შვილები ქალაქში დაზარდა, ქალაქის სკოლებში მისცა სწავლა-განათლება და თვითონ კი გამუდმებით სოფლისკენ მიუწევდა გული – ხან სად მასწავლებლობდა, ხან სად გაუშვებდნენ დირექტორად.

ყველა დირექტორი ხომ ჯერ მასწავლებელია, ამიტომ მამაჩემიც, პირველ ყოვლისა, ისტორიის მასწავლებლის შვილი იყო, ოღონდ იმ განსხვავებით, რომ მამამისი მის სკოლაში არ ასწავლიდა. ეს, მე თუ მკითხავთ, ძალიანაც კარგია და ახლავე ავხსნი, რატომ არის კარგი.

მასწავლებლის შვილების მიმართ ძირითადად ერთგვაროვანი დამოკიდებულება არსებობს: განსმდგომი, შორიდან მაცქერალი კაცისთვის ეს პრივილეგიაა, რომლითაც შეუძლებელია მოსწავლემ არ ისარგებლოს, მით უმეტეს, თუ მისი მშობელი მისსავე სკოლაში ასწავლის, ან უფრო მეტი – კლასის დამრიგებელია, ან კიდევ უფრო მეტი – სკოლის დირექტორი. გარდატეხის ასაკში მყოფი მოზარდის თვითდამკვიდრებისთვის ხშირად ხელშემწყობი ფაქტორია ისეთი დედა ან მამა, რომელსაც, სხვა მოსწავლეებისგან განსხვავებით, არა მარტო სკოლაში ხედავს, არამედ ოჯახშიც.

მაგრამ მთლად ასე იდეალურადაც არ არის საქმე. მიუხედავად იმისა, რომ პირადად შევსწრებივარ მასწავლებლის გაყოყოჩებული შვილების შემაწუხებელ და ხშირად აუტანელ საქციელს, მაინც მგონია, რომ მასწავლებლის შვილობა ტვირთია და მეტი არაფერი. რა თქმა უნდა, სასიამოვნოა, როცა მშობელი შენ გვერდით გეგულება, მაგრამ ალბათ არსებობს სტერეოტიპები, რასაც მასწავლებლის შვილი ვერსად წაუვა.

პირველი: ყველას ჰგონია, რომ მასწავლებლის შვილი აუცილებლად ბეჯითი და ფრიადოსანი უნდა იყოს (ამით იგი ძალიან ჰგავს მღვდლის შვილსაც, რომელიც, ხალხის აზრით, მორწმუნეობისა და ეკლესიურობის მაგალითს უნდა აძლევდეს თანატოლებს) – ეს ისეთ ჭეშმარიტებადაა მიჩნეული, რომელიც გადასინჯვას არ ექვემდებარება.

მეორე: მასწავლებლის შვილი მოწესრიგებული უნდა იყოს, არ უნდა იგვიანებდეს, არ აცდენდეს გაკვეთილებს, არ მიდიოდეს შატალოზე, უფრო მეტი ყურადღებით ეკიდებოდეს პირად ცხოვრებას, ბევრი რამისგან იკავებდეს თავს. ამავე დროს, მას არ უნდა ავიწყდებოდეს თანაკლასელის დაბადების დღე და გაკვეთილების ცხრილი.

ამ ყველაფერთან ერთად, მასწავლებლის შვილი მაინც არ ინდობა, თითქოს სხვა სოციალური კლასია, სხვაგვარ მიდგომასა და დამოკიდებულებას საჭიროებს.

და ასე შემდეგ და ასე შემდეგ…

ბესიკ ხარანაულმა ერთხელ, პირად საუბარში გაიხსენა, როგორ აბეზრებდა მასწავლებელს თავს ცელქობით. ის კიდე პირდაპირ ხომ ვერ მიახლიდა კოლეგისა და თანამშრომლის შვილს, შე ასეთო და ისეთოო. უყურა, უყურა თურმე დიდხანს გამწარებულმა და ბოლოს სიბრაზენარევი არტისტულობით უთხრა:

– მადლობთ, ხარანაული!

სტერეოტიპები აყალიბებენ და წარმართავენ საზოგადოებრივ აზრს, ქცევისა და თამაშის წესებს. ამ წესების დარღვევა მტკივნეულია ყველასათვის და ხალხი ხშირ შემთხვევაში შეუწყნარებელი ხდება ასეთი პიროვნებებისა და მათი „თავისუფალი გამოხდომების” მიმართ.

