არიან მასწავლებლები, რომლებიც შთაგვაგონებენ, გვმუხტავენ განუმეორებელი ენერგიით, რომელსაც თვითშემეცნებისკენ მივყავართ. სწორედ ასეთი მასწავლებელი იყო და არის აკადემიკოსი გუჩა კვარაცხელია ჩემთვის, მრავალმხრივი ნიჭისა და უნარის ადამიანი; სწორედ ამ თვისებების გამო იყო, როდესაც მეცნიერ-ხელმძღვანელს ვეძებდი, არჩევანი მასზე გავაკეთე. მანამდე ენათმეცნიერება მხოლოდ ფონეტიკა, მორფოლოგია და სინტაქსი მეგონა (როგორც სკოლაში გვასწავლიდნენ), გუჩა კვარაცხელიას ლექციების შემდეგ აღმოვაჩინე, რამდენი განზომილება ჰქონია ენას, რა ღრმაა მისი წარმოშობის კანონები, რამდენი თეორია არსებობს და როგორი საინტერესოა, ამ თეორიებში ჩაძირვა… ისეთი დრო იყო მაშინ, როდესაც მეცნიერ-ხელძღვანელს კათედრები განსაზღვრავდნენ ხოლმე, მე კი სხვა არავინ მინდოდა და პირდაპირ მასთან მივედი და ვთხოვე, ასპირანტად ავეყვანე. მე მისი პირველი ასპირანტი ვიყავი.

გუჩა კვარაცხელიას ყოველი საუბარი, ლექცია, ლექსი თუ ნახატი ჩემთვის ინსპირაციის წყარო იყო; ქართულ ენას კი აი, ასე აღწერდა:

“ენა ერის სულიერ ღირებულებათა არა მარტო საგანძურია, არამედ ამ ღირებულებათა წარმომქმნელიც, როგორც ამბობენ – გენერატორიც. ეს კი იმას ნიშნავს, რომ ენას აქვს უნარი, არა მარტო აღნიშნოს, აღწეროს სინამდვილე, არამედ თვითონაც შექმნას იგი, იყოს არა მარტო საშუალება, იარაღი, რომელსაც ადამიანი იყენებს, არამედ თავად წარმოშვას ადამიანის აზრები და შეგრძნებები, ააგოს კონცეპტები, რომლებშიც კონცენტრირებულია მთელი ერის ისტორიულ-კულტურული და ფსიქიკურ-მენტალური გამოცდილება. რომ არა “ვეფხისტყაოსანი”, ქართველი ხალხი ის არ იქნებოდა, რადაც იქცა (“ჩემო სამშობლოვ, ჩემო მთა-ველო, რა იქნებოდი ურუსთაველო?“ – გ. ლეონიძე), ისევე როგორც უჰომეროსოდ არც ბერძნები იქნებოდნენ ის, რაც გახდნენ. ენის ობიექტურ შინაარსს ის რეალური სინამდვილე შეადგენს, რომელშიც ეს ენა შეუმჩნევლად ცხოვრობდა თავის შემქმნელ ხალხთან ერთად. “ენის შინაარსობრივი ფენის ზემოქმედებითი ძალა ყველგანაა და ამიტომ შეუმჩნეველი” (გ. რამიშვილი), შეუმჩნეველი ყველგანმსუფევი ჰაერივით, მხოლოდ მაშინ რომ ვგრძნობთ მის არსებობას, როცა ჟანგბადი გვაკლდება და სული გვეხუთება” (გუჩა კვარაცხელია, „ენის ენერგია ერის სულიერი ენერგიაა“).

რამდენი მიფიქრია მის ყოველ სტატიაზე… თუნდაც ზემომოყვანილ ფრაგმენტზე – როგორ მოქმედებს დაწერილი ტექსტი ერის განვითარებაზე…და რამხელა პასუხისმგებლობაა, – იყო მწერალი.

სწორედ ამ კითხვით ვიწყებ გუჩა კავარცხეკლიასთან ერთ ძველ ინტერვიუს, რომელიც მასწავლბლებისთვისაც სასარგებლო რესურსი იქნება:

  -ქალბატონო გუჩა თქვენი ერთ-ერთი სამეცნიერო სტატიიდან („ენობრივი თვითშეგნება და სალიტერატურო ნორმა, როგორც ღირებულება“) ამოვიღე შემდეგი თეზისი: „ინდივიდის (საზოგადოების) ენობრივი თვითშეგნება იცვლება ენის გამოყენების შედეგად, ხოლო ენა იცვლება ენის მიმართ ინდივიდის (საზოგადოების) ენობრივი თვითშეგნების აქტუალიზაციის შედეგად…“ თუ შეიძლება უფრო კონკრეტულად ამ საკითხის შესახებ, და კიდევ: თანამედროვე ქართულის სალიტერატურო ნორმისა და მეტყველების კულტურის ურთიერთმიმართებაზე…

-ეგ მოსაზრება მე ჩამოვაყალიბე იმ მოვლენასთან დაკავშირებით, რასაც ენის ნორმალიზაცია ჰქვია. შევეცადე ამეხსნა, როგორ მოხდებოდა ენის სტიქიური რეგლამენტაციიდან არასტიქიურზე გადასვლა. ამისათვის დამჭირდა „ენობრივი ცნობიერებისა“ და „ენობრივი თვითშეგნების“ ცნებები. ენობრივი ცნობიერება ფართოვდება აზროვნებისა და ენობრივი პრაქტიკის, ანუ ენის გამოყენების შედეგად.განვითარების გარკვეულ დონეზე ენა თავად ხდება აზრისა და რეფლექსიის საგანი: ადამიანი იწყებს საკუთარი ენობრივი ქცევის შემეცნებას და შეფასებას. გააზრება იმისა, რაზე, სად, ვისთან, როგორ ვლაპარაკობ, არის მომენტი (როგორც კაცობრიობის, ისე კერძო ადამიანის ცხოვრებაში), როცა უკვე შეგვიძლია ვთქვათ, რომ ენობრივი თვითშეგნება ჩამოყალიბდა. ამ ეტაპსავე აუცილებლობით უკავშირდება ნათქვამზე პასუხისმგებლობისა და კონტროლის მოთხოვნის გაჩენა. ასე, რომ ენობრივი თვითშეგნება ენობრივი ცნობიერების განვითარების შედეგიცაა და ამავე დროს, განვითარების ერთ-ერთი ფაქტორიც. ეს პარადოქსი არ არის. ბანალური დიალექტიკაა. „ბანალურს“ უარყოფითი შეფასებით არ ვხმარობ. ყველაზე ბანალური მხოლოდ ჭეშმარიტებაა.

რაც შეეხება ნორმისა და მეტყველების კულტურის ურთიერთმიმართებას, პირველი მეორისათვის აუცილებელი, მაგრამ არასაკმარისი პირობაა. მეტყველების კულტურა მეტყველების ხარისხს წარმოადგენს, რასაც თავისი შინაარსობრივ-მეტყველებითი კრიტერიუმი აქვს: სიზუსტე, ლოგიკურობა, სიცხადე, გასაგებობა, სიწმინდე, გამომსახველობა, მიზანშეწონილობა და სხვ. და სხვ. მეტყველების მაღალი კულტურა მაღალ ზოგად კულტურასაც გულისხმობს. ის გულისხმობს, სხვათაშორის, ენის სიყვარულსაც.

ნორმა კი, როგორც ენის თავდაპირველი ატრიბუტი, განსაზღვრულია ენის სტრუქტურით და საკმაოდ მკაცრად მოქმედებს. უნდა ითქვას, რომ წმინდა ენობრივი ნორმა უფრო ნაკლებადაც ირღვევა. ქართულის მცოდნე არ იტყვის, „კაცმა შესცივდა“ ან „ხელები დაახამხამა“, დიდი-დიდი თემის ნიშნები აერიოს – „ადგავს“ თქვას, ნაცვლად „ადგამს“, ან დიალექტური ფორმა წამოსცდეს იქ, სადაც სალიტერატურო ენის გამოყენება ჰმართებს. დედაენის გრამატიკული და სემანტიკური წესების ცოდნა ბუნებრივი და უმეტესად ქვეცნობიერია. მაგრამ მარტო ამ „ბუნებრიობით“ ფონს იქ ვეღარ გავალთ, სადაც, ამასთან ერთად, სხვა სტრუქტურებით სულაც არ არის შეპირობებული და ნაკარნახები. აი, ისინი ირღვევა უმეტესად და შედეგად ვიღებთ გამოხატვის უზუსტობას, ალოგიკურობას, სიტყვის უადგილოდ ხმარებას, ბარბარიზმებს, ჟარგონიზმებს. არჩილ მეფეს აქვს ნათქვამი:

ეგ ნუ გგონიათ, სხვა ენა მეც არ ვიცოდე სხვასავით,

                  მაგრამ ცუდია გარევა ქართულ ენაში სხვას ავით

-თქვენი პოემიდან („მარადისობის მძევლები ვართ“) ერთი ფრაზა გამახსენდა : „მისჩანჩალებენ გრძნობებს კუდში ჩრდილებივით ჩვენი სიტყვები …“ გარდა იმისა, რომ მშვენიერი მხატვრული სახეა მხოლოდ ემოციას არ იწვევს, მასში დიდი სიბრძნეცაა. შემთხვევითი არ არის, რომ ცნობილი ფრანგი სემიოლოგის – როლანდ ბარტის სიტყვებიც გახმიანდა ჩემში: „საიდუმლო“ გახსნილი და ეს ისაა, რომ არავითარი უშუალობის გამოთქმა არ შეიძლება ენის მეშვეობით, რადგან თავისი ბუნებით ენე ყოველთვის გამაშუალებელ როლს თამაშობსო… როგორ ფიქრობთ, ძალიან კატეგორიულია ბარტი?.. თუ „სიტყვა- გრძნობის ჩრდილია“, რატომღა ესწრაფვის შემოქმედი სიტყვით რეალიზებას?

-მე სიბრძნე კი არა, ფაქტის აღნიშვნა მგონია, რასაც იმავე პოემაში სხვაგანაც მივმართავ:

                          არ ითარგმნება სიზმრის სევდა,

                          და ის სიტყვები,

                          რომელთაც ძალუძთ

                          გამოღეჭონ ბოლომდე გრძნობა,

                          არ იპოვება.

შეიძლება მეტ-ნაკლებად მიუახლოვდე გრძნობის გამოთქმას (ამას ცდილობენ პოეტები), შეძლება ადეკვატურობის ილუზიაც შეგექმნას, მაგრამ სინამდვილეში მიუღწეველი მგონია სიტყვებით ემოციის სრულად გამოხატვა. მით უმეტეს თუ ეს დასაწერია. ზეპირი მეტყველებისას ყველაფერი გეხმარება: თვალები, ხმის მოდულაცია, მიმიკა, ჟესტი… წერისას მარტო სიტყვის ამარა რჩები, თანაც მაშინვე რეფლექსია ერთვება და განცდის უშუალობა იკარგება. გრძნობის გამოთქმა რომ ადვილი იყოს, მაგალითად, „სიყვარულის“ ენაშიც მეტი სინონიმი ექნებოდა, რომ უფრო ზუსტად, ყველა ელფერის გათვალისწინებით დახასიათებულიყო ეს გრძნობა. ამის ნაცვლად გვაქვს მეტაფორული გამოთქმები: „ცეცხლი მედება“, „გულ-ღვიძლი მეწვის“, „გული მეწურება“, „თვალებში მიბნელდება“, „ფეხებში ღონე მერთმევა“, „გონება მეკეტება“, „ვგიჟდები“ და სხვ. ასეთი, სომატური, ფრაზეოლოგია ჩვენს სულიერ მდგომარეობას მიახლოებით თუ გამოხატავს. არსებობს კანიაბალური გამონათქვამებიც: „მინდა ჩაგყლაპო“, „მინდა შეგჭამო“ (შდრ. ს. ფრომის „მესაკუთრეობრივი ეგზისტენციური არსი“ – სიყვარული როგორც ფლობა), „მინდა არ იყო“ და ყველაზე სასოწარკვეთილი: „მინდა მოვკვდე!“ (შდრ. პ. ჟ. პრუდონის: სიყვარული სიკვდილია; ნ. ბერდიაევის: სიყვარულსა და სიკდილს შორის ღრმა კავშირია). არა აქვს მნიშვნელობა, ვისზე თუ რაზეა მიმართული ეს გრძნობა – ადამიანზე, სამშობლოზე, იდეაზე – მთავარი მისი სიმძაფრე და უსაზღვროებაა:

                              სჯობს აღარ გქონდეს სულაც, სამშობლო,

                              ან და არ იყოს ასე ლამაზი!

როცა ვ. ჟუკოვსკი ამბობს: Невыразимое подвластно ль выраженью, ან თ. ტიუტჩევი: Мысль изреченная есть ложь, ხოლო ა. ფეტი ოცნებობს: О если б без слова / Сказаться душой было можно – სამივენი იმავე აზრს გამოხატავენ, ოღონდ ამ ფრაზებით ვერ გვიადვილებენ „იდუმალთან“ მისვლას.

პრინციპულად უფრო ადვილია აზრის გამოხატვა. გრძნობისგან განსხვავებიტ, აზრი სიტყვებში ყალიბდება და სიტყვებითვე მისი გამოთქმა ძნელი აღარ უნდა იყოს, სიძნელეს ჩამოუყალიბებელი აზრების გამოთქმა ქმნის. თუმცა საპირისპირო მოვლენებიც არის ცნობილი ენათა ისტორიიდან: როცა კონკრეტული ენა არ ყოფილა მზად რაღაცა აზრის გამოსათქმელად. ეს ვითარება ხელშესახები ხდება ერთი ენიდან მეორეზე თარგმნისას ანდა უძველესი ტექსტების შესწავლის დროს. საინტერესო დაკვირვებები აქვს ამ თვალსაზრისით უ. გათრის, რომელიც ანტიკური ხანის ბერძენი ფილოსოფოსების ნააზრევზე მსჯელობისას არაერთხელ აღნიშნავს, რომ ამა თუ იმ კონკრეტული აზრის გამოსათქმელად საკმარისი ენობრივი რესურსი არ იყო, იმდენად ჯერ ვერ ფლობდნენ ენასო.

რატომღა ესწრაფვის შემოქმედი სიტყვით რეალიზებას, თუ „სიტყვა გრძნობის ჩრდილია“, ამაზე ოქტავიო პასის გამონათქვამით გიპასუხებთ: პოეტისთვის სხვა გამოსავალი არ არის – უნდა სარგებლობდეს სიტყვებით.

