მოსწავლეებისთვის სწორი, გადამოწმებული და ობიექტური ინფორმაციის მიწოდება დღეს ისე მნიშვნელოვანია, როგორც არასდროს.

შემეცნების პროცესი აღმოჩენებს, კრიტიკულ და დამოუკიდებელ აზროვნებას უნდა უკავშირდებოდეს, ამიტომ სწავლა-სწავლების დროს მოსწავლეებს უნდა დავუტოვოთ სივრცე ფიქრისთვის და არა მზა პასუხები მივაწოდოთ.

სტატიის მიზანი ნეიტრალიტეტის შესახებ ტყუილ-მართლის დადგენაა. მოდი, ერთად ვიმსჯელოთ, რამდენად ვაკმაყოფილებთ ნეიტრალური სახელმწიფოებისთვის განკუთვნილ კრიტერიუმებს.

ისტორიული ექსკურსი

უპირველეს ყოვლისა, უნდა ვახსენოთ 1907 წლის ჰააგის კონვენცია, რომელიც დღემდე განსაზღვრავს ნეიტრალიტეტის საკითხებს. კონვენციის V და XIII თავები ეხება ნეიტრალური ტერიტორიების უფლებებსა და მოვალეობებს სახმელეთო და საზღვაო ომის შემთხვევებში.

კონვენციის V თავის პირველი მუხლის მიხედვით, ნეიტრალური სტატუსის მქონე სახელმწიფოს ტერიტორია ხელშეუხებელია, ხოლო მე-2 მუხლი დაპირისპირებულ სახელმწიფოებს უკრძალავს ჯარების გადაადგილებას ნეიტრალური სტატუსის მქონე სახელმწიფოს ტერიტორიაზე.

თავის მხრივ, ასეთი სტატუსის მქონე სახელმწიფო იღებს ვალდებულებას, რომ მისი ტერიტორია არ იქნება გამოყენებული სამხედრო ნაწილებისა და იარაღის გადასაადგილებლად.

განასხვავებენ მუდმივ და დროებით ნეიტრალიტეტს. შვეიცარია და ირლანდია მუდმივი ნეიტრალიტეტის სტატუსის მატარებლები არიან. არსებობენ ქვეყნები, რომლებიც კონკრეტულ კონფლიქტებში გვევლინებიან ნეიტრალურებად. ამის საუკეთესო მაგალითია საქართველო, რომელიც ყარაბაღის ბოლო ომში (2020 წლის სექტემბერ-ოქტომბერი) ნეიტრალური სახელმწიფოს პოზიციას იკავებდა.

როგორ შეიძლება ნეიტრალური სახელმწიფოს სტატუსის მიღება?

იმისთვის, რომ ესა თუ ის ქვეყანა გახდეს ნეიტრალური, მან რამდენიმე პირობა უნდა დააკმაყოფილოს.

1. ქვეყანას, რომელსაც ნეიტრალურის სტატუსი სურს, არ უნდა ჰქონდეს ტერიტორიული დავა მეზობელ სახელმწიფოებთან. ამ დროს, საქართველოს 20% ოკუპირებულია რუსეთის მიერ და არ გვაქვს დადგენილი საზღვრები (დემარკაცია და დელიმიტაცია) აზერბაიჯანთან, სომხეთსა და რუსეთთან.
2. თვითგამოცხადებული ნეიტრალიტეტი დაცვის არავითარ გარანტიას არ იძლევა. ამის საუკეთესო მაგალითია მოლდავეთი, რომელმაც 1994 წელს კონსტიტუციით ნეიტრალიტეტი გამოაცხადა, თუმცა, 1990-იანი წლებიდან მოყოლებული, დღემდე აქვს დნესტრისპირეთის მოუგვარებელი კონფლიქტი. შესაბამისად, სხვა ქვეყნების აღიარების გარეშე, თვითაღიარებულ ნეიტრალურობას აზრი ეკარგება.

ხშირად დიდი ქვეყნები იღებენ ვალდებულებას, რომ გახდებიან კონკრეტული სახელმწიფოს ნეიტრალიტეტის გარანტორები, ერთგვარი დამცველები. აქ უნდა დავსვათ ლოგიკური კითხვა: შეიძლება კი, რუსეთი, რომელსაც საქართველოს 20% აქვს ოკუპირებული, საქართველოს ნეიტრალიტეტის გარანტორი გახდეს?

3. მსოფლიოში არ არსებობს ქმედითი საერთაშორისო დოკუმენტი ან შეთანხმება, რომელიც ნეიტრალურ სახელმწიფოს თავდასხმისგან დაიცავს. მაგალითად, პირველი მსოფლიო ომის დროს ბელგია ნეიტრალური ქვეყანა იყო. მიუხედავად ამისა, 1914 წლის აგვისტოში ის ოკუპირებულ იქნა გერმანიის მიერ, რითაც დაირღვა ჰააგის კონვენციის V თავში ასახული პრინციპები.

მაშ, როგორ უნდა დაიცვას თავი ნეიტრალურმა ქვეყანამ?

ნეიტრალურმა სახელმწიფომ საკუთარი თავის დაცვა თვითონვე უნდა შეძლოს. ამისთვის ის უნდა იყოს ეკონომიკურად ძლიერი, რათა მეტი და მეტი თანხა მიმართოს თავდაცვის ბიუჯეტისკენ. შვეიცარია და ფინეთი ამის საუკეთესო მაგალითები არიან. შვეიცარიას მსოფლიოში ერთ-ერთი საუკეთესოდ შეიარაღებული ჯარი ჰყავს. 5,5 მილიონიან ფინეთს, საჭიროების შემთხვევაში, 61 000 პროფესიონალისა და ტერიტორიული თავდაცვის 176 000 ჯარისკაცის მობილიზება შეუძლია.

4. ევროპაში, დღეის მდგომარეობით, ნეიტრალურ სახელმწიფოებად გვევლინებიან:

• ავსტრია;
• ირლანდია;
• ფინეთი;
• შვედეთი;
• შვეიცარია;

ფორმალურად

• მოლდავეთი;
• სერბეთი.

ყოველ მათგანს სხვადასხვა გეოპოლიტიკური მდებარეობა აქვს. საქართველო ისტორიულად დასავლური და აღმოსავლური ცივილიზაციების შეხვედრის ადგილი იყო. რეალობა არც დღეს, XXI საუკუნეში შეცვლილა. გარშემო 1000 კილომეტრის რადიუსით დედამიწის ყველაზე ცხელი წერტილებია განლაგებული.

