ადამიანის ცხოვრების გზა სავსეა დაბრკოლებებით, გამარჯვებებითა და დამარცხებებით. ხშირია შემთხვევა, როცა საქმეში ხელმოცარულ ადამიანს მისი გაგრძელების სურვილი და მოტივაცია აღარ რჩება, სურვილი გადაულახავ ბარიერად, ხოლო აისბერგივით უეცრად აღმართული პრობლემა წარუმატებლობის გარანტად იქცევა. ადამიანი ყოველ განუხორციელებელ მიზანს დამარცხებად აღიქვამს, რაც საკუთარი ძალებისა და შესაძლებლობების რწმენას აკარგვინებს.

თუ როგორ აღმოვაჩინოთ საკუთარი მიძინებული შესაძლებლობები, როგორ ვმართოთ რთულ სიტუაციებში ჩვენი შინაგანი ძალები, როგორ გადავეჩვიოთ არასასურველ ჩვევებს, რა სტრატეგიები არსებობს წარმატების მისაღწევად, ამ პრობლემების მოგვარების გზებს გვთავაზობს ნეიროლინგვისტური პროგრამირება, თავისი პრაქტიკული ფსიქოლოგიით, რომლის პრინციპებით  მოქმედების შედეგი შეიძლება იყოს უკუკავშირი და არა მარცხი. ნეიროლინგვისტური პროგრამირების მიხედვით სასურველი მიზნის მისაღწევი გზა ჩნდება კრიტიკული უკუკავშირისა და მიზნისაკენ მიმავალი მრავალი ალტერნატივიდან სწორი მიმართულების შერჩევის შედეგად. ყველაფერი ის, რაც ამ გზაზე პრობლემად, დაბრკოლებად და მარცხად ვლინდება, ბევრად ღირებული და დახმარებებით სავსე უკუკავშირებია. ისინი ადამიანისთვის ეფექტური მიმთითებლის როლს ასრულებს მომავალში მიზნის გონივრულ დროში მისაღწევად.

მეცნიერების ეს შედარებით ახალი დარგი, პრობლემებით სავსე ცხოვრებისეულ გზაზე, ერთერთი პრინციპის მიხედვით  მიგვითითებს– ,,როცა რაიმე არ გამოდის, მოსინჯე სხვაგვარად”, ,,Wenn etwas nicht funktioniert, probiere etwas anders” (4, 60) ნეიროლინგვისტური პროგრამირება ადამიანს ეხმარება ადრინდელი, არაეფექტური ქცევისა და მოსაზრების შეცნობასა და ეფექტურით შეცვლაში. როცა რომელიმე კონკრეტული  მიდგომა პრობლემის დაძლევაში ვერ გეხმარებათ, ეცადეთ მის შეცვლას.

ნეიროლინგვისტური პროგრამირების პრინციპი  თითოეული პრობლემისთვის ერთი  კონკრეტული გამოსავლის არსებობაზე მიუთითებს – თავისთავად არაფერი ხდება, შესაბამისად არც პრობლემა წარმოიშობა. ადამიანის ირგვლივ მიმდინარე მოვლენები, მისივე შინაგანი მსოფლხედვის ინტერპრეტაციით, პრობლემად ყალიბდება.  როცა ის თავის მენტალურ რუკაზე პრობლემასთან გასამკლავებლად შესაბამის ცოდნა–გამოცდილებას ვერ მოძებნის,  წინ აღმართული „ბარიერი“ მისთვის დაუძლეველ პრობლემად იქცევა. ნეიროლინგვისტური პროგრამირების დახმარებით შევძლებთ,  პრობლემები გადაუჭრელ საკითხად კი არ წარმოვიდგინოთ, არამედ, მოვსინჯოთ მათი მოგვარება. ნეიროლინგვისტიკური პროგრამირების მიხედვით, დაბრკოლების  არსებობის შემთხვევაში ჩვენი ქმედება უნდა იყოს არა პრობლემაზე, არამედ მიზანზე ორიენტირებული. თუ ამ პრინციპს საგანმანათლებლო სფეროში გადავიტანთ, უსიამოვნო სასწავლო პროცესი შესაძლებელია სასიამოვნო აქტივობად ვაქციოთ.

ადამიანები ერთმანეთისაგან ,,მენტალურ რუკაზე დატანილ’’ პრობლემათა დაძლევის ინდივიდუალური მიდგომებითაც განსხვავდებიან. შესაბამისად, მენტალური რუკა წარმოადგენს შინაგან, ფსიქიკურ გზამკვლევს, რომელიც ინდივიდის გაჩენის წუთიდან გარემოსთან დამოკიდებულების შედეგად იძენს მასშტაბებს და აფართოებს მოქმედების არეს.  ნეიროლინგვისტური პროგრამირების მიხედვით ინდივიდთა ის მენტალური რუკაა საუკეთესო, რომელზეც გამოცდილების ან ცოდნის მიღების შედეგად პრობლემათა მოგვარების არაერთი ალტერნატიული გზაა ასახული. ნეიროლინგვისტიკის გააზრება პედაგოგიკის სფეროში მოღვაწე ადამიანებს დაეხმარება ღრმად გაიაზრონ, თუ რაოდენ დიდი ღირებულება აქვს ექსპერიმენტული სწავლების კომპონენტსა და ამგვარი გაკვეთილის დაგეგმვის აუცილებლობას.

ჩვენს სასწავლო სივრცეში თუ ფართო საზოგადოებაში ხშირად გვხვდებიან მოვლენათა  განსხვავებული აღქმის უნარის მქონე ადამიანები, რომელთა გამოცდილებებიც სწორედ აღქმის სხვადასხვა ბუნებიდან გამომდინარე ხედვის, სმენის, შეგრძნებების, ყნოსვისა და გემოს მიხედვით სტრუქტურირდება. თითოეული მათგანის მიხედვით გამოცდილების ცვლილებამ შესაძლებელია აღქმის საერთო ეფექტზე დიდი ზეგავლენა იქონიოს. ამ შესაძლებლობას იყენებს ნიროლინგვისტური პროგრამირება ადამიანში სასიამოვნო მოგონებების გაძლიერების, ახალი გამოცდილების სასიამოვნოდ მიღებისა და არასასიამოვნო მოგონებების ნეიტრალიზებისა და გაუვნებელყოფისათვის. ამგვარი პრინციპი ღირებულია სასწავლო გარემოში, ისეთ მოსწავლეებთან სწავლა–სწავლების პროცესში, რომლებიც არასასიამოვნო მოვლენად აღიქვამენ სასწავლო პროცესს.

ნეიროლინგვისტური პროგრამირება საინტერესო ახსნას გვთავაზობს უარყოფითად შეფასებული ქცევის შესახებ, თუ ეს ქცევა უმძიმეს შედეგებს არ იწვევს. თუ სიტუაციას, რომელშიაც ქცევა ვითარდებოდა, პოზიტიური შედეგები ჰქონდა, მენტალურ რუკაზე ის ფასდება როგორც ხელსაყრელი გზა. თუ უარყოფითად შეფასებული ქცევის მიღმა შეიმჩნევა დადებითი განზრახვა, შესაძლებელია ახალი ქცევის განვითარება, რომელიც დადებითად შეფასდება. აღნიშნული პრინციპი წარმოადგენს მორალური განვითარების თეორიაში პოსტკონვენციონალური მორალური პრინციპის პრაქტიკულ ვერსიას, რომლის მიხედვითაც ადამიანი არღვევს კანონს ისევ უფრო მაღალი ადამიანური ღირებულებების დასაცავად. ნეიროლინგვისტური პროგრამირების ეს პრინციპი დაეხმარება პედაგოგებს, გააცნობიერონ, თუ რამდენად დიდი მნიშვნელობა ენიჭება თავიანთი აღსაზრდელების მხრიდან გარკვეული წესების სიღრმისეულ დასწავლას და როგორ დაეხმარება მათ მიღებული გამოცდილება მორალური, ზოგადადამიანური და ტოლერანტული ქცევების გამოვლენა–ფორმირებაში.

ყველა ის რესურსი, რაც ადამიანს სჭირდება გარემოსთან ინტერაქციისათვის, მის განკარგულებაშია და მოიცავს ხედვის, სმენის, შეგრძნების, ყნოსვისა და გემოს აღქმის ელემენტებს. მისთვის ხელმისაწვდომი აღქმის ბუნებიდან გამომდინარე იყენებს რესურსს შესაბამისი მახასიათებლით გარემოსთან ადაპტაციისა და სამყაროს აღქმისათვის. სასწავლო გარემოში აღნიშნული პრინციპი ითვალისწინებს აღსაზრდელთათვის მრავალფეროვანი სასწავლო მასალის მიწოდებას, რომ შეძლონ  უნარების სწორი შეფასება  და პრაქტიკულ ცხოვრებაში მართებულად რეალიზება.

ნეიროლინგვისტური პროგრამირების პრინციპები შესაძლებელს ხდის კუნთებზე განტვირთვის კონტროლით გრძნობებსა და ფიქრებზე დადებით ზემოქმედებას, რაც სასწავლო გარემოში სასიამოვნო ატმოსფეროს შექმნის შედეგად მიიღწევა.

