ფიზიკა ამოცანებში. დინამიკა. 6

მიერ

admin

17 დეკემბერი, 2012 - 01:00

სრულად

ქეისებით სწავლება

მიერ

admin

17 დეკემბერი, 2012 - 01:00

მანანა ბოჭორიშვილი

ქეისებით სწავლების ძირითადი დანიშნულებაა, ასწავლოს მოსწავლეებს ისეთი რთული არასტრუქტურული პრობლემების გადაჭრა, რომელთა ანალიზური ხერხით ამოხსნა შეუძლებელია. მეთოდის უპირატესობად შეიძლება ჩაითვალოს პრობლემური სწავლების პრინციპების გამოყენება – რეალური პრობლემების გადაჭრის უნარების გამომუშავება.

მეთოდი ავითარებს:

. შემოქმედებით აზროვნებას;

. ანალიტიკურ აზროვნებას;

. გუნდში მუშაობის უნარს;

. რეალური პრობლემების გადაჭრის უნარს;

. უმარტივესი განზოგადების უნარს;

. პრეზენტაციის უნარს;

. კითხვის ფორმულირებასა და პასუხის არგუმენტირების უნარს.

ქეისების კლასიფიკაცია

კლასიფიკაციის ყველაზე ფართოდ გავრცელებული ფორმაა სირთულის მიხედვით კლასიფიკაცია. ამასთან, განასხვავებენ:

საილუსტრაციო სასწავლო სიტუაციები

სასწავლო სიტუაციები

წვრთნები

ქეისები, რომელთა მიზანია

ცალკეულ პრაქტიკულ მაგალითებზე გამოუმუშავოს მოსწავლეს

კონკრეტულ სიტუაციაში სწორი გადაწყვეტილების მიღების

ალგორითმი;

ქეისები პრობლემის ფორმირებაზე,

რომლებშიც აღწერილია სიტუაცია დროის კონკრეტულ პერიოდში. ასეთი

ქეისის მიზანია სიტუაციის დიაგნოსტირება და დამოუკიდებელი

გადაწყვეტილების მიღება;

ქეისები პრობლემების ფორმირების გარეშე,

რომელშიც წინა ვარიანტთან შედარებით უფრო რთული სიტუაცია

განიხილება, სადაც პრობლემა მკაფიოდ კი არაა ჩამოყალიბებული,

არამედ სტატისტიკური მონაცემების სახითაა მოცემული. ასეთი

ქეისის მიზანია პრობლემის დამოუკიდებლად განსაზღვრა, არსებული

რესურსების ანალიზით მისი გადაჭრის ალტერნატიული გზების

მოძიება;

გამოყენებითი წვრთნები, რომელიც ასახავს კონკრეტულ არსებულ

ვითარებას და თავაზობს გამოსავალის მოძებნას. ქეისის მიზანი ამ

შემთხვევაში არის პრობლემების გადასაჭრელად გზების ძიება.

ქეისების კლასიფიკაცია შეიძლება სწავლების მიზნებისა და ამოცანების მიხედვითაც. ამ კუთხით შეიძლება გამოიყოს:

1. ქეისები ანალიზისა და შეფასების შესასწავლად;

2. ქეისები პრობლემის გადაჭრისა და გადაწყვეტილების მიღების შესასწავლად;

3. პრობლემის გადაჭრის ან მთლიანად კონცეფციის ამსახველი ქეისები.

მნიშვნელოვანია ქეისების კლასიფიკაცია აგებულების მიხედვით:

. სტრუქტურირებული ქეისი, რომელშიც დამატებითი ინფორმაცია მინიმალურია. მასთან მუშაობისას მოსწავლემ უნდა გამოიყენოს კონკრეტული მოდელი ან ფორმულა, ამ ტიპის ქეისებს აქვთ ოპტიმალური გადაწყვეტა.

. მცირე მონახაზი რომელიც შეიცავს რამდენიმეგვერდიან ტექსტს და 1-2 დანართს. ისინი მხოლოდ ძირითად ცნებებს აცნობენ და მათი ანალიზისას მოსწავლე უფრო საკუთარ ცოდნას უნდა დაეყრდნოს.

. დიდი – 10-50 გვერდიანი – არასტრუქტურირებული ქეისები – ყველაზე რთულია ამ სახის სასწავლო დავალებებს შორის. მათში უსარგებლო ინფორმაცია ზოგჯერ ძალზე დეტალურად არის მოცემული, საჭირო მონაცემები კი, პირიქით, შესაძლოა არ იყოს. მოსწავლემ უნდა ამოიცნოს ასეთი შეფარული მზაკვრობა და თავი გაართვას მას.

. პიონერული ქეისები – მათი ანალიზი მოითხოვს არა მარტო უკვე ათვისებული თეორიული ცოდნისა და პრაქტიკული გამოცდილების გამოყენებას, არამედ რაიმე ახლის შეთავაზებასაც. ამასთან, მოსწავლეები და მასწავლებლები მკვლევართა როლში გამოდიან.

ქეისების ამოხსნა რეკომენდებულია 5 ეტაპად:

პირველი
ეტაპი – სიტუაციისა და მისი თავისებურებების გაცნობა

მეორე
ეტაპი – ძირითადი პრობლემ(ებ)ის გამოყოფა; იმ ფაქტორებისა და პირების გამოყოფა, რომელთა
გავლენა გასათავლისწინებელია

მესამე
ეტაპი – გადაწყვეტისთვის
კონცეფციების
ან თემების შეთავაზება

მეოთხე
ეტაპი – ამა თუ იმ გადაწყვეტილების შედეგების ანალიზი

მეხუთე
ეტაპი – ქეისის ამოხსნა – ერთი ან რამდენიმე ვარიანტი (ქმედებათა თანამიმდევრობა, მითითება შესაძლო პრობლემებზე, მათი პრევენციისა და გადაჭრის მექანიზმები

ქეისის ზომას უშუალო კავშირი აქვს მის დანიშნულებასთან. რამდენიმეგვერდიანი მინიქეისი ერთ გაკვეთილს იკავებს, საშუალო ზომისა – 2 საათს, ხოლო დიდი ქეისი შესაძლოა რამდენიმე გაკვეთილის განმავლობაში მუშავდებოდეს. არსებობს ქეისები დანართებითა და დანართების გარეშე.

ქეისსწავლება როგორც საგანმანათლებლო ტექნოლოგია

ქეისსწავლების მთავარი სირთულეა დისკუსიის მონაწილეთა შეფასება. ცოდნის შემოწმება და შეფასება უნდა წარიმართოს სწავლების დიდაქტიკური პრინციპების შესაბამისად. საჭიროა, მოსწავლე შეფასდეს დისკუსიაში აქტიური მონაწილეობისთვის ან ზეპირი პრეზენტაციისთვის, რაც მოიცავს:

1. გამოსვლას, რომელიც აღწერს სერიოზული წინასწარი ანალიზის მცდელობას (სწორი ვარაუდები, კარგი მომზადება, არგუმენტირება და ა. შ. )

2. ყურადღების გამახვილება ზოგიერთ საკითხზე, რომლებიც საფუძვლიან განხილვას მოითხოვს;

3. კატეგორიების აპარატის ფლობა, ცნებათა განმარტების, შინაარსის წვდომის სწრაფვა;

4. ლოგიკური აზროვნების უნარის დემონსტრირება;

5. ისეთი ალტერნატივების შეთავაზება, რომლებიც ადრე უგულებელყოფილ იქნა;

6. კონკრეტული სამოქმედო გეგმის ან გადაწყვეტის გეგმის შეთავაზება;

7. იმ არსებითი ელემენტების განსაზღვრა, რომლებიც აუცილებელია ქეისის ანალიზისთვის;

8. რაოდენობრივი მონაცემების დამუშავებაში მონაწილეობა;

9. განხილვის შედეგების შეჯამება.

ქეისის ანალიზის წერილობითი სახით წარდგენისას შეფასებისას გასათვალისწინებელია:

. პრობლემათა ანალიზი;

. ჩატარებული რაოდენობრივი გათვლები;

. დამოუკიდებელი დასკვნები;

. ინფორმაციის დამუშავების ადეკვატური მეთოდები;

. მოთხოვნის შესაბამისად შედგენილი დოკუმენტები;

. ანალიზის შედეგად გამოტანილი არგუმენტები.

განვიხილოთ ქეისის აგების პრინციპები.

ქეისის შექმნის პროცესს რამდენიმე ძირითადი ეტაპი აქვს:

1. ქეისის დიდაქტიკური მიზნების ფორმირება – ეს ეტაპი გულისხმობს სასწავლო კურსის, სილაბუსის, სტრუქტურაში ქეისის ადგილის განსაზღვრას, მიზნებისა და ამოცანების ფორმულირებას, მოსწავლეების ცოდნისა და უნარების დონესთან შესაბამისობას;

2. პრობლემური სიტუაციის განსაზღვრა;

3. ქეისის პროგრამული რუკის შედგენა, ძირითადი თეზისები, რომელთა ტექსტში ჩართვაც აუცილებელია;

4. ძიება ინტეგრირების სისტემისა, რომელსაც პირდაპირი პროგრამული კავშირი აქვს ესგ გამჭოლ პრიორიტეტებთან;

5. ამ ინტეგრირების სისტემაში ქეისის თეზისებთან დაკავშირებული ინფორმაციის შეკრება;

6. აგება ან არჩევა სიტუაციის მოდელისა, რომელიც ასახავს იმ შედეგებსა და ინდიკატორებს, რომელთა შესასრულებლადაცაა მიმართული სილაბუსის ესა თუ ის ნაწილი;

7. ქეისის ჟანრის არჩევა;

8. ტექსტის დაწერა;

9. ქეისის მართებულობისა და ეფექტურობის დიაგნოსტიკა, მეთოდური სასწავლო ექსპერიმენტის ჩატარება ქეისის ეფექტურობის შესამოწმებლად;

10. ქეისის საბოლოო ვარიანტის მომზადება;

11. ქეისის პრაქტიკული გამოყენება;

12. ქეისის მეთოდური რეკომენდაციების მომზადება.

დავალებებისა და სადისკუსიო კითხვების შემუშავებისას მასწავლებელმა უნდა გაითვალისწინოს, რომ

. ქეისი უნდა იყოს საინტერესო, ადვილი და გასაგები ენით დაწერილი;

. გამოირჩეოდეს პრობლემურობით, განსაზღვრავდეს პრობლემის არსს;

. წარმოაჩენდეს როგორც დადებით, ასე უარყოფით მაგალითებს;

. შეესაბამებოდეს შერჩეულ მოსწავლეთა მოთხოვნილებებს, აწვდიდეს მათ აუცილებელ და საკმარის ინფორმაციას.

