მასწავლებლები ჩვენს აღსაზრდელებთან ერთად ვქმნით იმ საზოგადოებას, რომელიც ჩვენი მომავალია. შესაბამისად, სწავლა-განათლების პარალელურად, ვზრუნავთ მათ პიროვნულ განვითარებაზე. სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანია, ხელი შევუწყოთ მათი სწორად აზროვნებისა და ქცევის ჩამოყალიბებას. როდესაც მოსწავლეები სკოლაში ატარებენ დროს, ისინი სწავლობენ სოციუმთან ურთიერთობას, ავლენენ საკუთარ ხასიათს, ცდილობენ თვითდამკვიდრებას. ჩვენ ხელი უნდა შევუწყოთ  შესაძლებლობების გამოვლენაში და მივცეთ სწორი მიმართულება. უნდა დავუთმოთ დრო მნიშვნელოვან საკითხებს, მაგალითად, როგორიცაა ჩაგვრის თემა.

ვფიქრობ, თუ თითოეულ ადამიანს მცირე ასაკიდანვე შთავაგონებთ, რომ ძალადობა არ შეიძლება, საზიანო და დამანგრეველია, ნელ-ნელა  შემცირდება მსოფლიოში შემთხვევები.

ჩაგვრის თემასთან დაკავშირებით ჩვენმა სკოლამ, წლის განმავლობაში, სასკოლო პროექტი განახორციელა, რომელშიც ყველა ასაკობრივი საფეხური იყო ჩართული. პროექტში განხორციელებული ყველა აქტივობა საბოლოოდ ჩემმა მოსწავლეებმა გააერთიანეს და სატელევიზიო გადაცემა ,, ერუდიტი  TV -ის“ ფარგლებში შესთავაზეს საზოგადოებას.

გთავაზობთ პროექტის მიმდინარეობას:

კომპეტენციები –     ადამიანის    ღირსებისა    და  უფლებების    დაფასება;      პატივისცემა; მოქალაქეობრივი აზროვნება;      ემპათია;

თემა – ძალადობისა და ჩაგვრის პრევენცია

პრიორიტეტები ესგ – კონფლიქტების მართვა

მიზნობრივი   ჯგუფები:

• დაწყებითი საფეხურის მოსწავლეები;
• საბაზო საფეხურის მოსწავლეები;
• საშუალო საფეხურის მოსწავლეები;
• მშობლები;
• კათედრების წევრები;
• სამოქალაქო განათლების კლუბი.

განხორციელებული აქტივობები:

1. ჩაგვრის თემაზე ესეებისა და ლექსების შექმნა:

მოსწავლეებმა ქართული ენისა და ლიტერატურის მასწავლებლის დახმარებით, შეადგინეს ლექსები და ესეები, სადაც ისინი საუბრობენ და ძალადობაზე  საკუთარ დამოკიდებულებას გამოხატავენ. ამ აქტივობით, მოსწავლეებში ღრმავდება თემის არსი. ვფიქრობ, როდესაც რაღაცას ქმნი და მის შესახებ ფიქრობ, ის სულ შენთან რჩება და აღარსად მიდის.

2. თოჯინების სპექტაკლების წარმოდგენა

ზღაპარი ,,ვეფხვი და კატა“  თოჯინების სპექტაკლისთვის გამოიყენეს მოსწავლეებმა. თავად შექმნეს თოჯინები, გაახმოვანეს და გადაიღეს სპექტაკლის მიმდინარეობა.

3.არასამთავრობო ორგანიზაციების ანგარიშის სტატისტიკური ანალიზი

მოსწავლეებმა მათემატიკის მასწავლებელთან ერთად მოიძიეს ინფორმაცია ბოლო წლებში საქართველოში ბავშვებზე განხორციელებულ ძალადობაზე. გადაამუშავეს მონაცემები და წარმოადგინეს დიაგრამების სახით. ბოლო წლებში მიმდინარეობს ძალადობის ამსახველი ფაქტების აღრიცხვა, მათი გამოვლენა და რაც მთავარია, დახმარების აღმოჩენა.

4.სიმღერის ჩაწერა
მოსწავლეებმა თავად დაწერეს ძალადობის თემაზე სიმღერის ტექსტი და ჩაწერეს სიმღერა. ამით კიდევ ერთხელ გამოხატეს საკუთარი დამოკიდებულება და მოუწოდეს საზოგადოებას, უარი განაცხადონ ძალადობაზე.

5.სამოქალაქო კლუბის მიერ ორგანიზებული დისკუსია – თემაზე: ,,არ დაჩაგრო, იმეგობრე!“

სამოქალაქო კლუბის წევრებმა გამართეს დისკუსია ჩაგვრის თემაზე. ისაუბრეს ისეთ საკითხებზე, როგორიცაა ,,ნაადრევი ქორწინება“, ,,ცხოველების ჩაგვრა“, ,,მოსწავლეების ჩაგვრა მასწავლებლების მიერ“ და სხვა. თემებზე დისკუსიის შედეგად მოსწავლეებს ჩამოუყალიბდათ სწორი ხედვა ჩაგვრის მიმართ.

6.მოსწავლეთა მშობლებისათვის ფილმის „400 დარტყმა“ ჩვენება, დისკუსია Microsoft Teams-ში.

მშობლებმა სურვილი გამოთქვეს, მონაწილეობა მიეღოთ პროექტის განხორციელებაში.  ამისათვის გადაწყვიტეს, ენახათ ფილმები ძალადობაზე: „400 დარტყმა“, „საოცრება“, „ცხოვრება მშვენიერია“ და გაემართათ დისკუსია პედაგოგებთან ერთად ძალადობის სახეებზე, ტიპებსა და ფორმებზე. ეს დაეხმარება მათ, უკეთ გაიაზრონ და შეაფასონ ძალადობრივი ქმედებების მიზეზები და შედეგები.

7. ჩაგვრა ისტორიულ ჭრილში

მოსწავლეებმა მოიძიეს ისტორიულ პიროვნებებზე ინფორმაცია, რომლებიც ჩაგრავდნენ სხვებს. გააკეთეს პრეზენტაცია, განიხილეს, იმსჯელეს და ამ საკითხზე მოაწყვეს დისკუსია.

8.კლიპები ჩაგვრის თემატიკაზე „უთხარი არა ბულინგს“

მოსწავლეებმა გადაწყვიტეს გადაეღოთ კლიპი 1 კლიპი 2  ჩაგვრის  შესახებ. მისი სახელია: არ დაჩაგრო, იმეგობრე! ამ კლიპით ისინი უარს ამბობენ ძალადობაზე და მეგობრობისკენ მოუწოდებენ თანატოლებს. ვიდეო რგოლში მოსწავლეები თავად ასრულებენ იმ როლს, რომლის მორგებაც, სამწუხაროდ, ზოგ ადამიანს უწევს, როლური თამაშით მათ უკეთ გაიაზრეს პრობლემის არსი.

9. მულტფილმ „საოცრება“-ს ჩვენება-განხილვა. პოსტერების დამზადება

პროექტის პირველ   ეტაპზე  დაწყებით კლასებში  ჩატარდა  მინი ლექცია.  მასწავლებლებმა ახსნეს, თუ რას გულისხმობს ტერმინი ,,ბულინგი’’.  მსჯელობის შემდეგ თავადაც შეძლეს და ჩამოთვალეს  მათი თანატოლების ქმედებები, რომლებიც შეიძლება ჩაგვრაში გადაიზარდოს: ხელის  კვრა, დაცინვა, თმების მოქაჩვა,  ნივთის წართმევა და ა.შ.  მათ უყურეს ფილმს ,,საოცრება“, ასევე მოუსმინეს აუდიო წიგნებს, რომელიც შექმნილი იყო  ,,კეთილი ამხანაგები’’-ს  და  ,,კოჭლი კაცი’’-ს  მიხედვით.   ასევე კლასმა უყურა ანიმაციურ ფილმს  ,,ბულინგი  სკოლაში’’ მოხდა  თითოეული პერსონაჟის თვისებებზე დაკვირვება და განხილვა.

მოსწავლეებმა სიუჟეტური სურათების გამოყენებით, შეთხზეს ამბავი. საბოლოოდ კი მიღებული  ინფორმაციის საფუძველზე და პირადი გამოცდილების გათვალისწინებით,  მოსწავლეებმა შექმნეს ნახატები. გადმოსცეს  მათი თვალით  დანახული ჩაგვრა.

პროექტის დასრულების შემდეგ,   მოხდა მისი შეჯამება. ანკეტური გამოკითხვა, მონაცემთა დახარისხება და ანალიზი.

მისი მდგრადობა შემდეგში მდგომარეობს: მოსწავლეთა თვითმმართველობის ჩართულობით სკოლაში აქტიურად გაგრძელდა მუშაობა ონლაინ კლუბში, რომელიც ყოველთვიურად გეგმავს სხვადასხვა აქტივობებს დემოკრატიული კომპეტენციების განვითარების ხელშეწყობის მიზნით.

ვფიქრობ, თითოეული აქტივობის შესრულებით, მოსწავლეებში გავაღვივეთ ემპათია. ვთვლი, რომ ძალადობაზე უარს არა მარტო ჩვენი სკოლის მოსწავლეები იტყვიან, არამედ სხვებსაც მოუწოდებენ ამისკენ.  ყველამ ერთად უნდა ვთქვათ ხმამაღლა: ,,არ დაჩაგრო, იმეგობრე!”

ზოგადი განათლების რეფორმის ფარგლებში, მასწავლებელთა საუკეთესო პრაქტიკის გაზიარების მიზნით,  2021-2022 სასწავლო წლის შემაჯამებელი ეროვნული კონფერენცია  გაიმართა.

საგნობრივი მიმართულებების მიხედვით განაწილებულ სექციებში, ორი დღის განმავლობაში,  მსმენელთა წინაშე საინტერესო მოხსენებებით წარდგნენ საქართველოს ყველა რეგიონში მოღვაწე  მასწავლებლები.

მინდა, გაგიზიაროთ სსიპ ალექსანდრე ცინცაძის სახელობის ქალაქ თბილისის 150-ე საჯარო სკოლის დაწყებითი კლასების მასწავლებლის, ირმა ჯალაღონიას საავტორო კომპლექსური დავალება ქართულ ენასა და ლიტერატურაში.

კლასი – III

ძირითადი რესურსი/ტექსტი -„მზიანი დღე“- ილია ჭავჭავაძის „გლახის ნაამბობის“ მიხედვით.

თემა – განათლების უფლება

სამიზნე ცნება – სიტყვიდან ტექსტამდე (შედეგები: (I) 4,5,6)

ქვეცნება – დასაბუთება

საკითხი – წერილობითი დასაბუთება პირადი თვალსაზრისისა ბავშვის განათლების უფლებასა და მნიშვნელობასთან დაკავშირებით

ქვესაკითხები – დასაბუთების    შემადგენელი  ნაწილები/ელემენტები (პოზიცია, არგუმენტი, მაგალითი). ლოგიკური   კავშირების,  შეფასება-დამოკიდებულების გამოხატვა     (მაგ., აზრის დასაბუთებისას, შეფასებისას).წინადადება, აბზაცი, ტექსტი.

საკვანძო შეკითხვა – როგორ დავასაბუთო წერილობით ჩემი მოსაზრება?

რამდენად     ამყარებს        ჩემს    მოსაზრებას  მოყვანილი            არგუმენტები           და მაგალითები?

როგორ          შევარჩიო      სიტყვები       და       წინადადებები            სათქმელის გამოსახატავად? როგორ გავიმდიდრო სიტყვების მარაგი?

კომპლექსური დავალების პირობა

 დაფიქრდი და წერილობით დაასაბუთე შენი მოსაზრება შემდეგ საკითხზე:

ყველა ბავშვისთვის მნიშვნელოვანია განათლების მიღება.

ნამუშევარში:

• გადმოეცი, ეთანხმები თუ არა განათლების საჭიროებას ყველა ბავშვისთვის.
• ახსენი, რატომ ფიქრობ ასე და მოიყვანე მოსაზრების დამადასტურებელი მაგალითები (გაიხსენე შესწავლილი მოთხრობა ან პირადი გამოცდილება, ან ბრძნული გამონათქვამი)
• გადმოეცი სათქმელი თანმიმდევრულად, გამოიყენე პირადი დამოკიდებულების

აღმნიშვნელი ენობრივი საშუალებები (მაგ., ჩემი აზრით, მე ვფიქრობ, ვეთანხმები… იმიტომ, იმის გამო, რომ, რადგან…)

• გამოიყენე აბზაცები და სასვენი ნიშნები.

ნამუშევრის წარდგენისას წარმოაჩინე: (შეფასების კრიტერიუმები)

• როგორია შენი თვალსაზრისი; ახსენი, რატომ ფიქრობ ასე და მოიყვანე შენი პოზიციის დამადასტურებელი მაგალითები (ს. 3);
• რამდენად შეესაბამება/ განამტკიცებს შენი მოყვანილი მაგალითები მოსაზრებას (ს. 2, 3);
• მიზეზშედეგობრიობისა და პირადი დამოკიდებულების გამომხატველ რომელ სიტყვებს, ფრაზებს გამოიყენებ დასაბუთებისას (ს.1)

შენიშვნა:  თითოეულ კრიტერიუმთან, ფრჩხილებში, შემოკლებითაა მითითებული სამიზნე ცნება ,,სიტყვიდან ტექსტამდე“.

ეტაპი I. მოსწავლეებისთვის კომპლექსური დავალების პირობის გაცნობა და გაცნობიერება.

• გაიხსენეთ, რის დასაბუთება გიწევთ თანატოლთან, მშობელთან; როგორ ასაბუთებთ თქვენს მოსაზრებას?
• გაიხსენეთ, რომელი მოსაზრება დავასაბუთეთ ბოლოს? რას მივაქციეთ დასაბუთების დროს ყურადღება?
• გაიხსენეთ, როგორია კარგი დასაბუთების მაგალითი – რა ნაწილებისგან უნდა შედგებოდეს? (თვალსაზრისი, არგუმენტი, მაგალითი);
• რას მოითხოვს თქვენგან ეს დავალება?
• როგორ გამოიყენებ მიღებულ ცოდნა-გამოცდილებას დავალების შესრულებისას?
• რისი შესწავლა დაგვჭირდება?

ეტაპი II – კომპლექსურ დავალებაზე მუშაობა

 ნაბიჯი 1. რატომ ფიქრობ, რომ შენი ტექსტი დასაბუთებას წარმოადგენს? რამდენად ამყარებს შენი არგუმენტები და მაგალითები მოსაზრებას? (ს.1,2);

აქტივობა: მოსწავლეებმა გაიხსენეს შესწავლილი თემა: ,,ტყის დაცვა სიცოცხლისთვის მნიშვნელოვანია’’ და გამოხატეს პოზიცია ტყის გაფრთხილებასთან დაკავშირებით.

ნაბიჯი 2. რომელ ენობრივ საშუალებებს, მიზეზშედეგობრიობისა და პირადი დამოკიდებულების გამომხატველ რომელ  სიტყვებს, ფრაზებს გამოიყენებ დასაბუთებისას? (ს.1)

აქტივობა: მოსწავლეებმა გაიხსენეს დასაბუთების ენობრივი მახასიათებლები:

აქტივობა: მოსწავლეებმა უპასუხეს სამიზნე ცოდნის კონსტრუირებისთვის დასმულ შეკითხვებს ბავშვთა უფლებების დეკლარაციის მიხედვით:

• რას გულისხმობს, რას ნიშნავს ბავშვის განათლების უფლება?
• ვინ უნდა ზრუნავდეს ბავშვის განათლების უფლების დაცვაზე? რატომ უნდა შეუწყოს მშობელმა შვილს ხელი სწავლაში?
• რატომ სჭირდება ბავშვს თამაშისა და დასვენების უფლება?
• რას აკეთებენ თქვენი მშობლები იმისათვის, რომ თქვენ განათლება მიიღოთ?
• წიგნის გარდა, რა საშუალებები არსებობს განათლების მისაღებად?
• როგორ ფიქრობთ, რაში დაგეხმარებათ წიგნი და განათლება? რისთვის გჭირდებათ ცოდნა.