ალბათ ამიტომაც – ამ წესების, გაბატონებული შეხედულებების ტყვეობაში მოქცეული, მახსოვს, სულ ორჯერ ვარ ნამყოფი სოფლის სკოლაში ბაბუაჩემის დირექტორობის დროს. პირველად, აგვისტოში, როცა არდადეგები იყო და უბრალოდ წამიყვანა – დერეფნებში მატარა, ერთი ხანობა თავის კაბინეტშიც დამსვა, მერე მთელი ეზო შემოვიარეთ, შემოგარენი მოვათვალიერეთ.

მეორედ კი მაშინ, მესამე თუ მეოთხე კლასში ვიქნებოდი, უთენია რომ მივადექით სკოლას. კაციშვილი არ ჭაჭანებდა, მხოლოდ ასაკოვანი კაცები უსხდნენ მაგიდას ფიზკულტურის დარბაზში და ჭადრაკს თამაშობდნენ. ბაბუას გაეღიმა. ერთი იმათგანი, თქვენ წარმოიდგინეთ, მეცნო კიდეც, სადღაც მენახა. დაბნეული და ერთთავად დაბღვერილი სახე ჰქონდა, ფიგურებს მოულოდნელად დასტაცებდა ხელს, ერთი ადგილიდან მეორეზე გადასვამდა და დასძახოდა გამწარებით:

– შტიკ!

– შტიკ კი არა, ქიშ, ბიჭო! – უსწორებდა მეორე. ის კი, ისევ და ისევ: შტიკ. შტიკ. შტიკ.

დაბოლოს, როცა მოწინააღმდეგის მეფე თავისი ეტლითა და ლაზიერით მიიმწყვდია, უეცრად გაეხსნა სახე და ლმობიერად წარმოთქვა:

– შტიკ ბეხერუმ!

ჰოდა მაშინ გამახსენდა ის კაცი: მე და მისი ბიჭი ფეხბურთს ვთამაშობდით ერთად, მამაც დაჰყვებოდა ვარჯიშებზე და ხუმრობდნენ, – სკოლაში ხომ თავისი შვილის მასწავლებელია, სკოლის გარეთაც არ ეშვება, კუდში დასდევსო.

ამ დროს მინდოდა იმ კაცთან მივსულიყავი და მეთხოვა, დაენებებინა შვილისთვის თავი და თამაშები ჯანდაბას, მაგრამ ყოველ ვარჯიშზე მაინც ნუღარ მოვიდოდა; მეორე მხრივ, ის ქილიკა ბიჭებიც მინდოდა დამერწმუნებინა, რომ მასწავლებლის შვილობა პრივილეგია კი არა, ტვირთია. ტვირთი.

(ცაიშის საჯარო სკოლა, 2013)

რა თქმა უნდა, ჩემი სუბიექტური დამოკიდებულება ზემოთ ჩამოთვლილი დღეების მიმართ არაფერს ცვლის. ადამიანები დღესასწაულებს წლიდან წლამდე ელოდებიან, მე კი მირჩევნია, როგორც ქალს, შეყვარებულს და დედას, წელიწადში ბევრი დღე მქონდეს, იმდენი, რამდენიც მომინდება. მიმაჩნია, რომ ასე ცხოვრება უფრო საინტერესოცაა და გაცილებით სამართლიანიც, ამიტომ წითლად მონიშნულ თარიღებს ყურადღებას არ ვაქცევ, ნებისმიერი დღე, როცა ბედნიერი ვარ, ჩემი დღეა.

მიუხედავად ამისა, ხშირად ვფიქრობ მათზე, ვისთვისაც ცხოვრება სხვაგვარადაა მოწყობილი, განსაკუთრებით კი სწორედ მარტის პირველ დღეებში ვფიქრობ იმ ქალებზე, ვისაც, რბილად რომ ვთქვათ, უფრო ნაკლებად გაუღიმა ბედმა, ვიდრე მე. ვფიქრობ მათზე, ვისთვისაც სამყარო თვალების გარშემო შემოხვეული შავი ნაჭრით შემოისაზღვრება, მათზე, ვისაც საკუთარმა გარემომ სხვა არჩევანი არ დაუტოვა და სიკვდილის იარაღად აქცია, მათზე, ვისთვისაც ჩემი ჩვეულებრივი ცხოვრება, შესაძლოა, საოცნებო იყოს, ვისთვისაც ჩემი თავისუფლება მიუწვდომელი ფუფუნებაა, ვისაც მხოლოდ ფილმებში უნახავს ის ტანსაცმელი, მე რომ ყოველდღე მაცვია.