რამდენად აქვს ასეთ ქვეყანას ნეიტრალიტეტის ფუფუნება?

ახალი რეალობა

რუსეთის მიერ უკრაინაში სრულმასშტაბიანი ომის დაწყების შემდეგ ნეიტრალიტეტისადმი დამოკიდებულება მკვეთრად შეცვალა. დღემდე ნეიტრალურმა ქვეყნებმა, ფინეთმა და შვედეთმა, ოფიციალურად დაადასტურეს ჩრდილოატლანტიკური ხელშეკრულების ორგანიზაციაში (NATO) გაწევრიანების სურვილი.

როგორ ფიქრობთ, რატომ მიიღეს საქართველოზე ბევრად უკეთესი გეოპოლიტიკური მდებარეობისა და განვითარების მქონე ქვეყნებმა მსგავსი გადაწყვეტილება?

კონსტიტუციური ჩანაწერი

საქართველოს კონსტიტუცია უზენაესი კანონია. ის გამოხატავს საქართველოს მოქალაქეების მისწრაფებებს, სურვილებს და ქვეყნის განვითარების კურსს. საქართველოს კონსტიტუციის 78-ე მუხლში ნათქვამია, რომ: „კონსტიტუციურმა ორგანოებმა თავიანთი უფლებამოსილების ფარგლებში მიიღონ ყველა ზომა ევროპის კავშირსა და ჩრდილოატლანტიკური ხელშეკრულების ორგანიზაციაში საქართველოს სრული ინტეგრაციის უზრუნველსაყოფად“.

აღნიშნული ჩანაწერის მიხედვით, საქართველოს როგორც ქვეყნის ურყევი სურვილია როგორც ევროპის კავშირში, ასევე ჩრდილოატლანტიკური ხელშეკრულების ორგანიზაციაში ინტეგრაცია და ნეიტრალიტეტზე საუბარი ყოველგვარ აზრს მოკლებულია.

ნეიტრალიტეტის იდეას ხშირად ტროას ცხენს ადარებენ. ეს არის მარტივი გზა რუსეთისთვის, დაუცველ ქვეყანაში მარტივად და უმტკივნეულოდ დამკვიდრდეს.

გამოყენებული მასალები:

საქართველოს კონსტიტუცია

https://worldpopulationreview.com/country-rankings/neutral-countries

https://www.adducation.info/general-knowledge-politics-religion/all-neutral-countries/

https://nato.gov.si/eng/topic/national-security/neutral-status/neutral-countries/

https://www.youtube.com/watch?v=3LvWTmqn7A4

The Avalon Project – Laws of War : Rights and Duties of Neutral Powers and Persons in Case of War on Land (Hague V); October 18, 1907 (yale.edu)

The Avalon Project – Laws of War : Rights and Duties of Neutral Powers in Naval War (Hague XIII); October 18, 1907 (yale.edu)

პერსონაჟი მირბის, ავტორი მისდევს…

„მოიფიქრე პერსონაჟი, რომელიც გგავს, რომელსაც მთელი სულითა და გულით უნდა ან არ უნდა რაღაც. უბრძანე – გაიქეცი! უბიძგე! მერე კი მიჰყევი ფეხდაფეხ. არ ჩამორჩე. პერსონაჟი, შეპყრობილი სიყვარულით ან სიძულვილით, თავად გაგიძღვება და თხრობის ფინალამდეც მიგარბენინებს. მისი მხურვალე ვნებათაღელვა (სიძულვილს განა ნაკლები ცეცხლის შენთება შეუძლია) ააბრიალებს გარემოს და გაახურებს შენს საბეჭდ მანქანას“ – რეი ბრედბერი,  ესე „წერის სიხარული“.

ეს „მხურვალე გარბენი“, ბრედბერი თავის არაჩვეულებრივ ესეში ასე ხატოვნად რომ აღწერს, სინამდვილეში, მთელი შემოქმედებითი გზაა. პროცესი, რომელიც ძალიან ჰგავს მოგზაურობას ირეალურ, გამოგონილ სამყაროში. მოგზაურობას გარკვეული მარშრუტით, „სქემით“, რუკით, რომელსაც მიჰყვება ავტორიც და მასთან ერთად – მკითხველიც.

მკითხველებს დაუღალავად გვიზიდავს ეს  სამყარო, ვილტვით იქ გადასაბარგებლად, დავიკავებთ წიგნს ( ერთგვარ ბილეთს) და მივუყვებით მწერლის მიერ შემუშავებულ „მარშრუტს“.

თხრობა „გვითრევს“, საფიქრალს აღგვიძრავს, გვღლის, გვაფრთიანებს…

მაშ, რაში მჭირდება ეს ტერმინები…

რაზეა ეს ტექსტი? რას გვიამბობს? რა გონებრივ საზრდოს გვიტოვებს? რა საფიქრალს აღძრავს მკითხველში? – ამ კითხვებს ტექსტის ანალიზისას ხშირად სვამენ ხოლმე მასწავლებლები.

ლიტერატურის თეორია, ლიტერატურათმცოდნეობის საბაზისო ცოდნა ძალიან ეხმარება ადამიანს წაკითხულის გაგებასა და გააზრებაში. ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი ცნება, რომლის ცოდნა, გათავისება ძალიან დაეხმარება მკითხველს, ჩაუღრმავდეს ნაწარმოების საზრისს, არის სიუჟეტი.

სიუჟეტი, განმარტების თანახმად, „ნაწარმოების შინაარსის მხატვრული გაშლის ფორმაა“. ტექსტში ამბავი, მოვლენები გარკვეული კანონზომიერების თანახმად ვითარდება, ესა თუ ის შემთხვევა მიზეზშედეგობრივად უკავშირდება ერთმანეთს, ქმნის საერთო ქარგას. ავტორის ჩანაფიქრი, მისი სათქმელი სხვადასხვა სტილისტიკური ხერხის გამოყენებით გადმოიცემა და ქმნის ერთიან კომპოზიციას. სიუჟეტი აქვს ეპიკურ, დრამატულ და ლირიკულ-ეპიკურ ნაწარმოებებს.