აქტივობა: მოსწავლეებმა შექმნეს საერთო საკლასო პოსტერი ბავშვთა უფლებების თემაზე – ბავშვთა დაცვის დღეს, 1 ივნისს.

ნაბიჯი 3. შინაარსის გასამდიდრებლად, მკითხველზე/მსმენელზე შთაბეჭდილების

მოსახდენად მნიშვნელოვანია მრავალფეროვანი სიტყვებისა და წინადადებების გამოყენება.

აქტივობა: მოსწავლეებმა გაიხსენეს და შეისწავლეს ცნობილი გამონათქვამები სწავლისა და განათლების შესახებ.

,,ცოდნა  ბედნიერებაა.“

„ცოდნა სამოთხეა, არცოდნა-ჯოჯოხეთიო.“

„ცოდნა ძალაა.“

„უსწავლელი კაცი უტარო ცულიაო.“

„სწავლა სიმდიდრეს სჯობიაო.“

„ცოდნა ხმალზეც უფრო ჭრის და ზარბაზანზეც უფრო ძლიერიაო.“

„სწავლა სალესავია, კაცს ფხას აძლევსო.“

„მხოლოდ განათლება იყო და არის წყარო ყოველგვარი ხალხის ბედნიერებისა და კეთილდღეობისა”

„ქვეყანა იმით კი არ არის უძლური, რომ ღარიბია, არამედ იმით, რომ მცოდნე, გონებაგახსნილი, გულგანათებული კაცები არა ჰყავს”

„ცოდნა მხოლოდ მაშინ არის ღირებული, თუ მას პრაქტიკაში გამოიყენებ.”

„სწავლის ძირი მწარე არის, კენწეროში გატკბილდების“

„თუ კაცსა ცოდნა არა აქვს, გასტანჯავს წუთისოფელი“

„მითხარი და დამავიწყდება, მაჩვენე და დავიმახსოვრებ, გამაკეთებინე და მეცოდინება.“

„განათლებულ ადამიანს ყოველთვის უფრო მეტი შეკითხვა აქვს, ვიდრე პასუხი.“

„განათლება იწყება წარუმატებლობით, პირველი მარცხი პირველი გაკვეთილია.“

 აქტივობა: მოსწავლეებმა შექმნეს მინიპოსტერები: ,,რას ამბობენ ჭკვიანი ადამიანები განათლების შესახებ”

აქტივობების განხორციელების  შემდეგ მოსწავლეებმა შექმნეს პირველადი ვერსია -თვალსაზრისის წერილობითი დასაბუთება – ყველა ბავშვისთვის მნიშვნელოვანია განათლების მიღება. კრიტერიუმებზე დაყრდნობით გააუმჯობესეს  ნამუშევრები და შექმნეს საბოლოო პროდუქტი.

ნამუშევრის შეფასების კრიტერიუმები:

• გამოკვეთილი გაქვს თუ არა შენი პოზიცია (ანუ ეთანხმები თუ არა გამოთქმულ თვალსაზრისს)?
• გაქვს თუ არა არგუმენტი (ანუ ახსნილი, რატომ ფიქრობ ასე) ?
• გაქვს თუ არა მოყვანილი არგუმენტის შესაბამისი მაგალითები?
• გაქვს თუ არა გამოყენებული მიზეზშედეგობრიობის (რადგან…, ამიტომ; იმიტომ, რომ….;  ან   პირადი დამოკიდებულების  (ჩემი აზრით, მე ვფიქრობ…) აღმნიშვნელი სიტყვები?
• სწორად გაქვს თუ არა აბზაცები გამოყოფილი? რის საფუძველზე გამოყავი ისინი?
• სწორად გაქვს თუ არა დასმული სასვენი ნიშნები?
• რის საფუძველზე დასვი სასვენი ნიშნები?

როგორც თავად ქ-ნი ირმა ჯალაღონია აღნიშნავს,  ნამუშევრების განმავითარებელი შეფასების საფუძველზე გამოიკვეთა, რომ მოსწავლეებმა (ასაკის შესაბამისად) სიღრმისეულად გაიაზრეს, თუ რა მნიშვნელობა აქვს ბავშვთა უფლებებს შორის განათლების უფლებას და გამოხატეს თავიანთი მოსაზრება  განათლების მიღებასთან დაკავშირებით; საკუთარი პოზიციის განმტკიცებას შეეცადნენ სხვადასხვა არგუმენტის და მაგალითის მოყვანით; გაეცნენ ცნობილი ადამიანების აზრებს და შეეცადნენ ამგვარი ციტატების გამოყენებას თავიანთ მსჯელობაში.

მოსწავლეებს განუვითარდათ ფუნქციურ-კომპონენტური უნარები: შემოქმედებითობა, კრიტიკული აზროვნება, კომუნიკაცია, მოქალაქეობა.

პ.ს. შემდეგ სტატიაში შემოგთავაზებთ ეროვნულ კონფერენციაზე წარდგენილ მხიარულ კომპლექსურ დავალებას ,,მე და საზოგადოების’’ საგნობრივი მიმართულებიდან.

მრავალი წლის წინ გერმანიაში, ქალაქ მიუნხენში ჩემს მეგობართან ერთად ვიმოგზაურე. მთელი ქალაქი და მთელი რეგიონი მოვიარეთ. საქმიანი შეხვედრების მიღმა ვცდილობდით, ევროპის უძველესი რეგიონის ღირსშესანიშნაობები მოგვენახულებინა. ჩემი მეგობარი დემოკრატიის ისტორიით ნაკლებად დაინტერესებული ადამიანი გახლავთ. ამიტომ შავი დღე მაყარა, როდესაც ბავარიის დედაქალაქის ერთ-ერთ ვიწრო ქუჩაზე კურტ აისნერის, ცნობილი რევოლუციონერის დახვრეტის ადგილზე მივიყვანე. მას შემდეგ ბევრი დრო გავიდა, მაგრამ მაინც ხშირად იხსენებს, რომ მომქანცველი დღის ბოლოს რამდენიმე საათი ვატარე, რათა ტროტუარზე დაგებული ფილა მენახა.

მწარე გამოცდილების შემდეგ ვცდილობ, რომ სხვებისთვის ნაკლებად მნიშვნელოვანი და ჩემთვის ამაღელვებელი ადგილები მარტომ მოვინახულო. შესაბამისად, უცხო ქალაქებში ეულად მიწევს ხეტიალი, რათა საკუთარი იდეებისთვის თავგანწირულ და სამართლიანობისთვის მებრძოლი ადამიანების მემორიალებს მივაკვლიო. ცოტა ხნის წინ გამიმართლა და თურქეთში სამუშაო ვიზიტის დროს ჩვენმა მასპინძლებმა კონფერენციის ყველა მონაწილე წაგვიყვანეს ჩემთვის სრულიად უცნობი ადამიანის მუზეუმის მოსანახულებლად.

სტამბოლის შუაგულში, ოსმანბეის რაიონის ერთ-ერთ ცენტრალურ აღმართზე ნებისმიერ დაკვირვებულ ტურისტს თვალს მოსჭრის ფილაქანზე ამოტვიფრული სომხური წარწერა. სრულიად გამორჩეული სომხური ასოების დანახვისთანავე მთელმა ჯგუფმა გაკვირვებით გადავხედეთ ერთმანეთს. ბევრი ვერ ვიჯერებდით, რომ ამდენი ომების, სიძულვილის, გრანდიოზული კატასტროფის შემდეგ მთავარი ქალაქის ერთ-ერთ მთავარ ქუჩაზე ასე ხელუხლებლად და თავისუფლად შეიძლებოდა სომხური დაფის განთავსება. სტამბოლური თავისუფლებითა და ტოლერანტობით აღფრთოვანება დიდ ხანს არ გაგრძელებულა, რადგან მალევე შეგვიყვანეს ფილაქნის მიღმა მდებარე შენობაში, სადაც ჰრანტ დინკის მუზეუმი ფუნქციონირებს. მუზეუმის დათვალიერების შემდეგ მივხვდით, თუ რის ფასად გამოჩნდა თურქულ პროსპექტზე სომხური ანბანი.

ჰრანტ დინკი თურქეთის ეროვნებით სომეხი მოქალაქე გახლდათ, რომელიც ობოლთა თავშესაფარში გაიზარდა. ღრმა ბავშვობიდან მოყოლებული მას სიღარიბესა და ჩაგვრაში უწევდა ცხოვრება. ის და მისნაირი ადამიანები იდევნებოდნენ თავიანთი მწირი ეკონომიკური შესაძლებლობისა და ნაციონალური იდენტობის გამო. ხელმოკლეობისა და გარიყულობის მიუხედავად, სომეხმა ახალგაზრდამ მაინც შეძლო უნივერსიტეტში ჩაბარება, სწავლობდა ფილოსოფიასა და ზოოლოგიას. თურქეთისათვის ჩვეულ მორიგ სამხედრო გადატრიალებამდე ხელმძღვანელობდა სომეხი ბავშვებისთვის გახსნილ საზაფხულო ბანაკს, ბანაკის კონფისკაციის შემდეგ წიგნების ვაჭრობითა და გამოცემით ირჩენდა თავს. დინკი ყოველთვის აქტიური იყო საზოგადოებრივ ასპარეზზეც, მონაწილეობდა სტუდენტთა გამოსვლებსა თუ მუშათა დემონსტრაციებში, მაგრამ პოლიტიკა მისი საქმიანობის მთავარი სფერო დიდ ხანს არ ყოფილა. ყველაფერი 1990-იან წლებში შეიცვალა, როდესაც თურქეთის ხელისუფლებასა და ქურთისტანის მუშათა პარტიას შორის ურთიერთობები უკიდურესად დაიძაბა. დაძაბულობის ეპოქაში ქვეყნის ელიტები ყველაფერს აკეთებდნენ იმისთვის, რომ ნებისმიერი ნაციონალური უმცირესობა ტერორისტთა თანამზრახველებად წარმოეჩინათ. თურქეთში მცხოვრებმა სომხებმა კი გადაწყვიტეს, რომ თავიანთი საზოგადოებრივ-პოლიტიკური პოზიციების წარმოსაჩენად უფრო აქტიურად, ღიად და მკაფიოდ ესაუბრათ არა მხოლოდ ერთმანეთთან, არამედ თურქეთის მთელ მოსახლეობასთან.

სომხურ თემსა და დანარჩენ თურქულ საზოგადოებას შორის კომუნიკაციის დასამყარებლად 1996 წელს გაზეთი „აგოსი“ დაფუძნდა, რომლის რედაქტორ-გამომცემელიც ჰრანტ დინკი გახლდათ. გაზეთი ორ ენაზე გამოდიოდა, მის ფურცლებზე სომხური თემის წარმომადგენელთა მოსაზრებების, დამოკიდებულებების წაკითხვა შესაძლებელი იყო სომხურადაც და თურქულადაც.

ჰრანტ დინკის გაზეთმა მრავალი მიმართულებით დაიწყო მუშაობა. დინკის თანამშრომლები მწვავედ აკრიტიკებდნენ თურქეთში მომუშავე სომხურ ორგანიზაციებს კარჩაკეტილობისა და იზოლაციონიზმისათვის, პარალელურად კი თავდაუზოგავად ამხელდნენ თურქეთის ხელისუფლებას სომხური თემის ჩაგვრისა და გარიყვის, სომხური კულტურული მემკვიდრეობის კვალის წაშლისა და განადგურების გამო. რაც მთავარია, ჰრანტ დინკი საკუთარ თავს მხოლოდ უმცირესობის წარმომადგენლად არ მიიჩნევდა, მას და „აგოსის“ ჟურნალისტებს აწუხებდათ ყველაფერი ის, რასაც უმრავლესობა აღიარებდა პრობლემად. შესაბამისად, სომხურ-თურქული გამოცემის გვერდებზე ხშირად იბეჭდებოდა სტატიები სიღარიბის, სოციალური უსამართლობის, სხვა ნაციონალური ჯგუფების უფლებების, დემოკრატიული ინსტიტუტების შესახებ. მაშასადამე, გაზეთის გადაშლისას რიგით მკითხველს მხოლოდ სომეხთა სირთულეებზე არ მოუწევდა ტექსტების წაკითხვა. ის საკუთარი განსაცდელის თაობაზეც ამოიკითხავდა საგულისხმო აზრებს.

ცხადია, სომეხი თანამოქალაქის შრომამ მთელი საზოგადოების ყურადღება მიიპყრო. სომხურ-თურქული ურთიერთობების უმძიმესი გამოცდილების გათვალისწინებით, ბევრი განცვიფრებული იყო ჰრანტ დინკის სიმამაცით. მათ არ სჯეროდათ, რომ მოქალაქეობის მიუხედავად სომეხს მაინც სხვების თანასწორად შეეძლო საზოგადოებრივ ცხოვრებაში მონაწილეობა. არმენოფობიურ წრეებს აღიზიანებდათ „აგოსის“ რედაქტორის გონივრული და ზომიერი სტრატეგია, რომელიც ხმაურის, ქუჩის მღელვარებებისა და პარტიული საქმიანობის ნაცვლად ყოველკვირეულ გაზეთში სხვადასხვა თემების ინტენსიურ, არგუმენტებით გამყარებულ გაშუქებას ეფუძნებოდა. ობოლთა თავშესაფრის აღზრდილი მალევე იქცა ულტრანაციონალისტური და ექსტრემისტული ძალების სამიზნედ. მათ მხარი აუბეს ოფიციალურ სტრუქტურებში დასაქმებულმა, რადიკალურად განწყობილმა სამართალდამცველებმაც. შედეგად, რედაქტორის წინააღმდეგ რამდენჯერმე აღძრეს სისხლის სამართლის საქმე, რომელიც სომეხ მოქალაქეს თურქი ხალხის შეურაცხყოფასა და დამცირებაში სდებდა ბრალს. მთელი თავისი ჟურნალისტური კარიერის განმავლობაში დინკი გაწამებული იყო პირობითი სასჯელებით, მუდამ განაჩენთა გასაჩივრებით იყო დაკავებული, თვეობით ელოდებოდა ევროპული მართლმსაჯულების ვერდიქტს. დაპატიმრების განუწყვეტელი მუქარის მიუხედავად, „აგოსის“ თანამშრომლები უკომპრომისოდ აგრძელებდნენ თავიანთი ღირებულებების ერთგულებას.

