უცხო ენის ათვისებისას
ქვეყანათმცოდნეობას მნიშვნელოვანი როლი ენიჭება. ის შესასწავლი ენის ქვეყნის, ანუ, როგორც ხშირად უწოდებენ, ”უცხო” ქვეყნის შესწავლას ემსახურება.
ტერმინი ”ქვეყანათმცოდნეობა” უცხო ენების დიდაქტიკაში გასული საუკუნის 50-იანი წლებიდან
დამკვიდრდა და ენის შემსწავლელებს სხვადასხვა დროს სხვადასხვა სახით მიეწოდებოდა (შდრ.: Altmayer/Koreik[2]2010: 13; Wierlacher[3]2003: 507).
ქვეყანათმცოდნეობა სხვადასხვა
დროს ისწავლებოდა:
Ø
როგორც
ენის გაკვეთილის შემადგენელი კომპონენტი – ინტეგრირებულად, ან როგორც ცალკე აღებული
საგანი;
Ø
როგორც
ფილოლოგიური სწავლების ერთ-ერთი საგანი მასწავლებელთა მომზადებისა და მათი პროფესიული
განვითარების პროგრამების ფარგლებში;
Ø
შესაბამის
ფილოლოგიურ დისციპლინათა კვლევის სფერო ქვეყანათმცოდნეობის დიდაქტიკასთან ერთად.
(შდრ.:
Altmayer/Koreik 2010: 13)
ქვეყანათმცოდნეობის
ტრადიციული გაკვეთილის მიზანს, უმეტესად, კოგნიტური ცოდნის მიღება და მხოლოდ ფაქტებზე
ორიენტირებული ტექსტების დასწავლა წარმოადგენდა. ასეთი გაკვეთილი შესასწავლი ენის ქვეყნის ისტორიული და გეოგრაფიული ფაქტების,
პოლიტიკის, ხელოვნებისა და მხატვრული ლიტერატურის შესახებ ცოდნის გადაცემით შემოიფარგლებოდა (შდრ.:
Erdmenger
[4]
1996: 17).
თანამედროვე უცხო
ენის გაკვეთილი მხოლოდ ცოდნის გადაცემასა და ფაქტებზე ორიენტირებას არ გულისხმობს.
მოსწავლე, ”უცხო” ქვეყნის გეოგრაფიული თუ ისტორიული ფაქტებისა და ”მაღალი” კულტურის
[5]
ათვისებასთან
ერთად, ამ ენის მატარებელი ხალხის მენტალიტეტს, მისი ყოფა-ცხოვრების ამსახველ ინფორმაციებსაც ეცნობა. შესასწავლი ენის ქვეყნისა და მისი კულტურის გაცნობა
ენის ათვისების სხვა ასპექტებთან (ახალ მასალაში შეტანილი ლექსიკური ერთეულები და გრამატიკული
მოვლენები; მოსმენის უნარ-ჩვევაში ვარჯიში და სხვ.) ინტეგრირებულად ხდება. უცხო ენის ათვისება:
o
ენის
სტრუქტურულ დონეზე დაუფლებასთან ერთად, განსხვავებული კულტურული კონტექსტებისა და ნებისმიერი
ენობრივ-კულტურული თვითმყოფადობის დაფასებასა და პატივისცემას გულისხმობს;
o
საჭირო
ლექსიკისა და გრამატიკული მოვლენების ათვისებასთან ერთად, ენის შემსწავლელის მიერ უცხო
კულტურული ინფორმაციების გაცნობის საფუძველზე, ამ სტრუქტურების შესაბამის სიტუაციებში
გამოყენებას ნიშნავს.
წარმატებული კომუნიკაცია მხოლოდ იმას შეუძლია,ვინც პარტნიორის კულტურულ წინაპირობებს/გარემოსა
და კულტურის თავისებურებებს კარგად იცნობს, აფასებსმათ მნიშვნელობას და შეუძლია საკუთარი და უცხოკულტურის თავისებურებათა შედარება (Christ
[6]
1994: 101).
