თეო ნეფარიძე

მასწავლებლებმა იციან, რომ დიდი კლასის მართვა და დიდ კლასში ეფექტური გაკვეთილის ჩატარება განსაკუთრებულ ძალისხმევას მოითხოვს. წინამდებარე სტატიაში დიდ კლასში მუშაობასთან დაკავშირებულ რამდენიმე პრობლემასა და მათი გადაჭრის გზებზე ვისაუბრებთ.

 პირველ რიგში, განვიხილოთ, რა არის დიდი კლასი და რა ფაქტორები განსაზღვრავს მის სიდიდეს. სხვადასხვა გამოკვლევის შედეგებით თუ ვიხელმძღვანელებთ, შეგვიძლია ვამტკიცოთ, რომ დიდია კლასი, თუ მასში 30 ან მეტი მოსწავლე ირიცხება. თუმცა კვლევათა შედეგები იმის გათვალისწინებასაც მოითხოვს, რომ ზოგიერთი ფაქტორის ზემოქმედების გამო 15 მოსწავლისგან შემდგარი კლასიც კი შეიძლება დიდად ჩაითვალოს. ერთ-ერთი ასეთი ფაქტორია სწავლების შინაარსობრივი მხარე. მაგალითად, უნარ-ჩვევების (წერითი, სასაუბრო, კრიტიკული, კომპიუტერული და ა.შ.) განვითარებაზე ორიენტირებული კლასი თითოეულ მოსწავლესთან ინდივიდუალურ მუშაობას მოითხოვს და, შესაბამისად, მცირეკონტინგენტიანი ჯგუფიც კი შეიძლება დიდ კლასად მივიჩნიოთ. ინფორმაციის მიწოდებაზე, თეორიულ სწავლებაზე ორიენტირებულ კლასში შედარებით მეტი (სულ ცოტა, 30) მოსწავლე უნდა ირიცხებოდეს, რომ კლასი დიდად ჩავთვალოთ.

ერთ-ერთი განმსაზღვრელი ფაქტორია მოსწავლეთა ასაკი. დაწყებითი კლასის მოსწავლეების კონცენტრირების უნარი გაცილებით დაბალია, შესაბამისად, კლასის სიდიდის სტანდარტული მაჩვენებელიც 25-მდე ჩამოდის.

კიდევ ერთი ფაქტორი, რომელიც კლასის სიდიდის განსაზღვრაზე ახდენს გავლენას, საკლასო სივრცეა. თუ კლასში ავეჯის გადაადგილებისა და მასწავლებლის მოძრაობისთვის შეზღუდული შესაძლებლობებია, 20 მოსწავლისგან შემდგარი კლასიც კი რთული სამართავი ხდება.

მომდევნო ფაქტორია კლასის შემადგენლობა, მოსწავლეთა კულტურული და ეთნიკური მრავალფეროვნება ან განსხვავებები მოსწავლეთა სწავლის სტილსა და ცოდნის დონეში.

განურჩევლად იმისა, რომელი ზემოაღნიშნული ფაქტორი განაპირობებს კლასის სიდიდეს, მასწავლებლები დიდ კლასთან მუშაობისას შემდეგ სირთულეებს აწყდებიან:

. შეფასებასთან დაკავშირებული სირთულეები, განსაკუთრებით _ წერითი სამუშაოების, ტესტებისა და დავალებების შემოწმება;

. დისციპლინასთან დაკავშირებული ისეთი პრობლემები, როგორიცაა კლასში საუბარი, დაგვიანება, ხმაური, გადაწერა და ა.შ.;

. დროის მართვა და განაწილება;

. სივრცის მართვა და განაწილება;

. საკლასო აქტივობების შეცვლის შეზღუდული შესაძლებლობები;

. მრავალფეროვნება მოსწავლეთა ცოდნის ხარისხში, სწავლის სტილსა და კულტურულ თავისებურებებში.

დიდ კლასში მოსწავლეებიც ეჯახებიან თავისებურ სირთულეებს სწავლის პროცესში. განსაკუთრებით ახალგადაყვანილ მოსწავლეებს უჭირთ გაარკვიონ, რა ინფორმაციაა მნიშვნელოვანი; უჭირთ შეკითხვების დასმა, რეალური ცოდნის გამომჟღავნება, დროის სწორად განაწილება/გამოყენება. მეტია ცდუნება, მოსწავლეებმა უხეშად გააკრიტიკონ მასწავლებელი.

აღნიშნული გამოწვევების დასაძლევად მასწავლებლებს ხუთი ასპექტის გათვალისწინებით ურჩევენ სამოქმედო სტრატეგიის დასახვას:

. გაკვეთილის სტრუქტურა, სადაც მოსწავლეები მასწავლებლის პირდაპირი მონიტორინგის გარეშე შეძლებენ მიღებული ცოდნისა და უნარ-ჩვევების პრაქტიკულ გამოყენებას;

. ისეთი საგაკვეთილო პროცედურები, რომლებიც მოსწავლეებს დამოუკიდებლად მუშაობის მეტ შესაძლებლობას მისცემს;

. მოსწავლეთა ხელშემწყობი გარემოს შექმნა და კლასის მართვის საკითხებში მათი ჩართვა;

. სასწავლო ტექნიკების დიფერენცირება სხვადასხვა შესაძლებლობისა და სწავლის სტილის მქონე მოსწავლეების საჭიროებათა დასაკმაყოფილებლად;

. შეფასების რეალისტური პროცედურების განსაზღვრა მოსწავლეთა ცოდნის ხარისხის შესახებ სრულყოფილი ინფორმაციის მისაღებად.

სტრუქტურა

ამ თვალსაზრისით აღსანიშნავია როგორც მოსამზადებელი, ისე უშუალოდ გაკვეთილის წარმართვის საკითხები. სტრუქტურულ რეკომენდაციებში გათვალისწინებულია გაკვეთილის მსვლელობა, ასევე _ მასალებისა და სივრცის მართვა. სტრუქტურულად აწყობილი გაკვეთილისთვის აუცილებელია მკაფიოდ განსაზღვრული სასწავლო მიზნები და მიზნობრიობა. მოსწავლეებმა კარგად უნდა გაიაზრონ არა მხოლოდ ის, რას ისწავლიან გაკვეთილზე, არამედ ისიც, რატომ სწავლობენ და რაში შეიძლება გამოიყენონ მიღებული ცოდნა. გაკვეთილი ისე უნდა იყოს აგებული, რომ მოსწავლეებმა ყველაზე მნიშვნელოვანი მასალის დამახსოვრება შეძლონ. ამისთვის გაკვეთილი 10-15-წუთიან ბლოკებად უნდა იყოს დაყოფილი. თითოეული ბლოკი ერთ საკითხს და შესაბამისი მაგალითების წარმოდგენას უნდა დაეთმოს.