სომხურ-თურქული გაზეთის მოწინააღმდეგეთა მოთმინების ფიალა მაშინ აივსო, როდესაც „აგოსის“ ფურცლებზე გამოქვეყნდა სტატია საბიჰა გოგჩენის შესახებ. საბიჰა გოგჩენი თურქეთის რესპუბლიკის დამაარსებლის – მუსტაფა ქემალ ათათურქის ნაშვილები გოგონა გახლდათ, რომელიც მოგვიანებით მსოფლიოს ერთ-ერთ პირველ მფრინავ ქალად და სამხედრო პილოტად ჩამოყალიბდა. საბიჰა უმნიშვნელოვანესი სიმბოლოა თურქი ხალხისა და გენერალური შტაბისათვის. ჰრანტ დინკის გაზეთმა კი გაასაჯაროვა ინტერვიუ, სადაც საბიჰას ნათესავი მის სომხურ წარმომავლობაზე მიანიშნებდა. თურქეთის ნაციონალური გმირის ეროვნებით სომხად გამოცხადება, სასიკვდილო განაჩენზე ხელმოწერის ტოლფასი მოვლენა გახლდათ. „საბიჰას საიდუმლოს“ გამჟღავნების შემდეგ „აგოსის“ რედაქციასთან მასობრივი დემონსტრაციების ორგანიზება დაიწყო. ჰრანტ დინკი ყოველკვირა იღებდა მუქარის წერილებს. საბოლოოდ, ჟურნალისტი 17 წლის არასრულწლოვანმა ექსტრემისტმა ქუჩაში დახვრიტა, გასროლის შემდეგ ის ყვიროდა: “მე ურჯულო მოვკალი!”. მკვლელი საზოგადოების ნაწილმა მალევე შერაცხა გმირად.

დინკს შეეძლო თურქეთიდან გაქცეულიყო, ბინა დაედო ევროპაში და უზრუნველად ეცხოვრა დასავლელ ინტელექტუალთა გარემოცვაში. რედაქტორს სხვა არჩევანიც ჰქონდა, თავდადებულ მოღვაწეს სიხარულით მიიღებდნენ ერევანშიც და გმირის სტატუსით გაატარებინებდნენ მთელს დარჩენილ სიცოცხლეს, მაგრამ ის სტამბოლში დარჩა, რადგან სჯეროდა, რომ თურქეთის რესპუბლიკის შვილები მხოლოდ ეროვნებით თურქები არ არიან. დინკს სწამდა, რომ მიუხედავად ყველაფრისა, თურქეთსაც შეეძლო მრავალი სომხისთვის სრულყოფილი სამშობლოს როლის შესრულება. ის მოკლეს, მაგრამ მრავალეროვანი თურქეთის იდეა და გაზეთი „აგოსი“ ცოცხალია.

ჰიდროდინამიკაში ტურბულენტობა ან ტურბულენტური დინება არის სითხის ან აირის მოძრაობის რეჟიმი, რომელიც ხასიათდება დინების  ქაოსური ცვლილებით, რაც გულისხმობს დინების მახასიათებელი წნევისა და სიჩქარის სწრაფ და შემთხვევით ცვლილებას სივრცესა და დროში.

მასწავლებელი მოსწავლეებში კონკრეტული საგნისადმი ინტერესის გაღვივების მიზნით უნდა ცდილობდეს ბუნებაში მიმდინარე და  ცხოვრებისეული მაგალითების მოყვანას, შესაბამისი მოვლენების განხილვას და შესაძლებლობის ფარგლებში შესწავლას. რამდენიმე თვის წინ ვიმგზავრე თვითმფრინავით, მოვყევით ტურბულენტურ ზონაში.  არაკომფორტულია ასეთ დროს თვითმფრინავში ყოფნა და ერთგვარ შიშსაც იწვევს. გადავწყვიტე, ამ საკითხზე დამეწერა სტატია. ვფიქრობ, მოზარდებს და არამარტო მათ, დააინტერესებთ ინფორმაცია ტურბულენტობის შესახებ, ასევე, თუ რა საფრთხეებს შეიძლება შეიცავდეს მსგავსი შემთხვევები.

როდესაც თვითმფრინავით ვაპირებთ მოგზაურობას,  ოდნავ ვნერვიულობთ. თვითმფრინავები ხანდახან განიცდიან ტურბულენტობას,  მოულოდნელად იწყებენ რყევას. ეს მოძრაობები შეიძლება გამოწვეული იყოს ფრენის სიჩქარის, ჰაერის ნაკადის მიმართულების და ამინდის სხვადასხვა  პირობების ცვლილებით; თუმცა ბევრმა არ იცის, რა არის ტურბულენტობა.

სიტყვა ტურბულენტობა ყველა ჩვენგანისთვის თვითმფრინავით მგზავრობასთან ასოცირდება, მაგრამ ტურბულენტობა  უფრო ფართო ცნებაა, არის არა მარტო ჰაერში, ასევე წყალში და ხალხის მასებშიც კი.  საკმაოდ რთულია ტურბულენტობის და მასთან დაკავშირებული პრობლემების მეცნიერულ დონეზე შესწავლა.

მარტივი გაგებით, ტურბულენტობა შეიძლება შეფასდეს, როგორც ჰაერის და სითხის ნაკადის მდგომარეობა და მოძრაობა. ატმოსფეროში მიმდინარე შესაბამისი პროცესების გამო ხშირად არასასიამოვნოა თვითმფრინავით ფრენა. ტურბულენტობის მოვლენა კი აუცილებელია დედამიწაზე სიცოცხლის არსებობისთვის.

სიტყვა turbulence მომდინარეობს ლათინური turbulentĭa-დან, რომელიც აღნიშნავს ტურბულენტურ მდგომარეობას (არეულობა ან აგზნება). შეიძლება ითქვას, რომ თვითმფრინავი განიცდის ტურბულენტობას, როდესაც ის აჩქარებულად მოძრაობს ჰაერის ნაკადის სიჩქარისა და მიმართულების ცვლილების გამო. ტურბულენტობას ქმნის ამინდი. ყველაზე გავრცელებული მიზეზებია ღრუბლების წარმოქმნა (უფრო ზუსტად: ღრუბლები, რომლებიც გადაადგილდება ვერტიკალურად), ქარიშხალი  და ჰაერის ჭავლური ნაკადები.

ტურბულენტობას აქვს მკვეთრი გამოხატულება ნაწილობრივ მოღრუბლული და მზიანი დღის პირობებში, რაც მაქსიმუმს აღწევს შუადღისას.  როდესაც მზის გამოსხივება ათბობს ზედაპირს, მის ზემოთ ჰაერი ხდება უფრო თბილი და ელასტიკური, ხოლო ცივი, მკვრივი ჰაერი ჩამოდის დაბალ ფენებში. შედეგად ჰაერის ვერტიკალური მოძრაობა, ზედაპირული დაბრკოლებების გარშემო ნაკადის დარღვევასთან ერთად, დაბალი ფენის ქარებს უკიდურესად არარეგულარულს ხდის. ღამით   მიწასთან ახლოს ჰაერი ცივდება, ჰაერის სიმკვრივე მატულობს, ვიდრე შედარებით ზედა ფენებში, იქმნება  ტემპერატურის არასტაბილურობა, რაც წარმოქმნის ქარს. დაბალ ფენებში ჰაერის ტემპერატურა დღე-ღამეში გაცილებით ნაკლებად იცვლება და ტურბულენტობა თითქმის მუდმივი რჩება.

შესაძლებელია ტურბულენტობა წარმოიქმნას იმ შემთხვევაშიც, თუ დიდი მოცულობის ჰაერი შეეჯახება თვითმფრინავის ფრთებს. ყველა შემთხვევაში, პილოტები იტარებენ ტესტებს და წვრთნებს, რათა გააკონტროლონ ნებისმიერი სიტუაცია, რომელიც შეიძლება წარმოიქმნას ფრენის დროს.

ტურბულენტობა, როგორც წესი, ხდება დაბალ სიმაღლეებზე ტიპური ხანმოკლე ფრენების დროს, მაგრამ არც  შორ მანძილზე ფრენაა გამონაკლისი. ღამის ფრენებზე ან დილით ადრე ფრენებზე ტურბულენტობა იშვიათად ხდება, რადგან ჰაერის ნაკადი ამ დროს უფრო ერთგვაროვანია.

შეიძლება გამოიკვეთოს ტურბულენტობის რამდენიმე ტიპი :

მცირე ტურბულენტობა არის  თვითმფრინავის მცირე, თითქმის არაპროგნოზირებადი მოძრაობა, ამ დროს შეიძლება  არანაირი დისკომფორტი არ შევიგრძნოთ. ზომიერი ტურბულენტობის დროს  შეიძლება  თვითმფრინავში დავეცეთ. ძლიერი ტურბულენტობისას თვითმფრინავი ისეთ მოძრაობას იწყებს, რომ ღვედით დამაგრებულებს ჰგონიათ,  სავარძლიდან „აფრინდებიან“.

არსებობს ტურბულენტობის რამდენიმე მიზეზი –

მექანიკური ტურბულენტობა – ჰაერსა და მიწას შორის ხახუნი, განსაკუთრებით არარეგულარული რელიეფი და ადამიანის მიერ შექმნილი ხელოვნური დაბრკოლებები, იწვევს  ტურბულენტობას ქვედა დონეზე. ამ სიტუაციის ინტენსივობა დამოკიდებულია  ქარის სიძლიერეზე, ზედაპირის ბუნებასა და ჰაერის სტაბილურობაზე. რაც უფრო ძლიერია ქარის სიჩქარე,  უხეშია რელიეფი და  არასტაბილურია ჰაერი, მით მეტი იქნება ტურბულენტობა. თუ ჰაერი თბება ქვემოდან, ვერტიკალური მოძრაობა იქნება უფრო ენერგიული და სწრაფი.

სიჩქარის უეცარი მატება, რომელიც გრძელდება რამდენიმე წუთს, იწვევს ჭექა-ქუხილს, რაც აძლიერებს ტურბულენტობის წარმოქმნას.

თერმული (კონვექციური) ტურბულენტობა– აღინიშნება ზაფხულის თბილ დღეებში, როცა მზე დედამიწის ზედაპირს არათანაბრად ათბობს. ზოგიერთი ზედაპირი, როგორიცაა უნაყოფო მიწა, კლდოვანი და ქვიშიანი ადგილები, თბება უფრო სწრაფად, ვიდრე ბალახით დაფარული მინდვრები და ბევრად უფრო სწრაფად, ვიდრე წყალი.  ძლიერდება კონვექცია – თბილი ჰაერი ინტენსიურად ადის ზედა ფენებში და უფრო გრილი ჰაერი ეშვება დაბლა, რაც ქმნის არაკომფორტულ პირობებს  თვითმფრინავისთვის. ტურბულენტობის ინტენსივობა იზრდება კონვექციური აღმავალი ნაკადის ინტენსივობის მატებასთან ერთად.

კონვექციური დინებები ხშირად იწვევს  ჭექა-ქუხილს, რომელთანაც დაკავშირებულია ძლიერი ტურბულენტობა. ტურბულენტობა ასევე მოსალოდნელია,თუ ცივი ჰაერის მასები მოძრაობენ  თბილ ზედაპირებზე. ქვემოდან სითბო ქმნის არასტაბილურ პირობებს, მძვინვარე ქარებს და აძლიერებს ტურბულენტობას.

თერმული ტურბულენტობა მკვეთრად მოქმედებს თვითმფრინავის ფრენის მარშრუტზე, თერმულმა ფაქტორებმა შეიძლება ააცდინოს თვითმფრინავი  დაგეგმილი საფრენი ბილიკიდან.

 ფრონტალური ტურბულენტობა  ყველაზე მეტად შეინიშნება, როდესაც თბილი ჰაერი ტენიანი და არასტაბილურია და ძალიან ძლიერდება ჭექა-ქუხილის  შემთხვევაში.

როდესაც გამოხატულია ქარის სიჩქარისა და მიმართულების ცვლილება, მოსალოდნელია საკმაოდ ძლიერი ტურბულენტობა. ტურბულენტობა, როგორც წესი, გვხვდება  ნებისმიერ სიმაღლეზე.

    ტურბულენტობა, რომელიც დაკავშირებულია ჭექა-ქუხილთან, შეიძლება იყოს უკიდურესად სახიფათო, რომელსაც შეუძლია გამოიწვიოს თვითმფრინავის გადაჭარბებული დატვირთვა ან კონტროლის დაკარგვა.

ჭექა-ქუხილთან ერთად შესაძლოა განვითარდეს ძლიერი ტურბულენტობა. მიკროაფეთქებები შეიძლება იყოს განსაკუთრებით საშიში მათთან დაკავშირებული ძლიერი ქარის წარმოქმნის გამო.

ტურბულენტობა შესაძლებელია გამოიწვიოს  კონვექციურმა დინებამ. ასეთი შემთხვევა შესაძლებელია თბილ ამინდში დაბალ სიმაღლეზე ფრენისას. ამ სიტუაციის თავიდან აცილება შესაძლებელია მაღალ სიმაღლეებზე ფრენით, სადაც პილოტი უცვლელად იპოვის გლუვ ჰაერს ღრუბლის დონის ზემოთ.

გორაკთან ან მთასთან მიახლოებისას პილოტმა წინასწარ უნდა გამოთვალოს საკმარისი სიმაღლე. საჭიროების შემთხვევაში უნდა აიღოს გეზი ბორცვებსა და მთებს შორის, სადაც კანიონი ან ვიწრო ხეობაა.

მიწის სხვადასხვა ზედაპირი შთანთქავს, ირეკლავს და ასხივებს სხვადასხვა რაოდენობით სითბოს. თბილი ჰაერი ამოდის და ერევა რელიეფზე მოძრავ სხვა ჰაერს. ეს შერევა განსხვავებულ გავლენას ახდენს ზედაპირულ ქარებზე და ხშირად ხდის მათ მკვეთრს და არასტაბილურს.

თვითმფრინავის უსაფრთხოების თვალსაზრისით ტურბულენტობა არ არის დიდი პრობლემა, მაგრამ  მგზავრებისთვის ნორმალურია შიშის გრძნობა და თავბრუსხვევაც კი. არ უნდა გვეშინოდეს ტურბულენტობის,  თვითმფრინავების კონსტრუქციას შეუძლია გაუძლოს ყველაზე ძლიერ ტურბულენტობასაც კი. ასევე, პილოტებს ფრენის სიჩქარის შენელების და სიმაღლის შეცვლით შეუძლიათ გაუმკლავდნენ ამ პრობლემას.

ტურბულენტობის და მისი ინტენსივობის აღმოსაჩენად, ზოგიერთ სალონში დამონტაჟებულია პროგნოზის სენსორები. თვითმფრინავის შიგნით ადგილები მეტ-ნაკლებად ტურბულენტურია. Მაგალითად, სიმძიმის ცენტრში მდებარე სავარძლები და თვითმფრინავის ფრთები ნაკლებად გრძნობენ ამ ცვლილებებს, ხოლო თვითმფრინავის კუდში მდებარე სავარძლებზე ყველაზე მეტად შეიგრძნობა იგი. ისიც უნდა გავითვალისწინოთ, რომ რაც უფრო დიდია თვითმფრინავი და სივრცე, მით ნაკლებად ვამჩნევთ ტურბულენტობას.

რამდენიმე რჩევა ტურბულენტობასთან გამკლავებისთვის

თუ იმ ადამიანთა რიცხვს მიეკუთვნებით, ვისაც თვითმფრინავით მგზავრობის ან მით უმეტეს, ტურბულენტობის ეშინია, ეცადეთ, არ ინერვიულოთ, თუ შესაძლებელია, აირჩიეთ სასურველი ადგილი, აჯობებს ფანჯარასთან და მოკალათდით.

რეკომენდებულია, თვითმფრინავში ასვლამდე იცოდეთ, რა არის ტურბულენტობა. თქვენ დარწმუნდებით,  რომ ის არ არის ისეთი საშიში, როგორც ერთი შეხედვით ჩანს.

გაიკეთეთ უსაფრთხოების ღვედი და შეინახეთ თქვენი პირადი ნივთები, რათა ისინი არ “გაფრინდნენ”, თუ თვითმფრინავი  მოულოდნელად შეიცვლის განსაზღვრულ მიმართულებას.

