ამინმჟავები და ღრუბლის გემი
ჩემკენ
დიდი გემი მოცურავს… ჩუმად, უხმაუროდ. საცაა თავზე წამადგება, მაგრამ ჯერ კიდევ მაქვს დრო,ვუმზირო. იალქნიანია… მოიცა,
დავითვალო… ერთი, ორი, სამი, ოთხი… უჰ, მეხუთე იალქანი მოსძვრა,
ცხვირიც ზედ მიჰყვა…
თვალსა და ხელს შუაიშლება.
ჰამაკში
ვწევარ და ღრუბლიან ცას შევჰყურებ. გემიც ღრუბლის იყო. ახლა ტრანსფორმაციას
განიცდის და გაურკვეველ ფიგურას ქმნის. ჩემს ერთ ნაცნობს ღრუბლების ეშინია. ასე
ამბობს, შეგრძნება მაქვს, რომ ჩამოწვებიან და გამსრესენო. გაუნათლებელი არ
გეგონოთ, ნეტა მისნაირი ნაკითხი ბევრი იყოს, მაგრამ მოკალით და ღრუბლების ეშინია.
მოიცა…
გარდასახვა დასრულდა და… არა, ნამდვილად არ ვცდები თორმეტხელა ადამიანები დიდ
გრიფონს ეომებიან. იქვე ცალთვალა ციკლოპები ჩამომსხდარან და ბრძოლას გულგრილი
სახით შესცქერიან. გრიფონი მათი მტერი არ არის და არც ჩაერევიან. უკან კიდევ ორი
ბორცვი დგას, ზედ კონწოხზე უთავო ადამიანები დადიან… რანაირად ხედავენ? უჰ,
ასეთი რამ პირველად ვნახე, თვალები მხრებზე აქვთ…
ჰო,
ვიგონებ… ამ ყველაფერს ღრუბლების
სამყაროში არ ვხედავ… უბრალოდ ჩემთვის წარმოვიდგინე. ახლა თქვენც წარმოიდგინეთ,
რა დაემართებაპატარა ბიჭს, ეს ყველაფერი რომ წაიკითხოს? 21-ე საუკუნეში არაფერიც არ დაემართება, ბევრს იცინებს, მაგრამ თუ შუასაუკუნეებია და პატარა
ბიჭი, ინდოეთისა და ჩინეთის შესახებ, მარკო პოლოს და სერ ჯონ მანდევილის ჩანაწერებს კითხულობს? ისიც არ
დაივიწყოთ, ეს ბიჭი ქრისტეფორე კოლუმბია. რა დაემართება-მეთქი? რა და
მოგზაურობის ჟინი შეიპყრობს.
დრო
გავა და ესპანეთის მონარქებისგან პროექტის დაფინანსებაზე დასტურს მიიღებს. მისი
ამალა სამი კარაველისგან შედგება – „პინდა”,
„ნინია” და „სანტა მარია”. თავად კი ზღვისა და ოკეანის ადმირალი და ესპანეთის
სამეფო გვირგვინის წარმომადგენელი ხდება. 1492 წლის 3 აგვისტოს 86 მოხალისესთან
ერთად ესპანეთის სანაპიროს დატოვებს.
წინ
დიდი გზაა და ის ათასგვარი ხიფათით არის სავსე. მეზღვაურები ნერვიულობენ, მალე წყვდიადის წყლებში შევლენ
(სწორედ ასე ქვია ადგილს პტოლემეუსის მიერ შედგენილ რუკაზე. აქვე ისიც უნდა დავწერო, რომ პტოლემეუსის მიერ შედგენილ
რუკებს,თურმე, მეფე
ვახტანგ მეექვსეც იცნობდა). გიგანტური წყალმცენარეები ოკეანის ზედაპირზე დაცურავენ
და გემებს ფსკერისკენ მიათრევენ. ადგილს, სადაც პტოლემეუსის თქმით, ასეთი ამბები
ხდებოდა სარგასოს ზღვას უწოდებენ. რეგიონი ჩრდილოეთ ატლანტის ოკეანის ცენტრალურ
ნაწილშია და დინებებით არის შემოსაზღვრული: დასავლეთით – გოლფსტრიმის, ჩრდილოეთით
– ჩრდილო–ატლანტიკური,
აღმოსავლეთით – კანარის,
სამხრეთით კი – ჩრდილო
ეკვატორული დინებით. აქ წყალმცენარეები
მართლაც უხვადაა, ოღონდ არაფერსაც არ მიათრევენ ფსკერისკენ. თუმცა მაშინ
მეთხუთმეტე საუკუნეში, ლეგენდების და მითების სჯეროდათ.
33-დღიანი ცურვის
შემდეგ 11 ოქტომბრის ღამეს კუნძული გამოჩნდა. კოლუმბს ის ჩინეთი ეგონა. სახელიც
უბოძა –სან სალვადორი – და
ესპანეთის საკუთრებად გამოაცხადა. ადგილობრივ აბორიგენებსაც გადახედ-გადმოხედა,
მიხვდა, რომ ალალი და დაუცველი ხალხი იყო… ჰოდა… ხომ იცით, როგორც
ხდება ხოლმე… მათი დამონება განიზრახა. კოლუმბი დიდი მოგზაური კი იყო, მაგრამ
სული ერთი ჩვეულებრივი ვაჭრისა
ჰქონდა და ოქრო და დიდება აინტერესებდა.
თუ
პირველ მოგზაურობას შვიდი წლის განმავლობაში ამზადებდა, მეორის მომზადებას მხოლოდ ხუთი თვე მოანდომა. ჰო, დამავიწყდა
მეთქვა, რომ ესპანეთში გმირად დაბრუნდა და ახალი აღმაფრენით, გაზრდილი
დაფინანსებითა და 17 გემისგან შემდგარი
ფლოტით 1493 წლის სექტემბერში ახალი
თავგადასავლებისკენ გაეშურა.