ვფიქრობ იმ ქალებზე, რომლებიც ჩემგან არც ისე შორს ცხოვრობენ, თითქოს იმავე სოციუმში იზრდებიან, სადაც მე გავიზარდე და მაინც ბევრად განსხვავებული ყოფა ხვდათ წილად. მათი ცხოვრება მორჩილებაა, მრავალსულიანი ოჯახისთვის მომზადებული სადილ-ვახშამი და ენის წვერზე შეკავებული საკუთარი აზრი, საღამოობით სერიალების ყურება და წამიერად გაფიქრება, რომ შეიძლებოდა, ყველაფერი სხვანაირად ყოფილიყო.

ვფიქრობ და ერთი კითხვა მაწუხებს – ნუთუ ერთი დღე, თუნდაც სამი, საკმარისია? ნუთუ წელიწადში სამმა თაიგულმა შეიძლება ქალს ბედნიერად აგრძნობინოს თავი? ნუთუ შეუძლებელია, ვცხოვრობდეთ სამყაროში, სადაც არავის დასჭირდება ქალთა უფლებებზე ლაპარაკი და ქალებს ექნებათ იმდენი დღე, რამდენიც თავად მოუნდებათ?

ამ დღეებში, მარტის დასაწყისში, განსაკუთრებით ხშირად მახსენდება შირინ ებადი, ირანელი ნობელიანტი, რომელსაც რამდენიმე წლის წინ მექსიკაში გამართულ კონფერენციაზე მოვუსმინე. ის იდგა ორიათასკაციანი აუდიტორიის წინაშე და თავის ენაზე ჰყვებოდა სამშობლოს შესახებ, რომელმაც მას, წარმატებულ ადვოკატ ქალს, თავისუფლების სიყვარული არ აპატია. მიუხედავად იმისა, რომ თარგმანში ემოციის დიდი ნაწილი იკარგება, ჩვენ მთელი სიმძაფრითა და სიცხადით აღვიქვამდით ყოველ სიტყვას, რომელსაც ებადი წარმოთქვამდა.

რა გასაოცარიც უნდა მოგეჩვენოთ, ებადისთან ერთად ბოლო ხანს ყველაზე ხშირად მახსენდება ჩემი ქართულის მასწავლებელი, რომელიც არასოდეს მელაპარაკებოდა სტანდარტული ფრაზებით და უფრო მეტ დროს სწორედ იმ საკითხებს უთმობდა, რომლებიც ტექსტში წინა პლანზე არ იყო წამოწეული. მას არ მორიდებია, ეთქვა ჩემთვის, თოთხმეტი წლის გოგოსთვის, რომ შუშანიკისა და ვარსქენის დაპირისპირება, რომელიც ესოდენ მნიშვნელოვანი აღმოჩნდა ეკლესიისა და სახელმწიფოსთვის, მეორე მხრივ, ოჯახური კონფლიქტი იყო – ქმარმა ცოლს უღალატა და მისი უფლებები უხეშად დაარღვია. ის ყოველთვის მელაპარაკებოდა თავისუფლებასა და სიყვარულზე, ქალის ძლიერებასა და როლზე და ახლა, როცა ვხვდები, რომ წელიწადში უამრავი დღე მეკუთვნის და არა ერთადერთი 8 მარტი, უზომოდ მადლობელი ვარ მისი.

შესაძლოა, ბევრმა იფიქროს, რომ ჯერ საკმარისი ცხოვრებისეული გამოცდილება არ მაქვს, სკოლის მერხიდან სულ რაღაც ათი წლის წინ ავდექი და ჩემი წარმოდგენა ოჯახური ყოფის შესახებ საკმაოდ ბუნდოვანია (ჩვენ ხომ გვიყვარს ასეთი შეფასებები), მაგრამ რაც დრო გადის, მით მეტად ვრწმუნდები, რომ მხოლოდ განათლებული ქალი შეიძლება იყოს თავისუფალი, ამ სიტყვის საუკეთესო გაგებით. ისიც კარგად ვიცი, რომ ჩაკეტილ საზოგადოებაში განათლება ქალს მხოლოდ ტვირთად აწვება, მაგრამ ვიტოვებ უფლებას, არ მჯეროდეს იმის, რომ ერთი მერცხალი გაზაფხულს ვერ მოიყვანს.