მოგზაურობის განმავლობაში არ შეზღუდოთ სითხის მიღება და შეეცადეთ, გადაიტანოთ ყურადღება გარკვეული აქტივობებზე (შეგიძლიათ წაიკითხოთ, უყუროთ ფილმებს და მოუსმინოთ მუსიკას).

ტურბულენტობა დედამიწის ზედაპირის სიახლოვეს აერთიანებს სითბოს, ტენიანობას, ნახშირორჟანგს, დამაბინძურებლებს  და ამით  ინარჩუნებს ჩვენს ბიოსფეროს სიცოცხლისთვის საჭირო მდგომარეობაში. ტურბულენტობის გარეშე, მიწასთან ახლოს ჰაერი ბევრად უფრო ცხელი იქნებოდა, რასაც ადამიანი საკუთარ სხეულზეც კი შეიგრძნობდა.

დედამიწის მოსახლეობის დიდი ნაწილი ცხოვრობს დიდ ქალაქებში,  რაც ქმნის ტურბულენტობის რთულ ფორმებს. მჭიდროდ დასახლებული რეგიონები შემცირებული მცენარეული საფარით შთანთქავს მზის სითბოს და იწვევს ჰაერის ფენების გადახურებას. ამ პროცესს შეუძლია შექმნას რთული მიკროკლიმატი ჰაერის ხარისხის მნიშვნელოვანი პრობლემებით. ტურბულენტობის ნაკადის დონის შემცირება იწვევს სმოგს, რაც უარყოფითად მოქმედებს ჩვენს გარემოზე.

ყოველწლიურად გამომუშავებული ელექტროენერგიის დაახლოებით 10% ამჟამად იხარჯება ტურბულენტობის შედეგების დაძლევის პროცესებზე. ტურბულენტობის უკეთ გაგებამ და გააზრებამ შეიძლება შეამციროს საწვავის და ზოგადად, ენერგიის მოხმარება და შექმნას უკეთესი  პირობები გარემოს დაცვისთვის.

ლეონარდო და ვინჩის თეორია ტურბულენტობასთან დაკავშირებით და  ტურბულენტობა, როგორც მხატვრების შთაგონების წყარო-ჰუმანიტარულ დისციპლინებში ტურბულენტობის ცნება ფართოდ გამოიყენება მხატვრულ წარმოდგენებში და ლიტერატურულ გამონათქვამებში, ფილოსოფიურ თეორიებში, ეკონომიკურ მოდელებში და პოლიტიკური რევოლუციების აღწერებშიც კი. ზუსტი მეცნიერების წარმომადგენლებისგან განსხვავებით, ჰუმანიტარული მიმართულების სპეციალისტები ტურბულენტობის ცნებას იყენებენ თითქმის ნეგატიური გაგებით, როგორ არეულობის, შეფერხების და აჟიოტაჟის გამოხატულება. ხშირია ტურბულენტობის თემით დაინტერესება მხატვრობაში, განსაკუთრებით ამ თემაზე ნახატები ხშირად გვხვდება იმპრესიონისტების შემოქმედებაში.

კაცობრიობის დღევანდელი პრობლემები – ტექნოლოგიური, კულტურული,სოციალური თუ პოლიტიკური, პირდაპირ თუ ირიბად, უკავშირდება ტურბულენტობის მოვლენას. ომების დროსაც, აფეთქებების, ქიმიური იარაღის გამოყენება ასევე უარყოფითად აისახება ატმოსფერულ ტურბულენტობასა და ადამიანთა შორის ურთიერთობებზე.

ლეონარდო და ვინჩის შემოქმედება და ნაშრომები ადასტურებენ, რომ ტურბულენტობის კვლევებს დიდი ისტორია აქვს. ამ ისტორიის ცოდნა ფუნდამენტურია იმის გასაგებად, თუ როგორი იყო ტურბულენტობის კონცეფცია წარსულში, რომლის გააზრებით გვესმის იგი ახლა და როგორ მოვიაზრებთ მას მომავალში.

ლეონარდო და ვინჩიმ  დეტალურად შეისწავლა ჰიდრავლიკა. მას ეკუთვნის უამრავი დაკვირვება წყლის მოძრაობაზე და დატოვა რთული მოძრაობების დახვეწილი ანალიზი წრფივი და წრიული კომპონენტების თვალსაზრისით.

ლეონარდო და ვინჩიმ  დაბრკოლების ირგვლივ წყლის მორევის ტრიალი დაახასიათა, როგორც აჟიოტაჟი და არეულობა-როგორც ,,turbolenza”.

და ვინჩის ხელოვნება და მეცნიერება არ წარმოქმნილა ვაკუუმში, მისი ზოგიერთი ნაშრომი ჰაერისა და წყლის ნაკადის შესახებ, ასევე გამოგონებები, რომლებიც ახასიათებენ ფრინველთა ფრენას, უშუალოდ უკავშირდება ტურბულენტობის აბსტრაქტულ გაგებას. ტურბულენტობა და ვინჩისთვის არა მხოლოდ აბსტრაქტული კვლევის საგანი, არამედ ცხოვრებისეული გამოცდილებაც იყო.

ვინსენტ ვან გოგი ცნობილია თავისი ქაოსური ნახატებით. მისი ნამუშევრების მათემატიკური ანალიზი ცხადყოფს, რომ ბევრ ნახატში ქარიშხლიანი სიუჟეტები ძალიან ჰგავს ნამდვილ ტურბულენტობას. გვხვდება  ნახატები, რომლებიც უკავშირდება ტურბულენტობას როგორც წყალში, ასევე ჰაერში.

მკვლევრების მიერ ვინსენტ ვან გოგის ,,ვარსკვლავური ღამის“ ანალიზი აჩვენებს, რომ მის მბრუნავ სტრუქტურებს აქვთ ტურბულენტური თვისებები, რომლებიც ემთხვევა მოლეკულურ ღრუბლებს, რომლებიც შობენ ვარსკვლავებს.

  ხელოვნება შთააგონებს მეცნიერებას და მეცნიერება შთააგონებს ხელოვნებას, ამიტომ გასაკვირი არ არის, რომ მხატვრები აკვირდებიან ბუნების სირთულეებს და ცდილობდნენ დააფიქსირონ   საკუთარ ნამუშევრებში.

ტურბულენტობა მასწავლებელმა შეიძლება დაუკავშიროს ფიზიკაში სითბური მოვლენების თემატიკას, კონკრეტულად, სითბოგადაცემის სახეებს, თბოგამტარობას, კონვექციასა და გამოსხივებას; წნევას, მოძრაობას და სხვ. ასევე, ტურბულენტობაზე ინტეგრირებული გაკვეთილების და პროექტების დაგეგმვა შესაძლებელია ლიტერატურის, გეოგრაფიის, ისტორიის, ხელოვნების, მუსიკის,  სამოქალაქო განათლების, ქიმიის საკითხებთან მიმართებაში.

გამოყენებული ლიტერატურა:

https://theconversation.com/turbulence-isnt-just-a-science-problem-97171

https://www.meteorologiaenred.com/ka/que-son-las-turbulencias.html

https://aip.scitation.org/doi/full/10.1063/5.0070984

https://physics.aps.org/articles/v12/45 

https://www.weather.gov/source/zhu/ZHU_Training_Page/turbulence_stuff/turbulence/turbulence.htm

https://www.britannica.com/science/atmospheric-turbulence

https://www.britannica.com/science/clear-air-turbulence

დღეს რომ უხეშობა ჩვენი საზოგადოებისთვის ჩვეულებრივ მოვლენად იქცა, არავისთვისაა შეუმჩნეველი. ამის დასაფიქსირებლად ნამდვილად არ არის საჭირო მეცნიერული კვლევის ჩატარება.  საკმარისია მხოლოდ ქუჩაში გავიდეთ  და დავუკვირდეთ,  როგორ ურთიერთობენ და ელაპარაკებიან ერთმანეთს ადამიანები, განურჩევლად ასაკისა და სქესისა.  თუმცა, განსაკუთრებით მტკივნეული და საყურადღებოა, როცა ბავშვებსა და მოზარდებში ვაწყდებით უხეშობას.

უხეშობა ბავშვებში შეიძლება საკმაოდ ადრეულ ასაკში დავაფიქსიროთ. გარდატეხის ასაკში უხეშობისაგან კი პრაქტიკულად არცერთი მოზარდი არ არის დაზღვეული. ხშირად ისეთი ბავშვებიც კი, რომლებიც ადრეულ ასაკში, უმცროს სასკოლო პერიოდში, არანაირ პრობლემას არ უქმნიდნენ აღმზრდელებს, გარდატეხის ასაკში საოცრად უხეშები ხდებიან. ბევრი მშობელი იბნევა და საგონებელში  ვარდება, როცა მისი, ერთ დროს მოალერსე, მეგობრული, კეთილშობილი, წყნარი ბავშვი ყველაზე უმნიშვნელო  და უვნებელი შენიშვნების და შეკითხვების პასუხად იწყებს უხეშობას. მთავარი გრძნობა, რომელიც უხეშ ადამიანს ეუფლება, არის ბრაზი, რომელიც გამანადგურებელია ფსიქიკისთვის. თუ ის დომინანტური გახდება, ფსიქიკური დაავადებაც კი შეიძლება განვითარდეს. გარდა ამისა, როცა ადამიანს სიბრაზე და გაღიზიანება  იპყრობს, ის კომფორტულად და მყუდროდ ვერ გრძნობს თავს – ვერ პოულობს ადგილს, დადის წინ და უკან, შეიძლება რაიმე ნივთი, რაც ხელში მოხვდება, მოისროლოს, გაიჯახუნოს კარი. შემდეგ, როცა უარყოფითი ემოციების სიმძაფრე ჩაცხრება, ის განიცდის დაღლილობას, აპათიას, სინდისის ქენჯნას, სინანულს. ამასთან ცდილობს, იპოვოს საკუთარი თავშეუკავებლობის გამართლება. ბუნებრივია, მსგავს სიტუაციებში ბავშვებს უფრო უჭირთ, რადგან მათი ფსიქიკა ნაკლებად მდგრადია, თავდაცვის მექანიზმები კი ჯერ კიდევ  სუსტი.

ბავშვებში უხეშობის დასაძლევად და მოქმედების ეფექტიანი სტრატეგიის შესამუშავებლად აუცილებელია, უპირველეს ყოვლისა, უხეშობის გამომწვევ მიზეზებში გავერკვეთ.  გასათვალისწინებელია  ისიც, რომ ყოველ კონკრეტულ შემთხვევაში, აღნიშნული ქცევის გამომწვევი მიზეზი შეიძლება სრულიად განსხვავებული იყოს.

ბავშვის უხეშობის ყველაზე გავრცელებული მიზეზები:  

• ასაკობრივი თავისებურებები – ყველას სმენია გამოთქმა „რთული“ ასაკი. და ეს არ ეხება მხოლოდ გარდატეხის, მოზარდობის ასაკს. თუმცა, სწორედ ამ ასაკის მოზარდებში ვლინდება უხეშობა ყველაზე  ნათლად. მათთვის უხეშობა, როგორც წესი, არის პროტესტი მშობლების მხრიდან კონტროლის და მეურვეობის წინააღმდეგ, რადგან ის თავს უკვე დიდად, ზრდასრულად გრძნობს;
• მშობლების მხრიდან ყურადღების ნაკლებობა – შესაძლოა, სრულიად ობიექტური მიზეზების გამო – დიდი დატვირთვა სამსახურში, მოუცლელობა, ოჯახში სხვა ბავშვების და ხანდაზმული ნათესავების ყოფნა, რომლებიც ასევე საჭიროებენ მოვლას და ყურადღებას – მშობელმა საკუთარ შვილს ვერ დაუთმოს დრო და არ გამოიჩინოს მის მიმართ სათანადო ყურადღება. მაგრამ ბავშვისთვის ძნელია ოჯახში არსებული მდგომარეობის ანალიზი და მიღება. ის ცდილობს, მიიპყროს ყურადღება და უხეშობა ხდება ამ მიზნის მიღწევის ინსტრუმენტი. თუ ბავშვისთვის არავის სცალია, არავინ აქცევს ყურადღებას, თავისი უხეშობით მან შეიძლება ძალიან სწრაფად მიიპყროს ყველას ყურადღება. ასეთ შემთხვევაში, ის მომავალშიც განახორციელებს მსგავს ქცევას. ბევრი ბავშვისთვის ეს უმოკლესი გზაა ყურადღების ცენტრში მოსახვედრად. გავითვალისწინოთ, რომ „ნეგატიური, უარყოფითი“ ყურადღება ასევე ყურადღებაა. „თუ გეჩხუბებიან, გლანძღავენ, ეს ნამდვილად არ არის კარგი, მაგრამ, თუ საერთოდ ვერ გამჩნევენ, ეს უკვე პრობლემაა!“ – ასე ფიქრობს ბავშვი და თუ გავითვალისწინებთ, რომ უყურადღებობა და გულგრილობა ზრდასრული ადამიანისთვისაც არ არის ადვილი ასატანი, არ უნდა გაგვიკვირდეს, რომ ჩვენი  ყურადღების მისაპყრობად ბავშვმა უხეშობაზეც არ თქვას უარი;
• ქცევის ოჯახური მოდელი -ცნობილია, რომ მხოლოდ მშობლების პირადი მაგალითი შეიძლება იყოს აღზრდის ყველაზე უფრო ეფექტიანი მეთოდი. და, თუ ოჯახში მშობლებს შორის უხეშობა ნორმას წარმოადგენს, ან გარშემომყოფებთან უხეშობა მიღებულია, არ უნდა გაგვიკვირდეს, რომ დროთა განმავლობაში ბავშვი აითვისებს და გაიმეორებს ქცევის ამ მოდელს;
• უხეშობა, როგორც საპასუხო რეაქცია – თუ ბავშვი მუდმივად განიცდის ზეწოლას, მას უყვირიან, მის მიმართ აღზრდის რეპრესიულ მეთოდებს იყენებენ, გარკვეულ ეტაპზე ის „აფეთქდება“ – თავადაც დაიწყებს უხეშობას, ყვირილს; მოაწყობს ისტერიკას;
• უფროსების მანიპულირების მცდელობა – ცნობილია, რომ ბავშვები „კარგი“ მანიპულატორები არიან. და, თუ მშობლები იწყებენ მათი ახირებების დაკმაყოფილებას უხეშობის და ისტერიკის მოწყობის შემდეგ, რისკი იმისა, რომ ბავშვი სასურველის მიღწევას ისევ უხეშობით და ისტერიკის მოწყობით შეეცდება, საკმაოდ დიდია. იმ შემთხვევაში კი, თუ შევეცდებით ასე მიჩვეულ ბავშვს უარი ვუთხრათ მისი სურვილის დაუყოვნებლივ შესრულებაზე, შეიძლება მასში გამოვიწვიოთ აგრესია და უხეშობა. თუ სკოლამდელი და უმცროსი სასკოლო ასაკის ბავშვს უხეშობა ჩვევად ჩამოუყალიბდება, გარდამავალ ასაკში შეიძლება ურთიერთობის სერიოზულმა პრობლემებმა იჩინოს თავი.