ამ მეთოდით მუშაობისას მოსწავლეები აკეთებენ თანამიმდევრულ ჩანაწერებს პრობლემის გადასაჭრელად ჩატარებული სამუშაოს შესახებ. ეს მეთოდი უფრო პროცესზეა ორიენტირებული და არა შედეგზე. მას პრობლემის გადაჭრის პროცესის შეფასებაც კი შეიძლება ვუწოდოთ. იმისთვის, რომ პრობლემის გადაჭრის პროცესი უფრო ნათელი გახდეს, გავიხსენოთ, რა არის პრობლემა და ჩამოვთვალოთ მისი გადაჭრის შესაძლო ეტაპები, რომლებიც, რა თქმა უნდა, საგნისა და პრობლების სპეციფიკიდან გამომდინარე, შესაძლოა გარკვეულწილად სხვადასხვანაირი იყოს:

პრობლემად ითვლება ისეთი სიტუაცია, რთული საკითხი, ამოცანა, რომელიც შესწავლას და მოგვარებას მოითხოვს. პრობლემის მოგვარება გულისხმობს განსზაღვრული პრობლემის ამოსახსნელი პირობების, ხერხების ან დამხმარე საშუალებების მოფიქრებას კრიტიკული და შემოქმედებითი გზით.

პრობლემის მოგვარება წარმოადგენს რთულ სააზროვნო უნარ-ჩვევას, რომელიც ცოდნასა და ლოგიკურ აზროვნებას ეფუძნება.

პრობლემის მოგვარების შესაძლო ეტაპებია:

1. პრობლემის განსაზღვრა;

2. სათანადო ინფორმაციის შეგროვება;

3. პრობლემის შესაძლო მიზეზების დადგენა;

4. პრობლემის გადაჭრის სხვადასხვა ხერხის მოფიქრება;

5. პრობლემის გადაჭრის საუკეთესო გზის არჩევა;

6. პრობლემის გადაჭრის გეგმის ჩამოყალიბება;

7. შედეგების შემოწმება და შეფასება .

პრობლემების გადასაჭრელად მოსწავლეების მიერ გადადგმული ნაბიჯების აღწერას, ანუ პროცესის შეფასებას პედაგოგისთვის სამი მიზანი აქვს:

1. შეაფასოს, როგორ მოაგვარებენ მოსწავლეები პრობლემებს;

2. განსაზღვროს, რამდენად კარგად ესმით და აღწერენ ისინი პრობლემის მოგვარების პროცესს;

3. შეისწავლოს მოსწავლეთა აზროვნების პროცესი და მათთან ერთად განიხილოს პრობლემის გადაჭრის წარმატებული და წარუმატებელი გზები.

ეს მეთოდი საშუალებას აძლევს პედაგოგს, გააანალიზოს მოსწავლეთა ჩანაწერები. ჩანაწერების ანალიზის შედეგად მას შეუძლია

. გაიგოს, პრობლემის გადაჭრის როგორი უნარ-ჩვევები აქვს თითოეულ მოსწავლეს;

. მისცეს მოსწავლეს დროული და მნიშვნელოვანი რჩევები, რომელთა დახმარებითაც ის უკეთ მიხვდება საკუთარ შეცდომას და პრობლემის მოგვარების პროცესის კონტროლს ისწავლის.

პრობლემის გადაჭრის ეფექტიანი პროცედურების ცოდნა და გამოყენება მნიშვნელოვანია ნებისმიერი საგნის შესასწავლად.

პედაგოგმა პრობლემა ისე უნდა დასვას, რომ მოსწავლეებს შემოქმედებითი და კრიტიკული აზროვნების საშუალება მისცეს.

პრობლემის მოგვარების პროცესის შეფასების სასწავლო მიზნებია:

. მოსწავლეთა მიერ ნაცნობი პრინციპების განზოგადება და პრობლემებთან მისადაგება;

. პრობლემის მოგვარების უნარ-ჩვევების განვითარება;

. საგნის სპეციფიკის გათვალისწინება;

. სწავლის სტრატეგიებისა და უნარ-ჩვევების განვითარება;

. ქეისის ამოხსნისას საჭირო ცოდნისა და უნარის ტრანსფერი.

…რაც ვიყავი, იგივე დავრჩი – კნუტ ჰამსუნი

მიერ

admin

14 დეკემბერი, 2012 - 13:29

რით შემიძლია ვუპასუხო ამ თქვენს გულისხმიერებასა და უშურველ გულუხვობას?! თითქოს ტერფები მიწას მოსწყდაო, თითქოს ჰაერში დავფრინავ და თავბრუ მეხვევა. ამ წუთებში ძნელია შევინარჩუნო ჩვეული მდგომარეობა. ბოლო ხანებში ღირსების ორდენებითა და ძვირფასი საჩუქრებით გამანებივრეთ. მართალია, რაც ვიყავი, იგივე დავრჩი, მაგრამ გამაოგნა ჩემი ქვეყნის მიმართ მიგებულმა პატივმა და ეროვნული ჰიმნის ჰანგებმა, ერთი წუთის წინ ამ დარბაზში რომ გაიჟღერა.

ისიც მართალია, რომ ეს პირველი შემთხვევა არ არის, რაც მიწას მოვწყდი და გონება ამებნა. ჩემს დალოცვილ ყმაწვილკაცობაშიც მრავლად ყოფილა მსგავსი წუთები. მითხარით, რომელ ახალგაზრდას არ განუცდია სულის აღმაფრენა?! ალბათ, მხოლოდ იმ კონსერვატორი ახალგაზრდებისთვის არის ეს შეგრძნება უცხო, თავიდანვე ხანდაზმულებად რომ იბადებიან, და არ ესმით სიტყვა “გატაცების” მნიშვნელობა. რა შეიძლება იყოს იმაზე უარესი, როდესაც ახალგაზრდა კაცი ან ქალი თავისი ასაკისთვის შეუფერებლად დაბრძენებულა და უარს აცხადებს ამქვეყნიურ სიამეზე?! ღმერთია მოწამე, ამგვარ გატაცებას წლები ვერაფერს აკლებს. მერე რა მოხდა? ჩვენ ხომ ყოველთვის იმად ვრჩებით, რანიც ვიყავით. ხალას შეგრძნებებს კი, უეჭველია, ჩვენთვის მხოლოდ სიკეთე მოაქვს!

თუმცა, ასეთ პატივსაცემ საზოგადოებას არ შეჰფერის ჩემი ტრადიციებით ნაკარნახევი მჭევრმეტყველების მოსმენა. მით უმეტეს, რომ ჩემ შემდგომ, მეცნიერების წარმომადგენელი წარდგება თქვენ წინაშე. რამდენიმე წუთში, კვლავ დავუბრუნდები ჩემს ადგილს, მანამდე კი, კიდევ ერთხელ მინდა ვაღიარო: ეს ჩემთვის განსაკუთრებული დღეა. თქვენი გულმოწყალებით მრავალ ათასეულთა შორის გამომარჩიეთ და დაფნის გვირგვინით შემამკეთ. ჩემი ქვეყნის სახელით დიდ მადლობას მოვახსენებ შვედეთის აკადემიას და სრულიად შვედეთს ამ აღიარებისათვის. ქედს ვიხრი თქვენ წინაშე და მეამაყება, რადგან წილად მხვდა პატივი, ეს საპატიო ტვირთი მეზიდა.

ერთმა ცნობილმა მომხსენებელმა ამ საღამოს აღნიშნა, რომ მე წერის საკუთარი მანერა მაქვს. მხოლოდ ამით შემიძლია თავი მოვიწონო. თუმცა, ისიც მართალია, რომ მეც ყველასაგან რაღაცას ვსწავლობ. რამეთუ, რად ღირს იმ კაცის ცხოვრება, ვინც მცირედს მაინც არ სწავლობს ამ ყოფისაგან?! მე ბევრი რამ შემძინა შვედურმა პოეზიამ, განსაკუთრებით კი ბოლო თაობის ლირიკამ. უფრო დაწვრილებით რომ გავცნობოდი ამ ლიტერატურას და მასთან დაკავშირებულ გვარებს, ალბათ, დაუსრულებლად მოვყვებოდი მათ ციტირებას და უფრო მძაფრად გავაცნობიერებდი იმ ტვირთის სიმძიმეს, ამ აღიარებამ რომ დამაკისრა. თუმცაღა, ჩემნაირი ადამიანისგან ეს მხოლოდ რიტორიკაა, ცარიელი ხმის ეფექტი, რომელსაც გასაძლიერებლად ბასის ერთი ნოტიც არ ახლავს. ამისათვის უკვე მეტისმეტად მოვხუცდი, ძალ-ღონე აღარ შემრჩა.

ამ წუთებში, ამ გაჩირაღდნებულ დარბაზში ჩემი სანუკვარი სურვილია, ეს რჩეული საზოგადოება იმ ყვავილებითა და საჩუქრებით ავავსო, პოეზიას რომ შეუძლია შემოგვთავაზოს. ანუ ის აღმაფრენა შევაგრძნობინო, რაც ახალგაზრდობას ახლავს თან და კიდევ ერთხელ განვაცდევინო აბობოქრებულ ტალღებთან თამაში. აი, ეს სურვილი მამოძრავებს ამ ჩემთვის უმნიშვნელოვანეს წუთებში და არ მინდა, ეს ბოლო შესაძლებლობა ხელიდან გავუშვა. თუმცა, ამისთვის გამბედაობა აღარ მყოფნის, რადგან ვიცი, უთუოდ შევრცხვები.

დღეს ღირსების ორდენებითა და ძვირფასი საჩუქრებით გამათამამეთ, მაგრამ ერთი რამ მაინც მაკლია, ეს არის ყველაზე მნიშვნელოვანი განძი და მას “ახალგაზრდობა” ჰქვია. ალბათ, არც ერთი ჩვენგანი არ არის იმდენად ხანდაზმული, რომ სიყმაწვილე არ ახსოვდეს. ვისაც სიბერე შეჰპარვია, შეშვენის ერთი ნაბიჯი უკან გადადგას და ეს დარბისლურად და ღირსეულად გააკეთოს. მე არ ვიცი, რა არის მართალი და მცდარი. სასმისს ვწევ და დავლოცავ შვედეთისა და სრულიად მსოფლიო ახალგაზრდობას, დავლოცავ ყველაფერს, რაც ნორჩია ამ ცხოვრებაში.

ომი და მშვიდობა

მიერ

admin

14 დეკემბერი, 2012 - 01:00

სათაურმა
ალბათ ლევ ტოლსტოის ცნობილი ნაწარმოები მოგაგონათ… ეს ორი სიტყვა ჩვენს ცნობიერებაში
ისე მჭიდროდ დაუკავშირდა ერთმანეთს, რომ ცალ-ცალკე იშვიათად თუ გამოვიყენებთ. ომის
დროს მშვიდობა გვენატრება, მშვიდობაა და ომს ვერ ვივიწყებთ – უკვე გადატანილს ან მომავალს,
რომელიც შეუძლია, ძლივსძლივობით მოპოვებული მშვიდობა ერთი ხელის მოსმით წარსულის გაუმაძღარ
სტომაქში გადაუძახოს.

ომისა
და მშვიდობის მჭიდრო კავშირი კი, ჩემი აზრით, სულაც არ არის ტოლსტოის დამსახურება;
უბრალოდ, ასეა მოწყობილი ჰომო საპიენსი – მოვლენებსა და საგნებს დიამეტრულად განსხვავებული
მდგომარეობებით აფასებს: “იყო უკუნი და იქმნა ნათელი”…

მინდა,
კიდევ ერთხელ დავუბრუნდე ტოლსტოის რომანს. თავდაპირველად მისი სათაური იყო “Война и мiръ“,
რაც “ომი და საზოგადოებას” ნიშნავდა. ანბანიდან “i“-ს ამოღების
შემდეგ კი იგი “Война
и мир“-ად იქცა. დღევანდელ რუსულ ენაში სიტყვა
“мир“-ს
ორი მნიშვნელობა აქვს: “მსოფლიო” და “მშვიდობა”. ჩვენი დიამეტრული
ცნობიერებისთვის მეორე უფრო მისაღები აღმოჩნდა და ასე იქცა “ომი და საზოგადოება”
“ომი და მშვიდობად”. სამწუხაროდ, ასეა – ჩვენთვის “ან ომია, ან მშვიდობა,
სხვა ალტერნატივა არ არსებობს”.