ძვირფასო მასწავლებლებო, როცა 8 მარტს ყვავილებით ხელდამშვენებული შეხვალთ გაკვეთილზე, აუცილებლად უამბეთ თქვენს მოსწავლეებს ამ დღესასწაულის თავდაპირველი იდეის შესახებ, რადგან აქ მთავარი სწორედ იდეაა და არა თავად დღესასწაული, უთხარით გოგონებს, რომ მათი ძალა წარმოუდგენლად დიდია, რომ ცხოვრება გაცილებით მშვენიერია მაშინ, როცა მას თავად განაგებ და არ გეუხერხულება, ქუჩაში გასულმა ყვავილები საკუთარი თავისთვისაც იყიდო, უთხარით ბიჭებს, რომ მათი კეთილშობილება სწორედ მათ გვერდით მდგომი ქალების თავისუფლებით იზომება, უთხარით ყველა მოსწავლეს, რომ სამყაროს წონასწორობის საიდუმლო თანასწორობაში მდგომარეობს, თანასწორობა კი მხოლოდ კარგი განათლებით მიიღწევა.

ანდა, ნუ დაელოდებით მომავალი წლის 8 მარტს, დღესვე უთხარით მათ ეს ყველაფერი, გაუმეორეთ ხვალაც, ზეგაც, ყოველდღე და ერთხელაც აუცილებლად დაიჯერებენ იმას, რისიც მე ასე მტკიცედ მჯერა – მე ბევრი დღე მაქვს. დღესაც ჩემი დღეა.

გურიაში, ბავშვობაში, როცა საქმე და დარდი ნაკლები იყო – ბებიაჩემების (ხან ერთ, ხან მეორე სოფელში) ხმა იყო ჩემი მაღვიძარა, ქათმებს რომ უხმობდნენ: მოჭიის, ჭის, ჭიის. მე მგონი, ყველაზე უფრო, დრო მაღვიძარებს ცვლის. უფრო ზუსტად რომ ვთქვათ, მაღვიძარების ცვლილება მიანიშნებს სხვა დანარჩენს.

მოგესალმებით. მე გიორგი კეკელიძე ვარ. ვსწავლობდი ქალაქ ოზურგეთში. როგორც კი სწავლა დავიწყე – მაღვიძარაც შეიცვალა. ეს დედაჩემი იყო. დილაობით ელ–ენერგია იმ დროს დიდი იშვიათობაა და თუ კი – ქვევით ტელევიზორში, რომელსაც ჩემსავით თავში წამორტყმით ვაღვიძებდით ხოლმე – გადიოდა პროგრამა ალიონი, ენთო ღუმელი (ზამთარ–ზაფხულ), პური–ყველი–ჩაი, წინაღამით ჩალაგებული ჩანთა. თავიდან დავდიოდი მშობლებთან ერთად (მონაცვლეობით), მერე მეზობლების ბავშვებთან და ბოლოს მასწავლეს, ერთ მოსახვევში დიდი შავი ძაღლი ება ჭიშკართან. ბინძური, წირპლიანი თვალები ჰქონდა. იქ უნდა მიმეხვია და პირდაპირ წავსულიყავი. მერე აღმართი იყო და ბოლოს სკოლა.