ნეიროლინგვისტური პროგრამირების უმთავრეს პრინციპს წარმოადგენს ადამიანსა და მის კომუნიკაციურ პარტნიორს შორის განხორციელებული ჯანსაღი კომუნიკაცია. ის ამ მოვლენას ასე ხსნის: ა პიროვნება ამოძრავებს ტუჩებს საუბრის დროს, ხმის ტალღები ხვდება ბ პიროვნების ყურს. ისინი გარდაიქმნება ელექტრონულ სიგნალებად და ბ პიროვნების ტვინისკენ იგზავნება, რომლის რეაქციაც აუცილებელია ა პიროვნებისთვის. ა პიროვნებისთვის მნიშვნელოვანია ისეთი კომუნიკაცია, სადაც ბ პიროვნება მოქმედებს ა პიროვნების ნათქვამისა და სურვილის მიხედვით. ვინაიდან ასეთ შემთხვევაში გადამწყვეტი არ არის ის, რისაც მთქმელს სჯერა, არამედ ის, თუ როგორ მიიღებს ადრესატი და მიაღწევს თუ არა კონკრეტულ შედეგს. ამ მოცემულობის გამოყენება პროდუქტიულია პედაგოგთათვის, რათა სასწავლო მასალა აღსაზრდელებს კომუნიკაციის ამ პრინციპების დაცვით მიაწოდოს, რომ შედეგი თვალნათელი იყოს.

პრაქტიკული ფსიქოლოგიის ეს მიმართულება თანამედროვე მეცნიერებაში დიდ დახმარებას გაუწევს ნებისმიერ პედაგოგსა  თუ მოქალაქეს საკუთარი შესაძლებლობებისა თუ ემოციური ფონის სწორად მართვაში.

გამოყენებული ლიტერატურა:

1. ს.ჯანაშია, ნ., იმედაძე ნ.,გორგოძე ს., განვითარებისა და სწავლების თეორიები. მასწავლებლის პროფესიული განვითრების ეროვნული ცენტრი, 2011
2. დიუი, ჯ., ჩემი პედაგოგიური მრწამსი –სკოლა და პროგრესი, ჟურნალი მასწავლებელი, 2014 წლის 06 ოქტომბერი
3. ბარბაქაძე, ც., აუდიალური და კინესთეტიკური არხები–მულტისემიოტიკური პრეზენტაციის უნარები, ჟურნალი მასწავლებელი, 2016 წლის 30 აგვისტო
4. Long, A., Schweppe, R., Praxisbuch NLP, Die eigene Kräfte aktivieren und sich auf Erfolg programmieren. Südwest-Verlag, 2013

წიგნიცაა და წიგნიც. აი, ეს შეგიძლიათ ნებისმიერ ადგილას გადაშალოთ, დამშეულ თვალს სათავისო მიაგებოთ და მერე, სანამ კითხვას შეწყვეტდეთ, ერთი გვარი და ერთი მუსიკალური კომპოზიციის სახელწოდება მაინც დაიმახსოვროთ – რომლებიც ბოლოს ახსენა ავტორმა. ან დასაწყისში – რა მნიშვნელობა აქვს? და მოძებნასა და მოსმენას წინ რაღა უდგას? სიხარულია – მაშინ უფრო, როცა არაერთხელ მოსმენილს, წლების წინ ყურშეჩვეულს გადააწყდებით.

ზურაბ ქარუმიძის „ჯაზის ცხოვრებას“ ვგულისხმობ, ხელის გაწვდენაზე რომ მიდევს, ლურჯი ქაღალდის სახელდახელო სანიშნებით გამოვსებული.

როგორ კარგად მახსოვს ის დრო, ჯაზი რომ უცხო იყო, ძალიან უცხო და შესაფერისი განწყობა, ყურადღების მოკრება, სხვა ყველაფრისგან გათავისუფლება მჭირდებოდა თუნდაც მცირე ხნით მის მოსასმენად. ვერასდროს წარმოვიდგენდი, თუ ამ ტყეში შევაბიჯებდი, სასეირნო ადგილებს არ დავჯერდებოდი და სიღრმისაკენ გავწევდი.

ახალი, შეუსწავლელი ვირუსი, შეცვლილი ცხოვრება, გადაკარგული მეგობრები, რომლების ნახვის იმედიც გადამეწურა, წაკითხული წიგნების თავიდან წაკითხვის არცთუ უხიფათო ჩვევა, ჩუმი შეშლილობა, რომელიც ნელ-ნელა მომწონდა კიდეც – ეს ხომ იყო და ერთი ჯგუფი ვიპოვე, კლასიკური ჯაზის მოყვარულების. მხოლოდ 1920-35 წლების მუსიკას უსმენდნენ, ამ დროს შექმნილ-ჩაწერილს. ბიქს ბაიდერბეკი. დიუკ ელინგტონი. ფლეტჩერ ჰენდერსონი. ამიყოლიეს. ავყევი და მივხვდი, რომ კარგად ვარ, რომ სხვა აღარაფრის მოსმენა მინდა და თუ გული საკუნისწინანდელი სიხარულით ფეთქავს, სიცოცხლისკენაც მობრუნებულა.

მერე მეგობრის შვილმა ეს წიგნი მირჩია – ზურაბ ქარუმიძის ეს კარგი წიგნი, რომელიც გამოსაჩენ ადგილას უნდა იდოს მუსიკის მასწავლებლის მაგიდაზე. და, ცხადია, არა მხოლოდ მის მაგიდაზე. კენ ბერნსის დოკუმენტურ სერიალს „ჯაზი“ (2001) კი თვითონ გადავაწყდი – ათ ნაწილად გაყოფილი ფილმია ძველი ფოტოებით, ძვირფასი ჩანაწერებით, თავბრუდამხვევი ისტორიებით.

ჯადობაზობა, ჯადობაზები – სიტყვები, რომლებიც „ჯაზის ცხოვრების“ კითხვისას სულ თავში მიტრიალებდა, ავტორისაგან სწორად, ყურადღებით შერჩეული უნდა იყოს. მაშ, ვინ არიან ეს ადამიანები, შესაძლებლის საზღვრებს რომ არ სცნობენ? მაშ, რა ჰქვია მათ ხელობასა და ხელოვნებას, ფეხქვეშ რომ მიწას გაცლის და სადღაც შორს უწონო ქაღალდივით მიგაფრიალებს? არტ-ტეიტუმზე წერს, ოსტატობის მწვერვალს რომ მიაღწია, ისე უკრავდა, გეგონებოდა, ოთხი ხელი აბიაო. მაილზ დეივისზე კი ნათქვამი აქვს: „ბგერა განუმეორებელი ჰქონდა – მოუხეშავი და იმავდროულად ბუნებრივი, როგორც სუნთქვა, დიახ – მაილზი კი არ უკრავდა, არამედ სუნთქავდა საყვირით“.

ზემოთ მუსიკის მასწავლებელი ვახსენე. მთელ წიგნს თუ არ წაიკითხავს, ჩარლი პარკერის ამბები მაინც გადაიკითხოს – საყურადღებო და ჩასაღრმავებელი. ერთს აქვე ამოვწერ: „ჩარლის მოსიყვარულე დედა ზრდიდა, შვილზე გადაგებული და მისი ახირებების დამყოლი. თერთმეტი წლისას დანაზოგი გროშებით საქსოფონი უყიდა – ეგებ მუსიკამ სწორ გზაზე დააყენოსო. ჩარლიმ ერთხანს კი „ითამაშა“ იმ საქსოფონით, მაგრამ მალე მობეზრდა და მეზობელს ათხოვა, ისე, რომ რამდენიმე წელი არც გახსენებია. სკოლაშიც უვარგისი იყო, კლასიდან კლასში ძლივს გადაჰყავდათ. თუმცა გამოხდა ხანი და ისევ მუსიკის ჟინმა სძლია – ის თავისი განათხოვრებული საქსოფონი დაიბრუნა და დღის უმეტეს ნაწილს თავისებურ მუსიკალურ ეკზერსისებში ატარებდა. ღამღამობით კი კანზას-სიტის ბარებსა და კლუბებში დაყიალობდა“.

ელა ფიცჯერალდი – თვალი რამე შორეულ წერტილს გაუშტერეთ, წამით გაიხსენეთ, რა ქალი იყო, რა მომღერალი და მერე წაიკითხეთ: „ვოკალური დიაპაზონის სიფართოვესთან ერთად იგი დიდებულ ჟანრობრივ დიაპაზონსაც ფლობდა – ბოსა-ნოვასაც და „ბიტლზის“ სიმღერებსაც ისევე გაართვა თავი, როგორც მანამდე სუინგსა და ბიბოპს, სასცენო მანერები კი ერთობ სადა ჰქონდა – ეს გოროზი ქალი ზოგჯერ იდგა და რაღაცნაირად შებოჭილი მღეროდა, როგორც რომ ბაპტისტური საეკლესიო გუნდის სოლისტი, პირველად რომ გამოდის საკვირაო წირვაზე, ან კიდევ – როგორც რომ სკოლის მოწაფე გოგო, თავისზე ლამაზ ბიჭს სიყვარული რომ უნდა გაუმხილოს“.

