყოფით კონტექსტში მოხსენიება, როგორც ზემოთაც აღვნიშნეთ, მისი ისტორიის, კულტურული ღირებულებების, ტრადიციების აბუჩად აგდება, გაკომიკურება, უპატივცემულობა. ესენი კი საძირკველია ნებისმიერი ეროვნული ცნობიერებისა. ისედაც, ერი არაა დროის ერთ ლოკალში განსახილველი ცნება. ის წარსულსაც მოიაზრებს, აწმყოსაც და მომავლასაც, რადგან ეს არის ზეისტორიული არსებობა, ამა თუ იმ კონკრეტულ ისტორიულ პირობებში გამოვლენილი. ამიტომ არ შეიძლება მასზე იმის ლაპარაკი, რაც პირზე მოგვადგება, შეურაცხმყოფელია.

ცხოველებშიც არსებობს ინსტინქტი მშობლიურ ადგილებთან მიჯაჭვულობისა და ისინი ბრუნდებიან იქ დიდი ხნის განშორების შემდეგ. ბუნებაში არაბუნებრივი არაფერია და სწორედ ეს ბიოლოგიური საწყისი აქვს ადამიანსაც, მაგრამ მასზე უკვე სხვა რამაა დამყნობილი – ჩვენი სხეულიდან სამშობლო გადადის სულში, როგორც მარადადამიანური კატეგორია, მაღალგანვითარებული გულისა და გონების პროდუქტი, ცხოველებისგან განსხვავებით, უკვე სრულიად გაცნობიერებული, მტკივნეული განცდა ,,გასაკვირველი”. ეს განცდა გადაზრდილია მოვალეობაში. ამიტომაც უნდა გავიაზროთ სრულიად მარტივი ჭეშმარიტება: ჩვენი მამულიშვილობა, მოქალაქეობა, ქვეყნისა და სახელმწიფოს შვილობა თანაშეზრდილია ჩვენი სამშობლოს კეთილდღეობასთან და თუ ეს უკანასკნელი გვინდა, რეფორმატორობა საკუთარი თავიდან უნდა დავიწყოთ.