გაკვეთილის დასასრულს ყოველთვის შესთავაზეთ მოსწავლეებს მოკლე მიმოხილვა და მთავარი აზრის შეჯამება. აუცილებლად მოიტოვეთ რამდენიმე წუთი შეკითხვებისთვის. რაც შეეხება მოსამზადებელ დავალებებს, რეკომენდებულია, მოსწავლეებმა დამგეგმავი გამოიყენონ, დღიური აწარმოონ, მოკლე ანგარიშები მოამზადონ. კლასის მართვის თვალაზრისით, სტრუქტურული წესრიგის უზრუნველყოფის ყველაზე ეფექტური მეთოდი მოსწავლეთა განლაგების სქემის გამოყენებაა, რომლის მეშვეობითაც მასწავლებელს შეუძლია სტრატეგიულად გაანაწილოს სხვადასხვა შესაძლებლობის მქონე მოსწავლეები.

მოსწავლეთა განლაგების მატრიცის ტრადიციული მოდელი მოსწავლეებს სამ კატეგორიად ყოფს: საუკეთესოები, საშუალო დონისანი და სუსტები. აღნიშნული სქემის ტრადიციული მოდელი ასეთია:

მოცემული სქემა უზრუნველყოფს საუკთესო მოსწავლეების განაწილებას კლასის მთელ სივრცეში, გამორიცხავს რადიკალურად განსხვავებული შესაძლებლობების მქონე მოსწავლეთა წყვილში მოხვედრას, მასწავლებელს საშუალებას აძლევს, მეტი ყურადღება მიაქციოს ქცევითი პრობლემების მქონე მოსწავლეებს. გარდა ამისა, ის ხელს უწყობს თანაბარი შესაძლებლობების მქონე სექტორების არსებობას ჯგუფური მუშაობისთვის, უადვილებს მასწავლებელს აქტივობათა დაგეგმვას მოსწავლეთა განლაგების სქემის გათვალისწინებით, ეხმარება მას მოსწავლეთა მუშაობის გაკონტროლებაში და, უპირველეს ყოვლისა, მოსწავლეებს წესრიგისა და წესების დაცვას უადვილებს.

დიდ კლასში აუცილებელია, მასწავლებლებს საკმარისი სივრცე ჰქონდეთ მერხებს შორის მოძრაობისთვის, რათა ჯგუფური და ინდივიდუალური მუშაობის მონიტორინგი შეძლონ. რაც შეეხება მასალების განაწილებას, გამოიყენეთ ჯგუფური საქაღალდეების ტექნიკა. თუ კლასი მოსწავლეთა განლაგების მატრიცის მიხედვით არის განაწილებული, ჯგუფური საქაღალდეები შეგიძლიათ კლასის ოთხ კუთხეში განათავსოთ და მათში მოსწავლეთა შესაბამისი მეოთხედის მასალები ჩააწყოთ.

საგაკვეთილო პროცედურები

დიდ კლასში განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია მკაფიო და თანამიმდევრული წესების შემუშავება/დაცვა და რუტინული პროცედურების დანერგვა.

კლასში უნდა არსებობდეს წესები და მოსწავლეთა უფლებები. წესები ვრცელდება როგორც მოსწავლეებზე, ისე მასწავლებლებზეც. სასურველია, წესების შემუშავებაში/შერჩევაში მოსწავლეები აქტიურად ჩაერთონ. თითოეული წესის მიზანშედეგობრიობა გააზრებული უნდა ჰქონდეს ყველა მოსწავლეს. ამასთან, წესები უნდა იყოს რეალისტური და შესრულებადი. არასრულად/არასწორად შედგენილმა წესებმა შესაძლოა პრობლემები უფრო გააღრმაოს. მაგალითად, შემდეგი წესი: “გადაწერა აკრძალულია” _ არასრულია, რადგან მოსწავლეს არც აკრძალვის მიზანს აცნობს და არც მოსალოდნელ შედეგს.

რუტინული პროცედურები მასწავლებელს კლასის მართვასა და დროის მაქსიმალურად გამოყენებაში ეხმარება. შეგიძლიათ, გაკვეთილი ყოველთვის ერთსა და იმავე ფორმატში დაიწყოთ და დაამთავროთ. სასურველია, მოსწავლეებს წინასწარ გააცნოთ დაჯგუფების რამდენიმე პრინციპი, რომლებსაც რეგულარულად გამოიყენებთ სემესტრის განმავლობაში. გაკვეთილზე რომელიმე ამ პრინციპის გამოყენება მოსწავლეებში ნაკლებ დაბნეულობასა და უწესრიგობას გამოიწვევს.

ფართოდ არის გავრცელებული არავერბალური მინიშნებების გამოყენება კონკრეტული მნიშვნელობით. შესაძლებელია, ჟესტებით ესა თუ ის ინსტრუქცია გადასცეთ მოსწავლეს. მაგალითად, თუ თითს ყურთან მიიტანთ, ამით მოსწავლეს სთხოვთ, გაიმეოროს ნათქვამი, ტაშს თუ შემოჰკრავთ, ეს შეიძლება იმას ნიშნავდეს, რომ მოსწავლეების ყურადღების მიპყრობა გსურთ.

მოსწავლეთა ხელშემწყობი გარემო და მათი როლი კლასის მართვაში

მასწავლებლის უპირველესი ვალდებულებაა, მოსწავლეებს სწავლისთვის ხელსაყრელი გარემო შეუქმნას. მნიშვნელოვანია, მოსწავლემ კომფორტულად იგრძნოს თავი ახალ გარემოში და მასწავლებელთან პირადი კონტაქტის შესაძლებლობა ჰქონდეს. ყველა მოსწავლე უნდა გრძნობდეს, რომ მისი აზრი მნიშვნელოვანია და მის შეკითხვას ყოველთვის ინტერესით მოელიან. გირჩევთ, კლასში შეკითხვების ყუთი დადგათ, სადაც მოსწავლეები ანონიმურად განათავსებენ თავიანთ შეკითხვებს და მომდევნო გაკვეთილზე თქვენგან პასუხებს მიიღებენ. ეცადეთ, შეძლებისამებრ მეტი დრო დაუთმოთ გაკვეთილებს შორის მოსწავლეებთან ურთიერთობას. კლასში გაკვეთილის დაწყებამდე რამდენიმე წუთით ადრე შესვლა და გაკვეთილის დამთავრების შემდეგ რამდენიმე წუთით გაჩერება მოსწავლეებს თქვენთან საუბრის მეტ შესაძლებლობას მისცემს.

