ჩვენს სკოლებსა და სასწავლო დაწესებულებებში არცთუ იშვიათია შემთხვევები, როდესაც ბავშვებს მეტყველების პრობლემები აქვთ, მაგრამ არასათანადო ინფორმირებულობის გამო სხვადასხვა იარლიყის მსხვერპლნი ხდებიან.  გყოლიათ მოსწავლე, რომელსაც ესმის, მაგრამ ვერ იგებს, ვერ ხვდება, რაზე ესაუბრებიან, იქცევა არასათანადოდ და უყურადღებოდ,  არ ასრულებს მიმართულ მითითებებს, სიტყვიერ ინსტრუქციას, არ რეაგირებს ხმის ტონის ცვლილებაზე, ვერ ეგუება თანატოლებს, იპყრობს შიში და სიმორცხვე?

თუკი ასეა, შესაძლოა, საქმე  რეცეპტული ანუ იმპრესიული  მეტყველების   დარღვევასთან გვქონდეს. როგორც წესი, იმპრესიულ ანუ რეცეპტულ მეტყველებას მიმართული მეტყველების  აღქმა–გაგებას უწოდებენ. ამ დროს ფიზიკური სმენა ნორმაშია. დარღვეულია სხვის მიერ მიმართული საუბრის აღქმა-გაგება. ფიზიკურად ადამიანს ესმის, მაგრამ ვერ იგებს სიტყვის, წინადადების აზრს, შინაარსს, ვერ ვხდება რაზე ესაუბრებიან, არ ესმის მნიშვნელობა. ბავშვი არ ასრულებს მიცემულ მითითებას, სიტყვიერ ინსტრუქციას, არ რეაგირებს ხმის ტონის ცვლილებაზე. ამ დროს აგრეთვე ხშირია:

• თანმხლები სოციალური, ემოციური და ქცევითი დარღვევები;
• ჰიპერაქტივობა, უყურადღებობა, სოციალური შეუგუებლობა სამყაროსთან და თანატოლებთან;
• თვითიზოლაცია, შიში, შფოთვა, სიმორცხვე.

   იმპრესიული მეტყველების დარღვევის მიზეზებად მოიაზრებენ:

• ფონემატიური სმენის დარღვევას _ ჟღერადობით მსგავსი ფონემების (ბ ფ პ ; დ თ ტ) გარჩევა;
• ხანმოკლე სმენით მეხსიერებას _ გრძელი გამონათქვამების გაგების სირთულე;
• სემანტიკურ პრობლემას _ სიტყვის მნიშვნელობის, სიტყვის გადატანითი მნიშვნელობის გაგების სირთულე (ხუმრობის, ფრაზების გაგება);
• პრაგმატულ სირთულეს _ სიტუაცის შესაბამისად სხვისი მინიშნების გაგება. გაძნელებულია ჟესტების, მიმიკის, არავერბალური მანიშნებლის მიხვედრა-გამოყენება;

გარდა ამისა, დარღვევათა ტიპი მოიცავს მეტყველების შერეულ დარღვევას, რომელიც, თავის მხრივ, აერთიანებს  როგორც ექსპრესიული, ისე იმპრესიული მეტყველების პრობლემებს. ყველა ამ შემთხვევაში ირღვევა გარემოსთან ენის საშუალებით კომუნიკაცია, რაც შემდგომში ხელს უშლის სასწავლო პროცესში სრულყოფილ ჩართვას, წერა-კითხვის, თხრობის, მათემატიკურ სიძნელეებს, ამიტომაც ხშირია ქცევის დარღვევებიც.

მიჩნეულია, რომ მეტყველების  დარღვევას იწვევს ისეთი ფაქტორები, რომლებიც, იმთავითვე მუცლადყოფნის (პრენატალურ), მშობიარობის (პერინატალური) და  მშობიარობის შემდგომ 3 წლამდე (პოსტნატალურ) კრიტიკულ პერიოდს მოიცავს. ამ პერიოდებში გარკვეული მნიშვნელობა  შეიძლება მიენიჭოს ყველაფერს: გადატანილ ინფექციებს, მოწამვლას, დედის ასაკს, სისხლის ჯგუფის შეუთავსებლობას, კვების ნაკლოვანებას, ტოქსიკოზს, ალკოჰოლისა თუ ნარკოტიკის მოხმარებას, დაბინძურებულ გარემოს, გადატანილ ასფიქსიას და სამშობიარო ტრავმას, გართულებულ მშობიარობას, ვიწრო მენჯს, სწრაფ მშობიარობას, ჭიპლარის შემოხვევას, ტრავმებს, ინფექციებს (წითურა, წითელა, ყივანახველა), მენინგიტსა და ენცეფალიტს (თავის ტვინის ანთებას), ყურის ინფექციებსა თუ ვირუსებს. ასევე:

• გარემოს დეპრივაცია/[1];
• სოციალური ფაქტორი; სტრესი.

განირჩევა ორგანული მეტყველების ისეთი ტიპის დარღვევები, როდესაც ბავშვის მეტყველების განვითარება მნიშვნელოვნად ჩამორჩება ასაკს. ესენია:

• მოტორული ალალია ანუ ექსპრესიული ტიპის განვითარების დისფაზია, რომელიც გამოწვეულია თავის ტვინის ორგანული დაზიანებით მუცლადყოფნის, მშობიარობის ან დაბადებიდან ადრეულ ასაკში სხვადასხვა მავნე აგენტთა ზემოქმედების შედეგად. კერძოდ, ბროკას ცენტრი, რომელიც წარმოთქმას ახორციელებს.  ამ დროს შენარჩუნებულია მიმართული მეტყველების გაგების უნარი ანუ იმპრესიული მხარე, მაგრამ ექსპრესიული მეტყველება მკვეთრად დაზიანებულია და ბავშვს ძირითადად არ შეუძლია სიტყვის, ფრაზების წარმოთქმა, საუბარი.
• სენსორული ალალია ანუ რეცეპტული ტიპის განვითარების დისფაზია გამოწვეულია თავის ტვინის ორგანული დაზიანებით მუცლადყოფნის, მშობიარობის ან დაბადებიდან ადრეულ ასაკში.Aამ დროს ვერნიკეს ცენტრი ზიანდება ძირითადად და მკვეთრად განუვითარებელია მიმართული მეტყველების აღქმა-გაგება, გააზრება, სემანტიკური მხარე, ხმის ტემბრის ცვლილების აღქმა და რეაგირება. შემდგომში გრამატიკული სტრუქტურების გაგების უუნარობა.
• მოტორული აფაზია ანუ ექსპრესიული ტიპის განვითარების აფაზია,  სენსორული აფაზია ანუ რეცეპტული ტიპის განვითარების დისფაზიაა,  რომელიც აღმოცენდება თავის ტვინის დაზიანებით (სისხლჩაქცევა, ინსულტი) და ამ დროს გაძნელებულია სხვისი მომართული საუბრის აღქმა-გაგება. ძალიან გართულებულია ნასწავლის გახსენება-აღდგნაზე მუშაობა და დიდ დროს საჭიროებს. უნდა შეინიშნოს, რომ ბავშვთა აფაზია განსხვავდება მოზრდილთა აფაზიისგან მეტყველების დარღვევის სიმპტომებით, მეტყველების აღდგენის ტემპით.
• სენსორული აფაზია ანუ რეცეპტული ტიპის განვითარების აფაზია (ლკს, ანუ ლანდაუ–კლეფნერის სინდრომი), რომლის ძირითადი ნიშნებია: ეპილეფსიური გულყრები, ქცევითი აშლილობა (ჰიპერაქტივობა, იმპულსურობა, ოპოზიციური ქცევა), მწირი ზეპირი მეტყველება და აქვე გვხვდება წერითი და მათემატიკური დარღვევებიც, არავერბალური ინტელექტი კარგადაა შენახული, უჭირთ სიტყვის მოძებნა და ექსპრესიული მეტყველება. ქალა–ტვინის ტრავმით გამოწვეული მეტყველების დარღვევის დროს ბავშვთა აფაზიისას დაქვეითებულია ვერბალური მხარე, მსჯელობის დეფიციტი  ამბის მოყოლისას, იდიომატური გამოთქმების გაგება და გამოყენება, უქვეითდებათ მეტყველების უნარი. თუ ადრეულ ასაკში მიიღეს ქალა-ტვინის ტრავმა, ხანგრძლივ პერიოდში უქვეითდებათ მიმართული კომუნიკაციის უნარი ანუ უჭირთ ინსტრუქციის შესაფერისი დასკვნის გამოტანა; უქვეითდებათ მეტყველებასთან დაკავშირებული აკადემიური უნარები, უჭირთ ლექსიკური მარაგის აღდგენა ასაკის დონეზე. უკანა ფოსოს სიმსივნეებთან თანმხლები მეტყველების დარღვევისას ბავშვებში ვლინდება შეძენილი მეტყველების უნარის სწრაფი, პროგრესირებადი დაქვეითება, თვალის მოძრაობების დარღვევა და სხვ.

მეტყველების დარღვევისას ძალიან გავრცელებულია ბგერათწარმოთქმის  დარღვევები, როგორიცაა:

დისლალია ბგერათწარმოთქმის დარღვევა, რომლის დროსაც შენარჩუნებულია ნორმალური სმენა და სამეტყველო აპარატის მოქმედება. დისლალიას ახასიათებს: მეტყველების გვიან დაწყება, ფონემატიური სმენის დაქვეითება, არასასურველი სოციალური გარემო და სოციალური კონტაქტის შეზღუდვა, როცა მშობელი უწონებს არასწორად წარმოთქმას ბგერებისა და სიტყვების “ენის მოჩლექა”. დარღვეული ბგერების რაოდენობის მიხედვით დისლალიის ორი სახეს განასხვავებენ: მარტივ დისლალიას (დარღვეულია 1-დან 4 ბგერის წარმოთქმა)  და რთულ დისლალიას (დარღვეულია 5 ან მეტი ბგერის წარმოთქმა).   ბგერათწარმოთქმის დარღვევების აღსანიშნავად გამოიყენება საერთაშორისო ტერმინები: როტაციზმი _ რ ბგერის დარღვევა,        ლამბდაციზმი _ ლ  ბგერის  დარღვევა, კაპაციზმი _ კ  ბგერის დარღვევა, გამაციზმი _ გ  ბგერის დარღვევა, ხიტიზმი _ ხ  ბგერის დარღვევა, სიგმატიზმი _  სისინა (სზძცწ)  და შიშინა ბგერების გარღვევა (შჟ ჯჩჭ).

ბგერაწარმოთქმის ასევე გავრცელებული სახეა რინოლალია, რომლის დროსაც თანმხლებია ხმის ტემბრის დარღვევაც. ის წარმოიშობა სამეტყველო აპარატის ანატომიურ_ფიზიოლოგიერი დარღვევის შედეგად.  დისლალიისაგან ხმის ცხვირისმიერი ტემბრით განსხვავდება. დიზართრია კი ბგერათა მკვეთრად გამოთქმის დარღვევაა, რომელიც გამოწვეულია ცენტრალურ-ნერვული სისტემის ორგანული დაზიანებით და თანმხლებია ბავშვთა ცერებრალური დამბლისას. ამ დროს ღეჭვის და ყლაპვის უნარი ან სუსტია, ან საერთოდ არ აქვთ; ხმა სუსტია და ყრუ, ტემბრი შეცვლილი, მეტყველება შენელებულია. ზოგჯერ ბავშვის სახე მიმიკის გარეშეა, უმოძრაოა. თვალისა და წარბების მოძრაობა, მოტორიკა დაზიანებულია, წარმოთქმა – ძნელად გასაგები. დიზართრიის ყველაზე მძიმე ფორმაა ანართრია, როდესაც  შეუძლებელია მეტყველების გაგება საერთოდ. ბავშვის საუბარს თვითონ მშობლებიც ვერ იგებენ.

ხმის ტემბრის დარღვევებში განირჩევა: აფონია – ხმის სრული უქონლობა, გამოწვეულია სახმო აპარატის არასრულფასოვნებით და დაზიანებით; დისფონია   ხმის ტემბრის, სიმაღლისა და სიძლიერის დარღვევაა, რომელიც შეიძლება წარმოიშვას ცენტრალური ნერვული და პერიფერიული სისტემების ბგერათწარმომქმნელი აპარატის ორგანული ან ფუნქციური დაზიანებით. ის წარმოიშობა ბავშვის განვითარების სხვადასხვა ეტაპზე.  ეს დარღვევა შეიძლება იყოს იზოლირებულად ან იყოს თანმხლები მეტყველების რომელიმე დარღვევისა.

მეტყველების დარღვევებს განეკუთვნება:

მეტყველების ტემპის დარღვევები: ბრადილალია – შენელება; ტაქილალია –პათოლოგიური სისწრაფე, რომელსაც ხშირად თან ერთვის პოლტერნი ანუ უმიზეზო პაუზები, წაბორძიკება.

• უწესრიგო მეტყველება:
• ელექტიური მუტიზმი დამოკიდებულია ბავშვის ემოციურ განწყობაზე.  გარკვეულ პირობებში ბავშვი მეტყველების ფლობის საკმაოდ კარგ უნარს ავლენს, ზოგ  სიტუაციაში კი საერთოდ წყვეტს საუბარს. ბავშვი საუბრობს კარგად ოჯახის წევრებთან, მაგრამ არ საუბრობს სკოლაში, კლასელებთან, პედაგოგებთან და უცხო ადამიანებთან. ელექტიური მუტიზმი იწვევს სირთულეებს სოციალური კონტაქტის დამყარებისას. იგი ცუდად მოქმედებს სასწავლო პროცესზე; აკადემიურ მიღწევებზე; ყოველდღიური ცხოვრების აქტივობებზე. დარღვევა ხშირია ბავშვის ადრეულ ასაკში. ის გოგონებსა და ვაჟებში ერთნაირი სიხშირით ვლინდება და თანხვედრია ისეთ პიროვნულ თავისებურებებთან, როგორიცაა სოციალური შფოთვა, გარიყულობა, სენსიტიურობა ან ნეგატივიზმი.
• მეტყველების ტემპისა და რიტმული ორგანიზაციის დარღვევა – ენაბორძიკობა განპირობებულია სამეტყველო აპარატის კრუნჩხვითი მდგომარეობით.  ამ დროს არ ირღვევა მთლიანად კომუნიკაციის პროცესი, მაგრამ გაძნელებულია ზოგიერთი ბგერის გამოთქმა, ბგერების, მარცვლების ან სიტყვების გამეორება, წამოძახილი, შეფერხება  მეტყველებისას, ჩუმი ან შესამჩნევი პაუზები, სხვა სიტყვის ჩანაცვლება პრობლემური სიტყვის მაგივრად, დაძაბულობა. ეს კი არღვევს მეტყველების რითმულ, რწყმულ მიმდინარეობას. ასევე ახლავს  სახისა და სხეულის სხვა ნაწილების ასოცირებული მოძრაობები. ენაბორძიკობა უნდა გამოიყოს უწესრიგო მეტყველებისგან და ტიკებისგან. ენაბორძიკობის  ფსიქიკურ და სოციალურ მიზეზებად განიხილება: თვით ენაბორძიკობის მქონე ადამიანის ნევროპათიური თავისებურებები, ხანგრძლივი ფსიქიკური ტრავმები, ხანმოკლე ერთჯერადი ფსიქიკური ტრავმა (შიში), ღამის შიშები, ენურეზი, ემოციური დაძაბვა, უარყოფითი ემოციები, გაძლიერებული გაღიზიანებადობა, გადაჭარბებული სიხარული, მიბაძვა მშობელთა სწრაფ მეტყველებაზე, არასწორი სუნთქვა საუბრისას, უმცროსი ასაკის ბავშვის სამეტყველო მასალით დატვირთვა, პოლიგლოსია ანუ ადრეულ ასაკში რამდენიმე ენის ერთდროულად შესწავლა, ცაციობასთან ბრძოლა და ხშირი შენიშვნები, ზოგჯერ მემკვიდრულობაც,  ბავშვის ზედმეტი განებივრება; ანატომიურ-ფიზიოლოგიური მიზეზები – ფიზიკური დაავადებები, ტრავმები მუცლდყოფნისას ან მშობიარობისას  ასფიქსია, ტვინის შერყევა და ტვინის ორგანული დაზიანება, როცა ზიანდება მოძრაობის განმახორციელებელი ქერქქვეშა მექანიზმები, ნერვული სისტემის გადაღლა-გამოფიტვა, ინფექციური და  სხვა დაავადებები (ყივანახველა, წითელა, ტიფი, რაქიტი, ნივთიერებათა ცვლის დარღვევა). არსებობს ენაბორძიკობის მსუბუქი, საშუალო, რთული და სხვ.[2]  ფორმები.