ამ აზრის საპირისპიროა რ. ბარტის სიტყვები, ის, რომ „ენა სარგებლობს ჩვენით“, პირდაპირ უკავშირდება ბარტის კონცეფციას „ავტორის“ დესაკრალიზაციის შესახებ, რასაც კიდევ უფრო უტრირებულად თვითონ „ავტორის სიკვდილს“ უწოდებს. საინტერესოა,. რომ აქ ის მალარმეს პოეტიკას მიიჩნევს თავის წინამორბედად. ამ პოეტიკის არსი კი მდგომარეობს „ავტორის“ გაუქმებასა და „წერით“ მის შეცვლაში: ლაპარაკობს არა ავტორი, არამედ ენაო. ცოტა მოგვიანებით, ი. ბროდსკი გამოთქვამდა ანალოგიურ აზრს ენის დიდაქტიკის შესახებ: პოეტი ლექსს იმიტომ წერს, რომ მას ენა ჰკარნახობს მომდევნო ტაეპსო. საყურადღებოა, რომ ძველი დროიდან მოყოლებული, მეოცე საუკუნემდე პოეტებს, როგორც თვითონ აღნიშნავდნენ, ღმერთი შთააგონებდათ ლექსების წერას. ესე იგი, ან ღმერთი ან ენა (სიტყვა, ლოგოსი) უნდა იყოს მოკარნახე. მაგრამ დიზიუნქცია (ან-ან) მოიხსნება და იგივეობის ნიშნით შეიცვლება, თუ იოანეს სახარებიდან გავიხსენებთ: პირველითგან იყო სიტყუაი და სიტყუაი იყო ღმერთისა თანა, და ღმერთი იყო სიტყუაი იგი.

ახლა ენა აღარ არის „გამაშუალებელი“. გამაშუალებელი ავტორია, რომელსაც ენა ქმნის. სწორედ ამ აზრს გამოხატავს პ. ვალერის Creatur est celui qui fait cree. მსგავს პრინციპს ავლენს ტ. ტაბიძის „ლექსი მეწყერი“:  „მე არ ვწერ ლექსებს… ლექსი თვითონ მწერს“. აზრობრივად და ლექსიკურადაც თითქმის ემთხვევა ამ სტრიქონს მ. ოლივიეს Jeen n’ecris pas. Jeen suis ecrit.  საინტერესო ის არის, რომ ყოველივე ეს, ყოველგვარი ძალდატანების გარეშე, თავსდება ჰუმანიტარულად ორიენტირებული სინერგეტიკის პარადიგმაში, რომელიც არცთუ დიდი ხანია ჩამოყალიბდა და დამიანის ცნობიერებას, მის შემოქმედებით საქმიანობას ახალი კუთხით განიხილავს.

-თქვენი ბოლო პიესები: „ჩვენ ძილში გაპარულები“ და „პარასკევს, ხუთშაბათის წინ“ – უაღრესად თანამედროვეა თვისი პრობლემატიკით. ორივე პიესაში დღევანდელობის მხატვრული ინტერპრეტაციაა წარმოდგენილი, უწყინარი და დაბნეული პერსონაჟების მიღმა ღრმა ტკივილი იკითხება, რომელიც ასე გადამდებია მკითხველისთვის… თქვენ, როგორც ავტორი, ადამიანის სულის ფსკერში ჩადიხართ და უფლებას არ აძლევთ მას, დაავიწყდეს თავისი მშვენიერი, არარეალიზებული „მე“. ორი სამყარო კვეთს თუ ეჯახება ერთმანეთს – რეალობა თავისი მკაცრი კანონებით – დამთრგუნველი სოციალური გარემო და ადამიანის განუხორციელებელი სული, რომელიც ვეღარ იბრძვის და ამიტომ გარბის „მოძალადე“ ყოველდღიურობიდან. ერთმანეთს ენაცვლება ყოფიერება და „გაფრენა“, ყოფიერება და „სიზმარი“…

ქალბატონო გუჩა სად „ამგზავრებთ“ თქვენს პერსონაჟებს? თუმცა „ფიორას ხმა“ რომ მოვიშველიოთ: „… იქ ვეღარავინ დააკავებს უსაზღვრო თავისუფლებასა და უსასრულო სიყვარულისკენ ჩვენს სწრაფვას, რომელიც ნათესაობის, ძმობის და სიყვარულის ძაფით დაგვაკავშირებს ყველა დროსთან, ყველა სივრცესთან და ამ სივრცეში მონანავე სამყაროებთან…“

არის თუ არა რეალურ ცხოვრებაში გამოსავალი? „იქ“ კი არა, „აქ“ თუ შეიძლება ადამიანის თავისუფლებისა და სიყვარულისკენ სწრაფვა არ შეაკავოს მკაცრმა რეალობამ?

-იმ კატეგორიის ადამიანებისათვის, რომელთა დახატვა ვცადე, ტანჯვის წყაროს მართლა წარმოადგენს რეალობა (არა მაინცდამაინც ჩვენი და არა მაინცდამაინც ახლანდელი), საერთოდ რეალური სმაყარო, რომლის აგებულება მთლიანად იერარქიულია, იერარქიულია იდეებიც. სხვაგვარად „წესრიგის დამყარება“, ცხოვრება კაცობრიობამ ჯერ ვერ ისწავლა. საუკეთესო შემთხვევაშიც კი იერარქია მცირე დესპოტიზმსა და გარკვეული დოზით მონობასაც გულისხმობს. სამყარო, რომელშიც ჩვენ ვცხოვრობთ, დეტერმინაციის სამყაროა და მისი გარღვევის ყოველი მცდელობა მისივე მხრიდან სასტიკ წინააღმდეგობას იწვევს. ჩემი პერსონაჟების დრამას (უფრო ტრაგედიას) მეტაფიზიკური წყაროც აქვს, რაც მათთვისაც და მათი ავტორისთვისაც სრულიად დაუძლეველია. „უსაზღვრო თავისუფლება და უსაზღვრო სიყვარული“, საითკენაც ისინი ისწრაფვიან, ერთიცა და მეორეც ისევ უღელი და მონობაა. ამ მხრივ ნიშანდობლივია სიტყვები:

დავბადებულვარ, რომ ვიყო მონა

                     და სიყვარულის მედგას უღელი

ამ ვითარებას კი არავითარი კავშირი აღარ აქვს იმასთან, მკაცრი იქნება, თუ არ იქნება რეალობა, დამთრგუნველი თუ ხელშემწყობი აღმოჩნდება სოციალური გარემო.

გაორებული რეალობა, რომლითაც პიესის პერსონაჟები ცხოვრობენ, მსოფლიო ლიტერატურაში დიდი ხნიდან, თუნდაც სერვანტესის დროიდანაა ცნობილი. ის სხვადასხვა დროს და სხვადასხვაგვარად ბევრჯერ ყოფილა გამოყენებული, ბევრი ფანტასტიკური თუ დეტექტიური ნაწარმოების საფუძველიც გამხდარა და ალბათ მომავალშიც გახდება. საქმე ისაა, რომ რეალობის გაორება სინამდვილეშიც არსებობს, იგი ცხოვრებიდან გადადის ლიტერატურაში.

თავისთავად დამთრგუნველიც რომ არ იყოს, მაინც ვერ ავსებს ადამიანის არსებობას სადაგი, ჩვეულებრივი ყოფა. ძალიან ორდინარული კაციც კი ყოველთვის ეძებს რაღაცას, რითაც იქნებ დროებით გაერიდოს მომაბეზრებელ ყოველდღიურობას, წუთიერად მაინც გადაინაცვლოს უფრო „მაღალ რეგისტრში” და ამით გახადოს გასაძლისი საკუთარი ყოფა, რომელსაც აუცილებლობით ისევ უნდა დაუბრუნდეს. ეს „გარიდება” შეიძლება იყოს თრობა, პოეზია, მუსიკა, თამაში… და სხვა, რაც მიწიერი რეალობიდან იქ გასვლის მცდელობაა, სადაც ადამიანი უფრო ღირსეულად და უფრო კარგად გრძნობს თავს. ამას დროდადრო კიდევაც შვრება კაცი, რითაც არღვევს ზღვარს ორ რეალობას შორის, პატარ-პატარა ზეიმებს უმართავს საკუთარ თავს, რაც სავსებით ნორმალურად ითვლება. მაგრამ არსებობს გაორებული რეალობით ცხოვრების სხვა რეჟიმიც, როცა მეოცნებე და არაპრაქტიკულ ადამიანებს არ სურთ, ან არ ძალუძთ მიიღონ ყოფის რეალურობა, მისი „მკაცრი კანონები~ და ემიჯნებიან სამყაროს დანარჩენ ნაწილს, როგორც კედლით გაემიჯნენ პიესის პერსონაჟები მედპერსონალს, რომელიც ყოველი ძალით ამაოდ ცდილობს მათთან შეღწევას. ვითარება კრიტიკული ხდება და მედპერსონალი იძულებულია კარი შეამტვრიოს. აღმოჩნდება, რომ ოთახში არავინაა, ფანჯარა გაუნგრევიათ და გაფრენილან.

გაფრინდნენ იქ, სადაც აღარ იქნებიან დამამცირებელ მონობაში. გაარღვიეს ობიექტივაციის სამყარო, რომელიც ძალიან დადაბლდა მათთვის, ქვემოთ მოიტოვეს ყოველდღიურობა თავისი უზნეო და ფარისევლური ლოზუნგებით და იმ გალაქტიკას მიაშურეს, სადაც სხვადასხვა დროისა და სხვადასხვა ქვეყნის, მაგრამ ერთი მოდგმის ადამიანები სახლობენ, რომელთა არსებობა ასულდგმულებს იმ რწმენას, რომ მშვენიერია ადამიანი.

–თქვენი ლექსების წიგნი „მართალთა და უღმრთოთა გზები” თქვენივე ნახატებითაა გაფორმებული. საზოგადოებამ გუჩა კვარაცხელია კიდევ ერთი ახალი კუთხით გაიცნო. ჩემთვის შთამბეჭდავია თქვენი ნახატების პერსონაჟთა მზერა. ამბობენ, „თვალები სულის სარკეაო”… ეს „მზერები” ძალზე გამჭოლია… ადამიანის სულის სიღრმეში აღწევენ და ფიქრებს აღძრავენ. „მზერა არს რა შორით ხედვიდეს“, – განმარტავს საბა.

თქვენ თუ გიფიქრიათ თქვენი პერსონაჟების მზერაზე?

– თუ დამთანხმდებით, მაგ კითხვაზე ჩემი ერთი ძველი პოემის პასაჟით გიპასუხებთ:

სულთა შეხება

თვალებით ხდება,

განრიდებაც თვალებითაა;

წარმოსათქმელ სიტყვასაც

ისინი ამზეურებენ

და წარმოუთქმელსაც.

ამისთვისაა

სისველის ორი გუბე

და არა ცხვირის გარდიგარდმო

ფოსოების ამოსავსებად;

მათი სილამაზეც პირობითია,

არც ლამაზია ისინი და

არც ულამაზო;

მათი ოვალის კონტურები

გაგრძნობინებენ –

ყველაფერი იქ არის,

იმ პატარა ეზო–ყურეში

მომწყვდეული და დასაზღვრული,

სხვაგან ნუ ეძებ!

ყველაფერი იქ არის –

აღზევებაც და დაცემაც შენი.

ეს ნახატებში როგორ ჩანს, არ ვიცი. საკუთარ „მხატვრობას” სერიოზულად არ ვუყურებ. წიგნშიც ხუმრობით ჩავრთე, ვარაუდი გამიმართლდა: ყველანი მხოლოდ მხატვრობაზე მელაპარაკებიან.

– პოეზიაში თქვენთვის ვერლიბრია დამახასიათებელი, თუმცა ისეთი მშვენიერი რითმიანი სტრიქონების ავტორიც ბრძანდებით, როგორიცაა:

მე თუ ათასჯერ მოგენდე,

                                                          შენ ათასერთხელ მიგანე,

     შენი კვანტით და მოგვერდით

ჩემი რად გერქვას მოკეთე,

      სიცოცხლევ? ანდა, სიკვდილო,

                                                         შენ არ მიყვარდე რატოღა,

თუ ერთადერთი ამქვეყნად

                                                         ნაღდი და უღალატო ხარ.

                                            („უღალატო“)

რას გვეტყვით პოეზიაში გამოხატვის ამ ორი ფორმის — ტრადიციული და არატრადიციული ლექსის შესახებ?

-თავისუფალ ლექსს ქართულ პოეზიაში ბევრად უფრო ხანგრძლივი ტრადიცია აქვს, ვიდრე იმ ლექსს, რომელსაც ტრადიციულს უწოდებენ. ამას მოწმობს ბიბლიის ძველქართული ვერსიები, ფსალმუნთა წიგნის საგალობლები, ძველი ქართული ფოლკლორული წარმოშობის ტექსტები ლეონტი მროველის თხზულებაში, ჩვენი ჰიმნოგრაფია და სხვ. იმავე ლეონტი მროველის წიგნში (VIII ს.) რითმიანი თექვსმეტმარცვლოვანი დაბალი შაირიც გვხვდება, სწორედ ისეთი, რუსთაველმა უმაღლეს სრულყოფამდე რომ აიყვანა. ატენის სიონის კედელზეც შემონახულა რითმიანი პოეზიის ორი უძველესი ნიმუში. რითმა, რიტმული საზომის დანაწევრების ხაზგასმისთვის შექმნილი თავდაპირველად, და ამდენად, მეორადი _ რიტმის მიმართ, შემდგომში ლექსის კანონზომიერი ატრიბუტი ხდება. მართალია, დღემდე დაწერილი რითმიანი ლექსი ბევრად მეტია, ვიდრე ურითმო, გასაგები მიზეზის გამო უხვად დოკუმენტირებულიც ისაა, მაგრამ ქართული წყობილსიტყვაობის ადრინდელი სახეობა _ ძველი ქართული უმარცვლედო ლექსი, რომელიც სათავეს არქაულ ანტიკურ ხანაში იღებს, სრულ თანხმობაში იყო და არის ქართული ენის ბუნებრივ პროსოდიასთან.

როცა ილია გრიგოლ ორბელიანის „მუშა ბოქულაძეს“  აფასებდა, ამბობდა, რომ იგი „საუცხოო და შეუდარებელი მაგალითია ქართული ურითმო ლექსისა…” და რომ გრიგოლ ორბელიანმა „ამით გვაჩვენა, რომ ქართულადაც შესაძლოა ურითმო ლექსი, ეგრეთწოდებული „თეთრი ლექსთწყობა”, რომელიც ხმოვანებით და მუსიკით არანაკლებია რითმიანი ლექსისა”. შექსპირის დიდებული მაჩაბლისეული თარგმანების შემდგომაც კიდევ მთელი საუკუნე დასჭირდა იმას, რომ ურითმო ლექსი ქართულ მწერლობაში პოეზიად ეცნოთ. ამ გაუგებრობას შეიძლება ახსნა ჰქონდეს, მაგრამ გამართლება – არა.