სწავლის ხელშემწყობი გარემოს შესაქმნელად აქტიურად გამოიყენეთ ტექნოლოგიური საშუალებები: მულტიმედიაპრეზენტაციები, თვალსაჩინოებები, საგანმანათლებლო თამაშები, ინტერნეტის ძიების სისტემები და ა.შ.

მოსწავლეთა როლების განსაზღვრა განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია დიდ კლასში. მოსწავლეთა განლაგების სქემის გამოყენებით კლასი იმდენ ნაწილად გაყავით, რომ თითოეულ სექტორში ათზე მეტი ბავშვი არ იყოს. თითოეულ სექტორს დაუნიშნეთ მოსწავლე-კოორდინატორი, რომელიც პასუხისმგებელი იქნება თქვენ მიერ განსაზღვრული ვალდებულებების რეგულარულად შესრულებაზე (ეს შეიძლება იყოს ნაწერების შეგროვება, მასალების დარიგება, დასწრების ჩაწერა და ა.შ.). გაითვალისწინეთ: კოორდინატორის როლი ნეიტრალურ ფუნქციებს უნდა მოიცავდეს, მას მოსწავლეთა შეფასებისკენ მიმართული დავალებები არ უნდა მისცეთ. გარდა ამისა, ეცადეთ, როტაციის პრინციპი გამოიყენოთ და ყოველ თვე ახალი კოორდინატორი აირჩიოთ.

სწავლების დიფერენცირება

დიფერენცირებული სწავლება დიდი კლასის ეფექტური სწავლებისა და მართვისთვის აუცილებელი მოთხოვნაა, რადგან ასეთ კლასში გარდაუვალია სხვადასხვა შესაძლებლობის, სწავლის სტილისა და სოციოკულტურული წარმომავლობის მოსწავლეთა არსებობა. გახსოვდეთ, რომ შინაარსობრივი მასალა ყველა მოსწავლისთვის იდენტური უნდა იყოს, ხოლო დიფერენცირება შესაძლებელია პროდუქტის, პროცესისა და ფორმატისა(პროდუქტი – დავალების შესრულების შედეგად მიღებული შედეგი; პროცესი – სხვადასხვა შესაძლებლობისა და სწავლის სტილის მქონე მოსწავლეების განსხვავებულ აქტივობებში ჩართვა;ფორმატი – სხვადასხვა ტიპის/ხარისხის ჩართულობა, სხვადასხვა სახის წყვილების ან ჯგუფების შექმნა).

დიფერენცირების კიდევ ერთი ეფექტური საშუალებაა ჯგუფური ან ინდივიდუალური სასწავლო პროექტების განხორციელება. დიდ კლასში სასწავლო პროექტებისა და ნებისმიერი სხვა აქტივობისთვის განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია დეტალური და ნათლად ჩამოყალიბებული ინსტრუქციების მიცემა. სასურველია, ინსტრუქციები წერილობით წარმოუდგინოთ და დავალებასთან ერთად გადასცეთ მოსწავლეებს.

ასევე, სწავლის სხვადასხვა სტილის მქონე მოსწავლეებისგან შემდგარ დიდ კლასში სწავლებისას მაქსიმალურად ეცადეთ, იხელმძღვანელოთმულტისენსორული სწავლების პრინციპით, რაც ინფორმაციის მრავალმხრივად წარმოდგენას გულისხმობს. ინფორმაციის მიწოდებისას გამოიყენეთ ჟესტები, ვიზუალური დამხმარე საშუალებები, წერილობითი ტექსტი, მოსასმენი მასალა, სიმულაციური მოდელირება.

შეფასება

დიდ კლასთან მუშაობისას შეფასების ეფექტური სტრატეგიისა და შეფასების გეგმის შედგენა ურთულესიამოცანაა.როგორც განმავითარებელი, ისე შემაჯამებელი შეფასებამასწავლებლისგან დიდ დროსა და ძალისხმევას მოითხოვს. ამიტომ მაქსიმალურად ეცადეთ, გამოიყენოთ ავტომატიზებული შეფასების ფორმები, თვითშეფასებისა და თანატოლთა შეფასების მეთოდები.

ვიმედოვნებთ, ეს რეკომენდაციები მნიშვნელოვნად დაგეხმარებათ დიდ კლასთან მუშაობისას. სასურველია, განსაკუთრებული ყურადღება მიაქციოთ სტატიაში განხილულ ხუთ ასპექტს: სტრუქტურას, საგაკვეთილო პროცედურებს, მოსწავლეთა როლს, სწავლების დიფერენცირებასა და შეფასების გეგმის შემუშავებას.

სანამ სასკოლო ურთიერთობებში დამკვიდრებულ ეთიკურ ნორმებზე დავიწყებდეთ საუბარს, გავიხსენოთ, რა არის ეთიკა. ეთიკა არის მოძღვრება მორალის, ზნეობის როგორც პიროვნული და საზოგადოებრივი შეგნების ერთ-ერთი ფორმის და ყოფაქცევის ნორმათა შესახებ. ის ასწავლის ადამიანს, როგორ მოიქცეს საზოგადოდ და/ან კონკრეტულ სიტუაციაში (სოციუმში): რა არის დაშვებული, რა – დაუშვებელი; რა არის “კარგი” და რა – “ცუდი”, რა არის “სიკეთე” და რა – “ბოროტება”, რა არის სათნოება და რა – მანკიერება…

ისტორიები ადრეული ასაკის ბავშვთა მასწავლებლებს გვეხმარება ბავშვის სწავლის პროცესზე უფრო ყურადღებით დაკვირვებასა და მის საფუძვლიან გაგებაში. ისტორიები კვლევითი უნარების დახვეწის ძლიერი საშუალებაა და ახლო რაკურსით გვიჩვენებს სწავლის მომენტებსა თუ ინციდენტებს როგორც მოსწავლეთა, ისე მკვლევართა შემთხვევებშიც. როდესაც გაცნობიერებული დამოკიდებულება გვაქვს ამგვარი ისტორიებისადმი ჩვენს ყოველდღიურ დაკვირვებებში ბავშვებთან მუშაობისას თუ თამაშისას, ისინი გამოიყენება მასწავლებელთა განვითარებისთვის და ასევე საგანმანათლებლო ცვლილებებისთვის. წინამდებარე სტატიაში წარმოდგენილია ძალიან სასარგებლო ინფორმაცია და საილუსტრაციო მაგალითები განათლების სპეციალისტებისთვის, რომლებიც დაინტერესებულნი არიან ნარატივზე დაფუძნებული კვლევითი სამუშაოებით.