რეკომენდაციები ბავშვებში უხეშობის დასაძლევად:

• დავადგინოთ მისაღები ქცევის მკაფიო საზღვრები, განვიხილოთ ის ბავშვთან და დავრწმუნდეთ, რომ მან სწორად გაიგო ჩვენი ნათქვამი. შეიძლება ზოგიერთმა მშობელმა სხვა გზას მიმართოს – სიმკაცრე, აკრძალვები, მკაცრი ტონით საუბარი. თითოეული ოჯახი ინდივიდუალურად უდგება აღნიშნულ პრობლემას. ამ შემთხვევაში გაცილებით უფრო მნიშვნელოვანია, ოჯახის ყველა წევრი იცავდეს შეთანხმებას და მიღებულ წესებს;
• ბევრი აღმზრდელი, როგორც მშობელი, ასევე პედაგოგი, ხშირ შემთხვევაში, იგნორირებას უკეთებს ბავშვის კარგ ქცევას, კარგ ქმედებებს. სამაგიეროდ, ყურადღების გარეშე არ ტოვებს აღსაზრდელის შეცდომებს და მიუღებელ ქცევებს. იმას, რომ პატარა ადამიანი ცდილობს რაიმეს კარგად გაკეთებას, ჩვენ ხშირად ნორმად მივიჩნევთ, ვთვლით, რომ ეს ასეც უნდა იყოს. მაგრამ საკმარისია მან რაიმე მიუღებელი, არასასიამოვნო ქცევა განახორციელოს, რომ ჩვენ ყველა საქმეს გვერდზე გადავდებთ პრობლემაში გასარკვევად. ბევრი მშობელი თვლის, რომ თავი უნდა შევიკავოთ შექებისგან, რაც არ უნდა გააკეთოს ბავშვმა, რადგან მათი აზრით ეს უარყოფითად იმოქმედებს მასზე. მაგრამ, თუ ხშირად შევაქებთ ბავშვს, დადებით კომენტარებს გავუკეთებთ მის ქცევას, როცა ის ყველანაირად ცდილობს ჩვენთვის მოსაწონი რამის გაკეთებას, მას აღარ დასჭირდება უხეშობა, მიუღებელი, უარყოფითი ქცევის განხორციელება ჩვენი ყურადღების მისაპყრობად;
• პატივი ვცეთ ბავშვის უფლებას იყოს ცუდ გუნებაზე, ჰქონდეს უარყოფითი ემოციები, არ სურდეს ლაპარაკი, ჰქონდეს განმარტოების სურვილი. ეს განსაკუთრებით გასათვალისწინებელია გარდატეხის ასაკში მყოფ ბავშვთან ურთიერთობისას. მოზარდობის ასაკი ეს ის პერიოდია, როდესაც სამყაროს ორი ფერი აქვს – შავი და თეთრი, ამასთან ჭარბობს შავი ფერი. ნუ გამოვხატავთ უკმაყოფილებას და ნუ გავუწყრებით მოზარდს, თუ ის უარს ამბობს ჩვენთან საუბარზე, გვთხოვს, რომ გარკვეული დროით არ შევეხოთ და ამის მიზეზად ასახელებს იმას, რომ ცუდ ხასიათზეა, მარტო ყოფნა და მუსიკის მოსმენა სურს;
•  თავად ჩვენც მოვერიდოთ უხეშობას. ნუ გავაუფასურებთ მოზარდის გრძნობებისა და განცდების მნიშვნელობას. ნუ ვიქნებით უხეში მისი უხეშობის საპასუხოდ. თუ ჩვენ დავკარგეთ კონტროლი და უხეშობა გამოვავლინეთ, გულწრფელად მოვუხადოთ ბოდიში;
• მოვუყვეთ მოზარდს გარდატეხის ასაკის სირთულეებთან დაკავშირებით ჩვენი გამოცდილების შესახებ. ალბათ, ყველას გვახსოვს,  როგორ გვეჩვენებოდა ამ ასაკში, რომ სამყარო ინგრევა და არავის ესმის ჩვენი. გავუზიაროთ მოზარდს, რა გრძნობებს და ემოციებს განვიცდიდით ამ პერიოდში,რომ იცით, როგორ გრძნობს თავს. სინამდვილეში ჩვენ ეს შეიძლება ნამდვილად არ ვიცოდეთ. უბრალოდ ვესაუბროთ ანალოგიურ, მსგავს გამოცდილებაზე და მხარი დავუჭიროთ მოზარდს;
• კონფლიქტურ სიტუაციებში ნუ ვაწარმოებთ დიალოგს ხმააწეული ტონით. თუ მოზარდი უხეშობს და ყვირის, ვუთხრათ: „არ შემიძლია შენთან ასეთი ტონით საუბარი. მოდი, ორივე დავმშვიდდეთ და შემდეგ გავაგრძელოთ“. ამას შესაძლოა, სულ რამდენიმე წუთი დასჭირდეს – ბავშვი დამშვიდდება და კვლავ მზად იქნება დიალოგისთვის;
• თუ ბავშვმა გაგვანაწყენა თავისი უხეშობით, ნუ შევაფასებთ მას, ნაცვლად ამისა ვესაუბროთ ჩვენს გრძნობებზე: „მე შენ ძალიან მიყვარხარ, მაგრამ შენგან ასეთი სიტყვების მოსმენა ძალიან მტკენს გულს“. დიალოგი გრძნობად დონეზე მოზარდთან ურთიერთობის გასაღებია;
• რეაგირების გარეშე არ დავტოვოთ ნებისმიერი ადამიანის მიმართ ბავშვის მიერ გამოვლენილი უხეშობა. ის ელოდება უფროსების რეაქციას საკუთარ ქმედებებზე. მათი მხრიდან იგნორირება კი აღიქმება როგორც ასეთი ქცევის ნებართვა;
• ნებისმიერი ასაკის ბავშვის აღზრდაში ყველაზე მნიშვნელოვანია მშობლის მაგალითი. თუ ჩვენ საკუთარ თავს ვაძლევთ უფლებას, ვიყოთ უხეში ადამიანებთან ურთიერთობისას, ნუ ველით, რომ ჩვენი აღსაზრდელი ინტელიგენტურობის განსახიერება იქნება. ბავშვები იმახსოვრებენ და იმეორებენ ჩვენი ქცევის მოდელს, ჩვენს სიტყვებს და რეაქციებს სხვადასხვა ვითარებაში. თვალყური ვადევნოთ ჩვენს ქცევას და მეტყველებას ბავშვის თანდასწრებით;
• ავუხსნათ ბავშვს, რომ უხეშობის გამოვლენის შემთხვევაში არ უნდა მოგვერიდოს ბოდიშის მოხდა ჩვენი ქცევის გამო და კარგი იქნება, თუ ამის მაგალითს ჩვენ თავად მივცემთ;
• ვაკონტროლოთ ჩვენი ემოციები. რა თქმა უნდა, უფროსებიც ვიღლებით ემოციურად, მაგრამ ეს მაინც არ გვაძლევს უფლებას, რომ პირველივე უხეშობის შემთხვევაში ბავშვს თავს რისხვად დავატყდეთ.

უხეშობა კომპლექსური პრობლემაა. მის ფორმირებაზე გავლენას ახდენს მრავალი ფაქტორი. ერთობლიობაში ისინი იძლევიან უარყოფით ქცევით რეაქციას, რომლის კორექტირება შეიძლება და საჭიროა კიდეც. ვიყოთ უფრო ყურადღებიანი მოზარდის მიმართ, გვიყვარდეს ის ჩვენთვის მიუღებელი და არასწორი ქცევის მიუხედავად. დავაფასოთ და ვისიამოვნოთ მისი სწრაფი განვითარების პროცესზე დაკვირვების, ამ პროცესის სწორი მიმართულებით წარმართვის, მოზარდის პიროვნების ფორმირების პროცესში აქტიური მონაწილეობის მიღების შესაძლებლობით.

Möbius Friend Tape – ციფრული მედია, ინსტალაცია (იტალია)

ალბათ მიგიქცევიათ ყურადღება, სოციალურ ქსელში სქროლვისას დრო როგორ გადის. რამდენიმე საათის შემდეგ კი საერთოდ გავიწყდებათ, რა ნახეთ და რა წაიკითხეთ.

ზემოთ მოცემულ ინსტალაციაში არტისტი იკვლევს სწორედ  სოციალური ქსელების ფენომენს, როგორც ინფორმაციის ძირითად წყაროს ადამიანებისთვის.

Möbius Friend Tape – ასე უწოდებს მას ავტორი. ამგვარად სტრუქტურირებული ტექსტების კითხვის ჩვევა იწვევს მკითხველში გარკვეული ტიპის ცნობიერების ფორმირებას. მყარი სტრუქტურები ქრება, სწრაფად ხდება გადართვა სხვადასხვა ემოციაზე, გამომუშავდება დავიწყების ჩვევა; – ხომ არ გეცნოთ?

აი, გამოჩნდა თაიმლაინზე რაღაც სევდიანი ამბავი და ჩვენც თვალები გვიწყლიანდება, შემდეგ ვიღაცის ქორწილია, ან ბავშვი დაიბადა და ცრემლი ღიმილით იცვლება. უცებ დებატებში აღმოჩნდები და ბრაზი გერევა და დღის ბოლოს ყველაფერი იშლება.

ამ კონტექსტში, მომხმარებლის მიერ ხელოვნების აღქმა განსაკუთრებულ ხასიათს იძენს, ადამიანს უყალიბდება საკმაოდ სპეციფიკური ხედვა იმის შესახებ, თუ რა ითვლება ზოგადად ხელოვნებად, კონკრეტულად თანამედროვე ხელოვნებად და რას აკეთებენ თანამედროვე ხელოვანები.

მებიუსის ზოლი, გარკვეული გაგებით, უსასრულო ობიექტია, მას დასასრული არ აქვს, თუმცა არის ზღვარი – სამგანზომილებიან ევკლიდეს სივრცეში ეს ობიექტი ყოველთვის დახურულია.

ინსტალაცია “Möbius Friend Tape” წარმოგვიდგენს სოციალური ქსელის მომხმარებლის ცნობიერებას, როგორც ფრენდ – ფირს, როგორც დახურულ სისტემას, საიდანაც გამოსავალი არ არის გარდა გარე სივრცისა, გალერეის დარბაზში.

არქიტექტურულმა ბიურომ Miliy Design დაასრულა ბუდისტური სამლოცველოს დიზაინი ჩინეთის ქალაქ ტაიცანისთვის. მისი ფორმა მებიუსის ფირია. რომელიც უსასრულობის სიმბოლოა.

თავად არქიტექტორებისთვის ტაძრის ფორმა უფრო მოგვაგონებს რეინკარნაციას – ბუდიზმისთვის დამახასიათებელი სულების გადასახლების იდეას. მათი იდეით, შენობის გარეგნობა უნდა ასახავდეს უძველესი რელიგიის არსს. თუმცა, მებიუსის ბეჭედი, რომელიც არის მომავალი შენობის საფუძველი, არის არა მხოლოდ მეტემფსიქოზის (ანუ სულების ტრანსმიგრაციის) მეტაფორა, არამედ ფუნქციური დიზაინის გადაწყვეტა: მისი ციკლური ფორმა იძლევა ბუნებრივ ვენტილაციას, ხოლო მინა – ჩანართები უზრუნველყოფს ოთახის ბუნებრივ განათებას.

თანამედროვე ფოტოხელოვანი ჟილბერ გარსენი თავის შემოქმედებაში ხშირად მიმართავს მებიუსის ლენტის მეტაფორას.

ხშირად შეხვდებით მებიუსის პრინციპს ხელოვნებაში. ჰოლანდიელი მხატვარ-გრაფიკოსი  მორის კორნელიუს ეშერის (Maurits Cornelis Escher 1898 – 1972) შემოქმედების საფუძველი მებიუსის ფირია.

ამ განსაკუთრებული გრაფიკით ისე ერწყმის დრო და მარადიულობა ერთმანეთს, ჩვეულებრივი ცნობიერებიდან თითქოს სულ სხვა განზომილებაში გვამოგზაურებს მხატვარი-გრაფიკოსი.

წარმოსახვა და რეალობა მებიუსის ფირზე სრულიად ახალ რეალობას ქმნის. ამიტომ წერდა ეშერი: ხანდახან, როცა ვხატავ, მეჩვენება, რომ მე ვარ მედიუმი იმ არსებებისა, რომლებიც თავად შევქმენი ჩემს წარმოსახვაში.

ადვილი არ არის, სარკმელი გაჭრა ახალ სამყაროში და გაბედო იქ შეხედვა. ეს მათემატიკოსებმა ვერ მოახერხეს. „მათემატიკოსებმა გააღეს სხვა სამყაროს კარი, მაგრამ თავად ვერ გადაწყვიტეს ახალ სამყაროში შესვლა. მათ უფრო მეტად აინტერესებთ, სად დგას კარი, ვიდრე ბაღი, რომელიც ამ კარს მიღმაა“ (ეშერი).

ეს კი ცუკერბერგის METAსამყაროა – რეალურისას და ვირტუალურის განთავსება მებიუსის ფირზე, – ეს არის ახალი სარკმლის გაჭრა სხვა რეალობაში!

რას მოუტანს ეს კაცობრიობას? ეს თითოეულ ჩვენგანზეა დამოკიდებული – როგორი წარმოსახვები გვაქვს და როგორი უნარი, რომ ეს წარმოსახვა რეალობად ვაქციოთ!

ფაქტი კი ერთია: სამყარო შეიცვალა, ის ისეთი აღარ არის, როგორც ციფრულ ტექნოლოგიებამდე იყო.

„ამერიკული მთებიც“ მებიუსის ლენტის პრინციპზეა აგებული, იქნებ ამიტომ იწვევს ასეთ თავბრუდამხვევ ემოციებს? ერთ ზედაპირზე გადმოტანილი შიგნითა და გარეთა მხარე და მოძრაობა „თავდავიწყებულს“ ხდის ადამიანს და განუმეორებელ განცდებს ანიჭებს!

იქნებ ცხოვრებაც „მებიუსის ფირია“…? თქვენ როგორ ფიქრობთ?

გასასვლელი ბილეთები განმავითარებელი შეფასების ერთ-ერთი ინსტრუმენტია. მისი გამოყენება ყველა საგნის მასწავლებელს შეუძლია გაკვეთილის ბოლოს, კერძოდ, გაგება-გააზრების პროცესზე დაკვირვებისას. მისი შინაარსი და ფორმატი თავად შეგვიძლია შევარჩიოთ. სახელწოდება „გასასვლელი ბილეთი“ ძალიან უცნაურად ჟღერს და საწყის ეტაპზე მოსწავლეებს ცნობისმოყვარეობას უღვივებს, თუმცა, მისი შევსება მაშინაც კი ახალისებთ, როცა ფორმატი მათთვის უკვე კარგად ნაცნობია.

გთავაზობთ გასასვლელი ბილეთების შესახებ ამონარიდს წიგნიდან „განმავითარებელი შეფასება და დიფერენცირებული სწავლება“ და საკუთარი პრაქტიკიდან კონკრეტული მაგალითების მოყვანით თითოეული მახასიათებლის გამოკვეთას შევეცდები:

სასწავლო წლის განმავლობაში გასასვლელი ბილეთები გამოვიყენე  დაწყებით და საბაზო საფეხურის მოსწავლეებთან  არაფორმალურ გარემოში, კერძოდ, უბნის ბიბლიოთეკაში, „წიქარა – მუზეუმი მუზეუმში“, ეროვნულ მუზეუმში, ცისფერ გალერეასა და დედაენის პარკში სტუმრობისას.

მოსწავლეებს გასასვლელ ბილეთებთან ერთად ვთავაზობდი განმავითარებელი შეფასების კიდევ ერთ ინსტრუმენტს – შესასვლელ ბილეთებს, რომლებიც მათი მოლოდინების გარკვევაში მეხმარებოდა.

