კვლევის ანგარიში

საქართველოს რვაასამდე სკოლა ჩართულია „ახალი სკოლის მოდელში“. პროექტის ამოცანაა კონსტრუქტივისტულ საგანმანათლებლო პრინციპებზე დაფუძნებული სასკოლო კურიკულუმის განვითარება და დანერგვა. ამ ამოცანის განსახორციელებლად პროექტში ჩართული საჯარო სკოლები გეგმავენ და ახორციელებენ სასკოლო პროექტებს. სკოლაში შექმნილი პროექტის მართვის ჯგუფი დირექტორის ხელმძღვანელობით ადგენს სკოლის საჭიროებას და გეგმავს პროექტს. სსიპ ქალაქ თბილისის N 147 საჯარო სკოლაში ხორციელდება სასკოლო პროექტი მოსწავლეთა გარემოს დაცვითი ცნობიერების ამაღლების მიზნით. მინდა, გაგიზიაროთ გამოცდილება, როგორც პროექტის მართვის ჯგუფის წევრმა (სტატიის მეორე ნაწილში წარმოდგენილი იქნება ჟურნალ mastsavlebeli.ge-ში წარმოდგენილი მასალების შედეგად გაკეთებული დასკვნები).

პროექტის აქტუალობა: 2014 წელს სსიპ გარემოსდაცვითი ინფორმაციისა და განათლების ცენტრის მიერ ჩატარებული კვლევის, „გარემოსდაცვითი განათლების შეფასება საქართველოში“, შედეგად გამოვლინდა, რომ მოსახლეობაში გარემოსდაცვითი ცნობიერების დონე დაბალია. მის ძირითად მიზეზად კი მიჩნეულია ამ სფეროში განათლებისა და ინფორმირებულობის დაბალი დონე, საზოგადოების დაბალი სამოქალაქო პასუხისმგებლობა, მოტივაციის ნაკლებობა, მოსახლეობის მომხმარებლური დამოკიდებულება გარემოს მიმართ.

მასწავლებლებისა და სკოლის ადმინისტრაციის დამოკიდებულება გარემოსდაცვითი განათლების მიმართ პოზიტიურია, ისინი აცნობიერებენ გარემოსდაცვითი განათლების მნიშვნელობასა და საჭიროებას https://bit.ly/33mLBox. მოსწავლემ უნდა გააცნობიეროს პირადი პასუხისმგებლობა გარემოში მიმდინარე პროცესების მიმართ, შეძლოს მონაწილეობა მის დაცვასა და აღდგენაში (ესგ).

პროექტის მიზანია: კონსტრუქტივისტულ საგანმანათლებლო პრინციპებზე დაფუძნებული სასწავლო პროცესის უზრუნველყოფა; საბაზო საფეხურის მოსწავლეებში მეცხრე კლასში გარემოსდაცვითი ცნობიერების ამაღლება, კათედრებს შორის თანამშრომლობის გაძლიერება, ინტეგრირებული კომპლექსური დავალებების ბანკის შექმნა.

პროექტის სამიზნე ჯგუფს წარმოადგენენ: ა) სკოლის მეცხრე კლასის მოსწავლეები (დაახლოებით 180 მოსწავლე). პროექტი შერჩეულია მოსწავლეების სურვილის მიხედვით, ამიტომ დაინტერესება საკმაოდ მაღალია; ბ) მეცხრე კლასის საგნის მასწავლებლები – მასწავლებლებს შორის თანამშრომლობა ხელს შეუწყობს სკოლაში თანამშრომლობითი კულტურის გაძლიერებას, კონკრეტული მასწავლებელი კი გაიზიარებს კოლეგის გამოცდილებას; გ) მეცხრე კლასის დამრიგებლები – თემიდან გამომდინარე პროექტზე მუშაობა დამრიგებლებს დაეხმარება კლასის საათის დაგეგმვაში.

პირველ ეტაპზე გამოკითხვის https://forms.office.com/r/aYCd9xLz0h შედეგად დავადგინეთ მოსწავლეების მდგომარეობა გარემოსდაცვით საკითხებთან მიმართებაში. კითხვარი მოიცავდა 12 შეკითხვას (როგორც დახურულს, ასევე – ღიას). შედეგები ასეთია:

1. რა შეიძლება ჩაითვალოს გარემოს დაბინძურებად?

გამოკითხული მოსწავლეების 45% თვლის, რომ ჰაერის, წყლისა და ნიადაგის დაბინძურება გარემოს დაბინძურების სახეებს წარმოადგენს; დანარჩენი 53% ჩამოთვლილიდან მხოლოდ ერთ ან ორ ფორმას მიაკუთვნებს გარემოს დაბინძურებას; 2%-ის აზრით, არცერთი ჩამოთვლილი ფორმა არ შეიძლება ჩაითვალოს გარემოს დაბინძურებად. მოსწავლეების უმრავლესობა ჰაერის დაბინძურებაზე დადებით პასუხს იძლევა.

2. შეიძლება თუ არა, რომ კასპში მოქმედმა ცემენტის ქარხნის გამონაბოლქვმა გავლენა მოახდინოს თბილისის ჰაერზე?

70 % დადებითად პასუხობს; 30%-ს კი ან არ აქვს ზუსტი პასუხი (27 მოსწავლე), ან უარყოფით პასუხს იძლევა (12 მოსწავლე).

3. როგორ ფიქრობთ, ხორციელდება თუ არა თბილისში ჰაერის შემადგენლობის კვლევა?

შეკითხვა იყო ღიადაბოლოებიანი და მოსწავლეების გარკვეული ნაწილი თავის მოსაზრებას გამოხატავდა, ნაწილი კი მხოლოდ „კი“, „არა“, „არ ვიცი“ პასუხებით შემოიფარგლებოდა. 1. „საქართველოს მთავრობა ახორციელებს კვლევას, თუმცა მოსახლეობა ამ საკითხს არც ისე სერიოზულად ეკიდება, რამაც შესაძლოა მიგვიყვანოს კატასტროფულ შედეგამდე. ქალაქში ხორციელდება უმნიშვნელო ღონისძიებები ჰაერის დაბინძურების შესამცირებლად. იმედია, სამომავლოდ ეს მიგვიყვანს შედეგამდე“;

2. მგონია, რომ მიმდინარეობს, თუმცა ცუდად და ნელა. ძალიან ცუდი და ბინძური ჰაერი გვაქვს თბილისში, გამონაბოლქვიდან დაწყებული, ადამიანებისგან დაბინძურებით დამთავრებული. ამ გამოკვლევას ხელი უნდა შევუწყოთ ადამიანებმაც, მაგრამ ზოგს არ ადარდებს ეს ყველაფერი.
3. რა მნიშვნელობა აქვს მანქანის კატალიზატორს?

5. რატომ არ შეიძლება გზის პირას ხილისა და ბოსტნეული მოყვანა?

6. როგორ ფიქრობ, შეიძლება თუ არა ამაზონის ტყის ხანძარმა საქართველოს მოსახლეობას შეუქმნას საფრთხე?

7. რა იცი გლობალური დათბობის შესახებ?

ამ შეკითხვაზე გაცემული პასუხების ანალიზის დროს გამოვლინდა, რომ მოსწავლეების უმეტეს ნაწილს გამოყენებული ჰქონდა ინტერნეტსივრცეში არსებული ინფორმაცია. მხოლოდ 2%-ის პასუხში ჩანდა მოსწავლის აზრი. ამიტომ ვერ დგინდება, რამდენად გააზრებული აქვთ მოსწავლეებს საკითხი. სამომავლოდ აუცილებელია შეკითხვის უფრო განსხვავებული ფორმულირება.

8. შენი აზრით, რა შეიძლება იყოს მჟავა წვიმა?

მოსწავლეების 87% იძლევა მჟავა წვიმის ზუსტ განმარტებას. თუმცა წინა შეკითხვაზე პასუხების მსგავსად აქაც იკვეთება, რომ განმარტება გადმოწერილია და არაა გააზრებული. 13%-მა არ იცის, ან არ აქვს ზუსტი პასუხი.

9. რა ღონისძიებების გატარება შეიძლება სკოლის დონეზე გარემოს დაბინძურების თავიდან ასაცილებლად?

N1 „გვასწავლონ, როგორ უნდა დავიცვათ გარემო. ასევე თავად სკოლაც უნდა იყენებდეს ბიოდეგრადირებად ნივთებს,, რომ სახელმწიფოს ნარჩენების გადამუშავებაში დავეხმაროთ“.

N2 „ჩემი აზრით, სახელმძღვანელოებში მეტი უნდა იწერებოდეს გლობალური დათბობის საშიშროებაზე. მოსწავლეებმა მეტი უნდა იცოდნენ ამ საკითხზე და გაიაზრონ მისი სერიოზულობა“;

N3 „ბავშვებს უნდა ეცვათ ერთნაირი ფერის მაისურები და ხელში ეკავოთ პლაკატები წარწერით: „გავუფრთხილდეთ გარემოს“.

N4 „მსოფლიოს მასშტაბით უამრავი მეთოდი არსებობს, რა უნდა ქნას სკოლამ ასეთ სიტუაციაში. ჩემი აზრით, ყველაზე ეფექტურია იაპონიის სკოლების პროგრამა. მოსწავლეები დაწყებითი კლასებიდანვე ალაგებენ და ასუფთავებენ კლასებს და გააქვთ ნაგავი. შედარებით მაღალ კლასებში უკვე მასწავლებელიც ერთვება კლასთან ერთად, მონაწილეობს საპირფარეშოების დალაგებაში. შედეგად მოსწავლეებს სწავლობენ, რომ მათი არეული მათივე დასალაგებელია. ეს ცხოვრების ბოლომდე მიჰყვებათ, რადგან იციან, რომ, რასაც გააფუჭებენ, ის მათთვისვე იქნება ცუდი. კარგი იქნება თუ მსგავსი პროგრამა საქართველოშიც იმოქმედებს. ამით შეიძლება მთელი ქვეყნის მაშტაბით ჩაეყაროს საფუძველი სუფთა გარემოსთვის ბრძოლას“.

მოსწავლეების დიდი ნაწილი მიიჩნევს, რომ აუცილებელია ხეების დარგვა, სკოლის და რომელიმე არჩეული ტერიტორიის დასუფთავება, მასწავლებლების მიერ მომზადებული პრეზენტაციები და საუბრები. კითხვას უპასუხოდ ტოვებს მხოლოდ 2%.

10. რა შეგიძლია გააკეთო გარემოს დასაცავად?

N1 „ჩემი ძალები, როგორც მოსწავლის, საკმაოდ შეზღუდულია. ბევრი არაფერი შემიძლია. მე, როგორც ერთ რიგით მოსწავლეს, შემიძლია თავი შევიკავო გარემოს დაბინძურებისგან. შემიძლია მეგობრებსაც ამისკენ მოვუწოდო.

N2 „მე არ შემიძლია გადავარჩინო პლანეტა ქარხნების გამონაბოლქვისგან, დაბინძურებისგან და ბევრი სხვა ფაქტორისგან, თუმცა შემიძლია პატარა წვლილი შევიტანო. მაგალითად: არ დავანაგვიანო ქუჩა.

მოსწავლეების უმრავლესობას სწორად მიიჩნევს ნაგვის სეპარაციას.

11. რა მნიშვნელობა აქვს წყლის სისუფთავეს ადამიანისთვის?

მოსწავლეების 94% თვლის, რომ წყლის სისუფთავე მნიშვნელოვანია, მათი 60% არგუმენტებით ამყარებს საკუთარ მოსაზრებას. 6% კითხვას არ პასუხობს, ან არ იცის მნიშვნელოვანია თუ არა ის ადამიანისთვის.

12. შენი აზრით, შეიძლება თუ არა, სინათლე იყოს დამაბინძურებელი?

გამოკითხვის ანალიზის შედეგად დაიგეგმა და სასწავლო წლის ბოლომდე განხორციელდება სხვადასხვა სახის აქტივობა. მათ შორის სამი ინტეგრირებული კომპლექსური დავალება, რომელიც შეუძლია გამოიყენოს ქიმიისა და ბიოლოგიის მასწავლებელმა ცალ-ცალკე და ინტეგრირებულად. დავალებას დაემატება მაკროცნება, რომელიც ერთგვარად გამჭოლ კომპეტენციას წარმოადგენს. ერთი დავალება შეეხება ავტომობილის ,,Air Bag”-ის დასამზადებელ მასალას და მის გავლენას გარემოზე; მეორე დავალება იძლევა მჟავა წვიმების იმიტაციის საშუალებას; მესამე კი წყლის სისუფთავის მნიშვნელობას, და გამწმენდი ხელსაწყოს დამზადებას მოიაზრებს.