შემდეგ
იყო მესამე და მეოთხე მოგზაურობა. კოლუმბი
აღარ იყო ადრინდელიკოლუმბი. ამას ჯერ მხოლოდ თვითონ გრძნობდა და თავს უძალიანდებოდა, არ ეპუებოდა.
რამდენი
ადამიანია ასე… დაღლილია და არ იმჩნევს.
რამდენი ადამიანი უკვე დაღლილი იღვიძებს, მაგრამ რაღაც უხილავი ძალის მეშვეობით
დგება და ჩვეულ მოვალეობებს ასრულებს. ეს
უხილავი ძალა ვისთვის პასუხისმგებლობის გრძნობა და ვისთვის სტიმულია. ოღონდ ერთი
ეგ არის, გაჩერება არ შეიძლება.რადგან,როგორც იტალიელმა ღვთისმსახურმა და ალქიმიკოსმა ალბერ მაგნუსმა დაწერა თავის
წიგნში – დასვენების
სურვილი დამარცხების პირველი ნიშანიაო. ანუ, სანამ თქვენ ისვენებთ, ვიღაც მოძრაობს
და გაჯობებთო. ცხოვრება კიდევ შეჯიბრია და „თუ ერთი წამით თვალი მოუხუჭე, ისე
გაგთელავს, როგორც დიდოელი ლეკი ნაბადსა”.
1747
წელს ფრანგმა ფიზიოლოგმა კენემ ახალი ტერმინი დაამკვიდრა „albumineise” და 1751
წელს დიდრომ თავის ენციკლოპედიაში ცილა სწორედ ამ სახელით ჩაწერა. 1803 წელს ჯონ დალტონი მარტივი ცილების
– ალბუმინის და ჟელატინის ფორმულებს აქვეყნებს და ნათელი ხდება, რომ ცილა აზოტს
შეიცავს. ამ დროს კი ფრანგი ქიმიკოსი გე-ლუსაკი ცილების (სისხლის ფიბრინის და რძის
კაზეინის) ქიმიურ ანალიზს აკეთებს და განცვიფრებულია მათი
შემადგენლობის მსგავსებით. 1806 წელს ჯერ ლუი ვოკლენმა ამინმჟავა ასპარაგინი
გამოყო.იგივე გააკეთა 1820 წელს ანრი ბრაკონომ გლიცინისა და ლეიცინის ცილისგან გამოყოფით.
შემდეგ იყო კოსელი, ფიშერი, სამნერი, პოლინგი, სინგერი… მოკლედ, ამ ბატონებმა
დაადგინეს, რომ ცილა ბიოპოლიმერია და ამინმჟავებისგან შედგება. ადამიანის
ორგანიზმში შემავალი ცილები 20 ამინმჟავას სხვადასხვა კომბინაციისგან არის
შექმნილი და ამ ამინმჟავებს პროტეინგენური ეწოდება. თუმცა გამოყოფენ შეუცვლელ
და ცვლად ამინმჟავებს. შეუცვლელი ნიშნავს, რომ ჩვენს ორგანიზმში მათი სინთეზი არ ხდება,
არადა გვჭირდება.
შეუცვლელი
ამინმჟავებია: ვალინი, იზოლეიცინი, ლეიცინი, ლიზინი, მეთიონინი, თრეონინი,
ტრიფტოფანი, ფენილალანინი, არგინინი, ჰისტიდინი.
ჩვენ
დღეს იზოლეიცინი გვაინტერესებს. ეს ის ამინმჟავაა, რომელიც ენერგიაზე და ჰემოგლობინის კვლავ სინთეზზეა
პასუხისმგებელი. ეს ის ამინმჟავაა, რომლის მუდმივი ნაკლებობის დროსაც თავს მოშვებულად და დაღლილად ვგრძნობთ. ენერგიას აწარმოებს მაშინ, როდესაც
ნახშირწყლების დეფიციტია ორგანიზმში და ამ
პროცესს გლუკონეოგენეზი ეწოდება. თუმცა ოდნავ დავაკონკრეტებ… გლუკონეოგენეზი
ეწოდება არანახშირწყლოვანი ნაერთებიდან გლუკოზის ან გლიკოგენის ბიოსინთეზის
პროცესს. ამ პროცესს განსაკუთრებული მნიშვნელობა ენიჭება სისხლში გლუკოზის დონის
მუდმივობის შენარჩუნებაში საკვების მიღებებს შორის პერიოდში. ამ დროს
გლუკონეოგენეზი ერთადერთი პროცესია, რომლის საშუალებითაც შესაძლებელი ხდება სისხლში გლუკოზის დონის
შენარჩუნება და ნერვული ქსოვილის და ერითროციტების მომარაგება გლუკოზით, რომელიც
მათი ფუნქციონირებისთვის აუცილებელი ენერგიის ერთადერთ წყაროს წარმოადგენს.
გლუკონეოგენეზის ინიცირება სხვა სუბსტრატებისგანაცაა შესაძლებელი. თუმცა დღეს
ყურადღებას ამინმჟავებზე
ვამახვილებ.
იზოლეიცინი
შეუცვლელია, ეს კი ნიშნავს, რომ ის საკვების მეშვეობით უნდა მივიღოთ. დღიური
მოთხოვნილება 3-4 გრამია, თუმცა მასსა და სხვა შეუცვლელ ამინმჟავას ვალინს და
ლეიცინს შორის აუცილებელია პროპორციის
დაცვა. ერთ მილიგრამ იზოლეიცინზე 2-2 მგ ვალინი და ლეიცინი უნდა მოდიოდეს.
დღიურად
სულ 200 გრამი ნუშის მირთმევა დაგვჭირდება, რომ იზოლეიცინის საჭირო რაოდენობა
მივიღოთ. ოღონდ ექიმები ნუშს ასე ხშირად და ამ რაოდენობით კატეგორიულად არ
გვირჩევენ.