გასასვლელი ბილეთებისთვის შეგვიძლია მრავალფეროვანი, კონკრეტულ საჭიროებას მორგებული შაბლონი მოვიფიქროთ.

ჩემ მიერ მოსწავლეებისთვის შეთავაზებული გასასვლელი ბილეთის ქარგა ამგვარი იყო:

გასასვლელი ბილეთი                                                 სახელი:                      გვარი:

თავდაპირველად, სანამ გაერკვეოდნენ, რა უნდა დაეწერათ და რას ვითხოვდი მათგან, მკაფიო ინსტრუქციების მიცემა დამჭირდა.

როგორც აღვნიშნე, გასასვლელი ბილეთები არაფორმალურ გარემოში გამოვიყენე, ამიტომ ბილეთების შევსება უცნაურ გარემოში უწევდათ, მაგალითად, მაკდონალდსში, ილიას ბაღში, დედაენის პარკში, ბიბლიოთეკაში… მთავარია, გასასვლელი ბილეთები შეხვედრის შემაჯამებელ ნაწილად იქცეს.

გასასვლელი ბილეთების წაკითხვის შემდეგ მასწავლებელს საშუალება ეძლევა შეაფასოს რა გაიგეს, ამისთვის კი მოსწავლეთა ნაწერების დახარისხება და ანალიზია საჭირო, რისთვისაც გარკვეული დროა საჭირო. მნიშვნელოვანია, რომ მოსწავლეებს უკუკავშირი მივაწოდოთ, ამისთვის, შეგვიძლია: 1. მთელ კლასს მადლობა გადავუხადოთ და გავუზიაროთ შთაბეჭდილებები, რომლებიც გასასვლელი ბილეთების კითხვისას დაგვეუფლა ან 2. პატარა ბარათებზე კომენტარი დავუწეროთ.

ჩემს პრაქტიკაზე დაკვირვებით, გასასვლელ ბილეთს ყველა დიდი ხალისით ავსებს. არ ყოფილა თუნდაც ერთი შემთხვევა, რომ რომელიმე მოსწავლეს ინსტრუქციის შესრულებაზე უარი ეთქვას მაშინ, როცა რამდენიმე მათგანი საკლასო გარემოში ყველა ტიპის წერით დავალებას თავს ვერ ართმევს.

შესაძლოა, მოტივაციის ამაღლებასა და შინაგანი ძალების მობილიზებას არაფორმალურმა გარემომ შეუწყო ხელი, სადაც წერისა და ფიქრის დრო საკმარისი ჰქონდათ ან საკლასო ოთახიდან სრულიად განსხვავებულ, საინტერესო, თავისუფალ გარემოში ყოფნამ იმოქმედა.

სემესტრის ბოლოს მეხუთეკლასელები ეროვნული მუზეუმის კავკასიის ბიომრავალფეროვნების კუთხის სანახავად წავიყვანე, სადაც მოუსმინეს გიდს, შემდეგ შეარჩიეს ერთი ფრინველის ფიტული, გაასულიერეს და მისი დღის ჩანაწერი დაწერეს. მუზეუმიდან დედაენის პარკში გადავინაცვლეთ. ბავშვებს წამოღებული ჰქონდათ სკეიდბორდები, გორგოლაჭები და სკეიდპარკში ისრიალეს.

ამ დღის გასასვლელი ბილეთების ანალიზი ამგვარია:

• საკითხის გაგება-გააზრება

გასასვლელი ბილეთებიდან გამოიკვეთა, რომ მოსწავლეებს განსაკუთრებულად დაამახსოვრდათ თავის ქალები, ძველი ფული, ცხოველების ძვლები, მწვანე კოდალა, 9 აპრილის ბაღი, წითელყელა ბატის არსებობა, სიტყვა „ექსპონატი“, წესების დაცვის აუცილებლობა, დედაენის ბაღი, ლეოპარდი, ფრინველთა ბუდეები.

რამდენიმე მოსწავლის პასუხი ზოგადი და ზედაპირული იყო, ვერ შეძლეს მთავარი დეტალის გამოკვეთა, რაზეც შემდგომში აუცილებლად გავამახვილებ ყურადღებას.

• ინტერესები

მოსწავლეთა ინტერესი მრავალფეროვანი აღმოჩნდა, მაგალითად:

„სკეიდპარკში თამაში კლასთან ერთად“; „სკეიდპარკში როგორ „ვკატაობდით“; „ბევრი ტკბილეული ვჭამეთ“; „მთელი პროცესი, ბავშვებს ფოტოებს რომ ვუღებდი ლელა მასის ფოტოაპარატით“; „მაქსიმესთან (ნამდვილი სახელი არ მახსოვს) ფოტო“…

ამგვარად, შემეცნებითი, კულტურული სიტუაციების პარალელურად ბავშვებს უხარიათ იმგვარი გარემო, სადაც ერთად ერთობიან, ტკბილეულს მიირთმევენ, მსახიობებს რომ ხვდებიან და როცა ენდობიან. ამ ყოველივეზე დაკვირვებამ გადამაწყვეტინა სწავლების პროცესში შევიტანო  ბევრი ისეთი აქტივობა, რაც მოსწავლეების ინტერესებს ეხმიანება.

• ღირებულებები

„მე დამამახსოვრდა, მეტროში რომ შემოვიდა ერთი კაცი და მღეროდა“. – მეხუთეკლასელი გოგონას ამ ფრაზამ სურვილი გამიჩინა, მეტი ყურადღება მივაქციოთ ქუჩის მუსიკოსებს, რომლებიც ურბანულ ცხოვრებას ალამაზებენ და, ამასთანავე, მათი პატივისცემა ვასწავლოთ ბავშვებს.

• დამოკიდებულებები

გასასვლელი ბილეთების კითხვისას მასწავლებელი მარტივად ამოიცნობს მოსწავლეთა დამოკიდებულებას გარესამყაროსადმი – რა აოცებთ და ახარებთ, მაგალითად, ერთი მოსწავლის ფრაზის წაკითხვისას მივხვდი, როგორ აკვირდებიან უფროსების ქცევას და როგორი მნიშვნელოვანია მათთვის კლასელის მშობლების დამოკიდებულებები.

ბავშვებისა და კლასელის მშობლების ურთიერთდამოკიდებულებების გასაცნობად მიზანმიმართული აქტივობის დაგეგმვაც საინტერესო იქნებოდა.

• სწავლა-სწავლების შესახებ მოსწავლეთა მოსაზრებები

გასასვლელი ბილეთები მრავალფეროვნებითა და მოულოდნელობებით გამოირჩევა, თუმცა, თითქმის ყოველი მოსწავლე გამოხატავს სწავლა-სწავლების შესახებ პოზიტიურ დამოკიდებულებას, მაგალითად:

„მეექვსე კლასში სად წაგვიყვანთ?“

„ლელა მას, დღეს ყველა ძალიან გავერთეთ და ძალიან დიდი მადლობა ამისთვის“.

„საიდან იფიქრებთ ასეთ მაგარ რაღაცებს?“

„კიდევ როდის წამოვალთ?“

მასწავლებლისთვის ძალიან დიდი ძალა აქვს იმის დანახვას, ბავშვები როგორი სავსეები არიან შთაბეჭდილებებით და როგორ გამოხატავენ მადლიერებას. მათი კითხვები სწორედ იმაზე მეტყველებს, რომ სწავლა-სწავლება მათთვის სასიამოვნო და სიახლეებით სავსე პროცესია.

• მომდევნო გაკვეთილის დაგეგმვა

მოსწავლეთა დასმული შეკითხვები შემდეგი გაკვეთილის ინსპირაციად შეიძლება იქცეს:

„რატომ გადაწყვიტეთ, ამ მუზეუმში რომ წაგეყვანეთ?“

„მას, პენი-ბორდის ტარება ვერ ისწავლეთ?“

„ლელა მას, გასწავლათ ვაჟიკომ პენიბორდის ტარება?“

„ყველაზე მეტად რა მოგწონთ თქვენში?“

„ლელა მას, თქვენ რა მოგეწონათ?“

„მოგეწონათ დღევანდელი დღე, ლელა მას?“

„როგორ მოგეწონათ დღე, ლელა მას?“

ერთი და იმავე შინაარსისა და სხვადასხვა სიტყვით ჩამოყალიბებული შეკითხვები მშვენიერი ბიძგია შემდეგი გაკვეთილისა და მასწავლებლის უკუკავშირისთვის, მაგალითად, პასუხად მასწავლებლის მიერ შევსებული გასასვლელი ბილეთის კლასისთვის წაკითხვა, პირადი წერილი ან ღია ბარათი მოკლე, სახალისო კომენტარებითურთ.  

• ყურადღების შენარჩუნება/მთავარი დეტალების შემჩნევა

გასასვლელი ბილეთების შევსების მოლოდინი მოსწავლეებს აქტიურ მოსმენასა და მთავარი დეტალების გამორჩევას ასწავლის.

• მშობელთა ჩართულობა

როგორც ზემოთ აღვნიშნე, არაფორმალურ გარემოში ჩვენთან ერთად არიან მშობლები, ბებიები, უფროსი და-ძმები. ერთხელ ბავშვებს რომ გასასვლელი ბილეთები დავურიგე, ერთმა მშობელმა მთხოვა, ჩვენც შევავსებთო და მას შემდეგ ტრადიციად იქცა, რომ გასასვლელ ბილეთში ყველა დიდი მონდომებით  წერს საკუთარ შთაბეჭდილებებს. უფროსების ამგვარი ინტერესი და დამოკიდებულება ბავშვებისთვის ენითაუწერელი სიხარულია და შებრუნებული პირადი მაგალითიც შეგვიძლია ვუწოდოთ, ეს ხომ ის იშვიათი მომენტია, როცა ბავშვების მონდომება უფროსებში აღძრავს იმავეს კეთების მოტივაციას.

რას გვაძლევს მასწავლებლებს გასასვლელი ბილეთების ანალიზი?

ამგვარად, მასწავლებლებს გასასვლელი ბილეთების ანალიზი საშუალებას გვაძლევს დავაკვირდეთ, რა გაიგეს მოსწავლეებმა, როგორია მათი დამოკიდებულებები, კიდევ რისი სწავლა სურთ.

სტატიაზე მუშაობისას  ჩემი  მოსწავლეების გასასვლელი ბილეთები წავიკითხე. გამახსენდა ჩვენი ბედნიერი დღეები, რომლებიც გარეუბნის სკოლისთვის დამახასიათებელი ერთფეროვანი რუტინის გასახალისებლად გამოვიგონე  და ამ თავგადასავალში კლასის დამრიგებლებთან ერთად მშობლები, ბებიები და უფროსი და-ძმები გამოგვყვნენ. კითხვისას თითოეულის სახე ამომიტივტივდა და მადლიერების განცდა დამეუფლა, საკუთარ აზრებს რომ მიზიარებენ. ყველაფერთან ერთად, სწორედ ამ ნიშნით გამოირჩევა გასასვლელი ბილეთები, რომ სკოლის სწრაფ დროს აჩერებს, დაკვირვების, მოსმენისა და შეფასების საშუალებას გვაძლევს.

მოსწავლეების მიერ შევსებული გასასვლელი ბარათები იხილეთ სკოლის ბლოგზე.

გამოყენებული ლიტერატურა:

1. მარიანა ხუნძაყიშვილი, სარა ბივერი. 2018. სახელმძღვანელო მასწავლებლებისთვის. განმავითარებელი შეფასება და დიფერენცირებული სწავლება. სსიპ მასწავლებელთა პროფესიული განვითარების ეროვნული ცენტრი.

დიდი ხანია, აღარ დავობენ იმ საკითხზე, რომ მათემატიკის სწავლებისას მხოლოდ სახელმძღვანელოს პარაგრაფების ფურცელზე დაწერილი ინფორმაცია დაბალეფექტურია, განსაკუთრებით დაწყებით კლასებში.

მათემატიკის გაკვეთილზე ბავშვისთვის გასაგები, მიმზიდველი, საინტერესო აქტივობების და რესურსის გამოყენება,მასწავლებელს საშუალებას აძლევს, უფრო სწრაფად მიაღწიოს მიზანს და გაზარდოს ჩართულობა და სწავლის ეფექტურობა.ეს აუცილებელია,რათა მოსწავლემ ადვილად დაიმახსოვროს, ეფექტიანად აითვისოს სასწავლო მასალა.ბევრი მასწავლებელი დამეთანხმება, რომ წილადების სწავლა ბავშვებისთვის რთული და დამაბნეველია.

კარგად მახსოვს, როგორი ძალისხმევა დამჭირდა  წილადი რიცხვების სწორად ჩასაწერად. რომ აღარაფერი ვთქვათ მათ მნიშვნელობაზე, ვერ დავიმახსოვრე, სად იწერებოდა მრიცხველი და სად  მნიშვნელი. როცა მე თავად გავხდი მასწავლებელი და წავაწყდი ანალოგიურ პრობლემას, სწორედ მაშინ დავიწყე  ფიქრი, რომ რაღაც ისეთი უნდა მომეფიქრებინა,რაც გაუადვილებდა ჩემს მოსწავლეებს ამ საკითხის შესწავლას. პირველ რიგში, აუცილებელია მათთვის სრულიად ახალი ტერმინების _,,მნიშვნელი,, წილადის ხაზი,, ,მრიცხველი,, გააზრება.

შეიძლება ვერც კი ვამჩნევთ, მაგრამ ყოველდღიურ ცხოვრებაში წილადები მუდმივადაა ჩვენ გარშემო. მაგ.რესტორანში, სუპერმარკეტებში, სამზარეულოში და ა.შ. მოსწავლეებთან  მომყავს სადემონსტრაციო მაგალითები, რათა აღვძრა მათი ინტერესი თემის მიმართ და დავანახო მისი შესწავლის აუცილებლობა.

გთავაზობთ მარტივი სტრატეგიის გამოყენებას, რომელსაც შეუძლია თქვენს მოსწავლეებს  წილადის ცნებების და მნიშვნელობის გარკვევაში დაეხმაროს.

უცხო სიტყვების ბანკიდან ვიღებ სამ ტერმინს : მრიცხველი,წილადის ხაზი და მნიშვნელი. ვუჩენ მათ თავიანთ ადგილებს. დიდი ალბათობით, მოსწავლეებს მათი დამახსოვრება უჭირთ.  ყურადღების კონცენტრირებისთვის და საკითხის გასამარტივებლად ვიწყებ ზღაპრის მოყოლას.  მათემატიკის გაკვეთილზე მასწავლებლისგან  ზღაპრის თხრობას  არ ელიან, მაშინვე ცქვეტენ ყურებს და სულგანაბული ისმენენ, რაც ზრდის მათ  ჩართულობას.

ზღაპარი

იყო და არა იყო რა, იყო ერთი მეოცნებე,ცნობისმოყვარე ბიჭი,რომელიც სულ ცაში იცქირებოდა. აინტერესებდა იქ ,შორს, ვარსკვლავებთან რა ხდებოდა. (აქ ვაკრავ დაფაზე შესაბამის ილუსტრაციას).

გავიდოდა ღამით აივანზე და ათვალიერებდა ვარსკვლავებით მოჭედილ ცას,თან ითვლიდა და ითვლიდა ვარსკვლავებს.შემდეგ თავის უზარმაზარ წიგნში იწერდა, რამდენი ვარსკვლავი დაითვალა. ამასობაში ბიჭუნა გაიზარდა და  უფრო დაინტერესდა ამ საქმიანობით.

მან მლიონობით ვარსკვლავი აღრიცხა თავის წიგნში. ამასობაში დაბერდა კიდეც (აქაც ვაკრავ შესაბამის ილუსტრაციას).