მათ, ვისაც გულწრფელად აწუხებს, რომ ახალგაზრდა თაობა მხატვრულ ლიტერატურას არ კითხულობს და ეძებს გზებს, როგორ შეაყვაროს მას კითხვა; მათ, ვინც ამას თავმოყვარეობაშელახული მშობლის პოზიციიდან, ანდა სნობური წამბაძველობით კი არ უყურებს, არამედ ენანება, რომ ახალგაზრდებისთვის შეუცნობელი რჩება ის ბედნიერება, რასაც წიგნის სამყარო ჰქვია, – ნამდვილად დაეხმარება ფრანგი მწერლის დანიელ პენაკის წიგნი “რომანივით საკითხავი”, რომელიც ახლახან გამოსცა გამომცემლობა “დიოგენემ”. გვინდა დასაწყისშივე აღვნიშნოთ, რომ ეს არ არის კითხვის შესაყვარებელი მეთოდოლოგიის სახელმძღვანელო; იგი მწერლისა და პედაგოგის დაკვირვებებსა და ცხოვრებისეულ გამოცდილებებზე აგებული ნაწარმოებია (რომელიც რომანივით მსუბუქად იკითხება) და არა დიდაქტიკური შეგონებებით აღსავსე ოპუსი. რას გვირჩევს დანიელ პენაკი და რა არის ის შეცდომები, რასაც მშობლები შვილებთან ურთიერთობისას სათავეშივე უშვებენ? პირველი, რასაც მწერალი შეგვახსენებს, ისაა, რომ “კითხვა”, ისევე როგორც “სიყვარული”, ანდა “ოცნება”, ვერ გუობს ბრძანებით კილოს. რაც უნდა მოწადინებული ვიყოთ, შეგონებებით ვერც სიყვარულს და ვერც ოცნებას ვერავის დავაწყებინებთ. ზუსტად ასეა წიგნის კითხვის შემთხვევაშიც, ამიტომ იმაზე საუბარი, რომ წიგნის კითხვა სასიამოვნო, სასარგებლო და აუცილებელია, მიზანს ვერასოდეს აღწევს და კედელს შეყრილი ცერცვივით დაბლა ცვივა. მაშ, რა ქნას მშობელმა? – იკითხავთ თქვენ. რა და, ადექით და წაუკითხეთ! ჩვენ ხომ ასე გვსიამოვნებდა შვილებისთვის ზღაპრის მოყოლა; ისინი მოუთმენლად ელოდნენ იმ წუთს, როცა დედა, მამა, ბებო ძილის წინ მათ საწოლთან წიგნით ხელში დასხდებოდნენ, ანდა, საკუთარ ფანტაზიას მინდობილნი, ერთი და იმავე ზღაპრის ახალ-ახალ ვარიაციებს თხზავდნენ ექსპრომტად. იმ დროს ოჯახში იდილია სუფევდა, ბავშვი თავს დაცულად და ბედნიერად გრძნობდა და მშობლის გულიც სიყვარულით იყო სავსე. მაგრამ მერე შვილები დაიზარდნენ (დავიზარდეთ), სკოლაში წავიდნენ და ყველაფერი შეიცვალა. ახლა მხოლოდ ანბანის სწავლა კი არა, კითხვაში გაწაფვაც იყო საჭირო და დაიწყო გამუდმებული “წაიკითხე, წაიკითხე”. მშობლები, ხასიათისა და განწყობის მიხედვით, სხვადასხვა მეთოდს იყენებდნენ: დაპირებას, მუქარას, მეგობრის შვილებსა თუ თანაკლასელებთან შედარებას და ა.შ. დანიელ პენაკი მშობლებისა და შვილების ამ ორთაბრძოლას დახვეწილი იუმორით აღწერს და იქვე სიყვარულით შეგვახსენებს იმ პაწია არსებებს, ახალნასწავლი ანბანით მარტივი წინადადებების შედგენაც რომ უჭირთ, ჩვენ კი ამ დროს დიდტანიან სათავგადასავლო წიგნებს ვაჩეჩებთ, თან ვამუნათებთ: ასეთი უინტერესო როგორ ხარ, სამყაროს შეცნობა როგორ არ გინდაო. დანიელ პენაკის სახელი გაგონილიც არ მქონდა, როცა დაახლოებით 14-15 წლის წინ ერთ ცნობილ ქალბატონთან ინტერვიუზე ვიყავი. საუბარი მის ვაჟს შეეხებოდა, რომელსაც თურმე ძალიან დიდხანს – არათუ ბაღის ასაკში, არამედ სკოლის მაღალ კლასებშიც კი – თვითონ უკითხავდა. “ვიდრე პატარა იყო, ნელა კითხულობდა, ამიტომ ეზარებოდა, მერე კი უკვე რიტუალად გვექცა ხმამაღლა კითხვა და წაკითხულზე მსჯელობა”, – ამიხსნა მან და ეს დედაშვილური რიტუალი იმდენად მომხიბლავი მომეჩვენა, იმავეს გამეორება საკუთარ შვილთან ვცადე. თუ შეიძლება, წიგნის კითხვის შეყვარებას დედამ წარმატება უწოდოს, მაშინ მე წარმატებული დედა ვარ. მეორე შეცდომა, რასაც პენაკი მშობლებს შეგვახსენებს, ანგარებაა. ეს სიტყვა ცოტა უცნაურად ჟღერს, მაგრამ ზუსტად გამოხატავს სათქმელს – უკითხეთ უანგაროდ! არ მოითხოვოთ სანაცვლოდ არაფერი! წიგნის კითხვა არც პრიზია და არც ჯილდო, აქ ყველაფერი უსასყიდლოდ უნდა ხდებოდეს. სწორედ ეს არის ხელოვნების ერთადერთი საზღაური. და კიდევ – არ მოსთხოვოთ იმის ახსნა, რა გაიგო წაკითხულიდან. აცალეთ იოცნებოს, განმარტოვდეს საკუთარ შეგრძნებებთან; ის საიდუმლო, რაც მას წიგნში აღწერილ ახალ სამყაროსთან შეხებით გადაეცა, მასთან უნდა დარჩეს. თანამედროვე მშობლები ალბათ თავს გადააქნევენ და იტყვიან, რომ ყველაფერი ელექტრონული ტექნოლოგიების ბრალია, რომლებიც ბავშვს წიგნს აშორებს და რომ მათთვის მშობლებს მერვე კლასამდე წიგნი არ უკითხავთ, მაგრამ სასკოლო ბიბლიოთეკა ათვისებული ჰქონდათ. ამგვარ მშობლებს გვინდა შევახსენოთ, რომ მე-18 საუკუნეში, როცა საფრანგეთში ჟან ჟაკ რუსო ცხოვრობდა, ტელევიზორი და კომპიუტერი არ არსებობდა, მაგრამ ამ მწერლისა და ფილოსოფოსის თვალს მაინც არ გამოჰპარვია, რომ “კითხვა ის მათრახია, რომელსაც ბავშვს ხშირად გადაუჭერენ ხოლმე. მას ხომ, ჩვენი აზრით, კითხვის მეტი არაფერი ევალება”. აქ დასკვნის გამოტანას თქვენ მოგანდობთ… დანიელ პენაკი კითხვის სიყვარულს ზოგადად სიყვარულს ადარებს, რომელიც თუკი “მოვიდა”, არასდროს ვიკითხავთ, გვაქვს თუ არა ამის დრო. დანიელ პენაკი უტოპისტ დიდაქტიკოსად არ რჩება, მან კარგად იცის, რომ “კითხვის დრო მოპარული დროა”, რომელსაც ცხოვრებისეულ ვალდებულებებს ვპარავთ. “კითხვის დრო არასდროს მქონია, მაგრამ თუ რომანმა დამაინტერესა, ვერაფერი შემიშლის ხელს მის დამთავრებაში”, – პენაკის ეს სიტყვები ყველა ჩვენგანისთვის კარგად ნაცნობ განცდას გამოხატავს. მთავარია, ბავშვში მკითხველი გააღვიძოთ და ის საკუთარ თავს თვითონ გაუძღვება, თვითონ გაიკვლევს გზას წიგნების უზარმაზარ ლაბირინთში და გემოვნებაც ნელ-ნელა დაიხვეწება, წიგნზე მსჯელობაც თვითონ მოუნდება და აზრის გამოსახატავად კალამსაც თვითონ აიღებს ხელში. პენაკის ეს რჩევა სკოლის მასწავლებლებსაც ეხება, რომლებიც განუწყვეტლივ ჩივიან მოსწავლეთა გაუნათლებლობაზე. თუკი ქართული ენისა და ლიტერატურის მასწავლებლები ცოტა ხანს დაივიწყებენ სასკოლო პროგრამას, და რამდენიმე გაკვეთილს, თუმდაც 1-2 თვეს წიგნის ხმამაღალ კითხვას მიუძღვნიან, შედეგი უფრო ეფექტური იქნება. ამას დანიელ პენაკი ფრანგი მასწავლებლების გამოცდილების საფუძველზე გვიჩვენებს, ხოლო მოსწავლეები ყველგან ერთნაირები არიან. ძირითადად ახალგაზრდებს წიგნების მიმართ რამდენიმე სახეობის შიში აქვთ, მათ შორის – ნაწარმოების ვერგაგებისა და სიდიდის შიში. ბევრს ეს შიში სიცოცხლის ბოლომდე მიჰყვება და წიგნის სამყაროდან გარიყული რჩება – გადაწყვეტს, რომ ეს მისი საქმე არ არის. მასწავლებლის ძალისხმევა – კლასში ხმამაღალი კითხვა, ანდა რომელიმე ნაწარმოების შინაარსის მოყოლა – მათ ამ შიშებს დააძლევინებს, ისე, რომ აღარც საპროგრამო ნაწარმოებების ათვისება გაუჭირდებათ. და როგორია თვითონ საზოგადოება, რომელიც ჩივის, ახალგაზრდებს წიგნი არ უყვართო? თვითონ რას კითხულობენ? სამაგიეროდ, მათ ძალიან უყვართ საუბარი – კომენტატორობა, ინტერპრეტატორობა, ანალიტიკოსობა, კრიტიკოსობა, ბიოგრაფობა. ” ამით ვითომდა წიგნის უზენაესობას ვაღიარებთ, მის წინაშე ვიხრით ქედს, სინამდვილეში კი უბრალოდ ვამუნჯებთ მას. საკუთარი კომპეტენტურობის ტყვეობაში მოქცეულნი, წიგნის სათქმელს ჩვენი სათქმელით ვანაცვლებთ. იმის მაგივრად, რომ ჩვენი სახით წიგნი ღაღადებდეს, წიგნს ჩვენი ჭკუის გამოსამზეურებელ ასპარეზად ვხდით”, – ეს უკვე დანიელ პენაკის მათრახია, რაზეც ქართველი საზოგადოება, წესით, არ უნდა შეიშმუშნოს. “წიგნები იმისთვის კი არ იწერება, რომ მათზე ილაპარაკონ, არამედ იმისთვის, რომ წაიკითხონ”, – ეს დანიელ პენაკის შეხსენების გარეშეც ვიცით, ხოლო იმ პროცესში, რასაც მკითხველისა და წიგნის ურთიერთობა ჰქვია, ფრანგი მწერალი მკითხველის ხელშეუვალ უფლებად ჩამონათვალს გვთავაზობს, რასაც ჩვენი გაზეთის დახმარებით თქვენც გაგაცნობთ: უფლება – არ წავიკითხოთ. უფლება – გამოვტოვოთ გვერდები. უფლება – ბოლომდე არ წავიკითხოთ. უფლება – ხელახლა წავიკითხოთ. უფლება – ვიკითხოთ, რაც გვინდა. უფლება ბოვარიზმისა (ტექსტუალური გზით გადამდები დაავადება). უფლება – სადაც გვინდა, იქ ვიკითხოთ. უფლება – საიდანაც გვინდა, იქიდან დავიწყოთ კითხვა. უფლება – ხმამაღლა ვიკითხოთ. უფლება – არ ვილაპარაკოთ წაკითხულზე. ასე იქცევიან უფროსები და თუ გვინდა, ჩვენმა შვილებმა იკითხონ, მათ ყველა ის უფლება უნდა მივანიჭოთ, რომლებითაც ჩვენ თვითონ ვსარგებლობთ.

