ლამაზ, მხიარულ ხუანიტას გასული წლის ივნისში ესპანეთის ქალაქ სალამანკაში შევხვდი, ერთ-ერთ საერთაშორისო საგანმანათლებლო კონფერენციაზე. კონფერენციას სალამანკას უნივერსიტეტი მასპინძლობდა.

კონფერენციის თემაც ძალიან საინტერესო იყო, მსოფლიოს სხვადასხვა ქვეყნიდან ჩამოსული კოლეგების გამოცდილების გაზიარებაც, ხალხიც, ქალაქიც, მაგრამ, ვაღიარებ, თავიდანვე განსაკუთრებულ განწყობას თვითონ უნივერსიტეტი მიქმნიდა. მსოფლიოს ამ, ერთ-ერთი უძველესი უნივერსიტეტით, მისი უნიკალური ბიბლიოთეკით, უნამუნოს რექტორობით, საინტერესო არქიტექტურითა და ისტორიით ჯერ კიდევ წლების წინ დავინტერესდი, ამიტომ პირველივე დღეს, კონფერენციის საზეიმო გახსნის შემდეგ, ყავისა და ჩაის მცირე შესვენებაზე დრო ვიხელთე, ენერგიულად მოსაუბრე კოლეგებს თავი დავაღწიე და უნივერსიტეტის დერეფნების ლაბირინთს გავუყევი.

სრულ სიჩუმესა და სიმარტოვეში ორნამენტების, სხვადასხვა ისტორიული ექსპონატის, დარბაზისა და el cielo de salamanca-ს თვალიერებით ისე გავერთე, ვერ გავიგე, როგორ წამომადგა თავს.

ძველისძველი საათის მექანიზმის შორიახლოს ხის სკამზე ჩამოვჯექი. თვითონაც იქვე, იატაკზე მოკალათდა. ფეხები მოხერხებულად მოიკეცა და ზურგით კედელს მიეყრდნო. სინათლე ისე ეცემოდა, ლამის სპილენძისფერი კანითა და თმით თითქოს მთელი იმ გარემოს ნაწილი იყო.

ესპანელი ხარო?

არა, ქართველი, შენ-მეთქი?

ესპანელი, კანარის კუნძულებიდანო, – და კისერზე ჩამოკონწიალებული ე.წ. ბეიჯი დამანახა, – ამხელა სახელის დამახსოვრება ადვილი არაა, უბრალოდ, ხუანიტა დამიძახეო.

იმდენად პოზიტიური აურა ჰქონდა, არ გავბრაზებულვარ, თვალიერებაში ხელი რომ შემიშალა.

საქართველოზე მარტო ის ვიცი, რუსეთთან რომ პრობლემები გქონდათო. ისიც არ ვიცი, რა ენაზე ლაპარაკობთ და წერთ, ესპანურად, ინგლისურად, რუსულად თუ თურქულადო.

ქართულად-მეთქი, რომელიც არც ინგლისურია, არც ესპანური, არც რუსული და არც თურქული-მეთქი. ცოტა ვუამბე ქართულ ენასა და დამწერლობაზე. ძალიან დაინტერესდა. რაღაც ფრაზებს მეკითხებოდა – აბა, ეს როგორ იქნება შენს ენაზეო. ვუთარგმნიდი, დროდადრო ნაწერს ვუჩვენებდი და როგორ მომწონს, როგორ მომწონსო, იმეორებდა და იმეორებდა. როგორი განსხვავებულია, როგორ არ ჰგავს სხვა ენებსო.

ჰო-მეთქი, მიჩვეული ვარ, ეს განსხვავებულობა ცოტა მოულოდნელ შთაბეჭდილებებს რომ იწვევს უცხოელებში-მეთქი… (თურმე სად ვარ!..)

მეცო, მეც მიჩვეული ვარო.

ეს კი ვეღარ გავიგე. გამეცინა – ლამის ნახევარი მსოფლიო ესპანურად ლაპარაკობს, ცოტა რთულია, ესპანურმა ვინმე გააკვირვოს-მეთქი.

უცებ, არც მეტი, არც ნაკლები – ხელი პირთან მიიტანა და სტვენა დაიწყო.

მიყურებს, მიყურებს და რაღაც უცნაურად უსტვენს. ცოტა არ იყოს, დავიბენი. ყველა გადარეული მე როგორ უნდა გადამეყაროს-მეთქი.

ხუანიტა კი ზის ქვის იატაკზე, თან მზე ადგას, მიყურებს, მიცინის და ისევ უცნაურად უსტვენს.