რა
ხდება ამ თვალსაზრისით მოლეკულათა სამყაროში? იქაც იგივე განწყობა სუფევს. უამრავი
მაგალითის მოყვანა შეიძლება. როგორ ვწერთ ბენზოლის მოლეკულას? ნიტროჯგუფს?

თითოეული
ფორმულა ე.წ. რეზონანსული ფორმით გამოისახება, რომელიც სხვადასხვა შესაძლო სტრუქტურას
შორის ზღვრულს წარმოადგენს. დიდი მეცნიერული კირკიტის შემდეგ კი იქნა დადგენილი მათი
რეალური სახე, მაგრამ თითოეულ მათგანზე ფიქრისას თვალი უპირატესად მაინც რომელიმე რეზონანსული
სტრუქტურისკენ გაგვირბის. წერითაც მათ უფრო ხშირად ვწერთ. ქიმიურ რეაქციებში ჯერ კიდევ
დომინირებს ე.წ. კეკულეს ბენზოლი. მიუხედავად იმისა, რომ IUPAC (საერთაშორისო
კომისია, რომელიც ქიმიისა და ქიმიკოსთა ქცევისა და ეთიკის ნორმებს აწესებს) დიდი ხანია
ბენზოლის “თანამედროვე” ფორმის გამოყენებისკენ მოგვიწოდებს, ჩვენ ორგანულ
ჩვეულებას ვერ ვღალატობთ…

კიდევ
ერთი თვალსაჩინო მაგალითია ციკლოჰექსანის მოლეკულა. ბევრ სახელმძღვანელოში, არასასკოლოშიც
კი, ის წესიერი ექვსკუთხედის სახით გამოისახება. რეალურად კი ციკლოჰექსანის მოლეკულას
არაერთი ფორმა შეესაბამება. ზოგიერთი მათგანი ქვემოთ, დიაგრამაზეა წარმოდგენილი:

ციკლოჰექსანის
ყველაზე გავრცელებული ფორმები სავარძლისა და ნავის კონფორმერებია. კონფორმერია ქიმიაში
დინამიური იზომერიის სახეა. კონფორმერები, ასე ვთქვათ, მოლეკულის დროებითი შესვენების
მომენტია მუდმივად თავისთავადცვალებად მდგომარეობებს შორის. ამ მდგომარეობაში მოლეკულა
წამიერად ჩერდება, სულს ითქვამს და კვლავ აგრძელებს უფრო მოხერხებული შინაგანი ფორმის
ძიებას.

როგორც
უკვე აღვნიშნე, ყვალაზე ხშირად ციკლოჰექსანის სავარძლის ან ნავის კონფორმერებს ვახსენებთ.
პირველ მათგანში მოლეკულა ყველაზე სტაბილურია – მის ატომებს შორის დაშორება მაქსიმალურია,
შესაბამისად, ისიც მშვიდადაა. მეორე ფორმა კი ენერგეტიკულად უფრო დამუხტულია და მის
ერთგვარ ანტიპოდს წარმოადგენს. ამ ორ ფორმას შორის არსებობს უამრავი სხვა მდგომარეობა,
მაგრამ ისინი, როგორც წესი “არ გვახსოვს”. ჩვენ უკიდურესობები უფრო გვხიბლავს
და გვესმის. ამიტომ მიეცნენ დავიწყებას ცილოჰექსანის ტვისტ, ნახევარტვისტ, ნახევარსავრძლის
(ეს – რასაც მოვიცალეთ და სახელი დავარქვით) და უამრავი სხვა ფორმა, რომელშიც მოლეკულა
უფრო მეტ ხანს ატარებს და რომელზეც არის დამოკიდებული, საით წავა იგი – სავარძლის
(მშვიდი) თუ ნავის (აღგზნებული) კონფორმერისკენ…

Club 27. ჯიმ მორისონი

მიერ

admin

14 დეკემბერი, 2012 - 01:00

ჟორჟ ბიზე, მარია კალასი, სარა ბერნარი, ოსკარ უაილდი, ფრედერიკ
შოპენი, მიშელ პეტრუჩიანი, ჯოაკინო როსინი… შთამბეჭდავი
სახელებია, არა? თითოეული
მათგანით სამართლიანად ამაყობს მსოფლიო ხელოვნება. თუმცა ამ ხალხს
კიდევ ერთი რამ აერთიანებს: ისინი პარიზში, პერ ლაშეზის (Père Lachaise) სასაფლაოზე არიან დაკრძალულნი. პოეტები, კომპოზიტორები, მსახიობები, საზოგადო
მოღვაწეები, დიპლომატები… სწორედ
აქ ასვენია ნეშტი ბევრი გამოჩენილი ადამიანისა, რომლებმაც საფრანგეთისა და მთელი
დანარჩენი მსოფლიოს ისტორიაში წარუშლელი კვალი დატოვეს.

თუმცა არის
ამ პანთეონში ერთი საფლავი, რომელიც სხვებისგან გამოირჩევა. გრაფიტით მოხატულ
ქვებთან მცირე ზომის ბიუსტი დგას, საფლავის ქვაზე კი სახელი, გვარი, თარიღები (1943–1971)და ბერძნული
წარწერაა: ΚΑΤΑ ΤΟΝ ΔΑΙΜΟΝΑ ΕΑΥΤΟΥ. ქართულად ეს ფრაზა ასე ითარგმნება: “საკუთარი
სულის ერთგული”, ან “მართალი საკუთარ სულთან“.

ის არც დიდი
კლასიკოსია, არც იდეალური
კომპოზიტორი, არც შოპენისა თუ ბახის ეპოქაში უცხოვრია, არც დიპლომატი ყოფილა და არც მსახიობი.ის, უბრალოდ,
საკუთარი თავის ერთგული იყო – ჯეიმს დუგლას
მორისონი, ჩემთვის უბრალოდ
ჯიმი. კიდევ ერთი
ლეგენდა, რომელიც სიცოცხლეს27 წლისა გამოეთხოვა.

მისმა მუსიკალურმა
კარიერამ სულ რაღაც 5 წელიწადს გასტანა. 1965 წლის ერთ
მშვენიერ, ან არცთუ
მშვენიერ დღეს მორისონი მუსიკოს რეი მანზარეკს შეხვდა ლოს-ანჯელესის ერთ–ერთ სანაპიროზე. საუბრისას
გაუმხილა, რომ ლექსებსა და სიმღერებს წერდა და ერთ–ერთი მათგანის, MoonlightDrive-ის, პატარა მონაკვეთიც წაუმღერა:

მანზარეკი
კლავიშებზე საკმაოდ კარგად უკრავდა და მორისონს ბენდის შექმნა შესთავაზა. სახელად “TheDoors” (“კარი”,
“კარიბჭე”) შეარჩიეს. ინსპირაციის წყარო ინგლისელი მწერლის, ოლდოს ჰაქსლის
წიგნი “აღთქმის კარიბჭე” იყო. თავის მხრივ, ჰაქსლის შთაგონება
თანამემამულის, პოეტ უილიამ ბლეიკის ფრაზა გახლდათ: “თუ აღქმის კარიბჭე გაიხსნა, ადამიანი
დაინახავს ყველაფერს ისე, როგორც არის, უსასრულოდ” (If the doors of perception were cleansed, everything would appear to manasitis, infinite).

მთარგმნელად
ალბათ არ გამოვდგები, თუმცა, ვფიქრობ, მორისონისა და მისი მეგობრების
მუსიკის ძირითადი აზრი ავად თუ კარგად მოგაწოდეთ. “TheDoors” ცდილობდა,
ყოფილიყო ჭეშმარიტების ერთგვარი კარიბჭე 1960–იან წლების
ამერიკელებისთვის, რომლებიც არაერთ ყოფით თუ იდეოლოგიურ პრობლემას აწყდებოდნენ.
უმთავრესი პრობლემა კი თავისუფლების არასათანადო ხარისხი იყო. თითქმის ყველა
კონცერტს გასდევდა ჯიმის საკმაოდ ხანგრძლივი გამოსვლები, ლექსები, რომლებშიც
მსმენელს მოუწოდებდა, ბოლომდე ეგრძნოთ თავისუფლება. პუბლიკის აყოლიება მორისონს არ
უჭირდა. 1967 წელს მაიამიში პოლიციამ
პირდაპირ სცენაზეც კი დააკავა. მიზეზი – ამბოხის ხელშეწყობა.

წმინდა ტექნიკური
თვალსაზრისით თუ მივუდგებით, ჯიმი არასოდეს ყოფილა ბენდის მუსიკალური ლიდერი. თითქმის არასოდეს
გამოჩენილა მაყურებლის წინაშე რომელიმე ინსტრუმენტით. ძირითადად ლირიკის წერით იყო დაკავებული. მიუხედავად
ამისა, ჯიმის გარეშე
ჯგუფის წარმოდგენა უბრალოდ შეუძლებელია. მორისონის გარდაცვალების შემდეგDoors-მა სცადა
მოღვაწეობის გაგრძელება, თუმცა ორ წელიწადში ამოწურა თავი. უნიკალური
ტემბრის, შინაარსიანი
ტექსტებისა და ქარიზმის წყალობით ჯიმი ახერხებდა, ნამდვილი ლიდერი ყოფილიყო სცენაზე. ამიტომაც მსოფლიო მუსიკის
ისტორიაში ის ჯიმ მორისონად, “თავისი სულის ერთგულ” პიროვნებად
დარჩა და არა TheDoors–ის უბრალო ვოკალისტად.

მეტი რა უნდოდა ამერიკელ მსმენელს – მის წინაშე ძალიან სიმპათიური, ენერგიით სავსე ახალგაზრდა იდგა, რომელიც მზად იყო, თითოეული
მათგანისთვის გაეზიარებინა უკიდეგანო მუსიკა. ფანებიც, თავის მხრივ, თანახმა იყვნენ, ყველაფერი გაეღოთ მორისონისთვის. ქალები ჯიმის ნამდვილად
არ აკლდა. არსებობს ცნობა, რომ მას ჯენის ჯოპლინთანაც კი ჰქონდა ხანმოკლე
ურთიერთობა. მიუხედავად ყველაფრისა, მის ცხოვრებაში იყო ერთი ქალი, რომელიც, ალბათ, სიცოცხლის უკანასკნელ დღემდე უყვარდა – პემ კარსონი, მუზა, ურომლისოდაც ბევრი კომპოზიცია ალბათ არ დაიწერებოდა…

ვინარის ჩემთვის მორისონი? ძალიან კარგი ამერიკელი პოეტი, მეამბოხე, რომელსაც მასების აყოლიება შეუძლია. ალკოჰოლი, ნარკოტიკები, ბევრი როკ-ენ-როლი და უკვდავი ჯგუფი The Doors – აი, ეს არის
ჯიმი. მისთვის არ აქვს მნიშვნელობა, ვის ესაუბრება: გენიალურ ენდი უორჰოლს, რომელიმე რიგით თაყვანისმცემელს თუ პოლიციის ოფიცერს, რომელსაც მისი დაპატიმრება სურს. ის ყველასთან
ერთი და იგივე ადამიანია. ადამიანი, რომელსაც შეუძლია, თქვენი
მსოფლმხედველობა რადიკალურად შეცვალოს.