რა აღარ მოვნიშნე წიგნის კითხვის დროს, მოყოლით კი, აბა, რას მოვყევი… ის ჯობია, თვითონ ნახოთ და ჯაზის ტყეშიც გაბედულად შეაბიჯოთ. ალაგ-ალაგ გაუვალიცაა, სახიფათოდ ჩაბნელებულიც, უცნაური არსებებით დასახლებულიც, მაგრამ რა ხმები ისმის, რა სიცოცხლეა!

მახსოვს ტყვიისფერი ცა. ჰაერი _ გაჭიმული ატლასი _ ჩრდილების ამრეკლი. ამ ჩრდილებში გვირილები და მიხაკები ჩავაწყვეთ. კიდევ, ვარდები. 17 საფლავი მოირთო ტყვიისფერი ცის ქვეშ.

შიდა ქართლში, გორის რაიონის სოფელ შინდისში, რკინიგზის ძველ სადგურთან ახლა გმირთა მემორიალი და მათი სულების სახელზე აგებული ტაძარი დგას. იმ დღეს, რომელზეც ვყვები, მხოლოდ მემორიალი დაგვხვდა, ჯერ ტაძარი არც იყო აგებული და მემორიალიც _ საფლავის ქვებისა და იმ ტრაგიკული დღისგან „სახსოვრად“ შემორჩენილი ნივთებისგან შედგებოდა. თითოეული ნივთი თავისი ისტორიის ჟანგით ყვებოდა ამბავს დიდ გმირობასა და ღირსებაზე და ჩვენ ვეხებოდით მათ, ვხედავდით უკვდავების ამ სევდიან ილუსტრაციას.

2008 წლის აგვისტოს ომიდან მხოლოდ ორი წელი იყო გასული. მაისი იდგა და იმ დღეს სკოლებში ბოლო ზარი დაირეკა. თბილისიდან სხვადასხვა სკოლის მეთორმეტეკლასელების თავაწყვეტილი ჟრიამულიც გამოვიყოლეთ _ დაქროდნენ ქუჩებში თეთრ-პერანგაჭრელებულები, აჟივჟივებულები, აჭყვიტინებდნენ ფერად საყვირებს _ თითქოს მომავალს აძლევდნენ სიგნალს, გაბმულად და თავაწყვეტით, და მომავალიც გამოდიოდა შიშის ბურუსიდან (რადგან მასზე ყოველთვის მოქმედებს ასეთი შეძახილები!)… იმ დღეს, მხოლოდ ერთ სკოლაში „ჩატარდა“ ყველაზე განსხვავებული, უცნაური ბოლო ზარი, როგორსაც ალბათ მანამდე ვერც ის მოსწავლეები წარმოიდგენდნენ და როგორის წარმოდგენა ახლაც გაუჭირდება ყველას, ვისთვისაც ეს დღე მხოლოდ მხიარულებასთან, დროსტარებასთან, ლხენა-ყიჟინასთან ასოცირდება.

154-ე სკოლის ქართული ენისა და ლიტერატურის მასწავლებელმა, მანანა კიკნაძემ, 2010 წლის 15 მაისს თავის მეთორმეტეკლასელებს ერთ ავტობუსში მოუყარა თავი. ავტობუსი შინდისისკენ დაიძრა.

შინდისის ბრძოლის შესახებ, დაწვრილებით, მე პირადად სწორედ იმ დღეს შევიტყვე. მერგო პატივი, ჩემს მეგობარ პოეტებთან _ მარიამ წიკლაურთან და მარიამ ხუცურაულთან ერთად ამ ბოლო ზარის მონაწილე ვყოფილიყავი. 2008 წლის 11 აგვისტოს, როცა უკვე დასრულებული იყო საომარი მოქმედებები და გამოცხადებული იყო ე.წ. „კორიდორი“, სენაკის მეორე ბრიგადის საშტაბო ასეული რუსული არმიის ჩასაფრებაში მოყვა. უთანასწორო ბრძოლაში დაიღუპა 17 ქართველი მებრძოლი. 5 მეომრის გადარჩენა ადგილობრივმა შინდისელებმა შეძლეს.

ამ ისტორიას ბევრი გმირი ჰყავს _ ჯარისკაცებიც და ადგილობრივებიც. ლეგენდად ჰყვებიან ამბავს იმაზე, თუ როგორ გაუმკლავდა 22 მეომარი 500-კაციან რუსულ არმიას, როგორ ებრძოდნენ ავტომატების ამარა დარჩენილი ქართველები ტანკებით და ბეტეერებით აღჭურვილ მტერს… რამდენიმე დაჭრილმა სადგურთან მდებარე შენობის ნანგრევს შეაფარა თავი და მათაც გარდაუვალი სიკვდილი ელოდათ, რომ არა ერთ-ერთი ჯარისკაცის _ ალეკო ონიანის თავდადება: მუხლებში სასიკვდილოდ დაჭრილი ნათლულის, რომან ზოიძის თავი ედო ალეკოს, თანამებრძოლებს გასძახა თურმე _ მტერს ცოცხალი არცერთი არ ჩავბარდებითო, მერე „მამაო ჩვენო“-ს ლოცვა დაიწყო და ყუმბარას თავი წააცალა… მტრის თვალწინ აიფეთქა ალეკო ონიანმა თავი. ომის დაუწერელი კანონის თანახმად კი, როცა ერთ-ერთი მხრიდან ვინმე ასეთ თავგანწირვაზე მიდის, მეორე მხარე დროებით წყვეტს შეტაკებას, რადგან მსგავსი ქმედების განმეორების დიდი რისკია…

ასე მისცა ქართველმა ჯარისკაცმა დრო შინდისელ მოსახლეობას, დაჭრილები სამშვიდობოს გაეყვანათ.

როცა 11 აგვისტოს ერთ-ერთ გმირს _ შინდისელ ბადრი (ახმეტა) ხუციშვილს ეკითხებიან, არ გეშინოდა, იმ სასაკლაოდან მეომრები რომ გამოგყავდაო? ახმეტა (ამ სახელით იცნობს მას დღეს მთელი საქართველო) გაკვირვებით პასუხობს: იმ დროს ვერც შიშს ვგრძნობდი და ვერც ვერაფერს, მხოლოდ იმას ვაკეთებდი, რასაც გული მკარნახობდაო. გულის კარნახით, რამდენიმე თანასოფლელის დახმარებით, გაარიდა ცეცხლწაკიდებულ ბრძოლის ველს 5 დაჭრილი. მეომრები შინდისელებმა მალულად და სიცოცხლის რისკის ფასად შეიფარეს, მხოლოდ რამდენიმე დღის შემდეგ, საპატრიარქოდან წარგზავნილი სასულიერო პირების დახმარებით გახდა შესაძლებელი დაჭრილების თბილისში გადმოყვანა.

სასულიერო პირების ძალისხმევითვე დაუბრუნეს ოჯახებს იმ მეომართა ცხედრებისგან დარჩენილი ფერფლი და ძვლები, რომლებიც 11 აგვისტოს ბრძოლაში ჩაწვნენ. ერთი შინდისელი ყვებოდა: შაოსანი ქალი იდგა სადგურზე, დამწვარ მანქანასთან, დიდხანს იდგა და ტიროდა, მერე გამოაღო კარი და მუჭით გამოჰქონდა ფერფლი, ჩანთაში იყრიდა და ამბობდა _ ეს ჩემი შვილია, ეს ჩემი შვილიაო…

ახმეტა ხუციშვილი პროფესიით ელექტრიკოსია. ომამდეც და მერეც თავის საქმეს ერთგულად ემსახურება. ერთგულება მისი პიროვნული ბეჭედია. მან დაჭრილ მეომრებსაც უერთგულა და გარდაცვლილებსაც. ყველა ბოლო გზამდე გააცილა _ ამ სოფელშიც და მიღმა სოფელშიც. აგვისტოს იმ ტრაგიკული დღეების ბუქი რომ გადაიწმინდა, თავის სამუშაო ადგილას, დენის გადაჭრილი მილებისგან ჯვარი შეკრა და ბრძოლის ველზე დაამაგრა. ეს პირველი ნიშანი იყო. ახმეტამ მოაგროვა ასევე იმ დღის ნივთიერი ანაბეჭდები _ დაცხრილული „ბათინკები“, ჩაჩქანები, ტყვიები… ასე შეიქმნა შინდისის მემორიალი, რომელიც ყოველწლიურად უფრო მეტად თვალსაჩინოვდება. სულ მალე კი, თავდაცვის სამინისტროს მხარდაჭერით, იქ შინდისის ბრძოლის ამსახველი მუზეუმიც გაჩნდება.