თეორიაში გამოყოფენ სიუჟეტის კომპონენტებს. ესენია: პროლოგი, ექსპოზიცია, კვანძის შეკვრა (გაკვანძვა), კულმინაცია, კვანძის გახსნა, ეპილოგი. ეს ელემენტები ყოველთვის ამ თანმიმდევრობითა და რაოდენობით არ გვხვდება და შემოქმედის ნებაზეა დამოკიდებული, რას და რა თანმიმდევრობით გამოიყენებს ის. თუმცა ნებისმიერ ამბავს აქვს კულმინაცია, კვანძის გახსნა, ის როგორღაც ვითარდება. პოსტმოდერნულ ტექსტებში მწერლები ზოგჯერ „ჟონგლიორობენ“ სიუჟეტის ამ ელემენტებით და საინტერესო, მოულოდნელ „ილეთებსაც“ წარმოუდგენენ მკითხველებს.

სიუჟეტის მშრალი ლექსიკონისეული განმარტება ბევრს არაფერს გვეუბნება ამ გასაოცარი კომპოზიციური ელემენტზე. სამაგიეროდ, იუმორით, საინტერესოდ, ხალასად გვიამბობენ ამის შესახებ თავად მწერლები.  პერსონაჟს „დადევნებული“ მწერალი ხომ სწორედ სიუჟეტით იკვლევს გზას. ბრედბერის ეს მეტაფორა საინტერესო, სურათხატოვანი ილუსტრაციაა, არა?

ბლოგში კურტ ვონეგუტისა და ხორხე ლუის ბორხესის მოსაზრებებს გაეცნობით.

ბორხესის 4 სიუჟეტი

არგენტინელი მწერლის, ხორხე ლუის ბორხესის, წიგნში „ვეფხვების ოქრო“ არის ერთი მოთხრობა „ოთხი ციკლი“, რომელშიც ავტორი თავის ხედვას გვიზიარებს. ის ამბობს, რომ მსოფლიო ლიტერატურაში მუდამ ოთხი ამბის ირგვლივ ვითარდება მოვლენები. შესაბამისად, გვაქვს 4 მთავარი სიუჟეტი:

1. სიუჟეტი გამაგრებულ ქალაქზე, რომელსაც თავს ესხმიან და იცავენ მამაცი გმირები; ამასთან, მათ იციან, რომ ქალაქის დაცემა გარდაუვალია და ბრძოლა განწირულია…
2. სიუჟეტი დაბრუნებაზე, სახლში დაბრუნებაზე და ეს დაკავშირებულია პირველთან…
3. სიუჟეტი ძიებაზე, გამოწვევებითა და დაბრკოლებებით სავსე გზაზე, გმირთა სამოგზაურო თავგადასავლებზე…
4. სიუჟეტი ღმერთის მსხვერპლთშეწირვაზე.

ბორხესის აზრით, ადამიანები სხვადასხვაგვარად ჰყვებიან ამ ამბებს, სხვადასხვაგვარად გადმოსცემენ და ასე ქმნიან მხატვრულ რეალობას.

მწერალთა ოსტატობა და მხატვრული სიტყვის ჯადოქრობა კი სწორედ ისაა, ეს საბაზისო ამბები შეამკონ ისე, რომ ერთმანეთისგან განსხვავებული, განუმეორებელი, ჯადოსნური სამყაროები შეიქმნას.

ვონეგუტის 8 „ფორმა“

ვონეგუტის მტკიცებით, ის იყო ერთი იმათგანი, ვინც ლიტერატურის თეორიასა და კრიტიკაში მეცნიერული ხედვის დანერგვა სცადა და ამისთვის „არასაკმარისი მადლიერება მოიმკო“. ცნობილია, რომ კურტის სამაგისტრო ნაშრომი, რომელიც ჩიკაგოს უნივერსიტეტში წარადგინა, კომისიამ არ განიხილა, რადგან მეტისმეტად მარტივად და სალაღობოდ მიიჩნია.

ეს „სალაღობო თეზისი“ „8 ფორმის“ სახელითაა ცნობილი. მართალია, აკადემიურმა საბჭომ ის დაიწუნა, მაგრამ თვალსაზრისი ნამდვილად საინტერესოა და მას ხშირად ციტირებენ ხოლმე სპეციალურ ლიტერატურაში.

ვონეგუტის აზრით, მხატვრული ნაწარმოებების სიუჟეტი 8 ძირითადი ნიშნით ჯგუფდება. ვონეგუტმა თითოეული დაასათაურა.

ადამიანი ორმოში

მთავარ გმირს თავს რაღაც დაატყდება, ის ძლევს სირთულეებს და ამბავი სრულდება იმით, რომ გმირი ან ჯილდოვდება, ან გამოცდილებას იღებს.

ბიჭი ხვდება გოგოს

მთავარი გმირს რაღაც არაჩვეულებრივი, ძალიან კარგი რამ გადახდება, ის მოიპოვებს ბედნიერებას, კარგავს მას, მერე კი იბრუნებს სამუდამოდ.

ცუდიდან უარესისკენ

მთავარი გმირი, „ცუდად იწყებს“, თანდათან კი უკან-უკან მიდის, არაფერიც არ გაუმჯობესდება. ყველაფერი ცუდადაა!

რა გზას დავადგე?

ამბავი ისეთივე ორაზროვანია, როგორც თავად ცხოვრება. მუდმივად  საორჭოფოა – კარგისკენ მივდივარ თუ ცუდისკენ?

შესაქმე

სხვადასხვა კულტურაში  კაცობრიობას შემოქმედი სხვადასხვა საჩუქრით ანებივრებს. თემა მიწიერისა და ზეციერისა, ღვთიური საჩუქრებისა. დასავლურ ამბებში ასეთი რამ ნაკლებადაა.

ძველი აღთქმა

კაცობრიობა იღებს საჩუქრებსა და შანსებს შემოქმედისგან, მაგრამ ვერ ინარჩუნებს ამ სიკეთეს, ვერ განკარგავს სათანადოდ, საუკუნოდ განწირული და დაცემული რჩება.

ახალი აღთქმა

კაცობრიობა იღებს საჩუქრებსა და შანსებს შემოქმედისგან, ვერ ინარჩუნებს, თუმცა საბოლოოდ მაინც ცხონდება.

კონკია

ჰგავს ახლი აღთქმისეულ განვითარებას. ესა ამბავი აღმასვლაზე (აღზევება), დაღმასვლაზე (დაცემა), კვლად აღმასვლაზე და ა.შ.

საინტერესო და სახალისო უნდა იყოს ამ მზამზარეული ჩარჩოების მისადაგება შესწავლილი ტექსტებისთვის. მოსწავლეებთან ერთად მსჯელობა იმაზე, რომელი პერსონაჟი რომელ სიუჟეტურ „გარბენს“ წარმოგვიდგენს. ვის რომელ ჯგუფს მიაკუთვნებდნენ.