პროექტის ბოლოს განხორციელდება ჟურნალ mastsavlebeli.ge-ში გამოქვეყნებული აქტივობების შედეგების ანალიზი. სამოქალაქო განათლების, გეოგრაფიის, ბიოლოგიისა და ქიმიის მასწავლებლები დისტანციური და პირისპირი სწავლების დროს იყენებენ სტატიებში: https://mastsavlebeli.ge/?p=28923 , https://mastsavlebeli.ge/?p=28559 მოცემულ დოკუმენტურ ფილმებს. პროექტის ბოლოს მიღებულ შედეგებს, ასევე თითოეული აქტივობის ეფექტურობის ხარისხს მომდევნო სტატიის მეორე ნაწილში წარმოგიდგენთ.

ზაფხულის არდადეგების დროს ჩვენს იმერულ სახლში საკურთხის სუფრა რამდენჯერმე იშლებოდა. ბებიაჩემს საიქიო ცხოვრებისა ბევრი არაფერი სწამდა, მაგრამ წესია ასეთიო, იტყოდა და საქმარეულოს მიცვალებულებთა სახსენებლად განსაკუთრებულ სადილს მოამზადებდა.  კვერებიც რომ გამოცხვებოდა, ნაღვერდლიან კეცზე საკმევლის ჩაკმევამდე უნათლავ ბავშვებს ეზოში გაგვიშვებდა, აქ ყოფნა არ გეკუთვნითო. გამოძევებულს ცნობისმოყვარეობა წამძლევდა და ძველი ფიცრულის კარს ავეკრობოდი. ბებიაჩემის ხმის მიმოსვლით ვხვდებოდი, რომ ძველისძველ მაგიდას წრეს უვლიდა და ათასჯერ ნათქვამს იმეორებდა – ღმერთო, შენ აცხონე და გაანათლე პავლია რუხაძის მკვდრებიო. იმ უხილავ, საიდუმლო ერთობაში იყო ჩემი დიდი ბებია ქრისტინე ჩომახიძეც.

იმერეთში სამი ჯიხაიშია  – დიდი, პატარა და გოჩა. ქრისტინე გოჩადან ყოფილა. დედ-მამა შავი ჭირით გარდაცვლია და ნათესავებს სატირლის გარეშე დაუკრძალავთ. დაობლებულ და-ძმებს ერთმანეთი დაუზრდიათ  – უფროსებს უმცროსებზე უთავებიათ მზრუნველობა, პატარები კი დიდებს ამოსდგომიან მხარში.

წამოჩიტულა ქრისტინე, ლამაზი გოგო დამდგარა, მხრებგაშლილი და თავდაჯერებული. ჯარიანობა იცოდნენ იმხანად, შეიკრიბებოდა სოფელი და იყო დიდი მოლხენა. ქრისტინეს სოფლის თავყრილობებზე „კავალრებად“ ძმები დაჰყვებოდნენ თურმე, აბეზარი თავყვანისმცემლებისგან რომ დაეცვათ.  ქრისტინესაც ალბათ თავი მოსწონდა და მომავალი ცხოვრება საამურად ესახებოდა.

18 წლის როგორც კი შესრულებულა, სოლომონს და სარდიონს მაჭანკლისთვის თანხმობა უთქვამთ და ქრისტინე 60 წლის პავლე რუხაძისთვის შეურთავთ ცოლად. ჩვენთან რომ მოვიდა, უკვე თეთრი წვერი ეფინაო, იხსენებდა წლების მერე თურმე ქრისტინე და ყოველ ცისმარე დილას საკუთარ ძმებს წყევლიდა, ასე როგორ გამიმეტესო.

პავლე კულაკი ყოფილა – მიწების, მცირე საწარმოს და მუხის ხისგან ნაგები სახლის პატრონი.  ქუტირშიც გამრჯე და მტკიცე ხასიათის კაცის სახელი ჰქონია. მისი წინამორბედი ცოლების სახელებს ქრისტინე თურმე არასოდეს ახსენებდა, მაგრამ იმას კი ხშირად ამბობდა, ალბათ პავლეს ვერ გაუძლეს და საიქიოს გზას ადრიანად იმიტომაც დაადგნენო.

მხოლოდ ევდოკია ეკერა პირზე, ეწერში გათხოვილი და – ერთი, ვერ ვნახეო, დანანებით იტყოდა თურმე. არ იყო ადვილი მაშინ მიმოსვლა, ჭირისა და ლხინის ამბავს სხვისი პირით თუ შეუთვლიდნენ ხოლმე დები ერთმანეთს. გულის დარდი და ვარამი კი შუამავლისთვის, აბა, ვის გაუნდია.

ყოველ საღამოს, როგორც სტუმარს, ქმარს ისე უნდა დავხვედროდიო, იხსენებდა მოხუცებულობაში ქრისტინე. გავამზადებდი ვახშამს, გავშლიდი სუფრას, მოვიდოდა დაღლილი, ამიხირდებოდა  – ან ის ჭიქა რატომ არ დევს, ან ეს კერძი როგორ მოგიმზადებიაო, კრავდა ხელს მაგიდას და სუფრას ააყირავებდაო. მერე ისევ თავიდან უნდა გამეშალა ვახშამი და უხმოდ მემასპინძლაო. გასაქცევი არ მქონდა, იმ გაჭირვებაში ძმები აღარ მიმიღებდნენ და შვილებსაც ვერ მივატოვებდიო.

1921 წელს წითლები მოსულან, პავლესთვის მიწები ჩამოურთმევიათ, თოხის პირებიც კი წაუღიათ და მხოლოდ საკარმიდამო ნაკვეთი დაუტოვებიათ. 90-ს მიტანებულ მოხუცს მიწის დარდი აჰყოლია და მალევე გარდაცვლილა.

დაკრძალვის დღეს ქვემო იმერეთში უჩვეულოდ დიდი თოვლი მოსულა. არ იცის ჩვენში მკაცრი ზამთარი, ნესტიანი და თბილი მიწა დიდხანს არ შეირჩენს ხოლმე ნაფიფქს. სოფლის კაცებს თოვლის გვირაბი გაუჭრიათ და თეთრწვერა ისე გაუსვენებიათ. ქრისტინეს კი სახლის კარი მოუხურავს და ქმარი უკანასკნელ გზაზე აღარ გაუცილებია. არც ის მოუკითხავს, სად გაუჭრეს საფლავი, არც ორმოცი გადაუხდია და არც წლისთავზე აუხდია ჭერი.

პავლე რუხაძეს 3 ქორწინებიდან 17 შვილი ჰყოლია. მათგან 5 ქრისტინემ შობა. ავქსენტი და მიხეილი მცირეწლოვნები გარდაცვლილან, კონსტანტინე (ჩემი ბაბუა) მეორე მსოფლიო ომიდან აღარ დაბრუნებულა, არც გალინას უცოცხლია დიდხანს. მხოლოდ მარუსია დაბერებულა, თუმცა მამის საფლავის გზა არც მას სცოდნია.

რუხაძეებისთვის სუფრის გაშლა ქმრის სიკვდილის მერეც არ დაკლებია ქრისტინეს.  სკოლიდან „პერემენაზე“ გამოქცეულ შვილიშვილებს ყოველდღე გემრიელ სადილს ახვედრებდა და უკვე მოზრდილებსაც საფერხეში იწვენდა.

ქრისტინე შთამომავლებმა დიდი პატივით დაკრძალეს და სამუდამო განსასვენებელი იმ ეკლესიის ეზოში მიუჩინეს, რომლის აშენებისთვისაც პავლე რუხაძეს არაფერი დაუშურებია.

საუკუნის წინანდელ საგას ჩემზე უკეთ ბებიაჩემისგან ყურმოკრული ფრაზა – „პავლია რუხაძის მკვდრები“ – უფრო იტყვის და კიდევ ქრისტინეს კენტი საფლავი, რომელშიც იმ გოგოს დანატრებული ქალი ასვენია, საყვარელ ძმებთან ხელკავით ჯარიანობაზე რომ მიეჩქარებოდა.

დრო იყო მაშინ ასეთი.

ახლაც ასეთი დროა.

წყურვილი

ზაფხულის ერთი ცხელი საღამო იყო. მცხუნვარებისაგან დაღლილი მზე წითლად ჩადიოდა. ცხელ, გამდნარ ასფალტს ხახა დაეღო და სულს ღაფავდა. ქალაქი ქშენით ინელებდა სიცხესა და ხმაურს.

მეფაიტონეს არ დაუნახავს, როგორ აიწყვიტა ცხენმა. იჯდა ახალგამოღვიძებული, უაზროდ აცეცებდა ძილისა და სმისაგან გამოციებულ, ქუთუთოებშესიებულ თვალებს, ვერ გარკვეულიყო, რა მოხდა.

ცხენი გარბოდა… ასფალტი მექანიკურად ირეკლავდა მისი ფლოქვების შეწყობილ, თავგანწირულ თქარუნს… გამვლელები ჩერდებოდნენ და გაცხოველებული ინტერესით აყოლებდნენ თვალს უცხო სანახაობას.

ლამაზი ცხენი იყო, თეთრი, შეღერილი კისრითა და გრძელი, მოქნილი ფეხებით. ფაფარი და კუდი ცისფრად ჰქონდა შეღებილი… გარბოდა, ინსტინქტს აყოლილი, ვერაფერს ამჩნევდა გარშემო, შიში დაეძლია, აღგზნებული მიელტვოდა…

ზედიზედ ღრჭიალებდა მანქანის მუხრუჭები, სეირის მაყურებელთა რიცხვი იზრდებოდა. გზა ორად, სხვადასხვა მხარეს მსრბოლელ მანქანათა ნაკადად გაიყო. ცხენი არ უკლებდა სისწრაფეს, მანქანები ახლა მის საპირისპიროდ მოძრაობდნენ. ჩუმად ილეოდა დრო…

თითქმის ყველა მოელოდა მომხდარს, მაგრამ წამით მაინც დაიძაბა ატმოსფერო, ხალხი გაშეშდა: ცხენი მთელი ძალით შეასკდა ავტობუსს. ყრუ ხმამ ერთბაშად ჩამოხია მოგუდული, მოლოდინით დატუმბული სიჩუმე.

დაძაბულობა უცბადვე განიმუხტა. ხალხი აყაყანდა და ცხენის გარშემო შექუჩდა ნაუცბათევად წამოსროლილი რეპლიკები:

– აფსუს, რა ცხენია?! – გულწრფელად ნანობდა ვიღაც.

– ცხენიი?! ამასწინათ იყო და ძროხა მოკლა მანქანამ, რა არის, ბოლოს და ბოლოს, ქალაქია თუ სამხეცე?! – ზიზღის სუნი უდიოდა მეორეს.

– გზიდან მაინც გადავიდნენ, მოძრაობას რომ აჩერებენ. პატრონი არ ჰყავს ამ ხალხს?! – წუხილით რჩევას იძლეოდა მესამე. ზოგი გარბოდა, ზოგი ბრაზობდა, ზოგი ნანობდა, ზოგი იცინოდა.

ამ ცოცხალი, მოფუთფუთე წრის შუაგულში მკვდარი ცხენი ეგდო. არაბუნებრივად ჰქონდა კისერი გვერდზე მოქცეული. შესადედებლად გამზადებულ სისხლს ბუზები ეხვეოდნენ…

უსიტყვო აღსარებას ჰგავდა დაკრეჭილ კბილებში შერჩენილი ლაგმის ნარჩენები… ღიად დარჩენილ თვალებში მქრქალად ირეკლებოდა ცა…

მძღოლი ავტობუსში გინებით ჩაჯდა, სენსაციამონატრებული ბრბო მიმოიფანტა. ცხენის გვამი გადასაგდებად წაიღეს.