17 გარდაცვლილ ჯარისკაცს შორის ერთს, 22 წლის მიხეილ დვალიშვილს, ჯიბეში ლექსი უპოვეს. ამ ლექსმა შინდისის ისტორიას ახალი ფერი მისცა, ახალ ძალად გახმაურდა. ის იყო საბაბი, პირველწყარო რეჟისორის _ ედმონდ მინაშვილისთვის, რათა შინდისის ბრძოლის ამბავს გულდაგულ მიჰყოლოდა და ის მთელი საქართველოსთვის გაეცნო. ედმონდმა ახმეტა აღმოაჩინა, ახმეტამ და დანარჩენმა შინდისელებმა ყველაფერი უამბეს, _ ასე გაჩნდა, თავდაპირველად, დოკუმენტური, მერე კი მხატვრული ფილმის იდეა. ცოტა ხნის წინ ფილმ „შინდისის“ სატელევიზიო პრემიერაც შედგა. ამ ფილმმა არაერთი საერთაშორისო პრიზი მოიპოვა და დღეს შინდისის გმირების შესახებ საქართველოს გარეთაც იციან…

2010 წლის 15 მაისის „ბოლო ზარს“ ედმონდიც ესწრებოდა. მისი დიდი დამსახურებაა, რომ ჩვენი უახლესი წარსულის ამ ამბავმა მთელი ქვეყანა აალაპარაკა და ჩვენი თვალი და გული შინდისისკენ მიაპყრო.

„ტრადიციული ბანკეტისა და „ბოლო ზარის“ მიღმა, ქართველ ახალგაზრდას ცხოვრების გზაზე გასასვლელად სხვა „ხიდიც“ სჭირდება. სამშობლოს სიყვარული გმირების უკვდავყოფით უნდა იწყებოდეს“ _ ეს იყო მანანა მასწავლებლის ჩანაფიქრის იდეაც და მიზანიც.

გაკვეთილი უჩვეულოც იყო და „ჩვეულებრივიც“ _ ყველაფერი სიის ამოკითხვით დაიწყო. სიაში 17 ჯარისკაცის გვარ-სახელი მოხვდა. პასუხი _ „ვარ!“ _ მათ მაგივრად, 154-ე სკოლის მოსწავლეებმა გასცეს.

ოდნავ მოშორებით, ჯერკიდევ ნაომარი მიწის მტვერში ჩაკარგული ლიანდაგები კი მისდევდნენ გზას, რომელიც სიკვდილსა და სიცოცხლეს შორის გადო განგებამ.

მას შემდეგ ხშირად მიფიქრია მაგ დღეზე. რა იყო ეს? მასწავლებლის აქცია-პერფორმანსი? ცხოვრების გაკვეთილი? ალქიმია?.. მანანა კიკნაძემ ამ აქტით რაღაც უმნიშვნელოვანესი ჩაიდინა _ დიდი გამბედაობის, შესაძლოა რისკის ფასადაც, მოსწავლეებს „ბოლო ზარის ხიბლი“ გამოსტაცა და სულ სხვა, ყველაზე მტკივნეული მხრიდან შეახედა ცხოვრებას; იმ ზღვართან მიიყვანა, სადაც დიდი შეკითხვები და დიდი პასუხების მოლოდინია ხოლმე; სადაც იოლი არაფერია, თუმცა ეს შიშიც _ ცხოვრების, მომავლის შიში _ იმ გმირულად დაღუპული მეომრების სისხლის ფასადაა გამოსყიდული.

მას შემდეგ სულ მინდა, ამ „გაკვეთილზე“ ან დავწერო რამე, ან ვინმეს ვუამბო, მაგრამ ესაც რთულია, ძალიან რთული, რადგან მკითხველშიც და მსმენელშიც თავდაპირველი ემოციის დასაბადებლად, სიტყვასთან ერთად, კიდევ რაღაც აქტია საჭირო. რაღაც ქმედება, მოძრაობა, რომელშიც აი ის გმირობა და ღირსებაა არეკლილი, შინდისის ისტორიის შინაარსი, იმ ბოლო გაკვეთილის შინაარსი…

მე ველოდები ამ ძალას ჩემში. ის ბიჭები, შინდისელები, თავიანთი საქციელით, მუდმივად გვაიძულებენ _ ეს ძალა ყველამ ჩვენს თავში ვიპოვოთ. სხვაგვარად სიცოცხლე სადღაც, ლიანდაგებს შუა ჩაიხერგება.

სხვაგვარად, ფასს დაკარგავს სიცოცხლე.

ვფიქრობ, დღეს ყველა თანხმდება, რომ ბავშვის ასაკობრივი თავისებურებების გათვალისწინება აუცილებელია, როგორც სასწავლო პროცესში, ასევე სახელმძღვანელოების, სასწავლო გეგმების შედგენისას და, ზოგადად, ნებისმიერ სიტუაციაში ბავშვთან ურთიერთობისას. არცთუ იშვიათია შემთხვევები, როდესაც უფროსი – მასწავლებელი ან მშობელი რაღაცას უხსნის ბავშვს, ის ვერ იგებს, დაბნეულობა აღებეჭდება სახეზე, უფროსი კი ბრაზობს და  გაოცებას ვერ მალავს: „რა უნდა ამის გაგებას, ეს ხომ ასეთი მარტივია?!“.

ჩვენთვის შეიძლება ეს მართლაც ადვილად აღსაქმელი და გასაგები იყოს, მაგრამ ბავშვის აღქმა, აზროვნება, ყურადღება და სხვა ფსიქიკური პროცესები ხომ სრულიად განსხვავდება ზრდასრული ადამიანის ფსიქიკური პროცესებისგან. სწორედ ამიტომ, თუ გვინდა გავუგოთ ბავშვს და ავხსნათ მისი ქცევა, აუცილებლად უნდა ვიცოდეთ, თუ რა ასაკობრივ-ფსიქოლოგიური თავისებურებებით ხასიათდება ბავშვი, რომელთანაც ჩვენ გვაქვს ურთიერთობა. გადაუჭარბებლად შეიძლება ითქვას, რომ სასკოლო პერიოდში ბავშვთან ურთიერთობისას აღმოცენებული პრობლემების დაძლევის ერთ-ერთ საუკეთესო საშუალებას ბავშვის ასაკობრივ-ფსიქოლოგიური თავისებურებების გათვალისწინება წარმოადგენს. ეს განსაკუთრებით საჭიროა დაწყებით სასკოლო პერიოდში, ვინაიდან ამ დროს ჩამოყალიბებული განწყობა-დამოკიდებულებები სკოლისა და სასწავლო პროცესის მიმართ ბავშვს მთელი სასკოლო პერიოდის განმავლობაში მიჰყვება. ძალიან ხშირად პედაგოგების მცდელობა, მოახდინონ კორექცია საშუალო და უფროსი სასკოლო ასაკის ბავშვის დამოკიდებულებაში სწავლის მიმართ, უშედეგოდ მთავრდება. ამასთან ერთად, დაწყებითი კლასების მასწავლებელი, ბავშვის ასაკობრივ-ფსიქოლოგიური თავისებურებებიდან გამომდინარე, აღსაზრდელზე ზემოქმედების უდიდესი შესაძლებლობების მატარებელია. თუმცა, ამ შესაძლებლობების რეალიზება მხოლოდ იმ შემთხვევაში მოხდება, თუ პედაგოგი ბავშვთან ურთიერთობისას გაითვალისწინებს მის განვითარებაში მომხდარ ცვლილებებს. საყურადღებოა ის ფაქტი, რომ სასწავლო პროცესში აღმოცენებული პრობლემების დასაძლევად კარგად უნდა ვერკვეოდეთ და ვითვალისწინებდეთ არა მხოლოდ ინტელექტუალურ, არამედ ფიზიკურ და პიროვნულ განვითარებაში დაფიქსირებულ ცვლილებებს:

ფიზიკური, ანუ ბიოლოგიური განვითარება

• ამ პერიოდში მიმდინარეობს ბავშვის ორგანიზმის ინტენსიური ბიოლოგიური ზრდა-განვითარება;
• მატულობს ნერვული პროცესების აქტივობა – აგზნება ჭარბობს შეკავებას, რის გამოც ბავშვი ხასიათდება მომატებული ემოციური აგზნებადობითა და მოუსვენრობით;
• მსხვილი კუნთების განვითარება უსწრებს წვრილი კუნთების განვითარებას, რის გამოც ბავშვს უჭირს ნატიფი, დახვეწილი მოძრაობების შესრულება, რომელთა განხორციელებაც სიზუსტეს მოითხოვს. თუ ამ გარემოებას გავითვალისწინებთ, გასაგები გახდება, რატომ უძნელდება უმცროსკლასელს წერითი სამუშაოების შესრულება, რატომ არ შეუძლია სწრაფად და დიდხანს წერა. ამიტომ, უნდა ვერიდოთ უმცროსი ასაკის მოსწავლეთა წერითი სამუშაოებით გადატვირთვას და მით უმეტეს ცუდად შესრულებული დავალების ხელმეორედ შესრულების მოთხოვნისაგან თავი უნდა შევიკავოთ, რადგანაც გამომდინარე იქიდან, რომ ბავშვს ხელი სწრაფად ეღლება, შესრულებული დავალების გადაწერა გაუმჯობესების ნაცვლად, პირიქით – აუარესებს შედეგებს.
• ზრდის პროცესი არათანაბრად მიმდინარეობს – გული არ იზრდება სხეულის პროპორციულად, ამიტომ, ბავშვს არ შეუძლია დიდხანს იყოს დაკავებული დაძაბული ფიზიკური აქტივობით.