სტვენის ხმა ძალიან უცნაურად იშლება უნივერსიტეტის დერეფნებში. ეს ექო არაა. სრულიად უცნაური ჟღერადობის ხმაა, რაღაცნაირი – ცოცხალი, თითქოს მღერის. ვერ ვარქმევ სახელს და ვგრძნობ, რომ ამ უძველეს, რამდენიმესაუკუნოვან ქვის მძიმე კედლებშიც ქარისა და სივრცის უკიდურესად თავისუფალ განცდას მიჩენს, თითქოს გაშლილ ველზე ვწევარ და ცას ავყურებ.

და ვხვდები, რომ მთელი ჩემი გაოცება სახეზე მაწერია…

მე ახლა ჩემს ენაზე მოგესალმე, გაგეცანი, ბედნიერი დღე გისურვე და კიდევ რაღაცები გითხარიო, – სტვენა შეწყვიტა და ისევ ესპანურად განაგრძო ხუანიტამ.

კაი ხანს ხმას ვერ ვიღებდი. ეს იყო გაცილებით მეტი, ვიდრე „მოულოდნელი შთაბეჭდილება” ან რაიმე მსგავსი… რთულია, ავხსნა ის ემოცია, პათეტიკისა და მხატვრული გაპრანჭულობის გარეშე. ძალიან მინდოდა, მეთხოვა, კიდევ ეთქვა რამე თავის ენაზე, მაგრამ შემრცხვა თუ დაბნეულობისგან ვერ მოვახერხე, არ ვიცი…

აი, ასე გავიცანი სილბო. სილბო გომერადან. ან გომერული სილბო. როგორც გნებავთ. ყველაზე უცნაური ენა, რომელიც და რომელზეც ოდესმე რამე მსმენია. იმ რამდენიმე დღის განმავლობაში, როცა ხუანიტა დაუზარელად მიყვებოდა ათას რამეს თავის სილბოზე, არ მჯეროდა, რომ ეს ლამაზი, სპილენძისფერკანიანი ქალი ნამდვილი იყო. ერთ საღამოს, სალამანკას კათედრალის პირდაპირ, კიბეზე ჩამომჯდარი თავის ენაზე რაღაცებს რომ მითარგმნიდა, ვუთხარი კიდევაც, ჩარლი ჩაპლინის გმირივით, უზარმაზარი ქათამივით რომ დააბიჯებს, შენც ჯინსებში გამოწყობილი ჩიტი მგონიხარ-მეთქი.

სილბო კანარის კუნძულებიდან ერთ-ერთის – გომერას ენაა. ხუანიტა მიყვებოდა, რომ მსოფლიოენათმეცნიერების ისტორია იცნობს ასეთ, „სტვენითი ენების” გამოცდილებას, მაგრამ ამბობდა, რომ სილბო მსოფლიოში ერთადერთი სტვენის ფორმის ენაა, რომელსაც პრაქტიკულად, ყოველდღიურ ცხოვრებაში, ესპანურის პარალელურად იყენებს გომერას 22 000-ზე მეტი მკვიდრი. ეს არის ენა, რომელიც, ზოგიერთი ლინგვისტის აზრით, წარმოადგენს ესპანური ენის ერთგვარ მოდიფიკაციას და განიხილავენ, როგორც ესპანური ენის სტვენით დიალექტს, სადაც ესპანური ხმოვნები და თანხმოვნები ჩანაცვლებულია სხვადასხვა ტონის, სიმკვეთრის, ხანგრძლივობისა და სპეციფიკაციის ჩასტვენების სისტემით – მაგალითად, გარკვეული ტიპის ორი მკაფიო ჩასტვენა ანაცვლებს ესპანურის შესაბამის 5 ხმოვანს, ხოლო სხვა ტიპის 4 ჩასტვენა – თანხმოვნებსო.

ხუანიტა მიყვებოდა, რომ არავინ იცის, ზუსტად როდის და რატომ, ან როგორ შეიქმნა სილბო. ამბობდა, რომ არსებობს მხოლოდ მითები. ვიღაცები ამტკიცებენ, რომ სილბოს შექმნა დიდ მანძილზე, შორ დისტანციაზე კომუნიკაციის საჭიროებამ განაპირობა, რამაც მერე, ომებში, საიდუმლო ენის ფუნქცია შეიძინაო. მაგრამ ფაქტია, როცა პირველი კონკისტადორები გამოჩნდნენ გომერაზე, XV საუკუნეში, სილბო უკვე არსებობდაო. მეტიც – იმოწმებდა ჰეროდოტეს. ჰეროდოტე ახსენებს ეგვიპტის დასავლეთ ნაწილში მცხოვრებ ტომებს, რომლებიც სტვენით ურთიერთობდნენ ერთმანეთთანო. მიყვებოდა სხვადასხვა წყაროში დაცულ ლეგენდას – როგორ დასაჯეს რომაელებმა ჩრდილოეთ აფრიკის ერთ-ერთი ტომი: ტომის ყველა წევრს ენა მოჰკვეთეს და კანარის ერთ-ერთ კუნძულზე გადაასახლესო.