ნიავმა წამოუბერა… გაგრილებულ ასფალტს ჯერ კიდევ აჩნდა სისხლის სველი, მოყავისფრო ლაქები… ნელა ილეოდა მკვდრის მზე…

ტანჯვის არსზე

დოსტოევსკი ამბობდა, ბავშვის ერთი ცრემლიც კი არღვევსო სამყაროს ჰარმონიას. რა არის ტანჯვის არსი? ზრდასრული ადამიანის ტანჯვა შეიძლება გაამართლო, როგორც იობის შემთხვევაშია: ღვთისგან მოვლენილი ტანჯვა, რომელიც იწვევს განახლებას, კათარზისს,  უფალთან მიახლოებას (ჩეხოვის „მკვლელობა“ – ადამიანი, რომელიც მთელი ცხოვრების განმავლობაში ცდილობს, ზედმიწევნით ზუსტად შეასრულოს საღვთო ლიტურგია,  მხოლოდ და მხოლოდ იმის შემდეგ, რაც მოკლავს ღვიძლ ძმას იმ მიზეზით, რომ ეს უკანასკნელი არ მარხულობს, კატორღაში გადასახლებული მოიპოვებს ჭეშმარიტებას,  შეიგრძნობს ღმერთს)… აბსოლუტურად გაუგებარია ბავშვის ტანჯვა…

 ცოტა რამ ჯემალ ქარჩხაძის „იგიზე”

ნაწარმოების ორიგინალურობა ისაა, რომ მასში გადმოცემულია პირველყოფილი ადამიანის აზროვნების ჩამოყალიბების პროცესი. ამ მხრივ აღსანიშნავია, მოთხრობის მთავარი გმირის – იგის მიერ სამყაროს აღქმა, შესწავლა. ამ გმირის შემოქმედებითი განცდები ძალიან საინტერესოა, როცა იგი სილაზე თითით ხატავს და საგნობრივ სახეს აძლევს თავის ოცნებებს, არსებული სინამდვილის ხატებას თავის თავში და თავს გარეთ. იგი შეიმეცნებს კოსმოსს და იმასაც, რომ თვითონაც მისი განუყოფელი ნაწილია, შეიგრძნობს ღმერთს: „ახლა რაც კი იყო ირგვლივ, ყველაფერი გაერთიანდა, ერთარსად იქცა ყველაფერი… არსებობდა მხოლოდ ერთი რამ და ეს ერთი რამ იგი იყო, და ეს ერთი რამ ცა იყო, და ეს ერთი რამ ზღვა იყო… ერთი რაღაც გაცხადებულიყო ყველაფერში და ყველაფერი სათითაოდ ეს ერთი რაღაც იყო… “. ეს არის იგიში ახლად შობილი რწმენის ნიშნები: „იქნებ იგი იარსებებს? იქნებ მთლიანად არ გაქრება, იქნებ ის რაღაც, რაც იგიც არის, ტყეც, ზღვაც, ცაც და ყველაფერი, დარჩეს ქვეყანაზე?“

იგი პიროვნებაა და გრძნობს, რომ მისი აზროვნება, სამყაროს ჭეშმარიტების წვდომის სიღრმე აღემატება სხვისას („იგიმ იცის რაღაც ისეთი, რაც თვით ბელადმაც არ იცის“). ეს გმირი ძალიან ჰგავს გურამ რჩეულიშვილის „ალავერდობის“ გმირს ან თუნდაც, ვაჟა-ფშაველას ალუდა ქეთელაურს. განსხვავება ისაა, რომ იგის, რომელსაც ახალდაწყებული აქვს სამყაროს შემეცნება, არ გაუცნობიერებია თავისი როლი თანამოძმეებთან მიმართებაში (როცა ძველი ბელადი გადაეშვება ქარაფიდან, ახალი ბელადი ყვირის და ხტუნავს. მას სხვებთან ერთად აჰყვება იგიც). „ალავერდობის“ პერსონაჟსა და ალუდას კი მშვენივრად აქვთ გააზრებული, რომ მათ ხალხი უნდა გამოაფხიზლონ, აზროვნების მიმართულება შეუცვალონ.

პირველყოფილ ადამიანთა კრებული, რომელშიც იგი ცხოვრობს, თავისი ქცევით, ულმობელობით, კონსერვატიულობით ძალიან ჰგავს იმ თემს, რომლის წიაღშიც ალუდა ქეთელაური აღიზარდა. ორივე შემთხვევაში ადამიანებს აკავშირებს საერთო ბედი, მსგავსი წარმოშობა, ტრადიციები. თემი დახშულია და თავის თავში ჩაკეტილი. აქ პიროვნება არ მოიაზრება მთელის გარეშე. გმირს არა აქვს უფლება, იყოს სხვანაირი, რაიმე მოტივით შეცვალოს თემის შიდა კანონი, აღდგეს უსამართლობის წინააღმდეგ, შეასრულოს ის, რაც მისთვის ზნეობრივი და სამართლიანია.

ტრაგედია ყოველთვის დაკავშირებულია გამორჩეული პიროვნების გამოღვიძებასთან, მის შინაგან ბრძოლასთან, ეს კი განაპირობებს თემსა და პიროვნებას შორის კონფლიქტის გარდუვალობას, რაც საბოლოო ჯამში, ხშირად მსხვერპლით მთავრდება. ალუდა განდევნეს, როგორც ქრისტიანული მორალის დამრღვევი. „იგის“ მთავარი გმირიც სასიკვდილოდ გაწირეს მხოლოდ იმის გამო, რომ გარეგნულად და აზროვნებით განსხვავდებოდა თანამოძმეთაგან. ორივე შემთხვევაში პიროვნება თავისი ქცევით აკეთილშობილებს გარემოს, იჭრება ადამიანთა შეგნებაში, „შემოაბრუნებს“ მათ თავისკენ.

თავიდან იგისთვის გაუგებარია, როგორია ის კვალი, რომელსაც წვიმა ვერ წაშლის. მერე მიხვდება, რომ წვიმისას დარჩენილი ნატერფალი არ არის ის, რაც ადამიანისაგან რჩება. „იგიმ იცის, რა დარჩება მისგან“. (მაგალითისთვის: „ჩემს შემდგომად მოძმესა ჩემსა სიძნელე გზისა გაუადვილდეს“).

ცხოვრება მიდის. ადამიანები იბადებიან და კვდებიან. რჩება მხოლოდ კვალი, რომელსაც წუთისოფელში გამორჩეულნი ტოვებენ. სწორედ პიროვნებაა ღმერთის ხატი და მსგავსება ადამიანში. მოთხრობა „იგის“ ფინალიც ასეთია: „იგისგან სწორედ ის დარჩა, რაც იგიში იგი იყო“.

ესგ-ის მიხედვით სწავლებაში მიღწეულ ერთ-ერთ შედეგად პრობლემის გადაჭრა შეიძლება ჩაითვალოს. მოსწავლეებს საგნობრივი ცოდნასთან და უნარ-ჩვევებთან ერთად უნდა განვუვითაროთ პრობლემების გადაჭრის უნარი. პრობლემაზე დაფუძნებული სწავლება მოსწავლის განვითარებაზე ორიენტირებული სტრატეგიაა.

მათემატიკის გაკვეთილზე თუ მოსწავლეს სიტუაციური ამოცანის სახით ნაცნობი კონტექსტის პრობლემას შევთავაზებთ, ის ინტერესით მოძებნის გამოსავალს ამ პრობლემიდან. სწავლის ამგვარი ფორმა განსხვავდება ამოცანების ამოხსნის უბრალო პროცესისგან.

რა არის პრობლემური სიტუაცია/ამოცანა.

• სწავლების პროცესში მიწოდებული პრობლემური ამოცანა არის ავთენტური, რეალური სიტუაციური ამოცანა. იგი უნდა იყოს ერთგვარი გამოწვევა მოსწავლისათვის.
• პრობლემა უნდა აღძრავდეს მოსწავლეების ინტერესსა და სურვილს, რომ მათ მართლაც მოუნდეთ ამ პრობლემის გადაჭრა.
• პრობლემის გადასაჭრელად მოსწავლეს არა აქვს ნაცნობი სტრატეგია,რომელსაც პირდაპირ გამოიყენებდა. იგი მან უნდა შეიმუშაოს.
• სიტუაცია მოითხოვს გადაწყვეტას/გადაჭრას.
• ამოცანა უნდა შეესაბამებოდეს მოსწავლის უნარ-ჩვევებსა და ასაკით განპირობებულ კოგნიტურ შესაძლებლობებს.
• პრობლემაზე ორიენტირებული სწავლების იდეა უნდა გამომდინარეობდეს ესგ-ისსაგნობრივი სტანდარ­ტიდან.

პრობლემური ამოცანების სამი ტიპი:

1. ამოცანები, რომელთა ამოხსნისას საჭიროა გადაწყვეტილების მიღება;

1. ამოცანები, რომლებიც მოითხოვს სისტემის ანალიზსა და მოდელირებას;
2. ამოცანები, რომლებიც უკავშირდება რთული ვითარებიდან გამოსავლის ძიებას.

1. გადაწყვეტილების მიღებასთანდაკავშირებულ ამოცანებში მოცემულია რამდენიმე ალტერნატივა და შეზღუდვა. მოსწავლეს მოეთხოვება ისეთი გადაწყვეტილების მიღება, რომელიც ამ შეზღუდვებს დააკმაყოფილებს. გადაწყვეტილების მიღებასთან დაკავშირებული ამოცანა მით უფრო რთულია, რაც უფრო კომპლექსურია მასში წარმოდგენილი ვითარება, ანუ რაც უფრო მეტია გასაანალიზებელი ინფორმაციის მოცულობა და შეზღუდვების რაოდენობა. ასეთ პირობებში საჭიროა სხვადასხვა წარმოდგენის ურთიერთდაკავშირება და მრავალი შეზღუდვის გათვალისწინება. თუმცა, ზოგადად, გადაწყვეტილების მიღებასთან დაკავშირებულ ამოცანებში შეზღუდვები მკაფიოდ არის გამოკვეთილი, ამიტომ მიღებული გადაწყვეტილების დასაბუთება უფრო მარტივია.
2. სისტემის ანალიზსა და მოდელირებასთანდაკავშირებული ამოცანები –

• მოსწავლისაგან მოითხოვს კომპლექსური ვითარების ანალიზს ამ ვითარების ლოგიკის გასააზრებლად.
• ამ ტიპის ამოცანებში აღწერილია კომპლექსური სისტემები, რომლებშიც მონაწილეობს მრავალი ურთიერთდაკავშირებული ფაქტორი (პარამეტრი, თვისება, მახასიათებელი). ამ კავშირების დინამიკურობის გამო პასუხი (ამონახსენი), შესაძლოა, არ იყოს ერთადერთი. ამ სახის ამოცანები მრავლად გვხვდება ეკონომიკასა და სოციალურ მეცნიერებებში. ხშირად საჭიროა წარმოდგენილი ვითარების ადეკვატური მოდელის შექმნა, რისთვისაც აუცილებელია პარამეტრების შერჩევა, მათ შორის, კავშირების იდენტიფიკაცია და მიღებული სურათის წარმოდგენა სიმბოლური ან/და რაიმე სხვა სახით.

3. რთული (პრობლემური) ვითარებიდან გამოსავლის ძიებასთანდაკავშირებული ამოცანები

მოსწავლისაგან მოითხოვს სისტემის (მაგ: მოწყობილობის) კომპონენტების ამოცნობას და მათი მოქმედების ანალიზს, რათა მან შეძლოს ამ სისტემის გამართულად ფუნქციონირების დარღვევის მიზეზების დადგენა.

პრობლემის გადაჭრის ციკლი:

• პრობლემის მოძებნა და განსაზღვრა;
• პრობლემის ჩამოყალიბება და წარმოდგენა; 
• პრობლემის შესახებ ინფორმაციისა და რესურსების ორგანიზება და ცოდნის მობილიზება;
• შესაძლო ალტერნატივების ან გადაჭრის გზების მოძიება;
• პრობლემის გადაჭრის სტრატეგიების შერჩევა;
• შერჩეული სტრატეგიის განხორციელება და პროგრესზე დაკვირვება;
• შედეგების შემოწმება და შეფასება.

პრობლემაზე დაფუძნებული სწავლის პროცესში მოსწავლე გამოიმუშავებს კოგნიტურ სტრატეგიებს, რომლებიც მას ეხმარება უჩვეულო, მოულოდნელი და არარუტინული სიტუაციის ანალიზში. აქვე უნდა აღვნიშნოთ, რომ განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია, პრობლემის გადაჭრა ეფუძნებოდეს არასპეციფიკურ, ნაკლებად სტრუქტურირებულ სიტუაციას და არ შემოიფარგლებოდეს მხოლოდ ერთი სწორი პასუხით.

ამგვარი პრობლემის მოგვარება უფრო მეტად დაეხმარება მოსწავლეს რეალური ცხოვრებისეული პრობლემების მოგვარებაში – ცხოვრებისეული პრობლემები ხომ უფრო კომპლექსურია, არ არსებობს მათი გადაჭრის მხოლოდ ერთი სწორი გზა. სწორედ ამგვარი უნარ-ჩვევების განვითარებაა პრობლემაზე დაფუძნებული სწავლების ძირითადი მიზანი.