თანამედროვე მსოფლიოს შრომითი ბაზრის თავისებურებებისა და მოთხოვნების გამო, დღეს, სასკოლო პროცესის დასრულების შემდეგ სახლში მისული უფრო და უფრო მეტი ბავშვი რჩება უფროსების ყურადღების გარეშე. დასაქმებული მშობლების უმრავლესობას გვიან ღამემდე უწევს სამსახურეობრივი მოვალეობების შესრულება და სახლში დაბრუნების შემდეგ შვილებისთვის სათანადო დროის დათმობის საშუალება აღარ აქვს. არადა, სკოლის გარეთ, ოჯახსა თუ სოციუმში მიღებული გამოცდილება უზარმაზარ გავლენას ახდენს ბავშვის განვითარებაზე და მნიშვნელოვანწილად განაპირობებს მის აკადემიურ პროგრესს. მშობლების ყურადღების გარეშე, ან მინიმალური ყურადღების პირობებში დარჩენილ ბავშვებში, ერთი მხრივ, აკადემიური პრობლემები იჩენს თავს, ხოლო მეორე მხრივ, სარისკო ქცევის ჩამოყალიბების ალბათობა მნიშვნელოვნად იზრდება. აქვე ისიც უნდა აღინიშნოს, რომ გარდატეხის ასაკში მყოფ ბავშვებში ხშირად მშობლების მითითებები პროტესტის გრძნობას იწვევს. ამდენად, მოსაწავლეთა აკადემიური წინსვლის უზრუნველყოფა და დადებითი სოციალური მიმართულებით განვითარება დღევანდელი საგანმანათლებლო სისტემების და მრავალი ოჯახის ამოცანას წარმოადგენს.