სულ
100 გრამი ქათმის ხორცის მირთმევაა
საჭირო იზოლეიცინის კუთვნილი რაოდენობის მისაღებად.
ეს რაოდენობა ექიმებისთვისაც მისაღები ყოფილა.
120
გრამი თევზი უნდა
მივირთვათ, რომ იზოლეიცინის საჭირო რაოდენობა
მივიღოთ. რაც შეეხებათევზს, ისე მიყვარს, რომ თუ
მკითხავთ, ეს რაოდენობა ცოტაც კი არის და ამაში მგონი ექიმებიც დამეთანხმებიან.
გარდა
ამისა, ამ ამინმჟავას სხვადასხვა მარცვლეულსა და ხილში იპოვით, ოღონდ გაცილებით
მცირე რაოდენობით. ეს კი ნიშნავს, რომ მათი მირთმევა უფრო მეტი მოგიწევთ.
მოდით
მარცვლეულში, ხილსა და ბოსტნეულში იზოლეიცინის აღმოჩენა ვცადოთ. ის არაპოლარული
ჰიდროფობური რადიკალის მქონე ამინმჟავაა.
ავდგეთ
და… საკვლევ მასას 3-4 მლ 95%-იან აცეტონის ხსნარში გახსნილი ნინჰიდრინის
1%-იანი ხსნარი დავუმატოთ. წყლის აბაზანაზე მოვათავსოთ და ვურიოთ. ხსნარი
მოლურჯო-იისფერს მიიღებს, რაც იმაზე მიუთითებს, რომ ხსნარი იზოლეიცინს (და სხვა
ალფა-ამინმჟავებს) შეიცავს.
პირველ
ეტაპზე ამინმჟავასა და ნინჰიდრინს შორის შიფის ფუძე წარმოიქმნება, რომელიც შემდგომ
გადაჯგუფებას განიცდის და იხლიჩება, რის
შედეგადაც მიიღება ალდეჰიდი და ამინოდიკეტოჰიდრინდენი.
ეს
უკანასკნელი კონდენსირდება ნინჰიდრინის კიდევ ერთ მოლეკულასთან. წარმოქმნილი
ნაერთი ენოლიზაციის შედეგად შეიფერება და მას „რუემანის ლურჯი-იისფერი” ეწოდება.
რუემანი ის მეცნიერია, ვინც 1910 წელს ეს რეაქცია შეისწავლა.
ბუნებრივია,
ამ მარტივი ცდით ამინმჟავას რაოდენობას ვერ განსაზღვრავთ. მისი მიზანია ფერის ცვლილებით დაგვიდასტუროს,
რომ საკვლევი მასა შესაძლოა იზოლეიცინს (ასევე სხვა არა არომატულ ალფა
ამინმჟავებს) შეიცავდეს.
ამინმჟავების
აღმომჩენი მსგავსი ფერადი რეაქციები ბევრი ვიცით. უბრალოდ მათი მეშვეობით
იზოლეიცინს ვერ აღმოაჩენთ.
ცა
ლურჯია და ალაგ-ალაგ ღრუბლები დახეტიალობენ. ისევ მივშტერებივარ… საოცარი
ბრძოლები არ ჩანს… არც გრიფონები არიან და არც გოლიათები…
ჩემკენ
კვლავ დიდი გემი მოცურავს… გემი
ღრუბლისაა… ერთ ჩემს ნაცნობს ღრუბლების
ეშინია. მე კიდევ…
„ჩიტი
რომ ვიყო, ღრუბლის ქარავანს
არ
დავტოვებდი, მას ვდევდი მარტო,
ვაგლახ,
მხატვარი რატომ არა ვარ,
რომ
მხოლოდ თეთრი ღრუბლები ვხატო”
(შანდორ
პეტეფი. თარგმნა გრიგოლ აბაშიძემ)
წინასწარ განსაზღვრულობა
ასეც ვუთხარი მათ, ვისაც ნაადრევად და გაუცნობიერებლად მოუწია ძალიან მნიშვნელოვანი არჩევანის გაკეთება, ვინც ახლა იწყებს მუშაობას, ვინც პირველ სამსახურს ეძებს. მგონია, რომ რაც მეტი ხალხი აირჩევს პროფესიას სიყვარულით, მით მეტი პროფესიონალი იქნება ჩვენ გვერდით, მეტი პროდუქტიული ადამიანი, მეტი კარგად გაკეთებული საქმე.
ჩვენს თაობაზე საუბრისას, როგორც წესი, ბნელ 90-იანებს, გადატანილ ომებს და მძიმე სოციალურ პირობებს ახსენებენ. იმ შეხვედრის შემდეგ ვიფიქრე, რომ მძიმე სოციალურ პირობებზე არანაკლებ ძნელად გადასატანი წინასწარ განსაზღვრული მომავალი, გაუცნობიერებლად გაკეთებული არჩევანი და ათასობით თავისი საქმისადმი გულგრილი სპეციალისტია, რომელთა ხელშიც მერე კიდევ უფრო მეტი ხალხის ბედი აღმოჩნდება ხოლმე.