კოგნიტური, შემეცნებითი პროცესების განვითარება

• აღქმა – უმცროსი სასკოლო ასაკის ბავშვის აღქმა არასაკმარისად დანაწევრებულია, ამიტომ ის ხშირად ურევს მსგავსი მოხაზულობის ასოებსა და ციფრებს; ვერ ცნობს ფიგურას, თუ მას სივრცეში მდებარეობას შევუცვლით. ბავშვი აღიქვამს საგნის მთლიან გამოსახულებას და ვერ ხედავს მის ელემენტებს. საგანში ამჩნევს არა მთავარს, მნიშვნელოვანს, არამედ საგნის თვალშისაცემ თვისებებს (ფერი, ფორმა, ზომა). ყოველივე აღნიშნული აუცილებლად უნდა გავითვალისწინოთ, როდესაც პატარებს რაიმე სასწავლო მასალას ვაწვდით აღსაქმელად;
• ყურადღება – უმცროსი სასკოლო ასაკისთვის დამახასიათებელია სუსტად განვითარებული ნებისმიერი ყურადღება. ბავშვს უჭირს ყურადღების მართვა; სამაგიეროდ, კარგად აქვს განვითარებული უნებლიე ყურადღება – ყველაფერი ახალი, მოულოდნელი, საინტერესო, ნათელი იქცევს ბავშვის ყურადღებას. მან შეიძლება არ შეაჩეროს ყურადღება არსებით დეტალებზე სასწავლო მასალაში და პირიქით, ყურადღება გაამახვილოს არაარსებითზე, რადგანაც სწორედ მათ მიიქციეს მისი ყურადღება. ამ ასაკში ბავშვის ყურადღებას აკლია ასევე სიმტკიცე – ყურადღების ხანგრძლივი წარმართვა ერთი და იმავე მიმართულებით, ერთსა და იმავე ობიექტზე;
• მეხსიერება – უმცროს სასკოლო ასაკში მეხსიერება ატარებს უნებლიე ხასიათს – ბავშვს ჯერ კიდევ კარგად არა აქვს განვითარებული დასამახსოვრებელი მასალის გააზრების უნარი. მეხსიერების წამყვანი ფორმებია ემოციური და თვალსაჩინო-ხატოვანი მეხსიერება. ბავშვები უფრო ადვილად და კარგად იმახსოვრებენ თვალშისაცემ, ნათელ და საინტერესო მასალას, რომელმაც მათზე ემოციური ზეგავლენა მოახდინა; ასევე კონკრეტულ საგნებს, მოვლენებს, სახეებს, ვიდრე განმარტებას, აღწერას, ახსნას;
• აზროვნება – უმცროსი სასკოლო ასაკის ბავშვის აზროვნება თვალსაჩინო-ხატოვანია. მას უჭირს სიტყვიერად გამოთქმული აზრის გაგება, თუ ამ აზრს თვალსაჩინო საყრდენი არ გააჩნია. ამიტომ, ამ პერიოდში სწავლება ეფექტურია მაშინ, როცა აზროვნება ეფუძნება თვალსაჩინო ხატებს. უმცროსკლასელებს უჭირთ საგნებსა და მოვლენებს შორის მიზეზ-შედეგობრივი კავშირის დამყარება, ამიტომ სწავლების პროცესში მივაჩვიოთ ისინი საგანთა, მოვლენათა სისტემატურ ანალიზსა და სინთეზს, გავუცნობიეროთ მათ მოვლენათა შორის შინაგანი კავშირი და დავეხმაროთ, რომ განასხვაონ ისინი გარეგნული კავშირისაგან;
• მეტყველება – უმცროსი სასკოლო ასაკის ბავშვის მეტყველების განვითარება მჭიდროდაა დაკავშირებული აზროვნების განვითარებასთან. მარტივი წინადადებებიდან ის გადადის რთული თანწყობილი და ქვეწყობილი წინადადებების გამოყენებაზე, წინადადებების ფორმულირებისას იყენებს კავშირებს – „იმიტომ“, „რომ“, „თუ“, „იმისთვის“ და ა.შ. გასათვალისწინებელია ისიც, რომ ამ ასაკში ბავშვებს ზეპირი მეტყველება უკეთესად აქვთ განვითარებული, ვიდრე წერითი. წერის დროს ისინი, როგორც წესი, მოკლე წინადადებებს იყენებენ, მაშინ, როდესაც ზეპირი მეტყველებისას სათქმელს ბევრად უფრო გრძელი წინადადებებით გადმოსცემენ.

სოციალური, ანუ პიროვნული განვითარება

უმცროს სასკოლო პერიოდში ბავშვის სასწავლო წარმატებები დამოკიდებულია არა მხოლოდ ფიზიკური და ინტელექტუალური განვითარების გარკვეულ დონეზე, არამედ იმაზეც, თუ როგორია მისი სოციალური, პიროვნული განვითარების დონე. თუ ბავშვი პიროვნულად, სოციალურად მზად არის სასკოლო სწავლისათვის, მას უნდა შეეძლოს, სასწავლო სიტუაციაში თავის თავზე აიღოს მოსწავლის სოციალური როლი, დაექვემდებაროს სკოლის წესებს, მიიღოს და განახორციელოს სკოლიდან მომდინარე ამოცანები. მომწიფებული უნდა იყოს იმ სოციალურ ურთიერთობებში ჩართვისათვის, რომელიც გაკვეთილის მიმდინარეობის პროცესში მყარდება. ამასთან, უნდა შეეძლოს ანგარიში გაუწიოს ჯგუფის ინტერესებს და გაითვალისწინოს ჯგუფში მიღებული წესები. პიროვნული განვითარებისათვის დიდი მნიშვნელობა აქვს ნებისყოფის განვითარებას. თუ სკოლამდელ პერიოდში ბავშვი მიჩვეული იყო საკუთარი თავისადმი კონტროლის გაწევის გარეშე მოძრაობას, ლაპარაკს, გრძნობათა გამოვლენას, ყოველგვარი დაბრკოლების გარეშე გამოხატავდა თავის სურვილებსა და მისწრაფებებს, სასკოლო გარემო მას ავალდებულებს კონტროლი გაუწიოს ყველა თავის მოქმედებას, თავი შეიკავოს ზედმეტი მოძრაობისა და უადგილო სიტყვიერი რეაქციებისაგან, შეასრულოს უფროსების მოთხოვნები   და დავალებები მაშინაც კი, როცა ამის სურვილი არა აქვს. ყოველივე აღნიშნული ნებისყოფის განვითარების გარკვეულ დონეს საჭიროებს. ამდენად, კარგი ფიზიკური და ინტელექტუალური განვითარების პირობებშიც კი, თუ ბავშვი პიროვნულად, სოციალურად არ არის საკმარისად განვითარებული, ის სერიოზული პრობლემებისა და სირთულეების წინაშე შეიძლება აღმოჩნდეს.

ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე უმცროს სასკოლო ასაკში სასწავლო პროცესის წარმატებულად და ეფექტიანად წარმართვის უზრუნველსაყოფად გავითვალისწინოთ ამ ასაკისთვის დამახასიათებელი ასაკობრივ-ფსიქოლოგიური თავისებურებები და ნუ მოვთხოვთ ბავშვს იმაზე მეტს, რაც მას თავისი ასაკიდან გამომდინარე შეუძლია და თუ რომელიმე ასპექტით ამა თუ იმ მიზეზის გამო ჩამორჩება განვითარებაში და ისე ვერ ასრულებს დავალებებს, როგორც ჩვენ ვისურვებდით, საყვედურების და გაკიცხვის ნაცვლად დავეხმაროთ  და ხელი შევუწყოთ მის შემდგომ განვითარებას.

მინდოდა დამეწერა, გასულმა წელმა მეტისმეტად მძიმე ახალგაზრდული ისტორიებით დაგვამახსოვრა თავი-მეთქი. თუმცა ეს განსაცდელი, ვირუსივით, 2020-ში არ დაბადებულა და არც მისი წასვლით დასრულებულა. მას გაცილებით დიდი ისტორია და რთული აგებულება აქვს. თუმცა პანდორას ყუთი, თითქოს, ერთიანად ამოიფრქვა შემზარავ ამბებად, სასოწარკვეთილ მიმიკებად, ფრაზებად, ქუჩის წარწერებად, გულისგამაწვრილებელ მელოდიებად და ჯერ კიდევ შეუჩერებლად აზიდებს ჩვენი ცნობიერების ბნელ კუნჭულებში გადავიწყებულ, უთქმელ ტრავმებსაც.

ვიცით – ადამიანური ტრაგედიები დროის, სივრცისა და სხვა პირობითობების მიღმაა. ისინი უკვე მოხდა. მათ ვერც შეცვლი, ვერც ჯადოსნური ჯოხის აქნევით გააქრობ. მე ვფიქრობ, გაკვეთილადაც ვერ გამოდგება.

ერთადერთი ეთიკური კითხვა, რაც შეიძლება ასეთ დროს საკუთარ თავსა და საზოგადოებას დაუსვა, ისაა, თუ როგორ შევეცადეთ, შეგვეცვალა სამყარო უკეთესობისკენ ჩვენი მოსწავლეების, შვილების, მოზარდი მოქალაქეებისთვის? რითი უპასუხა სახელმწიფომ, მედიამ, ეკლესიამ და რა თქმა უნდა, სკოლამ – უშუალოდ მის წიაღში ამოფრქვეულ უბედურებებს? რა გამოსავალი, რომელი ახალი მიდგომა, ინსტრუმენტი, პლატფორმა შევთავაზეთ მოზარდებს, რათა მათ ერთმანეთის მიღება, დანდობა და თანამშრომლობა ესწავლათ?