არ ვიციო, ამბობდა ხუანიტა, ფაქტია, რომ გომერაზე ადამიანი ნეოლითის ხანიდან არის და იქნებ არც ცდებიან ის ლინგვისტები, რომლებიც ამტკიცებენ სილბოს ბუნებრივ ხასიათს, და არა მის ხელოვნურ მოდიფიკაციას რომელიმე ენიდანო.

ვლაპარაკობდით, რომ თანამედროვე ცხოვრება და ტექნოლოგიების განვითარება ყველაფერს ცვლის და რომ ენაც კომუნიკაციის განსხვავებულ დატვირთვას იძენს ინტერნეტის ეპოქაში. კი, და ჩვენ ამან ძალიან შეგვაშინაო, მიყვებოდა ხუანიტა. მეოცე საუკუნის 90-იან წლებში ლათინური ამერიკის რომელიღაც ქვეყანაში მოკვდა ბოლო ადამიანი, რომელმაც თავისი ტომის სტვენითი ენა იცოდაო. მოკვდა და ის ენაც გაქრაო. ამან ძალიან შეგვაშინა და გამოგვაფხიზლა, დაგვანახა, რომ სილბოს სხვანაირად უნდა მოვუფრთხილდეთო. მიუხედავად იმისა, რომ სილბო ჩვენი დღესასწაულების და რელიგიური მსახურების განუყოფელი ნაწილი იყო ყოველთვის, ეს მას, ბუნებრივია, ვერ გადაარჩენდა და ამიტომ უკვე საკანონმდებლო დონეზე მიეხედა, სილბოს მთავრობა იცავს, როგორც კულტურულ მემკვიდრეობას და დიდი ხანი არაა, რაც UNESCO-ს მსოფლიო კულტურული მემკვიდრეობის ძეგლთა სიაშიც შევიდაო.

თუმცა ხუანიტა სილბოს შენარჩუნებისა და სიცოცხლისუნარიანობისთვის გადადგმულ ყველაზე მნიშვნელოვან ნაბიჯად თვლიდა კანონს, რომლის თანახმადაც 1999 წლიდან სილბოს სწავლება სავალდებულო გახდა სკოლის დაწყებით და საბაზო საფეხურზე.

ერთ საღამოს სასტუმროს ტერასიდან სალამანკას ხედებს გავყურებდით. უცებ მომიბრუნდა და მკითხა, შეგიძლია, ზუსტად ამიხსნა, ასე რატომ დაინტერესდი სილბოთიო?

ამაზე ზუსტად როგორ გითხრა, არ ვიცი, მაგრამ თუ ოდესმე დამავიწყდება, რომ ადამიანები და მსოფლიო იმაზე გაცილებით საინტერესოა, ვიდრე მე შემიძლია წარმოვიდგინო, სილბო ამის გახსენებაში ყველაზე მეტად დამეხმარება-მეთქი.

მეც ამიტომ მინდა, რომ ჩემი ენა არ გაქრესო. საკუთარ იდენტობას კი არ ვკარგავ, უბრალოდ, სილბოთი ჩემი პატარა კუნძული, რუკაზე რომ არც ჩანს, მსოფლიოს რაღაც საინტერესოს და განსხვავებულს სთავაზობსო.

……………………………………………….

დილას, ფოსტა რომ გავხსენი, მეილი დამხვდა ხუანა მარია სანტოსისგან. სანამ არ წავიკითხე, ვერ მივხვდი, რომ ხუანიტა იყო.

თხოვნა მაქვსო.

რამდენიმე დღის წინ ერთ-ერთ დაწყებით სკოლაში ვიყავი – ბავშვებმა პროექტის პრეზენტაცია გააკეთეს მრავალფეროვნებასა და თანასწორობის მნიშვნელობაზე მრავალფეროვან გარემოში. ბევრი ფანტასტიური აზრი მოვისმინე მათგან იმაზე, რომ რაც უფრო მრავალფეროვანია გარემო, უფრო საინტერესოაო. დავპირდი, რომ თვის ბოლოს აუცილებლად დავბრუნდებოდი მათთან საინტერესო საჩუქრით და ამაში შენ დამეხმარებოდი: თუ არ შეწუხდები, ფურცელზე ხელით დამიწერე, ქართულად – „ყველა განსხვავებულია, ყველა თანასწორია!” – ფოტო გადაუღე და გამომიგზავნეო.