საქმე ისაა, რომ პოეზიის არსი სრულებითაც არ არის დაკავშირებული იმ სამოსელთან, რომლითაც მას მოსავენ და რომელიც ხმარებით ცვდება. მისი განახლება ვერც ცვლის და ვერც აჩენს პოეზიის არსს. მომხდარა ისე, რომ, ერთი მხრივ, ვირტუოზული ვერსიფიკაციები ვერსიფიკატორულ ვარჯიშობებს ვერ გასცდენია, ხოლო, მეორე მხრივ, პოეზიის ნიმუშები, რომელთა რითმულ-რიტმული „მოუწესრიგებლობა” ავტორის სიზარმაცისა თუ უუნარობის შედეგად, თვითონ ლექსი კი მოუფიქრებელ და ალალბედზე შეკოწიწებულ ფრაზებად ჩაუთვლიათ და ამიტომ არც ლექსად მიუჩნევიათ, შემდგომში შედევრები გამომდგარა. რაც კიდევ ერთხელ მოწმობს იმას, რომ პოეზიას ძალიან ცოტა ადამიანი ცნობს და გრძნობს, მიუხედავად იმისა, რომ ეს გრძნობა უძველესია, რადგან თვით პოეზიის არსია უძველესი. ის რაღაც თვითკმარი, ყველგან მსუფევი არსია, რომელიც გვეძლევა, ან არ გვეძლევა. პოეტური არსი არათუ სალექსო ზომასთან, სიტყვასთანაც არ არის აუცილებლობით დაკავშირებული (ხომ არსებობს მუსიკის, მხატვრობის, ქანდაკების, ქორეოგრაფიის, ხუროთმოძღვრების პოეზია, რომელიც არასიტყვიერია?)… ეს არსი არ იცვლება: არც ძველდება და არც პროგრესს განიცდის. მისი მხოლოდ ინდივიდუალური აღმოჩენა ხდება.

როცა უძველეს პოეტებს, მაგალითად, საფოს ვკითხულობ, ისეთი გრძნობა მეუფლება, თითქოს ათასწლეულებს არ გაუვლია და ვარსებობ 26 საუკუნის წინ:

       ვისთვისაც მხოლოდ სიკეთე მსურდა,

      მათ უმეტესი მწუხარებით აღმივსეს სული.

(თარგმნა ნანა ტონიამ)

ასევე პირადულია ჩემთვის ნესტან-დარეჯანის მოთქმა მამის სიკვდილის გამო:

მოვკვე მამაო, მე შენთვის შვილი ყოველთა უარე.

                                             ვერცა გმსახურე ასულმან, ვერცა რა შეგაგუარე…

                                             ჩემთვის ბნელქმნილო მამაო, ნათელო თვალთა ჩემთაო,

                                             ჩემთა რა გათნევს ტკივილთა, გულისა მონაცემთაო.

არა მგონია, რომ მრავალი საუკუნის შემდეგ ჩემსა და ნესტანს შორის განხორციელებულ ამ შეხვედრას მაინცდამაინც თექვსმეტმარცვლიანი დაბალი შაირი განაპირობებდეს.

ასე რომ, ჩემი აზრით, სიტყვიერი პოეზიისათვის დომინანტური არ უნდა იყოს რიტმი, რითმა, მელოდიურობა – ეს მუსიკის სპეციფიკაა. სხვადასხვანაირი შრიფტით ერთი და იმავე სალექსო ტექსტის აწყობა ან სიტყვებით, როგორც აგურაკებით, ნაირგვარი კონფიგურაციების აგება დიზაინისა და მხატვრობის სფეროა. ამიტომ სიტყვიერი პოეზიისათვის ორივე პერიფერიული მოვლენაა. როცა მალარმემ, მგონი პირველმა ახალ პოეზიაში, სხვადასხვა შრიფტი გამოიყენა, ხოლო მის მომდევნოდ აპოლინერმა ლექსი ვიზუალური ფიგურების ფორმებით წარმოადგინა, ამით ვერც ერთმა ვერაფერი შესძინა თვით პოეზიას, ვერც ერთი ახალი წახნაგი ვერ აღმოუჩინა სიტყვას, გარეგნულმა ინოვაციებმა ეს ვერ შეძლო. „კალიგრამების” (ეს სახელწოდება აქვს აპოლინერის აღნიშნულ კონფიგურაციულ ლექსებს) ავანგარდული ესთეტიკა ამან კი არ განაპირობა, არამედ თავისებურმა, გამარტივებულმა სინტაქსმა, თემებმა, ლექსიკამ, სიტყვათა უჩვეულო დაკავშირებამ, არანაცად მოვლენებში პოეზიის აღმოჩენამ, მისი არსის მყოფობის დადასტურებამ იქ, სადაც სხვას ჯერ არავის დაედასტურებინა. კონფიგურაციები ამაში მას არ დახმარებია. პირიქით, ამ კონფიგურაციების გამო იყო, რომ „კალიგრამების” ციკლი, რაც ფაქტობრივად ახალი სიტყვა გახლდათ მსოფლიო პოეზიაში, ზოგიერთმა ექსპერიმენტატორის კურიოზად და მარცხადაც მონათლა. არ გამოვრიცხავ, რომ ლექსის უცნაური გამოხატვა, როგორც მიგნება, თვითონ აპოლინერისთვის შესაძლოა გარკვეული იმპულსი იყო საკუთრივ პოეტური სიახლის შესაქმნელად, მით უფრო, რომ მას მხატვრობა ძალიან უყვარდა. შემოქმედების იმპულსისადმი გულგრილი ვერ ვიქნებით, მაგრამ ახლა ჩვენ მაინც პოეზიის არსზე ვმსჯელობთ და მინდა აზრი გავაგრძელო, კერძოდ, მინდა ვთქვა, რომ ყურს, თვალს, გონებას თავ-თავიანთი კატეგორიები და წარმოსახვის თავ-თავიანთი ლოგიკა აქვთ. ამიტომ არის, რომ მუსიკალური ნაწარმოები მაინც ყოველთვის უფრო მუსიკალური იქნება, ვიდრე რაგინდარა ვირტუოზული რიტმულ-რითმული სტრუქტურის მქონე ლექსი; ფერწერული თუ გრაფიკული ნახატი თვალს ყოველთვის უფრო გაახარებს, ვიდრე სხვადასხვა შრიფტით აჭრელებული ტექსტი. მთავარი კი მაინც ის არის, რომ მუსიკაცა და მხატვრობაც ჯერ გრძნობით ასოციაციებს იწვევენ (იწვევენ უშუალოდ!) და მხოლოდ შემდეგ მოქმედებენ ცნობიერებაზე, ხოლო სიტყვიერებამ ჯერ თუ ცნობიერებაზე არ იმოქმედა, ისე გრძნობით ასოციაციებს ვერ აღძრავს. ამდენად, აქ მთავარია სიტყვა და სიტყვათა შეკავშირება თავისი სემანტიკითა და სემანტიკური ასოციაციებით, მხოლოდ მათი საშუალებით შეიძლება გამოიხატოს პოეზია ლიტერატურაში. შინაგანი სემანტიკური „რიტმები” და „რითმებია” სიტყვიერი პოეზიის აუცილებელი და საკმარისი პირობა და არა ლექსის გარეგნული რიტმულ-რითმული ფორმალური ორგანიზაცია. სალექსო ფორმების ტრაფარეტი არც აუცილებელია და, მით უმეტეს, არც საკმარისი: ლექსად დაწერილი სამოძღვრო და ფილოსოფიური თხზულებები, მეცნიერული ტრაქტატები, რომლებიც მრავლადაა ცნობილი, პოეზიის ნიმუშად არასოდეს გამომდგარა.

ვაღიარებ, არ ვიყავი კორექტული, როცა ერთ სიბრტყეზე დავაყენე ვერსიფიკაციული, ფორმალური ძიებები და მალარმესა და აპოლინერის გრაფემატული ექსპერიმენტები, მეორე მხრივ, გავაერთმნიშვნელოვნე ლექსის მიმართებები მუსიკასა და მხატვრობასთან. ამით უგულებელვყავი ის საერთო, რაც მეტყველებას მუსიკასთან აქვს, მაგრამ არა აქვს მხატვრობასთან. დავიწყებ იმით, რომ სიტყვას სემანტიკურ – გრამატიკულ სტრუქტურასთან ერთად, ფონეტიკური სტრუქტურაც აქვს, რომელიც მის ბგერით გარსს ქმნის. სიტყვის ისეთი მახასიათებლები, როგორიცაა პაუზა სიტყვის წინ და სიტყვის შემდეგ, მახვილი, მარცვალთა სიგრძე და რაოდენობა, ხმოვანთა ჰარმონია, ტონის ცვალებადობა და სხვ. მას მუსიკასთან აახლოებს; მსგავსი და თანაზომიერი ერთეულების რეგულარული გამეორება ორივეგან რიტმს ქმნის. მეტყველების რიტმულობა ბუნების ერთ – ერთი ფუნდამენტური კანონზომიერების გამოვლენაა და წარმოთქმისათვის იგი ისევე აუცილებელია, როგორც სუნთქვა. ამასთანავე, ის აქაც, როგორც მუსიკაში, ექსპრესიულ – ემოციურ ფუნქციასაც ასრულებს. საყურადღებოა კიდევ ერთი საერთო ნიშანი: მეტყველებაცა და მუსიკაც დროში ხორციელდება, ორივეგან ბგერის წარმოქმნის პროცესი მისი აღქმის პროცესს ემთხვევა, რაც არა გვაქვს მხატვრობაში. ამით იმის თქმა მინდა, რომ აქვს ობიექტური საფუძველი ლექსის მუსიკალობაზე ლაპარაკს. მეტყველების ბუნებრივი რიტმი და მელოდიკა პოეტის ხელში ესთეტიზებული ხდება. ქართულ პოეზიაში ამ თვალსაზრისითაც გამოირჩევა გალაკტიონი, ფრანგულში – ვერლენი, რუსულში – ბალმონტი და სხვ. ჟან კოქტო „პროფესიულ საიდუმლოებაში“ მსჯელობს იმის შესახებ, როგორი სიამაყით აცხადებს პოლ ვალერი, რომ იგი გამუდმებით ვარჯიშობს ვერსიფიკაციაში. მით უკეთესი ჩვენთვის, თუ ის პოეტიაო  – დასძენს კოქტო. არა მარტო ფორმალური, არამედ შინაარსობრივ-თემატური და სხვა ხასიათის სხვაობის მიუხედავად, კონვენციურ ლექსსაც და ვერლიბრსაც შეფასების ერთი კრიტერიუმი წაეყენება: არის თუ არა შიგ პოეზია. ერთი კი უნდა ითქვას: პოეზიის დეფიციტი რითმებსა და მეტრებში უკეთ იფუთება, თავისუფალ ლექსში კი აბსოლუტურად შიშველია და ძალიან ყვირის.

დასასრულ, ტრადიციული ლექსი და ვერლიბრი ერთმანეთის კონკურენტები არ არიან. ტრადიციულ ლექსს ისევ ტრადიციული ლექსი თუ აჯობებს. ვერლიბრზე უკეთესიც მხოლოდ ვერლიბრი შეიძლება იყოს. მე ორივე მიყვარს. ასეთია ჩემი დამოკიდებულება. ამ დამოკიდებულებას ერთი ნიუანსიც აქვს, რაც ადრე ლექსში გამოვხატე:

                                     ნელთბილად ნაქმნარ–ნაღვაწი,

                                    ეპიგონურად ნახვეწი

                                    ლექსი შორს იჭერს თავს:

                                    იყო და არის ფერცივად,

                                   ვერც ამას ვამჩნევ, ვერც იმას,

                                   ლამაზ მანეკენს ჰგავს,

                                   როცა ასხივებს სუსხს.

                                 მიფორიაქებს სისხლს

                                 ის –

                                ტრიოლეტის კორსეტით

                                სული რომ არ ეხუთება –

                               გაურანდავი სტრიქონი

                               გამორბის, ჩამეხუტება.

-ქალბატონო გუჩა, თქვენ არამხოლოდ პოეტი, სიტყვის მკვლევარიც ბრძანდებით. 1994 წლიდან ხელმძღვანელობთ არნოლდ ჩიქობავას სახელობის ენათმეცნიერების ინსტიტუტს. ქართულ ენათმეცნიერებაში თქვენ, პირველმა, დაიწყეთ ახალი დარგის -ფუნქციური სტილისტიკის კვლევა, ცალკე მონოგრაფიად გამოეცით „მხატვრული ენის შესწავლის ლინგვისტიკური ასპექტები”, ამ მხრივ, ჯერ კიდევ ბევრია გასაკეთებელი… საზღვარგარეთის ენათმეცნიერებამ, როგორც მკვლევრები მიუთითებენ, ზოგადი ორიენტაცია კარგა ხანია, შეიცვალა – ენის ფორმალური სისტემის შესწავლიდან ფუნქციური კვლევებისკენ გადაინაცვლა… რას იტყვით ქართული ენათმეცნიერების დღევანდელ ორიენტაციაზე?

-მე ვერ ვიტყვი, რომ ქართულმა ენათმეცნიერებამ ორიენტაცია შეიცვალა ან, რომ ამის საჭიროება იყო. უფრო ზუსტი ვიქნებით, თუ ვილაპარაკებთ ლინგვისტურ კვლევათა არის გაფართოებაზე. ასეთი რამ მართლაც ხდება მსოფლიოშიც და ჩვენთანაც. ქართული ენათმეცნიერება ყოველთვის იდგა და ახლაც დგას თანამედროვე მსოფლიო მიღწევების დონეზე. ეს არის მეოცე საუკუნეში მოღვაწე სახელგანთქმული და ევროპულად მოაზროვნე ქართველ მეცნიერთა – აკაკი შანიძის, გიორგი ახვლედიანის, არნოლდ ჩიქობავასა და სხვათა დამსახურება. მათ მიერ დასახული გზა და ორიენტაცია ისტორიამ გაამართლა.

რაც შეეხება ფორმალურსა და ფუნქციურ კვლევებს, ამაზე კონკრეტულად ასე შემიძლია გიპასუხოთ: არნოლდ ჩიქობავა თავის წიგნში „მარტივი წინადადების პრობლემა ქართულში~ (1928), რომელიც ერთ-ერთი პირველი და ბრწყინვალე სტრუქტურალისტური ნაშრომი იყო მსოფლიოში, ენის მეცნიერული შესწავლისათვის აუცილებლად მიიჩნევდა როგორც სტრუქტურის, ისე ფუნქციის შესწავლას. იგი თვლიდა, რომ ენობრივ მოვლენას „უნდა მოეძებნოს შინაგანი, მისთვის იმანენტური საზომი, იგი უნდა იქნეს აღწერილი მის შინაყოფაში… ეს აუცილებელია, მაგრამ როდია საკმარისი. მეტყველება სასიცოცხლო ძალას დაკარგავს, ენათმეცნიერება გადაიქცევა მოძღვრებად მკვდარ ბგერათა შესახებ, თუ ყურადღების გარეშე დავტოვებთ საკითხს, რა მიმართებაშია მეტყველება იმასთან, რაც მისი საშუალებით გადმოიცემა. აქ ორი რამ არის ნაგულისხმევი: 1. სპეციფიკური თვისებები ამა თუ იმ ენისა და 2. ფუნქციები ენობრივი მონაცემებისა“. ეს სტრიქონები 75 წლის წინათ დაიწერა. ფუნქციონალური კვლევების აუცილებლობა მაშინაც ისევე ნათლად იცოდნენ ჩვენში, როგორც დღეს იციან მსოფლიოში. მაგრამ მეცნიერების ეს ეტაპი ყველგან ცოდნის

დაგროვებით და თანდათან მზადდებოდა. ახალი მეცნიერული პარადიგმების წარმოშობა მეცნიერებაში შემდგომადობის პრინციპის გამოხატულება უფრო მგონია, ვიდრე ორიენტაციის შეცვლა. ლინგვისტური შესწავლის სფეროს დღევანდელი გაფართოება, მეცნიერებათაშორისი კვლევების გავრცელება მაშინვე განჭვრეტილი ჰქონდათ ჩვენი მეცნიერების კორიფეებს. არნოლდ ჩიქობავა ამბობდა: ენათმეცნიერება ისევე ვერ ამოწურავს ენის ყოველმხრივ ანალიზს, როგორც შეუძლებელია დედამიწის შემსწავლელი მეცნიერებები დავიყვანოთ მხოლოდ გეოლოგიამდე ან მხოლოდ გეოგრაფიამდეო.