ათი წლის წინ, სკოლას რომ ვამთავრებდი, წინასწარ განსაზღვრული მომავალი ასეთი იყო: ბიჭების უმეტესობა ეკონომიკურზე აბარებდა და დღეში ათი კაცისგან მაინც მოისმენდი ჯადოსნურ სიტყვათშეთანხმებას: „საბანკო-საფინანსო”; გოგოები ჟურნალისტობაზე ოცნებობდნენ და ჰუმანიტარული ფაკულტეტის ვარიაციებზე ნაწილდებოდნენ: უცხო ენები – ფილოლოგიური – საერთაშორისო ურთიერთობები. ეს ერთგვარი მემკვიდრეობაა ჩვენი მშობლების ყოფისა, სადაც კაცები ინჟინერ-ეკონომისტები იყვნენ, ქალები კი – ან დიასახლისები, ან ექიმები და პედაგოგები. მაგრამ მაშინ სხვა რეალობა იყო, საბჭოთა კავშირში არავის უწევდა სამსახურის ძებნა და უკეთესი მდგომარეობისთვისაც არც პროფესიონალიზმი გახლდათ მაინცდამაინც აუცილებელი. სისტემა ასაქმებდა და ინახავდა ყველას, ვისაც კონკრეტულ ადგილას ყოფნა შეეძლო. სისტემას ხელს აძლევდა მასზე დამოკიდებული ადამიანები მყარი საყრდენის, საკუთარი თავის რწმენისა და ამბიციების გარეშე. ალბათ ამიტომაც იყო, იმპერიის დაშლის შემდეგ ასე რომ გაუჭირდა ხალხს ვექტორების პოვნა – არ იყვნენ დამოუკიდებლად ცხოვრებას მიჩვეულები.
ისინი, ვისაც რამდენიმე დღის წინ შევხვდი, სრულიად სხვანაირები აღმოჩნდნენ: სისტემის გამოზრდილი ადამიანების დამოუკიდებელი შვილები. ახალგაზრდები, რომლებმაც შეძლეს და მალევე აღიარეს პროფესიის არჩევისას დაშვებული შეცდომები, რომლებიც ხედავდნენ განათლების სისტემაში არსებულ ხარვეზებს და უკმაყოფილონი იყვნენ ამა თუ იმ სასწავლო პროგრამით. ცალკე მცხოვრები და საკუთარი ჯიბის ფულისთვის მომუშავე თავისუფალი ადამიანები. მათ იციან, რომ თუ მოინდომებენ, მიზანს მიაღწევენ და ასე ნაბიჯ-ნაბიჯ მიიწევენ სასურველი რეალობისკენ: ზოგი საზღვარგარეთ სწავლის გაგრძელებას გეგმავს, ზოგი – მარტო ცხოვრებას, ზოგი – ფინანსურ დამოუკიდებლობას, ზოგიც – ახალი სპეციალობის შეძენას.
კითხვის უნარის გასაუმჯობესებელი სავარჯიშოები (ნაწილი I)
კითხვის უნარი მოიცავს ორ კომპონენტს: კითხვის ტექნიკურ მხარეს და კითხვის აზრობრივ მხარეს. კითხვის ტექნიკური მხარე გულისხმობს კითხვის უნარს, კითხვის ტემპს (სისწრაფეს), კითხვის გამართულობას, აზრობრივი კი გამომსახველობასა და წაკითხულის გააზრებას.
კითხვის უნარი
კითხვის უნარის დაუფლების საწყის ეტაპზე ყველა ბავშვი კითხულობს დამარცვლით, შემდეგ პატარა სიტყვების გადაბმულად კითხვას სწავლობს და მერეღა იწყებს რთული სიტყვების გადაბმას. მხოლოდ ამის შემდეგ იყენებს ის კითხვის სინთეზურ მეთოდს ანუ მთელ წინადადებებს კითხულობს.
კითხვის უნარის გასაუმჯობესებლად შეიძლება გამოვიყენოთ შემდეგი განმავითარებელი სავარჯიშოები:
1. ტექსტში სიტყვის მოძებნა
ეს შეიძლება იყოს პატარა და ხშირად ხმარებული სიტყვების ძებნა: ის, ყველა, ან, ვინ და ა. შ., ასევე – აზრობრივად დაკავშირებული სიტყვების ძებნა. მაგალითად: „წაიკითხე სიტყვები და მოძებნე ბოსტნეულის აღმნიშვნელი სიტყვები” ან „მართალია თუ არა, რომ რიგით მეოთხე სიტყვა აღნიშნავს წელიწადის დროს?”
2. ტექსტის კითხვა სიტყვის დაბოლოებებში გამოტოვებული ასოებით
გზადაკარგუ… დავდივ… აი, დახედ… ჩემს სისხლი… ფეხსა – წყლ… დასალევ… რ… ჩავედი ხევ… , მაშ… ვიტკი… გული მიწუ… გუ… საბრა… დედაჩე…!
3. ტექსტის კითხვა სიტყვაში ნებისმიერ ადგილას გამოტოვებული ასოებით
სა…ლო …დაჩემი! მანამ დე… მყვ…და …ხალი, სულ ალერს… ვყვანდი
4. ისეთი ტექსტის კითხვა, რომელშიც გამოტოვებულია მთლიანი სიტყვები
დევმა კეცი ააცალა და ნაცარქექიაც ______ . ხმიადი გამოცხვა, ნანადირევიც ________ და ვახშამს შემოუსხდნენ.
5. გისოსებთან მუშაობა
6. ისეთი ტექსტის კითხვა, რომლის სიტყვებშიც ასოებია არეული
იყო და არა იყო რა, ვღისთ უკეთესი რა იქნებოდა!იყო ერთი დედილიბუ სამეფო, რომელსაცბრძენი და თლიარასამნი ხელმწიფე განაგებდა.
კითხვის ტემპი
კითხვის ტემპი (სისწრაფე) განისაზღვრება წუთში წარმოთქმული სიტყვების რაოდენობით. მოსწავლემ სასწავლო დატვირთვას რომ გაუძლოს, მისი კითხვის ტემპი მუდმივად უნდა იზრდებოდეს. ამას ხელს შეუწყობს შემდეგი სავარჯიშოები:
1. „დაეწიე”
მასწავლებელი ან მოსწავლე ტექსტს ხმამაღლა კითხულობენ, დანარჩენები ცდილობენ, გაუსწრონ მას (თავისთვის ჩუმად კითხულობენ და ეჯიბრებიან მკითხველს).