ჩვენს სკოლაში დირექცია ახალი სასწავლო წლის დასაწყისში, მოსწავლეებს ტრადიციულად სასწავლო ნივთების კრებულით ასაჩუქრებს. ხშირად სასკოლო ცხოვრებაში აქტიურად ჩართული მოსწავლეებიც დაუსაჩუქრებია. ამიტომ კომპლექსური დავალება, რომელიც მეექვსე კლასელებს წარვუდგინე, მათთვის ნაცნობი კონტექსტიდანაა და რეალური პრობლემის გადაჭრას გულისხმობს.

კომპლექსური დავალების პირობა: (ბარათის მოკლე აღწერა)

სამიზნე ცნება: მოქმედებები რიცხვებზე

კლასი მე-6

დრო 12-14 სთ.

საკითხები: მოქმედებები წილადებსა და ათწილადებზე

სამიზნე ცნებასთან დაკავშირებული მკვიდრი წარმოდგენები:

• არითმეტიკული მოქმედებები ერთმანეთთან მჭიდრო ურთიერთკავშირშია. არითმეტიკული მოქმედებების თვისებების ცოდნა ხელს უწყობს გამოთვლების შესრულებას. გამოთვლების შესრულებისას აუცილებელია მოქმედებათა თანმიმდევრობის დაცვა.
• არსებობს რიცხვების შეკრება/გამოკლებისა და გამრავლება-გაყოფის რამდენიმე სტრატეგია. შედეგი არ არის დამოკიდებული სტრატეგიის არჩევაზე.
• ზოგიერთ სიტუაციაში ზუსტი გამოთვლებია საჭირო, ზოგიერთში კი მიახლოებითი გამოთვლაც საკმარისია.

საკვანძო შეკითხვა:

როგორ ამარტივებს რეალური პრობლემების გადაჭრას რიცხვების თვისებების ცოდნა და მათზე მოქმედებები?

სამიზნე ცნების დამუშავების დასასრულ მოსწავლეებმა კომპლექსური დავალებები პადლეტის დაფაზე განათავსეს და თანმიმდევრულად გააკეთეს პრეზენტაციები.

პადლეტის დაფას, განსაკუთრებით ონლაინსწავლების დროს, როგორც ინტერაქტიულ დაფას, ბევრი პედაგოგი იყენებს. მე პადლეტი მეხმარება მოსწავლეთა ნამუშევრები, მაგალითად, კომპლექსური დავალებები ერთ სივრცეში მქონდეს და მოსწავლეებს იქვე მივცე უკუკავშირი.

გაგიზიარებთ პადლეტის ლინკს, სადაც მოსწავლეებმა განათავსეს შესრულებული კომპლექსური დავალებები. აქ ნახავთ მოსწავლეების მიერ შესრულებულ სხვადასხვა დიზაინისა და დონის ნამუშევარს. https://padlet.com/murusidzetamari/cqo7xceby2gdv3m8

ამრიგად, პრობლემაზე დაფუძნებული სწავლა განსაკუთრებით ზრდის მოსწავლის მოტივაციას. მოსწავლეებს მოსწონთ დავალებები, რომლებშიც რეალური პრობლემები უნდა გადაიჭრას, რის შედეგადაც სწავლა მათთვის უფრო საინტერესო და სახალისო ხდება. მოსწავლე ჩართულია აქტიურ სწავლაში.

გამოყენებული ლიტერატურა:

1. ეროვნული სასწავლო გეგმა

https://ncp.ge/ge/curriculum?subject=36&subchild=198;

2. ჟურნალი მასწავლებელი „პრობლემაზე დაფუძნებული სწავლა და მეტაკოგნიცია“ მანანა ბიჭორიშვილი – https://mastsavlebeli.ge/?p=2174;
3. ჟურნალი მასწავლებელი. „პრობლემაზე ორიენტირებული სამოდელო გაკვეთილის დაგეგმვა“ მანანა სეხნიაშვილი – https://mastsavlebeli.ge/?p=9345.
4. მათემატიკის გზამკვლევი კურიკულუმის შედგენისათვის. დამხმარე რესურსი მასწავლებლებისათვის. (მესამე თაობის ეროვნული სასწავლო გეგმის მიხედვით) ქეთი ცერცვაძე – https://clck.ru/SkNrc.

ბავშვობაში ხშირად მესმოდა ფრაზა ილიას ლექსიდან, რომლის თანახმადაც ყოველი დღის ბოლოს ადამიანმა თავის თავს უნდა უნდა ჰკითხოს, იმ დღეს ვის რა არგო. ეს იყო არაპირდაპირი მოწოდება უფროსების მხრიდან მოვქცეულიყავი კარგად და თავაზიანად, დავხმარებოდი სხვებს, თუკი ამის საჭიროება იქნებოდა და ერთგვარი თამაშიც ჩემი თავთან, ძილის წინ გამეხსენებინა დღის ამბები და დამეჭირა მათში რაიმე სასიამოვნო, საინტერესო, საამაყო.

მერე გავიზარდე, ჟურნალისტი გავხდი.  მე კი არა, ჩემი შვილიც გაიზარდა და უკვე წელიწადზე მეტია საღამოობით, ძილის წინ მეკითხება ხოლმე, რაზე ვიმუშავე იმ დღეს. თავიდან ზედაპირულად ვუყვებოდი ხოლმე დღის იმ ამბავს, რომელზეც ვმუშაობდი – არ ვფიქრობდი რომ ამ ასაკის ბავშვისთვის შეიძლება პოლიტიკა ასე საინტერესო ყოფილიყო, ეკონომიკა გასაგები და სამართლის საკითხები ემოციური, მაგრამ სულ ტყუილად. თურმე ყველა ამბის მოყოლა შეიძლება ისე რომ ბავშვებისთვის გასაგები იყოს და მეტიც, ძალიან სწორად შეუძლიათ ამოიცნონ ამბებში სისტემური ხარვეზები, უმნიშვნელო წვრილმანები, კეთილი და ბოროტი გმირები და ასევე კარგად ერთობიან, თუკი რთული ვითარებებიდან გამოსავლის გზების მოძებნას სთხოვ, ან პრობლემების გადაჭრაზე საკუთარი აზრის ჩამოყალიბებას. არ არსებობს ამბავი, რომელსაც ზღაპარივით ვერ მოჰყვები და არაფერია ახალ ამბებში სიახლე, ყველაფერი რაც ხდება, ათასჯერ მაინც გაუვლის სხვადასხვა საზოგადოებას სხვადასხვა დროს სხვადასხვა ფორმით.

მოკლედ, ვინაიდან მოცემულობად გვაქვს, რომ დღეში ერთი თემა მაინც მაქვს, რომელში გარკვევა და საზოგადოებისთვის მოყოლა მევალება, დღის ბოლოს, ძილის წინ ამ ამბებს ბავშვებსაც ვუყვები – ესეც თამაშად გადაიქცა, რომ საინტერესო ამბავი მქონდეს, კარგად შევძლო მისი ადაპტირება ბავშვებისთვის, გაჩენილ კითხვებზე ვუპასუხო და დავანახო, როგორ ფუნქციონირებს ქვეყნები, სისტემები, ვირუსები, როგორ იბრძვიან ადამიანები ლუკმა-პურისთვის, სამართლისთვის, უკეთესი მომავლისთვის, ერთმანეთის გადასარჩენად, გარემოს დასაცავად, როგორი მრავალფეროვანია სამყარო და თან როგორი ადვილია იპოვო მსგავსებები სხვადასხვა დროსა და სივრცეში მიმდინარე პროცესებს შორის.

“მახარებს ის, რომ პირველი ბავშვები ვართ, რომლებიც ქალაქის ამბებს ვიგებთ, რადგან ჩვენი დედა ჟურნალისტია” – ეს მესამეკლასელი მარიამის ჩანაწერია დავალების რვეულში. უნდა დაეწერა, რა სწყინს და რა უხარია. წარმოგიდგენიათ ალბათ ჩემი, მომუშავე დედის სიხარული, რომელსაც სულ სინდისი ქენჯნის, რომ ბავშვებისთვის ბევრი დრო არ რჩება, ზოგჯერ დასვენების დღეებშიც მუშაობს და ღამის საათებშიც, როცა იმ ათასი შესაძლო ვერსიიდან, რაც პატარა გოგოს სიხარულის მიზეზად შეიძლება დაეწერა სკოლაში, მაინცდამაინც ეს დაწერა. უფრო საინტერესო ამბებს ვიპოვი,  მეტს ვიფიქრებ, რის თქმა მინდა ამ ამბების მოყოლით-თქო, ვფიქრობდი სკოლიდან სახლისკენ მომავალ გზაზე.

ჩვენ ხშირად გვსაყვედურობენ ხოლმე იმის გამო, რასაც ვაკეთებთ – ზოგს კრიტიკული კითხვა არ მოწონს, ზოგს ინტერესი მის მიმართ, ზოგი ცუდი ამბების მოყოლის გამო ხალხის დაზაფვრაში გვადანაშაულებს და ზოგი ზედაპირულობაში – კრიტიკის ნაწილი სამართლიანია, ნაწილი ჩვენ გაჩუმებას ისახავს მიზნად და იმისთვის, რომ სამართლიანი შენიშვნა მიიღო და თავდასხმას ყოჩაღად დახვდე, ალბათ საკუთარი თავი, პროფესია  და პრინციპები უნდა გიყვარდეს, პატივს სცემდე შენს ღირებულებებს და ცდილობდე, არ გადაუხვიო სწორი გზიდან. ამ გზაზე, ღირებულებების სადარაჯოზე ბავშვები აღმოჩნდა რომ საუკეთესო მცველები, საუკეთესო მეგზურები არიან.

ახალი ამბებით თამაში ჩვენი ყოველდღიურობის ნაწილი გახდა და სრულიად მოულოდნელად აღმოჩნდა, რომ მათი საშუალებით ადვილია ისტორიის, გეოგრაფიის, ბიოლოგიის რიგი საკითხების განმარტება. ახალი ამბების გარჩევა მედიაწიგნიერების ელემენტარული უნარების განვითარებისთვის შეიძლება გამოიყენო სწავლის დაწყებით საფეხურებში და წყაროებთან მუშაობა ისწავლო მათი დახმარებით. დისკუსია და მსჯელობა, საკუთარი პოზიციის დაცვა და არგუმენტის ჩამოყალიბება, სხვისი მოსმენა ისწავლო, ეთიკურ დილემებსაც კი შეიძლება გადაწვდე, სხვისი სივრცის პატივისცემის აუცილებლობაზე დაფიქრდე და საზოგადო ინტერესზე – სულაც არ მგონია, რომ ცოტაა.

ვიყოთ რეალისტები!

ყველაფერი, რაც დღეს მსოფლიოში და ჩვენ ირგვლივ ხდება, აისახება ბავშვებზე.  პატარა ადამიანებს კორონავირუსის პანდემიის შესახებ გავრცელებული ზღვა ინფორმაციის სწორად გადამუშავებისა და ამ ფონზე შინაგანი მდგომარეობის კონსტრუქციულად გამოხატვის ნაკლები შესაძლებლობა აქვთ. ბავშვებში გაზრდილი სტრესის, შფოთვის, მომავლის შიშის დაძლევა მშობლებისა და მასწავლებლების ნომერ პირველ ამოცანად ისე იქცა, რომ ვერც მისი გაცნობიერება მოვასწარით და ვერც მისთვის მომზადება.

პანდემია ჯერ არსად მიდის. მნიშვნელოვანია, ზრდასრულებმა შევძლოთ და ბავშვებს ემოციური თვითრეგულაციის უნარის გამომუშავებაში დავეხმაროთ. ამაში კი მარტივად ანიმაციური სტუდია „PIXAR“-ის ოსკაროსანი ანიმაცია „თავდაყირა“, იგივე INSIDE OUT დაგვეხმარება. (https://www.adjaranet.com/movies/12762/Inside-Out)

„თავდაყირაში“ საქმე იმაზე ადვილად არის, ვიდრე ფსიქოლოგები და ფიქოთერაპევტები სხვადასხვა ვიდეორესურსიდან გვიყვებიან. აქ არც არაფრის დაზეპირება მოგიწევთ, არც უცხო ტერმინები შეხვდებათ და ღრმად დასაფიქრებელ საკითხებსაც მხიარულად გადაუფრენთ. პარალელურად კი შეძლებთ, ჩაიხედოთ პატარა ადამიანების გულებსა და გონებაში, რაც ყოველდღიურ ცხოვრებაში ბავშვებთან ურთიერთობაში დაგეხმარებათ.