ზემოაღწერილი გარემოებების გათვალისწინებით, თანამედროვე მსოფლიოში კლასგარეშე აქტივობების და პროგრამების საჭიროება დღითი დღე იზრდება. კლასგარეშე პროგრამები გაკვეთილების შემდეგ ბავშვების დროის უსაფრთხოდ, ორგანიზებულად და ნაყოფიერად გატარებას უზრუნველყოფს, მათ ენერგიას პოზიტიური მიმართულებით წარმართავს, გარდა ამისა, სპეციფიკური ინტერესების დაკმაყოფილებასა და განსაკუთრებული ტალანტის გამოვლენასაც უწყობს ხელს. კლასგარეშე პროგრამების საჭიროება და სარგებლიანობა იმდენად დიდია განვითარებულ ქვეყნებში, რომ განათლების სფეროსთვის გამოყოფილი ბიუჯეტის მნიშვნელოვანი წილი სწორედ ასეთი ტიპის პროგრამების და ღონისძიებების დაფინანსებაზე მოდის. მაგალითად, ამერიკის შეერთებულ შტატებში, დაწყებითი და საშუალო განათლების საფეხურის ფედერალური დაფინანსების დაახლოებით 10% კლასგარეშე აქტივობების და პროგრამების დაფინანსებას ეთმობა.

კლასგარეშე პროგრამების შეფასებითი კვლევების დასკვნებში, წლების განმავლობაში, განსაკუთრებით აღნიშნავდნენ მათ აკადემიურ შედეგებსა და სარგებლიანობას. თუმცა, დღეს, არანაკლებ მნიშვნელოვნად მიიჩნევა კლასგარეშე აქტივობებისა და პროგრამების პიროვნული და სოციალური სარგებელი. სწავლისა და სწავლების სფეროში ჩატარებული კვლევები გვაჩვენებს, რომ შესაძლებელია ბავშვს პიროვნული და სოციალური უნარ-ჩვევები ვასწავლოთ. კლასგარეშე პროგრამების შეფასებებში კი დასტურდება, რომ ბავშვების ჩართულობა აღნიშნულ პროგრამებში პირდაპირ კავშირშია, ერთი მხრივ, მათ სტაბილურ ემოციურ მდგომარეობასა და დადებითი დამოკიდებულებების ჩამოყალიბებასთან, ხოლო, მეორე მხრივ, დადებით ქცევასთან.

ბავშვებისა და მოზარდების განვითარების თეორიების თანახმად კი, სწავლება მაშინ არის განსაკუთრებით ეფექტური, როცა პრაქტიკულ გამოცდილებას ეფუძნება. ამდენად, კლასგარეშე პროგრამების ფარგლებში, პიროვნული და სოციალური განვითარების ასპექტები ისეთი უნარ-ჩვევების სწავლებას მოიცავს, როგორიცაა: პრობლემების გადაჭრა, კონფლიქტების მართვა, თვით-კონტროლი, გადაწყვეტილებებზე პასუხისმგებლობის აღება, თვით-ეფექტურობის გაზრდა, ობიექტური თვით-შეფასება და ა.შ.

კლასგარეშე პროგრამების ძირითადი მიმართულებები

როგორც უკვე აღვნიშნეთ, ეფექტური კლასგარეშე პროგრამები პრაქტიკულ მომზადებას ეფუძნება. ეს უკანასკნელი კი სასურველია მოიცავდეს როგორც ტრენინგის, ისე პროგრამულ კომპონენტებს. ტრენინგის კუთხით პროგრამები უნდა იყოს თანმიმდევრული და ინტერაქტიული ფორმატის, ხოლო პროგრამული თვალსაზრისით თემატურად დალაგებული და ნათლად ჩამოყალიბებული. აღნიშნული კომპონენტების მქონე პროგრამები სამი მიმართულებით გვაძლევს შედეგს: ისინი გავლენას ახდენს ბავშვების გრძნობებსა და შეხედულებებზე, განაპირობებს ქცევის დადებითად მოდიფიცირებას და აკადემიურ წარმატებას.

კლასგარეშე პროგრამა შეიძლება იყოს აკადემიური ან შემეცნებითი მიმართულების. ამ დროს მოსწავლეებს საშუალება ეძლევათ, მოამზადონ საშინაო დავალებები და დახმარება მიიღონ ისეთ უნარ-ჩვევებში, როგორიცაა: კითხვა, არითმეტიკა, საბუნებისმეტყველო მეცნიერებები და ა.შ. ამავე კატეგორიას განეკუთვნება საუნივერსიტეტო გამოცდებისთვის მოსამზადებელი პროგრამები, კომპიუტერული კურსები, უცხო ენის კურსები, მომზადება დასაქმებისთვის და ა.შ. სოციალური მიმართულების პროგრამებს შორის განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია ახალგაზრდებში ლიდერული თვისებების ხელშემწყობი პროგრამები (სკაუტები, აკადემიური კლუბები და ა.შ.), ჯანსაღი ცხოვრების წესის გამავრცელებლი პროგრამები (ნარკომანიის პრევენციის პროგრამა), მოხალისეობრივი აქტივობის ხელშემწყობი პროგრამები, დებატ-კლუბები და ა.შ. ბავშვის ფიზიკური და პიროვნული განვითარების მიმართულებით კი წარმატებით მუშაობს ისეთი პროგრამები, როგორიცაა: დრამისა და ხელოვნების, მუსიკისა და ხელსაქმის შემსწავლელი წრეები, კულტურული, სპორტული და გამაჯანსაღებელი ღონისძიებები.