2. თითო წინადადების კითხვა წყვილებში ან ჯგუფებში
ვისი წყვილი (ჯგუფი) უფრო ადრე დაამთავრებს კითხვას. წყვილებში კითხვა ავარჯიშებს ყურადღებას და დადებითად მოქმედებს კითხვის უნარის განვითარებაზე.
3. დინამიკური კითხვა
დაფაზე ან ფურცელზე ჩამოწერილია 5-7 სიტყვა, რომლებშიც თანდათანობით იმატებს ასოების რაოდენობა.
4. ბინარული კითხვა
ორი მოსწავლე ერთდროულად კითხულობს ერთსა და იმავე ტექსტს.
5. „ბუქსირი”
მასწავლებელი კითხულობს ხმამაღლა და დროდადრო კითხვის ტემპს ცვლის. მოსწავლეები ცდილობენ, იკითხონ იმავე ტემპით.
6. „სატყუარა”
მასწავლებელი ან მოსწავლე ხმამაღლა კითხულობენ ნაცნობ ტექსტს და მასში ზოგიერთ სიტყვას სინონიმით ცვლიან.მოსწავლეები ეძებენ შეცვლილ სიტყვას.
7. „თავი და ბოლო”
მასწავლებელი იწყებს წინადადების კითხვას, მოსწავლეები პოულობენ მას ტექსტში და მასთან ერთად აგრძელებენ კითხვას.
8. „ვინ უფრო სწრაფად?”
დაფაზე დაწერილია წინადადება, მოსწავლეებს დარიგებული აქვთ ტექსტები. მასწავლებლის ნიშანზე მოსწავლეები ცდილობენ, სხვაზე ადრე იპოვონ ტექსტში ეს წინადადება.
გამართული კითხვა.
ეს უშეცდომო კითხვაა – ბგერების, მარცვლების, დაბოლოებათა გამოტოვების, შეცვლის, დამახინჯების გარეშე. ამ უნარის ფორმირებისთვის სასარგებლოა ყურადღებისა და მეხსიერების განმავითარებელი სავარჯიშოები.
დავალება 1.
ყურადღებით დააკვირდი სურათს
– რამდენი „ა” ასოა ცხრილში?
– რომელი ასოა ზედა მარცხენა კუთხეში? ქვედა მარჯვენა კუთხეში? – სურათზე წერია თუ არა სიტყვა „დავა”? რამდენჯერ წერია? რომელი ასო უნდა დავამატოთ, რომ მივიღოთ სიტყვა „ბადე”?
– რომელი ასოა ყველაზე მეტი და დიდი სურათზე?
– რომელია მეტი: ხმოვანი თუ თანხმოვანი?
დავალება2.
უპასუხეთ კითხვებს და ჩასვით გამოტოვებული ბგერები.
– რა ეწოდება საგანს, რომელსაც ვკითხულობთ?
– წელიწადის რომელი დროა ეს?
– რა ყვავილია ეს?
შენ შუბლს იხსნი და სიბნელეს ლეწავ
საქართველოს მოღრუბლულო ზეცავ…
ნეტავ მალე აღმობრწყინდეს მნათი,
მალე სხივი მოეფინოს ნეტავ!
– რომელი სიტყვით შეიძლება შევცვალოთ სიტყვები: ზეცა? მნათი?
დავალება 3.
მარცხენა ცხრილში მოცემული ციფრების თანმიმდევრობით გადაწერე რვეულში ასოები მარჯვენა ცხრილიდან (გადაწერას იწყებ მარცხენა ზედა ციფრიდან ჰორიზონტალური მიმართულებით). სწორი პასუხის შემთხვევაში მიიღებ გამოცანას. იპოვე პასუხი გამოცანაზე.
* გახაზე სიტყვები, რომლებიც მარცვალიცაა და სიტყვაც
რძე ტანკი მზე ყვავილი ტყე პირამიდა ფუნთუშა სვე მინდორი ძროხა შრე
დავალება 4.
* გაიმეორეთ მასწავლებლის ნათქვამი (მასწავლებელი წყვილებად ასახელებს ხმოვანებით მსგავს სიტყვებს)
დოლი – ბოლი, ღომი – ლომი, ტორი – ქორი.
* გაიმეორეთ ენის გასატეხი, წინადადება, ტექსტი.
* ისწავლეთ ლექსი.
ასევე სასარგებლოა სიტყვების კითხვა, რომლებიც:
* განსხვავდება ერთი ასოთი;
* მსგავსფუძიანია;
* მსგავს პრეფიქს-სუფიქსიანია.
ასერტულობის კონცეფცია საგანმანათლებლო სისტემაში (ნაწილი III)
დაწყვეტამდე დაჭიმული ნერვებით
ერთხელ ავრანლოში
მოსწავლე სასწავლო პროცესის მრავალფუნქციური რესურსია
მასწავლებელი მოსწავლეთა სწავლის გასაუმჯობესებლად ყველა ხელმისაწვდომ რესურს იყენებს.პრაქტიკოსი მასწავლებლები და განათლების სპეციალისტები, პრაქტიკასა და კვლევებზე დაყრდნობით, არგუმენტირებულად ასაბუთებენ, რომ მოსწავლე სასწავლო პროცესში შეუცვლელი მრავალფუნქციური რესურსია.
ნინო და მარი ერთ სკოლაში მუშაობენ. მარი დაწყებითი კლასების მასწავლებელია, ნინო კი ქართულ ენასა და ლიტერატურას ასწავლის მეხუთე- მეექვსე კლასებში. ისინი სამშაბათ დღეს მეოთხე გაკვეთილზე სამასწავლებლოში ხვდებიან. ამ დროს არც ერთს არა აქვს გაკვეთილი. ერთ დღეს აღმოაჩინეს, რომ მათ მოსწავლეებს პრობლემები აქვთ კითხვაში.