-ვიცი, რომ კარგად იცნობთ თანამედროვე ქართულ მწერლობას, თუ შეიძლება შეაფასეთ, როგორც მკვლევარმა…

-მკვლევრის თვალით შეფასება გამიჭირდება. არ მიკვლევია და იმიტომ. როგორც ერთი მკითხველის ზოგადი შთაბეჭდილება კი შემიძლია გაგიზიაროთ. ამ ამპლუაში სუბიექტურიც შემიძლია ვიყო. მიუხედავად გამუდმებული ლაპარაკისა, რომ რაღაც მაჭრდება და რაღაც ახალი მოდის ამ დუღილის შედეგად, მე ლიტერატურული პროცესი დაგუბებული მეჩვენება. იმის გადამღერება, რაც წარსულში უკეთესად იყო შესრულებული, მოძრაობა, ყოველ შემთხვევაში წინ, ეს მაინც არ არის. ახალ ავტორთაგან ზოგიერთი მართლაც საინტერესოა, ზოგი – სრულიად უინტერესო. ჩვენში, როგორც ყველგან, მკითხველთა დიდი უმრავლესობა ან კონსერვატორია, ან სნობი. უჭირს, ერთი მხრივ, განასხვავოს კლასიკა, რომელიც მარადიულია, გუშინდელი დღის ლიტერატურისაგან და მეორე მხრივ, ნოვატორობა -ეპატაჟისგან. ეპატაჟი რაღაც დოზით დიდ სიახლეებს ყოველთვის ახლდა, მაგრამ ეს იმას არ ნიშნავს, რომ ეპატაჟს ყოველთვის რაიმე ღირებული ახლავს.

შეიძლება მხატვრობის მაგალითი გავიხსენოთ: ფრანგულ იმპრესიონიზმში რაღაც ეპატაჟური იყო აკადემიურ მხატვრობასთან დაპირისპირებაში. შემდგომ  – სეზანის პეიზაჟის ფერწერული სიბრტყეების მოძრაობაში, ტანსაცმლის ნაკეცებში, სახის, ხელებისა თუ სხეულის სხვა ნაწილთა ფორმებში სივრცის სტერეომეტრიული ხედვის მისწრაფება იგრძნობოდა. ამ მისწრაფებამ ბრაკი და პიკასო კუბიზმამდე მიიყვანა. კუბისტებში თანდათან საგნობრიობის ნგრევა დაიწყეს  – ახლა მხოლოდ მოცულობის და ფორმის მოძრაობას გამოხატავდნენ სივრცეში, აქედან კი სულ ერთი ნაბიჯი იყო დარჩენილი არაგამომსახველობითი პლასტიკის კიდევ უფრო ახალ სახემდე – აბსტრაქციონიზმამდე. აბსტრაქციონიზმის ანტითეზაც გაჩნდა – სუპერრეალიზმი. საყოველთაოდ აღიარებული ნორმებისა და წესების ნგრევა, თუ მას რეტროსპექტულად განვიხილავთ, აღმოჩნდება, რომ ობიექტურად არც ისეთი ძლიერი ყოფილა, მაგრამ თუ მას მოჰყოლია ახალი ესთეტიკური რეალობის შექმნა, ის ყოველთვის ღირებული იქნება.

სრულიად ახალ ღირებულებებს ამკვიდრებდა მოდერნიზმი ევროპულ ლიტერატურაში (ჯოისი, კაფკა, ელიოტი…). მას ხუან რამონ ხიმენესმა, ესპანური მოდერნიზმის მამამთავარმა, „დიადი განმათავისუფლებელი მოძრაობა“  უწოდა.

ჩვენი განთავისუფლება ჯერჯერობით ზედაპირული და არასიღრმისეულია. ამგვარი, გარეგნული თავისუფლება, შინაგანი ასკეზის გარეშე, დეჰუმანიზაციას იწვევს, რაც შეიმჩნევა კიდეც დღევანდელი მწერლობის ახალგაზრდულ, შეიძლება ითქვას, ყველაზე ახალგაზრდულ ფრთაში. რა თქმა უნდა, ეს უიმედობის საფუძველს არ უნდა იძლეოდეს – ერთი და ორი ათეული წელი შეიძლება კერძო ადამიანური ცხოვრებისთვის იყოს მნიშვნელოვანი, თორემ ერის ისტორიისთვის, თუნდაც მრავალსაუკუნოვანი ქართული მწერლობისთვის დროის მცირედი გაელვებაა.

-ქალბატონო გუჩა, სტუდენტობიდან აღფრთოვანებული ვიყავი თქვენით (მხოლოდ მე არა, მთელი სტუდენტობა), თქვენი ყოველი ლექცია, თქვენთან ნებისმიერი ურთიერთობა იყო რაღაც „ახალი სიცოცხლე”, ყოველთვის კითხვებით, საფიქრალით, განსჯით გვავსებდით და არა მზა პასუხებით. პასუხები არ გიყვარდათ… „იფიქრეთ… არ ვიცი…”, სამყაროსთან თქვენი მიმართებაც განსაკუთრებულია – ეს ყველაფერში ჩანს: შემოქმედებაში, მეცნიერებაში, ყოველდღიურ ცხოვრებაში… ათასი კაცი რომ გაბრაზდეს, შეიძლება თქვენ წარბიც არ ასწიოთ და პირიქით, ისეთმა დეტალმა შეიძლება გამოიწვიოს თქვენი რეაქცია, სხვები რომ ვერც შენიშნავენ… ღრმად იხედებით ადამიანის სულში, ხშირად ერთი მიმიკით, ერთი გამოხედვით ამბობთ ყველაფერს… იქნებ ამიტომ იქეცით საზოგადოებისათვის – სამართლიანი, სანდო, მოწყალე, ერთგული ადამიანის სინონიმად. ამას თქვენი საზოგადოებრივი სამსახურებიც მოწმობს: შეწყალების კომისია, ანტიკორუფციული საბჭო… სულ ახლახან, მეცნიერებათა აკადემიის წევრ–კორესპონდენტად აგირჩიეს, – ესეც დიდი აღიარება იყო…

…და მაინც… ვინ არის გუჩა კვარაცხელია? რა არის მისი ცხოვრების აზრი და მიზანი?

-ვინა ვარ? ო, ეგ ჯერ არ ვიცი. სიცოცხლე  შემეცნებაა. ალბათ ბოლოს მეცოდინება.

ცხოვრებას მხოლოდ ის აზრი აქვს, რასაც მასში ჩადებ და ის მიზანი, რასაც მას დაუსახავ. აბა, სიცოცხლის ფუნქცია სიკვდილია! ადამიანი ამას ოდესმე შეეგუება? (გაზეთი „ჩვენი მწერლობა“, 10-17 მაისი, 2002წელი).

რეზო ინანიშვილი რომ სიტყვის ჯადოქარია, ამაში არაფერია ახალი, მაგრამ მისი მოთხრობა „ნეკერჩხლის წითელი ფოთოლი“ უმაღლესი ვირტუოზობაა მინიატურულ პროზაში. გაპიროვნებაც არის და გაპიროვნებაც… ერთ პაწია ფოთოლში ჩადო ამდენი გამომსახველობა – არ ვიცი, ამას რა ვუწოდო. სიტყვები უძლურია ტექსტის ასეთი ექსპრესიის შესაფასებლად… მოთხრობა – ურიცხვი მრავალწერტილით წასაკითხი… და ჩემს წერილშიც უთვალავი მრავალწერტილი გაჩნდება ალბათ.

ეს მოთხრობა მეექვსე კლასში ისწავლება. არადა ისეთი ღრმად ფილოსოფიური და ემოციური ტექსტია, ალბათ დიდობაში უნდა ვიკითხოთ ხოლმე, რომ არ დაგვავიწყდეს ჩვენი მისია, ცხოვრების პროზამ არ გაგვინელოს უნარი სიყვარულისა და… თავგანწირვისა. ამ სიტყვას თანამედროვე ადამიანი შავი ჭირივით უფრთხის. თანამედროვეობამ უმაღლეს რეგისტრში აიყვანა სიცოცხლით ტკბობა და ხშირად გვესმის, რომ სიტყვა „თავგანწირვამ“ დაკარგა მნიშვნელობა, ყავლი გაუვიდა. თანამედროვე ადამიანისთვის არა თავგანწირვა, არამედ საკუთარი ბედნიერებისკენ სწრაფვაა ნიშნეული. ყოფის მთელი რიტორიკა აქისკენ გვიბიძგებს, მაგრამ… აბა, დავფიქრდეთ, იქნებ მთლად ასეც არ არის საქმე; იქნებ თავგანწირულ სიყვარულს ჯერაც არ დაუკარგავს ფასი; იქნებ თანამედროვე ადამიანსაც შეუძლია და სჭირდება უანგარო სიყვარული… ვინ იცის… მაშ, როგორ გავაგებინოთ ბავშვებს ამ მოთხრობის სათქმელი? რაც უნდა უცხო იყოს ეს თემები თანამედროვე ადამიანისთვის, გეტყვით, რომ ეს ნაწარმოები ბავშვებზე უდიდეს ზეგავლენას ახდენს, ყველაფერს ცვლის, ყველას სულში გარდატეხა შეაქვს, რაღაც ისეთისკენ მიგვაქცევინებს გულსა და გონებას, რასაც თითქოს დავშორდით…

რამდენიმე წლის წინ ერთ საოცარ კლასში ეს მოთხრობა ვასწავლე. მერე იმ სკოლიდან წამოვედი, მაგრამ ის ბავშვები… რამდენი წელიც არ უნდა გავიდეს, მათ რა დამავიწყებს? რამდენიმე წლის შემდეგ ერთმა მათგანმა ნეკერჩხლის წითელი ფოთლის ფოტოზე მომნიშნა ფეისბუქზე და სხვებმაც გულები დააყარეს პოსტს. ავთრთოლდი, გამაოგნა ამ ამბავმა და კომენტარში კითხვა დავსვი: „ბავშვებო, კიდევ გახსოვთ ეს მოთხრობა?“ ერთმა მიპასუხა: მაკა მას, მაგ მოთხრობას რა დაგვავიწყებს? თქვენ ხომ ჩვენ ნეკერჩხლის წითელ ფოთლებად გვაქციეთო… მოსწავლეთა ასეთი რეაქცია ჩემთვის დასტურია იმისა,  რომ არსებობს თემები, რომლებიც არ ძველდება, არ ხუნდება და ნებისმიერი ეპოქის ადამიანს აღელვებს.

ამბავი აუხდენელი სიყვარულისა… ნეკერჩხლის წითელი ფოთოლი ელოდა ირემს, როგორც მისტიკას… წითლად ენთო… როცა მას წარმოვიდგენ, ვხედავ დეკორირებულ, გულის ფორმის ფოთოლს, რომელიც წითლად ანათებს ყველასთვის… ინანიშვილის ენაზე ამას გამოხატავს უცნაური ზმნა – „ღუდღუდებს“. ერთს ეძღვნება მისი არსებაც და სიცოცხლეც, მაგრამ ანათებს ყველასთვის, თვალს აუხელს მუხას, წყაროს, წიფელს, თამელს და იქნებ თვით მუცელგაბერილ მაჩვსაც კი, რომელსაც ვერაფერი გაეგო ფოთლის თავგანწირვისა და სძაგდა ის… ერთი სული ჰქონდა, ენახა მისი მოწყვეტა და სიკვდილი და ბრაზობდა ამ ტუტუცზე, რომელსაც თავისიანებთან წასვლა არ სურდა…

არ ვიცი, მაჩვები ოდესმე გამოდიან თუ არა უკუნეთიდან, ოდესმე ავიწყდებათ თუ არა მუცელი და ოდესმე ძლევენ თუ არა მაჩვობას. მაჩვობა ხომ საშიშ ინფექციასავით ფეთქებადია, რადგან ის კომფორტსა და ნეტარებას ნიშნავს, სურვილთა ასრულებას, კეთილდღეობას, ძღომას და ლეშის სილაღით ტკბობას.

ხოლო ნეკერჩხლის ფოთლობა?.. ვის სურს ნეკერჩხლის ფოთლობა? თრთოლა და ცახცახი იმთავითვე განწირული, აუხდენელი სიყვარულისთვის?.. სიცოცხლის გამეტება სხვის სამსხვერპლოზე და ცხოვრება აუტანელი სულიერი ტკივილებით, თმენით, თვითუარყოფით?..

ნეკერჩხლის ფოთოლი ტანჯვით იმაგრებდა თავს ხის ტოტზე, უძლებდა ქარებს, უძლებდა წვიმას, უძლებდა ჭირხლს, უძლებდა თოვლის სიმძიმეს და მერე – დამდნარი თოვლის ლეშხის ჩამოშვავებას… ის გრძნობდა, – უკიდეგანოა შეყვარებული სულის შეუცნობელში ინტუიციური წვდომა, – მთელი არსებით გრძნობდა, რომ ირემი მოვიდოდა და თვალს შეავლებდა, სიყვარულს მოწყურებული, შეიცნობდა მას და მერე… რაღა მნიშვნელობა ექნებოდა ახდენას, სხეულით ტკბობას, ლეშის დაცხრომას? ალბათ, ფოთოლს ირემი იმიტომ შეაყვარა მწერალმა, რომ სხეული გამოერიცხა.

გრიგოლ რობაქიძის მოთხრობა „ენგადი“ გამახსენდა, სადაც წაწლობის ტრადიციით გაოგნებულ მთავარ გმირს ხევსური უხსნის ამ ურთიერთობის არსს: სიყვარულში ახდენა არ ღირს, „უნდა იწვოდ მხოლოდ“…

და აი, მინასავით უძრავ, ლურჯ ჰაერში გამოჩნდა ხარირემიც, მოწყენილი, მაგრამ ზვიადი… ყველა გაიცქაფა, ტყე გაირინდა… გაოცდა ირემი… აჰა, დადგა წამიც, რომელსაც ნეკერჩხლის ფოთოლი ასეთი წამებით ელოდა, რომლისთვისაც ღირდა დაბადებაც, გაძლებაც და სიკვდილიც… და ფოთოლი მოსწყდა ხეს, ფარფატით დაეშვა ირმის ფეხებთან… ირემს სურდა, გადაებრუნებინა ის და გაეგო, უფლის რა სასწაული იყო ეს პაწაწინა, წითელი ფოთოლი, მაგრამ რაღაცნაირმა კრძალვამ ამის უფლება არ მისცა, გარს შემოუარა ფოთოლს და განწირულად აყვირდა.