ბუნებრივია, ხუანიტას თხოვნას აუცილებლად შევუსრულებ. მანამდე კი მეც მაქვს თქვენთან ერთი თხოვნა:

გოგონა მაგლების ოჯახიდან ჰოგვორტსის პირველი მოსწავლეა. მას შეუძლია, თავიდან შეგაყვაროს წიგნები, რადგან ისინი არიან პასუხები. მან კარგად იცის, სწორედ წიგნებს შეუძლიათ ვოლდემორის დამარცხება და რომ არა ჰერმიონის გათვლილი, დაგეგმილი ქმედება, ჰორკრუქსების მოპოვება– განადგურება ბევრად რთული იქნებოდა. ჰერმიონი ისეთი მაგარი გოგოა, რომ შეუძლია, ავი ჩიტები დაუშინოს რონის, ჩვენ კი გაბრაზებისას მხოლოდ მობილურსა და სხვა ნივთებს დროებით ვასწავლით ფრენას. ჰერმიონი, ეს ყოვლად ჯადოსნური გოგო ბავშვობიდან ზრუნავს დაჩაგრული მაგიური არსებების უფლებებზე და უკვე დიდობისას, მუშაობას მაგიის სამინისტროს ჯადოსნურ არსებათა აღრიცხვისა და კონტროლის დეპარტამენტში იწყებს. უფრო მოგვიანებით კი სამართლის დეპარტამენტში გადადის და მონაწილეობას იღებს წმინდა სისხლის დასაცავი კანონპროექტების გაუქმებაში. მამაცი და ჭკვიანი გოგო ჰერმიონი ჩემი საუკეთესო მეგობარია, რადგან პირველად მისგან გავიგე, რომ ნამდვილი მეგობრები ჩუმად, თავისთვის ზუსტად ისეთსავე ფიცს დებენ, როგორც წყვილები– საკურთხეველთან. და ეს ფიცი ბევრად უფრო რომანტიკულია, არგაცხადებული და ინტიმური. მას შემდეგ ჩემი მეგობრები ჩემს სუსტად განათებულ ოთახს ჰგვანან, მსოფლიოში ყველაზე მყუდროს, ყველაზე ცოცხალს და ყველაზე ახლობელს. მე კი, მართალია, ჰერმიონის წკრიალა ხმით ჯადოსნურ, დამცავ და მხსნელ შელოცვებს ვერ ვიმეორებ, მაგრამ ხანდახან მაინც ვამბობ: “ლუმოს”, ოთახის კარგად გასანათებლად და ჩემი საუკეთესო მეგობრებისთვის საუკეთესო კაპუჩინოს მოსამზადებლად.

ალექსანდროს კამორელი ძმა ის იდუმალი პერსონაჟია, რომელიც მკითხველს შიშის ზარს სცემს. დომენიკოსაც. ეს დაუნდობელი, ბოროტი მიჩინიო, მკითხველები და პერსონაჟები სქელტანიანი წიგნის ბოლო ფურცლებამდე რომ ლანძღავენ, არანორმალურად რომ ეზიზღებათ, მის კისრისმოგრეხვას რომ ნატრობენ და თავზე ლაფს ისე გულმოდგინედ ასხამენ, როგორც კონდიტერი ასხამს ნამცხვარს შოკოლადის მინანქარს, “სამოსელი პირველის” ფინალში ისე მოულოდნელად გვევლინება დიდ ჰუმანისტად, საკუთარი თავების გვეუხერხულება. როგორ ვერ მივხვდით, ვინ იყო ალექსანდროს ძმა, მინიშნებები გამოვტოვეთ, ყველაფერი გამოვტოვეთ, ან როგორ გვძულდა, როგორ გამოგვრჩა რომ არსებობენ პერსონაჟები, რომლებიც სიკეთეს თვალებში ნაცარივით არ გაყრიან, რომ სიკეთე და სიყვარული ხანდახან ისეთი დიდია და თან ისეთი შეუმჩნეველი, როგორც ჩვენი ბავშვობისდროინდელი გულწრფელი აღტაცება გამოწვეული ახალშეძენილი, სურნელოვანმელნიანი კალმის მიერ. მხოლოდ მიჩინიოს შეეძლო, მკითხველის დანახვა. სხვა შემთხვევებში მკითხველები უხილავები არიან. მაგრამ, აი, მიჩინიო ჩვენ ზიზღსაც გრძნობდა, ასე მეგონა და ნირწამხდარი, იმ ფურცლებივით გაყვითლებული ვკითხულობდი ბოლო გვერდებს, რომლებიც ყველაზე მეტად იყო სიკეთის და სიყვარულის ფურცლები. მიჩინიო ჩემი მეგობარი არ არის. მეგობრებთან ერთად ჩაის სმა უნდა გაბედნიერებდეს. მიჩინიოსთან ერთად ჩაის ვერ დავლევდი.