მეტყველების განვითარებას შემდეგ თავისებურებებს უკავშირებენ: ბავშვი შეიძლება საერთოდ ვერ საუბრობდეს, შეიძლება შეეძლოს საუბარი, მაგრამ არ საუბრობდეს თანატოლებთან, პედაგოგებთან. ერჩივნოს ისაუბროს სახლში და ახლობლებთან, კომუნიკაციისთვის შეიძლება იყენებდეს სტანდარტულ ფრაზებს. შეიძლება ჰქონდეს სიტყვათა გარკვეული მარაგი, მაგრამ საუბარი მაინც არ იყოს პროდუქტიული;  საუბრისას  ყოყმანობდეს, საუბრისას შეიძლება ურევდეს წინადადებაში სიტყვებს,  სიტყვაში მარცვლებს და არ შეეძლოს გარითმვა, შეიძლება ჰყვებოდეს გაკვეთილს ან მომხდარ ამბავს, მაგრამ ვერ იცავდეს თანამიმდევრობას და მოყოლისას გადადიოდეს ერთი სიტუაციიდან მეორეზე, მოყოლისას იყენებდეს დაუმთავრებელ წინადადებებს, ბურდღუნებდეს, საუბრობდეს გაუგებრად ან ჩუმად, შეიძლება საუბრობდეს კონტექსტის შეუსაბამოდ. საუბრობდეს მარტო იმაზე, რაც თვითონ სურს და აინტერესებს, არ ითვალისწინებდეს მოსაუბრის აზრს, არ უწევდეს ანგარიშს მას, შეიძლება ჰქონდეს უცნაური ან არაადეკვატური კომენტარები გაკვეთილზე; იწევდეს ხელს და ვერ პასუხობდეს; უჭირდეს სიტყვების პოვნა; იყოს დაძაბული გაკვეთილსა და სხვა სიტუაციაში და დაძაბული უსმენდეს მოსაუბრეს და გაფაციცებით ადევნებდეს თვალს.

როგორ უნდა შეფასდეს მეტყველების  დარღვევის მქონე მოსწავლე?

• მოსწავლეზე დაკვირვება უნდა მიმდინარეობდეს როგორც არაფორმალურ, აგრეთვე ფორმალურ სიტუაციაში სპეციალური პედაგოგის, კლასის პედაგოგების, ახლობლების მხრიდან;
• სასურველია ინფორმაციის მოპოვება წინასწარ მშობელთან გასაუბრებით, ანამნეზის (სამედიცინო ისტორიის) გაცნობა;
• მშობლის მხრიდან ლოგოპედიური კითხვარის შევსება მოსწავლის შესახებ ინფორმაციის მიღებისათვის;
• მეტყველების პრობლემის შეფასება, უმჯობესია, მოხდეს მულტიდისციპლინარული გუნდის მიერ მოსწავლის მთლიანობაში შესწავლისათვის;
• მეტყველების თერაპევტის მხრიდან მეტყველების სამივე კომპონენტის (ლექსიკის, გრამატიკის, ფონეტიკის, ფონემატიური სმენის) მთლიანი,  ზუსტი შემოწმება  სხვადასხვა რესურსისა და სტრატეგიის გამოყენებით;
• ძლიერ მხარეზე დაყრდნობით განვითარებასა და მეტყველებაში აღმოჩენილი სიძნელეების დროული იდენტიფიკაცია და სპეციალისტების დახმარება;
• მშობელთან შეთანხმებით, მულტიდისციპლინარულ გუნდთან, ექიმთან და სპეციალურ და საგნის პედაგოგებთან ერთად მოსწავლის განმავითარებელი სტრატებიების შემუშავება, რესურსის, მომსახურების განსაზღვრა, თვითშეფასების ფორმატების მომზადება, რაც გაიწერება ინდივიდუალურ სასწავლო გეგმაში, რომელიც ეფუძნება ეროვნულ სასწავლო გეგმას (კურიკულუმს);
• შეფასების მიზანია, მოსწავლის საერთო მდგომარეობის გაუმჯობესება და მეტყველებაში აღმოჩენილი დარღვევის გამოსწორება ინდივიდუალური შესაძლებლობიდან გამომდინარე და ინკლუზიურ პროცესში უკეთ ჩართვისა და სოციალიზაციის ხელშეწყობა.

სწავლების სტრატეგიები:

• აუცილებელია კლასში მოსწავლისთვის სასურველი სასწავლო გარემოს შექმნა;
• მრავალმხრივი კომუნიკაციის დამყარების ხელშეწყობა გაკვეთილებსა და სხვადასხვა სიტუაციებში თანატოლებთან და უფროსებთან ურთიერთობისას. მოსწავლის სურვილებისა და ინტერესების გამოხატვის თავისუფალი შესაძლებლობა და პატივისცემა პედაგოგთა და ახლობელთა მხრიდან;
• აუცილებელია პედაგოგი იყოს აქტიური და ყურადღებიანი მსმენელი;
• ისაუბროს მოსწავლესთან გასაგებად, ექსპრესიულად, ნორმალური ხმის ტემბრის, ინტონაციებისა და ტემპის გამოყენებით;
• საუბრისას არ გამორჩეს პედაგოგს მოსწავლის არავერბალური კომუნიკაციის გამომხატველი დეტალები: მოსწავლის გამოხედვა, მიმიკა, მხრის აჩეჩვა, თითით მინიშნება რაიმეზე ან სიტყვით რაიმეს გადმოცემა. Aამის შეუმჩნევლობამ პედაგოგის მხრიდან შეიძლება გამოიწვიოს მოსწავლის საკუთარ თავში  ჩაკეტვა ან უწესო ქცევა;
• საჭიროა პედაგოგმა საუბარი შეზღუდოს და მისცეს საშუალება მოსწავლეს, აზრის გამოხატვის, საუბრის დაწყების;
• პედაგოგმა გაკვეთილზე სწორად დასვას კითხვები  აქტოვობიდან გამომდინარე და არ გამოიყენოს ვრცელი ფრაზები ან რთულად გასაგები კითხვითი სიტყვები;
• შეამოწმოს მიწოდებული ინფორმაციის აღქმა მოსწავლის მხრიდან უკუკავშირის გამოყენებით;
• მოაწყოს ჯგუფური მსჯელობები კლასში და ეცადოს, ჩართოს მასში მეტყველების დარღვევის მქონე მოსწავლე;
• დააკვირდეს, როგორ ერთვება კლასში კომუნიკაციის კუთხით, სხვების საუბრებში, საგაკვეთილო სისტემაში მეტყველების დარღვევის მქონე მოსწავლე;
• დააკვირდეს, ამჟღავნებს თუ არა მოსწავლე ინიციატივას საუბრის დაწყებისას; თუ იცავს რიგითობას; რამდენ წუთს შეუძლია თემის ირგვლივ საუბარი და როგორ; პასუხობს თუ არა ადეკვატურად დასმულ კითხვას და როგორია ლექსიკურ-გრამატიკული წყობა სიტყვების, ბგერების, წინადადებების წარმოთქმა, ხმის ტემბრი და საუბრის რითმი;
• კომუნიკაციის სტიმულირებისათვის სასურველია, პედაგოგმა  ბავშვის პასუხი განავრცოს უფრო გრძელი ფრაზით;
• საჭიროა, გამოიყენოს პარალელური საუბრები. ესმოსწავლეს გარემოსთან ურთიერთობის სხვადასხვა სტილს უვითარებს;
• საჭიროა, გამოიყენოს სიტყვიერი, ვიზუალური ან ჟესტური მინიშნებები მოსწავლეებთან ურთიერთობისას, აქტივობის დაწყებისას.

ასეთი მიდგომა დაეხმარება მეტყველების დარღვევის მქონე მოსწავლეს განუვითარდეს კომუნიკაციის უნარ-ჩვევები და უკეთ ჩაერთოს საგაკვეთილო პროცესში; დაამყაროს ურთიერთობა თანატოლებთან, პედაგოგებთან და სხვებთან.

M

მეტყველების დარღვევებისას  განმავითარებელი აქტივობები

სპეციალურ ლიტერატურაში მითითებულია სხვადასხვა ტიპის ვარჯიშები და აქტივობები. ესენია: 1. სამეტყველო ორგანოთა ვარჯიშები: ა) ღეჭვის იმიტაცია ტუჩებისა და ყბების მოძრაობით; ბ) ტუჩების წინ წამოწევა, ორივე ტუჩის ერთმანეთზე დადება და გაღიმება, ტუჩების ისე გაწევა, რომ კბილები ჩანდეს, მონაცვლეობით ტუჩის პოზის შეცვლა _ ხან გაღიმება, ხან გაბრაზება, მოკუმული ტუჩების გაწევა ხან მარჯვნივ, ხან მარცხნივ. გ) ყბის ვარჯიში – პირის გაღება და დახურვა (5-6 ჯერ), ოდნავ გაღებული პირით ქვედა ყბის მოძრაობა მარჯვნივ და მარცხნივ, ენის ვარჯიში – ენის გამოყოფა გარეთ სწორად და მოძრაობა მრჯვნივ და მარცხნივ; ენის წვერის მიტანა ცხვირთან და ჩატანა ნიკაპთან; ენით ტუჩების მოლოკვა წრიულად; ენით წრიული მოძრაობით კბილების დათვლა; ენით შეხება ზედა და ქვედა კბილებთან; ენის მიდება რბილ სასაზე და უკან გატანა; ენის წვერის გარეთ გამოტანა; ენით ‘კოვზის” გაკეთება; ფრუტუნის იმიტაცია ე) კბილების ვარჯიში – კბილების ერთმანეთთან მიტანა და ზედ დადება; კბილების “დაკრეჭილ” მდგობარეობაში გაჩერება; ქვედა კბილებით ზედა კბილების დაჭერა.

2. სუნთქვის მოსაწესრიგებელი ვარჯიშები – შებერვა ხელის გულზე, ბამბაზე, ქაღალდზე, წყალზე და სხვა.

თამაშები: „ქარი“, “შემოდგომა” _ სხვადასხვა ფერის დაჭრილი ქაღალდები ფოთლების მაგივრად და ქარის დაბერვა.  ბავშვი უბერავს ფოთლებს; “საპნის ბუშტი” _ ბავშვი უბერავს საპნის ბუშტებს. “ტალღები” _ ნახევრად სავსე ჭიქაში ჩასხმულ წყალს უბერავს მოსწავლე. შემდეგ კი საწრუპით  უბერავს; “ქარბორბალა” _ ჯოხზე  გავაკეთებთ ქაღალდის ბორბალს და ბავშვი უბერავს.

3. ცხოველთა და ფრინველთა იმიტაციები (ხმაძახილები, ხმამიბაძვები) – ძაღლის ყეფა; კატის კნავილი; ძროხის ზმუილი; თხის კიკინი; ბაყაყის ყიყინი; ბატის სისინი; კრუხის კაკანი, ღორის ღრუტუნი; ჩიტის ჭიკჭიკი.
4. თითოეული ბგერის წარმოთქმა-განსახიერება მოქმედებით. მაგ,: შ-ს წარმოთქმისას ხელით ქარის განსახიერება, ჯ ბგერის წარმოთქმისას ხელით ნაჯახის მოძრაობის გაკეთება; რ ბგერის წარმოთქმისას ხელით ბორბლის დატრილების იმიტაცია.
5. ფონემატიური სმენა – ვასმენინებთ სხვადასხვა ხმას და უნდა გაარჩიოს, წარმოვთქვამთ ხმაძახილს და უნდა გაიმეოროს და მიუსადაგოს ცხოველს; ვარჩევთ ხმოვან ბგერებს მთლიან სიტყვაში; ვმუშაობთ მსგავს წარმოთქმაზე; ვასახელებთ კონკრეტულ ასოზე სიტყვებს ან პირიქით, მიცემულ სიტყვაში გამოჰყოფს პირველ ასოს; ვაძლევთ ისეთ სურათს, სადაც კონკრეტული ასო სიტყვის შუაშია; ჯერ ჩვენ ვუკრავთ ტაშს და ვეუბნებით გაიმეოროს; ვუსახელებთ სიტყვას, უნდა დამარცვლოს და იმდენჯერ ტაში დაუკრას.
6. ლოგოპედიური რიტმიკა _ მოძრაობისა და წარმოთქმის გავარჯიშება ერთდროულად და კოორდინირებული მოქმედების შესრულება; კონკეტულ ასოზე სამეტყველო ლექსის, ენის გასატეხის წარმოთქმა და გამოხატვა მოძრაობაში. მაგ: ლექსში კ ასო სადაც შეხვდება, იმ ადგილზე ტაში დაუკრას, ფეხი დააბაკუნოს, გადააწოდოს ბურთი გვერდზე მჯდომს. სხვადასხვა რითმული ლექსების წარმოთქმა ტემპის ცვლით.
7. სწავლება წამღერებით. ბევრისთვის ეს ყველაზე უფრო საყვარელი მეთოდია.
8. იდეებისა და გრძნობების გამოხატვაზე მუშაობა საუბრით – მოვაყოლოთ ოჯახზე, თავის საქმიანობაზე, საყვარელ თემაზე
9. 9. სურათის აღწერა; სურათებით პატარა მოთხრობის შედგენა.
10. დრამატული თამაშები.
11. განასახიერონ ზღაპრის გმირები თოჯინების გამოყენებით.
12. შემეცნებითი კონცეფციების დახასიათება _ მივცეთ ტომარაში ჩაყრილი საგნები. Mმოსწავლემ დაუნახავად ტომარაში რომელიმეს მოჰკიდოს ხელი და თქვას, თუ რა არის და როგორია. შემდეგ ამოიღოს და დაახასიათოს.
13. კითხვასა და თხრობაზე მუშაობა – მოჰყვეს წაკითხულ მოთხრობას; უპასუხოს კითხვებს; დაახასიათოს პერსონაჟები; დაასრულოს და განავრცოს მოთხრობა; გააკეთოს ანალიზი; ისაუბროს სხვადასხვა თემებზე განვლილი მასალის ირგვლივ.
14. წერითი მეტყველება – წერილობითი დავალებების შესრულება; ასოების, სიტყვების წინადადებების წერა; გადაწერა; კარნახით წერა. კითხვებზე წერილობით პასუხის გაცემა; მოთხრობის შინაარსის წერა. საკუთარი აზრის, სურვილის, მოსაყოლი დავალების წერილობით გადმოცემა სურვილის ან საჭიროების შემთხვევაში.