ამდენ ოცნებაში  მას ხალხმა”ვარსკვლავთმრიცხველი” უწოდა.

შემდეგ ვეკითხები, მოეწონათ თუ არა ზღაპარი, რა დაამახსოვრდათ.

– სად იყურებოდა ბიჭი?

– რა უწოდეს მას?

– რატომ უწოდეს მას ვარსკვლავთმრიცხველი?

– იმიტომ რომ მაღლა იყურებოდა.

აქ კი ვეუბნები, რომ წილადში მრიცხველი იწერება ზევით და ეს არასდროს დაგავიწყდებათ, რადგან თქვენ ადვილად გაიხსენებთ ვარსკვლავთმრიცხველ ბიჭუნას, ვარსკვლავები კი სადაა? მაღლა,ზევით….

ასე იმახსოვრებენ ისინი, რომ წილადში მრიცხველი იწერება მაღლა,(აკავშირებენ ვარსკვლავებთან და ვარსკვლავთმრიცხველთან) შესაბამისად, მაშინ მნიშვნელი იწერება ქვევით.

გარწმუნებთ წამოვა ემოციების ზღვა….აუ,რა ადვილია, მას! ძალიან ადვილია, მას! ვარსკვლავები ზევითაა -მრიცხველიც ზევით იწერება!

შემდეგ კი შესაბამისი აქტივობებით და მაგალითებით გააგრძელებთ მათი მნიშვნელობების ახნას, თუ რას გვიჩვენებს მრიცხველი და მნიშვნელი წილადში.

მე ასე დავეხმარე ჩემს მოსწავლეებს მრიცხველისა და მნიშვნელის ადგილმდებარეობა ადვილად დაემახსოვრებინათ. იმედია,მსგავსი აქტივობა  თქვენც დაგეხმარებათ იმ მოსწავლეებთან, ვისაც უჭირს დამახსოვრება, სად იწერება მრიცხველი და სად მნიშვნელი და საკითხის სირთულე სწავლების დროს სახალისო აქტივობის გამოყენების შემთხვევაში არ გამოიწვევს მათში იმედგაცრუებას.

„ვეფხისტყაოსნის“ მთავარი გმირები გულისა თუ გონების კარნახით თანაბრად მოქმედებენ. ეს პოემა თავისი ფაბულით, სიუჟეტით, პერსონაჟთა ხასიათებით, თემებით, სიმბოლო-ალეგორიებით, ქვეტექსტებით, ერთი სიტყვით, ფორმითა თუ შინაარსით, როგორც ნამდვილი კლასიკა, თანამედროვე მკითხველთანაც თავისუფლად მართავს დიალოგს. მიუხედავად იმისა, რომ მის შესახებ უამრავი გამოკვლევა, წერილი არსებობს, ასახსნელ-განსამარტავი კვლავ ბევრია, რადგან თავისი საიდუმლოებებითაც გამოირჩევა. მისი საინტერპრეტაციო სივრცე კი უსაზღვროა. ისიც გასათვალისწინებელია, რომ, როგორც ელიოტი წერს: „ახალი ნაწარმოები, იმავდროულად, გავლენას ახდენს ხელოვნების ყველა ადრინდელ ნიმუშზე: ახლის გამოჩენა (თუკი ეს ნამდვილი სიახლეა) არღვევს მანამდე არსებულ იდეალურ წესრიგს“. მაგალითად, ვაჟა-ფშაველას პოემების წაკითხვის შემდეგ მთავარ გმირთა ხასიათების ჩვენეულ აღქმაში რაღაც იცვლება.

პოემის იმ სტრიქონებს შორის, რომელთა შესახებ კიდევ ბევრი დაიწერება, არის ნესტანის ფრაზა: „სცან სამართალი მართალი გულისა გულსა მივა რად“. ეს სიტყვები მან ქაჯეთის ციხიდან მოსწერა ტარიელს. ამ სტრიქონს განიხილავენ სხვა სტრიქონის: „ქმნა მართლისა სამართლისა ხესა შეიქმს ხმელსა ნედლად“ – კონტექსტში. ამ უკანასკნელზე ბევრია დაწერილი. გავიხსენოთ რამდენიმე. დავით წერედიანის აზრით, „ეს არის არა კანონზე, არამედ სიმართლის შინაგან განცდაზე დამყარებული სამართალი, სუბიექტური სამართალი, მაგრამ იგი აუცილებლად ობიექტურ საყრდენსაც საჭიროებს, რადგან მაინც სამართალია და არა თვითნებობა. შეყვარებულებს კი სასწორის პინაზე არაფერი აქვთ დასადები, ერთმანეთისადმი სიყვარულის გარდა. მათი სიმართლე პირწმინდად სუბიექტურია და მან გმირები სასჯელისაგან ვერ იხსნა“ („ესე ამბავი სპარსული“).

საგულისხმოა ელგუჯა ხინთიბიძის მოსაზრებაც. იგი ითვალისწინებს ანტიკურ ფილოსოფიასა და შუა საუკუნეების იურისპრუდენციულ ლიტერატურას, ბიზანტიურ ეპოქაში მართალი სამართლით განაჩენის გამოტანას, როგორც მართლმსაჯულების თავისებურ სახეობას, XIII-XVII საუკუნეების ქართული სამართლის ძეგლებს. მისი აზრით, „მართალი სამართალის“ მართლმსაჯულებაზე დაყრდნობა უპირისპირდებოდა გარკვეულ კონკრეტულ სიტუაციაში კანონის, ანუ მიღებული სამართლებრივი ნორმების მიხედვით განსჯას და უფლებას იძლეოდა, კონკრეტული შემთხვევის მიმართ განაჩენი გამოტანილიყო რეალური ფაქტებიდან გამომდინარე სიმართლეზე დაყრდნობით. „ვეფხისტყაოსნის“ სხვა პასაჟიც ადასტურებს მართალი სამართლის ამგვარ გააზრებას. ნესტანი ითხოვს, რომ ტარიელმა მართალი სამართლით განსაჯოს მისი პიროვნება, მისი მოქმედება, მისი გულისთქმა. ქაჯეთის ციხიდან იგი სატრფოს სწერს: „რაცა ვიჩივლე ბედისა ჩემისა, კმა საჩივარად;/ ცან, სამართალი მართალი გულისა გულსა მივა რად“ („თანამედროვე რუსთველოლოგიური კვლევებით კომენტირებული „ვეფხისტყაოსანი“).

ზურაბ კიკნაძის აზრით, „აქ გაცხადებულია „მართალი სამართლის“ არა მხოლოდ სამართლებრივი, არამედ მისი ონტოლოგიური ღირებულებაც, როგორც ისეთი სამართლისა, რომელიც არა მხოლოდ ადამიანთა ურთიერთობებს აწესრიგებს, არამედ ბუნებასაც მსჭვალავს, მკვდარ ბუნებაშიც შეაღწევს და სიცოცხლე შეაქვს მასში. ქაჯეთის ციხიდან მოწერილ წერილში ნესტანი ერთხელ კიდევ ახსენებს თუ იხსენებს „მართალ სამართალს“. აი, ეს სტრიქონი: „ცან სამართალი მართალი გულისა გულსა მივა რად“. ვერ ვიტყვით, რომ ეს სტრიქონი ბოლომდე გასაგებია. ის კი ცხადია, რომ ამ სიტყვებში მართალი სამართალი იურიდიული სფეროდან გულის, განცდის სფეროში ინაცვლებს, ის გაშინაგანებულია… პოემაში ნამდვილად არის სინანული იმ „მართალი სამართლის“ სახელით ჩადენილი აქტის გამო. ეს ნესტანის წერილში იგრძნობა. მსგავს წერილს ვერ დაწერდა ის ნესტანი, რომელიც „ქვე წვა ვით კლდისა ნაპრალსა ვეფხი პირგამეხებული“, ვერც ის, რომელიც იმ რჩევას იძლეოდა“ („მართალი სამართალი“).

მოცემულ თვალსაზრისებში გამოიკვეთა „სამართალი მართალი გულისა“. ჩვენი აზრით, აქ აქცენტი უნდა გაკეთდეს სტრიქონის შინაარსის ამგვარ გაგებაზე: გულის მართალ სამართალს (სამართალი მართალი გულისა) ყველა ვერ გაიგებს (გულსა მივა რად). აქ ნესტანი გულის გონებაზე უპირატესობას წარმოაჩენს. მისი სამართალი გულიდან იბადება. სახარებისეული სწავლებით, ღვთის სასუფეველი გულშია. ნესტანს ამ გულის სამართალს ვერ მიუხვდა ვერც ფარსადანი, ვერც დავარი, რომელთაც მიჯნურები გასწირეს სატანჯველად. ასევე, ვერ გაიგო ალუდა ქეთელაურის „გულის სამართალი“ ვერც ბერდიამ და ვერც თემმა. ალუდა ეუბნება უშიშას:

„გული გამიწყრა, არა ჰქნა,

რაც საქნელია ძნელადა

„დაე დააკლდეს სახელსა,

მე გირჩევნივარ მრჩევლადა”.

ამიტომაც გააკრიტიკა არსებული სამართალი:

„ვაი, ეგეთას სამართალს

მონათლულს ცოდვა-ბრალითა“.

„გულის სამართალმა“ გამოიყვანა შინიდან დონ კიხოტი, რათა სამყაროდან გამქრალი რაინდული იდეალები დაებრუნებინა და დაემკვიდრებინა. „გულის სამართალმა“ არ მისცა ნება ანტიგონეს მტრად გამოცხადებული ძმა უპატრონოდ მიეტოვებინა. გულის სამართალი უკარნახებდა ჯოყოლას, ეთქვა:

„მითც ვერ მიაბამთ ჩემს გულსა

თქვენს გულისთქმასთან ძაფითა.

დღეს სტუმარია ეგ ჩემი,

თუნდ ზღვა ემართოს სისხლისა“,

გულის სამართალმა ჩაადენინა „უსამართლობა“ აღაზას და უცხო ვაჟკაცი დაატირებინა. ამ გულის სამართალმა ათქმევინა ჯოყოლას:

„იტირე?! მადლი გიქნია,

მე რა გამგე ვარ მაგისა?“.

გულის სამართალი ღვთის „დაწერილია“ და არა ადამიანისა. ქართულსა და მსოფლიო ლიტერატურაში ბევრი მოქმედებს „გულის სამართლით“, დარწმუნებული, რომ ეს „ღვთის სამართალია“.

ნესტანი გულისხმობს, რომ მისი „გულის სამართალი“ სხვებისთვის აუხსნელი დარჩა. ამ სხვებისთვის ნესტანიც უცხოა და „გაუგებარი“. სწორედ ამას შენიშნავს ზღვათა მეფე, როდესაც მასზე იტყვის:

„ანუ არის ბრძენი ვინმე, მაღალი და მაღლად მხედი,

არცა ლხინი ლხინად უჩანს, არცა ჭირი ზედა-ზედი;

ვით ზღაპარი, ასრე ესმის უბედობა, თუნდა ბედი,

სხვაგან არის, სხვაგან ფრინავს, გონება უც ვითა ტრედი“.

რატომ არ ენდობიან გულს ადამიანები?

გული პოემაში წარმოჩენილია, როგორც ვნებათა ჭიდილის ასპარეზი:

„გული კრულია კაცისა, ხარბი და გაუძღომელი,

გული ჟამ-ჟამად ყოველთა ჭირთა მთმო, ლხინთა მნდომელი,

გული – ბრმა, ურჩი ხედვისა, თვით ვერას ვერ გამზომელი,

ვერცა ჰპატრონობს სიკვდილი, ვერცა პატრონი რომელი!“.

თანვე გულს ისეთი დიდი ძალა აქვს:

„გული, ცნობა და გონება ერთმანერთზედა ჰკიდიან:

რა გული წავა, იგიცა წავლენ და მისკე მიდიან;

უგულო კაცი ვერ კაცობს, კაცთაგან განაკიდიან“.

ამგვარი გული მხოლოდ წუთისოფლისთვის ირჯება. გაღვიძებული, სულიერი განვითარების გზაზე დამდგარი ადამიანის გულში კი ღმერთი შემოდის. ამიტომ გულის სამართალს რომ მიჰყვე, ისეთი ზნესრული უნდა იყო, როგორიც ნესტან-დარეჯანია. ის ხედავს, რომ წუთისოფელი, ბედისწერა უპირისპირდება ღვთაებრივ კანონებს.

„ბედმან გვიყო ყველაკაი, ჩემო, რაცა დაგვემართა“. ის საკუთარ თავს კი არა, ბედისწერას ადანაშაულებს მომხდარში. ქაჯეთის ციხიდან მოწერილ წერილში ნესტანი კიდევ უფრო გაძლიერებულია შინაგანად, კვლავაც „პირგამეხებული ვეფხვია“, რომელიც თავის დასაცავად არაფერზე დაიხევს უკან:

„შენ, საყვარელო, ნუ სჭმუნავ ჭმუნვითა ამისთანითა,

ჩემი სთქვა: სხვათა მიჰხვდაო იგი ალვისა ტანითა.

არამ სიცოცხლე უშენოდ! ვარ აქამდისცა ნანითა;

ან თავსა კლდეთა ჩავიქცევ, ანუ მოვიკლავ დანითა“.

პოემაში ბრმა ბედისწერა, წუთისოფელი დაპირისპირებულია ღმერთთან:

„ვა, სოფელო, რაშიგან ხარ, რას გვაბრუნვებ, რა ზნე გჭირსა!

ყოვლი შენი მონდობილი ნიადაგმცა ჩემებრ ტირსა!

სად წაიყვან სადაურსა, სად აღუფხვრი სადათ ძირსა?!

მაგრა ღმერთი არ გასწირავს კაცსა, შენგან განაწირსა“.

„ნუ გეშის ღმერთი უხვია, თუცა სოფელი ძვირია“.

ბედისწერის სამფლობელო წუთისოფელია. ისინი სინონიმური შინაარსის მატარებელნი არიან. შეიძლება ვთქვათ, ორივე წილნაყარია ბნელ ძალასთან, რომელიც სინათლეს ხელს უშლის, მაგრამ ვერ აქრობს. ნესტანი სწორედ ასეთი სინათლეა (სიმბოლურ-ალეგორიულად, ღვთის ნაწილია. „ის, რაც ამქვეყნად არ არის“, როგორც არაერთგზის არის აღნიშნული ზვიად გამსახურდიასა და სხვათა ნაშრომებში). ამ „გულის სამართლის“ აღსრულების გზაზე გმირებს უწევთ ბნელეთის მოციქულების დახოცვა (ხვარაზმშა, ჭაშნაგირი).