ქალაქ ოზურგეთის ეგნატე ნინოშვილის სახელობის # 1 საშუალო სკოლა. ეს ეგნატე სულ ჩიოდა თურმე, კარგი მასწავლებელი არ მყავდაო, თორემ რუს პისაწელებს ნიჭით როდი ჩამოუვარებოდიო და სხვანი. ჩემს სკოლაში კარგი მასწავლებლები იყვნენ – ნაწილი მათგან გარდაიცვალა. იმის თქმა მინდა, რომ უმეტესი ცოცხალია და დღესაც ასწავლის. მომჭერით თავი პათეტიკისთვის და მერე კიდევ მეორედ მომკალით, თუ ასე არ იყოს – სკოლაში რომ ავედი, წლების გასულიყო – ცარიელში, არდადგებისას. ისეთი საქმე დამემართა – სადმე დაშორებულ შეყვარებულს რომ დაინახავ – კისერში ბურთი და … ბურთს იქაც ვთამაშობდით, ნაძვნარში. და სხვა ამბებიც ბუნებრივია – ვირობანა, შატალო და ასეთიც: დავალება სახლში დამრჩა მეთქი და წადი მოიტანეო. წავედი და გზაზე დავწერე, მთელი კილომეტრნახევარი კი უნდა მეარა. ჰოდა, გზებს მივუბრუნდეთ. რადგან სკოლაზე და მასწავლებლებზე წერა დავიწყე, ეს ამბავი არანაკლებ საყურადღებოა – მთელი თავისი გამოგონილი, მაგრამ მაინც მნიშვნელოვანი საკრალურობებით. ერთ ქუჩაზე იყო მონაკვეთი, უსახლო – მხოლოდ ჩაის ბუჩქები. ყველაზე უფრო იმ ნაწილის გავლა მეზარებოდა. შეიძლება მეშინოდა კიდეც. მსოფლიოში უგრძეს მანძილად მეჩვენებოდა. თავის დასაძვრენად მოვიგონე. სკოლის მასწავლებლებს სახელ–გვარებს ვუნაცვლებდი. მაგალითად: ქეთევან კიღურაძე, ლუბა ჩუბინიძე (ანუ რეალურად ქეთევანი გახლდათ ჩუბინიძე). ეს იყო ჩემი იმ მონაკვეთისეული ამოცანა. პირველი ლექსებიც იმ ,,გზაზე’’ დავწერე. მიჩხუბია კიდეც და წავქცეულვარ და საათობითაც გავჩერებულვართ ფეხბურთზე საუბრისას, გადმოცემებით რომ ვყვებოდით მატჩის პერიპეტიებს. ამით იმას გიამბობთ, რომ სანამ სკოლაზე და მასწავლებელზე მოგიყვებით, ეს გზაც მნიშვნელოვანია, იქ რომ მიმიყვანა.

ძაღლი, რომელიც ,,გზამკვლელი’’ იყო, ცხადია და სამწუხარო –ორ–სამ წელიწადში გაქრა. მაგრამ მე უკვე ვიცოდი მიგნება. და ერთიც – იმ ძაღლის სიკვდილის შემდეგ მივხვდი. გზა, რომელიც ავირჩიეთ, არ იცვლება. იცვლება ნიშნები, რომელიც ამ გზაზე გვაყენებს და ან გვაშორებს.

მაღვიძარებიც იცვლებიან.

საბჭოთა ცენზურისგან თავისუფალი ინფორმაციის წყაროს იდეა ცივი ომის დროს გაჩნდა და აშშ-ის კონგრესის დაფინანსებით განხორციელდა. რადიოსადგური დღემდე ინარჩუნებს საინფორმაციო არხის ნიშას ისეთ ქვეყნებში, სადაც ინფორმაციის თავისუფლება მთლიანად ან ნაწილობრივ შეზღუდულია. მაუწყებლობა ფარავს ევროპის, ცენტრალური აზიისა და ახლო აღმოსავლეთის ქვეყნებს და, ცხადია, არა მხოლოდ საქართველოს, არამედ მრავალი სხვა ქვეყნის რეალობაშიც გარდამტეხი როლი შეასრულა. აღსანიშნავია ისიც, რომ თუ ცივი ომის განმავლობაში რადიოსადგური მეტი დატვირთვით აღმოსავლეთ ევროპის ქვეყნებში მაუწყებლობდა, დღეს მისი რესურსების დიდი ნაწილი ახლო აღმოსავლეთისკენაა მიმართული, რაც იმას ნიშნავს, რომ რადიო ”თავისუფლება” თავისუფალი სიტყვის გავრცელებას ცდილობს იქ, სადაც ყველაზე მეტადაა ამის საჭიროება.