მეტყველების დარღვევის მქონე მოსწავლეებთან მუშაობისას უნდა გვახსოვდეს, რომ ექსპრესიული  მეტყველების დარღვევისას, თუ რეცეპტული ენა შენარჩუნებულია,  მოსწავლეს შეუძლია ჟესტების საშუალებით გამოხატოს აზრი, გვიჩვენოს ასო, სიტყვა და ა. შ.  ჟესტით შეუძლია გამოხატოს განწყობა, ემოცია მასთან მუშაობის პროცესში. ასევე უნდა გვახსოვდეს, რომ  ძირითადი და მნიშვნელოვანია  პედაგოგების, მულტიდისციპლინური გუნდის, მშობლების, თანაკლასელების, ახლობლების თბილი დამოკიდებულება, საგაკვეთილო მუშაობის სწორად წარმართვა. რესურსის, სავარჯიშოების, სტრატეგიების შერჩევა და ადეკვატურად განხორციელება დაეხმარება მოსწავლეს მეტყველებაში არსებული სიძნელეების დაძლევაში, სწავლასა და განვითარებაში, შრომით და საზოგადოებრივ საქმიანობაში უკეთ ჩართვაში. აუმაღლდება თვითშეფასება. ჩვენ კი ვიტოვებთ იმედს, რომ ეს  ინფორმაცია დაეხმარება როგორც მასწავლებლებს, ასევე მშობლებს და ენა-მეტყველების დარღვევის მქონე მოზარდთან  მოკონტაქტე  ნებისმიერ ადამიანს, ვინც ლიტერატურის სიმცირესა და დაბალ  საზიაროობას  უჩივის.

გამოყენებული ლიტერატურა: 

1. თ. გაგოშიძე, თ, ჭინჭარაული, ქ. ფილაური, მ. ბაგრატიონი “ინკლუზიური განათლების პრინციპები”.  Gგამომცემლობა “ ნეკერი” 2008.
2. თ. გაგოშიძე “ ბავშვის ფსიქიკური განვითარების დარღვევები”, 2007
3. ა. ლაღიძე, თ, პაჭკორია, მ. ბაგრატიონი “ინკლუზიური განათლება, გზამკვლევი მასწავლებლებისათვის.”
4. მ. ფუტკარაძე, ქ. ვაშაკიძე, “ლოგოპედია“,  თბილისი

[1]  დეპრივაცია განისაზღვრება, როგორც „ურთიერთობათა უკმარისობა“. ამ დროს ყალიბდება სტერეოტიპული მოძრაობები, მონოტონური თვითაგზნება, კლებულობს უფროსებთან ურთიერთობის მოთხოვნილება. მძიმე შემთხვევაში კი ბავშვი საერთოდ ,,გარიყულია“ გარემოდან. ასეთი მდგომარეობა გამოიხატება ტერმინით  ,,რესიგნაცია“, რაც ნიშნავს გაუცხოებას.

[2] მსუბუქი ენაბორძიკობა მჟღავნდება მხოლოდ აგზნებულ მდგომარეობაში ან რაიმე აზრის სწრაფად გამოხატვის სურვილისას. Aმისი  დაძლევა შედარებით იოლია, რადგან ბავშვს არ რცხვენია თავისი ნაკლის.  საშუალო ხარისხის ენაბორძიკობისას ბავშვები მშვიდ და ნაცნობ სიტუაციაში საუბრობენ თავისუფლად და ნაკლი იშვიათად მჟღავნდება. ემოციურ მდგომარეობაში კი თავს იჩენს შესამჩნევი ენაბორძიკობა. მძიმე ხარისხის ენაბორძიკობისას ბავშვები მეტყველების პროცესს თან აყოლებენ მოძრაობსაც.  მუდმივი ენაბორძიკობისას მუდმივად მჟღავნდება მეტყველებისას სხვადასხვა ფორმაში და სიტუაციაში. ტალღისებური ენაბორძიკობა ხან ძლიერდება, ხან სუსტდება, მაგრამ არ ქრება.  რეციდიული ენაბო რ ძიკო ბისას ბავშვი გარკვეული დროის პერიოდში, დიდი ხნის განმავლობაში საუბრობს კარგად და თავისუფლად, შემდეგ კი ისევ ეწყება ენაბორძიკობა ე. ი. ადგილი აქვს რეციდივს.

ადამიანის ცხოვრების გზა სავსეა დაბრკოლებებით, გამარჯვებებითა და დამარცხებებით. ხშირია შემთხვევა, როცა საქმეში ხელმოცარულ ადამიანს მისი გაგრძელების სურვილი და მოტივაცია აღარ რჩება, სურვილი გადაულახავ ბარიერად, ხოლო აისბერგივით უეცრად აღმართული პრობლემა წარუმატებლობის გარანტად იქცევა. ადამიანი ყოველ განუხორციელებელ მიზანს დამარცხებად აღიქვამს, რაც საკუთარი ძალებისა და შესაძლებლობების რწმენას აკარგვინებს.

თუ როგორ აღმოვაჩინოთ საკუთარი მიძინებული შესაძლებლობები, როგორ ვმართოთ რთულ სიტუაციებში ჩვენი შინაგანი ძალები, როგორ გადავეჩვიოთ არასასურველ ჩვევებს, რა სტრატეგიები არსებობს წარმატების მისაღწევად, ამ პრობლემების მოგვარების გზებს გვთავაზობს ნეიროლინგვისტური პროგრამირება, თავისი პრაქტიკული ფსიქოლოგიით, რომლის პრინციპებით  მოქმედების შედეგი შეიძლება იყოს უკუკავშირი და არა მარცხი. ნეიროლინგვისტური პროგრამირების მიხედვით სასურველი მიზნის მისაღწევი გზა ჩნდება კრიტიკული უკუკავშირისა და მიზნისაკენ მიმავალი მრავალი ალტერნატივიდან სწორი მიმართულების შერჩევის შედეგად. ყველაფერი ის, რაც ამ გზაზე პრობლემად, დაბრკოლებად და მარცხად ვლინდება, ბევრად ღირებული და დახმარებებით სავსე უკუკავშირებია. ისინი ადამიანისთვის ეფექტური მიმთითებლის როლს ასრულებს მომავალში მიზნის გონივრულ დროში მისაღწევად.

მეცნიერების ეს შედარებით ახალი დარგი, პრობლემებით სავსე ცხოვრებისეულ გზაზე, ერთერთი პრინციპის მიხედვით  მიგვითითებს– ,,როცა რაიმე არ გამოდის, მოსინჯე სხვაგვარად”, ,,Wenn etwas nicht funktioniert, probiere etwas anders” (4, 60) ნეიროლინგვისტური პროგრამირება ადამიანს ეხმარება ადრინდელი, არაეფექტური ქცევისა და მოსაზრების შეცნობასა და ეფექტურით შეცვლაში. როცა რომელიმე კონკრეტული  მიდგომა პრობლემის დაძლევაში ვერ გეხმარებათ, ეცადეთ მის შეცვლას.

ნეიროლინგვისტური პროგრამირების პრინციპი  თითოეული პრობლემისთვის ერთი  კონკრეტული გამოსავლის არსებობაზე მიუთითებს – თავისთავად არაფერი ხდება, შესაბამისად არც პრობლემა წარმოიშობა. ადამიანის ირგვლივ მიმდინარე მოვლენები, მისივე შინაგანი მსოფლხედვის ინტერპრეტაციით, პრობლემად ყალიბდება.  როცა ის თავის მენტალურ რუკაზე პრობლემასთან გასამკლავებლად შესაბამის ცოდნა–გამოცდილებას ვერ მოძებნის,  წინ აღმართული „ბარიერი“ მისთვის დაუძლეველ პრობლემად იქცევა. ნეიროლინგვისტური პროგრამირების დახმარებით შევძლებთ,  პრობლემები გადაუჭრელ საკითხად კი არ წარმოვიდგინოთ, არამედ, მოვსინჯოთ მათი მოგვარება. ნეიროლინგვისტიკური პროგრამირების მიხედვით, დაბრკოლების  არსებობის შემთხვევაში ჩვენი ქმედება უნდა იყოს არა პრობლემაზე, არამედ მიზანზე ორიენტირებული. თუ ამ პრინციპს საგანმანათლებლო სფეროში გადავიტანთ, უსიამოვნო სასწავლო პროცესი შესაძლებელია სასიამოვნო აქტივობად ვაქციოთ.

ადამიანები ერთმანეთისაგან ,,მენტალურ რუკაზე დატანილ’’ პრობლემათა დაძლევის ინდივიდუალური მიდგომებითაც განსხვავდებიან. შესაბამისად, მენტალური რუკა წარმოადგენს შინაგან, ფსიქიკურ გზამკვლევს, რომელიც ინდივიდის გაჩენის წუთიდან გარემოსთან დამოკიდებულების შედეგად იძენს მასშტაბებს და აფართოებს მოქმედების არეს.  ნეიროლინგვისტური პროგრამირების მიხედვით ინდივიდთა ის მენტალური რუკაა საუკეთესო, რომელზეც გამოცდილების ან ცოდნის მიღების შედეგად პრობლემათა მოგვარების არაერთი ალტერნატიული გზაა ასახული. ნეიროლინგვისტიკის გააზრება პედაგოგიკის სფეროში მოღვაწე ადამიანებს დაეხმარება ღრმად გაიაზრონ, თუ რაოდენ დიდი ღირებულება აქვს ექსპერიმენტული სწავლების კომპონენტსა და ამგვარი გაკვეთილის დაგეგმვის აუცილებლობას.

ჩვენს სასწავლო სივრცეში თუ ფართო საზოგადოებაში ხშირად გვხვდებიან მოვლენათა  განსხვავებული აღქმის უნარის მქონე ადამიანები, რომელთა გამოცდილებებიც სწორედ აღქმის სხვადასხვა ბუნებიდან გამომდინარე ხედვის, სმენის, შეგრძნებების, ყნოსვისა და გემოს მიხედვით სტრუქტურირდება. თითოეული მათგანის მიხედვით გამოცდილების ცვლილებამ შესაძლებელია აღქმის საერთო ეფექტზე დიდი ზეგავლენა იქონიოს. ამ შესაძლებლობას იყენებს ნიროლინგვისტური პროგრამირება ადამიანში სასიამოვნო მოგონებების გაძლიერების, ახალი გამოცდილების სასიამოვნოდ მიღებისა და არასასიამოვნო მოგონებების ნეიტრალიზებისა და გაუვნებელყოფისათვის. ამგვარი პრინციპი ღირებულია სასწავლო გარემოში, ისეთ მოსწავლეებთან სწავლა–სწავლების პროცესში, რომლებიც არასასიამოვნო მოვლენად აღიქვამენ სასწავლო პროცესს.

ნეიროლინგვისტური პროგრამირება საინტერესო ახსნას გვთავაზობს უარყოფითად შეფასებული ქცევის შესახებ, თუ ეს ქცევა უმძიმეს შედეგებს არ იწვევს. თუ სიტუაციას, რომელშიაც ქცევა ვითარდებოდა, პოზიტიური შედეგები ჰქონდა, მენტალურ რუკაზე ის ფასდება როგორც ხელსაყრელი გზა. თუ უარყოფითად შეფასებული ქცევის მიღმა შეიმჩნევა დადებითი განზრახვა, შესაძლებელია ახალი ქცევის განვითარება, რომელიც დადებითად შეფასდება. აღნიშნული პრინციპი წარმოადგენს მორალური განვითარების თეორიაში პოსტკონვენციონალური მორალური პრინციპის პრაქტიკულ ვერსიას, რომლის მიხედვითაც ადამიანი არღვევს კანონს ისევ უფრო მაღალი ადამიანური ღირებულებების დასაცავად. ნეიროლინგვისტური პროგრამირების ეს პრინციპი დაეხმარება პედაგოგებს, გააცნობიერონ, თუ რამდენად დიდი მნიშვნელობა ენიჭება თავიანთი აღსაზრდელების მხრიდან გარკვეული წესების სიღრმისეულ დასწავლას და როგორ დაეხმარება მათ მიღებული გამოცდილება მორალური, ზოგადადამიანური და ტოლერანტული ქცევების გამოვლენა–ფორმირებაში.

ყველა ის რესურსი, რაც ადამიანს სჭირდება გარემოსთან ინტერაქციისათვის, მის განკარგულებაშია და მოიცავს ხედვის, სმენის, შეგრძნების, ყნოსვისა და გემოს აღქმის ელემენტებს. მისთვის ხელმისაწვდომი აღქმის ბუნებიდან გამომდინარე იყენებს რესურსს შესაბამისი მახასიათებლით გარემოსთან ადაპტაციისა და სამყაროს აღქმისათვის. სასწავლო გარემოში აღნიშნული პრინციპი ითვალისწინებს აღსაზრდელთათვის მრავალფეროვანი სასწავლო მასალის მიწოდებას, რომ შეძლონ  უნარების სწორი შეფასება  და პრაქტიკულ ცხოვრებაში მართებულად რეალიზება.

ნეიროლინგვისტური პროგრამირების პრინციპები შესაძლებელს ხდის კუნთებზე განტვირთვის კონტროლით გრძნობებსა და ფიქრებზე დადებით ზემოქმედებას, რაც სასწავლო გარემოში სასიამოვნო ატმოსფეროს შექმნის შედეგად მიიღწევა.