პეპი ჩემი ფემინისტი მეგობარია. სუპერძალები: ჭორფლი, მაღალი წინდები, გრძელი ფეხები, მანდილის უგულებელყოფა, გულუბრყვილობა, სიტყვების დამახინჯება, კრეტიულობა, სუპერმძლეოსნის მონაცემები, ფულისადმი გულგრილი დამოკიდებულება, ქაოსის შექმნის ნიჭი და სუპერდიასახლის მონაცემები. სამზარეულოს მოწყენილობის უფლებას არასდროს აძლევს: მაჭკატები აუცილებლად იატაკზე უნდა გამოცხვეს. სხვანაირად არ შეიძლება. ვილა “ყიყლიყოში” დამასახლეთ, ჰოგვორტსი აღარ მინდა.

მომსახურების სფერო ერთი დიდი ტრაგედიაა. სულ კარგ ხასიათზე უნდა იყო. უჟმურ მომხმარებლებს აქციები უნდა შესთავაზო, სულ “თქვენობით” უნდა ილაპარაკო, მენეჯერს უფლება მისცე, დაუმსახურებლად გისაყვედუროს, დამახსოვრო სულელური კოდები და ბადალი არ გყავდეს პროდუქციის აღწერილობის ზუსტ ცოდნაში. კალორიების რაოდენობაშიც თუ ერკვევი და ცოტათი ცბიერიც ხარ, შესაძლოა, დაგაწინაურონ. ფერხორციანი ქალბატონი უხვკრემიანი ტორტის კალორიულობის შესახებ თუ გკითხავთ, მშვიდი სინდისით უნდა უპასუხოთ: “ქალბატონო, თქვენს მშვენიერ აღნაგობას ეს უგემრიელესი ტორტი ვერაფერს დააკლებს”. ასეა თუ ისე, მე, როგორც 21– ე საუკუნის სრულფასოვან შვილს, ადამიან– მომხმარებელს ძალიან მიყვარს, როცა მიღიმიან. ამიტომ სულ ერთ მარკეტში ვყიდულობ პროდუქტებს, იქ, სადაც მსოფლიოში ყველაზე ხალისიანი, მოღიმარი და სიმპათიური ბიჭი, თორნიკე მუშაობს. მისი სუპერძალა ღიმილია და ჩემი უჟმური ხასიათის გაკეთილშობილების უნარი. მერე რა, ხანდახან საერთოდ რომ არ ეღიმება. მაინც ისეთი ბუნებრივია, როგორც სხეულზე ბამბით ნაქსოვი ფუმფულა ჯემპრი.

ღრმა ბავშვობაში დედაჩემის სუნთქვას ვუსმენდი ხოლმე. მერე ახლოს მივუჩოჩდებოდი, თავს მკერდზე დავადებდი და უფრო ყურადღებით ვუსმენდი. დედებს სიკვდილის უფლება არ აქვთ, არც ერთ დედას მსოფლიოში, ვფიქრობდი და მაინც ეჭვი მეპარებოდა. მერე პირობას ვადებინებდი, რომ სიკვდილს არც კი გაიფიქრებდა. დედაჩემიც მონდომებით და საზეიმოდ წარმოთქვამდა უგრძეს ფიცს და დროებით ვმშვიდდებოდი. ჩემი ბავშვობა ერთი დიდი პირობაა. მერე, როცა გავიზარდე და დედა დაპატარავდა, პირობების დადების ტრადიცია დაარღვია და მარცხენა მკერდში სიმსივნე დაუსახლდა, მეორე ტრადიციაც დაირღვა: მეგონა, მის მკერდზე თავის დადებისას ვიღაც უსახო, ური ჰიპის მსგავსი არსების სუნთქვაც მესმოდა. ასე დავდექი ჩემი ბავშვობისდროინდელი წინასწარმეტყველების წინაშე: ბავშვები ასეთ სისულელეებზე არ ფიქრობენ და რადგან მე ვფიქრობდი, ე.ი. ყველაფერი ჩემი ბრალია. მე მოვიყვანე ური ჰიპი. ეს ორმაგი სუნთქვა ჩემი ბრალია. ის მძიმე ოპერაციაც, რომელიც სიცოცხლის გაგრძელების შანსს გვაძლევს და ქიმიოთერაპიის დაუსრულებელი კურსებიც. ჩემი ბრალია დედაჩემის უგრძესი და ულამაზესი, პრიალა შავი თმით მოფენილი იატაკიც. დედას ერთ– ერთი სიცოცხლე ეგ თმა იყო, იატაკზე დაყრილი თმა კი მკვდარი თმაა. ახლა, როცა ყველაფერი კარგადაა და დედამ სიცოცხლე გადაწყვიტა, გეუბნებით: მოერიდეთ პირობებს, მოერიდეთ ხმამაღლა დადებულ ფიცებს და ათას მსგავს უსარგებლო ხარა– ხურას, რადგან ერთხელაც მათი ბოლო გაგაკვირვებთ. მანამდე მაინც, სანამ კეთილი დასასრული საკუთარი ფეხით მოგადგებათ.