გაკვეთილის გადახალისება, სალაღობო ელემენტების გამოყენება, მოსწავლეების ფიქრისა და აზროვნებისკენ წახალისება ხომ ასე მნიშვნელოვანია სასკოლო რუტინაში.

უძველესი დროიდან ცდილობს ადამიანი, დახვეწოს ცოდნის გადაცემისა და ათვისების, ანუ სწავლა-სწავლების ფორმები და დროის მოითხოვნებს შეუსაბამოს. ისტორიულ ახალ დროში ეს მოთხოვნები კიდევ უფრო აქტიური გახდა. ამ მხრივ მნიშვნელოვან წინსვლას მიაღწიეს განმანათლებლებმა და ერთგვარად განსაზღვრეს კიდეც უახლოესი პერიოდის კონკრეტული ამოცანები. მაგრამ განმანათლებელთა ეპოქისთვის დამახასიათებელი ცოდნის გადაცემის ფორმები და მიღწევის გზები გლობალიზაციის ეპოქაში აქტიურად ჩაანაცვლა კომპეტენციების ჩამოყალიბებაზე ორიენტირებულმა სასწავლო პროცესმა, და ესეც ისევ დროის მოთხოვნის გამო, რადგან XXI საუკუნის ადამიანს დასჭირდა არა უბრალოდ „ცოდნა“, არამედ „ცხოვრების უნარიც“, ანუ ცხოვრებისთვის აუცილებელი უნარ-ჩვევების, კომპეტენციების ჩამოყალიბება. ამან განაპირობა ახალი საგანმანათლებლო სტანდარტების ერთ-ერთ ფუნდამენტურ მახასიათებლად კომპეტენციების წინ წამოწევაც – სტანდარტები აიგო არა „კვალიფიკაციის“ მიდგომის საფუძველზე (სპეციალისტების მომზადება), არამედ დაეფუძნა კომპეტენციებს, რაც გულისხმობს „მონაწილეობას“ (კომპეტენცია განიხილება როგორც „ცოდნა“, ხოლო კომპეტენტურობა – როგორც „უნარი“). შეიძლება ითქვას, რომ თანამედროვე საგანმანათლებლო პროცესი ტრანსფორმირდა ოთხი ძირითადი მიმართულებით: „ცოდნის სწავლა“ („სწავლის სწავლა“), „სწავლა კეთებით“, „ერთად ცხოვრების სწავლა“ და „ცხოვრების სწავლა“.

შედეგად სასკოლო განათლების სისტემაშიც აქტუალური გახდა კომპეტენციებზე მუშაობა. ამ მიმართულებით საქართველოს განათლების სისტემაში წლების განმავლობაში მნიშვნელოვანი ცვლილებები განხორციელდა. მესამე თაობის ეროვნული სასწავლო გეგმაც ხელს უწყობს მოსწავლეთა აღჭურვას ქმედითი კომპეტენციებით, რომელთა საჭიროებაც თანამედროვე ცხოვრებითაა განპირობებული.

რადგან სწავლება თეორიაცაა და პრაქტიკაც, უმნიშვნელოვანესი ამოცანაა, როგორ შევაფასოთ კომპეტენციების შეძენისკენ მიმართული დავალებების შედეგიანობა. ამისთვის მნიშვნელოვანია:

• განვსაზღვროთ სასწავლო ამოცანის მიზანი;
• დავალების შესაბამისობა განვითარების (აზროვნების) დონესთან (ბლუმის 6 დონე);
• მოსწავლე მიზნამდე უნდა მივიდეს აზროვნების პირველი-მესამე დონის ფარგლებში (დავალების ძირითადი ნაწილი);
• თითოეული დონის დასაუფლებლად მოსწავლემ უნდა შეასრულოს, სულ მცირე, 3-5 სავარჯიშო;
• აზროვნების მეოთხე-მეხუთე დონეზე მოსწავლემ უნდა დაინახოს (მისთვის ნათელი უნდა გახდეს), რა შესძინა დავალებების შესრულებამ;
• მეექვსე დონეზე დავალება მეტასაგნობრივია და მოსწავლეს უყალიბდება ცხოვრებისეული გამოცდილება, ქცევის შესაბამისი უნარ-ჩვევები;
• წარმატებაზე (წარუმატებლობაზეც), საზოგადოდ, კლასში განსაკუთრებული აქცენტი არ დაისმის;
• მასწავლებელი არ არის ძირითადი „მოსაუბრე“ გაკვეთილზე – ძირითადია მოსწავლე (მაგალითად, მასწავლებელი საგაკვეთილო დროის მხოლოდ 7-15 წუთს იტოვებს თავისთვის);
• მთელი საორგანიზაციო ყურადღება ეთმობა მოსწავლეზე ორიენტირებული სასწავლო პროცესის ჩამოყალიბებას;
• ეფექტური და წარმატებული სასწავლო პროცესის მისაღწევად გამოიყენება სააზროვნო პროცესების გააქტიურებისკენ მიმართული მრავალფეროვანი დავალებები, რომლებიც ზრდის მოსწავლის მოტივაციას და ხელს უწყობს ინტელექტუალური და შემოქმედებითი პოტენციალის გამოყენება-განვითარებას.

ეკონომიკურად დაბალშემოსავლიან ქვეყნებში კომპეტენციებისკენ მიმართული სწავლება, საზოგადოდ, ნაცადი პრაქტიკაა. მისი საფუძველია ბლუმის ტაქსონომია – სააზროვნო პროცესების კოგნიტიური იერარქია, რომლის დროსაც აზროვნების ყველა დონეზე თვალსაჩინოა, რას აკეთებს მოსწავლე კონკრეტული უნარ-ჩვევების სახით (და ბლუმის გამოყენებაც სწორედ ამიტომ დაიწყეს განათლების სისტემაში – ის ხელს უწყობდა ისეთი კომპეტენციის მქონე მოსწავლის აღზრდას, რომელიც სწრაფად დაძლევდა საბაზრო ეკონომიკის უმარტივეს გამოწვევებს. მაგალითად, დაიმახსოვრო მასალა და უპასუხო კითხვებს – ცოდნის დაგროვებისკენ მიმართული აქტივობაა, ჩასვა ფორმულაში სათანადო მონაცემებები – ცოდნის გამოყენება, ამოიცნო მრავალრიცხოვანი მაგალითებიდან შენი მიზნის შესაბამისი – უნარების გამოვლენა, გამოიყენო შენი ცოდნა და უნარი კლასგარეშე პრაქტიკულ სიტუაციებში – კომპეტენტურობის დადასტურება და ა.შ). უფრო თვალსაჩინოდ ბლუმის დონეებსა და შესაბამის კომპეტენციებს აჩვენებს ქვემოთ წარმოდგენილი ცხრილი (იხ. სურ.1):

სურ.1.