კლასგარეშე პროგრამების ფინანსური მხარდაჭერა

კლასგარეშე პროგრამების ფინანსური მხარდაჭერისთვის სხვადასხვა სოციალურ ჯგუფსა თუ ინსტიტუციას სხვადასხვა მოტივაცია აქვს. სამთავრობო ინსტიტუტებისთვის კლასგარეშე პროგრამების განხორციელება და შესაბამისად, მოსწავლეთა აკადემიური პროგრესის გაუმჯობესება სკოლებისა და საგანმანათლებლო სისტემის ხარისხის ამაღლების გარანტიას წარმოადგენს. მშობლებისთვის კლასგარეშე პროგრამები შვილების უსაფრთხო გარემოს და მათი დროის ნაყოფიერად გატარებას უზრუნვლყოფს. საზოგადოებისთვის ახალგაზრდების კლასგარეშე პროგრამებით დაკავება დანაშაულის შემცირებას და უსაფრთხო სამეზობლოს ნიშნავს, ხოლო ბიზნესისთვის _ შრომისმოყვარე, ორგანიზებული და სპეციალური უნარ-ჩვევებით აღჭურვილი კადრების მომზადებას.

დასავლეთის განვითარებულ ქვეყნებში საზოგადოების ყველა ზემოჩამოთვლილი სექტორი სოლიდურ ფინანსურ მხარდაჭერას უცხადებს სხვადასხვა კლასგარეშე პროგრამას. ბუნებრივია, იმისათვის, რომ პროგრამამ ფინანსური მხარდაჭერა მოიპოვოს, ის ხარისხის გარკვეულ სტანდარტებს უნდა აკმაყოფილებდეს. ქვემოთ განვიხილავთ, თუ როგორ უნდა შევქმნათ ეფექტური კლასგარეშე პროგრამები და მივიღოთ სამთავრობო თუ ბიზნეს-სექტორის, მშობლების, თემის მხარდაჭერა.

ეფექტური კლასგარეშე პროგრამების შექმნა

აკადემიური, სოციალური თუ პიროვნული განვითარებისკენ მიმართული კლასგარეშე პროგრამების შექმნისას რეკომენდებულია რამდენიმე საერთო სტანდარტის დაცვა. ქვემოთ მოცემული მახასიათებლების გათვალისწინება სხვადასხვა საჭიროების და გამოცდილების მქონე ბავშვების სტაბილური განვითარებისა და ზრდის წინაპირობას წარმოადგენს.

1. მიზნების დასახვა და ძლიერი მენეჯმენტი

კლასგარეშე პროგრამების მიზნები, საჭიროებათა კვლევის საფუძველზე, თემის ლიდერებისა და წევრების, მშობლებისა და მოსწავლეების აზრების გათვალისწინებით უნდა განისაზღვროს. რეალისტური და რელევანტური მიზნების დასახვის შემდეგ სწორი და ძლიერი მენეჯმენტის საჭიროება ჩნდება, რათა ისინი წარმატებით შესრულდეს. კარგი კლასგარეშე პროგრამა უნარშეზღუდული ბავშების ინტეგრირებასაც უზრუნველყოფს. გასათვალისწინებელია, რომ პროგრამების დაფინანსება, სტრუქტურა და აქტივობები, თანამშრომელთა რაოდენობა სწორედ მის მიზნებზეა დამოკიდებული.

2. კვალიფიციური თანამშრომლების დაქირავება

თანამშრომლების დაქირავება პროგრამის მასშტაბზე, მენეჯმენტის სტრუქტურასა და პროგრამის მიზნებზეა დამოკიდებული. გარდა იმისა, რომ კლასგარეშე პროგრამების განხორციელებით დაკავებული თანამშრომლები კვალიფიციური, გამოცდილი და მოტივირებული უნდა იყვნენ, მათ აუცილებლად უნდა შეეძლოთ სკოლის მასწავლებლებთან ნაყოფიერი კომუნიკაცია და კოორდინაცია. მათი სპეციფიკური უნარ-ჩვევები უნდა მოიცავდეს სხვადასხვა ასაკის, ეროვნებისა და კულტურის ბავშვების საჭიროებების გათვალისწინების და უნარშეზღუდულ ბავშვებთან მუშაობის უნარ-ჩვევებს. სასკოლო სასწავლო გეგმისა და შეფასების სისტემის ცოდნა მათ მოსწავლეების აკადემიური კუთხით დახმარების საშუალებას მისცემს. კლასგარეშე პროგრამებში ჩართული ბავშვების არაერთი გამოკითხვით დადასტურდა, რომ უფროსების მხრიდან მათ სითბო და მზრუნველობა სჭირდებათ, რაც კლასგარეშე პროგრამების თანამშრომლებმა უნდა გაითვალისწინონ.

3. უსაფრთხო და ჯანსაღი გარემო

სასურველია, კლასგარეშე პროგრამები ქალაქის ყველა რაიონში, სოფლად კი ყველა თემში ხორციელდებოდეს, რათა თითოეულ მოსწავლეს შეეძლოს საცხოვრებელ ადგილთან ახლოს სასურველ პროგრამაში ჩართვა. პროგრამის ფარგლებში გამოყენებული აქტივობები მოსწავლის ასაკის შესაბამისი უნდა იყოს და ჯანსაღი ქცევის მოტივირებას უნდა ახდენდეს. საუკეთესო კლასგარეშე პროგრამები მოსწავლეებს სოციალიზაციის მრავალფეროვან ფორმებს სთავაზობს.

4. პარტნიორობა თემთან, ორგანიზაციებთან, სამართლებრივ ორგანოებთან, ახალგაზრდულ ჯგუფებთან

კლასგარეშე პროგრამების განხორციელება დამოკიდებულია მშობლების, განათლების სფეროში მოღვაწე ადამიანების და თემის წევრების მხარდაჭერაზე. წარმატებული პროგრამები მნიშვნელოვან მხარდაჭერას იღებს ისეთი ორგანოებიდანაც, როგორიცაა: სკოლის სამეთვალყურეო საბჭო, თემის საკრებულო, ადგილობრივი პოლიცია და ა.შ. ეფექტური პროგრამები ზემოჩამოთვლილ ერთეულებს, ახალგაზრდობასთან ერთად, აქტიურად აბამს პროგრამის დაგეგმვაში, რათა მთლიანად თემის საჭიროებების გათვალისწინება მოხდეს. წარმატებული პარტნიორობის ჩამოსაყალიბებლად აუცილებელია სკოლისა და თემის საჭიროებების და რესურსების შესწავლა-შეფასება, ლოჯისტიკური საკითხების დასმა, პროგრამის ერთობლივად დაგეგმვა და ა.შ.