ბირთვული კვლევების ევროპულ ცენტრში (CERN), სადაც ამჟამად მსოფლიოში უდიდესი და გრანდიოზული ექსპერიმენტი მიმდინარეობს, ვიზიტად მყოფი არასპეციალისტებისგან ხშირად მომისმენია დაახლოებით ასეთი შინაარსის საუბრები: თუ ეს ექსპერიმენტები წმინდა ფუნდამენტალური კვლევებია და მათი დანიშნულება ფიზიკაში არსებული თეორიების შემოწმება და ახალი კანონზომიერებების დადგენაა, გაოცებულები იმით, რომ ამ ექსპერიმენტის აგება დაჯდა რამდენიმე ათეული მილიარდი დოლარი და მისი მომსახურება წლიურად ჯდება კიდევ რამდენიმე მილიარდი, გამოთქვამენ დაახლოებით ასეთი შინაარსის მოსაზრებას, ხომ არ ჯობდა ეს თანხები მიგვემართა სოციალური საჭიროებებისთვის, მაგალითად, აფრიკაში შიმშილობის დაძლევის პროგრამისკენ?

ასეთი მოსაზრების მოსმენისას, ყოველთვის მიჩნდება სურვილი, რომ ვუპასუხო მათ ციტატით, გურამ დოჩანაშვილის ნოველიდან, ,,კაცი, რომელსაც ლიტერატურა ძლიერ უყვარდა”, კერძოდ, შეკითხვაზე, თუ რა გამოვა კაცისგან, რომელსაც ძლიერ უყვარს ლიტერატურა, გაკვირვებული რესპოდენტი, რომ ამასაც ახსნა სჭირდება, ოდნავ ირონიულად პასუხობს, ,,ყოველი ნორმალური წიგნის წაკითხვის შემდეგ ხდები ოდნავ უკეთესი, ვიდრე ხარ, უფრო ჭკვიანი, ვიდრე იყავი და მე საერთოდ თანდათან ვრწმუნდები, რომ ადამიანებისთვის ჭკუა აუცილებელია”. ანალოგიურად, მკვლევრები ცდილობენ რა გადაშალონ ახალ-ახალი ფურცელი მეცნიერებაში, ადამიანთა მოდგმა ხდება უფრო ჭკვიანი, ვიდრე არის, რაც აუცილებელი პირობაა კაცობრიობის წინსვლისა და განვითარებისთვის. რა თქმა უნდა, ჩვენ ვაღიარებთ, რომ მაღალი ტექნოლოგიები ჩვენს ცხოვრებას უფრო კომფორტულს ხდის, მაგრამ ამავე დროს ადამიანები გულუბრყვილოდ ფიქრობენ, რომ მაღალი ტექნოლოგიები ეს მხოლოდ სხვადასხვა კომპანიებისა და ფირმების დამუშავების შედეგია, სინამდვილეში პრაქტიკული კვლევების წინაშე მუდმივად დგება საკითხები, რომელთა გადაწყვეტა შეუძლებელია ფუნდამენტალური კვლევების გარეშე.

როდესაც ფარადეის ირონიულად ჰკითხეს, რა სარგებლობის მოტანა შეეძლო მის ფუნდამენტალურ კვლევებს ელექტრობაში, კაცობრიობისთვის, მისი პასუხი იყო, რომ დადგებოდა დრო, როცა ადამიანებს მოუწევდათ მისი აღმოჩენების გამოყენებისთვის გადასახადების გადახდა, ასევე ელექტრონის აღმოჩენისა და მისი თვისებების შესწავლის დროს ვერავინ წარმოიდგენდა, რომ მომავალში ელექტროენერგიის გარეშე წარმოუდგენელი იქნებოდა, როგორც კაცობრიობის პროგრესი, ასევე რიგითი ადამიანების ყოფა-ცხოვრება. ჯერაც არავინ იცის, ,,ცერნში” ახლახან აღმოჩენილი ჰიგსის ნაწილაკი (რომლის აღმოჩენისთვის უკვე გაცემულია ნობელის პრემია) მომავალში პროგრესის რა წინაპირობად შეიძლება იქცეს.