მაჩვობა ხანგრძლივი ნეტარებაა, მაგრამ, აბა, თუ შეედრება ნეკერჩხლის ფოთლის წამიერ ნეტარებას, რომელიც უფლის შეცნობას და მეცხრე ცაზე ასვლას ჰგავს? Per aspera ad astra (ეკლიანი გზით ვარსკვლავებისკენ)…

მაჩვობა თუ ნეკერჩხლობა???

ნეკერჩხლის ფოთლის ირმის ფერხთა ქვეშ კვდომის სცენამ ტყე შეცვალა… მუხამ იხილა მრავალსაუკუნოვანი სისულელის კიდევ ერთი მაგალითი, მაგრამ განა რამდენია ასეთი სულელი??? საუკუნეთა სიღრმეებშიც კი თითებზე ჩამოსათვლელი… მაშ, სტატისტიკას აქ რა ხელი აქვს? მუხას ირემივით ბღავილი მოუნდა, ისე ბღავილი, რომ ტანი აბურძგლოდათ გაშტერებულ წიფლებსა და რცხილებს, მაგრამ ეს არ შეეძლო და კვირტების უბეები წვეთებით ევსებოდა… მუხის ცრემლები უფლის მადლია, რადგან კურთხეულია ნეკერჩხლის ფოთლის სიყვარული. ის ერთიანად შეგძრავს, აგათრთოლებს, გაგაკეთილშობილებს, ხოლო მაჩვის ქონიანი დინგის დანახვაზე მხოლოდ გულისრევის შეგრძნება გიჩნდება…

მზარავს მაჩვობა. მაგრამ შემიძლია კი ნეკერჩხლის ფოთლობა? აქ მესამე გზა არ არსებობს… ნეკერჩხლის ფოთოლი ან ხარ, ან – ვერა…

გაუმხელელს გაგიმხელ და გამოგიტყდები: ნეკერჩხლის წითელი ფოთოლი ვარ… შენ?

ახალ ეროვნულ სასწავლო გეგმაში თემის ფარგლებში დასამუშავებელი ცნებები ცალკეა გამოყოფილი:

ცნებების სახით განსაზღვრულია ის ცოდნა, რომელსაც მოსწავლე საგნის ფარგლებში უნდა დაეუფლოს. ცნებები შედეგებთან ერთად უნდა დამუშავდეს მოსწავლისთვის ნაცნობ კონტექსტში. ეს კონტექსტი სავალდებულო თემების სახითაა წარმოდგენილი.

აქ ყველაზე მნიშვნელოვანი ის არის, რომ მოსწავლე მექანიკურად კი არ იმახსოვრებს დეფინიციას (ცნების მოკლე, ზუსტი და ლოგიკური განსაზღვრება მისი ყველაზე არსებითი ნიშნების საშუალებით), არამედ ლოგიკურად აკავშირებს მას რეალობასთან. ამისთვის საჭიროა ანალიზის, კლასიფიცირებისა და განზოგადების უნარი, რომელიც სწავლა-სწავლების წარმატების გასაღებია. მნიშვნელოვანია, რომ ეს პროცესი არ იყოს სპონტანური. იგი უნდა მიმდინარეობდეს მიზანმიმართულად და შინაარსობრივად, სპეციალური სავარჯიშოების გამოყენებით. პირველი ორი წელი (VII-VIII კლასებში) ფაქტობრივად სწავლა-სწავლების პრინციპებს სხვადასხვა მარტივი აქტივობით ვასწავლი. მინდა, შემოგთავაზოთ ერთი მარტივი და სახალისო მეთოდი.

„შექმენი პასპორტი” არის მეთოდი, რომელიც ცნებების დასამუშავებლად გამოდგება. მისი არსი ის გახლავთ, რომ მოსწავლეები დამოუკიდებლად ადგენენ შესწავლილი ცნების ზოგად დახასიათებას გარკვეული გეგმის მიხედვით. ამ მეთოდის დახმარებით მოსწავლეები უკეთ იგებენ თემას, სწავლობენ ანალიზს, ხაზს უსვამენ მთავარ საკითხს.

ამ მეთოდის გამოყენებით:

• ცოდნა განზოგადებული, სისტემატიზებულია;
• მოსწავლეები სწავლობენ ძირითადი და მეორადი მახასიათებლების გამოვლენას;
• მათ შეუძლიათ მოკლედ აღწერონ შესწავლილი ცნება ან მოვლენა;
• მოსახერხებელია ცნებების ერთმანეთთან შედარება.

მეთოდის გამოყენება კარგია ახალი თემის შესწავლისას, უკეთესად გაგებისა და დამახსოვრების მიზნით (გრძელვადიანი მეხსიერება), რადგან ხაზგასმულია შესასწავლი დეფინიციის ძირითადი თვისებები; აგრეთვე შესაძლებელია მისი გამოყენება პრობლემების გადაჭრის გზების ძიებისას, როდესაც გვინდა მოსწავლეთა ცოდნისა და უნარ-ჩვევების სისტემატიზაცია (შემოქმედებითი და კრიტიკული აზროვნების განვითარება) მასალის განმტკიცებისას.

როგორ გამოვიყენოთ მეთოდი „პასპორტის შექმნა“?

თავდაპირველად მასწავლებელი მოსწავლეებს აძლევს გეგმას, რომლის მიხედვითაც ისინი შეავსებენ პასპორტს, შემდეგ, როდესაც ისწავლიან, თავადაც შეუძლიათ გააკეთონ იგი. მოსწავლეები იღებენ დეფინიციას, განსაზღვრავენ ძირითად მახასიათებლებსა და ინფორმაციის დამუშავების პროცედურის მიხედვით ასრულებენ სამუშაოს, ერთმანეთს უზიარებენ შედეგებს. სამუშაო შეიძლება იყოს ჯგუფური ან ინდივიდუალური.

დაწყებით კლასებში მოსწავლეებისთვის საუკეთესო გამოსავალი მასწავლებლის მიერ გაცემული პასპორტის ფორმის შევსება იქნება. მოსწავლეები მასში უბრალოდ ავსებენ ცარიელ სვეტებს. მაგალითად, ლიტერატურული გმირის პასპორტი ლიტერატურული კითხვის გაკვეთილზე შეიძლება ასე გამოიყურებოდეს:

შეგიძლიათ მოაწყოთ იგი, როგორც ნამდვილი პასპორტი – სათაურის გვერდზე დაწერეთ: „ლიტერატურული გმირის პასპორტი”.

უფროსკლასელები თავად ფიქრობენ საკვანძო საკითხებზე, გამოყოფენ მნიშვნელოვან მახასიათებლებს და ქმნიან პასპორტებს საკუთარი გეგმის მიხედვით. შესაძლებელია გამოიყენონ ტექნოლოგიებიც.

გეოგრაფიის გაკვეთილზე, კონტინენტების შესწავლისას მოსწავლეები ჯგუფებად იყოფიან და ქმნიან კონტინენტის პასპორტს:

სახელი: კონტინენტი აფრიკა

ფართობი: 29.2 მილიონი კმ 2.

მოსახლეობის სიმჭიდროვე: 30,51 ადამიანი / კმ 2.

ოკეანეები: ატლანტის, ინდოეთის.

კლიმატური სარტყელი: ეკვატორული, სუბეკვატორული, ტროპიკული, სუბტროპიკული და ა.შ.

ატმოსფეროს თემის შესწავლისას შეიძლება შეიქმნას შემდეგი ცნებების „პასპორტები“.

სახელი:  ციკლონი

დაბადების ადგილი: ტროპოსფერო

წარმოშობის მიზეზი:  ცენტრში დაბალი ატმოსფერული წნევა.

გავლენის სფერო: ღრუბლიანი, ნალექიანი და ქარიანი ამინდები.

სახელი:  ანტიციკლონი

დაბადების ადგილი: ტროპოსფერო.

წარმოშობის მიზეზი:  ცენტრში მაღალი ატმოსფერული წნევა.

გავლენის სფერო: ჰაერი თბება, ტენიანობა კლებულობს, ღრუბლიანობა მცირდება, ნალექები არ მოდის.

სტატიის წერის პერიოდში „შექმენი პასპორტი“ გამოვიყენე მსოფლიოს ქვეყნების თემის შესწავლისას. დავალებად მივეცი მონარქიული მმართველობის ქვეყნების პასპორტების გაკეთება.

სახელი: შვედეთი

მდებარეობა: ევროპა.

მმართველობის ფორმა: კონსტიტუციური მონარქია.

ადინისტრაციულ-ტერიტორიული მოწყობა: უნიტარული.

ჰუმანური განვითარების ინდექსი: 0.950 და მეტი.

ეს ამ ეტაპისთვის საკმარისად ჩავთვალე, რადგან სხვა საკითხები არ გაგვივლია. მოსწავლეებმა სამი თემატური რუკიდან დამოუკიდებლად მოიძიეს ინფორმაცია და შექმნეს ძალიან საინტერესო და ლამაზი „პასპორტები“. დროშა და მონარქის სახელი მათი ინიციატივაა. დროშები რუკიდან გადახატეს, მეფეებისა და იმპერატორის სახელები ინტერნეტში ჩემი ტელეფონის საშუალებით მოძებნეს. მართალია, ცოტა ვიხმაურეთ, მაგრამ ძალიან ვიხალისეთ.

მეთოდი „შექმენი პასპორტი” ქართული ენის გაკვეთილზე დაგეხმარებათ მეტყველების ნაწილების, წინადადებათა წევრების შესწავლაში; გეოგრაფიის გაკვეთილზე – კონტინენტზე, კლიმატური სარტყლების, ბუნებრივი ზონების, ბუნებრივი კატასტროფების გაცნობისას; ბიოლოგიის გაკვეთილზე – ცხოველების, მცენარეების, დაავადებების შესწავლისას და ა.შ.

თქვენ შეგიძლიათ გამოიყენოთ მეთოდი, როგორც დაწყებით კლასებში, აგრეთვე საბაზო და საშუალო საფეხურზე.

მეთოდის „შექმენით პასპორტის” გამოყენების მრავალი ვარიანტი არსებობს. ეს ყველაფერი მოითხოვს მასწავლებლის სურვილსა და წარმოსახვას. ეს მეთოდი მოსწავლეებს ეხმარება შემოქმედები აზროვნების უნარის განვითარებაში და შესწავლილი მასალის ხანგრძლივად დამახსოვრებაში.

გამოყენებული ინტერნეტგვერდი: https://pedsovet.su

„ბევრ ჟანრს გამოვიგლოვებთ ცხოვრებაში,

დარჩება მხოლოდ მეტა-პოეზია და მეტა-ადამიანი“

ბესიკ ხარანაული

ამ სამყაროში ყველაზე თავისუფალი ლიტერატურაა.  წიგნებში აღწერილ სამყაროებსა თუ ქვეყნებში მოგზაურობას არც ვიზა სჭირდება და არც რაიმე  სახის ნებართვა. გარდა ამისა, მწერალიც და პოეტიც თავისუფალია საკუთარ არჩევანში: წეროს ის რაზეც უნდა, როგორც უნდა და სადაც უნდა.  საბოლოო პროდუქტს მკითხველი აფასებს. მკითხველი არ ცდება ხოლმე, თუ კი ქართული ლიტერატურის გამოცდილებას გავითვალისწინებთ.

თუ კი შევეცდებით პოეზიის ან პროზის ჩარჩოებში მოქცევას, თუ კი დავუწესებთ გარკვეულ პირობებს, კრიტერიუმებს და მსგავსს მწერლობისთვის შეუსაბამო რამე-რუმეებს, რომლებიც ყველაზე მთავარს და მნიშვნელოვანს (რის გამოც მწერლობა მწერლობაა და არა მაგალითად ბუღალტერია) – თავისუფლებას შეუზღუდავს, მაშინ ხელთ სტერილური, დავარცხნილი ტექსტები შეგვრჩება – დაცლილი ემოციებისგან, გრძნობებისგან და რაც მთავარია ავტორის ინდივიდუალურობისგან.

ბევრი მიიჩნევს, რომ ლიტერატურულმა კრიტიკამ საკუთარ თავზე ლიტერატურის დახარისხება უნდა აიღოს: კარგ და ცუდ მწერლებად, კარგ ლექსებად და ცუდ ლექსებად. უნდა განსაზღვროს წესები – რომლების დაცვაც სავალდებულო იქნება ნებისმიერი პოეტისთვის. და თუ არ დაიცავს მას ლექსის წერა უნდა აიკრძალოს, სწორედ ისე როგორც საბჭოეთის დროს მწერალთა კავშირის სხდომებზე განიხილებოდა ხოლმე პოეტები, მწერლები და მათი ტექსტები.  ფიქრობენ, რომ ლექსი აუცილებლად რითმიანი უნდა იყოს, რომ რელიგია არ უნდა შეურაცხყო, რომ „ძეგლებს“, წმინდანებს და რელიგიურ წინამძღოლებს არ უნდა შეეხო. არ უნდა შეეხო არც  მიცვალებულ მწერლებს, მიცვალებულის ტექსტზე რაიმე სახის კრიტიკული აზრის ქონა მკრეხელობაა. შენს ლექსებში არამც და არამც არ უნდა ახსენო ყოველდღიურობის, მოხმარების, არა რომანტიკული საგნები. პოეზია ხომ წმინდაა, აუცილებლად ამაღელვებელი, აუცილებლად სიყვარულზე მოქვითინე და რაღაცნაირად დეპრესიულიც.

რეალურად კი ლიტერატურული კრიტიკის ამოცანა უნდა იყოს, რომ ტექსტები განიხილოს ავტორებისგან დამოუკიდებლად, რომ მოუძებნოს პარალელები, გაანალიზოს სახე-სიმბოლოები, მხატვრული ხერხები, წერის სტილი და სხვ. შეადაროს მსოფლიოში მიმდინარე მოვლენებს, დაძებნოს  სახეების პარადიგმები.

დღეს, თანამედროვე ტექნოლოგიური ბუმის ეპოქაში, როდესაც ადამიანებს დრო აღარ ჰყოფნით საურთიერთოდ, შვილებისთვის, წიგნებისთვის – აი, ამ სულის შეძვრამდე   დეპრესიულ, ერთფეროვან, ეკრანებით და ღილაკებით გადატვირთულ საუკუნეში – პოეტს რითმებისთვის მარცვლების თვლა აღარ მოეთხოვება, იმიტომ რომ არც ამის დროა და აღარც განწყობა, იმიტომ რომ  სათქმელი იმდენად მძიმეა რომ რითმების ჩარჩოებს ვეღარ გაუძლებს. ყოველდღიური ყოფის აუტანლობა და სინაცისფრე ვერლიბრის ფორმას უფრო ირგებს. ვერლიბრი ურჩევნია ასევე ირეალურ სამყაროებს, ძველ მითებსა და ლეგენდებს – რომლებიც ფენტეზის ჟანრში მოექცა და დღეს საკმაოდ პოპულარულია.