მარი: მე, უბრალოდ, დრო არ მრჩება, რომ კითხვაში პრობლემების მქონე მოსწავლეებს დავეხმარო. ვიცი, რაც სჭირდებათ: დრო და პატარა ჯგუფებში მუშაობა, სადაც ყველას ინდივიდუალურად დავეხმარებოდი, მაგრამ ჩემს კლასში 28 მოსწავლეა და როდესაც ზოგიერთს დამატებით დროს ვუთმობ, სხვების წინაშე თავს დამნაშავედ ვგრძნობ.
ნინო: ვიცი, რასაც განიცდი… ჩემს პრობლემას მოსწავლეთა რაოდენობა არ წარმოადგენს. ეს მოტივაციის ნაკლებობაა. მე მეხუთე და მეექვსე კლასებთან ვმუშაობ. მათთვის გულის აცრუება ძალიან ადვილია. ვერც კი წარმოუდგენიათ, რომ რაღაცის გაკეთება შეუძლიათ.
მარი: იქნებ გამოსავალი ერთად მოვძებნოთ?
ნინო: შევეცადოთ, ისეთი მეთოდოლოგია შევიმუშაოთ, რომ ჩვენს მოსწავლეებს დავეხმაროთ, დაძლიონ პრობლემები.
მარის და ნინოს ამ საუბრიდან ერთი კვირა გავიდა. ნინოს უკვე ჰქონდა შეთავაზება: მან პრაქტიკული პედაგოგიკის წიგნი გადაიკითხა და გაუჩნდა იდეა, მას და მის კოლეგასმოსწავლეთა ურთიერთდახმარებისმეთოდოლოგია დაემუშავებინათ და დაენერგათ. N
კოლეგებმა ამ საკითხზეიმსჯელეს.პირველ რიგში, მათ ურთიერთდახმარებისა და ურთიერთსწავლების თემაზე მსოფლიოს სხვადასხვა ქვეყნის მაგალითები გაიხსენეს:
მოსწავლეთა ურთიერთდახმარების იდეა ახალი არ არის. ჯერ კიდევ ძველიბერძნები და რომაელები იყენებდნენ ტუტორებს (მეწყვილე-მეურვე მოსწავლე);
XIX ს-ის ინგლისში, სადაც 400-500 მოსწავლეზე ერთი მასწავლებელი მოდიოდა, მასწავლებელი ჯერ ასწავლიდაუფროს მოსწავლეებს, ხოლო შემდეგ ეს მოსწავლეები ეხმარებოდნენუმცროსკლასელებს;
მასწავლებლებს ამერიკის ერთკლასიან სკოლებშისხვადასხვა ასაკის მოსწავლეები ჰყავდათ, რომლებშიც უფროსი ან უფრო მაღალიშესაძლებლობების მქონე მოსწავლეები სხვა მოსწავლეებს ეხმარებოდნენ.
ამის შემდეგ კოლეგები მეთოდურ ლიტერატურას გაეცნენ მეწყვილეთა სწავლების ისეთი ფორმების შესახებ, როგორიცაა:
1.სხვადასხვა ასაკის მეწყვილეთა სწავლება;
2.ერთი და იმავე ასაკის მეწყვილეთა სწავლება.
სწავლების პირველი ფორმასხვადასხვა ასაკისმეწყვილეთა სწავლებაა, როდესაც უფროსკლასელებიეხმარებიან დაბალი კლასების/უმცროსი ასაკის მოსწავლეებს. ამ ფორმით სწავლებისას დადებითი შედეგის საფუძველია მომზადებული მეწყვილე-ტუტორის ცოდნა დაუნარ-ჩვევები. მაგრამ სწავლების ამ ფორმას ახლავს სირთულე: იგი ლოჯისტიკურად ძნელად სამართავია გაკვეთილების ცხრილის კოორდინაციასთან დაკავშირებული სიძნელეების გამო.
სწავლების მეორე ფორმა ერთი და იმავე ასაკისმოსწავლეთა წყვილების სწავლებაა. ამ შემთხვევაში დადებითი შედეგის საფუძველია მისი გამოყენების შესაძლებლობა ჰეტეროგენურ კლასში, რომელშიც მოსწავლეებიგანსხვავდებიან სწავლის დონის მიხედვით.
მეწყვილეთა სწავლება, როგორც თავად ტერმინი მიგვანიშნებს, გულისხმობსმოსწავლეების მიერ მოსწავლეების სწავლებას. ეს საინტერესო დეტალია და ორისპეციფიური დადებითი შედეგი აქვს:
პირველი: რადგან სწავლება მიმდინარეობს ერთი ერთზე, ის ინდივიდუალიზებულია, რაც ეფექტურია ყველასიტუაციაში, განსაკუთრებით უნარ-ჩვევების სწავლისას;
მეორე: მეწყვილეთასწავლება მოტივაციის წყაროს წარმოადგენს როგორც მეწყვილე ტუტორისთვის, ისე მეორე მოსწავლისთვის. სწავლაში დახმარება ტუტორისთვის შინაგანი მოტივატორია, რადგან მეწყვილესთან მუშაობის დროს მას უჩნდება საკუთარი კომპეტენციის შეგრძნება(Slavin, 1995). კმაყოფილების გრძნობა აქვს მეორე მოსწავლესაც, რადგან მან ისწავლა, რაც არ იცოდა ან დაეუფლა იმას, რაც არ შეეძლო მანამდე (Brophy,2004).
მეწყვილეთა სწავლების პროცესს აქვს ორი ფაზა: დაგეგმვა და დანერგვა.
მეწყვილეთა სწავლების დაგეგმვა
1.თემის განსაზღვრა: მეწყვილეთა სწავლება შესაძლებელია ნებისმიერ საგანში გამოვიყენოთ, რომლის თემაც შეიცავს კონვერგენტულ ინფორმაციას. შეგვიძლია ვასწავლოთ მეწყვილეთა სწავლების სტრატეგიით, მაგალითად:
·მათემატიკური უნარ-ჩვევები, როგორიცაა ორნიშნა რიცხვის გამრავლება ერთნიშნაზე;
·ენის კონცეპტები, როგორიცაა ზედსართავი და ზმნიზედა;
·სხვადასხვა ადგილის გრძედის და განედის პოვნა.