მიუხედავად იმისა, რომ დღეს საქართველო დამოუკიდებელი სახელმწიფოა კონსტიტუციით დაცული სიტყვის თავისუფლებითა და ნაწილობრივ ცენზურის გარეშე მომუშავე მედიასაშუალებებით, რადიო “თავისუფლება” ჩემთვის დღემდე რჩება ერთადერთ სანდო წყაროდ – ამომწურავი ინფორმაციითა და ჟურნალისტებით, რომლებიც შესანიშნავად იცნობენ მედიასტანდარტებს. კარგად მომზადებული ანალიტიკური გადაცემებითა და დიალოგებით ისეთ სენსიტიურ თემებზე, როგორიცაა ეროვნული და რელიგიური უმცირესობების ბედი და ადამიანის უფლებები. თანამედროვე კულტურა და ხელოვნება, სიუჟეტები ახალგაზრდობისთვის აქტუალურ თემებზე, ახალი წიგნების მიმოხილვა და სხვადასხვა დროის ჯაზმენების მუსიკა, ის იმ იდეალურ ბალანსს ქმნის, რომელიც მედიასაშუალებას მოეთხოვება.

რაც მთავარია, აქ ვერ მოისმენ ვერც ყვითელ ამბებს, ვერც ისტერიულ-ემოციური ტონით მომზადებულ სიუჟეტებს და ვარაუდებზე აგებულ ნარატივს, ასე ფესვგადგმულს ქართულ მედიაში, რომლებიც ხშირად ამა თუ იმ პოლიტიკურ ძალასთან ან პოზიციასთან ასოცირდება და ძნელია მათ ობიექტურობაზე საუბარი, ანდა იმდენად შორს დგანან პროფესიული ეთიკისა და სტანდარტებისგან, რომ გაუცნობიერებლად ამკვიდრებენ სიძულვილის ენას, ქმნიან რეიტინგს სხვების პირადი სივრცის დარღვევით ან, უბრალოდ, საკუთარ ფანტაზიას ფაქტებად ასაღებენ.

ალბათ სწორედ ეს უნდა ვასწავლოთ მასწავლებლებმა და მშობლებმა ბავშვებს, რომლებიც ჟურნალისტობაზე ოცნებობენ – რას ნიშნავს მაღალი და დაბალი სტანდარტი, რა განსხვავებაა რადიო “თავისუფლებასა” და დანარჩენ რადიოსადგურებს შორის, რომლებითაც, აგერ უკვე რამდენი წელია, უმთავრესად საზოგადოებრივი ტრანსპორტის მძღოლები გვსჯიან და რომლებიც თავიანთ მაღალ რეიტინგს საზოგადოებაში ისედაც ფესვგადგმული მახინჯი ტრადიციების სტიმულირებისთვის და დაძაბული, სტრესული გარემოს შესაქმნელად იყენებენ.

ისიც უნდა ვასწავლოთ, რა დიდი მნიშვნელობა აქვს ინფორმაციის წყაროს სწორად არჩევას, რათა ჩვენდა უნებურად არ ვიქცეთ არასწორი ან პროპაგანდული ინფორმაციის მიმღებებად და გამავრცელებლებად და ისიც, რა დიდ პასუხისმგებლობას გულისხმობს ჟურნალისტის პროფესია.

ვინც გაეცანით ჩემს ორ წინა წერილს და უკვე სცადეთ კიდეც მოლეკულათა სტრუქტურული ფორმულების აგება, დაინახავდით, რომ, მიუხედავად კომპიუტერის დახმარებისა, არაერთ სირთულეს შეეჯახეთ. პირველი, რაც ამ დროს არ გვაკმაყოფილებს, კომპიუტერის “დაუმორჩილებლობაა” – აგებული მოლეკულური მოდელი მთლად ისე არ გამოიყურება, როგორც წარმოგვედგინა.

გულს ნუ გაიტეხთ, ეს მცირე “უხერხულობები” პროგრამების არასათანადო ცოდნით არის გამოწვეული. ცოტა მეტი ძალისხმევა, ცოტა უფრო ღრმად ჩახედვა მათ შესაძლებლობებში და თაგუნას მარტივი მოძრაობით ჩვენთვის საჭირო ნებისმიერი სირთულისა და ფორმის სტრუტურის აგებას ვუდირიჟორებთ.

 ვრცლად

ზოგს – თავისი დაწყებითი კლასების მასწავლებელი, ვინც სითბოს არასდროს იშურებდა, ზოგს – საშუალო კლასების დამრიგებელი და ყურთან ახლოს ნაგრძნობი სუსტი წვა, ზოგიერთს – პლატონი და არისტოტელე, ან არისტოტელე და მაკედონელი, ან კიდევ, რა ვიცი, ბევრი სხვა წყვილიც მოიძებნება.