მართალია, დღეისთვის განსაკუთრებული ყურადღება ეთმობა სოლო-ტაქსონომიას, მაგრამ ძირითადი აქცენტები ისევ „იერარქიულია“ და „პირამიდისებური“. მთავარი აქცენტი აქ დაისმის შედეგიანობაზე, კომპეტენციებზე ორიენტირებული სასწავლო პროცესის მაქსიმალურ ეფექტზე. სწავლის პირამიდა, ბლუმის მსგავსად, საფეხურების მიხედვით გვიჩვენებს:

• რომელ ეტაპზე რამდენად აქტიურია მოსწავლის სააზროვნო პროცესები, როგორია კონკრეტული უნარ-ჩვევების განვითარების დონე და რა არის მისი მოსალოდნელი შედეგი.

სწავლის პირამიდა, იგივე „სწავლის კონუსი“ (სურ. 2), სწავლის მოდელია, რომელიც თვალსაჩინოს ხდის სწავლის ზოგიერთი ფორმის (მეთოდის) ეფექტიანობას სხვა ფორმებთან (მეთოდებთან) შედარებით და მიუთითებს, რომ არსებობს სწავლის განსხვავებული მეთოდები, რომლებიც მიმართულია უფრო ღრმა და საფუძვლიანი დასწავლისკენ. ზოგიერთი ხელს უწყობს მასალის დიდი ხნით დამახსოვრებას (მაგალითად, ლექციის მოსმენით ჩვენ ვიმახსოვრებთ მასალის მხოლოდ 5%-ს, ხოლო როდესაც სხვას ვასწავლით – მასალის 90%-ს). ამიტომაცაა „პირამიდაზე“ კონკრეტული მინიშნება პასიურ და აქტიურ სწავლასა და შესატყვის ფორმებზე.

სურ.2. სწავლის პირამიდა (The learning pyramid (Learning Pyramid, 2020)

პასიური სწავლა – სწავლის ყველაზე გავრცელებული გზაა, ესაა მოსმენა, კითხვა, ყურება და დემონსტრირება, რომელთა საშუალო შედეგიანობა შესაბამება 30%-ს. რაც შეეხება აქტიურ სწავლას – მას შედარებით იშვიათად მიმართავენ სასწავლო პროცესში (ჯგუფური დისკუსიები, პრაქტიკული სავარჯიშოები, ურთიერთსწავლება), თუმცა მისი შედეგიანობა სწავლის დროს დაახლოებით 70%-ზე მეტია. მოცემული მეთოდების გამოყენებისას მოსწავლეს აზროვნების გააქტიურების, სწავლის, შეჯამების, ნებისმიერი ინფორმაციის მაქსიმალურად აღქმის რეალურ საშუალებას ვაძლევთ. ეს აქტიური სწავლის ეტაპია, რომელიც მნიშვნელოვნად ზრდის მოსწავლის გამოცდილებას. საგაკვეთილო საქმიანობისას მასწავლებელი ცალკეულ აქტივობებად გარდაქმნის თითოეულ ამ ეტაპს და საინტერესო შედეგამდე მიიყვანს მოსწავლეს.

მოცემული პირამიდის ვარიანტული მიდგომაა ე.წ. იუნესკოს სწავლის პირამიდაც (სურ. 3), სადაც მოსწავლის საქმიანობის თითოეული ეტაპი, შედეგიანობის მიხედვით, შექსაბამება 10-ბალიანი სკალის ცალკეულ დანაყოფს. შეიძლება, მასწავლებელმა ეს თავისი გაკვეთილის მაორგანიზებელ სქემადაც კი წარმოიდგინოს:

(იხ.: Learning at the bottom of the pyramid:Science, measurement, and policy in low-income countries https://unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf0000265581)

ნებისმიერ შემთხვევაში უნდა გვახსოვდეს, რომ სწავლის მეთოდისა და კონკრეტული ნაბიჯების ეფექტურობაზე (როგორც უნდა იყოს ისინი წარმოდგენილი სასწავლო პირამიდაში) გავლენას ახდენს მოსწავლის უნიკალური სწავლის სტილი: ზოგიერთი მოსწავლე ინფორმაციას ყველაზე უკეთ იმახსოვრებს და ითვისებს ვიზუალური (სივრცითი) სწავლის გზით, ზოგი კი – მოსმენით, ამიტომ მნიშვნელოვანია, დავეხმაროთ მოსწავლეს სწავლის სტილის პოვნაში. მთავარია, არჩეული გზა იყოს მრავალფეროვანი და მიმართული უკეთესი შედეგისკენ. მაგალითად, არ უნდა ვიფიქროთ იმაზე, რომ ლექცია/ მასალის ზეპირი გადმოცემა ინფორმაციის დამახსოვრების ყველაზე ნაკლებად ეფექტური სასწავლო მეთოდია. ლექციური მეთოდი ისევე საჭირო და მნიშვნელოვანია, როგორც სასწავლო პირამიდაში წარმოდგენილი ნებისმიერი სხვა. მაშინაც კი, თუ ვერ მოხერხდა ყველაფრის დამახსოვრება, რაც ლექციური მეთოდის გამოყენებით ისწავლება, შენიშვნები, რომლებსაც იღებენ მოსწავლეები ასეთი შეხვედრების დროს, შესაძლოა ძალიან მნიშვნელოვანი იყოს შედეგის თვალსაზრისით.

მთავარია, რომ სწავლის პირამიდა მკაფიოდ აჩვენებს იმ გზებს, რომლებზეც უნდა დაისვას აქცენტი წარმატების მისაღწევად. ამიტომ არის, რომ სწავლის პირამიდა სწავლის შედეგების გაზომვისთვის, ელემენტარული უნარ-ჩვევებისა და ცოდნის რაოდენობის განსაზღვრისთვის აქტიურად გამოიყენება ე.წ. განვითარებად ქვეყნებში, სადაც დაბალი შემოსავლების გამო განათლების სისტემას აქტიური დახმარება სჭირდება (UNESDOC – Learning at the bottom of the pyramid:Science, measurement, and policy in low-income countries). ამ შედეგების გათვალისწინებით და სწავლის პირამიდის მოქნილი სისტემით, რომელიც სასწავლო პროცესის ინკლუზიურობას უწყობს ხელს, შესაძლებელია წარმატების მიღწევა და თანამედროვე საბაზრო ეკონომიკის შესაბამისი კომპეტენციების დაუფლება.