ენათმეცნიერებაში ენა განიხილება, უპირველეს ყოვლისა, როგორც კულტურის პროდუქტი და უმნიშვნელოვანესი შემადგენელი ნაწილი. „ენა არის კულტურის არსებობის სპეციფიკური საშუალება და კულტურული კოდების ფორმირების ფაქტორი” (Маслова
[7]
2001: 37). კულტურაში მომხდარი ცვლილებები, რა თქმა უნდა, ზეგავლენას ახდენს სასწავლო პროცესზე. რამდენადაც სასწავლო პროცესზე მთელი რიგი ფაქტორები (საზოგადოებრივი, პოლიტიკური, კულტურული და სხვ.) ზემოქმედებს, უცხო ენების სწავლებაც ცვალებადი პროცესია. ის, რაც უცხო ენის სწავლებაში დაახლოებით ერთი საუკუნის წინ აქტუალური იყო, უკვე მოძველდა და დღევანდელ მოთხოვნებს აღარ შეესაბამება. თუ ტრადიციული გაკვეთილის მიზანი შესასწავლი ქვეყნის შესახებ ფაქტობრივი ცოდნის დაგროვება
იყო და ამ კუთხით ქვეყანათმცოდნეობას მნიშვნელოვანი როლი ენიჭებოდა ენის ათვისებისას, დღეს
უცხო ენის დიდაქტიკის მნიშვნელოვანი ასპექტი კულტურათშორისი კომუნიკაცია, ანუ კულტურათშორისი დიალოგია, რაცEშესასწავლი
ენის ქვეყნის (”მაღალი” და ”ყოფითი”) კულტურის/კულტურების აღქმასა და დაფასებას გულისხმობს. ქვეყანათმცოდნეობის გაკვეთილიდან აქცენტი ინტერკულტურულ სწავლებაზე გადადის და უცხო ენის სწავლა/სწავლების ძირითად მიზანს
არა კომუნიკაციური კომპეტენცია, არამედ ინტერკულტურული კომუნიკაციური კომპეტენცია წარმოადგენს(შდრ.: Byram
[8]
1999:
57). აღნიშნული ცვლილება საერთო ევროპულ სარეკომენდაციო ჩარჩოშიც აისახა, რომლის მიხედვითაც უცხო ენის გაკვეთილის მთავარ მიზნად ინტერკულტურული კომუნიკაციური კომპეტენციის განვითარება განიხილება. საერთო ევროპული სარეკომენდაციო ჩარჩოს მიხედვით,ინტერკულტურული კომპეტენცია განსაზღვრულია, როგორც უნარი, ”…რომელიც უცხო ენის შემსწავლელს მონოლინგვური მშობლიური ენის მატარებლისაგან განასხვავებს” (GER
[9]
2001: 7).
უცხო ენის გაკვეთილზე
მოსწავლე უცხო ქვეყნებსა და უცხო კულტურებს ეცნობა და სხვა კულტურის წარმომადგენლებთან ამყარებს კომუნიკაციას.
აქედან გამომდინარე, მან უნდა შეძლოს „სხვადასხვა კულტურული ღირებულებების აღიარება/აქცეპტირება, განსხვავებული სოციალური ფორმების ეთნოცენტრული შეფასების გარეშე ინტერპრეტირება და უცხო კულტურასთან კონტაქტისას წამოჭრილი გაუგებრობებისა და წინააღმდეგობების დაძლევა (Krumm
[10]
–2010:141). სხვა შემთხვევაში, ენის სრულყოფილად ათვისება წარმოუდგენელია
და დიდ სირთულეებს შეუქმნის ენის შემსწავლელს.
თანამედროვე უცხო ენის გაკვეთილის ერთ-ერთი მთავარი მიზანი სწორედ კულტურათშორისი
დიალოგის, როგორც ინტერკულტურული სწავლების მნიშვნელოვანი ასპექტის წინა პლანზე წამოწევაა. ამ საკითხებს
დიდი ყურადღება უნდა დაეთმოს როგორც სასწავლო გეგმებსა და კურიკულუმებში, ასევე გაკვეთილის
პროცესში. უცხო ენის გაკვეთილზე საჭიროაროგორც კოგნიტური, ასევე აფექტური სასწავლო მიზნების მიღწევა. ეს მიზნები კომპეტენციის სამ მთავარ სფეროს: ცოდნას, უნარ–ჩვევებსა და დამოკიდებულებებს უნდა შეესაბამებოდეს(Doye
[11]
1999: 12).
ცოდნის სფერო
შესაძლოა, თავის მხრივ, სამ განზომილებად დაიყოს:
- უცხო კულტურის ცოდნა, რომელსაც მიაკუთვნებენ:
ა)ე.წ. ფაქტობრივ
ცოდნას უცხო ქვეყნის შესახებ, კერძოდ:
–
შესასწავლი ენის ქვეყნის ისტორიული და გეოგრაფიული ფაქტების ცოდნას;
–
პოლიტიკური და სოციალური სიტუაციების
ცოდნას;
–
შესასწავლი ქვეყნის ხელოვნებისა და მხატვრული ლიტერატურის ტენდენციების ცოდნას.