ზოგადად ფუნდამენტალური მეცნიერება ეს არის საფუძველი ტექნოლოგიების განვითარებისა მომავალში, მაგრამ, როგორც წესი, ასეთი სახის თანამედროვე ექსპერიმენტებისთვის სპეციალურად იქმნება ხელსაწყოები და სისტემები, რომელთა საყოველთაო გამოყენება იწყება მცირე პერიოდის გასვლის შემდეგაც. მაგალითისთვის შეგვიძლია მოვიყვანოთ www-სისტემა, ანუ ინტერნეტი, რომელიც შეიქმნა ,,ცერნში” 1989 წელს, ჯერ შიდა საჭიროებისთვის, შემდგომ სხვადასხვა ქვეყნებში მოღვაწე კოლეგებთან კავშირისა და ინფორმაციის გაცვლისთვის. შემდგომ კი მსოფლიოს უსასყიდლოდ საყოველთაო გამოყენებისთვის გადაეცა. ალბათ ინტერნეტის ყველა აქტიური მომხმარებელი დამეთანხმება, თუ როგორ გამარტივდა კოლეგებთან და ნაცნობ მეგობრებთან კომუნიკაცია, ასევე ინფორმაციის გადაცემა და იმ ზღვა ინფორმაციის მოძიება სახლიდან გაუსვლელად, რომელიც პრაქტიკულად შეუძლებელი იქნებოდა ინტერნეტის გარეშე. გარდა ამისა, იმის გამო რომ ,,ცერნში” ექსპერიმენტის მონაცემების დაგროვების პროცესში მოსული ინფორმაციის ნაკადი უზარმაზარია (ეს ინფორმაცია შეგვიძლია შევადაროთ ინფორმაციის ნაკადს, რომელიც ამჟამად ტრიალებს მთელი ევროპის სატელიკომუნიკაციო სისტემებში ერთდროულად). ასეთი ინფორმაციის მიღებას და გადამუშავებას, ცხადია, ვერ შეძლებს ვერც ერთი ან თუნდაც რამდენიმე ერთად აღებული ,,სუპერკომპიუტერიც” კი. ამ პრობლემის გადასაწყვეტად ,,ცერნში” შექმნილია ინტერნეტის მსგავსი სისტემა, ე.წ. ,,გრიდი”, რომელიც აერთიანებს ამ სისტემაში ჩართული სხვადასხვა ქვეყნების კომპიუტერების სიმძლავრეებს. ანალოგიურად ინტრნეტისა ,,გრიდის” საყოველთაო გამოყენების შემთხვევაში მოსალოდნელია, რომ ტექნოლოგიები უდიდესი სიჩქარით დაიწყებს განვითარებას სხვადასხვა დარგებში. ასევე ზეგამტარობაც, რომელიც ამჟამად გამოიყენება ,,ცერნის” კოლაიდერსა და ექსპერიმენტის მოდულებზე მძლავრი მაგნიტური ველის მისაღებად, იმედია ახლო მომავალში საშუალებას მოგვცემს გადავცეთ დიდი ენერგია შორს მანძილებზე უდანაკარგოთ. გარდა ამისა, ასეთი სახის კვლევები ჩვენი დროის ძირითად პრობლემას, ენერგიის დამატებითი და ალტერნატიული წყაროების მოძიებასაც ემსახურება.

გარდა მეცნიერული და ტექნოლოგიური მიღწევებით სარგებლობისა, არა ნაკლებ მნიშვნელოვანია ადამიანთა ბუნებრივი ცნობისმოყვარეობის დაკმაყოფილება სამყაროს შესახებ. ანტიკური დროიდან მოყოლებული დღემდე ადამიანები ცდილობენ პასუხი გასცენ კითხვებს, რა ხდება კოსმოსის სიღრმეში, საიდან შეიქმნა სამყარო. ვინ ვართ, საიდან მოვდივართ და საით მივდივართ? განვითარების რა გზა გაიარა და როგორი დასასრული ექნება სამყაროს?