სიცოცხლის
ბოლო დღეები მორისონმა პარიზში გაატარა. ალბათ არ გაგიკვირდებათ, თუ გეტყვით, რომ მის ნაადრევ სიკვდილს ჰეროინის ზედმეტ დოზას უკავშირებენ. ცხედარი პემ
კარსონმა აღმოაჩინა სააბაზანოში. საინტერესოა, რომ დაახლოებით 3 წლის შემდეგ პემიც იმავე მიზეზით გარდაიცვალა. ისიც, მორისონის
მსგავსად, 27 წლისიყო.

აი, ასეთი
გახლდათ ჯიმ მორისონი – არეული, თავისუფალი, ინდივიდუალური, ხშირად ზედმეტადაც
კი. იყო თუ არა
მისაბაძი, ამაზე კამათი
შეიძლება, მაგრამ
ფაქტია – დღეს მისი ცხედარი მსოფლიო მნიშვნელობის ადამიანების გვერდით
განისვენებს.

პოსტი უცნაური
და აბდაუბდა გამომივიდა, რისთვისაც ბოდიშს გიხდით. თუმცა ეს ჩემი სტილი არ არის, ეს ჯიმის
სტილია..

მისთვის ხომ
ხალხიც უცნაური იყო 🙂

განმავითარებელი შეფასების გავლენა უმცროსი სასკოლო ასაკის მოსწავლეთა მე-კონცეფციასა და თვითშეფასებაზე

მიერ

admin

14 დეკემბერი, 2012 - 01:00

მოგეხსენებათ, დაწყებით კლასებში მოსწავლეთა შეფასება განმავითარებელია; მხოლოდ მეხუთე კლასიდან შემოდის განმსაზღვრელი შეფასება. განმავითარებელი შეფასების მიზანი მხოლოდ მოსწავლის განვითარების ხელშეწყობა როდია; მისით ფასდება სწავლის არა მხოლოდ შედეგი, არამედ პროცესიც, რაც დიდად ეხმარება პედაგოგს მოსწავლის წინსვლის ხელშესაწყობად აქტივობებისა თუ სწავლების სტრატეგიების შერჩევაში, თანაც ამგვარი შეფასება შეგვაძლებინებს, დავაკვირდეთ კონკრეტული მოსწავლის წინსვლას – რა იცოდა განსაზღვრული ხნის წინ და რა იცის ახლა.

რატომ არის ამ ტიპის შეფასება განსაკუთრებით მნიშვნელოვანი დაწყებით კლასებში?

როგორც სათაურიდანვე ჩანს, სტატიაში ყურადღებას გავამახვილებთ განმავითარებელი შეფასების გავლენაზე უმცროსი სასკოლო ასაკის მოსწავლეთა მე-კონცეფციასა და თვითშეფასებაზე.

მოკლედ განვმარტავთ თითოეულ ცნებას.

მე-კონცეფცია – ეს არის ზოგადი წარმოდგენა საკუთარ თავზე, თვითშეფასება კი თვითშემეცნების კომპონენტია. ის მოიცავს საკუთარი ფიზიკური, პიროვნული, ინტელექტუალური მახასიათებლების, მორალური თვისებებისა და ქცევის შეფასებას. მე-კონცეფცია შეიძლება იყოს დადებითი ან უარყოფითი, თვითშეფასება კი – მაღალი, ადეკვატური და დაბალი.

მე-კონცეფცია და თვითშეფასება სხვათა შეფასებებიდან და საკუთარი გამოცდილებიდან გამომდინარეობს. დადებითი თვითშეფასების მქონე მოსწავლე თავად დადებითად აფასებს საკუთარ შესაძლებლობებს, “მნიშვნელოვანი სხვებიც” – მშობლები თუ პედაგოგები – მის მიმართ პოზიტიურ შეფასებებს გამოთქვამენ.

პირველკლასელებს ხშირად გადაჭარბებული თვითშეფასება აქვთ. ისინი თავს “ძალიან ყოჩაღებად”, “ყოვლისმცოდნეებად” მიიჩნევენ. სხვაგვარად არის საქმე მეორე კლასში. მეორეკლასელები უკვე მოსწავლეები არიან, სკოლასთან საადაპტაციო პერიოდიც გავლილი აქვთ, ახალ მოთხოვნებს, რეჟიმსა და რუტინასაც უკვე იცნობენ და შედარებით უკეთ იციან, რას უნდა მოელოდნენ სკოლისგან, თანაც ეს მოლოდინი ბევრად არის დამოკიდებული იმაზე, როგორ ჩაიარა წინა სასწავლო წელმა. მაგრამ მიიჩნევა, რომ მეორეკლასელებს თვითშეფასება დაწეული აქვთ. ზოგიერთი მეცნიერი ამას “მეორეკლასელის” ფენომენსაც კი უწოდებს. საქმე ის არის, რომ ამ პერიოდში ბავშვები უფრო კრიტიკულად ეკიდებიან საკუთარ თავს, ისწრაფიან, ხარისხიანად შეასრულონ სამუშაო, მაგრამ ჯერ კიდევ არ შესწევთ საკუთარი უნარებისა თუ ნამუშევრების შეფასების უნარი, არ გააჩნიათ კრიტერიუმები, რომელთა მიხედვითაც ადამიანი საკუთარ შესაძლებლობებს აფასებს. ეს ძალზე მნიშვნელოვანი უნარი მხოლოდ მეორე კლასის ბოლოს ისახება.

როგორ შევუწყოთ ხელი მოსწავლეთა ადეკვატური თვითშეფასების ფორმირებას?

ადეკვატური თვითშეფასების ჩამოყალიბებას ხელს უწყობს სისტემური სწავლა-სწავლების პროცესში ბავშვის ჩაბმა. სკოლაში მოსწავლე პერმანენტული სოციალური თუ ნორმატიული შეფასების ობიექტია. ისიც უფროსებისგან მიღებული კრიტერიუმების მიხედვით აფასებს საკუთარ ქმედებებს. მაგრამ გასათვალისწინებელია, რომ პატარას ზოგჯერ არ ესმის, რატომ ვიწონებთ ან ვიწუნებთ მის საქციელსა თუ ნამუშევარს. თუ ბავშვს ვუთხარით მხოლოდ “ყოჩაღ”, ან რვეულში ვარსკვლავი ჩავუკარით, შესაძლოა, ის ვერ მიხვდეს, რით დაიმსახურა ქება. მაგალითად, თუ მასწავლებელმა მეორეკლასელებს კონკრეტული სიტყვებისგან წინადადებებისა თუ პატარა ამბის შედგენა დაავალა, “ყოჩაღს” შეიძლება ის ნამუშევარიც იმსახურებდეს, რომელშიც ბავშვმა ყველა დასახელებული სიტყვის გამოყენებით წინადადებები ან პატარა მოთხრობა შეადგინა და ისიც, რომელშიც მოსწავლემ ყველა სიტყვა გამოიყენა, არსებითი სახელის რიცხვი სწორად შეუთანხმა ზმნას, სწორად დასვა სასვენი ნიშნები და ორიგინალური სიუჟეტიც მოიფიქრა. მაშ, მოსწავლისთვის იმთავითვე უნდა იყოს ცნობილი კრიტერიუმები, რომელთა მიხედვითაც შეაფასებენ მის ნამუშევარს, ხოლო კომენტარი თითოეულ კრიტერიუმს უნდა შეეხოს. მაგ.: “კოტე, ძალიან კარგი ნამუშევარია, ყველა სიტყვა გამოგიყენებია, აზრიც გამართულია, სასვენი ნიშნები სწორად დაგისვამს, ამბავიც ძალიან სახალისო და საინტერესოა. შემდეგშიც ასე მონდომებით იმუშავე”. ასეთი კომენტარი მოსწავლეს უკეთ მიახვედრებს საქმის არსს, ვიდრე ძუნწი “კარგი ბიჭი ხარ”, “ყოჩაღ”, ანდა შეფასებითი სიმბოლოს მინიჭება.

სხვადასხვანაირი იქნება კრიტერიუმები ზეპირი პასუხისა და პრაქტიკული სამუშაოსთვის. მაგალითად, თუ მოსწავლეებს დავავალებთ, დაახასიათონ საყვარელი ზღაპრის გმირი, მოიხმონ ტექსტიდან ნაწყვეტი, სადაც პერსონაჟის ესა თუ ის თვისება ჩანს და აგვიხსნან, რატომ მოსწონთ იგი, შედეგი ალბათ შემდეგი კრიტერიუმებით შეფასდება: გარკვევით ჩამოაყალიბა თუ არა მოსწავლემ საკუთარი აზრი, ადეკვატურად მოიხმო თუ არა ნაწყვეტი ტექსტიდან, რამდენად დამაჯერებელი არგუმენტები მოიყვანა. კომენტარიც თითოეულ კრიტერიუმს შეეხება.

კრიტერიუმებზე დაყრდნობით გაკეთებული კომენტარი ბავშვს თვალნათლივ დაანახვებს, რა მიიჩნევა კარგ გამოსვლად, რა არის მისი ძლიერი მხარე, ანდა რომელი უნარის განსავითარებლად უნდა იმუშაოს. ეს დიდად დაეხმარება მას ადეკვატური თვითშეფასების ფორმირებაში. თანაც, კრიტერიუმებზე დაყრდნობით შეფასებას მიჩვეულ მოსწავლეს განმსაზღვრელ შეფასებაზე გადასვლაც ნაკლებად გაუჭირდება. მას ეცოდინება, რას ექცევა ყურადღება ამა თუ იმ დავალების შესრულებისას.

უმცროსი სასკოლო ასაკის მოსწავლეთა შეფასებისას დიდი მნიშვნელობა აქვს მათ მიერ გამოჩენილი ინიციატივისა და ძალისხმევის ხაზგასმას. ამ მოსაზრების საბუთად ყურადღებას გავამახვილებთ ერიკ ერიქსონის ფსიქოსოციალური განვითარების თეორიაზე. ამ თეორიის თანახმად, პიროვნება გაივლის განვითარების რვა სტადიას და თითოეულ სტადიაში სოციალური ადაპტაციის მისაღწევად უნდა დაძლიოს განსაზღვრული კონფლიქტი თუ კრიზისი. მიუხედავად იმისა, რომ ბოლომდე არც ერთი კონფლიქტი არ ამოიწურება, აუცილებელია, ინდივიდმა ისე მაინც მოაგვაროს იგი, რომ მომდევნო სტადიების კონფლიქტებს წარმატებით გაუმკლავდეს.

დაწყებითი საფეხური ორ სტადიას მოიცავს: ინიციატივას დანაშაულის გრძნობის წინააღმდეგ (3-6) და კომპეტენტურობას არასრულფასოვნების წინააღმდეგ (6 -11,12).