საინტერესოა, ხელოვნებამ, მწერლობამ როგორ აირეკლა ეს პრობლემა. თუკი ლიტერატურა სარკეა, რომელიც ცხოვრებას ბაძავს, სადაც მჭვრეტელმა საკუთარი თავი უნდა ამოიცნოს, საკუთარი ტკივილები გვერდიდან დაინახოს და განიწმინდოს, უკეთესი გახდეს, რატომ არის ე.წ. ლიტერატურული კანონი სკოლაში სამუზეუმო ექსპონატივით ხელშეუხებელი?

მეტად სევდიანი ამბავია, რომ ყმაწვილი ადამიანების ხმა თანამედროვე ქართულ ლიტერატურაში ძალიან სუსტად, ან თითქმის, არ ისმის. იმ საამო და იშვიათ მცდელობებს კი, სადაც მწერლები მოზარდთა ენით ლაპარაკობენ, ლიტერატურის სახელმძღვანელოები ყურს უყრუებს. რომლებიც არ უყრუებს და ამ საჭიროებას თვალს უსწორებს, ასეთები, როგორც წესი, სახელმწიფო გრიფის გარეშე რჩება, თითქოსდა, ლიტერატურული კანონიდან ერეტიკული თუ ნაივური გადახვევის გამო. დღემდე ერთი-ორი ავტორი თუ მაინც შეეცადა, მსოფლიოს საყმაწვილო ლიტერატურის საუკეთესო ნიმუშების შემოტანას, მაქსიმუმ, დამხმარე რესურსების სახით, ეს სახელმძღვანელოები მასწავლებელთა დიდმა ნაწილმა არ მიიღო, როგორც „არაქართული“, „რთულად სასწავლებელი“, ან მოსწავლეთათვის „რთულად აღსაქმელი”. როგორც ჩანს, ქართულ ლიტერატურას სკოლაში მასწავლებელთა და საგნობრივი პოლიტიკის შემქმნელთა დიდი ნაწილი ხედავს, როგორც სტერილურ, ხელშეუხებელ სამუზეუმო ექსპონატს, ნივთიერ ძეგლსა და საგანძურს. ამიტომ შორდებიან მოსწავლეები ლიტერატურას და არა იმიტომ, რომ უქნარა თაობა მოდის, ან, რომ „ვეფხისტყაოსანი“ საყმაწვილო პრობლემებზე ვერ „გადმოითარგმნება“. გამონაკლისები ისევ ცალკეული მასწავლებლების დიდი ძალისხმევის მიღწევებად უნდა მივიღოთ.

წარმოიდგინეთ, როგორი საინტერესო ინსტრუმენტი შეიძლებოდა ყოფილიყო ქართული ლიტერატურა მოზარდთა ფსიქო-ემოციური, ან, თუნდაც, სამოქალაქო პრობლემების რეფლექსიისთვის. თუმცა, თითქოს, უხილავი ხელი არ აძლევს საშუალებას მოზარდებს, სიცხადე შეიტანონ თავიანთ ყოფაში, შეძლონ საკუთარი განცდების ვერბალიზება, დამოკიდებულებების შეფასება-გადაფასება, ქცევების მართვა, საბოლოოდ – სკოლის, ოჯახისა და საზოგადოების ამ ბუნდოვან, ნისლიან ღირებულებრივ გარემოში ორიენტირება.

ეს დამთრგუნველი ბუნდოვანება და ბურუსი, როგორც ჩვენი საზოგადოებრივი და სასკოლო ცხოვრების მეტაფორა კარგად გადმოსცა თამარ გეგეშიძემ თავის საყმაწვილო რომანში – „საშლელები“. ტექსტი მრავალმხრივაა საინტერესო – თავისი თემატური დიაპაზონით, საინტერესო გმირებით, ავთენტური ამბებით, სწორი ინტერტექსტებით, თუმცა ყველაზე ძლიერი შთაბეჭდილება, რაც წიგნისგან დამრჩა, სწორედ ეს ნისლიანი, ბუნდოვანი მიკროკლიმატია. ეს აღქმა, შესაძლოა, თავიდან ბოლომდე ჩემი სიყმაწვილის დავიწყებული ტრავმების გამოძახილიც იყოს, თუმცა მე ვფიქრობ, ავტორის მიერ ძალიან გულწრფელად და ოსტატურად შესრულებული თხრობის ეფექტია.

„საშლელები“ მოზარდების სასკოლო ცხოვრებაზე ცამეტი წლის ანას ენით გვიამბობს. თხრობა ძალიან გულწრფელი და სადაა. სიფაქიზის მიუხედავად, დიდი პროტესტით დამუხტული. ესეც საკმაოდ უჩვეულოა, რადგან მსოფლიო ლიტერატურაში მოზარდების ჯანყი, უმეტესად, ყმაწვილი კაცების სპეციფიკურ, საკმაოდ უხეშ ენასთანაა გაიგივებული, ან იმ გოგოებთან, რომლებიც, თითქოს, სათქმელის ვალიდაციისთვის ბიჭებივით ლაპარაკს, ქცევას, პროტესტის „ბიჭური“ სტილით გამოხატვას ცდილობენ. მერვეკლასელი გოგონას მგრძნობიარე თხრობა კი, თითქოს, იისფერი ვენასავით ნატიფად და ზუსტად ფეთქავს ჩვენი ღონემიხდილი საყმაწვილო ლიტერატურის მაჯაზე. ეს ხმა, ცხადია, წინამორბედი გმირი გოგოების – ნაირა გელაშვილის ნიას („მე ის ვარ“), თეა ლომაძის მარიამის („წერილი ბოთლში“) ალტრუიზმით, ეიფორიით, გულწრფელობით, გამბედაობითაც საზრდოობს, თუმცა ბევრი თვითმყოფადი შტრიხი და ახალი კონტექსტი შეუძენია.

საერთოდ, უმწეო ბავშვის, მით უმეტეს, მგრძნობიარე გოგოს სულიერი სამყაროს გადმოშლა, როგორც ომის, რეჟიმის ან – პატრიარქალური საზოგადოების ბრუტალურობის, დეჰუმანიზებულობის კონტრასტი, ლიტერატურასა და საყმაწვილო რომანშიც, კარგად გამოცდილი ხერხია. ამ კონტექსტში არ შეიძლება, თამთა მელაშვილის „გათვლა“ არ გაგვახსენდეს, რომელიც ამგვარი მცდელობის ერთ-ერთი პირველი და ძალიან შთამბეჭდავი ნიმუშია თანამედროვე ქართულ ლიტერატურაში.

ამავე ხერხს მიმართავს თამარ გეგეშიძე. როგორც ჩვენში იტყვიან, „სიფრიფანა გოგოს“ ჭვრეტას, მის ეგზისტენციურს კითხვებს, ფაქიზ და წრფელ ამბოხს სალი კლდესავით ხვდება ქანცგაწყვეტილი დედებისა და ინფანტილური მამების, გულგრილი მასწავლებლებისა და ბრაზიანი მეზობლების მიერ გულმოდგინედ ნაშენი, ღირებულებრივად ეკლექტური, უკიდურეს მატერიალიზმსა და რელიგიურ მისტიციზმს შორის მუტანტ ურბანულ ნაგებობასავით ამოზრდილი, უსახური საზოგადოებრივი სტრუქტურა.

ანა რიგითი ინტელიგენტი, მშრომელი და პატიოსანი ოჯახის შვილია, თუმცა  საზოგადოებაში, რომელიც ჰუმანიზმის კრიზისს განიცდის, ასეთი მშობლებისთვისაც კი ხშირად ნათესავ-მეზობლების აზრი, საზოგადოებრივი წესები და რიტუალები უფრო პრიორიტეტულია, ვიდრე – საკუთარი შვილების მიმართ ემპათია. ამგვარ საზოგადოებაში ბავშვი არ განიხილება, როგორც დამოუკიდებელი ინდივიდი, თავისთავად ღირებული ქმნილება, რომელსაც თვითმყოფადი განცდები, სურვილები, ინტერესები აქვს. ამიტომ არცთუ იშვიათად, ანას დაბნეული მშობლები უნებლიეთ უარყოფენ შვილების ინტერესებს, მათ განცდებს, მეორე მხრივ კი, დიდი მონდომებით ცდილობენ, გაუმკლავდნენ მათს ასაკობრივ ახირებებს. საპირისპიროდ, მოზარდები თავგანწირვით ილტვიან თავისუფლებისკენ – ზოგი ლიტერატურულ წრეებში ეძებს ამ ძალას, ზოგი – ექსტრემალურ სპორტში.