ნეიროლინგვისტური პროგრამირების უმთავრეს პრინციპს წარმოადგენს ადამიანსა და მის კომუნიკაციურ პარტნიორს შორის განხორციელებული ჯანსაღი კომუნიკაცია. ის ამ მოვლენას ასე ხსნის: ა პიროვნება ამოძრავებს ტუჩებს საუბრის დროს, ხმის ტალღები ხვდება ბ პიროვნების ყურს. ისინი გარდაიქმნება ელექტრონულ სიგნალებად და ბ პიროვნების ტვინისკენ იგზავნება, რომლის რეაქციაც აუცილებელია ა პიროვნებისთვის. ა პიროვნებისთვის მნიშვნელოვანია ისეთი კომუნიკაცია, სადაც ბ პიროვნება მოქმედებს ა პიროვნების ნათქვამისა და სურვილის მიხედვით. ვინაიდან ასეთ შემთხვევაში გადამწყვეტი არ არის ის, რისაც მთქმელს სჯერა, არამედ ის, თუ როგორ მიიღებს ადრესატი და მიაღწევს თუ არა კონკრეტულ შედეგს. ამ მოცემულობის გამოყენება პროდუქტიულია პედაგოგთათვის, რათა სასწავლო მასალა აღსაზრდელებს კომუნიკაციის ამ პრინციპების დაცვით მიაწოდოს, რომ შედეგი თვალნათელი იყოს.

პრაქტიკული ფსიქოლოგიის ეს მიმართულება თანამედროვე მეცნიერებაში დიდ დახმარებას გაუწევს ნებისმიერ პედაგოგსა  თუ მოქალაქეს საკუთარი შესაძლებლობებისა თუ ემოციური ფონის სწორად მართვაში.

გამოყენებული ლიტერატურა:

1. ჯანაშია, ნ., იმედაძე ნ.,გორგოძე ს., განვითარებისა და სწავლების თეორიები. მასწავლებლის პროფესიული განვითრების ეროვნული ცენტრი, 2011
2. დიუი, ჯ., ჩემი პედაგოგიური მრწამსი –სკოლა და პროგრესი, ჟურნალი მასწავლებელი, 2014 წლის 06 ოქტომბერი
3. ბარბაქაძე, ც., აუდიალური და კინესთეტიკური არხები–მულტისემიოტიკური პრეზენტაციის უნარები, ჟურნალი მასწავლებელი, 2016 წლის 30 აგვისტო
4. Long, A., Schweppe, R., Praxisbuch NLP, Die eigene Kräfte aktivieren und sich auf Erfolg programmieren. Südwest-Verlag, 2013

ვფიქრობ, ძნელია მოიძებნოს მშობელი, რომელსაც სურვილი არა აქვს და არ ცდილობს, რომ აღზარდოს საკუთარი შვილი ჰარმონიულ, წარმატებულ ადამიანად, ისეთად, რომელიც შეძლებს საკუთარი პოტენციური შესაძლებლობების სრულად გამოვლენას და რეალიზებულ პიროვნებად ჩამოყალიბებას.

რა ცოდნა და გამოცდილება უნდა მივცეთ ბავშვს იმისათვის, რომ დავეხმაროთ მას მოემზადოს იმ სამყაროში ცხოვრებისთვის, რომელიც ყოველწლიურად სულ უფრო და უფრო რთული ხდება. როგორც წესი, მშობელთა უმრავლესობა დარწმუნებულია იმაში, რომ  წარმატების მისაღწევად მის შვილს კარგი განათლება ესაჭიროება, მან რაც შეიძლება მეტი უნდა იცოდეს, მეტი წიგნი უნდა ჰქონდეს წაკითხული, დიდი ინფორმაციის მატარებელი და თავისი ინტელექტუალური განვითარებით მაღალ დონეზე მდგომი უნდა იყოს. აღნიშნული მიზნების მისაღწევად მშობლები ძალას, ენერგიას და მცდელობას არ იშურებენ – არჩევენ საუკეთესო სკოლას, საუკეთესო პედაგოგებს, დამატებითი მეცადინეობებითაც საკმაოდ ტვირთავენ შვილს. თუმცა, საყურადღებოა ის ფაქტი, რომ მომავალი წარმატებისთვის საჭიროა ბავშვის არა მხოლოდ კოგნიტურ, ინტელექტუალურ განვითარებაზე ზრუნვა, არამედ ასევე, და შეიძლება უფრო მეტადაც მისი სოციალური და ემოციური განვითარების საკითხებით დაინტერესებაც. სხვა სიტყვებით, რომ ვთქვათ, მნიშვნელოვანია არა მხოლოდ გონებრივი განვითარების, არამედ ემოციური განვითარების კოეფიციენტის მაღალი მაჩვენებელი. თავისუფლად შეიძლება ითქვას, და ვფიქრობ, ამაში არაფერია გასაკვირი, რომ ადამიანის წარმატებულობა ჩვენს ეპოქაში უფრო მეტად არის დამოკიდებული ემოციური განვითარების კოეფიციენტზე, ვიდრე გონებრივი განვითარების კოეფიციენტზე. ადამიანი, რომელსაც არ შეუძლია საკუთარი ემოციების რეგულირება, არა აქვს როგორც საკუთარი, ასევე სხვა ადამიანების  ემოციების გაგების უნარი, გარშემომყოფთა რეაქციების სწორად შეფასების უნარი, შეუძლებელია ცხოვრებაში წარმატებული იყოს. საკუთარი და სხვა ადამიანის გრძნობების და ემოციების გაგების უნარზე პასუხისმგებელია ემოციური ინტელექტი.

ზოგადი განმარტებით, ემოციური ინტელექტი ეს არის საკუთარი და სხვა ადამიანების ემოციების გაგების და მართვის უნარი. ვფიქრობ, ეჭვს არ უნდა იწვევდეს ის ფაქტი, რომ ემოციური ინტელექტი 21-ე საუკუნის ადამიანის მთავარი უნარია, ამიტომ, მის განვითარებაზე ზრუნვა ბავშვში აუცილებელია უკვე საკმაოდ ადრეული ასაკიდანვე. პროფესიები ჩნდება და ქრება, ბევრი უნარ-ჩვევა დროთა განმავლობაში უსარგებლო ხდება, მაგრამ ისეთ ადამიანად ყოფნა, რომელიც კარგად ერკვევა, როგორც საკუთარ, ასევე სხვების გრძნობებში, ემოციებში, ყოველთვის აქტუალური იქნება. თანამოსაუბრის თანაგანცდის, მისი ქცევის მოტივების გაგების, მასთან შეთანხმების და გადაწყვეტილების მიღების უნარი სულ უფრო დიდ მნიშვნელობას იძენს. წარმატებული კარიერისთვის დღეს საკმარისი არ არის მაღალი ინტელექტის ქონა და ექსპერტობა საკუთარ სფეროში. აუცილებელია რაღაც უფრო მეტი, რაც დაკავშირებულია ადამიანის გრძნობებთან, ემოციებთან და რაც „ემოციური ინტელექტის“ სახელს ატარებს.

ემოციური ინტელექტის ძირითადი კომპონენტები:

• თვითცნობიერება – ადამიანის უნარი სწორად გაიგოს საკუთარი ემოციები, შეაფასოს საკუთარი სუსტი და ძლიერი მხარეები, განსაზღვროს მიზნები და ცხოვრებისეული ღირებულებები;
• თვითრეგულაცია – საკუთარი ემოციების კონტროლის და იმპულსების შეკავების უნარი;
• მოტივაცია – მიზნისკენ სწრაფვის უნარი მისი მიღწევის თავად ფაქტის გამო;
• ემპათია – იმ ემოციების გაგების უნარი, რომლებსაც განიცდიან გარშემომყოფები, ასევე გადაწყვეტილების მიღებისას სხვა ადამიანების გრძნობების გათვალისწინების და მათი თანაგანცდის უნარი;
• სოციალური უნარ-ჩვევები – ადამიანებთან ურთიერთობის და მათი ქცევის სასურველი მიმართულებით წარმართვის უნარი.

ემოციური ინტელექტი გვეხმარება განვსაზღვროთ, გავიგოთ, გამოვიყენოთ და ვმართოთ ჩვენი საკუთარი ემოციები სოციალურად მისაღები ფორმით, გარშემომყოფებთან დავამყაროთ ეფექტიანი კომუნიკაცია, პოზიტიური და ემოციურად ჯანსაღი ურთიერთობა, ადვილად გადავწყვიტოთ პრობლემები, თავიდან ავიცილოთ სტრესი და გამოვავლინოთ ემპათია სხვა ადამიანების მიმართ.

ადამიანი, რომელსაც არა აქვს საკუთარი და სხვა ადამიანების ემოციების და გრძნობების შეცნობის, გაგების უნარი, ცხოვრებაში დახუჭული თვალებით დადის. ადამიანი მიზანს მხოლოდ მაშინ აღწევს, როცა ნათლად ხედავს, თუ საით უნდა წავიდეს და ესმის რა ხდება მის გარშემო. სწორედ ამიტომ არის ასეთი მნიშვნელოვანი ბავშვებში ემოციური ინტელექტის აღზრდა. ემოციები ეს ისეთი რამ არის, რაც ადამიანებს ერთმანეთთან გვაკავშირებს. ბავშვის სოციალურ და ემოციურ აღზრდაზე ზრუნვა ისეთივე მნიშვნელოვანია, როგორც მისი ჯანსაღი კვებით უზრუნველყოფა. კარგად განვითარებული  ემოციური ინტელექტი მშობლებს ბავშვის აღზრდას უადვილებს. კარგი აღზრდა დამოკიდებულია პოზიტიურ და ეფექტიან ურთიერთობებზე, ემოციები კი მის განუყოფელ ნაწილს წარმოადგენს. გავითვალისწინოთ, რომ როდესაც ბავშვი საკუთარი ემოციების მართვით არის დაკავებული, ნაკლები ქცევითი პრობლემები აქვს. სწორედ ამიტომ აუცილებელია, რომ ბავშვებში ემოციური ინტელექტის განვითარებაზე უკვე ადრეული ასაკიდან ვიზრუნოთ.

რეკომენდაციები ბავშვებში ემოციური ინტელექტის განვითარების ხელშესაწყობად:

• ვაღიაროთ ბავშვის გრძნობები, ვაგრძნობინოთ, რომ ჩვენ გვესმის მისი, გვესმის, რომ ის დაბნეული, ნაწყენი და ნაღვლიანია. ნუ განვიკითხავთ ბავშვის ემოციებს, გრძნობებს, უბრალოდ შევიცნოთ, გავახმოვანოთ და ვაღიაროთ ისინი. ხადახან ეს არის მთელი დახმარება, რომელიც აუცილებელია ბავშვისთვის საკუთარ ემოციებთან გასამკლავებლად. ეს მას ასევე ასწავლის მსგავსი ემოციების და გრძნობების შეცნობას, როდესაც ისინი კვლავ შეხვდება;
• მივაწოდოთ ბავშვს ცალკეული ემოციების განმარტებები, ვუკარნახოთ სიტყვები, რომლებიც მას გრძნობების გარკვეულ სახელწოდებებთან დაკავშირებაში დაეხმარება. დავიწყოთ ისეთი მარტივი და ბავშვისთვის გასაგები გრძნობებით, როგორიცაა: სიხარული, სიბრაზე, ბედნიერება, წყენა და ა.შ. ბავშვის გაზრდასთან ერთად გადავიდეთ უფრო რთულ გრძნობებზე, მაგ. იმედგაცრუება, ფრუსტრაცია და ა.შ.;
• ნუ დავტოვებთ ბავშვს საკუთარ გრძნობებთან მარტო. მძიმე ემოციური განცდებით შეპყრობილი ბავშვისთვის გადამწყვეტი მნიშვნელობა აქვს მშობლების გვერდით ყოფნას, თანაგრძნობას და თანაგანცდას მათი მხრიდან;
• მხატვრული ლიტერატურის ერთობლივი კითხვით და ცალკეული ლიტერატურული პერსონაჟების გრძნობებზე და ემოციებზე საუბრით ჩვენ ასევე შევუწყობთ ხელს ბავშვში ემოციური ინტელექტის განვითარებას;
• როლური თამაშები ემოციური ინტელექტის განვითარების კარგი საშუალებაა. როდესაც ბავშვს უჭირს საკუთარ გრძნობებთან და ემოციებთან გამკლავება, სასურველია ის როლურ თამაშებში ჩავრთოთ. ეს მას დიდ დახმარებას გაუწევს და ემოციურ განვითარებაშიც დაეხმარება;
• შემოქმედებითი განვითარება და პრობლემების დამოუკიდებლად გადაჭრის უნარ-ჩვევების გამომუშავება ასევე მნიშვნელოვანი ხელშემწყობი იქნება ბავშვში ემოციური ინტელექტის განვითარებისთვის;
• ვიზრუნოთ ბავშვებში ემპათიის, თანაგანცდის უნარის განვითარებაზე. ცხოველებთან ურთიერთობა ემპათიის განვითარების საუკეთესო ხერხს წარმოადგენს. ბავშვებში არსებობს ბუნებრივი სიყვარული ცხოველების მიმართ, ისინი მათ ხშირად ადამიანურ თვისებებს მიაწერენ. შინაური ცხოველი შესაძლებლობას აძლევს ბავშვს დაუკვირდეს ქცევას, რომელსაც ის იყენებს თავისი მოთხოვნილებების გამოსახატად. ეს შესანიშნავი ხერხია ბავშვებისთვის ისწავლონ არავერბალური ურთიერთობების სიგნალებზე დაკვირვება და მათი გაგება;
• გავითვალისწინოთ, რომ ემოციური ინტელექტის ფორმირებაზე გავლენას ახდენს ისეთი პიროვნული თვისებების განვითარება, როგორიცაა ემოციური მდგრადობა, დადებითი დამოკიდებულება საკუთარ თავთან და ემპათია. ამდენად ბავშვში ამ თვისებების განვითარებით შეიძლება ავამაღლოთ მისი ემოციური ინტელექტის დონე;
• დავეხმაროთ ბავშვს შეიცნოს, გაანალიზოს თავისი გრძნობა, ემოცია. კი არ ჩაახშოს, ან უარყოს, არამედ შეიგრძნოს ის, მიხვდეს რატომ განიცდის ამ გრძნობას და ისწავლოს მისი გამოხატვა.

     დაბოლოს, გავითვალისწინოთ, რომ ემოციური ინტელექტის განვითარების მაღალი დონე საშუალებას მოგვცემს თავიდან ავიცილოთ ფსიქოლოგიური პრობლემები მომავალში. ამასთან, ნურც იმას დავივიწყებთ, რომ განვითარებული ემოციური ინტელექტი პირადი კეთილდღეობისა და წარმატების წინაპირობაა. ამდენად, სასურველია, რომ დღეს ნებისმიერი მშობელი ზრუნავდეს აღზარდოს არა მხოლოდ ჯანმრთელი და განათლებული ბავშვი, არამედ ემოციურად განვითარებულიც, ანუ ბედნიერი და პოტენციურად წარმატებული მომავალში.