თუმცაღა, „პოსტ“ პოსტმოდერნიზმში, ყველაფერი უკვე კარგად ნაცნობი და ბანალურია. სიახლე იშვიათი გახდა. იშვიათია აგაღელვოს ტექსტმა, რადგან თითქმის ყველა ლიტერატურული თამაშები, მოდერნისტული და პოსტმოდერნისტული ხრიკები, უკვე გაცხადებულია.   აღარავის უკვირს და აღარ იწვევს იმ განცდებს, იმ ემოციურ ზემოქმედებას რაც ლიტერატურამ უნდა მოახდინოს მკითხველზე. ეგ, ხომ ისედაც ნათელია, და მერე რა? ჰო, ამის თქმას უკვე ბევრი შეეცადა. ამიტომ, ჩვენს ეპოქაში – როცა კინემატოგრაფიის განვითარებამ პიკს მიაღწია, 3D- კინო დარბაზებით, როდესაც სოციალური ქსელების ბუმია, ხოლო სანახაობა – პირველ ადგილს იჭერს თანამედროვე ადამიანის ცხოვრებაში, რომელიც იმდენად გამოფიტული და დაღლილია, იმდენად ეძებს მძაფრ განცდებს, მძაფრ შეგრძნებებს, რომ  ლიტერატურას ისღა დარჩენია რომ ყველანაირად ეცადოს მკითხველს ადრენალინი გამოაყოფინოს, შეაშინოს, დაძაბოს, ანერვიულოს, მოკლედ გამოაცოცხლოს.

ტექსტი უნდა მეტა ტექსტად იქცეს და წიგნი მეტა წიგნად. მხოლოდ  კარგი მოთხრობა მკითხველს აღარ აკმაყოფილებს, მას ამავე დროს განცდებიც სჭირდება.

აი, სწორედ ამ ვითარებაში, ამ სიტუაციაში ლიტერატურული კრიტიკა ნამდვილად ვეღარ იხელმძღვანელებს იმ კრიტერიუმებით რითაც (ყოველ შემთხვევაში ჩვენთან, საქართველოში) ხელმძღვანელობდა წლების წინ.  როცა საგანი იცვლება და სხვაფერდება, უნდა შეიცვალოს ამ საგნის შემფასებელიც. და საერთოდაც, რა საჭიროა ლიტერატურული კრიტიკა? იმ გაგებით რა გაგებითაც ის ესმით. გვჭირდება კი მენტორის ტონის მქონე ორგანო რომელიც საკუთარი გემოვნებით შეფასებულ ლიტერატურას შემოგვტენოს და შესაძლოა გვერდზე დარჩეს ჭეშმარიტად კარგი ავტორი. იქნება და ვენდოთ მკითხველს, თავად გადაწყვიტოს რა წაიკითხოს. ეს მუდმივი ზრუნვა ხელოვნების ხარისხზე, მორალზე და ჩარჩოების დაწესებაზე, დღეს ფრიად სასაცილოც კია.  ვფიქრობ, რომ ლიტერატურული კრიტიკა როგორც ასეთი ტექსტის ანალიზით უნდა დაკავდეს, ხოლო რა წავიკითხოთ, რეკომენდაციები და რჩევები ლიტერატურული გამოცემების და კატალოგების პრეროგატივაა.

ახალი კვლევა გვეხმარება, დავიცვათ გოგონების უსაფრთხოება სოციალურ მედიაში.

ამ სტატიის სახელწოდება განზრახ არის დამაფიქრებელი და გულისხმობს, რომ მშობლებს, მასწავლებლებსა და მოქალაქეებს შესაძლოა, არ შესწევდეთ ძალა, გააკეთონ ერთი შეხედვით მარტივი რამ: დაიცვან თავიანთი შვილები. გვაქვს თუ არა ეს ძალა? ვიცავთ თუ არა უფლებას – კოლექტიურად და ინდივიდუალურად შევცვალოთ ის, რაც ჩვენი გოგონების თავს ხდება?

ეს შეკითხვა დღის წესრიგში იმიტომ დადგა, რომ ადამიანები მსგავსი პრობლემით ხშირად მოდიან ჩემთან კონფერენციებზე ან მწერენ ელექტრონულ ფოსტაზე: „მსურს, შევამცირო მის მიერ სოციალური მედიის გამოყენება, მაგრამ არ ვიცი, შემიძლია თუ არა – ის უკვე ისე ჩართულია მასში. ვაცნობიერებ, რომ სოციალური მედიის მუდმივად გამოყენება საზიანოა მისივე ტვინის განვითარებისთვის, და ვხედავ, რომ სტანჯავს შფოთვა, დეპრესია, მარტოობა, თუმცა არ მსურს, თავი იგრძნოს გარიყულად – ეს მისი დიდი შიშიც არის – და მე ვნებდები. უბრალოდ ვიმედოვნებ, რომ ის კარგად იქნება”.

მე, როგორც ორი ქალიშვილის მამამ, კარგად ვიცი, რას ნიშნავს ეს ბრძოლა. გოგონები საკუთარი თავის განვითარებას დიდწილად თავიანთი ურთიერთობების მიხედვით ზომავენ, და სოციალური მედიაც ხომ მთლიანად ურთიერთობებია. მაგრამ ამერიკის პედიატრიული ასოციაცია, ამერიკის სამედიცინო ასოციაცია და ბევრი მკვლევარი ამტკიცებენ, რომ „დროა, დავიბრუნოთ ჩვენი ძალა ბავშვის განვითარების ამ მნიშვნელოვანი საკითხის გადაჭრისას”.

კარგი და ცუდი ამბები

უმეტეს შემთხვევაში შეგვიძლია ვთქვათ, რომ დღეს ჩვენი გოგონები უკეთ არიან, ვიდრე ოდესმე. ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციამ 2015 წელს მთელ მსოფლიოში აღიარა, რომ ჯანმრთელობისა და სიცოცხლის ხანგრძლივობის სფეროში ქალების შედეგმა მამაკაცებისას გადააჭარბა (ნეგატიური სექსუალური ძალადობისა და სექსუალური ტრეფიკინგის მონაცემების გათვალისწინებითაც კი). კარგი ამბავი ბევრია, მაგრამ რაც ცუდია – ცუდია.

კვლევითი ცენტრის პიუსის (Pew)2019 წლის გამოკითხვამ გამოავლინა, რომ გოგონების 36% უჩივის ყოველდღიურ  შფოთვას. ეს სულ რამდენიმე წელიწადში საბაზო რიცხვების  თვალშისაცემი ცვლილებაა. ჩვენი შვილების ტვინი იზრდება, ვითარდება; თუკი ზრდის პროცესში ტვინი იკეტება შფოთვის პასუხებში, ის ნელ-ნელა ცვლის თავის აქტივობას ამ შფოთვასთან მიმართებაში.

ქალების გაზრდილ შფოთვას სხვადასხვა მიზეზი აქვს – ზეწოლა საზოგადოების, სკოლის, ოჯახის მხრიდან – მაგრამ ერთი რამ, რაც დღეს თითქმის ყველასთვის საერთოა, არის ის, რის მიმართაც მშობლებმა დათმეს თავიანთი ძალა(უფლება).

კვლევითმა ცენტრმა პიუსმა 2018 წელს გვიჩვენა, რომ თინეიჯერი გოგონების 95 პროცენტს ხელი მიუწვდებათ „სმარტფონებზე”. Common Sense Media-მ ამავე წელს გამოავლინა, რომ თინეიჯერები ონლაინ დღეში 6-9 საათს ატარებენ. მათი უმრავლესობა აცნობიერებს, რომ სოციალურ მედიაზე „დამოკიდებული” ხდება.

ამ სიტყვის გამოყენება არ ნიშნავს აუცილებლად იმას, რომ ბავშვი ერგება სახელმძღვანელოთი განსაზღვრული „დამოკიდებულების” დიაგნოზს, მაგრამ პიუსის მიხედვით, თინეიჯერების 72 პროცენტი თავს გრძნობს ტექნიკური კომპანიების მიერ მართულად, და ხშირად ისინი იმგვარად დამოკიდებული ხდებიან მასზე, რომ ეს ხელს უშლის სხვა სფეროში  წარმატების მიღწევას.

„დამოკიდებულებად” მონათვლა შესაძლოა არასწორი იყოს ბევრ ასეთ გოგონასთან მიმართებაში, მაგრამ „არაჯანსაღი დამოკიდებულება” საკმაოდ ზუსტი ტერმინია. იცვლება ტვინის სტრუქტურა, როდესაც თანდათანობით მცირდება დამოკიდებულება მის ნერვულ განვითარებაზე.

არაჯანსაღი დამოკიდებულება საკმაოდ ცუდია

აღნიშნული მიზეზების გამო ჩვენ უნდა გადავხედოთ ჩვენი, როგორც მშობლების იდეებს ბავშვის დაცვასთან დაკავშირებით. არ არის აუცილებელი რაიმეს დამოკიდებულება ერქვას, რომ ის „საკმაოდ ცუდი” იყოს. როგორც მშობელი და პროფესიონალი, ვფიქრობ, დროა მივცეთ ტერმინ „არაჯანსაღ დამოკიდებულებას” არსებობის უფლება.

როგორ მივხვდეთ, საჭიროა თუ არა ჩვენი ძალაუფლების გამოყენება?

იმის შესაფასებლად რამდენად დამოკიდებულია თქვენი ქალიშვილი მოწყობილობებსა და სოციალურ მედიაზე, პასუხი უნდა გაეცეს შეკითხვას: საშინაო დავალების ან სხვა მსგავსი მნიშვნელოვანი საქმიანობისას, უთმობს თუ არა თქვენი ქალიშვილი დროს ტექსტინგს, ონლაინსტიმულს, იუთუბვიდეოებს, ინსტაგრამს, სნაპჩატს და ა.შ.? თუ ასეა, თქვენი ქალიშვილი შესაძლოა ხვდებოდეს დღეში 6-9 საათამდე ონლაინკოეფიციენტში და დიდი ალბათობით მისი დამოკიდებულება სოციალურ მედიაზე საკმაოდ მაღალია.

მაგრამ ყველა გოგო (და ბიჭიც), ვინც დროს უთმობს სოციალურ მედიას, არ განიცდის შფოთვას. ეს სიმართლეა. თუკი თქვენს ქალიშვილებს შორის ერთ-ერთი უფრო მშფოთვარე  ხდება (განსაკუთრებით მოზარდობისას), მას ალბათ  შფოთვის გენეტიკური მარკერები აქვს. მისი დნმ მის მოზარდ ჰორმონებთან  შფოთვის მიმართ არის განწყობილი და შესაძლოა გამოიწვიოს პოტენციალი დეპრესიის, შფოთვის და/ან გარეგანი ფაქტორებისათვის.

ნებისმიერი ბავშვის ტვინისთვის სოციალური მედიის გადაჭარბებული მოხმარება შეიძლება საზიანო იყოს, მაგრამ თუ მისი დნმ უკვე ადრეული, შუა ან გვიანი მოზარდობისას განწყობილია შფოთვისა და დეპრესიისთვის, სოციალური მედია კიდევ უფრო საშიშია. ის ზემოქმედებს დოფამინსა და პარალიმბურ სისტემებზე ისე, რომ შეუძლია მენტალურ ჯანმრთელობაზეც იქონიოს ზეგავლენა.

ჩავუღრმავდეთ საკითხს

ტვინის ეფექტი არ არის მხოლოდ პირდაპირი ეფექტი, როდესაც ბავშვი სოციალურ მედიას იყენებს, ის ხასიათისა და ცხოვრების სტილის განმსაზღვრელი ეფექტიცაა. ყოველ მათგანს ზეგავლენა აქვს სოციალურ-ემოციურ განვითარებაზე და შესაძლოა გავლენა იქონიოს მენტალურ ჯანმრთელობაზეც.

მას შემდეგ, რაც ჩვენი ბავშვების ცხოვრებაში სმარტფონი შემოვიდა, 2007 წელს მიჩიგანის უნივერსიტეტის მომავლის მონიტორინგის პროექტის მკვლევრებმა დაადგინეს, რომ გოგონებმა „თვალშისაცემად შეამცირეს” მოლებში, მეგობრებთან, მათთან ერთად კინოში, ვარჯიშებზე და ბუნების წიაღში გატარებული დროის ხანგრძლივობა. ფიზიკური, კოგნიტური და ურთიერთობის აქტივობების ყოველი ასეთი შემცირება გავლენას ახდენს ტვინზე. ციგნას (Cigna) 2018 წლის კვლევებმა გვიჩვენა, რომ თანამედროვე გოგონების მარტოსულობის დონე გაცილებით მაღალია, ვიდრე ოდესმე ყოფილა ისტორიის მანძილზე. გამოკვლეული გოგონების უმეტესობა სოციალური მედიით იყო დაკავებული.

გოგონები, რომლებიც განიცდიან შფოთვას, ხშირად ხაზგასმულად განმარტოებული აქტივობებით არიან დაკავებული, როგორიცაა – საძინებელში ფილმის ყურება და თან სხვა გოგონასთან მიმოწერა; მეტი დროის გატარება ონლაინ და იუთუბზე, ვიდრე მეგობრებთან ერთად; სოციალურ მედიისთვის მეტი დროის დათმობა, ვიდრე მეგობრების ვარცხნილობაზე ზრუნვა, ერთმანეთის ტანსაცმლის მორგება ან მეგობრებთან ერთად ფეხბურთის თამაში.

ჩვენი გოგონების ახალი ყაიდის მარტოობამ შეიძლება შეცდომაში შეიყვანოს მშობლები: ჩვენ ვფიქრობთ, რომ ჩვენი გოგონები მარტონი არ არიან, რადგან მათ ტელეფონებისა თუ მოწყობილობების მეშვეობით „უკავშირდებიან”, თუმცა ეს „კავშირები” უმეტეს შემთხვევაში ძალიან სუსტია.

იმისდა მიუხედავად, თქვენი ქალიშვილი მშფოთვარე გახდება თუ არა, მნიშვნელოვანია გვახსოვდეს, რომ ადამიანური კონტაქტების დაბალ დონეს (ყალბი ან სუსტი ურთიერთობები სოციალური მედიის მეშვეობით) შეუძლია, შეამციროს მოქნილობა  და თვითშეფასება. კავშირის გარეშე დაკავშირებულები, არასრულფასოვან ურთიერთობებზე დამოკიდებული ჩვენი გოგონები ვერ ააშენებენ საზღვრებს, ვერ გადაჭრიან პრობლემებს, ვერ განივითარებენ მოქნილობას  და, ზოგადად, ვერ გაიზრდებიან.

ამერიკის კოლეჯის ჯანმრთელობის ასოციაციის კვლევის მიხედვით 2011 წელს პირველკურსელი გოგონების 31% განიცდიდა ძლიერ პანიკურ/შფოთვით შეტევებს, ხოლო 2016 წლისთვის ეს რიცხვი 62%-მდე გაიზარდა. ერთადერთი რამ, რაც ამ წლებში გავლენას ახდენდა ქალების განვითარებაზე, სოციალური მედიის გამოყენება იყო.

განა ჩვენ გვსურს, სქესობრივ მომწიფებამდე და გვიან მოზარდობამდე ჩვენი გოგონებს მეტი შფოთვა და დეპრესია?

მომდევნო ნაწილში – ხუთი ქმედება, რომელიც შეგიძლიათ განახორციელოთ თქვენი ქალიშვილების გადასარჩენად.