წინასასკოლო პერიოდის დასასრულს და უმცროსი სასკოლო ასაკის დასაწყისში ბავშვი, რომელსაც განვითარებული აქვს ნდობის ბაზისური გრძნობა ჯერ უახლოესი გარემოცვის, მერე კი საკუთარი თავისადმი, შეძლებს ინიციატივის გამოჩენას როგორც გონებრივ, ისე მოტორულ აქტივობაში. თუ უფროსები წაახალისებენ ამას, ბავშვი ჩამოყალიბდება ინიციატივიან, დამოუკიდებელ პიროვნებად, რომელიც პასუხს აგებს საკუთარ საქციელზე და პირიქით, თუ უფროსები ბავშვს მიახვედრებენ, რომ მისი ინიციატივა უადგილოა ან ზედმეტად მკაცრად გააკრიტიკებენ ამის გამო, შესაძლოა მას დანაშაულის განცდა ჩამოუყალიბდეს და შემდეგ მოზრდილთა სამყაროში თავი “დაუპატიჟებელ სტუმრად” იგრძნოს.

მომდევნო პერიოდში ბავშვს კომპეტენტურობის გრძნობა უვითარდება. დაწყებითი სკოლა მას საშუალებას აძლევს, სხვადასხვა დავალების შესრულებით (მაგალითად, ხატვით, მათემატიკური ამოცანების ამოხსნით, წინადადებების წერით), მასწავლებლების, მშობლებისა და თანატოლების მოწონება და აღიარება დაიმსახუროს. როდესაც მასწავლებლები და მშობლები აქეზებენ ბავშვს ამა თუ იმ საქმიანობაში ჩასაბმელად, მერე კი მიღწევებისთვის აქებენ, ბავშვი ბეჯითი და შრომისმოყვარე პიროვნება დადგება, გულმოდგინედ შეასრულებს დავალებებს, მუდამ ეცდება, დაწყებული საქმე ბოლომდე მიიყვანოს. თუ უფროსები დასცინიან ბავშვის ინიციატივას და მეტიც – სჯიან მას, ან თუ ბავშვმა აღმოაჩინა, რომ ვერ ამართლებს მასწავლებლებისა და მშობლების მოლოდინს, არასრულფასოვნების განცდა დაეუფლება.

ბავშვის მონდომებისა თუ მცდელობის აღსანიშნავად ისეთი შეფასებითი სიმბოლოების გამოყენებაც შეიძლება, როგორებიცაა ვარსკვლავი, მზე, სტიკერი, მაგრამ ამგვარ სიმბოლოებს ნიშნის ფუნქცია აკისრია; ისინი არაფერს გვეუბნებიან სწავლის პროცესზე, მიღწეულ წარმატებაზე, ამიტომ მათი გამოყენება მიზანშეწონილია მხოლოდ ბავშვის მონდომების/მცდელობის აღნიშვნის მიზნით და არა “საუკეთესო შედეგის” ან ცოდნის დონის ხაზგასასმელად.

სტატიის დასასრულს კიდევ ერთხელ შეგახსენებთ, რომ კომენტარის გაკეთებისას ხაზი უნდა გაესვას მოსწავლის ძალისხმევას (დავალება შესრულდა), შრომისმოყვარეობას (მოსწავლე ყოველთვის ასრულებს დავალებებს), ახალი ინფორმაციის მიღების სურვილს, ერთი თვის განმავლობაში ბეჯითი შრომით მიღწეულ წარმატებას და ითქვას, სამომავლოდ რას მოველით მისგან.

შავი ოქრო

მიერ

admin

13 დეკემბერი, 2012 - 01:00

“შავი ოქრო”
– რა ასოციაცია გიჩნდებათ ამ სიტყვების წაკითხვისას?
რა არის ისეთი, რაც ოქროსავით ზეაღმატებულ მეტალს შეიძლება შევადაროთ? მართალი ბრძანდებით, ეს ნავთობია. სწორედ ის ნავთობი,
რომელიც არცთუ მცირე საფრთხეს უქმნის ჩვენს გარემოს, მაგრამ ამავე დროს ძალიან გვჭირდება.

ოქროს რატომ ადარებენ? ძველთაგანვე
ოქრო იყო აღმატებული მეტალი და ალბათ ამიტომ. სწორედ ოქროს მიღების სურვილით გახლდათ
დაბინდული ალქიმიკოსების გონება. ოქრო იყო შუღლის მთავარი მიზეზი. ეგვიპტელი ქემეიას
მიმდევრებისგან ოქროს ტრანსმუტაციის საიდუმლოს გაგების სურვილმა აიძულა არაბები, ეგვიპტეში
შეჭრილიყვნენ და წლების განმავლობაში დაგროვილი ინფორმაცია არაბულად ეთარგმნათ. თუმცა
თავიანთი ნამოქმედარი ბუმერანგივით დაუბრუნდათ უკან – თავადაც იგივე დაემართათ, რაც
ეგვიპტელებს დამართეს: ჯვაროსნული ომების დროს ევროპელებმა არაბულ ენაზე ჩაწერილი მთელი
ცოდნა ცეცხლითა და მახვილით მიითვისეს და ლათინურად თარგმნეს.

“სკვითების ოქრო” ხომ გახსოვთ,
მეოცე საუკუნის არქეოლოგიური სენსაცია? ანტიკური ხანიდან მოყოლებული, ბევრს აღელვებდა
სკვითიის (დღევანდელი უკრაინისა და სამხრეთ რუსეთის ტერიტორია) მეფეთა საგანძურის საიდუმლო.
ყორღანები სავსე აღმოჩნდა ოქროს მასიური ნაკეთობებით. სწორედ მათ გამო გამართულა არაერთი
ბრძოლა…

განვლილ წლებს გადავავლოთ თვალი,
აქვე, ჩვენ თვალწინ რომ გაირბინეს. ეკრანებთან მსხდომნი, მსოფლიოში მომხდარი მრავალი
სისასტიკის მოწმენი არ გავხდით? და განა მათი აშკარა თუ ფარული მიზეზი სწორედ ნავთობი
არ იყო? საუკუნეები გავიდა, მაგრამ ადამიანი არ შეცვლილა, კვლავ სიხარბე ამოძრავებს,
შუღლის მიზეზიც კვლავ ოქროა, ამჯერად – “შავი” ოქრო.

ნავთობი მორუხო-მოშავო ფერის, დამახასიათებელსუნიანი
სითხეა. ის 1000-მდე ცალკეული ნივთიერების ნარევია, ძირითადად კი ნაჯერი, არომატული
და ციკლური ნახშირწყალბადებისგან შედგება (C₅-იდან C₇₀-მდე).
გარდა თხევადისა, ნავთობი მასში გახსნილ აირად და მყარ ნახშირწყალბადებსაც შეიცავს.
მის შემადგენლობაში შედის ცოტაოდენი აზოტის, ჟანგბადისა და გოგირდის შემცველი ორგანული
ნაერთებიც.

ვარაუდობენ, რომ ნავთობი ზღვის ფსკერზე
ან დედამიწის წიაღში მოხვედრილ მცენარეთა და ცხოველთა ნაშთების ხრწნა-დაშლის შედეგად
წარმოიქმნება.

ნავთობის საბადოები მიწის სიღრმეში
მდებარეობს. ხშირია შემთხვევა, როდესაც ჭაბურღილის გათხრისას აირების (ძირითადად მეთანის)
წნევის გამო მიწიდან ნავთობის შადრევანი ამოხეთქავს ხოლმე. თუ გაზების წნევა საკმარისი
არ აღმოჩნდა, ნავთობს ამოტუმბავენ.

ნავთობის უდიდესი საბადოები მდებარეობს
საუდის არაბეთში, ერაყში, ირანში, კუვეიტში, აზერბაიჯანში, ჩეჩნეთში, სამხრეთ უკრაინაში,
შუა აზიაში, სამხრეთ ურალში, ვოლგისპირეთში და სახალინზე.

საქართველოში აღსანიშნავია სამგორ-პატარძეულის,
მირზაანის, შირაქის, ნორიოს, საცხენისის, სუფსის, ჭალადიდის, ტარიბანის, შრომისუბან-წყალწმინდისა
და თელეთის საბადოები.

ნავთობის გადამუშავება ფრაქციული
გამოხდით მიმდინარეობს, ეს კი ნავთობის სხვადასხვა ფრაქციის დუღილის განსხვავებულ ტემპერატურას
ეფუძნება. ნავთობგადამამუშავებელ ქარხნებში გამოხდას სარექტიფიკაციო სვეტებში აწარმოებენ,
ლაბორატორიაში – სპეციალურად აწყობილ ხელსაწყოში. 300⁰C-ზე მაღალ ტემპერატურაზე
გამოხდით ნავთობის პროდუქტები იშლება, ამიტომ ამ პროცესს შემცირებული წნევის პირობებში
აწარმოებენ. ასეთი გამოხდით მაზუთისგან სხვა პროდუქტებთან ერთად მიიღება ვაზელინი -მყარი
და თხევადი ნახშირწყალბადების ნარევი – და პარაფინი – მყარი ნახშირწყალბადების ნარევი.

მაზუთიდან ყველა ზემოხსენებული პროდუქტის
გამოხდის შემდეგ რჩება გუდრონი, რომელიც ჰაერზე დაჟანგვის შედეგად ასფალტად გადაიქცევა.
ხშირად დედამიწის წიაღში გვხვდება მზა, ბუნებრივი ასფალტი, რომელიც ალბათ ნავთობის
გამოშრობის შედეგად წარმოიქმნება.

იცით, რომ ასფალტს ჯერ კიდევ ძველ
ბაბილონში იყენებდნენ გზების დასაგებად? ბუნებაში ასფალტი მზა სახითაც გვხვდება. კუნძულ
ტრინიდადზე (კარიბის ზღვაში) მდებარეობს “ტბა”, რომელიც 15 მილიონი ტონა
ასფალტით არის ამოვსებული. ოდესაღაც იქ ალბათ ნავთობის საბადო იყო, რომელიც განსაკუთრებული
გეოლოგიური პროცესების გამო მიწის ზედაპირზე აღმოჩნდა. დროთა განმავლობაში ნავთობის
თხევადი კომპონენტები აორთქლდა და დარჩა მხოლოდ ასფალტი.

ნავთობის
გადამუშავების პროდუქტებიდან ყველაზე მეტი მოთხოვნა ბენზინზეა. ნავთობის პირდაპირი
გამოხდით დაახლოებით 15-20% ბენზინი მიიღება, რაც, ცხადია, ვერ აკმაყოფილებს მისი გამოყენების
მასშტაბს, ამიტომ ქიმიკოსებმა შეიმუშავეს ნავთობის გადამუშავების მეთოდები, რომლებიც
80%-მდე ბენზინის მიღების საშუალებას იძლევა. ერთ-ერთი მათგანი ნავთობის კრეკინგია.
ამ პროცესში C₁₀-C₂₀ ნახშირწყალბადები C₅-C₁₀ნახშირწყალბადებად იხლიჩება.