(მოკლემეტრაჟიანი ანიმაციური ფილმის „ზღარბის“ მიხედვით)

იცნობთ პატარა ბიჭუნას, გამუდმებით, ლამის ყველგან და ყველასთან ზღარბებზე რომ საუბრობს? სტუდია GOBELINS–ის ანიმაციური ფილმის გმირზე მოგახსენებთ და წერილის წაკითხვამდე გთავაზობთ მის გაცნობას ოთხწუთნახევრიან ფილმში „ზღარბი:“

https://vimeo.com/276013718

„ზღარბები, ზღარბები, ზღარბები,“ – გაიძახის ბიჭუნა სკოლის ეზოში, სასადილოში, საპირფარეშოში, ხელსაბანთან,  ექიმთან ვიზიტზე, გაკვეთილზე. ყველა გაურბის: ბავშვები ემალებიან, უფროსები მოჩვენებითი ყურადღებით უსმენენ… ის მუდამ მარტოა, თუ არ ჩავთვლით თანაკლასელ გოგონას, რომელიც უსმენს, გულშემატკივრობს, არ შორდება, მაგრამ ბოლომდე გაყოლას ვერც ის ახერხებს („ბოლომდე“ არ მიესვლება).

„ზღარბის“ ნახვის შემდეგ, ისეთი გრძნობა გვეუფლება, თითქოს გვეცნობაო ეს პატარა ბიჭი (გამუდმებით, ლამის ყველგან და ყველასთან ზღარბებზე რომ საუბრობს), თითქოს ადრეც გვინახავს (მერე რა რომ დახატული და გამოგონილია). ვცდილობთ გავიხსენოთ, ვის გვაგონებს – მეზობლის ბავშვს, უბნელს თუ უბრალო შემხვედრს?.. დანამდვილებით ვიცით, რომ თვალი მოგვიკრავს ამ ჩაფიქრებული, აფორიაქებული გამოხედვისთვის, სასაუბროდ შემართულისთვის ყური მოგვირიდებია, მოუცლელობა მოგვიმიზეზებია, გავქცეულვართ, მიგვიტოვებია. შესაძლოა, ზღარბებზე არ საუბრობდა, მაგრამ  ერთსა და იმავეს გვიმტკიცებდა (რა იოლად გვავიწყდება უგულისყუროდ მოსმენილი)… სამაგიეროდ, ახლა „ზღარბს“ ვუყურებთ მეორედ… შესაძლოა მესამედ და  მრავალჯერაც.

„ზღარბს“ ნამდვილად ჩავუღრმავდებით, განვიხილავთ ერთმანეთში, გაკვეთილზე, სამასწავლებლოში, ოჯახში. წარმოვთქვამთ ტერმინებით დახუნძლულ ფრაზებს, ფსიქოლოგიის ცოდნაში საკუთარ კომპეტენტურობას გამოვავლენთ, აღვნიშნავთ, რომ ბავშვის სოციალური განვითარება მშობლებთან ურთიერთობით იწყება; რომ შიში, უკმაყოფილება, რისხვა, სიხარული და გაკვირვება ის საბაზისო ემოციებია, რომელთა გამოვლინებასაც კონკრეტული მიზეზები აქვს; და კიდევ ათასჯერ ვიტყვით – „რომ!“

და შესაძლოა, ამ ურთულეს და უთავბოლო მსჯელობაში კვლავ ვერ მოვახერხოთ მარტივი პასუხის მოსმენა (პასუხისა, მხოლოდ ერთ სიტყვას „ზღარბს“ რომ გულისხმობს). შესაძლოა, ბოლომდე ვერც ახალი ფერებითა და ფორმებით შეფუთული პროექტი მოვისმინოთ (პროექტი სათაურით „ზღარბები“). შესაძლოა, ვერც იმ იდუმალ უკანა ეზოში მოვხვდეთ, უწყინარი მღრღნელები დამსხვრეული თეფშის გარშემო რომ იკრიბებიან.

მაგრამ იქნებ უფრო მარტივად მოვიქცეთ და ზოგჯერ… უბრალოდ, მოვეფეროთ ბავშვებს – მათი ტკივილის სიმაღლეზე ჩავიმუხლოთ!.. მათ მიხვრა-მოხვრაში, შეყრილ წარბებში, მკაცრად მოკუმულ ტუჩებში, ხელების უნებლიე მოძრაობაში, თავის ქავილში, არეულ ნაბიჯებში, ხმის ინტონაციაში ამოვიკითხოთ ქვეტექსტები. იქნებ, ამიერიდან აღარ წავუყრუოთ, შუა გზაზე არ მივატოვოთ, ბოლომდე გავყვეთ და მივაკვლიოთ მისი ფიქრების უკანა ეზოს, გავარკვიოთ, სალბუნად რატომ ედებათ ზღარბის უხეში, მჩხვლეტავი ეკლები.

და თუ ჩვენს თავსაც წარმოვიდგენთ მათ ადგილას, იქნებ ვაღიაროთ, რომ ხშირად ჩვენც მათ მსგავსად ვიქცევით: ვისთანაც თავს კარგად ვგრძნობთ, გამუდმებით მასზე გვსურს საუბარი; წამალი რომ მოგვარჩენს, ვცდილობთ, ყველას ვაცნობოთ მისი მაკურნებელი ძალის შესახებ; არასასურველ გარემოში მოხვედრილები კი მყუდრო კუთხე-კუნჭულებს დავეძებთ.

***

უკანა ეზოს ბნელი კუთხიდან მზრუნველი და ფრთხილი დედიკო–ზღარბი შვილებს მოუძღვის… პატარა ბიჭუნა ცდილობს დაგორგოლავდეს… პატარა ბიჭუნას სურს მათი ოჯახის წევრად იქცეს, მათ მიეკედლოს… ის ხომ  ჯერჯერობით ზღარბებში მეტ სიკეთეს ხედავს, ვიდრე ადამიანებში.

დიახ, ახლა ჩვენ უკვე ვიცნობთ პატარ ბიჭუნას გამუდმებით, ლამის ყველგან და ყველასთან ზღარბებზე რომ საუბრობს. ვიცნობთ მისი ამოჩემებული თემის მიზეზსაც, თუმცა… თუ ვერ მივაგნებთ, ოთხწუთნახევრიანი ფილმივით ერთ წრეზე იტრიალებს მისი ამბავი.

არნოლდ ბიოკლინი – აპოლინერის, ფროიდის, ირიკოს, დალის, კანდინსკის, რახმანინოვისა და სხვათა შთამაგონებელ გერმანელ მხატვარ ბიოკლინის ნახატთა მელანქოლიურობა  ზუსტად ასახავდა საზოგადოების იმ განწყობას, რომელსაც ერქვა დეკადანსი – ბუნდოვან დარდს, ბნელ წინათგრძნობებს, საიქიოთი ხარბად დაინტერესებას, ცხოვრებისგან დაღლის განცდას, უხეში მიწიერი სინამდვილის უარყოფას, ინდუსტრიული ცივილიზაციის მიერ დამარცხებული ჰუმანისტურ ღირებულებებზე დაფუძნებული ეპოქისადმი მიძღვნილ რექვიემს. „მსოფლიოში ყველაფერი უნდა გავიგოთ, როგორც გამოცანა” – ჯორჯო დი კირიკოს ეს სიტყვები კარგად მიესადაგება არნოლდ ბიოკლინის შემოქმედებას, რომელშიც მხატვარმა მაშინდელი ევროპის ამაღელვებელი მხატვრული იდეების სინთეზი მოხდენა. მას ეძახდნენ სიმბოლისტს და ნეოკლასიკოსს, უკანასკნელ რომანტიკოსს და სიურეალიზმის წინამორბედს. ბიოკლინი წმენდს რეალობას ყველაფერი ყოფითისგან, კონკრეტულისგან. გამოსახულებას მასთან აქვს რაღაც მაგიური დამაჯერებლობა და ამავე დროს ბოლომდე გამოუთქმელობა.

ბიოკლინის სიმბოლიზმი იყო განცდილი, ბუნებრივი, არა წიგნიერი და თეორიული. ის ისე გამოსახავდა საგნებსა და სტიქიებს, რომ ხილული სახის მიღმა იგრძნობოდა რაღაც იდუმალი მოუხელთებელი არსი. მეტაფიზიკური ფერწერის შემქმნელი ჯორჯო დე კირიკო ბიოკლინს თვლიდა თავის ერთ-ერთ მასწავლებლად. ბიოკლინის გავლენას აღიარებდა მაქს ერნსტი, სალვატორ დალიმ კი არნოლდ ბიოკლინს პატივი მიაგო თავის ერთ-ერთ ნახატში. ბიოკლინი, რა თქმა უნდა, არ ყოფილა ნაციზმის იდეოლოგიის წინამორბედი, მაგრამ ჰიტლერის მიერ მისი დაფასების ფაქტმა სახელი შეულახა მხატვარს.
ბიოკლინი საბოლოოდ გამოვიდა მოდიდან, მაგრამ კლასიკოსებში არ ჩაირიცხა. მეოცე საუკუნის მეორე ნახევარში გამოცემულ ხელოვნების ისტორიებში მას ეძღვნება სულ რამდენიმე გულგრილი პწკარი. ხელოვნებათმცოდნეები მხატვრის ყოფილ პოპულარობაშიც კი ხედავდნენ მისი ნაწარმოებების დაბალი დონის დადასტურებას. ეს არაა ახალი და აუხსნელი შემთხვევა ევროპული ხელოვნების ისტორიაში. მეოცე საუკუნის ფერწერის განვითარების საწყის წერტილად იქცა ბიოკლინის მოწინააღმდეგე და ანტაგონისტი იმპრესიონისტების შემოქმედება, თუმცა დამდგარმა საუკუნემ მოახდინა არნოლდ ბიოკლინის რეაბილიტაცია და მისი გარდაცვალების ასი წლისთვისადმი მიძღვნილი გამოფენა ტრიუმფალური წარმატებით გაიმართა 2001-2002 წლებში ბაზელში, პარიზსა და მიუნხენში. გამოვიდა სოლიდური კატალოგები და ალბომი-მონოგრაფიები, ბიოკლინზე დაწერეს სერიოზული წერილები და გადაიღეს ტელეფილმები. არნოლდ ბიოკლინის სახელი ისევ არასაკმარისადაა ცნობილი, მაგრამ ეს მხატვარი ბრუნდება ხანგრძლივი და დაუმსახურებელი დავიწყებიდან.

*     *     *

მიწის წიაღი, როგორც იდუმალი არსი: სიცოცხლის მშობელიც და დამასამარებელიც, როგორც ბნელისა და ნათლის შერწყმა ამ ნახატზე.

ედვარდ მუნკი – ნორვეგიელი მხატვარი და გრაფიკოსია. 1880 -1900 წლებში ცხოვრობდა საფრანგეთში. განიცდიდა პოსტიმპრსიონიზმის გავლენას. გერმანიასა და იტალიაში მისმა მსოფლმხედველობამ ცვლილება განიცადა სიმბოლისტების ზემოქმედების შემდეგ, რამაც განსაზღვრა მისი ხატვის თემატიკა – სიკვდილი, მარტოობა, განგაში და სხვა.

მუნკის შემოქმედება 1890 წლის დასაწყისიდან ვითარდებოდა მოდერნის სტილში. ეს გამოიხატება კომპოზიციის გაძლიერებული დინამიკით, კონტურული ნახატებით, რომლებიც ამძაფრებდა ტრაგიზმს (,,კივილი”, 1893 წ). 1890 -1910 წლების ნახატების უმრავლესობა შედის ციკლში ,,ცხოვრების ფრიზი”. მუნკი იყენებდა მონუმენტურ-დეკორატიულ სტილს, ამასთან ლირიკულსაც. მან შექმნა პორტრეტების გალერეა.

*      *     *

რა არის სიცოცხლე? მაინც სევდიანი, ქარვისფერი სიმარტოვე საკუთარ თავთან და ღმერთთან, მტკივნეულიც და დიდებულიც. გეშინია, წუხხარ თუ იბრძვი არსებობისთვის, შენს სიმართლესა თუ საიდუმლოშიც – მარტო ხარ. სიცოცხლე მთავრდება, როცა ამ ბრძოლას წყვეტ და უკვე სიკვდილი ავსებს შენს ლურჯ სიმარტოვეს. ამ ნახატზე ორივე სიმარტოვეა, სიცოცხლისაც და სიკვდილისაც. მარადისობაში რაფერია სიმარტოვე, ნეტა?…….

გუსტავ კლიმტი – არაერთი ადამიანის საყვარელი მხატვარი, რომლის ნახატებიც სინაზის, რომანტიკის, სიშიშვლის, მშვენიერებისა და სილამაზის ტრიუმფია.
კაშკაშა ოქროსფერი მხატვარს ყველა სხვა ფერზე მეტად უყვარდა, რაც მის ნახატებში ნათლად ჩანს. საბედისწერო ქალები – ისინი დღეს კლიმტის ნახატებმა შემოგვინახეს. მხატვრის პირადი ცხოვრება ამაღელვებელი და უცნაური გახლდათ. მას ქალის სხეულის მიმართ განსაკუთრებული დამოკიდებულება ჰქონდა. მხოლოდ კი არ მოსწონდა, ცდილობდა, ფუნჯით გამოეხატა ის, თუ როგორ აღმერთებდა ამ ქმნილებას. კლიმტის ცხოვრებაში ამბოხის დრო დადგა, როცა ძმა და მამა გარდაეცვალა. იმ პერიოდში ჩამოაყალიბა ავანგარდული ჯგუფი „სეცესიონი“ და კონსერვატიული საზოგადოება შემოიკრიბა. წლების შემდეგ მას აუბუნტდნენ. მის ნამუშევრებს ეროტიკის სიჭარბეს და მოტივების აღრევას ვერ პატიობდნენ.