ნესტანი ქაჯეთის ციხეში კიდევ უფრო დარწმუნებულია თავისი გულის სიმართლეში. იგი შინაგანად წუხს, რომ სხვებს არ ესმით მისი, მაგრამ დარწმუნებულია, ღმერთმა იცის, როგორც ბარათაშვილი ამბობს: „შენ უწინარეს ჩემსა უწყი, რა ვიზრახო მე“ („ჩემი ლოცვა“). „გულის სამართალს“ ბადებს ღვთის ხმა. ამ ხმას მისდევს ის, როგორც რჩეული ადამიანი. როგორც ბეატრიჩეს მიჰყვება დანტე და გაივლის ჯოჯოხეთის სანახებს. ტარიელისთვის თავიდან გამოუკვეთელი იყო ეს ხმა, ამიტომ შეყოვნდა თითქოს, როცა ხვარაზმის უფლისწული უნდა მოეკლა და ნესტანის „შეხსენება“ დასჭირდა. მერე „ჩაიცვა“ ნესტანით შთაგონებულმა ვეფხვის ტყავი და გახდა „ვეფხისტყაოსანი“, რაც იყო მისი ხელახლა დაბადება, გაღვიძება, ინიციაციის გზაზე დადგომა (პოემის პერსონაჟთა, როგორც კაცობრიობის უნივერსალურ სახე-იდეათა გააზრებაში უპირველესად, ზვიად გამსახურდიას შესანიშნავი ნაშრომი „ვეფხისტყაოსნის“ სახისმეტყველება“ გვეხმარება). ავთანდილმა მალევე გაიაზრა, რომ ნესტანის გამოხსნა სამყაროს, სინათლის ბნელი ძალებისგან გამოხსნას ნიშნავდა (ამას ყველაზე ადრე თინათინი მიხვდა, რომელმაც იგრძნო, რომ უცხო მოყმის გამოცანა აუცილებლად უნდა ამოხსნილიყო, რომ ეს იყო ღვთაებრივი ნიშანი). ფრიდონი ეუბნება ტარიელს პირველი შეხვედრისას: „ღმერთმან მისგან ანთებული სანთელიცა რად დაგავსო“. შემდეგ კი ამ სანთლის კვლავ „ანთებისთვის“ თვითონაც თავი არ დაზოგა.

წუთისოფლის მოყვარული ფატმანი, რომელიც თავის განსხვავებულობას დროდადრო უმიზეზო მოწყენილობითაც ამხელს, გაიგებს და დაინახავს ამ სინათლეს, ამიტომაც გამოეყოფა „ბრმებს“ და მათთან ერთად აღარ გადავარდება ამაოების უფსკრულში. „თუ ბრმას ბრმა მიჰყავს, ორივენი ორმოში ჩაცვივიან“ (მათე, 15, 14). იგი უყვება ტარიელს:

„რა მობრუნდა ქალი ჩემკე, შემოადგეს სხივნი კლდესა,

ღაწვთა მისთა ელვარება ელვარებდა ზესთა ზესა;

დავიწუხენ თვალნი, ყოლა ვერ შევადგენ, ვითა მზესა“.

ნესტანის დახმარებით იგი, უპირველესად, საკუთარ თავს ეხმარება, რომ ჩაფერფლილი ღვთიურ საწყისი კვლავ ააღორძინოს საკუთარ თავში. ამიტომაც განიცდის სულიერ ფერისცვალებას. ავთანდილთან შეხვედრის შემდეგ იგი გაიაზრებს საკუთარი არსებობის აზრსა და მიზანს.

ზვიად გამსახურდიას აზრით, „ვეფხისტყაოსანში“ ნეგატიური ძალების პერსონიფიკაციაა ქაჯეთი, რომელთანაც არის დაკავშირებული დავარი, შავი მაგიის ეს ადეპტი („ქვრივი ქაჯეთს გათხოვილი“). პოემაში არის მინიშნებებიც იმაზეც, რომ ფარსადანის კარზე საიდუმლოდ მოქმედებენ ქაჯეთის ემისრები, შავი მაგები, რომელთა მიზანიც არის ინდოეთის დამხობა და ნესტანის გატაცება. შავი მაგიის ეს ადეპტები „ღვთის მტრებად“ არიან მოხსენიებულნი: „დავარს დასა მეფისასა უთხრა ვინმე ღმრთისა მტერმან“. მართალია ტექსტში პირდაპირ ამაზე არსად არის საუბარი, მაგრამ მსგავსი მინიშნებების საფუძველზე შესაძლოა დავასკვნათ, რომ ხვარაზმშას ძის სასიძოდ მოწვევა დავარისა და ამ „ღვთის მტრების“ იდუმალი შეთქმულების შედეგია, რომელთაც შეძლეს გავლენის მოხდენა მეფეზე“ („ვეფხისტყაოსნის“ სახისმეტყველება“).

მართლაც, ნესტანი კარგად იცნობს დავარის სიბრძნეს, ამიტომ არა მხოლოდ გამოიცნობს, არამედ ჩაშლის კიდევაც მის გეგმას. სასიძოს მკვლელობა ფარსადანმა დავარს „ღალატად“ ჩაუთვალა და მოკვლით დაემუქრა. დავარი თვითმკვლელობით გადის დრამის სცენიდან, მაგრამ კვალს ტოვებს, ბნელი ძალების მოქმედება გრძელდება.

ნესტანის, როგორც ღვთაებრივი საწყისის, სინათლის გამოსახსნელად თითქოს კოსმოსის ყველა კეთილი ძალა ერთიანდება (ავთანდილი, თინათინი, ფრიდონი, ასმათი, მზე, მთვარე და ვარსკვლავები), რადგან ის „მართალია“. სწორედ მისი გამოხსნით კიდევ ერთხელ ზეიმობს სიცოცხლის კანონი: „ბოროტსა სძლია კეთილმან, არსება მისი გრძელია“. სიყვარულის მისტერია კი გრძელდება. პოემის ფინალი დასტურია „გულის სამართლის“, ე.ი. „ღვთის სამართლის“ ყოველივეზე აღმატებულობისა. ამ „გულის სიმართლის“ უძლეველობა ჩანს ვაჟა-ფშაველას პოემებში, განსაკუთრებით კი, „სტუმარ-მასპინძლის“ ფინალში.

ნაწილი მეხუთე

ნაწილი მეოთხე

პირველი ნაწილი

მეორე ნაწილი

მესამე ნაწილი

სავარჯიშო მეათე

მეათე გვერდის სავარჯიშო. აიღეთ ნებისმიერი წიგნი თქვენი თაროდან, გადაშალეთ მეათე გვერდზე და მეათე წინადადება გააგრძელეთ თქვენებურად ისე, რომ დაწეროთ მინიმუმ 10 ახალი ლოგიკური წინადადება.

მაგალითი: (ნაწყვეტი აღებულია წიგნიდან „ტომ სოიერი“)

„მოხუცმა ხელი შეახო ტომის პერანგს და თქვა: ასე რამ დაგასველა?“ (ციტატა წიგნიდან)

ტომმა უპასუხა: აქვე, მდინარეში ჩავხტი და…

• და რა, გახიე?
• არა, მაგრამ, დავასველე!
• მდინარეში რა გინდოდა?
• გაგრილება!
• ტანზე რომ გაგეხადა და ისე ჩამხტარიყავი, არ სჯობდა? – ჰკითხა დეიდამ.
• ვერ მოვასწრებდი, გოგო იხრჩობოდა.
• აკი გაგრილებაო? რატომ მატყუებ, ტომ?

სავარჯიშო მეთერთმეტე

ჰკითხეთ საკუთარ პერსონაჟს თერთმეტი „რატომ?“, რომელზეც მისი პასუხები ამომწურავი იქნება.

მაგალითი:

შეკითხვა 1: ბუსი, რატომაა შენი საყვარელი ფილმი Star Wars?

პასუხი: იმიტომ, რომ ყველაზე საინტერესო სიუჟეტი აქვს.

შეკითხვა 2: რატომ ემეგობრები ბილს?
პასუხი: ბევრი საერთო ინტერესი გვაქვს.

შეკითხვა 3: რატომ გიყვარს შენი და უფრო მეტად, ვიდრე ძმა?
პასუხი: ბუნებრივია, ასე რომ არის. ჩემი ძმა საერთოდ არ მეკონტაქტება.

შეკითხვა 4: რატომ ცდილობ, ძმა მის მეგობრებთან შეარცხვინო?
პასუხი: ზედმეტად ტრაბახაა და იმიტომ.

შეკითხვა 5: რატომ მოგწონს კომპიუტერული თამაშები?
პასუხი: იმიტომ, რომ ძალიან სახალისოა.

შეკითხვა 6: რატომ გიყვარს ანიმეები?
პასუხი: ძაან მაგარი სიუჟეტი აქვს და სულ ბრძოლებია.

შეკითხვა 7: რატომ მოგწონს ჭადრაკი?
პასუხი: ტვინს მირთობს.

შეკითხვა 8: რატომ ვარჯიშობ?
პასუხი: რომ გავძლიერდე.

შეკითხვა 9: რატომაა შენი საყვარელი კომპიუტერული თამაში Blood Born?
პასუხი: საუკეთესო „ბოსებთან“ ბრძოლებია.

შეკითხვა 10: რატომ გირჩევნია ნარუტო ბორუტოს?
პასუხი: ბორუტო უინტერესოა.

შეკითხვა 11: რატომ გიყვარს ბურგერი?
პასუხი: მმმ. გემრიელია!

სავარჯიშო მეთორმეტე

დაწერეთ ერთი და იგივე ამბავი თქვენი გმირის მონაწილეობით მინიმუმ 5 სხვადასხვა ჟანრში.

სავარჯიშო მეცამეტე

განათლების მინისტრის მიმართვა მშობლებს: წარმოიდგინეთ, რომ თქვენ საკუთარი ქვეყნის განათლების მინისტრი ხართ და ოფიციალური, სატელევიზიო გამოსვლისთვის წერთ მიმართვის ტექსტს, სადაც უნდა ილაპარაკოთ, რა სასარგებლოა ჯანმრთელობისთვის ნაყინი, კომპიუტერული თამაშები, გართობა და თამაში. გამოიყენეთ რაც შეიძლება ოფიციალური და შაბლონური სიტყვები.

სავარჯიშო მეთოთხმეტე

თქვენი პერსონაჟი ელაპარაკება უსინათლოს, რომელიც სთხოვს მას აღუწეროს: ცისფერი, ატამი, ხე, ზღვა, მარტორქა და ტელევიზორი. აღწერეთ ჩამოთვლილი ისე, რომ უსინათლომ გაიგოს.

მაგალითი:

ბუსი: წყალს შეეხე და ჰაერი ჩაისუნთქე, ახლა წარმოიდგინე ფერი. როგორია?

უსინათლო: არ ვიცი. მაგას ვერ აღვწერ. ვერ ვხედავ.

ბუსი: ღიაა?

უსინათლო: ანუ?

ბუსი: როგორსაც ხედავ, სიბნელეს, იმისგან განსხვავებულია?

უსინათლო: კი.

ბუსი: სისუფთავეს მოგაგონებს?

უსინათლო: დიახ!

ბუსი: აი, ეს არის ცისფერი. კარგი, ახლა ატამს აღგიწერ! ოდესმე ატამი გიჭამია?

უსინათლო: რა თქმა უნდა, კი.

ბუსი: ახლა შენს ლოყას შეეხე და ატმის გემო გაიხსენე! გამოვიდა?

უსინათლო: მრგვალია?

ბუსი: სწორად გამოიცანი. ალბათ, მარტო დაჭრილი ატამი გიჭამია, არა?

უსინათლო: დიახ.

ბუსი:ჰოო. მთელი მეც არ მომწონს.

უსინათლო: მშობლები მიჭრიან.

ბუსი: მოდი, ხეს შეეხე. მუქია?

უსინათლო: მე მხოლოდ ერთ ფერს ვხედავ.

ბუსი: წარმოსახვაში ცოტა გააღიავე. გამოვიდა?

უსინათლო: მგონი, კი.

ბუსი: ეს არის ყავისფერი. ამ ფერის ტოტები და ღერო აქვს ხეს, როგორც ჩვენ გვაქვს ხელები და ფეხები. ფოთლები მწვანეა, მაგრამ ამ ფერს ვერ აღვწერ, მწვანილს რომ ჭამ, რა გემოც აქვს მას, ისეთი ფერია ფოთოლი. სასიამოვნო შრიალი ხომ მოგისმენია ფოთლის?

უსინათლო: მომისმენია.

ბუსი: ასეთია ხე. ზოგ ხეს წიწვები აქვს, როგორც ადამიანს თმა, ოღონდ უხეში, დაუბანელი თმა. ზოგს კი ფოთლები აქვს.

უსინათლო: ეგ ვიცი.

ბუსი: წარმოიდგინე?

უსინათლო: კი.

ბუსი: ახლა წამოდი ისევ წყალთან, შევეხოთ. ცისფერი რომაა ხომ წარმოიდგინე უკვე?

უსინათლო: რატომაა წყალი ცისფერი?

ბუსი: ცას ირეკლავს და ცის ფერს იღებს.

უსინათლო: ყველა წყალი?

ბუსი: არა, ბევრი წყალი, მაგალითად, ზღვა.

უსინათლო: წარმოვიდგინე.

ბუსი: ახლა გეტყვი, რომ ზღვა ძალიან ბეეევრი მლაშე წყალია.

უსინათლო: მზადაა!

ბუსი: ახლა მარტორქა. ის დიდია, ნაოჭებიანი, სქელი ტყავი აქვს და გრძელი რქა ცხვირის ნაცვლად. წარმოიდგინე?

უსინათლო: კი.

ბუსი: ახლა ტელევიზორს აგიხსნი. ტელევიზორი… მმ, ეს ყუთია, სადაც ადამიანები და ცხოველები ჩანან, მაგრამ სინამდვილეში, ისინი იმ წუთას იქ კი არ არიან, სხვაგან არიან და ამ ყუთში კი ვუყურებთ.

უსინათლო: უღრმესი მადლობა.

ბუსი: შეხვედრამდე!

უსინათლო: შეხვედრამდე!

სავარჯიშო მეთხუთმეტე

ერთი სრული დღით წაიყვანეთ საკუთარი პერსონაჟი სრულიად უცხო ქვეყანაში, ქალაქში და მიეცით დავალება.

მაგალითი:

ერთ დღეს ბუსი ბილთან და მის ოჯახთან ერთად თურქეთში გაფრინდა დასასვენებლად. იქ უზარმაზარ აკვაპარკში წავიდნენ და ბუსიც წაიყვანეს.

ცურვის შემდეგ ცოტა მოშივდათ და გადაწყვიტეს ბურგერი ეჭამათ. ბილს ადგილის მოძებნა სთხოვეს გარეთ, სადაც ყველანი დასხდებოდნენ ბილის მამა და უმცროსი ძმა კი შენობაში ეძებდნენ თავისუფალ სივრცეს. სამწუხაროდ, ყველაფერი დაკავებული აღმოჩნდა, ამიტომ ბუსი და ბილის დედიკო საჭმლის ქუჩაში საყიდლად წავიდნენ.

თურქული საჭმელი რომ იყიდეს და უკან ბრუნდებოდნენ, ბილის დედას ფეხი აუცურდა და მარჯვენა კოჭი მოიტეხა. ბუსი არ დაიბნა, აკვაპარკის ექიმთან გავარდა, მაგრამ ახლა მას შეემთხვა ცუდი რამ – სხვას შეეჯახა და ხელი გადაიტყავა. ამასობაში ხალხმა სასწრაფო გამოიძახა, თუმცა გაირკვა, რომ ექიმები 20 წუთი ვერ მოვიდოდნენ.

ბუსიმ მოიფიქრა ასეთი რამ: ხმამაღლა ინგლისურად დაიყვირა: ვინმე ექიმი ხომ არაა აქვეო (ასე ენახა, რომ თვითმფრინავში გააკეთეს ერთხელ) და მართლაც, იქვე ტრუსიკიანი კაცი მოვარდა და ბილის დედას რჩევები მისცა, როგორ დამჯდარიყო.

ამასობაში ექიმებიც მოვიდნენ, ბილი, მამამისი და უმცროსი ძმაც იქვე გაჩნდნენ და ქალი საავადმყოფოში გადაიყვანეს, ბუსის კი ხელი შეუხვიეს.
მერე მთელი კვირა, ყველა ცურავდა, ბუსისა და ბილის დედიკოს გარდა.