კომპეტენციებისკენ მიმართული მიდგომის გამოყენებისას მოსწავლე ადვილად აცნობიერებს ამოცანის არსს, აფასებს ახალ გამოცდილებას, რომელიც ამოცანის ამოხსნით, პრობლემის გადაჭრით მიიღო, ნათლად ხედავს საკუთარ ქმედებებსა და პროგრესს. ეს მისთვის, მოტივაციის თვალსაზრისით, გადამწყვეტია და ის აგრძელებს წინსვლას ცოდნის დაუფლებისა და აკადემიური მიღწევების გაუმჯობესების გზაზე.

მათემატიკის გაკვეთილის გეგმა „მოქალაქეობის“ მოტივებზე

დღეს მსოფლიოში განვითარებული მოვლენები, კერძოდ, რუსეთ-უკრაინის ომი, ყველას სატკივარია. ვფიქრობ, შეუძლებელია, საკლასო სივრცეში ამ თემაზე ყურადღება არ გამახვილდეს. მაშ, როგორ დავუკავშიროთ ის მათემატიკის გაკვეთილს? „დროშები ჩქარა“ გამახსენდა და მათემატიკის საკითხები, რომლებიც სწორედ ახლა ისწავლება მე-7 კლასში, საშუალებას მაძლევს, ჩემი მოსწავლეები სოლიდარობის აქციას შევუერთო. მით უმეტეს, მათი გულები გაჟღენთილია თანადგომითა და თანაგანცდით.

სწორედ ამიტომ გადავწყვიტე, „მათემატიკურ ენაზე“ დამეგეგმა „მშვიდობის ერთი გაკვეთილი“, რომელსაც გაგიზიარებთ.

სამიზნე ცნება: ანალიზური გეომეტრია, გარდაქმნები

საკითხები:

• საკოორდინატო სიბრტყე;
• პარალელური გადატანა;
• სიმეტრია.

მკვიდრი წარმოდგენები:

• სიბრტყესა თუ სივრცეში გეომეტრიულ ობიექტებს სხვადასხვა ურთიერთმდებარეობა აქვს. ანალიზური გეომეტრია გვეხმარება ადგილმდებარეობის განსაზღვრაში, ასევე – გეომეტრიულ ობიექტებსა და ელემენტებს შორის კავშირის აღწერაში.
• გარდაქმნებისა და სიმეტრიის შესწავლა გვეხმარება ფიზიკური ცვლილების გააზრებაში.

ესგ-ის მიხედვით მისაღწევი შედეგი:

მათ VII.11: მოსწავლეს შეუძლია გეომეტრიული გარდაქმნების განხორციელება და მათი გამოყენება ფიგურათა თვისებების დასადგენად.

• გარემომცველ ობიექტებს შორის მოიძიებს სიმეტრიულ ობიექტებს;
• ხაზავს ბრტყელი ფიგურის (ტეხილი, მრავალკუთხედი) სიმეტრიულ ფიგურას მითითებული ღერძების მიმართ. ახდენს ბრტყელი ფიგურის (ტეხილი, მრავალკუთხედი) პარალელურ გადატანას;
• უთითებს ბრტყელი ფიგურის სიმეტრიის ღერძს/ღერძებს; ახდენს სიმეტრიულობის დემონსტრირებას.

მათ VII.12. მოსწავლეს შეუძლია კოორდინატთა მეთოდის გამოყენება.

• ორიენტირებს რუკაზე ან საკოორდინატო სიბრტყეზე კოორდინატების გამოყენებით;
• ასახელებს საკოორდინატო ღერძების მიმართ მოცემული წერტილის ღერძულად სიმეტრიული წერტილის კოორდინატებს;
• პოულობს პარალელური გადატანით მიღებული ფიგურის ნებისმიერი წერტილის კოორდინატებს მისი წინასახის კოორდინატებისა და მიმართული პარალელური გადატანის მეშვეობით.

კლასი: VII

გაკვეთილის ტიპი: შემაჯამებელი

მიზანი: მოსწავლეები შეძლებენ სიბრტყეზე ორიენტირებას და გეომეტრიული ობიექტის ადგილმდებარეობის განსაზღვრას; გეომეტრიული ობიექტების გარდაქმნებით მიღებული ფიზიკური ცვლილებების გააზრებას; აუმაღლდებათ მოქალაქეობრივი მსოფლმხედველობა და განუვითარდებათ საკუთარი დამოკიდებულების გამოხატვის უნარი.

გაკვეთილის მსვლელობა:

აქტივობა 1. „დროშები ჩქარა“

მოსწავლეები დავაწყვილე და ვუთხარი, რომ თემის შეჯამებას ვაპირებდით. „თქვენ დაგირიგდებათ ბარათები ამოცანის პირობით. საკოორდინატო სიბრტყეზე უნდა გამოსახოთ გეომეტრიული ობიექტები, შეასრულოთ პარალელური გადატანა და სიმეტრიული ასახვები. ამ სამუშაოს შესრულების შედეგად კი ნაშრომზე უკრაინისა და საქართველოს დროშები გამოისახება. თქვენს ნამუშევარს, როგორც ყოველთვის, საკლასო ოთახში გავაკრავთ, დავათვალიერებთ და შევაფასებთ“. შევამჩნიე, რომ მოსწავლეებს სიხარულით აენთოთ თვალები. ეს მუხტი გაკვეთილის ბოლომდე შენარჩუნდა. მუშაობის დროს ვგრძნობდი, რომ მოსწავლეები უდიდეს მოწიწებას და პატივისცემას გამოხატავდნენ უკრაინელი ხალხის მიმართ.

თავდაპირველად ბადე ფურცლები დავურიგე:

შემდეგ სხვადასხვა წყვილს თითო ბარათი მივეცი (სულ 5 ბარათი მოვამზადე). დავალების პირობები სხვადასხვა დონისაა – ადვილი, საშუალო და ძნელი, ამიტომ მოსწავლეებს ბარათები მათი მზაობის შესაბამისად გადავეცი.