მაგალითად, ანას უფროსი ძმა, კოსტა სამთო ველოსპორტის ერთ-ერთი განხრით, დაუნჰილითაა დაკავებული. როგორც ჩანს, კოსტას არ აქვს ოჯახის მხარდაჭერის იმედი და, ალბათ, ამიტომ არ უმხელს მშობლებს თავისი გატაცების შესახებ. გზას, რომელსაც მათი მშობლები სიუჟეტური ქარგის განვითარებასთან ერთად გადიან, მათ სრულ ფერისცვალებამდე მივყავართ. რომანის ფინალში მშობლებისთვის უმნიშვნელო ხდება საზოგადოებრივი აზრი და სრული თავდაჯერებით უჭერენ მხარს შვილის საყვარელ საქმიანობას, უფრო ზუსტად – წაახალისებენ მის სწრაფვას თავისუფლებისკენ. თითქოს, თავიანთი სწორი ღირებულებრივი არჩევანითა და ჰუმანურობით, ალეგორიულად, ისინიც დიდი ნახტომით თავზე გადაევლებიან „მამათა“ და „შვილთა“ შორის გაჩენილ უზარმაზარ ნაპრალს, რომელზეც ეს წიგნი გვიამბობს.

მამათა და შვილთა, რბოლას სხვადასხვა „ორბიტებზე“, ბუნებრივია, განსაზღვრული ისტორიული, კულტურული და სოციალური კონტექსტიც აქვს. ლიტერატურაში ახალგაზრდობა იმთავითვე გაიგივებული იყო ჯანყთან, პატიოსან შემართებასთან, ალტრუიზმთან, თუმცა, გარდა ამისა, არაერთი თანამედროვე კვლევა ამბობს, რომ Z თაობაში (Gen Z), აი, იმ თაობაში, რომელსაც გრეტა ტურნბერგი წარმოადგენს, ღირებულებრივი ალგორითმები არსებითად შეიცვალა. ამ თაობას გაცილებით დიდი მგრძნობელობა და პასუხისმგებლობა აქვს გარემოსა და ადამიანების მიმართ. ისინი, ყველაზე პატრიარქალური გაგებით, „მამათა“ მიერ შექმნილ ძალაუფლების პარადიგმას მძლავრად არყევენ. ეს ეკოფემინისტური მოდელი კი ძალიან ახლო დგას „საშლელების“ პროტაგონისტი რომანტიკოსი (ამ სიტყვის ფართო გაგებით) გოგოს ერთი შეხედვით, უმწეო და, ამავდროულად, ძალუმ, წრფელ პათოსთან.

თეა ლომაძის – „წერილი ბოთლში“ შემთხვევით არ გამიხსენებია. ეს წიგნი, თითქოს, ინტერტექსტივით შემოდის „საშლელებში“ ანას თანაკლასელ ბათას თხზულებიდან – „დედა სკოლაში მიდის“. ბიჭი დედამისის ბავშვობის ყველაზე ნათელ მოგონებას აღწერს სოხუმიდან – გზას მწვანე ხეივნიდან და ზღვისპირა კენჭებიდან – იქაური სკოლის ჭრიალა კარამდე. და მიუხედავად იმისა, ანამ და მისმა მეგობრებმა ბევრი არაფერი იციან აფხაზეთზე, შესაძლოა, სწორედ ბათას დედის სიყმაწვილეა თეა ლომაძის წიგნის პროტაგონისტი მარიამი, ვისმა სევდიანმა და გულწრფელმა თხრობამ სოხუმის დაცემასა და დაკარგულ ბავშვობაზე ყველას გამორჩეულად დაგვამახსოვრა თავი.

მართალია, მას მერე ფასადი შელამაზდა, თუმცა არსებითად ბევრი არაფერი შეცვლილა საზოგადოებაში, სკოლასა და ოჯახში იმ თვალსაზრისით, რომ უთქმელი და გადავიწყებული ტრავმები  ტრავმებად დარჩა. შესაძლოა, ოჯახები ეკონომიკურად წელში გაიმართნენ და 90-იან წლებთან შედარებით, განათლებისა და პატიოსანი შრომის პერსპექტივაც გამოჩნდა, თუმცა ამასთან ერთად, ჩემი თაობის მშობლებს უკიდურესი გაჭირვების შემდეგ უკიდურესმა მომხვეჭელობამ შეგვიპყრო. მატერიალისტური პრიორიტეტების მიღმა დარჩნენ შვილები, რომლებიც უდავოდ იღებენ უფრო ძვირადღირებულ განათლებას, უფრო კარგადაც იმოსებიან, სწავლისა და გართობის საშუალებების დიდი არჩევანიც აქვთ, თუმცა ამ სიკეთეებისთვის გაცილებით დიდ ფასსაც იხდიან. მშობლებთან გატარებულ უფრო და უფრო მცირე დროს, უფრო ნაკლებ ყურადღებას, ნაკლებ ემპათიას, შესაბამისად, ნაკლებ მხარდაჭერასაც.

მეორე მხრივ, თავად ბავშვებიც ჩავაბით ამ დაძაბულ, შემგროვებლურ რბოლაში, რადგან ვასწავლეთ, რომ რაკი დრო ფულია, ის მხოლოდ მონეტიზებადი ცოდნის დასაგროვებლად უნდა დახარჯო. ამ ქანცგაწყვეტილ მარათონში კი მოზარდებს აღარ რჩებათ მეგობრებთან ურთიერთობის, სილაღის, მოდუნების საშუალება; ვეღარ იცლიან სხვებთან და საკუთარ თავთან კომუნიკაციისთვის, საკუთარ განცდებთან და სხეულთან დიალოგისთვის.

90-იანების შემდეგ, თითქოს, სკოლაც დაოსტატდა ისეთი ტერმინებით თავის მოწონებაში, როგორიცაა „ინტერაქტიურობა“, „კვლევითი უნარები“, „ფასილიტაცია“, „გუნდური მუშაობა“, „ინდივიდუალური მიდგომა“, „პროექტებით სწავლა“, თუმცა ამ ტერმინების სიმყიფე ბოლოდროინდელმა ამბებმა განსაკუთრებით მწვავედ გვაჩვენა. აღმოჩნდა, რომ სკოლა ისევ ის მოუქნელი, თვითკმარ სტრუქტურებსა და თეორიებზე ორიენტირებული ნაგებობაა, რომლის ცივი და დამთრგუნველ დერეფნების ნისლში ბავშვები, როგორც ინდივიდები, ორიენტაციას კარგავენ.

აღმოჩნდა, განათლების ცენტრში არ მოიაზრება ბავშვი, მოზარდი, რომელიც მისთვის არა თვითმყოფადი სუბიექტი, არამედ – ცოდნის მიმღები ობიექტია, „სუფთა დაფაა“. აღმოჩნდა, რომ სკოლაში ბავშვები კვლავ მარტო არიან  ძალადობასთან, ჩაგვრასთან, საკუთარი სხეულის სიძულვილთან, სოციალურ უთანასწორობასთან, საგანმანათლებლო სირთულეებთან, უპასუხო და მიჩქმალულ განცდებთან, თვითუარყოფის მომწამლველ მიდრეკილებასთან და სკოლა, ცალკეული ბედნიერი შემთხვევების გარდა, მათ ამ პრობლემებთან  გამკლავებაში ვერაფრით ეხმარება.

სწორედ, ამ პრობლემების გარშემო ვითარდება „საშლელები“, რომელიც თამარ გეგეშიძის მეორე საყმაწვილო რომანია. უნდა ითქვას, რომ ეს ავტორი, მუდამ, დიდი სიფრთხილითა და პასუხისმგებლობით, თუმცა მაინც თამამად ახმოვანებს საზოგადოების ყველაზე მგრძნობიარე ნაწილის – მოზარდთა პრობლემებს და ამ მხრივ ერთ-ერთი უიშვიათესია თანამედროვე ქართველ ავტორებს შორის.

ხშირად მიფიქრია, სულ რაღაც ოცდაათიოდე წელი გავიდა ჩემსა და ჩემი შვილების ბავშვობას შორის, არადა, ორი სხვადასხვა ეპოქაა სრულიად განსხვავებული სოციალური, ეკონომიკური და კულტურული კონფიგურაციებით. და მიუხედავად იმ დიდი შესაძლებლობებისა, რითაც გლობალიზაცია და ინფორმაციული ტექნოლოგიები ჩვენს შვილებს აჯილდოებს, მთელი ამ სამი ათეული წლის შემდეგაც ისინი ფსიქო-ემოციურად, ინტელექტუალურად ჩვენი თაობის ღია ჭრილობებს ვერ იშუშებენ.

როგორც ჩანს, ამ ტრავმების, მარცხის ისტორიების შესახებ ბევრი არაფერი დაწერილა, საკმარისად არ თქმულა სკოლაში, მედიასა თუ საკვირაო ქადაგებებზე. მეტიც, ამ „მემკვიდრეობას“, რომელსაც ახალი და ახალი თაობები ტვირთად ეზიდებიან, სკოლაც, ოჯახიცა და საზოგადოებაც პირდაპირ დავიწყებით, მეტაფორულად – საშლელებით უპირისპირდებიან. არ ვიცი, რამდენად ახერხებს ეს ტრავმები გაქრობას, უფრო გაბლარულ და ჭუჭყიან მტკიცებულებებად რჩება ჩვენს ისტორიასა და მეხსიერებაში. როგორც ანას მეგობარი – თოკო ამბობს, დიდი ფანქარი უნდა გვქონდეს, რომ ჯერ ყველაფერი დავხატოთ, რისი წაშლაც გვინდა და მხოლოდ მერე ვიფიქროთ მათ დავიწყებაზე. ეს არის ამ წიგნის მთავარი გზავნილიცა და ზუსტი მეტაფორაც – ახალგაზრდა ადამიანების განცდების, ტკივილების, საფიქრალის მოხელთება და  ფორმულირება. ისევ რუსთველს თუ დავესესხებით, „მას მკურნალმან რაგვარ ჰკურნოს“ ჰკურნოს“…ფორმულირება. ისევ რუსთველს თუ დავესესხებით, „მას მკურნალმან რაგვარ ჰკურნოს“…

თანამედროვე ფსიქოლოგიაში მოტივაციასა და კრეატიულობას შორის ურთიერთმიმართების შესწავლა მეცნიერების მიერ ფართოდ განხილვის საკითხია.