“კრეკინგი”
ინგლისური სიტყვაა და მსხვრევას, გახლეჩას ნიშნავს. ბენზინი C₁₀-C₂₀ნახშირწყალბადების ნარევია, ნავთი და მაზუთი კი C₁₀და უფრო მაღალი
რიგის ნახშირწყალბადებისა. მათი გახლეჩით მიიღება უფრო დაბალი რიგის ნახშირწყალბადები,
ანუ ბენზინის ფრაქცია. მაგალითად, ნავთის ფრაქციის C₁₀-C₁₆ კრეკინგით
მივიღებთ ბენზინის ფრაქციას.

არსებობს
კრეკინგის ორი ძირითადი სახეობა: თერმული, რომელიც მაღალი ტემპერატურისა (400-600⁰C)
და წნევის (15-60 ატმ) პირობებში მიმდინარეობს და კატალიზური, რომელიც ხორციელდება
კატალიზატორების (AlCl₃, ალუმინსილიკატები) გამოყენებით შედარებით დაბალ
ტემპერატურაზე (30-400⁰C). კატალიზური კრეკინგი თერმულზე სწრაფად მიმდინარეობს
და უკეთესი ხარისხის ბენზინსაც იძლევა.

ბენზინის
ოქტანური რიცხვის, ანტიდეტონატორებისა და გარემოზე მათი გავლენის შესახებ სხვა სტატიაში
(“გვჭირდება თუ არა მწვანე ქიმია”) გესაუბრეთ, მაგრამ ის თუ იცით, რომ სპეციალური
მიკრობების საშუალებით ნავთობისგან შესაძლებელია ხელოვნური საკვების (ხორცის, ხიზილალის)
მიღება?

იცით,
რომ ერთ ავტომანქანას ყოველ 1000 კილომეტრზე იმდენი ჟანგბადი სჭირდება, რაც ადამიანს
მთელი წელი ეყოფოდა?

ნავთობის
თანმხლები გაზი მეთანია. ის იმ აირების რიცხვს მიეკუთვნება, რომლებიც სათბურის ეფექტს
იწვევს. სათბურის ეფექტი ატმოსფეროს ქვედა ფენებში ტემპერატურის მომატებაა, რაც “სათბურის
აირებითაა” გამოწვეული.

არქტიკასა
და ანტარქტიკაში მუდმივი ყინული სწრაფად დნება, რის შედეგადაც მსოფლიო ოკეანის დონე
მცირდება, დედამიწის ტემპერატურული ბალანსი ირღვევა. ბოლო 20 წლის განმავლობაში არქტიკული
“მშვიდი ყინული” 40%-ით შეთხელდა. წყალსა და ატმოსფეროში ენერგია გროვდება,
რასაც კლიმატის შეცვლა და კატასტროფები მოჰყვება – წყალდიდობა, ტაიფუნი, მიწისძვრა,
გვალვა…

მიზეზი?

სათბურის
აირები ატმოსფეროში გროვდება და მასზე ე.წ. “ბუმბულის საფარს” წარმოქმნის.
ასეთი “საფარი” მზის სხივებს ატარებს, სითბოს კი არა. მზის სითბო უკან, კოსმოსში,
ვეღარ ბრუნდება. მომწამლავი სათბურის აირები ხელს უშლის სივრცეში სითბოს გაფანტვას,
შედეგად კი აირებისა და წყლის ორთქლის ფენები სქელდება და შეუმჩნევლად დგება გლობალური
დათბობა.

ოღონდ
მავანთ და მავანთ ეს არ ანაღვლებთ. ალბათ ჰგონიათ, რომ ეკოლოგიური პრობლემა მხოლოდ
უბრალო მოკვდავთ შეეხება… ჩვენი ყოველდღიური ცხოვრების სიძვირე თუ სიიაფე კვლავ ერთი
ბარელი ნავთობის ფასზეა დამოკიდებული. თუმცა, როგორც ადრე ვწერდი, დადგება დრო და ერთი
ტონა მარცვლეულის ფასი დაგვაინტერესებს. ოღონდ ეს მერე იქნება. მანამდე კი… მანამდე
ყველაზე ძვირფასი ვალუტა კვლავ “შავი” ოქროა – გარემოსთვის სახიფათო, მაგრამ
ცხოვრებისთვის ასე აუცილებელი.

და
მაინც, არ ღირს ბატონებო, არანაირი ოქროს გულისთვის არ ღირს ადამიანის სახის დაკარგვა,
რადგან, ერთი ქართული ლექსისა არ იყოს:

ბინდისფერია
სოფელი,

თანდათან
უფრო ბინდდება.

რა
არის ჩვენი სიცოცხლე,

ჩიტივით
გაგვიფრინდება.

ჩვენს
ნასახლარზე ოდესმე

ბალახი
აბიბინდება.

იმასაც
მოკლედ უვლია,

ვინც
გრძლად გვეგონა იარა;

თოფს
ჟანგი შესჭამს, ჟანგს – მიწა,

კაცის
გულს – დარდის იარა;

მოვა
სიკვდილი უჩინო,

ერთ
წამში აგვყრის იარაღს.

ჩვენ
რას წავიღებთ იმ ქვეყნად,

სხვას
არა წაუღია რა!

ჰოდა,
სანამ “იარაღს აგვყრიან”, ვიცხოვროთ ღირსეულად…

მეოთხე განზომილება და ხელოვნება

მიერ

admin

13 დეკემბერი, 2012 - 01:00

რევაზ ინანიშვილი და ჯანი როდარი

მიერ

admin

12 დეკემბერი, 2012 - 01:00

ამბობენ, ცხოვრებას წიგნებიდან ვერ ისწავლიო, მე კი პირიქით მგონია და საკუთარ შეხედულებას სხვადასხვა არგუმენტით ვიცავ, რადგან მიმაჩნია, რომ ადამიანის მორალურ-ზნეობრივი განვითარება მხოლოდ წიგნის საშუალებით არის შესაძლებელი. მწერალი აღწერს ყველა დასაშვებ თუ დაუშვებელ, შეუძლებელ ფაქტსა და მოვლენას, სურვილს, გონიერ მკითხველს კი თავად გამოაქვს დასკვნები. თუმცა ცხოვრებაც დიდი მასწავლებელია.

როგორც ეგზიუპერი ამბობდა, ყველანი ჩვენი ბავშვობიდან მოვდივართ. მოვდივართ და მოგვაქვს ჩვენი შეგრძნებები, დადებითი და უარყოფითი ემოციები, შეხედულებები, რომლებსაც გარშემო მყოფებს ვუზიარებთ ისე, რომ არც კი ვიცით, სად არის მათი სათავე. სინამდვილეში ყველაფერი იწყება წიგნით…

მშობლებსა და პედაგოგებს განსაკუთრებული დაფიქრება მართებთ, როდესაც მოზარდს ლიტერატურას ურჩევენ. აუცილებელია, გაითვალისწინონ ბავშვის ასაკი, მისი მზაობა, რა უფრო აინტერესებს და იზიდავს… ერთნი მხატვრულ, სათავგადასავლო წიგნებს ამჯობინებენ, მეორენი – შემეცნებით-ენციკლოპედიურს, მაგრამ არსებობს ლიტერატურა, რომელიც ყველას ერთნაირად უყვარს. წიგნი უნდა იყოს გზამკვლევი, რომელიც მოზარდს სამყაროს აღქმასა და გაცნობაში დაეხმარება. საბავშვო ლიტერატურის შექმნა განსაკუთრებულ სიფაქიზეს მოითხოვს.

არაერთხელ გვითქვამს, რომ ქართული ლიტერატურა ძალზე მრავალფეროვანია, თუმცა საბავშვო მწერალი არცთუ ბევრი გვყავს. ჩვენი კულტურა მდიდარია ხალხური სიტყვიერების ნიმუშებით, ზღაპრებითა და თქმულებებით, რომლებზეც თაობები აღიზარდა. რაც შეეხება საბავშვო მწერლობას, ვფიქრობ, უცხოელი მწერლები უფრო პოპულარულები არიან, ვიდრე ჩვენი თანამემამულენი. მოზარდი საყვარელ გმირებს შორის აუცილებლად დაასახელებს კარლსონს, პეპის, ემილსა და ალისას, ნილსს ან რომელიმე უცხოური ზღაპრის სხვა გმირს. კარგია უცხო კულტურასთან ზიარება, მაგრამ ჯერ საკუთარი უნდა გავიცნოთ. პედაგოგები ცდილობენ, ქართულ ლიტერატურას გაუწიონ პოპულარიზაცია, მოსწავლეებს ჯერ ეროვნული შეაყვარონ და მერე გააცნონ სხვა მწერლები, რათა მოსწავლემ შეძლოს მსგავსებისა თუ განსხვავების დანახვა ერთმანეთისგან თუნდაც ძალზე დაშორებულ ქვეყნებში მცხოვრებ ავტორებს შორის.

ცოტა შორიდან დავიწყე… მწერალი, რომლის შესახებაც მინდა გესაუბროთ, დიდსა თუ პატარას ერთნაირად უყვარს და თავისად მიაჩნია. ეს არის ადამიანი, რომლის შემოქმედება იტევს ზოგადსაკაცობრიო პრობლემას, ბავშვურ გულისთქმას, სიყვარულს, ჰუმანიზმსა და პატრიოტიზმს. მწერალი, რომელსაც მინიატიურებით, მცირე ზომის ნაწარმოებებით შეუძლია შეძრას ადამიანის გრძნობათა ყველაზე ბნელი კუნჭულები, გააცინოს და მწარედ აატიროს მკითხველი, ანდა, უბრალოდ, დაუტოვოს მას საფიქრალი, რათა თავად განსაჯოს და გადაწყვიტოს, რა არის ადამიანის მთავარი მისია მიწიერ ყოფაში, რომელიც ხშირად ტკივილითა და ცრემლით არის სავსე. ეს ავტორი ერთდროულად არის ძალიან ბავშვური და დიდი, მისი ნაწარმოებები გნკუთვნილია ყველაზე პატარებისთვისაც და ზრდასრული ადამიანებისთვისაც.

ერთხელ მოვისმინე, როგორ უწოდა მავანმა მე-20 საუკუნეს სტაგნაციის პერიოდი და ვითომდა დამაჯერებელი არგუმენტებიც მოიყვანა საკუთარი მოსაზრების საბუთად. შეუძლებელია დავეთანხმოთ იმ ადამიანს, რადგან გასულმა საუკუნემ ქართულ ლიტერატურას უამრავი კორიფე აჩუქა, რომელთა ნაკვალევზე სიარული თითოეული ქართველისთვის საამაყოა.

რევაზ ინანიშვილის შემოქმედება შეუძლებელია ერთ წერილში ჩაატიო, ამოწურო და იპოვო ყველა საჭირო სიტყვა ამ მწერლისადმი უსაზღვრო მადლიერების გამოსახატავად. მისი ყველა მოთხრობა თუ ნოველა ცალკე უნდა განიხილო, რადგან ყველაზე მცირე ზომის თხზულებაშიც კი დიდი სათქმელია ჩატეული. მისასალმებელია, რომ ამ ავტორს ასწავლიან ზოგადსაგანმანათლებლო სკოლაში და, რაც მთავარია, როგორც დაწყებით საფეხურზე, ისე მაღალ კლასებში, რაც მკაფიო დასტურია იმისა, რომ ინანიშვილის შემოქმედება მოზარდს პიროვნული სიმწიფის ასაკამდე უნათებს გზას და ასწავლის, როგორ დარჩეს ადამიანად ყველაზე რთულ ვითარებაშიც კი, არ დაკარგოს ღმერთი საკუთარ თავში და შეინარჩუნოს ღირსება.