ბარათი #1. ამოცანის პირობა	მოსწავლეთა ერთ-ერთი წყვილის ნამუშევარი
მართკუთხა საკოორდინატო სიბრტყეზე ააგე უკრაინის დროშა. დროშა (მართკუთხედის ფორმა): – (-5;1), (-5; 7), (6; 7), (6; 1), (-5; 1) გამყოფი ხაზი: შეასრულე პარალელური გადატანა დროშის ზედა საზღვრის, (ჰორიზონტალური ხაზი) შემდეგი წესით (x; y)  (x; y-3) დროშის ტარი: (-5: -6), (-6; -6), (-6, 8), (-5; 8), (-5; 6),

ბარათი #2. ამოცანის პირობა

მოსწავლეთა ერთ-ერთი წყვილის ნამუშევარი

მართკუთხა საკოორდინატო სიბრტყეზე ააგე უკრაინისა და საქართველოს დროშები. ჯერ ააგე უკრაინის დროშა, შემდეგ მის სიმეტრიულად – საქართველოს დროშა. უკრაინის დროშა: დროშის ტარი: (7;14), (0;0), (-7; -14). დროშა, მართკუთხედის ფორმის: (7;14), (19; 8), (15; 0), (3; 6) გამყოფი ხაზი: შეასრულე პარალელური გადატანა დროშის ქვედა საზღვრის, (მონაკვეთის) შემდეგი წესით (x; y)  (x+2; y+4) საქართველოს დროშა: ააგე უკრაინის დროშის სიმეტრიული გადატანით OY ღერძის მიმართ (საქართველოს დროშის გამყოფი „ჯვრის ხაზები“ მართკუთხედის სიმეტრიის ღერძებია). ჯვრის კოორდინატები: (-8;6), (-6; 7), (-6,5; 5,5), (-7,5; 7,5) ასახე სიმეტრიულად მართკუთხედის სიმეტრიის ღერძების (ცენტრალური ჯვრის) მიმართ, ჯერ ვერტიკალურად, შემდეგ ჰორიზონტალურად.

ბარათი #3. ამოცანის პირობა

მოსწავლეთა ერთ-ერთი წყვილის ნამუშევარი

მართკუთხა საკოორდინატო სიბრტყეზე ააგე უკრაინის დროშა. დროშის ტარი: (-11;19), (-10; 19) (-10; -15) (-11; -15) (გააფერადე) ფრიალა დროშა : (მრავალკუთხედი) (-9; 6), (-9; 17), (-7; 18), (-5; 18), (-3; 17), (0; 16), (4; 17), (5; 17), (8; 15), (8; 4), (5; 6), (4; 6), (1; 5), (0; 5), (-3; 6), (-5; 7) (-7; 7) (-9; 6) ფერის გამყოფი ხაზი: შეასრულე პარალელური გადატანა დროშის ქვედა საზღვრის, (ტეხილის) შემდეგი წესით (x; y)  (x; y+5,5) თოკი I: (-10; 5), (-9; 6)  თოკი II: (-10; 18), (-9; 17)

ბარათი#5. ამოცანის პირობა	მოსწავლეთა ერთ-ერთი წყვილის ნამუშევარი
მართკუთხა საკოორდინატო სიბრტყეზე ააგე უკრაინის დროშა. დროშა (მართკუთხედის ფორმა): – (-8;2), (-8; 16), (14; 2), (14; 16) გამყოფი ხაზი: გაავლე სიმეტრიის ღერძი (მართკუთხედში) ჰორიზონტალურად. დროშის ტარი: (-9; -15), (-9; 17), (-10, 18), (-10; 19), (-9; 20), (-8; 20), (-7; 19), (-7; 18), (-8; 17), (-8; -15)

ზოგიერთმა მოსწავლემ დახაზა დროშა და შექმნა ამოცანის პირობა.

აქტივობა: მშვიდობა მსოფლიოს

მოსწავლეებს ვთხოვე, მოეფიქრებინათ სლოგანები, რომლებიც მსოფლიოს მშვიდობისკენ მოუწოდებდა და დროშებზე დაეწერათ.

ემოციები, რომლებიც ბავშვებმა დროშებზე გადაიტანეს, საკლასო ოთახში ვერ დაეტია და დერეფანში, ჩვენი საკლასო ოთახის კარზე გამოვფინეთ როგორც უკრაინელი ხალხისადმი სოლიდარობის ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი ნაწილი.

ეს გაკვეთილი შეგიძლიათ საბაზო საფეხურის სამივე კლასში დაგეგმოთ და ჩაატაროთ, კლასისა და მოსწავლეთა საჭიროებების გათვალისწინებით და კურიკულუმის მცირედი ცვლილებით.

მშვიდობა მსოფლიოს!

გამოყენებული ლიტერატურა:

1. ეროვნული სასწავლო გეგმა

https://ncp.ge/ge/curriculum/mat-vii11/348

2. მათემატიკის გზამკვლევი. მე-7 კლასი. შედგენილი ქეთი ცერცვაძის მიერ, ზოგადი განათლების რეფორმის ფარგლებში. https://math.ge/meshvide-klasi/

მარილიან და მტკნარ წყლებში ცხოვრებასთან შეგუება ორგანიზმებისთვის სერიოზული გამოწვევაა. წყლის გადაადგილების პროცესს ორგანიზმის შიგნით და მისგან გარეთ ოსმორეგულაცია ეწოდება. ზღვის ცხოველებმა ორგანიზმიდან უნდა გამოდევნონ მარილი, რათა სხეულში იზოტონური პირობები შეინარჩუნონ. თევზებისა და სხვა ორგანიზმების შარდი გაცილებით კონცენტრირებულია (მარილების რაოდენობა მაღალია), ვიდრე ადამიანის. ზოგიერთი მცენარე მარილიან წყალს ჯირკვლებით გამოყოფს, ზოგი კი მარილს ღრმა ქსოვილებში იგროვებს. მტკნარ წყალში მცხოვრებმა ორგანიზმებმა კი უნდა მოძებნონ გზა, რომ ორგანიზმიდან ჭარბი წყალი გამოდევნონ. პროტისტებს ამისთვის აქვთ მფეთქავი ვაკუოლი. მფეთქავი ვაკუოლი აგროვებს წყალს და შემდეგ გადატუმბავს უჯრედიდან გარეთ. წყალი უჯრედში შედის და მისგან ოსმოსის გზით გამოდის. ოსმოსი წყლის დიფუზიაა ნახევრად განვლად მემბრანაში, მარილის მაღალი კონცენტრაციის უბნიდან დაბალი კონცენტრაციის უბნისკენ. საკითხი მეათე კლასის ბიოლოგიის კურსში ისწავლება. მისი განხილვა ფიზიკაშიც სასარგებლოა, როცა ჯერი წნევის დახასიათებაზე მიდგება. ოსმოსის პროცესს ქიმიური ნივთიერებების განსხვავებული კონცენტრაცია განაპირობებს უჯრედსა და უჯრედგარე სივრცეში. საკითხის ინტეგრირებულად განხილვა მოსწავლეთა მოტივაციისა და ჩართულობის გაზრდის საუკეთესო საშუალებაა, რასაც კვლევებიც ადასტურებს. სტატიაში წარმოდგენილია რამდენიმე რესურსი ოსმოსისა და ოსმოსური წნევის გაცნობისა და შინაარსის გააზრებისთვის.