2.სწავლებისთვის აუცილებელი მასალების მომზადება.
კონვერგენტული თემა საშუალებას აძლევს მასწავლებელს,შეიმუშაოს სპეციფიკური პრაქტიკა და სავარჯიშოები, რომლებიც სწავლებისსტრუქტურასქმნიან.ამისშედეგად ტუტორები ფოკუსირებულნი არიან პრობლემაზე, ხოლო სავარჯიშოები_მასალაზე.
3.მეწყვილის შერჩევა მოსწავლისთვის: მეწყვილეთა სწავლებისას მასწავლებელს შეუძლია აირჩიოს ორი ალტერნატივიდან ერთ-ერთი. პირველი გულისხმობს მაღალი მიღწევების მქონე მოსწავლის დაწყვილებას დაბალი მიღწევების მქონე მოსწავლესთან და სწავლების წარმართვას მაღალი მიღწევების მქონე მოსწავლის მიერ. მეორე ალტერნატივაამეწყვილეთა ურთიერთსწავლება, რომელშიც ორივე წევრი თანაბარი უნარებისაა და ისინი რიგრიგობით ასრულებენ ტუტორის როლს. ასეთი დაჯგუფების დროს მოსწავლეები უბრალოდ ერთად მუშაობენ.
მეწყვილეთა სწავლების აქტივობების დანერგვა
მეწყვილეთა სწავლების აქტივობების დანერგვისას ექსპერტები გვთავაზობენ ზოგად რეკომენდაციას: გააცანით და ასწავლეთ შინაარსი ისე, როგორც ამას ჩვეულებრივ აკეთებთ. ეს მნიშვნელოვანია, რადგან ქმნის სწავლების კონცეპტუალურ საფუძველს, რასაც მოსდევს მასალის გაგება და ლექსიკური მარაგის ზრდა.
1.მოსწავლეთა დანაწილება წყვილებად: მიეცით მოსწავლეებს სამუშაო ფურცლები, რომლებიც გამიზნულია თემის განმტკიცებისთვის;განსაზღვრეთ სამუშაოსთვის მიცემული დრო და ნათლად ჩამოაყლიბეთ თქვენი მოლოდინები.
2.მონიტორინგის განხორციელება: იმოძრავეთ მერხებსშორის, რათა უპასუხოთ კითხვებს და დარწმუნდეთ, რომ მუშაობა სათანდაოდმიმდინარეობს; შეეცადეთ უპასუხოთ მხოლოდ პროცედურულ კითხვებს; შინაარსთან დაკავშირებულ შეკითხვას მხოლოდ მაშინ უპასუხეთ, თუ ტუტორს ეს არ შეუძლია. ეს მეწყვილეთა ჯგუფებს მეტ პასუხისმგებლობას დააკისრებს. შეამოწმეთ სამუშაო ფურცლები, რათა განსზღვროთ, თუ რა საკითხები უჭირთ მოსწავლეებს და რაზე უნდა გაამახვილოთ ყურადღება.
3.მეწყვილეების შეფასება: თუ მეწყვილეები ერთად ვერ მუშაობენ, მაშინ მოსწავლეები უნდა გადააჯგუფოთ. მეწყვილეთა სწავლების ერთ-ერთი დადებითი მხარე და მოტივაციის მიმცემი ის ფაქტია, რომ მოსწავლეები ეცნობიან სწავლების სხვადასხვა სტილს; ამით რომ ვისრგებლოთ, მოსწავლეები პერიოდულად უნდა გადავაჯგუფოთ.
4.აზრების გამოხატვის სტიმულირება; ასწავლეთ ტუტორს, უბიძგოს მოსწავლეს ხმამაღალი მსჯელობისკენ. ეს მიმდინარე კოგნიტურ ოპერაციაზე დაკვირვების კარგი შესაძლებლობაა.
ეფექტური მეწყვილე ტუტორების მომზადება
მოსწავლეთა ჩამოყალიბება ეფექტურ მეწყვილე-ტუტორებად მასწავლებელს შეუძლია მიზანმიმართული მუშაობით (Alexander, 2006; Chi, Siler, & Jeong, 2004; Slavin, 1995).გაუწვრთნელი ტუტორი ხშირად თავისი მასწავლებლის ყველაზე ცუდ თვისებებს იმეორებს.
მეწყვილე ტუტორს უნდა შეეძლოს:
|
მახასიათებელი
|
საკითხის განმარტება |
|
მიზნის ახსნა |
სწავლების დასაწყისში ტუტორმა უნდა ახსნას სასწავლო კონცეპტი ან უნარ-ჩვევა, რათა მიაპყროს მოსწავლის ყურადღება მთავარ საკითხს.
|
|
ამოცანაზე ორიენტირება |
როდესაც გარეშე საკითხი წამოიჭრება, ტუტორმა უნდა შეახსენოს მოსწავლეს მიზნის შესახებ და მისი ყურადღება უნდა მიაპყროს დარჩენილ გვერდებს, საფეხურებსა თუ მაგალითებს. |
|
ემოციური მხარდაჭერა |
ასწავლეთ ტუტორებს დამაკვალიანებელი კომენტარების გაკეთება არასწორი პასუხის შემთხვევაში, მაგალითად: “არა, ასე არაა. მოდი, კიდევ ერთხელ ვცადოთ. პირველად რა უნდა გააკეთო?”
|
|
აზრების გამოხატვის სტიმულირება |
ასწავლეთ ტუტორს, უბიძგოს მოსწავლეს ხმამაღალი მსჯელობისკენ. ეს მიმდინარე კოგნიტურ ოპერაციაზე დაკვირვების კარგი შესაძლებლობაა.