„თავდაყირას“ 5 წლის შვილთან ერთად წლების წინ თბილისის ერთ-ერთ კინოთეატრში სრულიად შემთხვევით გადავაწყდი. პირველივე წუთებიდან მივხვდი, რომ ძალიან გამიმართლა და გენიალურ ნამუშევარს ვუყურებდი, როგორ იქმნება ადამიანის გონებაში ემოციური ინტელექტი, ე.წ. EQ,, რომელსაც თანამედროვე სამყაროში გაცილებით მაღალი წონა აქვს, ვიდრე IQ-ს. ემოციური ინტელექტი არის უნარი, შეგეძლოს საკუთარი და სხვისი ემოციის გაცნობიერება და მართვა.

პანდემიამ ჩემი ამ მულტფილმისადმი სიყვარული გააათკეცა, რადგან არაფერი ისე არ დამხმარებია შვილებისთვის იმის ახსნაში, რა ემოცია რატომ გვიტევს ადამიანებს, როგორც ეს ერთი, წლების წინ შემთხვევით ნანახი ფილმი.

რეჟისორ პიტ დოქტორისთვის მთავარი პერსონაჟის ქცევის ინსპირაციად საკუთარი 11 წლის ქალიშვილის ქცევაზე დაკვირვება იქცა. ფილმის სცენარზე ფსიქოლოგების გუნდი რამდენიმე წლის განმავლობაში მუშაობდა. ისინი ეყრდნობოდნენ მეცნიერულ თეორიებს გონების მუშაობასთან დაკავშირებით. თავდაპირველად გუნდის მიზანი იყო ადამიანის 27 ემოცია პერსონაჟებად შემოეყვანათ, თუმცა ფილმის საბოლოო ვერსიაში 5 უნივერსალურ ემოციას ვხვდებით. გუნდის მიზანი რთული იდეების გამარტივება იყო, რასაც თავი იდეალურად გაართვეს. ერთი შეხედვით მარტივმა, მაგრამ რთული ფილოსოფიური ჩანაფიქრის მულტფილმმა, რომელიც ადამიანის გონებაში მოგონებების მოგზაურობას ეხება, ოსკარის დაჯილდოების 88-ე ცერემონიალზე დამსახურებულად მიიღო უმაღლესი ჯილდო საუკეთესო ანიმაციური ფილმისთვის.

მულტფილმის მთავარი გმირი, რაილი, ოჯახთან ერთად ცხოვრობს. სხვა ბავშვების მსგავსად დადის სკოლაში, ჰყავს მეგობრები, აქვს ჰობი, საყვარელი და საძულველი საჭმელი და ა.შ.

რეჟისორი გვაჩვენებს, რა ხდება ჩვეულებრივი ცხოვრების პარალელურად გოგონას ტვინის ხვეულა ლაბირინთებში, სადაც ბავშვის ზრდასთან ერთად მოგონების მთელი არქივი და ღირებულებების კუნძულები ყოველდღიურად შენდება.

„თავდაყირას“ პერსონაჟების ტვინში სამართავი პულტი დგას, რომელსაც სხვადასხვა ემოცია მართავს: სიხარული, დარდი, ბრაზი, შიში და ზიზღი. თითოეულს თავისი როლი, ხასიათი და გამოხატვის თავისებურება აქვს. მოკლედ, ფილმში 11 წლის გოგონასთან ერთად მისი 5 ძირითადი ემოციაც მონაწილეობს, ოღონდ არა აბსტრაქტული, არამედ კონკრეტული, გაპიროვნებული სახით, სხეულითა და ხასიათით:

სიხარული – ოპტიმისტი, მხიარული, თვალებციმციმა სალათისფერკაბიანი გოგონა, რომელიც სულ ბრწყინავს და სიცოცხლეს ასხივებს;

სევდა – პესიმისტი, ლურჯთვალა და ლურჯთმიანი მუდამ თვალზეცრემლმომდგარი ზანტი, ნაღვლიანი ფუმფულა არსება;

ბრაზი – წითელი, ცეცლწაკიდებული პატარა კაცუნა, რომელიც მზად არის ყველაფერი გადაწვას და გაანადგუროს;

შიში – აწოწილი და აკანკალებული, იასამნისფერი კაცი, რომელსაც ცახცახისგან თვალები შუბლზე ასდის;

ზიზღი – წამწამებაპრეხილი ლამაზმანი რეტრო კაბითა და ვარცხნილობით, რომელიც ყველაფერზე ცხვირს იბზუებს და სულ უკმაყოფილოა.

ემოციები გოგონას ყოველდღიურ ცხოვრებას სამართავი პულტიდან აკვირდებიან. ბავშვის ხასიათიც იმის მიხედვით იცვლება, თუ ვინ დაასწრებს სამართავ პულტთან დაჯდომას და ერთადერთ ღილაკზე ხელის დაჭერას. თითოეულ ემოციას თავისი სიმართლე აქვს და არგუმენტირებულად მსჯელობს თავის საქციელზე.

ძილის წინ, როცა ბავშვი თავის თავთან მარტო რჩება, ემოციებს ყველაზე მეტი საქმე აქვთ. ისინი გასული დღის ყველაზე შთამბეჭდავი მოგონებების დაარქივებას იწყებენ. ნაკლებად მნიშვნელოვანი მოგონებები საერთო არქივში გადადის, მნიშვნელოვანი შთაბეჭდილებები კი გულში რჩება, როგორც გულის მოგონება და პატრონს მუდამ თან ახლავს, მუდამ ახსოვს ისინი. ამ მოგონებებს ყველაზე ბედნიერი ან ყველაზე სევდიანი ამბების სახე აქვს. ისინი ქმნიან პიროვნებას.

მოგონებების არქივის გარდა, პატარას ტვინის ლაბირინთებში ღირებულებების კუნძულები შენდება. რაილის ოჯახის, მეგობრობის, პატიოსნების კუნძულები აქვს, რაც ბავშვს თავისი თავის პოვნაში ეხმარება.

გოგონას ტვინში კიდევ ერთი კუნჭულია, ბნელი და უფერო, მოგონებების უზარმაზარი ნაგავსაყრელი, სადაც ყველა ის ფაქტი და განცდა იყრება, რომელიც ბავშვმა დაივიწყა. იყრება და ნადგურდება. ზოგჯერ აქ ისეთი ემოციებიც ხვდება, რომლებიც ადამიანისთვის სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანია. ზოგჯერ ღირებულებების კუნძულებიც ინგრევა და გულის მოგონებებიც შეიძლება ნაგავსაყრელზე აღმოჩნდეს. აი, სწორედ ასეთი შემხვევებისთვის სჭირდება რაილის ყველა ემოცია. იქ, სადაც სიხარული უძლურია, ადამიანის გადარჩენა სევდას, ბრაზსა და შიშსაც კი შეუძლია.

„თავდაყირა“ დაგვეხმარება, გავიგოთ, რომ ჩვენს ემოციებს მიზეზი აქვთ და „კარგი“ და „ცუდი“ განცდები არ არსებობს. გავიგებთ, რომ ყველა ემოცია მისაღებია, მათ შორის „ცუდიც“. დადებითი და უარყოფითი ემოციები ადამიანებს ყველა ასაკში თანაბრად სჭირდებათ. არასასურველი ემოციების განდევნა გამოსავალი არ არის და ისინი, სახეცვლილები, აუცილებლად უკან დაგვიბრუნდებიან. ამიტომ ზოგჯერ მაინც მივცეთ თავს უფლება, ვიყოთ ცუდ ხასიათზე, მოწყენილი, იმისთვის, რომ განვიცადოთ ის, რასაც რეალურად ვგრძნობთ. მეტიც, მივცეთ თავს უფლება, ვისაუბროთ ჩვენს ემოციებზე, რადგან ამაზე საუბარი ადამიანს აძლიერებს.

ამ ფილმით გაგვიადვილდება ბავშვებისთვის იმის სწავლება, რომ სახელი დაარქვან თავიანთ განცდებს; მოუსმინონ საკუთარ თავს; მიიღონ ისეთი, როგორიც არის; შეეცადონ, მართონ თავიანთი ემოციები და მიწაზე მყარად დადგნენ.
ანიმაციური ფილმი ყველა ასაკის ადამიანისთვის თანაბრად სასარგებლოა. სკოლამდელი და დაწყებითი სკოლის ასაკის ბავშვები ფილმის ზედაპირული ყურებითაც მიიღებენ სიამოვნებას, ხოლო მოზარდები და ზრდასრულები იმ მიზეზ-შედეგობრივ კავშირებზე დაფიქრდებიან, რომლებითაც ადამიანის ქცევა იმართება.

პანდემიის პერიოდში სამყარო შეიცვალა. სოციალური, ეკონომიკური თუ ემოციური პრობლემების ფონზე, ჩვენ, ზრდასრულები აღარ ვართ ისეთი ძლიერი, როგორიც მანამდე ვიყავით. ანიმაციური ფილმი „თავდაყირა“ თავს გარედან დაგვანახებს და დაგვეხმარება გარესამყაროს ახლებურად აღქმაში, რაც 2021 წელს განსაკუთრებით გვჭირდება ყველას, დიდსაც და პატარასაც.

სასწავლო პროცესში მშობლის ჩართულობა უმნიშვნელოვანესია. ეს ალბათ თქვენც ხშირად გაგიგონიათ. სტატიაში განვმარტავ, რა გავლენას ახდენს მშობლის ჩართულობა თავად მასზე, მოსწავლესა და სკოლაზე, გაგიზიარებთ ჩემს გამოცდილებას იმის თაობაზე, როგორ ჩავრთოთ უფრო მეტად მშობლები სასწავლო პროცესში და რა აქტივობები შეგვიძლია შევთავაზოთ მათ.

რას ნიშნავს „მშობლის ჩართულობა“? ეს ტერმინი აერთიანებს მასწავლებლებსა და მშობლებს, რათა ერთიანი ძალისხმევით შეუწყონ ხელი მოსწავლის აკადემიური მოსწრების გაუმჯობესებას. „მშობლის“ ხსენებისას ხშირად მხოლოდ დედ-მამა გვახსენდება, მაგრამ ეს სიტყვა არ გულისხმობს მხოლოდ დედას ან მამას. მშობელი შეგვიძლია ვუწოდოთ ყველა იმ პირს, ვინც ბავშვის აღზრდაშია ჩართული.

რას შეიძლება მოიაზრებდეს მშობელთა ჩართულობა? განვიხილავ რამდენიმე მომენტს:

• სასკოლო ღონისძიებაზე დასწრებას;
• ბავშვის მიერ შესრულებული დავალების წახალისებას;
• მასწავლებელთან შეხვედრას და ბავშვის პროგრესის განხილვას;
• დავალების მომზადებაში დახმარებას.

რა შედეგი მოაქვს მშობლის ჩართულობას მოსწავლისთვის?

არ აქვს მნიშვნელობა, როგორია ოჯახის სოციალურ-ეკონომიკური სტატუსი – თუ მშობელი ჩართულია ბავშვის განათლების პროცესში, ბავშვს ყოველთვის აქვს მიღწევები, უფრო დადებითადაა განწყობილი სკოლის მიმართ, თავდაჯერებულია.

რა ხდება, როდესაც მშობელი ჩართულია ბავშვის განათლების პროცესში?

ამ შემთხვევაში მშობელი უფრო ობიექტურად აფასებს ბავშვის შესაძლებლობებს, უკეთ ესმის მისი, მეტ ყურადღებას უთმობს მის სოციალურ, ემოციურ და ინტელექტუალურ განვითარებას, ხდება უფრო მზრუნველი, ნაკლებად მკაცრი შვილის მიმართ და უფრო მეტად აფასებს მის მიღწევებს. იმავდროულად, მეტ ყურადღებას აქცევს ცოდნის დონისა და უნარ-ჩვევების ამაღლებას, უფრო სრულყოფილი ინფორმაცია აქვს ბავშვის მდგომარეობის შესახებ და დროულად იღებს ზომებს მისი პრობლემების მოსაგვარებლად, მეტი ინტერესი უჩნდება სასწავლო პროცესის მიმართ და ინტერესით ერთვება სხვადასხვა აქტივობაში.

რა გავლენას ახდენს მასწავლებელსა და სკოლაზე სასწავლო პროცესში მშობლის ჩართულობა?

მშობელთა ჩართულობა ამაღლებს მშობლებსა და მასწავლებლებს შორის კომუნიკაციის ხარისხს, ეს კი მასწავლებელს ეხმარება, სისტემატურად იღებდეს ამომწურავ ინფორმაციას ბავშვის შესახებ, რაც ძალიან მნიშვნელოვანია ინდივიდუალური მიდგომების შესამუშავებლად. გარდა ამისა, მასწავლებლები უფრო კმაყოფილნი არიან საკუთარი საქმიანობით და მისი შედეგებით.