1. ექსპერიმენტი – კვერცხის მემბრანა პლაზმური მემბრანის მოდელს წარმოადგენს.

რესურსები:

• ორი ცალი ახალი კვერცხი;
• 600 მლ სუფრის ძმარი;
• ორი კონტეინერი;
• სუფრის კოვზი;
• 300 მლ გამოხდილი წყალი;
• 300 მლ შაქრის სიროფი;
• სასწორი;
• ფილტრის ქაღალდი;
• მარკერი.

პროცედურა: პირველი ეტაპია კვერცხის ნაჭუჭის დაშლა და მემბრანის გამოჩენა. ამისთვის ნაჭუჭიანი კვერცხი უნდა დაიფაროს ძმრით და 24 საათი ამ მდგომარეობაში დაყოვნდეს.

ძმარმჟავა ურთიერთქმედებს ნაჭუჭის შემადგენლობაში შემავალ კალციუმის კარბონატთან და მიიღება კალციუმის აცეტატი. რეაქციის შედეგად გამოთავისუფლდება ნახშირორჟანგი, რომელიც თვალითაც კარგად შეიმჩნევა გამოყოფილი ბუშტუკების გამო. ეს ამ რეაქციის მიმდინარეობის დამადასტურებელი ნიშანია.

1. კონტერინერებს მარკერით დააწერე ,,კვერცხი N 1“ და ,,კვერცხი N 2“;
2. კვერცხები დაფარე ძმრით;
3. დააკვირდი, რა ხდება ჭურჭელში;
4. დატოვე ასე 24 საათის განმავლობაში (განზავებული ძმრის შემთხვევაში შესაძლოა 48 საათი გახდეს საჭირო);
5. ისევ დაათვალიერე მეორე დღეს და ჩაინიშნე მონაცემები;
6. ფრთხილად გადაღვარე ძმარი, ისე, რომ მემბრანა არ დაზიანდეს;
7. კვერცხი სუფრის კოვზით ფრთხილად ამოიღე, გადაავლე წყალი ძალიან ნელი ჭავლით და მოათავსე ფილტრის ქაღალდზე;
8. აწონე თითოეული კვერცხი და ჩაინიშნე მონაცემები;
9. კვერცხები ჩადე კონტეინერში, ერთ კონტეინერში ჩაასხი წყალი, მეორეში – ამავე რაოდენობის სიროფი;
10. დატოვე ერთი დღე-ღამის განმავლობაში;
11. გამოთქვი ვარაუდი, თითოეული კვერცხის მასის ცვლილების შესახებ და დააფიქსირე ის;
12. მეორე დღეს დააკვირდი ცვლილებას;
13. ფრთხილად გადაღვარე სიროფი და წყალი. ორივე კვერცხს გადაავლე წყალი. მოათავსე საშრობზე;
14. აწონე კვერცხები და მონაცემები ჩაინიშნე.

დასკვნა: გამოხდილწყლიან კონტეინერში მოთავსებული კვერცხის მასა გაიზარდა იმიტომ, რომ კვერცხში მემბრანის გავლით შევიდა წყალი. სიროფიან კონტეინერში მოთავსებული კვერცხის მასა შემცირდა, რადგან კვერცხიდან წყალი გამოვიდა ჭურჭლში, სადაც ნივთიერების უფრო მაღალი კონცენტრაცია იყო.

2. https://www.labxchange.org/library/items/lb:LabXchange:b7e59575:lx_simulation:1

მარცხნივ გამოსახულია მემბრანის გარეთა მხარე (Outside), მარჯვნივ – შიდა მხარე (Inside). Salt concemtration-ის გვერდით არის ჩამოსაშლელი სამკუთხედი, საიდანაც შესაძლებელია მარილის დაბალი, საშუალო ან მაღალი კონცენტრაციის არჩევა. სლაიდზე მოჩანს ორი დიაგრამა. მარცხენა დიაგრამა გამოსახავს წყლის კონცენტრაციის დამოკიდებულებას დროზე, მარჯვენა კი – ოსმოსური წნევის დამოკიდებულებას დროზე მემბრანის გარე და შიდა მხარეებზე.

პროცესის დასაწყებად აუცილებელია Start ღილაკზე დაწკაპება. თუ შეჩერებაა საჭირო – Stop ღილაკი გამოიყენება. ახლიდან დასაწყებად – Reset ღილაკი.

Osmosis

3. https://javalab.org/en/osmosis_en/

2. https://www.biologysimulations.com/diffusion-osmosis
3. 

სამუშაო ფურცელი N1. ცვლადების შერჩევის შემდეგ სიმუალაციის დასაწყებად აუცილებელია Run Simulation ღილაკზე დაწკაპება.

ამის შემდეგ გამოჩნდება ფანჯარა:

3. https://contrib.pbslearningmedia.org/WGBH/arct15/SimBucket/Simulations/osmosis/content/index.html

სურათზე მარცხენა მხარეს გამოსახულია სუფთა წყალი, მემბრანის მარჯვენა მხარეს კი – ნატრიუმის იონების შემცველი ხსნარი. ორივე მხარეს მითითებულია წყლის მოლეკულების რაოდენობა. ნატრიუმის იონები ჰიდრატირებულია. Reset ღილაკზე დაწკაპებით პროცესი ახლიდან დაიწყება.

4. https://gizmos.explorelearning.com/index.cfm?method=cResource.dspView&ResourceID=418

სიმულაციის საწყისი გვერდი ასე გამოიყურება: სამუშაო ფურცელი N2.

https://www.youtube.com/watch?v=tHzkRtzVmUM – ვიდეო რესურსი