ერეკლე ტატიშვილი – ჩემი საყვარელი პოეტის, ნიკო სამადაშვილის, სულიერი მამა და ძმა, ფილოსოფოსი, მეცნიერი, პედაგოგი, უდიდესი პიროვნება, რომელზეც ჯერ არ დამიწერია და რომელსაც ეძღვნება ეს პოსტი.

ერეკლე ტატიშვილი 1884 წელს გორში დაიბადა, გორის გიმნაზიის შემდეგ ელიზავეტოპოლის გიმნაზიაში სწავლობდა, უმაღლესი განათლება ჯერ ლაიფციგის, შემდეგ მონპელიეს უნივერსიტეტებში მიიღო, 1913 წელს კი პარიზის პოლიტიკურ მეცნიერებათა უმაღლესი სკოლა დაამთავრა საერთაშორისო სამართლის სპეციალობით. 1918 წელს, როდესაც საქართველომ დამოუკიდებლობა მოიპოვა, ერეკლე ტატიშვილი სამშობლოში დაბრუნდა და პედაგოგიურ მოღვაწეობას მიჰყო ხელი. ჯერ გორის ვაჟთა გიმნაზიაში, მერე კი თბილისის ვაჟთა ქართულ გიმნაზიაში ასწავლიდა გერმანულ ენას. შემდეგ მცირე ხნით დაუბრუნდა პოლიტიკურ მოღვაწეობას: 1920-1921 წლებში იყო საგარეო საქმეთა სამინისტროს პოლიტიკური განყოფილების გამგე, მერე – ამავე სამინისტროს დირექტორი, მაგრამ მალევე მიატოვა თანამდებობა.

1921-1923 წლებში ასწავლიდა ვაჟთა მესამე ტექნიკუმში, იყო მწერალთა აკადემიური ასოციაციის წევრი, რომელიც საქართველოს სახელმწიფოებრიობის დაკარგვის შემდეგ ცდილობდა მისი კულტურული ავტონომიის შენარჩუნებას, თანამშრომლობდა ქართულ პერიოდიკასთან (“ილიონი”, “საქართველოს სამრეკლო” (რედაქტორი – კონსტანტინე გამსახურდია), “პოეზიის დღე” (რედაქტორი – ვახტანგ კოტეტიშვილი), “კავკასიონი” და “ახალი კავკასიონი” (რედაქტორი – პავლე ინგოროყვა).

1923 წელს ივანე ჯავახიშვილმა მიიწვია თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტში საერთაშორისო საჯარო და კერძო სამართლის ლექტორად, 1927 წლიდან კი ასწავლიდა უცხო ენებსა და ლიტერატურასაც. 1931 წელს ხელისუფლებამ დაარბია და საბოლოოდ დაშალა ქართველ მწერალთა აკადემიური ასოციაცია და სხვებთან ერთად ერეკლე ტატიშვილიც გარიცხეს საქართველოს მწერალთა კავშირიდან (17 მაისის სხდომაზე).

1935 წელს იყო უნივერსიტეტისთვის უმნიშვნელოვანესი მოვლენის – უცხო ენათა კათედრის – დამაარსებელი და პირველი გამგე.

იმ დროიდან დაიწყო მისი დევნა. ჩამოართვეს უნივერსიტეტში სასწავლო კურსები, ხოლო 1941 წლის 23 ივნისს დააპატიმრეს. მან ორ წელიწადზე მეტი ხანი დაყო თბილისის საპატიმროში. გათავისუფლების შემდეგ კვლავ უნივერსიტეტს და პედაგოგიურ მოღვაწეობას დაუბრუნდა, თუმცა დიდხანს აღარ უცოცხლია. გარდაიცვალა 1946 წლის 1 თებერვალს. ერეკლე ტატიშვილის ცხედარი მისმა მეგობრებმა და მოწაფეებმა ხელით წაასვენეს მთაწმინდის უბნიდან, სადაც ერთ პაწია ოთახში ცხოვრობდა, და დაკრძალეს ვაკის სასაფლაოზე (მისი საფლავის ქვა ნიკო სამადაშვილმა ჩამოიტანა).