ბ) ცოდნას კონკრეტული სოციოკულტურული ქმედების შესახებ,
კერძოდ:
–
შესასწავლი ენის კულტურული რიტუალების, ტრადიციების, საზოგადოებრივი ურთიერთობების ნორმების და
ა.შ. ცოდნას.
- ენობრივი ცოდნა, რომელიც გულისხმობს ლექსიკისა და სემანტიკური ველების, რეგისტრის, ვარიაციების, ვერბალური და არავერბალური ქმედებების ცოდნას და ა.შ.
- სტრატეგიული ცოდნა, რომელიც ინტერკულტურული კონტაქტებისა და შესაბამისი პროცესებისათვის
საჭირო, რელევანტურ ცოდნას გულისხმობს (მაგალითად, ადამიანის ქცევის კულტურული თავისებურებების, ადამიანური აღქმისა და ღირებულებების, უცხო კულტურული კონტექსტების ცოდნა).
უნარ-ჩვევებისსფერო (შეძლება და ქცევა) იყოფარამდენიმე განზომილებად:
1.
უცხო კულტურულ უნარ-ჩვევებშიიგულისხმება ის, რომ ენის შემსწავლელს შეუძლია რეალურ კომუნიკაციურ სიტუაციებში შესაბამისად/ადეკვატურად მოქცევა.
2.
ენობრივი უნარ-ჩვევები გულისხმობს, რომ ენის შემსწავლელმა უნდა შეძლოს კონკრეტულ საკომუნიკაციო სიტუაციაში შესასწავლ ენაზე სამეტყველო ინტენციის სწორად ჩამოყალიბება. აქვე უნდა
აღინიშნოს ისიც, რომ ენობრივი უნარის წინაპირობა, უმეტესწილად,კულტურულად ადეკვატური ენობრივი ქმედებაცაა (ქცევა).
3.
სტრატეგიული უნარ-ჩვევა მოიცავს, მაგალითად, პერსპექტივათა ცვლის სტრატეგიებს, რათა ენის შემსწავლელმა შეძლოს კონფლიქტური სიტუაციების დაძლევა და გაუგებრობების თავიდან აცილება.
დამოკიდებულებების სფერორამდენიმე განზომილებას მოიცავს:
Ø
დამოკიდებულებებს უცხო კულტურის რეალობასთან;
Ø
მზაობას,რომ უცხო ენა მაშინაც გამოიყენოს ზეპირ კომუნიკაციაში, როცა ენის შემსწავლელი ჯერ კიდევ არ ფლობს მას სრულყოფილად;
Ø
მზაობას, რომ ენის შემსწავლელმა შეძლოს უცხო კულტურის მატარებელ გარემოში რთული და უხერხული სიტუაციების სწორად აღქმა და დაძლევა. ამ სფეროს მიეკუთვნება აგრეთვე ემოციურ–აფექტური კომპონენტები.
შინშკესა და კასპარის (Caspari/Schinschke
[12]
2007:
92) მიხედვით, სამივე სფერო შედგება (უცხო)ენოვანი, (უცხო)კულტურული, (უცხო)სტრატეგიული და პიროვნულ–ფსიქოლოგიური განზომილებებისაგან დაგრაფიკულად შემდეგნაირად გამოისახება:
ცხადია,რომ სამივესფეროსთვის ინტერკულტურული კომპეტენცია განმსაზღვრელია და ენისათვისებისას მნიშვნელოვან როლს თამაშობს.ინტერკულტურული სწავლა/სწავლების მთავარმიზანს ენის შემსწავლელებში ინტერკულტურული კომპეტენციის განვითარება
წარმოადგენს, რაც უცხო ენისგაკვეთილის განუყოფელი ნაწილია.
ინტერკულტურული სწავლამიზნად ისახავსარა მხოლოდენისა დაკულტურის შესწავლას, არამედ ენის შემსწავლელთა ჰორიზონტის გაფართოების გზით პიროვნების განვითარებასაც. კულტურული კომპეტენციის დროს საქმე გვაქვს პროცესთან, რომლის დროსაც ხდება უცხო კულტურის შესახებ შეძენილი ცოდნის არსებულ კულტურულ გამოცდილებასა და კონცეფციებთან დაკავშირება. უცხო კულტურულ რეალობასთან შეხვედრის დროს ენის შემსწავლელი ამ კულტურულ სინამდვილეს ეგუება, ითავისებსდა მას საკუთარ კულტურულ კონცეფციაში რთავს. Aამ გზით ენის შემსწავლელის შეხვედრა უცხო კულტურასთან მისი იდენტობის ჩამოყალიბებას უწყობს ხელს (შდრ.:Buttjes/Byram
[13]
1999:
11).