მოტივაციაზე საუბრისას მკვლევრები ხშირად ხაზს უსვამენ მოტივაციის როგორც გარეგან, ისე შინაგან ტიპს და განიხილავენ მას სხვადასხვა ცვლადთან მიმართებაში.

ზოგიერთი ავტორი კრეატიულობას განსაზღვრავს როგორც ინდივიდის შემეცნებით უნარს, რომელიც მოითხოვს სამ განსხვავებულ და ამასთან, ურთიერთდაკავშირებული მახასიათებლის თანაარსებობას ინდივიდში.

ეს მახასიათებლებია: კოგნიტური (ინტელექტი და ცოდნა); პიროვნული (პიროვნება, მოტივაცია და ემოციები) და გარემო ფაქტორები (Sternberg, Lubart 1995).

დღესდღეობით მეცნიერები კრეატიულობას სხვადასხვა ფორმით განმარტავენ და სხვადასხვა მნიშვნელობას ანიჭებენ მას.

მრავალი მკვლევრის თანახმად, კრეატიული გარემოს არსებობა ნებისმიერი სკოლის სისტემის აუცილებელი ნაწილია, გამომდინარე იქედან, რომ ის მოსწავლეებს სხვადასხვა შესაძლებლობებს სთავაზობს.

მეცნიერებმა რიგი კვლევის შედეგად დაადგინეს, რომ შინაგანი მოტივაცია, არის მოტივაციის ყველაზე მეტად მნიშვნელოვანი ტიპი, რომელიც დადებითად ზემოქმედებს ინდივიდის კრეატიული აზროვნების განვითარებაზე. ხოლო გარეგანი მოტივაცია, პირიქით ამცირებს მისი გამოხატვის შესაძლებლობებს (Amabile, 1988).

საგანმანათლებლო მიმართულების მიხედვით მოტივაცია არის მრავალგანზომილებიანი სტრუქტურა, რომელიც დადებითად კორელირებს ინდივიდის სასწავლო და აკადემიურ მოტივებთან (Mohamadi, 2006).

დღესდღეობით მოტივაციის უამრავი განმარტება არსებობს, რომელიც მოიცავს სხვადასხვა ტიპის დისციპლინას. მათ შორის არის საგანმანათლებლო დისციპლინაც, რომლის მიხედვით მოტივაცია განიმარტება, როგორც სამი განზომილებისაგან შემდგარი ფენომენი, სადაც გაერთიანებულია, ერთი მხრივ, ინდივიდის რწმენა, რომ მას აქვს უნარი წარმატებით გაართვას თავი სპეციფიკურ დავალებებს; მეორე მხრივ, ინდივიდის მიზნები, რომელიც დაკავშირებულია კონკრეტული დავალების შესრულებასთან. დაბოლოს ის ემოციური პასუხები, რომლებსაც ადგილი აქვს პიროვნების მხრიდან კონკრეტულ მომენტში, კონკრეტულ სიტუაციაზე (Hassanzadeh, Amuee, 2001).

ერთ-ერთი კვლევა, რომელიც 2015 წელს საფრანგეთში ჩატარდა, მიზნად ისახავდა, ფსიქოლოგებს შეესწავლათ სკოლის გარემოს გავლენა მოზარდის კრეატიულობის პოტენციალზე, მოტივაციასა და ცხოვრებით კმაყოფილებაზე (Maud Besançon, 2015).

კვლევაში ავტორები განიხილავენ სხვადასხვა საკითხს, სადაც განმარტავენ, რომ კრეატიულობა არის პიროვნების ყოველდღიური ცხოვრების განუყოფელი ნაწილი, რომელიც თითოეულ ჩვენგანს როგორც უნარი ისე გააჩნია, თუმცა მისი განვითარების ნაირსახეობა დამოკიდებულია სხვადასხვა პიროვნულ თუ გარემო ფაქტორების ზემოქმედებაზე.

მოცემულ სტატიაში ავტორები იკვლევენ სხვადასხვა მნიშვნელოვან ცვლადს. კერძოდ: გარემოს, პიროვნულსა და კოგნტიურს, რომლებიც გავლენას ახდენენ მოზარდის კრეატიულობის ხარისხზე, მოტივაციასა და ცხოვრებით კმაყოფილებაზე.

სტატიაში მეცნიერების მიერ დამატებით შესწავლილია სასკოლო გარემოს გავლენა ზემოთ ხსენებულ საკვლევ ცვლადებთან მიმართებაში და საუბარია პედაგოგიურ ფაქტორზე, როგორც სასკოლო კლიმატის ერთ-ერთ განუყოფელ ნაწილზე.

კვლევაში მონაწილეობა მიიღო საფრანგეთის კონკრეტული რეგიონის, კერძოდ, ვალდორფისა და საჯარო სკოლის მოსწავლეებმა. კვლევის განხორციელებამდე მკვლევრები ვარაუდობდნენ სხვადასხვა შინაარსის ჰიპოთეზებს მოცემულ საკითხთან დაკავშირებით.

მათი აზრით, პედაგოგიური სწავლების ტიპი, გავლენას ახდენს მოსწავლის როგორც კრეატიულობის ხარისხზე, ასევე მოზარდის მოტივაციისა და ცხოვრებით კმაყოფილების დონეზე. გარდა ამისა, მეცნიერები ვარაუდობდნენ, რომ კრეატიულობა დაკავშირებულია მოსწავლის კონკრეტული მოტივაციის ტიპთან და ცხოვრებით კმაყოფილების გარკვეულ დონესთან.

კვლევის შედეგად აღმოჩნდა, რომ არ ვლინდება განსხვავებული შედეგები კერძო და საჯარო სკოლების პედაგოგიური სწავლების ტიპსა და კონკრეტული სკოლის მოსწავლის ცხოვრებით კმაყოფილების მაღალ და/ან დაბალ ხარისხს  შორის.

გარდა ამისა, მიმდინარე კვლევის შედეგად დადგინდა, რომ არის ნეგატიური კავშირი კრეატიულობასა და მოზარდის გარეგანი მოტივაციის ტიპს შორის და მაღალი გარეგანი მოტივაცია მოზარდებში  განსაზღვრავს დაბალ კრეატიულ შედეგებს.

დასკვნის სახით შეიძლება ითქვას, რომ წინამდებარე კვლევის შედეგად ვალდორფის სკოლის მოსწავლეებში, განსხვავებით საჯარო სკოლებისაგან, დადასტურდა დაბალი გარეგანი მოტივაციის ტიპი და მაღალი კრეატიულობის დონე, ხოლო საჯარო საშუალო ასაკის სკოლის მოსწავლეებში მაღალი გარეგანი მოტივაციის ტიპი და დაბალი კრეატიულობის ხარისხი. შესაბამისად, დადგინდა, რომ მაღალი შინაგანი მოტივაცია სასკოლო საშუალო ასაკის მოზარდებში განსაზღვრავს მაღალ კრეატიულ შედეგებს.

მიმდინარე კვლევიდან გამომდინარე სასურველია, მოხდეს შინაგანი მოტივაციის გაძლიერება საშუალო სასკოლო ასაკის მოზარდებში სხვადასხვა შემეცნებითი აქტივობით, რათა მომავალში მივიღოთ მაღალი კრეატიულობის უნარის მქონე ინდივიდი.

მოცემულ კვლევას გააჩნდა რიგი შეზღუდვა, სადაც საუბარია ცხოვრებით კმაყოფილებაზე, როგორც ერთ-ერთი ცვლადის გაზომვის შესახებ და მეცნიერების მიერ გამოთქმულია მოსაზრება, რომლის თანახმადაც სასურველია, სამომავლოდ ეს ცვლადი მოსწავლეებში შესწავლილ იქნას სხვა კომბინირებული ინსტრუმენტით, სადაც მკვლევრებს მიეცემათ საშუალება, გაითვალისწინონ მოსწავლეების არამარტო მიმდინარე ცხოვრებით კმაყოფილების დონის ინდექსი, არამედ ჯანმრთელობასთან დაკავშირებული სხვა წარსული გამოცდილება.

გამოყენებული ლიტერატურა:

1. ჩირგაძე, უ. (2020); სამაგისტრო ნაშრომი ,,სკოლის სასწავლო გარემოს გავლენა, მოსწავლის კრეატიულობის ხარისხსა და მიღწევის მოტივაციაზე’’;
2. Maud Besançon, F. F. (2015, October ). Influence of school environment on adolescents’ creative potential, motivation and well-being. Learning and Individual Differences, 43, 178-184.