წყარო: https://www.psychologytoday.com/intl/blog/the-minds-boys-and-girls/201909/the-power-protect-our-daughters?fbclid=IwAR0Z6phi-tJ8CnnJ9FFCHbXN3aLFGP1LuxcYWpJCu68I4bfYX3zWVMc8ZIM

„გავბრაზდი, ძალიან გავბრაზდი და შეურაცხყოფილი ვიყავი, როგორ გვატყუებდნენ, როგორ არაფრად გვთვლიდნენ, არანაირი ინფორმაცია არ გვქონდა, რა ხდებოდა მაშინ ჩვენს თავს” – მიყვებოდა ჩემი მეგობრის დედა, რომელიც წლებია ისტორიის მასწავლებელია, თავის შთაბეჭდილებას ახლახან გამოსულ მოკლე სერიალზე, „ჩერნობილი”.

„იმ ზაფხულს ზღვაზე ვიყავით, წარმოდგენა არ გვქონდა, რა საფრთხე გვემუქრებოდა, ახლაც არ ვიცით, როგორ იმოქმედა რადიაციამ ჩვენს ჯანმრთელობაზე, რა ზიანი მოგვადგა. მარტო ჩვენ კი არა, უამრავი ხალხი იყო ჩერნობილის აფეთქების მერე აფხაზეთში, სხვაგანაც”, – ამას ჩემი მეგობარი იხსენებს.  საბჭოთა კავშირში დაბადებულმა და გაზრდილმა მშობლებმა ატომური სადგურის აფეთქება და მომაკვდინებელი რადიაცია არაფრად ჩააგდეს და ჩემი მაშინ მცირეწლოვანი მეგობარი ჩვეულებისამებრ წაიყვანეს ლიძავაში.

„ჩერნობილის” გამოსვლის შემდეგ საბჭოთა კავშირის, როგორც გულგრილობისა და სიცრუის უზარმაზარი და საზარელი იმპერიის ხატმა რუსეთი ისე შეაწუხა, რომ ალტერნატიული ვერსიის გადაღებას შეუდგნენ. პროპაგანდის მანქანა ასე მოქმედებს – მას რაც არ მოწონს, საკუთარ ვერსიებს უპირისპირებს, ალტერნატიულ ამბავს ჰყვება, რომელსაც ვიღაც აუცილებლად დაიჯერებს.

„საბჭოთა კავშირი სიცრუემ მოკლა. მოსახლეობას პლაკატებით არწმუნებდნენ, რომ „სსრკ – მშვიდობის ბურჯია”, თან ამ დროს ჯარებს მთელ ქვეყნიერებაზე აგზავნიდნენ. ცენტრალური ტელევიზიით ხუთწლიანი გეგმების შესრულებას სიხარულით იუწყებოდნენ, მაღაზიების თაროები კი დაცარიელებული იყო. 1985 წელს სსკპ ცკ-მა ალკოჰოლი აკრძალა, მოსკოვის რესტორნებში კი სკკპ ცკ-ის გენერალური მდივნის ქალიშვილი მუდმივად მთვრალი დაეთრეოდა. კინოთეატრებში ფილმები „კომუნისტი” და „ლენინი ოქტომბერში” გადიოდა, კომუნისტური ნომენკლატურა კი დახურულ სეანსებზე მსოფლიო კინოს სიახლეებს ეცნობოდა. ხალხი აქოთებული სოსისებისთვის რიგში იდგა, სამსახურებრივი ავტომობილები კი სპეცმაღაზიებიდან დელიკატესებით გამოტენილი საბარგულებით გამოდიოდნენ. ტელევიზიით გაუთავებლად იმეორებდნენ, საბჭოთა კავშირი საცაა ამერიკას დაეწევა და გაუსწრებს კიდეცო”, – ეს ოლეგ პანფილოვია, რომელმაც საბჭოთა კავშირში ცხოვრებისა და ბევრი წლის განმავლობაში ჟურნალისტად მუშაობის გამოცდილება გააერთიანა წიგნში „ანტისაბჭოთა ისტორიები”, სადაც ბევრ საყურადღებო ამბავს ჰყვება იმაზე, როგორ ჰგავს ერთმანეთს დღევანდელი რუსეთი და საბჭოთა კავშირი და როგორი რთულია ადამიანის ბედი ქვეყანაში, სადაც ადამიანი არანაირ ფასეულობას არ წარმოადგენს.

დღეს, როცა ვინმე მიყვება ხოლმე ამბავს იმის შესახებ, როგორ აშინებენ ადამიანებს,  ქმნიან ცრუ ისტორიებს,  ითხოვენ დაიჯერონ ის, რასაც მათ პროპაგანდა სთავაზობს და  ცდილობენ ქვეყანა და ხალხი ისევე მართონ, როგორც საბჭოთა კავშირის დროს მართავდნენ, როგორ ეშინიათ განსხვავებულის, როგორ სურთ, დასაჯონ მოწინააღმდეგე და როგორ სძულთ ის, ვინც შეიძლება პრინციპების ერთგულება არჩიოს პირში წყლის ჩაგუბებას – ვფიქრობ, მაინც რა იყო ასეთი ეს საბჭოთა კავშირი, რომლის მემკვიდრეობაც აგერ ამდენი ხანია მძიმე ტვირთად გვაწევს, რომელიც შეიძლება არ გახსოვდეს, არ იცოდე, მაგრამ ხვდები, რომ მის მემკვიდრეობას ეხები.

იმ ისტორიის მასწავლებელმა, რომელიც „ჩერნობილის” ყურებით გამოწვეულ აღშფოთებას მიზიარებდა, მითხრა – მე ყველაფერს ვუყურებ და ვკითხულობ, რასაც ჩემი მოსწავლეები კითხულობენ და უყურებენ, მათთან საკომუნიკაციო ველი მოშიშვლებული რომ არ იყოს და ბევრი გადაკვეთის წერტილი გვქონდეს ერთმანეთთანო. გამიხარდა. განა ბევრს ესმის ის, რომ ერთმანეთის გაგებისთვის საერთო გამოცდილებები საჭიროა და თუ მაინცდამაინც თქვენი მოსწავლეებისთვის ან შვილებისთვის იმის ახსნას გადაწყვეტთ, რა ხდებოდა მაინც ასეთი საბჭოთა კავშირში, ალბათ საერთო გამოცდილებებისთვის კარგი ინსტრუმენტი იქნება თუნდაც სერიალი „ჩერნობილი” და ანდა წიგნი „ანტისაბჭოთა ისტორიები”. სავარჯიშოებიც შეიძლება – დანგრეული იმპერიის ნამსხვრევების პოვნა ჩვენს ყოველდღიურობაში, განგრძობადად, იმისათვის, რომ აღარავინ მოგცექცეს ისე უდიერად, როგორც საბჭოთა კავშირი ექცეოდა თავის მოქალაქეებს, როგორც თუნდაც დღევანდელი რუსეთი იქცევა.

ქიმია განყენებული მეცნიერება რომ არ არის, ამაზე ყველა თანხმდება. ვერც იქნება, რადგან ფიზიკა-მათემატიკასა და ბიოლოგიასთან პირდაპირ არის წილნაყარი. ჩემი წერილებით ვცდილობ, ისიც გაჩვენოთ, რომ მისი დაკავშირება ნებისმიერ სფეროსთან შეიძლება. მთავარი ფანტაზია და მონდომება გახლავთ. თუმცა, ყველაზე მნიშვნელოვანი ის არის, რომ ქიმიით გაჯერებულია ჩვენი ცხოვრება. დიახ, ჩვენ ქიმიის გარემოცვაში ვცხოვრობთ. თუმცა ისიც სიმართლეა, რომ ბევრი ამას ყურადღებას არ აქცევს, ან სულაც არ იცის. ქიმიის გარემოცვაში ცხოვრება დაბინძურებულ გარემოში ყოფნაზე ყურადღების გამახვილებას  არ ნიშნავს. (ისე, არც უამისობაა). ეს ნიშნავს, რომ ყველაზე სუფთა საკვებიც კი ქიმიური ნაერთებისგან შედგება. სწორედ ამიტომ, ჩემს წერილებში შიგადაშიგ საკვების ქიმიასაც გამოვურევ ხოლმე და დღეს სწორედ ნიორზე უნდა დავწერო.

ადრე ნიორზე ალბათ ვამპირები ახსენდებოდათ. თანამედროვე დროში კი ღორის, ქათმის და ათასი ჯურის გრიპი წამოტივტივდება მეხსიერებაში. ორივე შემთხვევაში ნიორს საშველად უხმობდნენ. ვამპირებისგან დასაცავად კისერზე ჩამოკონწიალებული უნდა გეტარებინა და ვერავინ მოგეკარებოდა. გრიპის შემთხვევაში საგულდაგულოდ უნდა ღეჭო და ხალხი ნამდვილად ახლოსაც ვერ გაგეკარება, ვირუსების რა გითხრათ.

პირველი ვამპირი ჩვეულებრივი ადამიანი, სახელად ამბროჯო ყოფილა. სახელზეც ეტყობა, იტალიელი იყო. მოგზაური, ფათერაკების მაძიებელი გახლდათ. ერთ დღეს  ბერძნულ ქალაქ დელფიში ჩასულა. ხიფათიანი იყო ეტყობა ეს კაცი, თორემ რაღა მაინცდამაინც მზის ღვთაება აპოლონს გადაეყრებოდა. ახირებია აპოლონი რაღაცაზე და დაუწყევლია, მზის სხივის შეხებისას კანი დაგეწვასო. თითქოს ეს  წყველა არ ეყოფოდა,  ამბროჯომ სული მიწისქვეშა ღვთაებას დაუტოვა და სავარაუდოდ, უგუნებოდ უკან გამოტრიალებულს, მთვარის ღვთაება არტემიდესთან კინკლაობაც მოუვიდა. იმანაც დაუმატა, ვერცხლის და ნივრის  შეხებისას კანი დაგეფერფლოსო. მოგვიანებით, იმავე არტემიდას ეტყობა შეებრალა და  უკვდავი სიცოცხლე უბოძა, თუმცა სხვა ყველა წყევლა ძალაში დარჩა. აჩუქა ასევე სისწრაფე და ძალა… სისხლის სმაც მანვე დაავალა. მოგვიანებით ეს ახლად გამომცხვარი ვამპირი ამბროჯო ფლორენციაში დაბრუნდა და იქ ვამპირების მთელი კლანი შექმნა.

ასეთია ერთ-ერთი ლეგენდა. თუმცა, ვამპირები ჩვენ ირგვლივაც ბლომად არიან. ენერგეტიკულ ვამპირებს ვგულისხმობ. აი, იმ ხალხს, სხვების დაგესვლას, რომ არ ერიდებიან და სწორედ ამით არიან კარგად. 21-ე საუკუნეში მთლად ფრთები გაშალეს და სხვების ენერგიას ახლა მსოფლიო აბლაბუდაში მიმოფანტული სოციალური საიტებით იტაცებენ,  გულს უამრავი უცნაური კომენტარით იოხებენ. ნიორს რაც შეეხება, წინა დროის ნამდვილ ვამპირებზეც მეპარება ეჭვი და ენერგოვამპირებს ნამდვილად ვერ უშველის. ახლოდან თუ ვერ, შორიდან მოგტაცებენ ენერგიას.

თუმცა…

ნივრის რეგულარული მირთმევა გულ-სისხლძარღვთა სისტემისთვის ძალიან კარგია. თურმე, არტერიულ წნევასაც ამცირებს. ამაზე თანამედროვე ექიმებიც თანხმდებიან. გაცილებით ადრე კი ავიცენაც წერდა და ხოჯაყოფილიც თავის კარაბადინებში. მუდმივი გამოყენება ფილტვებისა და საყლაპავი მილის კიბოს განვითარებას 40%-ით აფერხებს. განსაკუთრებით კი დიაბეტით დაავადებული ადამიანებისთვის ყოფილა კარგი.

ნიორი ერთწლოვანი ბოლქვიანი მცენარეა და შროშანისებრთა ოჯახის წარმომადგენელია. მრავლდება კბილით და ბოლქვაკით. ახლა კი მთავარი კითხვა, რა შედის ნიორში ასეთი? რატომ არის ასე სასარგებლო?

100 გრამი ნიორი შეიცავს: 58გ. წყალს, 6,4გ. ცილას, 0,5გ. ცხიმს, 33გ. ნახშირწყალს, 1გ. დისაქარიდს, ბეტა-კაროტინს 5მკგ., თიამინს 0,2მგ., რიბოფლავინს 0,1მგ., ნიაცინს 0,7მგ., პანტოტენის მჟავას 0,6მგ., პირიდოქსინს 1,2მგ., ფოლიუმის მჟავას 3მკგ., ასკორბინის მჟავას 2მგ., კალციუმს 185მგ., რკინას 1,7მგ., მაგნიუმს 25მგ., ფოსფორს 155მგ., კალიუმს 402მგ., ნატრიუმს, 17მგ., თუთიას 1,2მგ., მანგანუმს 1,7მგ., სელენს 17 მკგ.

არ ვიცი, წინა აბზაცის წაკითხვისას შემადგენლობას თუ მიაქციეთ ყურადღება. თუ კარგად ჩახედავთ, შეამჩნევთ, რომ ვიტამინებს შეიცავს, ოღონდ ძალიან მცირე რაოდენობით. ამიტომ, ნიორი ვიტამინების მარაგის შესავსებად ვერ გამოდგება. ფიზიკურად ვერ მივირთმევთ ნივრის იმ რაოდენობას, რომ მათი აუცილებელი დოზა მივიღოთ. ნიორი მიკროელემენტების მისაღებად არის კარგი.

გარდა, ჩამოთვლილი მიკროელემენტებისა, ის შეიცავს ფიტონციდებს: დიალილდისულფიდს, ალილპროპილდისულფიდს, თიოპროპიონალდეჰიდ-S-ოქსიდს და ალიცინს. შემავალი ცილები შეიცავენ ამინმჟავა ცისტეინს, რომელიც ასევე გოგირდის შემცველია. როგორც კი ნიორი ხვდება პირის ღრუში, ღეჭვისას ქუცმაცდება და გადადის კუჭში, ფერმენტების ზემოქმედებით წარმოიქმნება აქროლადი ნაერთები. Allium ტიპის მცენარეების (ხახვი, ნიორი) სპეციფიკური  სუნი ძირითადად დისულფიდებით არის გამოწვეული. ნივრის სუნს უმეტესად იწვევს დიალილდისულფიდი, ხახვისას კი ალილპროპილდისულფიდი. გარდა ამისა, ხახვის გაფცქვნისას ან დაჭრისას,  მასში შემავალი ამინმჟავებიდან წარმოიქმნება თიოპროპიონ ალდეჰიდი. სწორედ ეს უკანასკნელი იწვევს ცრემლდენას და ტირილის ეფექტს ქმნის.

სხვათა შორის, რამდენიმე წლის წინ ხახვზეც დავწერე სტატია, რომელიც ახლაც შეგიძლიათ გაიხსენოთ https://mastsavlebeli.ge/?p=3906.