აქვე უნდა აღინიშნოს, რომ საქართველოს მეცნიერებისა და განათლების სამინისტროს
მიერ შემუშავებული უცხო ენის საგნობრივი პროგრამის
ერთ-ერთ უმნიშვნელოვანეს ამოცანას მოსწავლეებში ინტერკულტურული კომპეტენციის განვითარება
წარმოადგენს. უცხო ენის შემსწავლელებს, ენის სისტემის ცოდნასა და სამეტყველო უნარ-ჩვევებთან
ერთად, სხვადასხვა ტიპის დამოკიდებულებები უნდა ჩამოუყალიბდეთ, კერძოდ:
·
ინდივიდუალური მრავალფეროვნების დაფასება და პატივისცემა;
·
ენობრივ-კულტურული კუთვნილების განცდა;
·
კულტურული გარემოს თვითმყოფადობის, მისი განუმეორებლობის
დაფასება და პატივისცემა;
·
პოზიტიური დამოკიდებულება როგორც კულტურული, ისე ინდივიდუალური
მრავალფეროვნების მიმართ; ამავე დროს მისი,
როგორც სამყაროს მრავალფეროვნების გამოვლინების აღქმა;
·
ინტერესი უცხო სამყაროს მიმართ…
(შდრ.: საგნობრივი პროგრამა უცხოურ ენებში
[14]
.
2011: 2).
[1]
ქართულ ენაში ტერმინს ინტერკულტურული ხშირად ანაცვლებს ტერმინი კულტურათშორისი, თუმცა წარმოდგენილ
სტატიაში აღებულია ტერმინი ინტერკულტურული.
[2]
Altmayer.C./Koreik, U. (2010): Empirische Forschung zum
landeskundlich-kulturbezogenen Lernen in Deutsch als Fremdsprache. Einführung
in den Themenschwerpunkt. In: Zeitschrift für Interkulturellen
Fremdsprachenunterricht.
[3]
Wierlacher, A./Bogner, A. (2003): Handbuch interkulturelle Germanistik. Stuttgart: Metzler
[4]
Erdmenger, M. (1996): Landeskunde im Fremdsprachenunterricht. Ismaning
[5]
[5]
“მაღალ” კულტურაში მოიაზრება, უპირველეს
ყოვლისა, ლიტერატურა, ხელოვნება, სოციალური მოძღვრებები, ფილოსოფია და ესთეტიკა.
[6]
Christ, H. (1994): Fremdsprachenlernen für Europa. In: BMUK (ed.) Zukunftsforum V:
Sprachen lernen – Menschen verstehen. Wien: BMUK, 100-109
[7]
Маслова, В, А. (2001): Лингвокультурология. Москва
[8]
Byram, M./Doye, P. (1999) intercultural competence and foreign language learning in the primary
school IN: Driscoll, P. & Frost, D. (eds) The teaching of modern foreign languages in the primary school. London & New York: Routledge
[9]
Gemeinsamer Europaeischer
Referenzrahmen (საერთო ევროპული
სარეკომენდაციო ჩარჩო): 2001.Strassburg
[10]
Krumm,
H.-J./Fandrych, Ch./Hufeisen, B./Riemer, C. (2010): Deutsch als Fremd- und Zweitsprache. HSK 35.2. Internationals
Handbuch. Bd.2. De Gruyter Mouton
[11]
Doye, P. (1999): The Intercultural Dimension: Foreing
Language Education in the Primary School. Cornelsen
[12]
Caspari,
D./Schinschke, A. (2007): Interkulturelles Lernen: Konsequenzen
für die Konturierung eines fachdidaktischen Konzepts aufgrund seiner Rezeption
in der Berliner Schule. In: Bredella, Lothar / Christ, Herbert (Hg.): Fremdverstehen und interkulturelle Kompetenz.Tübingen: Narr: 78-100
[13]
Buttijes, D./Byram, M. (1999): Mediating Languages and Cultures. Multilingual Matters
[14]
საგნობრივი პროგრამა უცხოურ ენებში. 2011. www.mes.gov.ge