|
მეწყვილეთა სწავლება წარმატებით გამოიყენებასსსმ მოსწავლეებთან (Fuchs, Fuchs, &Thompson, 2001). როდესაც სსსმმოსწავლეებთან მეწყვილეთასწავლებას ვიყენებთ, ექსპერტები გვირჩევენ, მივცეთ მათ პროცედურებისთვის აუცილებელი ქცევების მაგალითი საკუთარი ქმედებით და ავუხსნათ, თუ რა წვლილი შეაქვთ მათ სწავლაში(Vaughen et al., 2006). სხვა კვლევების მიხედვით, მეწყვილეთა სწავლება ეფექტურია, როდესაც ასევე ვცდილობთ სოციალური ინტერაქციის გაბმას და დადებითი დამოკიდებულებების განვითარებას სსსმ მოსწავლეების მიმართ (Fuchs, Fuchs, Mathes, Simmons, 1997; Elbaum,Vaughn, Huges, & Moody, 1999; Saddler & Graham, 2005).
კოლეგებმა საკითხის დამუშავების და მოსაზრებების გაზიარების შემდეგ გარკვეული სიახლეები დანერგეს თავიანთ პედაგოგიურ პრაქტიკაში.
მარი მასწავლებელმა მეორე კლასში ქართულის გაკვეთილებზე ასეთი სიახლე დანერგა: კლასი დაყო 14 წყვილად, მათგან 7 წყვილი იყო ტუტორი-მოსწავლე, ხოლო 7 წყვილი _ თანაბარი შესაძლებლობის მქონე მოსწავლე. წყვილებს კვირის დასაწყისში აძლევდა 1 ავთენტურ ტექსტს (ლექსიკური მარაგის, შესაძლებლობის, თემატიკის და ა.შ. გათვალისწინებით). კვირის ბოლოს ქართულის გაკვეთილზე დარიგებულ ტექსტებს მოსწავლეები წყვილში კითხულობდნენ. ეს პროცესი მთელი სემესტრის განმავლობაში გაგრძელდა. ამ ხნის მანძილზე მან ორჯერ შეცვალა წყვილების შემადგენლობა. სემესტრის განმავლობაში ის თავისთვის აკეთებდა ჩანაწერებს პროცესის მიმდინარეობის შესახებ და საბოლოო შედეგით ძალიან კმაყოფილი იყო.
ნინო მასწავლებელმა მეხუთე კლასში საშინაო დავალების კუთხით დანერგა სიახლე: კლასი დაყო 12 წყვილად, მათგან 7 წყვილი იყო ტუტორი-მოსწავლე, ხოლო 5 _ თანაბარი შესაძლებლობის მქონე მოსწავლე. წყვილებს კვირის დასაწყისში ეძლეოდათ ავთენტური ტექსტები და გააზრებული კითხვის ხელშესაწყობად _ წყვილში შესასრულებელი საშინაო დავალება, რომელიც კვირის ბოლოს უნდა წარმოედგინათ. ტუტორი-მოსწავლის 7 წყვილი მიცემული ტექსტების მიხედვით ავსებდა სქემას: მოვლენა – მიზეზი _ შედეგი, ხოლო თანაბარი შესაძლებლობის მქონე მოსწავლეთა წყვილები წერდნენ მიცემული ტექსტების ერთაბზაციანრეზიუმეებს. ყოველ პარასკევს იმართებოდა საშინაო დავალების პრეზენტაციები. ეს პროცესი მთელი სემესტრის განმავლობაში გაგრძელდა. ამ ხნის მანძილზე მან ერთხელ შეცვალა წყვილების შემადგენლობა. მთელი სემესტრი ის თავისთვის აკეთებდა ჩანაწერებს პროცესის მიმდინარეობის შესახებ და საბოლოო შედეგით ძალიან კმაყოფილი იყო.
ნინომ და მარიმ საბოლოო მიღწევები შეაჯერეს და გააკეთეს დასკვნა: მეწყვილეთა სწავლება ამართლებს, რადგან იგი მოსწავლეს აქტიურ როლს ანიჭებს და სწავლების პროცესის ინდივიდუალიზაციას ახდენს. მისი ერთ-ერთი დადებითი მხარე ისაა, რომ მისი კომბინირება შესაძლებელია პირდაპირი სწავლების მეთოდთან.
კვლევები ადასტურებს და ექსპერტები ასაბუთებენ, რომ შედეგის გაუმჯობესება ურთიერთთანამშრომლობით, მხარდაჭერით, აზრების გაცვლითა და ერთმანეთისგან რჩევების მიღებით შეიძლება. მასწავლებელთა თანამშრომლობა ცალკეული პედაგოგის ან პედაგოგების ინიციატივა კი არ უნდა იყოს, არამედ სკოლებში უნდა დაინერგოს თანამშრომლობის პრაქტიკა, რომელსაც სკოლის ადმინისტრაცია დაუჭერს მხარს. სკოლაში მკაფიოდ უნდა ჩამოყალიბდეს თანამშრომლობის მიზნები, ერთობლივი მიზნების განსაზღვრის, კომუნიკაციისა და კოორდინაციის მექანიზმები, რაც ხელს შეუწყობს პედაგოგთა პროფესიულ ზრდასა და ცოდნის გაღრმავებას.
ჩემი პედაგოგიური მწარმსინაწილი მეოთხე. მეთოდის ბუნება
მე მჯერა, რომ საბოლოო ჯამში, მეთოდური საკითხი ბავშვის ინტერესებისა და შესაძლებლობების განვითარების საკითხამდე დაიყვანება. მასალასთან მოპყრობის და მისი წარმოდგენის წესი თავად ბავშვის ბუნების ნაწილია. სწორედ ამიტომ, მე მჯერა, რომ წინამდებარე დებულებები უდიდესი მნიშვნელობის და იმ სულისკვეთების მატარებელია, რომლითაც განათლება წინ მიიწევს:
ვიდეობლოგი