მაშ ასე, ნიორი სასარგებლოა, ოღონდ… მისი ჭამის შემდეგ გარეთ ვეღარ გამოვალთ. არა, კი არავინ აგვიკრძალავს, მაგრამ, დამეთანხმეთ, რომ ნიორნაჭამი ადამიანის აღმა-დაღმა სეირნობა მთლად კარგი და მოსაწონი საქმე ვერ იქნება. ზოგიერთი ფიქრობს, რომ დალევს ყავას, ან სულაც ყავის მარცვლებს დაღეჭავს, საღეჭ რეზინასაც მოსინჯავს და სურნელიც გაქრება. არა, არ გაქრება, რადგან… სუნი დგება იმიტომ, რომ სულფიდური ნაერთები (ალილმეთილსულფიდი) შეიწოვებიან სისხლში და შემდეგ ამოსუნთქულ ჰაერთან ერთად გარეთ გამოიყოფიან. ისინი ორგანიზმს ტოვებენ ასევე ოფლისა და შარდის მეშვეობით. სურნელს ჩვენ ვერ ვგრძნობთ, სხვები  გრძნობენ. ამიტომ, სანამ მათი გამოყოფა სრულად არ დასრულდება, ვერავითარი საღეჭი რეზინი საქმეს  ვერ უშველის.

ეს პრობლემა ეტყობა ბევრს ადარდებდა, რადგან ოჰაიოს უნივერსიტეტის მეცნიერებს მთელი კვლევა ჩაუტარებიათ და სამი პროდუქტი შეურჩევიათ, რომლებიც ნივრის სუნს 60%-ით ანეიტრალებს. ოღონდ, ეს პროდუქტები ნივრის ჭამიდან ნახევარი საათის განმავლობაში უნდა მიირთვათ, მერე გვიან იქნება.

პირველი მათგანი რძე გახლავთ. დიახ, ერთი ჭიქა რძე, უფრო სწორად მასში არსებული ცხიმები ბოჭავენ სულფიდურ ნაერთებს და აქროლადი აირის ალილმეთილ სულფიდის წარმოქმნას ხელს უშლიან. იმავეს მოიმოქმედებს ერთი ან ორი ვაშლის ჭამა (მწვანე ვაშლი განსაკუთრებით კარგია) ან სალათ „აისბერგის“ (ჩვენს სუპერმარკეტებში უხვად იყიდება) 5-7 ფოთოლი. მათში შემავალი ფენოლები ასევე ბოჭავენ სულფიდურ ნაერთებს, ამიტომ ისინი 60%-ით ნაკლები რაოდენობით გამოიყოფა ამოსუნთქულ ჰაერთან ერთად. გამოდის, რომ ეს სამი პროდუქტი სურნელს 60%-ით გაანეიტრალებს.

ავიცენას თავის „სამედიცინო ტრაქტატში“ გაახალგაზრდავების სხვადასხვა რეცეპტი უწერია. ის მას ელექსირის რეცეპტს უწოდებს. გახსოვთ არა? ალქიმიკოსები ელექსირს ეძებდნენ. მათი ნაწილი ელექსირით ოქროს მიღებას აპირებდა, მეორე ნაწილს კი მარადიული ახალგაზრდობის რეცეპტის მიგნება სურდა. ავიცენა, იგივე იბნს სინა, სწორედ მეორე ნაწილს მიეკუთვნებოდა და ორგანოებისა და უჯრედების ახალგაზრდობის გზებს ეძებდა. ერთ-ერთ მათგანს აქვე გაგიმხელთ.

აიღეთ ახალი მოსავლის ნიორი (ანუ, შემოდგომის) 350-400გ., გაფცქვენით, დანაყეთ და დაასხით 200-250 მლ. სამედიცინო სპირტი. ათი დღე მშრალ და გრილ ადგილას შეინახეთ. არ შედგათ მაცივარში, რადგან ავიცენას მაცივარი არ ექნებოდა და მისი წესები უშუალოდ უნდა დავიცვათ. შემდეგ გადაწურეთ და მიღებული ნაყენი, რძესთან ერთად,  ქვემოთ დაწერილი სქემით მიიღეთ:

პირველი დღე: საუზმემდე  ნახევარი საათით ადრე  1 წვეთი ნაყენი 50მლ. რძესთან ერთად. სადილამდე ნახევარი საათით ადრე  2 წვეთი ნაყენი 50მლ. რძესთან ერთად. ვახშმამდე ნახევარი საათით ადრე  3  წვეთი ნაყენი 50მლ. რძესთან ერთად. შემდეგ დღეებში თითო-თითო  წვეთი დაამატეთ და როდესაც 12 წვეთამდე ახვალთ, უკან დაიწყეთ წვეთების დაკლება. ამგვარად, მეათე დღეს, ვახშმის წინ კვლავ ერთი წვეთი ნაყენი უნდა მიიღოთ 50მლ. რძესთან ერთად.

მეთერთმეტე დღიდან დღეში კვლავ სამჯერ დალევთ 50მლ. რძეში გახსნილ 25 წვეთ ნაყენს, სანამ ბოლომდე არ დაცლით. იბნ სინა ამტკიცებს, რომ ორგანოები უჯრედულ დონეზე ახალგაზრდავდება და კურსის გამეორება მხოლოდ ხუთი წლის შემდეგ არის რეკომენდებული. თქვენი არ ვიცი და წელს მე გავაკეთებ. იბნ სინას ვენდობი და თან მეთოდის გამოცდაც არ იქნება ურიგო საქმე.

„სამედიცინო ტრაქტატში“ კიდევ ერთი ჩანაწერია, ე.წ. „შავ“ ნიორზე. ეს გამომშრალი ნიორი ყოფილა, რომელსაც ავიცენა ორმოცი დღის განმავლობაში 46 გრადუსზე სპეციალურ ღუმელში აშრობდა. შედეგად, ნიორი შავდებოდა და მოტკბო გემო დაკრავდა. სურნელი აღარ ჰქონდა. იბნ სინას ჩანაწერები ისლამური მეცნიერების მკვლევარს გაბრიელ ფერარიოს აქვს გაშიფრული (იხ. ჩემი ადრინდელი სტატია „ქიმიური ზღაპარი“ https://mastsavlebeli.ge/?p=3808, რომელიც ასევე პროფ. ფერარიოს კვლევის მიხედვით მაქვს დაწერილი). ჰოდა, პროფესორი ფერარიო წერს, რომ თურმე შავი, ანუ გამომშრალი ნიორი ყველა თავის თვისებას ინარჩუნებს და კარგავს მხოლოდ სუნს. იქვე მიუთითებს, თანამედროვე ყოფაში ხილის გამოსაშრობ ღუმელებში შეიძლება შავი ნივრის მიღებაო.

ბებიასგან კი უფრო მარტივი რეცეპტი მაქვს მოსმენილი. გაფცქვენი ნიორი და ზაფხულის პაპანაქებაში ჰაერზე გააშრე  5-7 დღე. მერე ადექი დაფქვი და შეინახე. ასეთი ფხვნილი უსუნო და სასარგებლოა.

…და თუ მაინც ყველა ზემოთ ჩამოთვლილი რჩევის გათვალისწინება დაგვეზარება, შეგვიძლია გემრიელად მივირთვათ ერთი-ორი ნივრის კბილი და გარეთაც გავიდეთ. ბოლოს და ბოლოს… არც ერთი ვამპირი არ გაგვეკარება.

ტელეფონთან მეგობრობა

სტატისტიკის თანახმად (https://influence-central.com/kids-tech-the-evolution-of-todays-digital-natives/), ბავშვების დიდ ნაწილს პირველ მობილურ ტელეფონს ათი წლის ასაკში ჩუქნიან. თუმცა ამ თემის ირგვლივ მასწავლებლები გამუდმებით ეკამათებიან მშობლებსა და ბავშვებს. როგორ ვასწავლოთ პატარებს სმარტფონის გამოყენება ისე, რომ ამით არავინ იზარალოს და ტელეფონი დროის დაკარგვის კიდევ ერთ დამატებით ინსტრუმენტად არ გადაიქცეს?

Apple-ის დიზაინის ყოფილი დირექტორ ჯონატ აივს მიაჩნია, რომ მობილურის გამუდმებით მოხმარება, მისი არასწორი გამოყენების ტოლფასია.

ერთ-ერთმა ფართომასშტაბიანმა კვლევამ კი, სადაც მილიონამდე მოზარდმა მიიღო მონაწილეობა,  აჩვენა – სმარტფონების ბოროტად გამოყენება ბავშვებში ფსიქოლოგიური კეთილდღეობის გაუარესებას იწვევს. ბავშვებს, რომლებსაც ცოცხალი კომუნიკაცია, ფიზიკური აქტივობა და სწავლა გაჯეტებითა და ინტერნეტით აქვთ ჩანაცვლებული, უფრო დაბალი თვითშეფასება აქვთ და საკუთარ თავს უბედურებად თვლიან.

იმისათვის, რომ სოცქსელები და გაჯეტები ბავშვისთვის რეალობისგან გასაქცევ საშუალებად არ იქცეს, მნიშვნელოვანია, დავუდგინოთ მათ მკაფიო საზღვრები, როდის და რატომ უნდა გამოიყენონ ტექნოლოგიები.

ფსიქოლოგ ქეით ჰერლის რეკომენდაციით, ტელეფონის ხელში დაჭრისთანავე მშობლებმა უნდა შთააგონონ ბავშვებს, რომ ამას აუცილებლად უნდა ჰქონდეს რაიმე მიზეზი. ვთქვათ, თუკი ტელეფონი აიღე, ე.ეი. მულტფილმის ყურება, სტატიის წაკითხვა ან მეგობართან მიმოწერა გსურს. ტელეფონის პასიურად მოხმარება კი მხოლოდ მასზე დამოკიდებულებას განავითარებს.

ამიტომ მშობლებმა ოჯახში ტელეფონის გამოყენების წესები უნდა განსაზღვრონ. მაგალითად, ბავშვის ჭამის დროს ის ყოველთვის ცალკე გადადონ, სეირნობის დროს კი სმარტფონი ხელში არ დააჭერინონ და შეინახონ.

რეკომენდებულია, მშობლები ესაუბრებოდნენ შვილს გაჯეტების მავნე ზემოქმედების შესახებ. ბავშვმა უნდა გააცნობიეროს, რომ  სმარტფონი ჩვენი ცხოვრების გასამარტივებლად შეიქმნა და არა იმისათვის, რომ ვირტუალობამ რეალობა შეცვალოს.

მშობელს უნდა ახსოვდეს, რომ არ არსებობს კონკრეტული ასაკობრივი პერიოდი, როდესაც ბავშვი იმდენად დიდი ხდება, რომ მისთვის აუცილებელია სმარტფონის შეძენა. ვიღაც ათი წლის ასაკშიც პასუხისმგებლიანია, ვიღაც კი გვიან მწიფდება. ასე რომ, ტელეფონის გონივრული გამოყენება მხოლოდ თქვენს შვილსა და ოჯახში გაჯეტებთან მიმართებაში უკვე არსებულ ურთიერთობებზეა დამოკიდებული.

ბევრი მშობელი ცუდი ჩვევების და ცუდი ქცევის წყაროს ოჯახს გარეთ ეძებს. მიაჩნიათ, რომ ბავშვი სკოლაში სწავლობს გინებას, მულტფილმებიდან – სულელურ ფრაზებს, ვიდეო თამაშებიდან – პერსონაჟების მავნე მანერებს. მაგრამ, პირველ რიგში, საჭიროა საკუთარ თავში ჩაღრმავება. კვლევებით დამტკიცებულია, რომ სწორედ მშობლები არიან ბავშვებისთვის პირველი მაგალითის მიმცემი. ამიტომაა მნიშვნელოვანია, რომ იყვნენ თანმიმდევრული და არ ეწინააღმდეგებოდნენ საკუთარ წესებს. სურთ თუ არა ეს, ბავშვობაში, ადრეულ მოზარდობაში ბავშვები ადვილად იღებენ მშობლების ჩვევებსა და ქცევებს.

უსამართლობაა შვილთან ჩხუბი იმის გამო, რომ „ის მუდმივად ზის ტელეფონში”, როდესაც დედა და მამა თავად არ იშორებენ სმარტფონებს, თუნდაც საუზმისა და სეირნობის დროს. თუ გსურთ, რომ თქვენმა შვილმა სმარტფონი გონივრულად გამოიყენოს, თავად იყავით მისთვის სამაგალითო.  იდეალურ შემთხვევაში, ციფრული ენის სასწავლებლად შეგიძლიათ ერთად შეიძინოთ მსგავსი ტელეფონები და ერთად ისწავლოთ მათი კომპეტენტურად გამოყენება.

სმარტფონი რომ გონივრულად გამოიყენოთ, უნდა იცოდეთ, როგორ შეიძლება ეს სასარგებლო აღმოჩნდეს ბავშვისთვის. ბავშვთა უმეტესობისთვის ტელეფონი, პირველ რიგში, სათამაშოსა და კომპაქტური კინოთეატრიის ფუნქციას ითავსებს, ამიტომ მრავალი მშობლის შიშიც გასაგებია. თუმცა მათ შეუძლიათ აუხსნან ბავშვებს, რომ სმარტფონის გამოყენებით შეიძლება ბევრი სასარგებლო რამ გაკეთდეს.

ვიდეოკავშირი – ბავშვთან ვიდეოურთიერთობის სწავლა აუცილებელია. ეს თქვენს სიმშვიდეს ნაწილობრივ მაინც უზრნველყოფს, თანაც ერთმანეთთან მიმოწერასაც სჯობს – უფრო მარტივია.

შემეცნებითი თამაშები – დიახ, გარდა Cut Rope-ის და Angry Birds-ისა, არსებობს ათასობით განვითარებადი და არანაკლებ საინტერესო პროგრამა. ვიქტორინები, ლოგიკური დავალებები, რთული სიმულატორები,  სტრატეგიები – თუ ტელეფონი „გითრევს“, მაშინ გონებრივი განვითარების სასარგებლოდ მაინც „ჩაითრიოს“ ბავშვი.

საგანმანათლებლო პროგრამები – სათამაშო და გასართობი გზით, შეგიძლიათ შეისწავლოთ არა მხოლოდ ენები, არამედ ყველაფერი დანარჩენიც: გეოგრაფია, ანატომია, ისტორია, მუსიკალური წიგნიერება და პროგრამირება. მართალია, სმარტფონებს იშვიათად გამოყენებენ საკლასო ოთახში, მაგრამ ეს მხოლოდ დროის საკითხია.

ფოტო და ვიდეო – ბავშვებს უყვართ ბლოგერები და სიამოვნებით უსმენენ მათ. თქვენ შეგიძლიათ გამოიყენოთ ისინი როგორც ინსპირაციისა და მოტივაციის წყარო („შენც შეგიძლია, იგივე გააკეთო!“). უბრალოდ, ასწავლეთ ბავშვს ფოტოგრაფიის საფუძვლები, კომპოზიციები და ვიდეოგადაღება.

საგანმანათლებლო ვიდეო – უცნაური ვიდეოებისა და მულტფილმების გარდა, YouTube სავსეა დოკუმენტური ფილმებით სხვადასხვა თემაზე, პოპულარული სამეცნიერო ვიდეოთი, როგორც ადგილობრივი, ისე უცხოელი ბლოგერებისგან, ასევე ლექციებით მოზრდილთათვის.