ქალების მოყვარულ მხატვარს ოფიციალური ცოლი არასდროს ჰყოლია, თუმცა მის გვერდით ზრდასრული ცხოვრების ყველა პერიოდში იყო ქალი. სწორედ ერთ-ერთი მათგანის (რომლის მიმართაც პლატონურ სიყვარულს მიაწერდნენ მხატვარს) კალთაში დალია სული 52 წლის კლიმტმა, საკუთარ სახელოსნოში, იქ, სადაც ინსულტმა და პნევმონიამ სძლია. გუსტავ კლიმტმა ვერ დაამარცხა ავადმყოფობა, მაგრამ დაამარცხა დრო, რადგან მის ნახატებში მისი ყოველი ემოცია და სულია. ის დღემდე არის ინსპირაციის წყარო და რაღაც ახლის დასაწყისი. „მე ვარ მხატვარი, რომელიც დილიდან დაღამებამდე ხატავს. ვისაც სურს, რამე გაიგოს ჩემზე, ყურადღებით შეხედოს ჩემს ნახატებს”…

*     *     *

სონია კნიპსი –
ჩვენი მეხსიერება სულშია უჯრებად. ხანდახან რაღაცა სასიამოვნო ასოციაციას ,,ეძებ” და იმ უჯრას არ გამოაღებ, რომელიც საჭიროა, რადგან შავარშიიანი მოგონება შეგრჩება ხელთ. ხან კი გულმდუმარეს ხასხასა მაქმანი მოგჭრის თვალს. ეს ისაა, ადრე რომ ეძებდი, მაგრამ ახლა იპოვე… და ასეა საჭირო ზოგჯერ, რომ უჯრა შეგეშალოს. ცხოვრების იდუმალება სწორედ განწყობათა ამ მოულოდნელ ცვლაშია, რომელიც ბადებს სასურველ თანაფარდობას, ფილოსოფიურ შემგუებლობას, ამაოების სიბრძნეს, თვალში უცნაურ გაკრთომად აკიაფებულს…

ეჟენ დელაკრუა – ფერწერაში ფრანგული რომანტიზმის მამამთავარი იყო (1798-1863). ამ მხატვრის უსაზღვრო წარმოსახვის უნარმა შექმნა მთელი სამყარო მებრძოლი, ვნებათაღელვით აღსავსე სახეებისა. მასთან ნახავთ სცენას დანტეს ჯოჯოხეთიდანაც, ძლიერი განცდებით შეპყრობილ გმირებს გოეთეს, შექსპირისა და ბაირონის ნაწარმოებებიდან. დელაკრუამ მრავალი აღმოსავლელის სახე შექმნა, განსაკუთრებით, ალჟირელებისა და მაროკოელების, რომლებსაც აფრიკაში მოგზაურობისას ხვდებოდა.

*     *     *

გოგონა სასაფლაოზე

არსადაა არსებობის ისეთი მძაფრი და მტკივნეული შეგრძნება, როგორიც აქ. ჩვენი სხეულის დროში დასაზღვრულობასაც შევიგრძნობთ და მარადიულსაც. აქ წარმავალობის კაეშნიანი სიმშვიდეა და ამსოფლიური მწარე სიტკბოს შეგრძნება.
რატომ ხდება, რომ ხანდახან გვგონია, სხვის წილ ჰაერს ვსუნთქავთ, სიცოცხლის პულსმოდუნებულები, ვისაც ასე სწყუროდა ამქვეყნად ყოფნა და არ დასცალდა. ვიღაცისთვის კი ცხოვრებას ჩალის ფასი აქვს.
არც აქაა ლოგიკა…
თუმცა, ვინ განსაზღვრავს ჩვენი არსებობის მეტ-ნაკლებ ფასეულობას?…

ეფექტური სასწავლო პროცესის წარმართვისთვის გვჭირდება მუდმივი უკუკავშირი მოსწავლეების მხრიდან: როგორ ისწავლეს ახალი სასწავლო მასალა, რა პრობლემები ჰქონდათ მათ? უკუკავშირი საშინაო დავალებების გამოკითხვებით არ შემოიფარგლება.

დამოუკიდებელი მუშაობის ხშირად ჩატარება არაპრაქტიკულია. მასწავლებლის მიერ ცოდნის რაიმე კონტროლი არ უნდა აღიქმებოდეს როგორც მოსწავლის „სასჯელი”, იგი საჭიროა სასწავლო პროცესის ეფექტური მონიტორინგისთვის. ამავე დროს გასათვალისწინებელია, რომ ყველაფრის გაზომვა ქულებით არ  შეიძლება, მაგალითად, როდესაც ჩვენ გვჭირდება ანალიტიკური, ლოგიკური აზროვნების დონის დადგენა, ან როგორ მივაღწიეთ გაკვეთილზე დასახულ მიზანს. ჩვენ გვჭირდება ისეთი ტექნოლოგიური საშუალებები, რომლებიც დაგვეხმარება მოსწავლის მიერ მიღებული ინფორმაციის ხარისხის ოპერატიულ მონიტორინგში.

მასწავლებელმა უნდა იცოდეს, რამდენად კარგად აითვისა კლასმა ახალი მასალა. კვლევებს, დამოუკიდებელ სამუშაოს, ტესტებს დიდი დრო სჭირდება. და მაინც, ყოველთვის ზუსტად ვერ აფასებს იმას, რამდენად თავისუფლად ფლობს მოსწავლე მასალას, რამდენად გააზრებულად აღიქვა იგი.

სწავლის ეფექტური პროცესი მოსწავლეთა მხრიდან მუდმივ უკუკავშირს მოითხოვს: როგორ ისწავლეს ახალი სასწავლო მასალა? რა პრობლემები ჰქონდათ მათ?

მნიშვნელოვანია პრიორიტეტების განსაზღვრა: პირველი – დრო; შესაძლებლობა – შეაფასოს არა მხოლოდ ერთი მოსწავლე;

მეორე – მონიტორინგის ინფორმაციულობა – მნიშვნელოვანია ანალიზის, ლოგიკური აზროვნების შემოწმება, ან როგორ მივაღწიეთ გაკვეთილის სასწავლო მიზნებს.

თანამედროვე გაკვეთილი უნდა ემყარებოდეს საგანმანათლებლო პროცესში მოსწავლეთა აქტიურ ჩართულობას, მათ თვითორგანიზებას, პასუხისმგებლობას (იცის საკუთარი პასუხისმგებლობა, იღებს, ახორციელებს და აკონტროლებს მათ).

რაც უფრო აქტიურია სასწავლო მხარე, მით მაღალია სწავლის შედეგი. სასწავლო პროცესში მონაწილეთა ჩართულობა მისი ხარისხის გარკვეული გარანტიაა.

როგორ დავგეგმოთ გაკვეთილი ისე, რომ ყველა მოსწავლე იყოს აქტიური და შემეცნებითი, რათა მათ გააზრებულად (ინტელექტუალურად) შეისწავლონ სასწავლო მასალა? როგორ გავზარდოთ მოსწავლეებში თვითგანათლების უნარი, როგორ ვასწავლოთ ცოდნის გამოიყენება?

ჩვენ გვჭირდება თანამედროვე საგანმანათლებლო ტექნოლოგიები, რომლებიც წარმოადგენენ არა მხოლოდ უნარებს, არამედ კომპეტენციებს, ე.ი. უნარები, რომლებიც პირდაპირ კავშირშია პრაქტიკაში მათი გამოყენების გამოცდილებასთან.

ვინაიდან კომპეტენციების განვითარების ფუნდამენტური ელემენტია პრობლემების გადაჭრის უნარი, ამიტომ, კომპეტენციების ფორმირება შეიძლება სასწავლო დავალებებისა და სასწავლო სიტუაციების მეშვეობით; მოქმედებით, რომელიც პრობლემების გადაჭრის გამოცდილებას ქმნის.

შესწავლილი მასალის გასაძლიერებლად, ცოდნის სისტემატიზაციის მიზნით, ჯგუფური დისკუსიების ორგანიზებისას მიზანშეწონილია გამოიყენოთ PRES-ფორმულა (პოზიცია – მიზეზი, ანუ ახსნა-განმარტება ან მაგალითი – შეჯამება).

ეს ინტერაქტიული მეთოდი ეფექტური საშუალებაა სასწავლო მასალის ცოდნის კონტროლისათვის. მისი ავტორი არის სამხრეთაფრიკელი სამართლის პროფესორი დევიდ მაკკოიდ-მეისონი.

ამ ფორმულის გამოყენება მოსწავლეებს დაეხმარება ზეპირი გამოსვლის ორგანიზებაში, რადგან იგი სიტყვის ორგანიზების უმარტივესი გზაა, რომელიც დიდად დაეხმარება ჩვენს მოსწავლეებს გამოსვლებსა და წერის პროცესში.

მისი კომპონენტები საშუალებას გვაძლევს დაიშალოს და დამუშავდეს საგანმანათლებლო პრობლემა, გავამყაროთ განვლილი თემები. საკონტროლო ტესტის ფორმისგან განსხვავებით, რომელშიც ხშირად ხდება შემთხვევითი, ინტუიციური პასუხების გაცემა, ეს ფორმულა უფრო ნათლად გამოავლენს მოსწავლეებში არსებული ცოდნის ხარვეზებს.

ეს ტექნიკა შეიძლება იყოს შესანიშნავი ინსტრუმენტი დისკუსიის ჩასატარებლად. იგი საშუალებას გვაძლევს მოკლედ და დასაბუთებულად გამოიტანოთ შესაბამისი დასკვნა, რაც იწვევს მოსწავლეთა დაინტერესებას და მათ დისკუსიაში ჩართვას.

PRES ფორმულის სტრუქტურა შეიცავს 4 მნიშვნელოვან კომპონენტს, რაც წარმოადგენს ამ აბრევიატურის დაშიფვრას. იგი არის ტექსტის აგების აუცილებელი ელემენტი.

P – პოზიცია. აუცილებელია გამოთქვან საკუთარი აზრი მოცემულ პრობლემასთან დაკავშირებით. ამ დროს ხშირად უნდა გვესმოდეს ფრაზები: „მე მჯერა, რომ …”, „ჩემი აზრით, ეს პრობლემა იმსახურებს / არ იმსახურებს ყურადღებას”, „ვეთანხმები …”; „მე ვფიქრობ, რომ…“; „მე მჯერა, რომ …”);

R – დასაბუთება (არამარტო ხსნის მის პოზიციას, არამედ ასაბუთებს საკუთარ პოზიციას). აქ  უნდა წარმოადგინონ ყველა შესაძლო არგუმენტი მოსაზრების დასამტკიცებლად. პასუხი უნდა იყოს დასაბუთებული. მასზე უნდა იყოს საუბარი სასწავლო თემიდან, გავლილი ცნებების გამოყენებით. ამ ბლოკში მთავარი კითხვაა, რატომ ფიქრობთ ასე? და ეს ნიშნავს, რომ უნდა დაიწყოს  სიტყვებით „იმიტომ …”; „რადგან..“ ან „მას შემდეგ …”.

E- მაგალითი (მისი პოზიციის არსის ახსნისას, იყენებს კონკრეტულ მაგალითებს).

მათი სიტყვების გაგების სიცხადისა და დადასტურებისთვის, აუცილებელია ფაქტების ციტირება. ეს პუნქტი გვიჩვენებს მოსწავლეების უნარს, დაადგინონ თავიანთი პოზიციის სისწორე პრაქტიკაში. შეიძლება გამოიყენონ როგორც საკუთარი გამოცდილება, ასევე სხვადასხვა დისციპლინებიდან მიღებული ცოდნა  ან სოციალური კვლევების შედეგები. მთავარია, რომ იყოს დამაჯერებელი. ამ ეტაპზე იყენებენ ფრაზებს როგორიცაა: „მაგალითად …”, „მე შემიძლია დავამტკიცო ეს მაგალითით …”; „მე ამის დადასტურებისთვის შემიძლია ვთქვა, რომ …”.

S – შედეგი-რეზიუმე (დასკვნა). ეს ბლოკი არის საბოლოო, იგი შეიცავს საბოლოო დასკვნებს, რომლებიც დაადასტურებს დასახელებულ პოზიციას. ამ დროს წინადადებები უნდა იწყებოდეს ასე: „ამ გზით …”, „ასე, რომ …”, „მაშასადამე …”, „ზემოთ აღნიშნულიდან გამომდინარე, დავასკვენი, რომ …”; „ამის საფუძველზე დავასკვნი, რომ …”).

PRES-ს შეიძლება შევუსაბამოთ კითხვები: რა? (P – პოზიცია), რატომ? (R – დასაბუთება მიზეზი), როგორ? (E- მაგალითი – განმარტება) და What If (შეჯამება / წინადადება / შედეგი).

ამ ტექნიკის ღირებულება არის ის, რომ იგი საშუალებას აძლევს მოსწავლეებს მოკლედ და სრულყოფილად გამოხატონ საკუთარი პოზიცია პრობლემის შესახებ.

ამრიგად, ჩვენ რამდენიმე წუთში უნიკალურ შესაძლებლობას ვიღებთ, რომ გავარკვიოთ მოსწავლეების „ცოდნის” ხარისხი, პროცესებისა და მოვლენების გაგება, ანალიზი და შეფასება.

ასეთი ექსპრეს გამოკითხვის შედეგად, ჩვენ მივიღებთ მყარ დიაგნოსტიკურ მასალას მიღებული ცოდნის ხარისხის შესაფასებლად.

ამ მეთოდის გამოყენება ძალიან კარგია ზეპირი გამოსვლებისთვის ჰუმანიტარული საგნების მასწავლებლებისთვის. ვის მივმართავთ ჩვეულებრივ ზეპირი გამოკითხვისა თუ პრეზენტაციის დროს? ყველაზე ხშირად – „ძლიერ მოსწავლეებს”, რადგან გვეშინია, რომ შეუსაბამო, გრძელი პაუზებით, „სუსტი მოსწავლის” პასუხი გავლენას მოახდენს გაკვეთილის ტემპზე.

ხშირად გვგონია, რომ სანამ „ძლიერი” მოსწავლე პასუხობს, დანარჩენები „ყურადღებით უსმენენ” და იმეორებენ იმას, რაც ისწავლეს. ხშირად მოსწავლის ნათქვამის პერიფრაზსაც ვაკეთებთ.

მაგრამ თუ  ჩვენ თავს არ მოვიტყუებთ, შევამჩნევთ, რომ ეს ასე არ არის. მოსწავლეების უმეტესობა უყურებს და ფურცლავს სახელმძღვანელოს იმის მოლოდინში, რომ მათ აუცილებლად გამოიძახებენ.

„ძლიერი მოსწავლეების” პასუხებიც ხშირად სცდება თემას. როგორც წესი, პასუხი იწყება  „ე, ე“, „მ, მ…“, „რა კითხვა დასვით?“  და ა.შ.

PRES ფორმულა მოსწავლეს მოკლე და ამომწურავი პასუხის ჩამოყალიბების შესაძლებლობას აძლევს.

ჩვენ მოსწავლეებს ვთავაზობთ არამარტო ერთგვარ ჩარჩოს ზეპირი და წერითი პასუხებისთვის, არამედ ვთავაზობთ გამოთქვან საკუთარი აზრი, საკუთარი პოზიცია: „მე მჯერა, რომ …” ან „მე მგონია, რომ …”, „მე ვფიქრობ, რომ …”, „ჩემი აზრით …”; „ვეთანხმები ამ განცხადების ავტორს”, „მე არ ვიზიარებ მსგავს აზრს…” და ა.შ.

რაც მთავარია, ჩვენ ვთავაზობთ სწავლის სწავლებას…

გამოყენებული ინტერნეტგვერდები: https://magicalbali.wordpress.com/2016/02/28/tips-on-organizing-your-speech-the-p-r-e-s-formula/; https://infourok.ru/statya-opit-primeneniya-tehnologii-pops-formuli-v-praktike-prepodavaniya-obscheprofessionalnih-i-socialnogumanitarnih-disciplin–3487116.html; https://didaktor.ru/priyomy-obratnoj-svyazi-pops-formula/.