დიდია ერეკლე ტატიშვილის ღვაწლი ქართული სამეცნიერო თუ მხატვრული ლიტერატურის წინაშე. მნიშვნელოვანი თარგმანები – ჩარლზ დარვინის “სახეობათა წარმოშობა”, ფრიდრიხ შილერის “ვერაგობა და სიყვარული” (პირველად დაიდგა 1935 წელს), ბერნად შოუს “კეისარი და კლეოპატრა”, ფრიდრიჰ ნიცშეს ფილოსოფიური რომანი “ესე იტყოდა ზარატუსტრა”…

იგი თავისი პუბლიცისტური თუ კრიტიკული წერილებით აქტიურად ეხმიანებოდა ქართული კულტურისთვის ძალიან რთულ დროს, როგორც ჭეშმარიტი ინტელექტუალი – გულშემატკივარიც და კრიტიკოსიც ერთდროულად:

“ლიტერატურული ესთეტიკა ჯერ კიდევ აკვანში განისვენებს, სადაც კრიტიკა ვერ გასცილებია პირადი სიმპათია-ანტიპათიის შურის მისრით შეზღუდულ არეს, სადაც პიროვნების დაფასება-პატივისცემა შორეულ ჟამთა არაკად გარდაქმნილა, სადაც ყველა კუთხეში პამპულას ძონძებში გამოწყობილ, ფაფარაშლილ კადნიერებას თავისი ბალაგანი დაუდგამს და უამრავ “საკუთარ ფირმათა” ჭრელი იარლიყების გამოფენა ადამიანს თავბრუს დაახვევს, სადაც ყველა უსუსურ ბავშვსაც კი წარმოდგენილი აქვს, რომ ზეცას ცეცხლი მოსტაცა, რათა თავის მოძმე უბედურ მომაკვდავთ ძვალ-რბილი გაუთბოს. რა გასაკვირველია: “ჩვენი ქვეყანა ხომ ამირანის ქვეყანაა?!” (ერეკლე ტატიშვილი, “ეკლიანი გზით ვარსკვლავებისაკენ”).

ერეკლე ტატიშვილს, როგორც ნიკო სამადაშვილის მასწავლებელს, მისი პოეზიის გულშემატკივარსა და, ერთგვარად, აღმომჩენსაც ძალიან დიდი როლი ენიჭება მეოცე საუკუნის ქართული პოეზიის ისტორიაში.

თამაზ ჩხენკელი წერს: “ერეკლე ტატიშვილი იყო დიდი ერუდიციის კაცი, ევროპული კულტურისა და ლიტერატურის შესანიშნავი მცოდნე, მეტად საინტერესო პიროვნება. ეს მოაზროვნე კაცი, თავისი ბრწყინვალე განათლებისა და პიროვნული მომხიბვლელობის წყალობით, დიდ გავლენას ახდენდა შედარებით ახალგაზრდა, ზოგჯერ სავსებით ყმაწვილ მეგობრებზე. ნიკო სამადაშვილი მოწაფე და მეგობარი იყო ერეკლე ტატიშვილისა, რომელიც მას რაღაც უცნაური ძალით უყვარდა თავისი სიცოცხლის ბოლომდე. ჩვენი მეგობრობის მანძილზე მე არ მახსოვს არც ერთი შეხვედრა ღვინისმიერი თუ უღვინო, რომ მას გულისშემძვრელი სიყვარულითა და თაყვანისცემით არ მოეგონებინოს ამ კაცის სახელი. ეს მართლაც საოცარი იყო და ჩემზე წარუშლელ შთაბეჭდილებას ახდენდა. მე მინდა ვთქვა, რომ რამდენადმე ამ ძლიერ პიროვნებასთან ურთიერთობამ განაპირობა ნიკო სამადაშვილის პოეტური ბიოგრაფიის თავისებური გეზი”.

“შეხვედრები და სინანული” – ეს პროზაული კრებული პოეტმა სწორედ ერეკლე ტატიშვილს მიუძღვნა წარწერით: “ჩემი ცხოვრების სიხარულსა და გულშემატკივარს, ერეკლე ტატიშვილის ხსოვნას”.

“როცა გხვდებოდი, ჩემს საგონებელს

ვფიქრობდი, ვუმზერ შუბლმაღალ ხეთებს,

შენ რომ წახვედი, ასე მგონია,

მთელი ქვეყანა თან გაიხვეტე”, –

ასეთი სიტყვებით გააცილა პოეტმა მეგობარი და მასწავლებელი უკანასკნელ გზაზე.