5. ოჯახების ჩართულობა

ცალკე გამოვყოფთ ოჯახების როლს კლასგარეშე პროგრამებში, რადგან ისინი პირდაპირ კავშირში არიან და გავლენას ახდენენ ბავშვებზე. ეფექტური პროგრამები რეგულარულ სამუშაო შეხვედრებს, საორიენტაციო სესიებს და მშობლების მრჩეველთა საბჭოს შეკრებებს ითვალისწინებს. გარდა ამისა, აუცილებელია დასაქმებული მშობლების საჭიროებების გათვალისწინება, მათთან რეგულარული ურთიერთობა წერილობითი ფორმით, საინფორმაციო ცენტრის ან ვებ-გვერდის გახსნა, საინფორმაციო ბროშურების შექმნა, სოციალური საღამოების მოწყობა.

5. სასწავლო შესაძლებლობების გამრავალფეროვნება

კლასგარეშე პროგრამებს ბავშვის აკადემიური მოსწრების, ემოციური და ფიზიკური მდგომარეობის გაუმჯობესება შეუძლია. ეფექტური პროგრამები მოსწავლეებს მათი ინტერესის სფეროში მუშაობის საშუალებას აძლევს, ცნობისმოყვარეობას უკმაყოფილებს, ეხმარება საყვარელი საქმიანობის შეძენასა და სხვადასხვა სტილით (ვიზუალური, აუდიო და კინესთეტიკური), სწავლაში. აქვე უნდა აღინიშნოს, რომ კლასგარეშე პროგრამების კურიკულუმი გარკვეული სირთულის შემცველი, თუმცა დაუძლეველი არ უნდა იყოს.

7. კავშირი სასკოლო პროგრამასთან

იმისათვის, რომ სასკოლო პროგრამასა და კლასგარეშე აქტივობებს შორის ნაყოფიერი კავშირი არსებობდეს, აუცილებელია კლასგარეშე პროგრამებში დასაქმებული მასწავლებლების მიერ სასწავლო პროგრამის ზედმიწევნით კარგად ცოდნა, მოსწავლეთა შეფასებების გაცვლა-გამოცვლა სხვა მასწავლებლებთან და.შ. ზოგიერთი კლასგარეშე პროგრამა წარმატებით ახორციელებს ინტერდისციპლინურ და თემატურ ჯგუფურ პროექტებს. მაგალითად, თუ მოსწავლეები მათემატიკაში გამრავლების ტაბულას სწავლობენ, აღნიშნული ცოდნის გამყარება, კლასგარეშე პროგრამის ფარგლებში, “ჩეჩოტკას” ტიპის ცეკვითაც კი შეიძლება; ან თუ საბუნებისმეტყველო საგნებში ღრუბლების ფორმირებას სწავლობენ, ხელოვნების კლასგარეშე პროგრამის ფარგლებში, მათ შეუძლიათ დახატონ წრიული, ფენა-ფენა ან აკუმულირებული ღრუბლები.

8. პროგრამის ეფექტურობის შეფასება

რადგან კლასგარეშე პროგრამები მრავალფეროვანი და კომპლექსურია, მათი შეფასების სტანდარტული ფორმის შემუშავება შეუძლებელია. ერთი რამ კი ცხადია: თითოეულმა კლასგარეშე პროგრამამ საკუთარი გამოცდილების გათვალისწინებით უნდა გააუმჯობესოს ხარისხი. ზოგადად, ეფექტური პროგრამები შეფასების კომპონენტსაც მოიცავს. მაგალითად, იმ პროგრამებმა, რომლებიც უსაფრთხო გარემოს შექმნას ისახავს მიზნად, უნდა შეაფასონ უსაფრთხოების, დანაშაულის, ნარკოტიკის გამოყენების ინდიკატორები. პროგრამები როგორც თვითშეფასებას, ისე გარე შეფასებას უნდა ახორციელებდეს და საკონტროლო ჯგუფის დაკვირვებასა და შედეგების შედარებას უნდა ახდენდეს.

დამატებითი ფაქტორები

კლასგარეშე პროგრამების შექმნისას, ზემოაღნიშნული კრიტერიუმებისა და სტანდარტების დაცვის შემთხვევაშიც კი, ხშირად თავს იჩენს ისეთი ბარიერები, რომელთა გათვალისწინება რთულია, თუმცა რეკომენდებულია პროგრამის ეფექტურობის უზრუნველსაყოფად. ზოგჯერ კლასგარეშე პროგრამები სასურველ შედეგს ვერ აღწევს ადეკვატური რესურსების ნაკლებობის გამო. ზოგჯერ პროგრამა უშედეგოა, თუ მოსწავლეთა და მასწავლებელთა თანაფარდობა მაღალია, ან მასწავლებლები ხშირად იცვლებიან, ვთქვათ, დაბალი ხელფასის გამო.

კლასგარეშე პროგრამების ზოგიერთი კვლევა კიდევ ერთ პრობლემას წარმოაჩენს, რომლის წარმატებით გადაჭრა მხოლოდ მასწავლებლებისა და მშობლების ეფექტური კოორდინაციის მეშვეობით და რაციონალური გადაწყვეტილებების მიღებითაა შესაძლებელი. აღნიშნული კვლევების შედეგები გვაჩვენებს, რომ სასწავლო პროცესის შემდეგ მოსწავლის სხვადასხვა აკადემიურ პროგრამაში ჩართვა, ზოგჯერ, მის ზედმეტად დატვირთვას იწვევს და შედეგად, სწავლის ხარისხს ამცირებს, ხოლო ემოციურ მდგომარეობას დაძაბულობას მატებს. ბავშვებს თავისუფალი დრო აღარ რჩებათ და ისინი სტრესულ მდგომარეობაში ვარდებიან. მსგავსი შემთხვევების იდენტიფიცირებას მშობლებისა და მასწავლებლების დაკვირვებული თვალი და ბავშვთან აქტიური კომუნიკაცია სჭირდება. აუცილებელია, მშობელმა და მასწავლებელმა ერთობლივად განიხილონ მოსწავლის შესაძლებლობები და მიდრეკილებები, რათა სათანადო დატვირთვის გრაფიკი და აქტივობები შეარჩიონ.