მშობლის ჩართულობის შედეგად სკოლა იღებს მეტ მხარდაჭერას. ეს გარკვეულწილად გავლენას ახდენს სკოლის იმიჯზეც. სკოლებში, სადაც მოსწავლეთა მოსწრება ძალიან დაბალია, მშობლების ჩართულობის გაზრდის შემდეგ მაჩვენებელი აშკარად უმჯობესდება.

მშობლის ჩართულობის გაზრდის მიზნით შეიძლება მათი ინტერესების შესწავლა. ამისათვის სკოლას შეუძლია ჩაატაროს გამოკითხვა, თუნდაც ფარული; კითხვარში შეიტანოს მნიშვნელოვანი საკითხები, რომელთა შესახებაც მშობელს შეეძლება საკუთარი დამოკიდებულების გამოხატვა. მიღებული ინფორმაციის ანალიზის საფუძველზე სკოლა დაგეგმავს შემდგომ ნაბიჯებს, რაც ხელს შეუწყობს სასკოლო ცხოვრებაში მშობელთა ჩართულობას.

იმისთვის, რომ სკოლასა და მშობელს შორის კომუნიკაცია უფრო მჭიდრო გახდეს, შეიძლება შემდეგი ნაბიჯების გადადგმა:

• სკოლის შესასვლელში განათავსეთ საინფორმაციო ბანერი, რომელზეც სიახლეები გამოიკვრება;
• დაგეგმეთ ღია კარის დღე მშობელთათვის;
• ორიენტაციის გასაიოლებლად გამოაკარით სკოლის გეგმა;
• გულთბილად მიესალმეთ მშობლებს;
• ჩაატარეთ ახალი მოსწავლეების მშობლებთან გაცნობითი ხასიათის შეხვედრა;
• შექმენით საკომუნიკაციო სივრცე მშობლებისთვის.

სასწავლო პროცესში მშობლის უკეთესი ჩართულობისთვის მასწავლებლებს შეუძლიათ, განახორციელონ შემდეგი აქტივობები:

• დახასიათების დაწერა – სთხოვეთ მშობლებს, დაგიწერონ მოსწავლის დახასიათება (ამ აქტივობას განსაკუთრებით ეფექტურად ვიყენებ პირველ კლასში და ახალ მოსწავლეებთან). დახასიათების წყალობით თქვენ ერთგვარი წარმოდგენა გექმნებათ ახალ მოსწავლეებზე და გეგმავთ ინდივიდუალურ მიდგომებს, ითვალისწინებთ მშობლის მიერ დასახელებულ მნიშვნელოვან საკითხებს;
• მხიარული შეჯიბრება მშობელთა ჩართულობით;
• მოხალისე მშობელი;
• ვინ ვარ მე – მოიწვიეთ კლასში სხვადასხვა პროფესიის მშობლები, რომლებიც თავიანთ პროფესიაზე მოუყვებიან მოსწავლეებს;
• გამოფენა – მოაწყვეთ სკოლის დერეფანში მოსწავლეების ნამუშევრების გამოფენა, სადაც მშობლებს საშუალება ექნებათ, შეაფასონ ბავშვების ნამუშევრები;
• ღია გაკვეთილი – მშობლებს ყოველთვის აინტერესებთ, რა ხდება საკლასო ოთახში, როგორ ატარებთ გაკვეთილებს, როგორ აქტიურობს ბავშვი. ეს ინტერესი ნაწილობრივ დაკმაყოფილდა ონლაინ სწავლების დროს. ჩაატარეთ ღია გაკვეთილი ფიზიკურ გარემოშიც, გააკეთეთ განვლილი მასალის ერთგვარი შეჯამება. მშობლისთვის ძალიან საინტერესო იქნება ასეღ გაკვეთილზე დასწრება;
• სურათი მშობლებთან ერთად – ამ აქტივობას ყოველთვის ვიყენებ პირველ კლასში. მოსწავლეებს ვთხოვ, მოიტანონ ოჯახური ფოტოსურათები, რომლებსაც ფორმატზე ვაკრავ. ბავშვები თითქმის ყველა დასვენებაზე ამ ფორმატთან დგანან და თანაკლასელებს ოჯახის წევრებს აცნობენ. ერთგვარად მონატრებასაც იკმაყოფილებენ, რადგან ვიცით, როგორ უჭირთ სწავლის დასაწყისში პირველკლასელებს ოჯახთან განშორება;
• გასვლითი ღონისძიებები – დაგეგმეთ ექსკურსიები გამოფენებზე, მუზეუმებსა და კინოთეატრებში არა მხოლოდ მოსწავლეებისთვის, არამედ მშობლებისთვისაც. შეხვდით მათ არაფორმალურ გარემოში, გაუზიარეთ ერთმანეთს შეხედულებები, ინტერესები.

ეს და სხვა აქტივობები ხელს შეუწყობს კომუნიკაციის გაუმჯობესებას და მშობლების ჩართულობას, რასაც პირდაპირი კავშირი აქვს მოსწავლეთა აკადემიურ მოსწრებასთან.

მშობლის ჩართულობის გაუმჯობესებასთან დაკავშირებით არასამთავრობო ორგანიზაციის „ჩვენ განათლებისთვის“ თხოვნით გავმართე დისკუსია, რომლის ნახვაც შესაძლებელია შემდეგ ბმულზე: https://youtu.be/nygHKvR8lkg

ხელში მომხვდა და ხელახლა წაკითხვის დაუძლეველი სურვილიც ვიგრძენი. ანგლოსაქსური საგმირო ეპოსის, „ბეოვულფის“ ქართული თარგმანი ორი წლის წინ, წიგნების ფესტივალზე ვიყიდე, ახლა რომ ზღაპრის ნაწილად მოჩანს მკითხველებით სავსე, ხმაურიანი დარბაზით, მაცდუნებლად გაიაფებული ლიტერატურით. როგორც ჩანს, მეტისმეტად სწრაფად წავიკითხე – იმ ბავშვის მოუთმენლობით, მოყოლილი ამბის იდუმალებით შეპყრობილს თვალი სტრიქონზე რომ ვეღარ შეუყოვნებია. თავიდან მიბრუნება კი სულ სხვაგვარი აღმოჩნდა: ნელა ვკითხულობ, წარმოსახვით გაცოცხლებულ სურათებს ვაკვირდები და უნებურად დამახსოვრებულ სიტყვებს ვიმეორებ: „ტბას ბეოვულფი თუ შებედავდა“. შელოცვასავითაა. არ ვიცი, ვის ან რის შესალოცად ვბუტბუტებ.

ანფერთი შეკრთა და ხელიდან გაუშვა ბედი

სახელის შოვნის – ტბაში ჩასული

გმირის სახელით ამოსულიყო.

ხოლო შიში და ბეოვულფი ერთურთს ვერ ცნობდნენ,

ტბას ბეოვულფი თუ შებედავდა.

ყველა ის მონაკვეთი, სადაც ბეოვულფი გველეშაპებს ებრძვის, უმოწყალო შერკინების სულისშემძვრელი სცენები ისეთ სიამოვნებას განმაცდევინებს, თითქოს ლეგენდებისა და თქმულებების სამყაროდან არც არასდროს გამომიღწევია, თითქოს ისევ მეორე კლასში ვარ, მეზობლისგან ნათხოვარი ყვითელყდიანი წიგნი – „ქართული ხალხური ზღაპრები“ მუხლებზე მიდევს და ჯიუტად ვამბობ უარს ჯადოსნური ამბების კითხვის შეწყვეტაზე.

ისე დაფრთხნენ დანიელები, ქვეშაგებში სულ ჩაიკარგნენ,

როს სიბნელე გადაფატრა საზარელმა გმინვამ გრენდელის,

ხმამ ტკივილის და განწირულების.

ცრემლი მოსჩქეფდა გაძაგრულ ურჩხულს,

დაჭიმულ ყელზე ღვარად მოსჩქეფდა –

მძლავრ მკლავებს საით წაუვიდოდა,

არ ინახოდა რომლის მჯობიც დედამიწაზე.

ბეოვულფს საით წაუვიდოდა.

აქვეა სახსენებელი დანიელთა და ფინელთა ბრძოლის დასასრულის ეს სცენაც, გამაბრუებლად ლამაზი და დაუვიწყარი.

კვლავ დაიტირა მოთქმით ქალმა,

დაიტირა და იმღერა კიდეც მკვდრის საბოლოო სადიდებელი.

[…]

ბოლი ავარდა, აღრიალდნენ უცბად მორები,

სკდებოდა ღია ნაჭდევები და დნებოდა თავის ქალები,

დაბლა სისხლი მოთქრიალებდა,

და ცეცხლის ხარბი დემონები სისხლს სვამდნენ

და ძვლებს აყოლებდნენ,

ვიდრე გაჰქრა სუყველაფერი.

*

ამ შთაბეჭდილებებს ალბათ ჩემთვის შევინახავდი, წერილის თემად რაღაც სხვას შევარჩევდი, წიგნის ბოლოს ამოკითხული მადლობის სიტყვები რომ არა. ამერიკელი მწერალი და მთარგმნელი ბარტონ რაფელი მადლობას უხდის პროფესორებს, რომლებიც „ბეოვულფის“ ახალ ინგლისურზე თარგმნაში ეხმარებოდნენ, რჩევებს აძლევდნენ, ამხნევებდნენ. ბოლოს შვილებსაც ახსენებს: „[მინდა, მადლობა გადავუხადო] ჩემს ორ უფროს ვაჟიშვილს, ბრიანსა და ბლეიკს, რომლებიც ანგარიშს უწევდნენ ჩემს საქმიანობას, რომლებიც გაბრწყინებული თვალებით და ინტერესით მომჩერებოდნენ, როცა მათ ბეოვულფის ამბავს ვუყვებოდი ნაწყვეტ-ნაწყვეტად და რომლებიც (ერთი ცხრა წლისა და მეორე – რვისა) შემპირდნენ, რომ ჩემთან ერთად წაიკითხავდნენ კორექტურას – და (ერთმა ათისამ და მეორემ ცხრისამ) სიტყვა კიდეც შეასრულეს“.

გავიფიქრე, სწორედ ასე იწყება წიგნის სიყვარული-მეთქი – წაკითხულის მოყოლით, მღელვარებისა და აღფრთოვანების გადადებით, ხელის ჩაკიდებითა და ხიფათით, თავგადასავლებით სავსე შარაზე გაყვანით, ერთად სიარულით მზესა თუ დიდ ქარებში. ეპოსთან მისაახლოებელი გზა კი სულაც არ არის ადვილად გასავლელი არც სკოლის, არც უნივერსიტეტის წლებში. ადაპტირებული ტექსტების დამცველი არასდროს ვყოფილვარ და არც ახლა ვამბობ, რომ გამარტივებული ვარიანტით უნდა შეიტყუო პატარა მკითხველი დიდ ტყეში. არა – მხოლოდ მონათხრობით, წარმოსახვაში გაცოცხლებული ხატებით, აჩქარებული გულისცემით, შეცვლილი ინტონაციებით. მერე კი შეიძლება შეუფერებლად რთულ საკითხავსაც წაეტანოს, თავად მოუნდეს ბნელსა და გაუკვალავში ხეტიალი.

„ბეოვულფის“ ქართულ თარგმანს პროფესორ რობერტ კრიდის მცირე ნარკვევიც ერთვის, სადაც ავტორი გულისტკივილით იხსენებს, როგორ უწევდა სტუდენტებისთვის იმის მტკიცება, რომ ჰომეროსი დიდი პოეტი იყო და არა ფსევდოარქაულობის ნიშნით გამორჩეული პროზის მწერალი. იქვე შენიშნავს, მათ ასევე ვარწმუნებდი – „ბეოვულფი“ დიდი პოემაა და არა უხეირო პროზაო. ცხადია, ეს – მანამდე, სანამ ბარტონ რაფელის პოეტური თარგმანი გამოქვეყნდებოდა. მკვლევარი ახალ ინგლისურზე შესრულებულ ამ ნამუშევარს მაღალ შეფასებას აძლევს და დასძენს, ახლა რაღა შეგვიშლის ხელს, რომ ნებისმიერ ადგილზე გადავშალოთ „ბეოვულფი“ და ხმამაღლა კითხვა დავიწყოთო.

*

ჭაობიდან, ნისლიანი მთების ძირიდან,

გუბურებიდან – ღვთის სიძულვილი გულს რომ ედო –

აქეთ გრენდელი დაძრულიყო, ჰეროთისკენ მოსრიალებდა,

რათა მოეკლა, სადაც კი ვის მოიხელთებდა,

მსწრაფლ მოდიოდა ღამის წკვარამში,

ჭაობებიდან დაძრულიყო, ფეხაკრეფით მოსრიალებდა,

მოსრიალებდა ოქროცურვილ დარბაზისაკენ… 

რომელ ბავშვს არ მოუნდება იმის შეტყობა, მერე რა მოხდა – იმ დიდებულ, ზღაპრულ დარბაზში, ოქროსფრად მბზინვარეში.