აი, რას წერს რევაზ ინანიშვილის შესახებ თამაზ ჭილაძე: “მას ორი ცხოვრება ჰქონდა. ერთი მისი საყვარელი ოჯახი იყო, მეგობრები და საზოგადოება, სამსახური, მეორე კი მის მიერვე გამოგონილი, თავშესაფარივით საიმედო ქვეყანა. იქ გრძნობდა თავს თავისუფლად, ლაღადაც კი, რამდენადაც იქ ითქვამდა სულს, ყოველდღიური ერთფეროვნებისგან შეწუხებული”. ასეთივე განცდა ეუფლება მკითხველსაც, რომელიც ინანიშვილის შემოქმედებას ღრმად სწვდება. შეეფარება იმ სიკეთის მარცვალს, რომელიც სამუდამოდ ჩაიმარხება გონიერი მკითხველის გულში. რევაზ ინანიშვილის ნაწარმოებები სიხარულისა და სიყვარულის ის თესლია, რომელიც ღრმად გაიდგამს ფესვს.

ამჯერად მისი მოგონებებით დავინტერესდი… ვფიქრობ, მწერალი ყოველდღიურობითა და სხვა ადამიანებთან ურთიერთობითაც იცნობა. საინტერესოა, რომ ინანიშვილის მოგონებებში დიდი სიყვარულითა და პატივისცემით არის აღწერილი შეხვედრა გიორგი ლეონიძესთან, თანაც ეს უბრალო შეხვედრა როდი იყო – ყველაფერი ნამდვილი ქართული სუფრითა და ლხინით დასრულდა. იქვე იგონებს მწერალი იტალიაში მოგზაურობას: 1978 წელს ქართველ ხელოვანთა ჯგუფი ევროპაში გაემგზავრა საბვაშვო წიგნის საერთაშორისო გამოფენაში მონაწილეობის მისაღებად. მწერალი მოკრძალებულად შენიშნავს, რა მრავალრიცხოვანი იყო ევროპული ლიტერატურა და მის გვერდით რა ღარიბულად გამოიყურებოდა ქართული (საბჭოთა კავშირის) მხარე. ამაზე საუბარი იმხანად არ შეიძლებოდა – ვინ გაბედავდა ასეთი სიმართლისთვის თვალის გასწორებას, მაგრამ ეს სხვა საკითხია, რადგან ქართული საბავშვო მწერლობა არც მას შემდეგ გამდიდრებულა დიდად – ძირითადად თარგმნილი წიგნები ჭარბობს.

სწორედ იტალიაში, რომში შეხვდა რევაზ ინანიშვილი მწერალს, რომელმაც სახელი და დიდება საბავშვო ნაწარმოებებით მოიპოვა. კარიერა ჟურნალისტობით დაიწყო, მაგრამ მას ყველა “ჩიპოლინოს თავგადასავლის” ავტორად როგორც. მის კალამს ეკუთვნის აგრეთვე “ჯელსომინო ცრუთა ქვეყანაში”, რომლის ნაწყვეტი დამატებით ლიტერატურაში იყო შეტანილი და მახსოვს, პატარა მოწაფეებს როგორ მოსწონდათ. რევაზ ინანიშვილი იგონებს, რომ ეს წიგნი უყვარდა მთელ მის ოჯახს და მადლიერების ნიშნად მწერალმა იტალიელ კოლეგას ლეკური წინდები უსახსოვრა.

ჯანი როდარის ბიოგრაფიაში გარდამტეხი იყო 1970 წელი, როდესაც მას ანდერსენის სახელობის პრემია გადასცეს. იტალიაში ბევრი სკოლა მისი სახელობისაა. თუმცა საზოგადოება დღესაც ვერ მალავს აღშფოთებას, როცა მისი კომუნისტური შეხედულებების შესახებ შეიტყობს.

საინტერესოა, რომ იტალიაში მოგზაურობისას ქართველ მწერლებსა და გამომცემლებს იქაურმა მოღვაწემ ცენზურის შესახებ ჰკითხა, რაზეც ქართულმა მხარემ არეული პასუხი გასცა – აბა, ვინ გაბედავდა ძლევამოსილი მფარველის საწინააღმდეგოდ რამის თქმას…

ამ მოგონებაში უამრავი ისეთი დეტალია, რომელიც მაშინდელი საზოგადოების მანკიერ თვისებებზე მიგვანიშნებს. დღეს არავის უკვირს ლამაზად გაფორმებული და ილუსტრირებული წიგნები, მაშინ კი ეს უცხო რამ იყო, რაც იტალიელთა გაოცებას იწვევდა.

შეხვედრას ესწრებოდა ჯანი როდარი, რომელიც შეუძლოდ იყო, მაგრამ მაინც მოახერხა, რამდენიმე თბილი სიტყვით მიემართა დამსწრეთათვის. რევაზ ინანიშვილი იგონებს, რომ მან ილაპარაკა მშვიდობასა და ბედნიერებაზე, მსოფლიოს ყველა ბავშვსა და მწერალს უსურვა სიკეთე და ღიმილიანი მომავალი. ის როგორც საბავშვო მწერალი იმედს ალბათ მომავალ თაობებზე ამყარებდა… რევაზ ინანიშვილი იგონებს, რომ ეს იყო უბრალოდ ჩაცმული ჩია კაცი, საინტერესო აზრებითა და ბავშვური სილაღით სავსე, რომელიც გარშემო მყოფებს უშუალო და მეგობრული ღიმილით აჯილდოებდა. როგორც აღმოჩნდა, ის იცნობდა ქართველ ხალხს, კავკასიონის მთებიდან, რომელიც განთქმულია სიკეთითა და ჰუმანურობით. ქართველი მწერლის საჩუქარიც სიხარულით მიიღო და რევაზ ინანიშვილის სახელი უბის წიგნაკში ჩაიწერა. მართალია, ცოტა ხანს ისაუბრეს, მაგრამ ცხელმა და თბილმა ხელმა იპოვა მონათესავე სული – ორივე ხომ ბავშვებზე ფიქრობდა და მათთვის წერდა.

რევაზ ინანიშვილი ამბობდა, რომ ბავშვებს სიყვარული და სიბრალული პატარაობიდანვე უნდა გავუღვივოთ, რათა სხვა ღირებულებები თავისთავად ჩამოყალიბდეს მათ სულში. მისი ყველა მოთხრობა ამ მოსაზრების დასტურია. ჯანი როდარის შემოქმედებაც ამ იდეას ემსახურება.

ჯანი როდარის ბიოგრაფია გულდასმით გადავიკითხე. სამწუხაროდ, ამ შეხვედრის შესახებ ინფორმაციას ვერსად წავაწყდი, რომ გამეგო, რას ფიქრობდა თავად იტალიელი ავტორი ქართველ მწერალზე, მაგრამ თბილი ხელი ყველაფერს უსიტყვოდ ამბობს.

სწავლების ინტერაქტიული მეთოდები – შემთხვევის ანალიზი

მიერ

admin

12 დეკემბერი, 2012 - 01:00

სოფიკო ლობჟანიძე

მეთოდის ისტორიული განვითარება

შემთხვევის ანალიზი როლურ და სიმულაციურ თამაშებთან ერთად მიეკუთვნება სწავლების იმ ინტერაქტიულ მეთოდთა რიცხვს, რომლებიც მოსწავლეებს რეფლექსური და გადაწყვეტილების მიღებისკენ ორიენტირებული ქცევისთვის განაწყობს. მისი მიზანია, განუვითაროს მოსწავლეებს ანალიტიკური, შემოქმედებითი, კრიტიკული აზროვნება და გადაწყვეტილების დამოუკიდებლად მიღების უნარი. ეს მეთოდი პრობლემაზე დაფუძნებული სწავლების მეთოდთა რიცხვს მიეკუთვნება. ასეთი ტიპის სწავლების დროს მოსწავლეები რეალური ცხოვრებისეული პრობლემების კვლევის გზით იძენენ მნიშვნელოვან გამოცდილებას, რომელიც მათ მთელი სიცოცხლე გამოადგება წარმატების მისაღწევად.

შემთხვევის ანალიზი როგორც სწავლების მეთოდი პირველად ჰარვარდის სამართლის სკოლაში გამოიყენეს. ჰარვარდის უნივერსიტეტის პროფესორებმა ტრადიციული ლექციური მეთოდის გვერდით ალტერნატიულის დანერგვა დაიწყეს, რომელიც ორიენტირებული იყო პრაქტიკულ/რეალურ შემთხვევათა დისკუსიებზე, რეალური სიტუაციების ანალიზზე, პრობლემის გადაჭრის ალტერნატიული გზების ძიებაზე. მეთოდს უფრო და უფრო ინტენსიურად იყენებდნენ და დროთა განმავლობაში შემთხვევის ანალიზი სწავლების დამოუკიდებელ კონცეფციად ჩამოყალიბდა. სპეციალურ ლიტერატურაში შემთხვევის ანალიზს ხშირად ჰარვარდის მეთოდად იხსენიებენ.

ამჟამად აღნიშნულ მეთოდს ინტენსიურად იყენებენ სტუდენტთა მომზადებისა და პროფესიული განვითარების პროგრამებში, თუმცა ბოლო ხანს დასავლეთში აქტიურად დაიწყო მისი დანერგვა ზოგადსაგანმანათლებლო სკოლებშიც.

მეთოდის ძირითადი სტრუქტურა

შემთხვევის ანალიზის არსი იმაში მდგომარეობს, რომ სტუდენტები/მოსწავლეები მსჯელობენ პრაქტიკიდან მოპოვებულ/ცხოვრებისეულ შემთხვევებზე და ჯგუფური დისკუსიით იძენენ უნარს, ეძებონ ალტერნატიული გადაწყვეტილებები, დაასაბუთონ მათი მართებულობა და საჭიროება და შეაჯერონ რეალობასთან. წესისამებრ, შემთხვევების განხილვა ხდება პატარა ჯგუფებში (ოთხიდან ექვს კაცამდე), რომლებიც “საქმის მასალებს” ეცნობიან, შეიმუშავებენ წინადადებებს და მათ აუდიტორიას წარუდგენენ. ამ დროს მოსწავლეები სწავლობენ ინფორმაციის შეკრებას, კითხვების დასმას, მასალის შეფასებას, ალტერნატივების ჩამოყალიბებას, გადაწყვეტილების მიღებას და სხვ. დიდაქტიკურად სწორად წარმართული შემთხვევის ანალიზის დროს გამოყენებულია სხვადასხვა თვალსაჩინო მასალა – ტაბულები, დიაგრამები, ფოტოსურათები, ფილმები, კარიკატურები და სხვ.