თითოეულ მოსწავლესა და მშობელს საკუთარი კრიტერიუმები აქვს მასწავლებლის პროფესიონალიზმის შესაფასებლად. ზოგისთვის მნიშვნელოვანია პედაგოგის გამოცდილება, ზოგისთვის – საგაკვეთილო მასალის პრეზენტაციის უნარი, სხვისთვის – მასწავლებლის პიროვნება. მოდით, ერთად შევადგინოთ მცირე ჩამონათვალი იმისა, თუ რით გვამახსოვრებს თავს მასწავლებელი მას შემდეგ, რაც სკოლას სამუდამოდ ვემშვიდობებით.

პირველ პუნქტად სამართლიანობას გამოვყოფდით. ბავშვის აღზრდაში რა უნდა იყოს სამართლიანობის პრინციპების დაცვაზე მნიშვნელოვანი?.. სამართლიანობა  მნიშვნელოვანია, ამიტომ ყოველთვის უნდა წავახალისოთ ბავშვი ან მოზარდი, როდესაც ის ამას იმსახურებს, ვესაუბროთ პირდაპირ, თუკი შეცდომა დაუშვა. სწორედ სამართლიანობა, რომლის განცდის უნარი მხოლოდ წესიერ ადამიანს აქვს, განსაზღვრავს ზნეობრივ ორიენტირს, გვარჩევინებს ერთმანეთისგან კეთილსა და  ბოროტს. სამართლიანი მასწავლებლების არ გვეშინია – მათ პატივს ვცემთ.

მასწავლებლის შემდეგი საუკეთესო თვისებაა, როდესაც მას შეუძლია გამართოს დიალოგი მოსწავლეებთან თანაბარ პირობებში. ეს არცთუ ადვილია. ასეთი დიალოგი მოსწავლეებში ზრდის თვითშეფასების უნარს, ეხმარება მასწავლებელს აკონტროლოს მოსწავლის ცოდნა ისე, რომ მოსწავლემ არ დაკარგოს დამოუკიდებლობის შეგრძნება და მოტივაცია.

სკოლის მოსწავლეებისთვის გაკვეთილის ჩვეული ახსნა მოსაწყენია, დიალოგის შემთხვევაში კი ის სახალისო და მიმზიდველი ხდება, განსაკუთრებით კითხვა-პასუხის რეჟიმში. ამავდროულად, ასეთი დიალოგი არ გულისხმობს იმას, რომ მოსწავლე უპირობოდ იზიარებს მასწავლებლის მოსაზრებას ან მასწავლებელი – მოსწავლისას. დიალოგი გვაძლევს ნებისმიერი თემის  გონივრულად განხილვის შესაძლებლობას.

ასევე, სკოლის დამთავრების შემდეგ, თავს გვამახსოვრებს მასწავლებელი, რომელსაც ეხერხება სწორი შეკითხვის დასმა. კითხვების დასმა მოიაზრებს ინტერესის გამოჩენას პიროვნების მიმართ ინტერპერსონალური ურთიერთობების საკითხში, ასევე კითხვა სტიმულირებას უწევს მსჯელობას. „კითხვების დასმის“ უნარი განსაზღვრავს მასწავლებლების საგნობრივ კვალიფიკაციას. რაც უფრო კვალიფიციურია მასწავლებელი, მით უფრო ეხერხება კითხვების სწორი აქცენტით დასმა.

არ შიძლება, არ ვახსენოთ მოქნილობა – მასწავლებლის საუკეთესო თვისება. მოქნილი მასწავლებელი არ კარგავს საკუთარ სახეს და არც მოსწავლეს აკარგვინებს მას. ეს უნარი, მდინარის მსგავსად, საშუალებას იძლევა უმტკივნეულოდ გადაილახოს სხვადასხვა დაბრკოლება, გარემოების შეცვლის შესაბამისად შეიცვალოს გეგმები. რასაკვირველია, სასწავლო პროცესის დაგეგმვა მნიშვნელოვანია, მაგრამ „ზუსტი გეგმის მიხედვით ცხოვრება“ იშვიათად გამოგვდის, აცდენილია რეალობას, რაც, ასევე, არ ნიშნავს იმას, რომ საერთოდ უარი უნდა ვთქვათ ჩვენს მიზნებსა და ორიენტირზე.

მთელი სიცოცხლის განმავლობაში გვახსოვს მასწავლებლები, რომლებმაც შთაგვაგონეს. ნებისმიერ პატარა ადამიანს აქვს უზარმაზარი პოტენციალი, რაც გაცილებით სწრაფად ვლინდება, როდესაც დაგვაჯერებენ, რომ მნიშვნელოვან საქმეს ვაკეთებთ. ამ შემთხვევაში, ადრე თუ გვიან, მიზანს მივაღწიეთ. ინსპირაცია, ისევე როგორც თვითდაჯერებულობა, უფრო მნიშვნელოვანია, ვიდრე ნებისმიერი ცოდნა. ამის მაგალითია ათობით გენიოსი, რომელმაც დიდ სიმაღლეს მიაღწია, მიუხედავად ყველა გარემოებისა. მასწავლებელი ინსპირატორია.

ბავშვები თავს კომფორტულად გრძნობენ კომპეტენტური ორგანიზატორი მასწავლებლის ხელში. მასწავლებელმა თვითონ უნდა გაიაზროს ის, რასაც ასწავლის. მან უნდა დააკავშიროს მიზეზ-შედეგები, ჰქონდეს ლოგიკა, ფართო ერუდიცია. მაგრამ ეს ყველაფერი კარგავს თავის არსს, თუ მასწავლებელს არ აქვს სასწავლო პროცესისა და საგანმანათლებლო მუშაობის ორგანიზების უნარი.

საუკეთესოა პროექტის ფორმატში მუშაობა, ძირითადად, ჯგუფურად და მკაფიო შედეგით. ბავშვებმა უნდა ისწავლონ ერთად და ცალ-ცალკე მუშაობა. ამ ჩვევის ჩამოყალიბება ყველასათვის, გამონაკლისის გარეშე, და არა მხოლოდ „უნარიანი“ და „ნიჭიერი“ მოსწავლეებისთვისაა სასარგებლო. ეს არის სკოლისა და მასწავლებლის ერთ-ერთი დანიშნულება.

ზოგჯერ დაფიქრებული, ღრმად მოაზროვნე მასწავლებლის სიჩუმე, პაუზები უფრო მეტს გვასწავლიან, ვიდრე ჰაერში გასროლილი ათასი სიტყვა. ეს ის სიღრმეა, რომლის საშუალებითაც შეგიძლიათ გაააზრებინოთ, დაანახოთ მოსწავლეებს მეტი, ვიდრე ზედაპირზე ჩანს. ეს ნიშნავს იმ ერთიანობის შეგრძნებას, რომლის ნაწილიც ვართ (საზოგადოება, სამყარო).

ღრმა ადამიანთან ურთიერთობა გვასწავლის: რა არის ადამიანი, ადამიანობა, რა დანიშნულება აქვს მას სამყაროში, რა განსხვავებაა მოფიქრალ და პრიმიტიულ სურვილებს გამოკიდებულ პიროვნებას შორის.

მასწავლებელი კარგად გვამახსოვრდება უკუკავშირით, როდესაც მიგვითითებს, რამდენად ახლოსაა მოსწავლე შედეგთან. მასწავლებელი დაუზარლად უნდა აღნიშნავდეს მოსწავლის წარმატების მასშტაბებს. ბევრ პედაგოგს, რომელსაც სმენია შეფასების საფრთხეებისა და გარე მოტივაციის შესახებ, ეშინია ზედმეტად შეაქოს მოსწავლე. ის სევდიანი სახით ჩაჰყურებს მის ნოუთბუქს ან რვეულს და მხოლოდ შენიშვნებს იძლევა. ბავშვისთვის ეს დემოტივაციაა. სასწავლო პროცესში მასწავლებელს არ უნდა ჰქონდეს ისეთი განცდა, რომ მისი ძალისხმევა კლასში ამაოა.

მასწავლებლისთვის ასევე   ძვირფასი  თვისებებია,პრინციპულობა, ინტელექტი, სიმკაცრე. ჩვენს ჩამონათვალშიც მხოლოდ ერთი თუ ასოცირდება პროფესიულ კომპეტენციასთან, დანარჩენი – პიროვნულთან, მაგრამ ამას რა მნიშვნელობა აქვს. უბრალოდ, გვახსოვდეს, რომ მოსწავლეებს დიდხანს ვემახსოვრებით მაშინ, თუ მათთვის ამ სამყაროში რომელიმე ახალ კარს შევაღებთ.

ეს წერილი მხოლოდ იმათთვის არაა, ვისაც, უბრალოდ, სხვისი ამბების გაგება უყვარს.  ეს წერილი ყველასთვისაა, რადგან ის, რის მოყოლასაც ვაპირებთ, მეტ-ნაკლებად ყველას გვეხება. ტექნოლოგიის ერაში ყველას მოგვეთხოვება, წარმოდგენა გვქონდეს ენასთან დაკავშირებულ არსებით საკითხებზე, რადგან ენას ყველა ვიყენებთ და ყველას ვალია მისი დაცვა, მოვლა-პატრონობა.  მეტი უნდა გავიგოთ იმ ადამიანთა შესახებ, ვინც მთელი თავისი არსებობა ენის სამსახურს მიუძღვნა. ვინ იცის, ვინძლო მათი მაგალითით კვლავაც არაერთი ადამიანი ჩადგეს ენის სამსახურში.

ალბათ, ბევრმა არ იცის, რომ ბათუმის შოთა რუსთაველის სახელმწიფო უნივერსიტეტში  უკვე ყოველ ზაფხულს ენის შენახვის საკითხებს სეზონური სკოლები ეძღვნება, მკვლევრები ცდილობენ, ახალგაზრდა თაობებს გადასცენ მეტი ცოდნა ციფრული/დიგიტალური ჰუმანიტარიის, ქართველოლოგიის, კორპუსლინგვისტიკის დოკულინგვისტიკის შესახებ. სეზონური სკოლების მიზანია დიგიტალური ჰუმანიტარიის განვითარება საქართველოში, ენისა და კულტურის ელექტრონული დოკუმენტაციის ძირითადი პრინციპებისა და მეთოდების შესწავლა, აღნიშნული პროფილის ქართული და საერთაშორისო ელექტრონული რესურსების გაცნობა, საველე სამუშაოების ჩატარების უნარ-ჩვევების გამომუშავება.

ამ მიზნით აღნიშნული სკოლები მსმენელებს ინტერდისციპლინურ პროგრამას სთავაზობს. თეორიულ კურსს უძღვებიან საქართველოსა და ევროპის წამყვანი უნივერსიტეტის მეცნიერ-თანამშრომლები, რომელთა სალექციო კურსი დიგიტალური ჰუმანიტარიის მულტიდისციპლინურ მეთოდებს, ინსტრუმენტებსა და სტანდარტებს, დიგიტალური ქართველოლოგიის მიღწევებსა და განვითარების პერსპექტივებს ეძღვნება. სეზონური სკოლა ტარდება აჭარის განათლების, კულტურისა და სპორტის სამინისტროს დაფინანსებით ფრანკფურტის იოჰან ვოლფგანგ გოეთეს უნივერსიტეტთან თანამშრომლობის საფუძველზე.

სეზონური სკოლის ფარგლებში ტარდება საერთაშორისო ვორკშოპი დოკულინგვისტიკისა და კორპუსლინგვისტიკის საკითხებზეც. წელსაც აღნიშნულ კურსს უძღვებოდა ფრანკფურტის გოეთეს უნივერსიტეტის პროფესორი, ამავე უნივერსიტეტის კავკასიოლოგიის ცენტრის ხელმძღვანელი, ფილოლოგიის მეცნიერებათა დოქტორი მანანა თანდაშვილი,  ქართველოლოგიურ სკოლას კი მასთან ერთად ხელმძღვანელობდა ბათუმის უნივერსიტეტის პროფესორი, რამაზ ხალვაში. სეზონური სკოლები თეორიულ ცოდნასთან ერთად ითვალისწინებს მსმენელების ორიენტირებას პრაქტიკული უნარ-ჩვევების ჩამოყალიბებაზე. ლექციებსა და ვორკშოპზე შეძენილი ცოდნა მონაწილეებმა გამოვიყენეთ სეზონური სკოლის მიერ მოწყობილ ექსპედიციაში, სადაც გამოცდილი ექსპერტისა და ტუტორის, მანანა თანდაშვილის ხელმძღვანელობითა და დახმარებით  წინასწარ შემუშავებული კითხვარის საფუძველზე აჭარაშივე ჩავიწერეთ მთიანი თუ ბარის აჭარის წარმომადგენლები, რის შემდეგაც, დოკულინგვისტიკის პრინციპებზე დაყრდნობით,  მოხდა მოპოვებული მასალის სისტემატიზაცია – შევინახეთ და დავამუშავეთ უაღრესად საინტერესო ამბები, რომლებიც აჭარელთა მეხსიერებამ შემოინახა.  ამბები უმთავრესად ეხება ისტორიულ თუ რელიგიურ მეხსიერებას, მედეას თემას, კულტუროლოგიურ საკითხებს და ა. შ.

ამავე სკოლის ფარგლებში თავისი კვლევის შედეგები წარმოადგინა პროფესორმა მალხაზ ჩოხარაძემ, რომელმაც დამსწრე საზოგადოებას ასევე წარუდგინა  საკუთარი დოკუმენტური ფილმი – „ამბავი თორმეტი სავანისა“. ფილმში ასახულია კლარჯეთის „ათორმეტ სავანეთა“ მხარის წარსული და თანამედროვეობა, ქართველებისა და ქართული ენის მდგომარეობა ისტორიულ სამხრეთ საქართველოში  –  ტაოში, კლარჯეთსა და შავშეთში. სცენარის სამეცნიერო საფუძველია მისივე მონოგრაფია „ხანძთა და ათორმეტ სავანეთა მხარის ძველი სალოცავები. ფილმში გამოყენებულია 2005-2018 წლების სამეცნიერო ექსპედიციების საველე ვიდეომასალა: პროფესორ მალხაზ ჩოხარაძის და ბსუ-ის ჰუმანიტარულ მეცნიერებათა ფაკულტეტის ქართველოლოგიის ცენტრის ვიდეოარქივი.