მასწავლებლის საქმიანობა ხელს უნდა უწყობდეს იდეების წარმოშობას, რაც განავითარებს მოსწავლეთა წარმოსახვის უნარს. უნდა წავახალისოთ მოსწავლეები კრეატიული აზროვნებისთვის და შევქმნათ ისეთი სასწავლო გარემო, სადაც მიღებულია თავისუფალი აზროვნება, სხვათა შეხედულებების მოსმენა და განხილვა. სასწავლო პროცესი ისე უნდა დაიგეგმოს, რომ პერიოდულად გამოვიყენოთ ექსპერიმენტები და მოსწავლეებმა მონაწილეობა მიიღონ მოდელების შექმნაში, ხელი უნდა შევუწყოთ ტრანსფერის განვითარებას. წავახალისოთ და დავგეგმოთ პრაქტიკული სამუშაოები და რაიმე პროდუქტის შექმნა.

თანამედროვე სამყარო მეტწილად ვიზუალური აღქმისაა, რაც ნიშნავს, რომ ფოტოებით, ვიდეოებით, ექსპერიმენტებით, გრაფიკულად გადაცემული ინფორმაცია უფრო სწრაფიცაა და ეფექტურიც.

მოზარდებს უნდა განვუვითაროთ უნარები, თავიანთ თავში უფრო ღრმად განმარტონ მოცემული მოვლენა თუ საკითხი, შეძლონ თეორიულად ახსნილი მასალის გადატანა სხვა ნიშანთა სისტემაში და უკვე გარკვეული მოვლენა დანერგონ პრაქტიკაში ექსპერიმენტის, მოდელის, გრაფიკული მახასიათებლების გამოყენებით, ექსპერიმენტის შედეგებზე დაფუძნებით შეძლონ შესაბამისი დასკვნების გამოტანა და განზოგადება.

სასწავლო პროცესში ექსპერიმენტების გამოყენება ხელს უწყობს მოზარდებს საკითხების სიღრმისეულად გააზრებაში. მოსწავლეებს ხშირად არ აქვთ საშუალება, რეალური ლაბორატორიის პირობებში დააკვირდნენ ამა თუ იმ მოვლენას, ამიტომ მეტი მნიშვნელობა ენიჭება საგაკვეთილო პროცესში ვირტუალური ლაბორატორიის გამოყენებას. განსაკუთრებით – ჩვენი რეალობის გათვალისწინებით: ექსპერიმენტები და სიმულაციები დისტანციურ სწავლებას ამრავალფეროვნებს და საინტერესოს ხდის. თუ თემატიკა და ექსპერიმენტი საშუალებას იძლევა, სასურველია, მასწავლებელმა მოსწავლეებს შესთავაზოს შესაბამისი ცხრილები და ლაბორატორიული გამოთვლები, რაც ხელს შეუწყობს საკითხის ძირფესვიანად შესწავლას და მოვლენის გააზრებას. ინტერნეტსივრცეში იძებნება ბევრი საინტერესო ბმული, რომელთა გამოყენებითაც შეიძლება დაიგეგმოს ნაყოფიერი და სახალისო სასწავლო პროცესი.

გთავაზობთ ვირტუალური ექსპერიმენტების საშუალებით მათემატიკური და ფიზიკური ქანქარას რხევების შესწავლის მეთოდს.

სტანდარტთან კავშირი:

ფიზ.XI. 5. მოსწავლეს შეუძლია მექანიკური რხევების და ტალღების დახასიათება.

შედეგი თვალსაჩინოა, თუ მოსწავლე:

– გეგმავს და ატარებს ცდებს სხეულთა მექანიკური რხევების შესასწავლად, ატარებს შესაბამის გაზომვებს და აღწერს კავშირს რხევის მახასიათებელ პარამეტრებს შორის;

– აანალიზებს რაოდენობრივ კავშირს რხევის მახასიათებელ ფიზიკურ სიდიდეებს შორის.

სასწავლო მიზნები:

– გამოყენების, ანალიზის, მონაცემების ინტერპრეტაციის უნარების განვითარება;

– რხევით მოძრაობაზე დაკვირვება.

მათემატიკური ქანქარას რხევების შესწავლა:

ექსპერიმენტის მიზანი:

• მოსწავლე შეძლებს, ექსპერიმენტის საშუალებით განსაზღვროს მათემატიკური ქანქარას რხევის პერიოდის დამოკიდებულება ბურთულას მასაზე, რხევის ამპლიტუდასა და ძაფის სიგრძეზე.

ექსპერიმენტის ბმული:

https://phet.colorado.edu/sims/html/pendulum-lab/latest/pendulum-lab_en.html

ექსპერიმენტის აღწერა:

დააკვირდით ექსპერიმენტის დაფას.

1. გახსენით ბმული და აირჩიეთ სამიდან ერთი ვარიანტი.
2. მარცხენა ქვედა კუთხეში პატარა მართკუთხედში მოთავსებულია წამმზომი და სახაზავი.
3. კურსორით გადმოიტანეთ დაფაზე სახაზავი და წამმზომი.
4. სახაზავი დააყენეთ ვერტიკალურად და გამოიყენეთ ძაფის სიგრძის გასაზომად.
5. წამმზომი გამოიყენეთ შესრულებული რხევების დროის ასათვლელად.

მითითება:

– ზემოთა მარჯვენა უჯრაში შეგიძლიათ ცვალოთ ტვირთის მასა;

– ზემოთა მარცხენა უჯრაში შეგიძლიათ ცვალოთ ძაფის სიგრძე;

– სახაზავით შეგიძლიათ გაზომოთ ძაფის სიგრძე.

ექსპერიმენტის საშუალებით მოსწავლე გაარკვევს, არის თუ არა დამოკიდებული მათემატიკური ქანქარას რხევის პერიოდი ამპლიტუდაზე, ბურთულას მასასა და ქანქარას სიგრძეზე.

კლასში მოსწავლეთა რაოდენობისა და სწავლების ფორმის გათვალისწინებით შესაძლებელია სამუშაოს ჯგუფებში განაწილება. მოცემულ შემთხვევაში უნდა განვიხილოთ სამი შემთხვევა.

გთავაზობთ სამივე შემთხვევის ცხრილს და განმარტებებს ექსპერიმენტის ჩასატარებლად:

ა) მათემატიკური ქანქარას რხევის პერიოდის დამოკიდებულება ამპლიტუდაზე

1. აირჩიეთ ძაფის სიგრძე და ბურთულას მასა (ამ სიდიდეებს არ ცვლით).
2. კურსორის საშუალებით შეცვალეთ გადახრის კუთხე (გადახრა უნდა იყოს მცირე კუთხით) და დაითვალეთ 10 -15 რხევის დრო.
3. იპოვეთ შესაბამისი რხევის პერიოდი ფორმულით: T=
4. ექსპერიმენტი გაიმეორეთ სამჯერ.
5. გამოიტანეთ დასკვნა – არის თუ არა დამოკიდებული მათემატიკური ქანქარასრხევისპერიოდი ამპლიტუდაზე?

ბ) მათემატიკური ქანქარას რხევის პერიოდის დამოკიდებულება ბურთულას მასაზე

1. აირჩიეთ ძაფის სიგრძე და გადახრის კუთხე (ამ სიდიდეებს არ ცვლით).
2. კურსორის საშუალებით შეცვალეთ ბურთულას მასა და დაითვალეთ 10-15 რხევის დრო.
3. იპოვეთ შესაბამისი რხევის პერიოდი ფორმულით: T=
4. ექსპერიმენტი გაიმეორეთ სამჯერ.
5. გამოიტანეთ დასკვნა – არის თუ არა დამოკიდებული მათემატიკური ქანქარასრხევისპერიოდი ბურთულას მასაზე?

გ) მათემატიკური ქანქარას რხევის პერიოდის დამოკიდებულება ქანქარას სიგრძეზე

1. აირჩიეთ გადახრის კუთხე და ბურთულას მასა (ამ სიდიდეებს არ ცვლით).
2. კურსორის საშუალებით შეცვალეთ ძაფის სიგრძე და დაითვალეთ 10-15 რხევის დრო.
3. იპოვეთ შესაბამისი რხევის პერიოდი ფორმულით: T=
4. ექსპერიმენტი გაიმეორეთ სამჯერ.
5. გამოიტანეთ დასკვნა – არის თუ არა დამოკიდებული მათემატიკური ქანქარას რხევის პერიოდი ქანქარას სიგრძეზე?

ექსპერიმენტის შედეგების გააზრების საფუძველზე, დისკუსიის შემდეგ, მასწავლებელს შეამოაქვს მათემატიკური ქანქარას რხევის პერიოდის გამოსათვლელი ფორმულა.

ახლა გთავაზობთ ზამბარიანი ქანქარას რხევის შესწავლის ექსპერიმენტს.

ექსპერიმენტის მიზანი:

– მოსწავლე შეძლებს, ექსპერიმენტის საშუალებით განსაზღვროს ზამბარიანი ქანქარას რხევის პერიოდის დამოკიდებულება ბურთულას მასაზე, რხევის ამპლიტუდასა და ზამბარის სიხისტეზე.

ექსპერიმენტის ბმული:

https://phet.colorado.edu/sims/html/masses-and-springs-basics/latest/masses-and-springs-basics_en.html

ექსპერიმენტის აღწერა:

დააკვირდით ექსპერიმენტის დაფას.

1. გახსენით ბმული და აირჩიეთ სამიდან ერთი ვარიანტი.
2. მარჯვენა ქვედა კუთხეში პატარა მართკუთხედში მოთავსებულია წამმზომი და სახაზავი.
3. კურსორით გადმოიტანეთ დაფაზე სახაზავი და წამმზომი.
4. სახაზავი დააყენეთ ვერტიკალურად და გამოიყენეთ ზამბარის ამპლიტუდის გასაზომად.
5. წამმზომი გამოიყენეთ შესრულებული რხევების დროის ასათვლელად.

მითითება:

– ზამბარის მარცხნივ ზემოთ მოთავსებულ უჯრაში შეგიძლიათ ცვალოთ ტვირთის მასა;

– ზამბარის მარჯვნივ ზემოთ მოთავსებულ უჯრაში შეგიძლიათ ცვალოთ ზამბარის სიხისტე;

– სახაზავის საშუალებით შეგიძლიათ დააკვირდეთ, როგორ ცვლით დეფორმაციით გამოწვეულ ამპლიტუდას.

ექსპერიმენტის საშუალებით მოსწავლე გაარკვევს, არის თუ არა დამოკიდებული ზამბარიანი ქანქარას რხევის პერიოდი ამპლიტუდაზე, სხეულის მასაზე და ზამბარას სიხისტეზე. განვიხილავთ სამ შემთხვევას.

ა) ზამბარიანი ქანქარას რხევის პერიოდის დამოკიდებულება ამპლიტუდაზე

1. აირჩიეთ ზამბარის სიხისტე და ტვირთის მასა (ამ სიდიდეებს არ ცვლით).
2. კურსორის საშუალებით შეცვალეთ ზამბარას გადახრის ამპლიტუდა და დაითვალეთ 10 -15 რხევის დრო.
3. იპოვეთ შესაბამისი რხევის პერიოდი ფორმულით: T=
4. ექსპერიმენტი გაიმეორეთ სამჯერ.
5. გამოიტანეთ დასკვნა – არის თუ არა დამოკიდებული ზამბარიანი ქანქარას რხევის პერიოდი ამპლიტუდაზე?

ბ) ზამბარიანი ქანქარას რხევის პერიოდის დამოკიდებულება ტვირთის მასაზე

1. აირჩიეთ ზამბარის დეფორმაციის ამპლიტუდა და სიხისტე (ამ სიდიდეებს არ ცვლით).
2. კურსორის საშუალებით შეცვალეთ ტვირთის მასა და დაითვალეთ 10-15 რხევის დრო.
3. იპოვეთ შესაბამისი რხევის პერიოდი ფორმულით: T=
4. ექსპერიმენტი გაიმეორეთ სამჯერ.
5. გამოიტანეთ დასკვნა – არის თუ არა დამოკიდებული ზამბარიანი ქანქარას რხევის პერიოდი ტვირთის მასაზე?