მეთოდის ეფექტიანობა

პრაქტიკაში შემთხვევის ანალიზის სხვადასხვა ვარიანტი ჩამოყალიბდა, რომელთა ძირითადი მიზნები ერთმანეთისგან განსხვავებულია, მაგრამ მათ აქვთ ერთი მთავარი დამახასიათებელი ნიშანი – შემთხვევები რეალური, ცხოვრებისეული გამოცდილებიდან არის აღებული და მათზე მუშაობა სტუდენტს/მოსწავლეს საშუალებას აძლევს, მოახდინოს მიღებული თეორიული ცოდნის ინტეგრირება რეალურ ცხოვრებასთან. ამ დროს მოსწავლე სასწავლო პროცესის აქტიური მონაწილეა, რომელსაც თავად უხდება წამოჭრილ პრობლემასთან გამკლავება – იგი არკვევს, რა უნდა იცოდეს პრობლემის უკეთ გასაგებად, დამოუკიდებლად ეძებს საჭირო ინფორმაციას (წიგნებს, გამოკვლევებს, ანგარიშებს, ელექტრონულ ინფორმაციას) და ა.შ. ამის შემდეგ იგი, აღჭურვილი ახალი ცოდნით, კვლავ უბრუნდება პრობლემას, ეძებს და პოულობს გადაჭრის საუკეთესო გზას. ბოლოს მოსწავლე აფასებს საკუთარ და ჯგუფის სხვა წევრთა მიერ მიღებულ გადაწყვეტილებებს და მათ რეალურად მიღებულ გადაწყვეტილებას ადარებს. ყოველივე ეს მას ეფექტიან, დამოუკიდებელ სწავლაში ეხმარება. შემთხვევის ანალიზით სწავლა მოსწავლისთვის უფრო საინტერესო და სახალისოა, რაც ზრდის მის შინაგან მოტივაციას და შესასწავლი საგნისადმი ინტერესს.

მეთოდის ვარიანტები

როგორც ზემოთ აღვნიშნეთ, შემთხვევის ანალიზის რამდენიმე ინტერპრეტირებული ვარიანტი არსებობს:

1. Case-Stady მეთოდი – მეთოდის ამ ვარიანტში შემთხვევები საკმაოდ ვრცლად არის აღწერილი, მოცემულია დაწვრილებითი ინფორმაცია საკითხის/პრობლემის ირგვლივ და რეალურად გამოყენებული გადაჭრის გზა, თუმცა რა პრობლემასთან გვაქვს საქმე, პირდაპირ არ ჩანს – ის შეფარვით არის ნაჩვენები სიტუაციაში. შემთხვევის დამუშავების დროს აქცენტი, პირველ რიგში, დაისმის პრობლემის იდენტიფიცირებაზე, ასევე – ანალიზზე, სინთეზზე, პრობლემის გადაჭრის განსხვავებული გზის პოვნაზე და მისი მართებულობის დასაბუთებაზე.

2. Case-Problem მეთოდი – ამ ვარიანტში პრობლემა უკვე მკაფიოდ არის წარმოჩენილი, ასე რომ, სტუდენტების/მოსწავლეების მთელი ძალისხმევა მიმართულია პრობლემის გადაჭრის სხვადასხვა ალტერნატივის შემუშავებისკენ, მართებულობის დასაბუთებისკენ და საბოლოო გადაწყვეტილების მიღებისკენ.

3. Case-Incident მეთოდი – ამ ვარიანტის შემთხვევაში მოსწავლეთა საქმიანობა უმთავრესად ინფორმაციის მოძიებისკენ არის მიმართული, რადგან წარმოდგენილი შემთხვევა არასრულია და არ შეიცავს პრობლემის ამოსაცნობად, საანალიზოდ და გადაჭრის გზების საძიებლად საჭირო ყველა ინფორმაციას. ამ ვარიანტზე მუშაობისას მოსწავლეები თავად უნდა მიხვდნენ, რა აკლია მოცემულობას და დამატებითი ინფორმაცია მოიპოვონ. ამ ვარიანტზე მუშაობა საკმაოდ დიდ დროს მოითხოვს, თუმცა იგი პრაქტიკასთან, ცხოვრებისეულ გამოცდილებასთან ყველაზე ახლოს მდგომად განიხილება, რადგან მოსწავლეებს დამატებითი ინფორმაციის მოძიების პროცესში რეალურად უხდებათ შეხება აღნიშნულ შემთხვევასთან/პრობლემასთან.

4. Stated-Problem მეთოდი – ეს ვარიანტი იმით გამოირჩევა, რომ სიტუაციაშივეა მოცემული პრობლემის გადაჭრის გზები და მათი მართებულობის დასაბუთება. მოსწავლეებმა უნდა გააანალიზონ პრობლემის გადაჭრის თითოეული გზა, გამოყონ მათი ძლიერი და სუსტი მხარეები, კრიტიკულად შეაფასონ არსებული ხედვები, ეძებონ, იპოვონ და დაასაბუთონ გადაჭრის საკუთარი გზა.

მეთოდის ვარიანტები	პრობლემა	ინფორმაცია	პრობლემის გადაჭრა/გადაწყვეტილება	გადაწყვეტილების კრიტიკა
Case-Stady	ძირითადი მიზანი: ლატენტურად/შეფარულად მოცემული პრობლემების აღმოჩენა და გაანალიზება	საჭირო ინფორმაცია მოცემულია	მოცემული ინფორმაციის დახმარებით განისაზღვრება პრობლემის გადაჭრის შესაძლო ვარიანტები და მიიღება გადაწყვეტილებები	მოსწავლეების მიერ შერჩეული პრობლემის გადაჭრის გზების შედარება რეალობაში/სიტუაციაში მიღებულ გადაწყვეტილებასთან
Case-Problem	სიტუაციაში პრობლემები პირდაპირ არის დასახელებული	საჭირო ინფორმაცია მოცემულია	ძირითადი მიზანი: სიტუაციაში აღწერილი პრობლემების დახმარებით გადაჭრის ალტერნატიული გზების მოძიება, მართებულობის დასაბუთება და გადაწყვეტილების მიღება	მოსწავლეების მიერ შერჩეული პრობლემის გადაჭრის გზების შედარება რეალობაში/სიტუაციაში მიღებულ გადაწყვეტილებასთან
Case-Incident	შემთხვევა არასრულყოფილად არის წარმოდგენილი	ძირითადი მიზანი: საჭირო დამატებითი ინფორმაციის ამოცნობა და მოძიება
Stated-Problem მეთოდი	პრობლემები მოცემულია	საჭირო ინფორმაცია მოცემულია	პრობლემის გადაჭრის გზები და მათი მართებულობის დასაბუთება მოცემულია. ხდება დამატებითი ალტერნატივების ძიება.	ძირითადი მიზანი: წინასწარ მოცემული გადაჭრის გზების კრიტიკა

შემთხვევის ანალიზის ზემოთ მოყვანილი ვარიანტები ამოღებულია წიგნიდან: Kaiser, F. J. Entscheidungstraining. Die Methoden der Entscheidungsfindung. Bad Heilbrunn 1976)

შემთხვევის ანალიზზე მუშაობის ფაზები

შემთხვევის ანალიზზე მუშაობის ექვსი ფაზა გამოიყოფა, რომელთა თანამიმდევრობა, თითოეული ფაზის დროს განსახორციელებული აქტივობა და მიზანი ქვემოთ მოყვანილ ცხრილშია წარმოდგენილი.

ცხრილი ადაპტირებულია წყაროებიდან:

Kaiser (Hrsg.): Die Fallstudie. Theorie und Praxis der Fallstudiendidaktik (Forschen und Lernen, Bd. 6) Bad Heilbrunn 1983

Hoffmann, B.; Langefeld, U.: Methoden-Mix, 1998

ფაზები	ქმედება/აქტივობა	მიზანი
კონფრონტაცია შემთხვევასთან	შემთხვევის გაცნობა	მოსწავლეები ჩასწვდნენ აღწერილ სიტუაციას და მასში მიღებულ გადაწყვეტილებას
მუშაობა ინფორმაციაზე	სიტუაციის გაანალიზება და/ან დამატებითი ინფორმაციის მოძიება	მოსწავლეები აანალიზებენ და აფასებენ მოცემულ ინფორმაციას და მოიპოვებენ დამატებით ინფორმაციას პრობლემის უკეთ გადაჭრის მიზნით
დისკუსია ჯგუფის შიგნით	პრობლემის გადაჭრის ალტერნატიული გზების შემუშავება, თავის მოყრა და თითოეული მათგანის ძლიერ, სუსტ მხარეებსა და შედეგებზე მსჯელობა	მოსწავლეებს უვითარდებათ დივერგენტული აზროვნება
შეთანხმება ჯგუფის შიგნით	ჯგუფში დისკუსიის შემდეგ შემოთავაზებული ალტერნატივებიდან საუკეთესოს არჩევა	მოსწავლეებს უვითარდებათ კამათისა და შეფასების უნარი
დისპუტი მთელი კლასის მონაწილეობით	ჯგუფებში მიღებული გადაწყვეტილების კლასისთვის გაცნობა, მიღებული გადაწყვეტილების მართებულობის დასაბუთება და ხელახალი დისკუსია მთელი კლასის მონაწილეობით	მოსწავლეებს უვითარდებათ არგუმენტირებულად დასაბუთების უნარი
შედარება	ჯგუფების მიერ მიღებული გადაწყვეტილებების შედარება შემთხვევაში მოცემულ/რეალურად მიღებულ გადაწყვეტილებასთან და რეკომენდაციების შემუშავება	მოსწავლეებს უვითარდებათ რეფლექსიისა და ტრანსფერის უნარი

შემთხვევის ანალიზის ზემოთ წარმოდგენილი სტრუქტურა გამოხატავს გადაწყვეტილების მიღების პროცესის ტიპურ მიმდინარეობას, თუმცა ამ პროცესის ცალკეული ფაზა შეიძლება როგორც გამორჩეულად სწრაფად, ასევე გამორჩეულად ნელა მიმდინარეობდეს ან საერთოდ გამოტოვებულ იქნეს მეთოდის ამა თუ იმ ვარიანტის შემთხვევაში.

1...1,0281,0291,030...1,077 გვერდი 1,029 of 1,077

ვიდეობლოგი

მასწავლებლის ბიბლიოთეკას ახალი წიგნი შეემატა- სტატიები განათლების საკითხებზე

21 იანვარი, 2025 - 10:39

ჟურნალ „მასწავლებლის“ თითოეული ნომრის მომზადებისას, ცხადია, ვფიქრობთ მასწავლებელზე და იმ საჭიროებებზე,რომელთა წინაშეც ის ახლა დგას. ვფიქრობთ მასწავლებელზე, რომელიც ჩვენგან დამოუკიდებლადაც ფიქრობს, როგორ მოემზადოს გაკვეთილისთვის, რა...

mastsavlebeli.geინტერნეტგაზეთი

mastsavlebeli.geინტერნეტგაზეთი

mastsavlebeli.geინტერნეტგაზეთი

ფიზიკა ამოცანებში. დინამიკა. 6

ქეისებით სწავლება

…რაც ვიყავი, იგივე დავრჩი – კნუტ ჰამსუნი

ომი და მშვიდობა

Club 27. ჯიმ მორისონი

განმავითარებელი შეფასების გავლენა უმცროსი სასკოლო ასაკის მოსწავლეთა მე-კონცეფციასა და თვითშეფასებაზე

შავი ოქრო

მეოთხე განზომილება და ხელოვნება

რევაზ ინანიშვილი და ჯანი როდარი

სწავლების ინტერაქტიული მეთოდები – შემთხვევის ანალიზი

ვიდეობლოგი

მასწავლებლის ბიბლიოთეკას ახალი წიგნი შეემატა- სტატიები განათლების საკითხებზე