ბათუმის შოთა რუსთაველის სახელობის სახელმწიფო უნივერსიტეტში, ვოლცვაგენის ფონდის დაფინანსებით, რიგით მე-8 საერთაშორისო საზაფხულო სკოლა გაიმართა, სახელწოდებით: „დიგიტალური ქართველოლოგია და კავკასიოლოგია“. ევროპელმა ექსპერტებმა, ფრანკფურტის უნივერსიტეტის ემპირიული ენათმეცნიერების ინსტიტუტის დირექტორმა, გერმანელმა კავკასიოლოგმა, პროფესორმა იოსტ გიპერტმა და იენის უნივერსიტეტის კავკასიოლოგიის დეპარტამენტის ხელმძღვანელმა, პროფესორმა დიანა ფორკერმა ლექციები წაიკითხეს თემებზე: „ტექსტის კორპუსი, როგორც ისტორიული კვლევის საფუძველი“ და „კავკასიური ენების დიგიტალური ლექსიკონები“. სვენ გრაუნდერმა საზოგადოებას გააცნო საველე სამუშაოზე ტექნოლოგიის გამოყენების პრინციპები,  პოლ მიურერმა  – გენერაციულ ხეთა აგების პრინციპები. კვანტიტატიური სოციოლინგვისტიკის შესახებ ლექციებს უძღვებოდნენ ნინა დობრუშინა და მიქაელ დანიელი. რეგიონალური არქივების შესახებ თავიანთი მიღწევები გაგვაცნეს: რამაზ ხალვაშმა, მზია ხატუტაშვილმა, ნანა ცეცხლაძემ, რუსუდან პაპიაშვილმა, გრიგოლ კახიანმა; პარალელური კორპუსების ბაზების თარგმანმცოდნეობით საკითხებზე – ხათუნა ბერიძემ. ქართული ნაციონალური კორპუსის (GNC) მონაცემებზე დაყრდნობით კველევები წარმოადგინეს ანა ყამარაულმა და მანანა თანდაშვილმა, მასვე, არმინ ჰოენენთან ერთად ჰქონდა ლექცია რუსთაველის კორპუსის შესახებ (Rustaveli Goes Digital).

ვორქშოფის მონაწილეები ისეთ აქტუალურ საკითხებს გაეცნენ, როგორიცაა: დიგიტალური ქართველოლოგიისა და კავკასიოლოგიის, როგორც ახალი მიმართულების განსაზღვრა და თეორიული ჩარჩოს ჩამოყალიბება, კვლევის თანამედროვე მეთოდები და დიგიტალურ ქართველოლოგიასა და კავკასიოლოგიაში მულტიდისციპლინური რესურსების შესაქმნელად საჭირო ინსტრუმენტების გაცნობა-ათვისება (მულტიმედიური ფორმატის ფაილები EAF და FLEX, ფორმატი XML). ევროპელმა ექსპერტებმა მონაწილეებს ასევე გააცნეს დიგიტალური ქართველოლოგიის მიღწევები და განვითარების პერსპექტივები, აღნიშნული პროფილის ქართული და საერთაშორისო ელექტრონული რესურსები (ARMAZI, ECLinG, CauPal, SSGG, GeoPal, GDC, GNC, DigiArchive, Spoken BNC2014, ELDP– SOAS).

საერთაშორისო  სკოლაში კვლევების წარმოდგენის საშუალება მიეცა სხვა ქართველ თუ უცხოელ მონაწილესაც.

ვიმედოვნებთ, აჭარაში მსგავსი სიახლეები მომავალშიც გაგრძელდება და დაინტერესებულ ადამიანებს საშუალება მიეცემათ, ახალი ცოდნა მიიღონ ისეთ მნიშვნელოვან საკითხებზე, როგორიცაა ციფრული/დიგიტალური ენა და, ზოგადად, ჰუმანიტარია. ასევე ვიტოვებთ იმედს, რომ ჩვენ მიერ აღნიშნულ საკითხებზე მომზადებული  ეს და სხვა წერილი[1]  ასეთი ადამიანების რიცხვს რამდენადმე გაზრდის.

[1] https://mastsavlebeli.ge/?p=23727

ოთხი ნაბიჯი დასრულებისაკენ წარმატებული კურსის განსასაზღვრად.

თქვენ დაღლილი ხართ. დაღლილი სწავლებისგან, ქაღალდებისგან, პრეზენტაციებისგან, ტესტებისა და პროექტებისგან. მაგრამ, სამწუხაროდ, ჯერ არ დაგისრულებიათ. სემესტრის დასასრულს დაძაბულობა მატულობს. შეძლებთ თქვენი ორგანიზებულობის და  მდგრადობის შენარჩუნებას ყველაფრის გასაკეთებლად და თან სიმშვიდის შესანარჩუნებლად?

ამჟამად, თქვენ უნდა გაამახვილოთ ყურადღება სამ განსაკუთრებით მნიშვნელოვან უნარზე: მიზანზე ორიენტირებული შეუპოვრობა, დროის მართვა და ორგანიზებულობა. შესაძლოა ეს არაპროდუქტიულად მოგეჩვენოთ, მაგრამ დროის გამოყოფა იმის გასაანალიზებლად, რა გაქვთ გასაკეთებელი, როდის უნდა იმუშაოთ და როგორ მიუდგეთ საბოლოო შეფასებებსა და გამოცდებს, შესამჩნევად შეცვლის თქვენს სწავლებას. იმის ნაცვლად, რომ საშინაო დავალებებისა და მზადების ევერესტის წინაშე წარმოიდგინოთ თავი, თქვენ უფრო იოლი, ბორცვებიანი ადგილის მოძებნას შეძლებთ.

მოდით, განვიხილოთ თქვენი კურსი მომდევნო კვირებისთვის. ამისთვის დაგჭირდებათ სხვადასხვა ფერის მარკერი, ამ თვის ქაღალდის კალენდარი და თქვენი სილაბუსი.

1. დასახეთ მიზნები. ერთი წუთით დაფიქრდით თქვენი ამ სემესტრის მრავალრიცხოვან პირად და აკადემიურ მიზნებზე. დააყენეთ შეხსენება თქვენს მობილურ ტელეფონზე, რომ შეგახსენოთ ყოველივე ამის შესახებ ან დაუტოვეთ საკუთარ თავს ხელნაწერი შეტყობინებები გამოსაჩენ ადგილებში, მაგალითად, თქვენს კომპიუტერთან ან საწოლთან. ქაღალდის კალენდარში ერთი ფერის მარკერით ჩამოწერეთ თქვენი შესასრულებელი საქმეების საბოლოო ვადები, ტესტების, ქაღალდების, პროექტების და პრეზენტაციების ჩათვლით. შემდეგ გამოიყენთ სხვა ფერის მარკერი კლასის დარჩენილი შეხვედრების აღსანიშნად. დაბოლოს, მესამე ფერით ჩანიშნეთ ჭამის, ვარჯიშის/სპორტის და სოციალური ურთიერთობებისთვის განკუთვნილი დრო. ახლა, თქვენ ხედავთ რა დრო გაქვთ სამუშაოდ.
2. დაყავით დავალებები! დაყავით თქვენი საქმე ნაწილებად: მომზადება, კვლევა, მონახაზი, შესწავლა, წერა და ა.შ. გააკეთეთ სია ან მონახაზი ყველა დავალებისთვის საბოლოო თარიღის მითითებით. გაითვალისწინეთ საკითხის პრიორიტეტულობა (რა გააკეთოთ პირველ რიგში, მეორე რიგში…), დასახული ამოცანისთვის საჭირო ძალისხმევა და სხვა ადამიანების დახმარების შესაძლო საჭიროება.
3. გამოიყენეთ უკუდაგეგმვა. იფიქრეთ რეალისტურად, რამდენი დრო დაგჭირდებათ თითოეული ამოცანის შესასრულებლად. დაიწყეთ ფინალური თარიღიდან და, ზემოხსენებული დავალებების დაყოფის მიხედვით, „უკან მოჰყევით”. გამოყავით დროის კონკრეტული რაოდენობა კონკრეტული სამუშაოსათვის. დაგეგმეთ, როდის, სად და როგორ ისწავლით. მეგობრებთან ერთად უკეთ მუშაობთ? მისწერეთ ამის შესახებ საკუთარ თავს, რომ დაუკავშირდეთ ხალხს.
4. თქვენი მასალების ორგანიზება. შექმენით საქაღალდეები თქვენს კომპიუტერში თითოეული კლასისთვის თქვენთვის საჭირო მასალებით. თუკი ქაღალდის საქაღალდეები გირჩევნიათ, არა უშავს, მაგრამ განაცალკევეთ კლასები, რათა ერთი დიდი გროვა არ მიიღოთ. შექმენით თქვენს კართან ერთგვარი „ასაფრენი ბილიკი” მომდევნო დღის საშუალებებისათვის. ღამით აქ დადეთ თქვენი გასაღები, საფულე, ტელეფონი, რათა დილით მათ ძებნაზე დრო არ დაკარგოთ, რაც კიდევ უფრო მოგიმატებთ სტრესს.

თუ ამ ყველაფრის მარტო კეთება გაშფოთებთ, მიმართეთ თქვენი სკოლის ხელმძღვანელობას.  დასახულ მიზნებს რომ მიაღწიოთ, მიიღეთ დახმარება ახლავე.

დაბოლოს, იყავით კეთილი საკუთარი თავის მიმართ. ყოველდღიურად მიეცით თქვენს ტვინს საქმისგან შესვენების დრო. წაახალისეთ და დააჯილდოვეთ ის ძალისხმევისთვის. წაიხემსეთ  მეგობართან ერთად, ირბინეთ, დაისვენეთ მას შემდეგ, რაც საქმის სოლიდურ ნაწილს შეასრულებთ. გააკეთეთ „უნდა“, „მინდას“ წინ და თქვენ დაიმსახურებთ წარმატებას.

წყარო: https://www.psychologytoday.com/intl/blog/your-way-adhd/201912/finishing-your-semester-strong

საქართველოში, სადაც სამოქალაქო განათლების სკოლებში შეტანის პროცესიც რთულად და მტკივნეულად წარიმართა, ჯერ თითქმის არავინ საუბრობს იმაზე, რომ თანამედროვე ბავშვებს არა მხოლოდ სამოქალაქო განათლება, არამედ ინტერნეტში სამოქალაქო აზროვნების გაკვეთილები სჭირდებათ. ქსელთან კავშირის მქონე თითოეული ადამიანი ციფრული სამყაროს მოქალაქეა და თუკი გვინდა, რომ მან იქ თავი დაცულად იგრძნოს, პატივი სცეს სხვის აზრებს და გამოხატვის თავისუფლებას, ამოიცნოს ძალადობის შემთხვევები და იცოდეს მასზე რეაგირების მექანიზმები, თუკი ვისურვებდით, რომ შეძლოს ინფორმაციის კრიტიკულად გააზრება, საკუთარი აზრების გამოთქმა არგუმენტირებულად და თანამოაზრეების შემოკრება – ამ უნარების განვითარებისთვის ძალისხმევაც უნდა გავწიოთ.

ინტერნეტი, რომელიც ფაქტობრივად მეორე მსოფლიოს ციფრულ სამყაროს წარმოადგენს, ვერ იქნება უსაფრთხო და დემოკრატიული, თუკი იქ მცხოვრებ მოქალაქეებს არ შეეძლებათ ამ სივრცის უსაფრთხოდ, კრიტიკულად და ღირსეულად გამოყენება. და იქ, სადაც ადამიანები თავს დაცულად არ გრძნობენ, მათ ყოველთვის ელოდებათ რაიმე სახის ხიფათი. როცა ბავშვებზეა ლაპარაკი, უნდა ვეცადოთ, ისინი მაქსიმალურად დავიცვათ სხვადასხვა ხიფათისგან, რისი განჭვრეტაც შესაძლებელია.

კარგად ცნობილი პიზას ტესტების შედეგები, რომლებიც საქართველოსთვის უკვე წლებია საკმაოდ მძიმე შედეგებს აჩვენებს, გლობალურადაც დრამატულ სურათს გვიჩვენებს ინფორმაციის მოხმარების თვალსაზრისითაც: ტესტი ააშკარავებს იმ პრობლემებს, რომლებიც მოზარდებს ინფორმაციის გადამუშავებისას აქვთ. მაგალითად, ფაქტისა და მოსაზრების გამიჯვნას 15 წლის ასაკის მოზარდების საშუალოდ მხოლოდ 9% ახერხებს. ეს მონაცემი მცირედით განსხვავდება ქვეყნების მიხედვით.

სხვა კვლევის შედეგების თანახმად, რომლებიც სტენფორდის ისტორიის საგანმანათლებლო ჯგუფის მკვლევრებმა ჩაატარეს, მოსწავლეებს უჭირთ განსხვავების დანახვა რეკლამასა და ახალ ამბავს შორის. ეს უკანასკნელი კვლევა ამერიკელი მოზარდების უნარებს შეისწავლიდა, რომლებისთვისაც მედიაწიგნიერების გაკვეთილები სასწავლო პროცესის ნაწილია. სხვა ქვეყნებში, სადაც ეს საგანი არ ისწავლება, შედეგები, სავარაუდოდ, უფრო მძიმე უნდა იყოს.

ინფორმაციის გააზრებულად და კრიტიკულად მოხმარების გარდა, ციფრული მოქალაქეების წინაშე სხვა გამოწვევებიც დგას: ბულინგი, ძალადობა, ადიქცია.

ადრე ვწერდი, რომ ერთ-ერთ სკოლაში დავიწყე ექსპერიმენტულად უფროსკალესელებისთვის იმის სწავლება, როგორ გამოიყენონ სოციალური მედია მათთვის უფრო სასარგებლოდ და როგორ იგრძნონ თავი ინტერნეტში უფრო დაცულად. თავიდან, ამ შეხვედრებისთვის ერთიანი სახელის მოფიქრება გამიჭირდა. მერე მივხვდი, რომ ეს არის გაკვეთილები ციფრული მოქალაქისთვის, ინტერნეტში სამოქალაქო აზროვნებისთვის.

და როცა მოსწავლეებს ვკითხე, რა უნარები სჭირდებათ მათ, როგორც ციფრულ მოქალაქეებს, აი რა პასუხები მივიღე მათგან:

• სწორი და ცრუ ინფორმაციის ერთმანეთისგან გარჩევა;
• ინფორმაციის მოძიების უნარები, ძველი და ახალი ინფორმაციის, სანდო და არასანდო წყაროების ერთმანეთისგან გარჩევა;
• კიბერბულინგისას დაცვის სტრატეგიის ცოდნა;
• როგორ მოვიქცეთ, როცა ვინმე ჩვენგან ინტიმურ სურათებს ითხოვს და გვაშინებს, მათი არგაგზავნის შემთხვევაში?
• როგორ ვიპოვოთ ამბები მოზარდებზე, ჩვენზე ბავშვებზე ინტერნეტში?
• სად და ვის მოვუყვეთ ის, რაც გვაწუხებს, ისე, რომ ყველაფერში ჩვენ არ დაგვადანაშაულონ?

ამ და სხვა, ისეთ კითხვებზე, რომლებზე პასუხების საჭიროებაზეც ბავშვები ჯერ არ დაფიქრებულან, პასუხების მოძიებმა მათ დამოუკიდებლად უწევთ, მანამ, სანამ მათ სასწავლო პროგრამაში არ გაჩნდება ინტერნეტში სამოქალაქო განათლების საგანი. და თუკი ვინმე მათ ამ პროცესში დახმარებას გადაწყვეტთ, უკვე არსებული კურიკულუმები შეგიძლიათ გამოიყენოთ მოზარდების დასახმარებლად და იმ თემებზე დასაფიქრებლად, რომელთა წინაშეც ისინი მარტონი არიან.