გ) ქანქარას რხევის პერიოდის დამოკიდებულება ზამბარის სიხისტეზე

1. აირჩიეთ ზამბარის ამპლიტურა და ტვირთის მასა (ამ სიდიდეებს არ ცვლით).
2. კურსორის საშუალებით შეცვალეთ ზამბარის სიხისტე და დაითვალეთ 10-15 რხევის დრო.
3. იპოვეთ შესაბამისი რხევის პერიოდი ფორმულით: T=
4. ექსპერიმენტი გაიმეორეთ სამჯერ.
5. გამოიტანეთ დასკვნა – არის თუ არა დამოკიდებული ქანქარას რხევის პერიოდი ზამბარის სიხისტეზე?

ექსპერიმენტის შედეგების გააზრების საფუძველზე, დისკუსიის შემდეგ, მასწავლებელს შეამოაქვს ზამბარიანი ქანქარას რხევის პერიოდის გამოსათვლელი ფორმულა.

ამ ბმულებით მასწავლებელმა ასევე შეიძლება ისარგებლოს კომპლექსური საკითხების სწავლებისთვის. ასეთია, მაგალითად, ნიუტონის კანონები – სხეულის წონასწორობისა და აჩქარებული მოძრაობის პირობები, სიჩქარისა და აჩქარების მიმართულების განსაზღვრა, მათემატიკური და ზამბარიანი ქანქარას მოძრაობის განხილვა ენერგიის მუდმივობის კანონის საშუალებით.

მსგავსი ექსპერიმენტების დაგეგმვა და განხორციელება შესაძლებელია არაერთი საკითხის ირგვლივ.

ჩემმა მეგობარმა ოთარ მუზაშვილმა იცის ხოლმე თქმა: – მშობლის მთავარი მოვალეობაა, შვილს ყოველგვარ სიტუაციაში გვერდით დაუდგეს და გაამხნეოსო.

მინდა, ამის თაობაზე ჩემი ნაფიქრი გაგიზიაროთ.

შარშან ჩემმა 9 წლის შვილმა მათემ სკოლის წიგნები დაკარგა. ვიღაცას უთქვამს, ამის გამო დირექტორთან დაგიბარებენ, შენს მშობლებს ჯარიმას გადაახდევინებენ და დიდი აურზაური ატყდებაო.

ბავშვი ძალიან ნერვიულობდა, განიცდიდა, ვერ იხსენებდა, ბოლოს სად ამოალაგა წიგნები და ორშაბათის დადგომას ელოდებოდა, რომ საკლასო ოთახში მოეძებნა.

მთელი პარასკევი საღამო, შაბათი და კვირა უხალისოდ უყურებდა მულტფილმებს, თამაშობდა და გველაპარაკებოდა.

მივხვდი, რომ გადაჭარბებული პასუხისმგებლობის გრძნობა მის პატარა სხეულს და გონებას უკიდურესად ტანჯავდა და იმასაც მივხვდი, რომ ეს ჩემი, მშობლის მიერ რომელიღაც მომენტში ნებით ან უნებურად დაშვებული შეცდომის შედეგი იყო.

შვილების შეცდომებზე რეაგირება მნიშვნელოვანი უნარია, რომელიც მშობელს ზრდის როგორც პიროვნებას. თუ სხვისი პატიება გვიჭირს, შვილთან მიმართებით ბუნება ხანდახან ერთგვარ გამოცდას გვიწყობს და ასე გვაჩვენებს, რომ რაღაც ზადი გვაქვს, სადღაც გვიჭირს სრულყოფილების გზაზე და შველა გვჭირდება.

ეს გამოცდა ხანდახან უკიდურესად რთულ პერიპეტიებს მოიცავს (მაგალითად, ჰომოფობ მშობელს შვილი ჰომოსექსუალი აღმოაჩნდება) და ადრეულ ასაკში შვილთან დაშვებული უმცირესი შეცდომაც კი ზრდასრულ ასაკში მნიშნელოვან ჯაჭვურ რეაქციას იწვევს.

როგორ ვიქცევით, როდესაც ჩვენ შვილს თანატოლი სცემს, ან გამოცდაზე ჩაიჭრება, ან ფეხბურთის ჩემპიონატზე მისი კლუბი სამარცხვინოდ წააგებს, ან ჩვენი პატარა ონავარი ძვირფას ნივთს დაგვილეწავს?

მშობლის პასუხი თითოეულ მომენტზე უაღრესად მნიშნელოვანია და ამ ფაქტორმა, როგორც უკვე ვთქვი, შეიძლება ჩვენი მომავალი თაობის ხასიათი, ქცევა, არჩევანი და ცხოვრებისადმი დამოკიდებულება განსაზღვროს, რადგან ადამიანის სიცოცხლე ხანმოკლეა, მაგრამ საკმაოდ გრძელი, რათა ის კიდევ ბევრჯერ სცემონ (პირდაპირი ან ირიბი მნიშვნელობით), ჩაიჭრას გამოცდაზე, წააგოს შეჯიბრება (თუნდაც სასიყვარულო) და კიდევ გააფუჭოს რაღაც.

სწორედ ის, თუ როგორ ედგა ასეთ წუთებში მშობელი გვერდით, განსაზღვრავს არჩევანს, რომელსაც ადამიანი პრობლემასთან შეჯახებისას გააკეთებს.

ვიღაც შვილს ეტყვის, რომ ის გენიოსია და გამომცდელები იყვნენ უტვინოები, ვიღაც მსაჯის მიკერძოებულობაზე იწუწუნებს, ვიღაც განრისხდება, ჩემს შვილს ცემა როგორ გაუბედესო, ხელს მოჰკიდებს ბავშვს და მის თანატოლებთან საქმის გასარჩევად გავარდება. იქნებიან ისეთებიც, ვინც შვილებთან კონკრეტული ამბის დეტალურად განხილვას არ დაიზარებს.

მთავარია, გვახსოვდეს: როგორც არ უნდა მოვიქცეთ, ჩვენი რეაქცია აუცილებლად აისახება ბავშვის ფსიქიკაზე.

სტენფორდის უნივერსიტეტის მკვლევრები (Kyla Haimovitz, Carol S. Dweck) მივიდნენ დასკვნამდე, რომ მშობლები, რომლებიც შვილებისგან ბევრს მოითხოვენ და მათ წარუმატებლობას რისხვით, წუხილით ან პრობლემისთვის თვალის არიდებით ხვდებიან, ბავშვებს დაბალი თვითშეფასებისთვის წირავენ, რაც მათ შემდგომ ცხოვრებაზე ტრაგიკულად აისახება.

მშობლებს და ალბათ მასწავლებლებსაც უნდა გვახსოვდეს, რომ ბავშვის შეცდომა და მარცხი მის ინტელექტსა და შესაძლებლობებთან კავშირში არ არის. შეიძლება, უკიდურესად ნიჭიერმა მოჭადრაკემ თავისზე სუსტ ოპონენტთან სულელურად წააგოს და ეს ტრაგედია არ არის, ბტწრყინვალე პიანისტმა დასკვნით კონცერტზე მღელვარების გამო მიუტევებელი შეცდომები დაუშვას და არც ამით დაიქცევა ქვეყანა.

როგორ მოვიქცეთ, თუ ჩვენმა შვილმა წაიბორძიკა?

ა) დააკვირდით, როგორ რეაგირებს ბავშვი წარუმატებლობაზე. თუ ის გულგრილია ამ ყველაფრის მიმართ, შესაძლოა, ეს უკიდურესი დაბალი თვითშეფასების ან ფრუსტრაციის შედეგი იყოს. თუ ძალიან ბრაზობს და განიცდის, დეტალურად განიხილეთ მასთან ერთად, სად დაუშვა შეცდომა, დაგეგმეთ მომდევნო ცდა, სადაც ეცდება, საკუთარი შედეგი გააუმჯობესოს.

ბ) ნუ ჩაიციკლებით მარცხზე, იფიქრეთ გამარჯვებაზე. შეცდომების აღმოჩენა მნიშვნელოვანია, მაგრამ მომდევნო ცდაზე იმავე შეცდომაზე ფიქრი მხოლოდ ჭაობია. წაგებულ საჭადრაკო პარტიაში იმავე სვლის მოლოდინი და მის გადალახვაზე ფიქრი ისევ წაგებაა, დაშვებული შეცდომა გამოცდილებად უნდა იქცეს. გაამხნევეთ შვილი და უთხარით, რომ გამარჯვებაზე იფიქროს, ხოლო თუ არ გამოუვა, კიდევ სცდის.

გ) პროცესი უფრო საინტერესოა, ვიდრე შედეგი.

ამ აზრს ბევრი კრიტიკოსი ჰყავს. მათ მიაჩნიათ, რომ შედეგია მთავარი და არა პროცესი, რასაც არ ვეთანხმები. თუ პროცესი სიამოვნებას არ გვანიჭებს, არც შედეგი ივარგებს.

დ) სწორად გაამხნევეთ. ხშირად ბავშვს გამხნევების ნაცვლად ვიბრალებთ: „ნუ გეშინია, ჩემო კარგო, მამიკო შენთანაა!“ „როგორ ვწუხვარ, რომ ამჯერად ვერ გაიმარჯვე!“ „შენი ბრალია, უაზრო შეცდომის გამო წააგე!“ – თუ ამ სამ ფრაზას შორის სწორ ვარიანტს იპოვით, ესე იგი სწორ გზაზე დგახართ.
ე) აუხსენით შვილს, რომ მის წარმატებასა თუ წარუმატებლობაზე არ არის დამოკიდებული, როგორი პიროვნებაა. მოუყევით ცოცხალ მაგალითებს ისტორიიდან და გაამხნევეთ (მაგალითად, მე ვუყვები ხოლმე მოსწავლეებს, რა სამარცხვინოდ გაიქცა ჩინგიზ ყაენი კარვიდან და მიატოვა ცოლი, მერე კი გაანალიზა საკუთარი საქციელი, სწორი დასკვნები გამოიტანა და ნახევარი დედამიწა დაიპყრო). აუხსენით, რომ ადამიანის ცხოვრება ცდებისა და შეცდომების კასკადია და ნურც შეურიგდებიან თავიანთ შეცდომებს, მაგრამ ნურც სიცოცხლეს შესწირავენ.

ვ) Helicopter Parenting

არსებობს ასეთი ცნება აღზრდის ფსიქოლოგიაში – Helicopter Parenting, ვითომდა შვილის დახმარების მიზნით მისი გასაკეთებლის გაკეთება. ჩემს პრაქტიკაში ყოფილა შემთხვევები, როდესაც ნაწერის გასწორებისას შვილის გვერდით მჯდომი მშობლის სუნთქვა მიგრძნია, ბავშვს რომ კარნახობს, რა და როგორ დაწეროს. ეს არასწორია. თქვენ უნდა დაეხმაროთ მოზარდს, თავად იპოვოს გამოსავალი, მაგრამ აუცილებლად უნდა დაუგეთ გვერდით ამ გზის ძიების პროცესში.

ზ) ხშირად უთხარით შვილებს ეს ფრაზა.
რაც უნდა მოხდეს მათ ცხოვრებაში, თქვენ ის ყოველთვის გეყვარებათ. ბევრი იფიქრებს, ეს დანაშაულისა და უპასუხისმგებლობის წახალისება იქნებაო. არა. დამნაშავე დასჯის შიშითაც გახდება დამნაშავე. აჩვენეთ, რომ თქვენი მშობლის სიყვარული ღვთიური სიყვარულივით დიადია. მიეცით იმედი, რომ წაქცევის დროს, სულ მცირე, ერთი ადამიანი მაინც იარსებებს, ვინც მას გულში ჩაიკრავს და გვერდით დაუდგება.

* * *

კვირა საღამოს დეტალურად ავუხსენი შვილს, რა შეიძლება მოჰყოლოდა წიგნების დაკარგვას. მდგომარეობა გამოუვალი არ იყო. ჯარიმის გადახდაც კი არ აქცევდა ჩვენს ცხოვრებას ტრაგედიად და სულ რომ სკოლიდან გაერიცხათ ამის გამო, არც ეს იქნებოდა ცხოვრების დასასრული. ვისაუბრეთ იმაზეც, რომ ეს წიგნები სახელმწიფოს საკუთრებაა, რომ მათ მოფრთხილება სჭირდება, რათა მომდევნო კლასმაც ისარგებლოს.

„არ ღირს ასე ნერვიულობა, შვილო. ადამიანს აქვს შეცდომის უფლება. ჩვენ არ ვართ რობოტები. მეტიც, რობოტიც კი უშვებს შეცდომას. შეცდომა ხშირად გვზრდის, ძალას გვმატებს. ნუ შეგეშინდება შეცდომის, მაგრამ ეცადე, იშვიათად შეცდე“.

აი, რა ვუთხარი ჩემს შვილს.

დაკარგული წიგნები კი მეორე დღეს საკლასო ოთახში ვიპოვეთ.