მოვიყვან რამდენიმე მაგალითს, რის გადაჭრასაც ცდილობენ დიდ ადრონულ კოლაიდერზე მიმდინარე ექსპერიმენტების დახმარებით: როგორი იყო სამყარო მისი წარმოქმნის დროს, 14-მილიარდი წლის წინ პირველ მიკროწამებში, როგორ შეიქმნა პირველი ელემენტარული ნაწილაკი, ატომი, მოლეკულა, შემდეგ კი ვარსკვლავები, პლანეტები და გალაქტიკები. ვინაიდან ელემენტარული ნაწილაკების დაბადებისას იქვე აუცილებლად იბადებიან ანტინაწილაკები და შესაბამისად უნდა გაჩენილიყო ანტიმატერიისგან შედგენილი სამყაროც, რომელზეც ჯერჯერობით ვერსად აკვირვებიან, იბადება კითხვა- სად არის ანტისამყარო? ასევე ცნობილია რა, რომ დღემდე არსებული ხელსაწყოები აფიქსირებენ სამყაროში არსებული მატერიის და ენერგიის მხოლოდ 5-პროცენტს, სად არის და რას წარმოადგენს, ე.წ. უხილავი მატერია და ენერგია, რომელიც სამყაროს შემადგენლობის 95-პროცენტია? აქვს თუ არა სამყაროს დამატებითი განზომილებები, რა არის შავი ხვრელები, საიდან აქვს სხეულს მასა და სხვა. და კიდევ, მიუხედავად იმისა, რომ ჩვენ წინასწარ ვიცით რა უნდა ვეძებოთ ასეთი სახის ექსპერიმენტების დახმარებით, როგორც დიდი აღმოჩენების ისტორია გვასწავლის, ხშირად ძნელია იწინასწარმეტყველო, ბუნება რა სიურპრიზებს გვიმზადებს და კიდევ რა სახის საიდუმლოებებს აეხდება ფარდა.

ასეთი სახის კვლევები მარტო ,,ცერნი”-თ არ შემოიფარგლება, შედარებით მცირე მასშტაბის სამეცნიერო ცენტრები არის შეერთებულ შტატებში (ფერმილაბი), გერმანიაში (დეზი), იაპონიაში (კეკი), იტალიაში და კიდევ ბევრგან. ამჟამად ასეთი სახის ფუნდამენტალური კვლევები საკმაოდ ძვირადღირებული დარგია. ის დრო, როდესაც აღმოჩენები ერთ ოთახში, მეცნიერთა მცირე ჯგუფის მიერ კეთდებოდა, ისტორიას ჩაჰბარდა. სერიოზული ექსპერიმენტული გამოკვლევა არა თუ ერთი კვლევითი ინსტიტუტის, არამედ ქვეყნის მასშტაბებსაც გასცდა. იქმნება საერთაშორისო კოლაბორაციები, რათა გადაილახოს, როგორც ფინანსური, ასევე სხვადასხვა დარგობრივი სპეციალისტების საკითხი.

 

 

ცნობილი ფაქტია, რომ პრობლემის მოგვარება აღნიშნული პრობლემის გამომწვევი მიზეზების გარკვევით უნდა დავიწყოთ და ამ მიზეზების დაძლევაზე  ვიმუშაოთ. ჩვენს რეალობაში კი პრობლემის მოგვარებას შედეგებთან ბრძოლით ვიწყებთ. ასეთი ქმედება, პრობლემის მოგვარების ნაცვლად, მის „მიძინებას” იწვევს და გარკვეული დროის შემდეგ ის ისევ შემაწუხებელი ხდება ჩვენთვის. ასე მაგ. სასკოლო წესებისათვის მიუღებელ ბავშვის ქცევას ხშირად ვებრძვით იმით, რომ ვუბარებთ მშობელს, ვსაყვედურობთ, ვკიცხავთ, ვუტარებთ საუბრებს და ა.შ. თუმცა ჩვენი ასეთი ქმედებები, არცთუ იშვიათად, მხოლოდ დროებითი ეფექტის მომტანი ხდება ხოლმე, თუ არ იქნება წინასწარ გარკვეული ბავშვის ამგვარი ქცევის მიზეზები. საკმაოდ ხშირად, ჩვენთვის მიუღებელი ქცევა მოზარდისთვის თანატოლთა შორის თვითდამკვიდრების კარგი საშუალებაა. ამიტომ, თუ ასეთ შემთხვევაში, ჩვენ პრობლემის მოგვარება გვინდა, ჯგუფში საკუთარი ადგილის პოვნაში უნდა დავეხმაროთ ბავშვს. პრაქტიკა ადასტურებს, რომ გაცილებით უფრო ადვილია პრობლემის თავიდან აცილება, ვიდრე უკვე არსებული პრობლემის მოგვარებაზე მუშაობა. ამასთან ერთად, თუ იმასაც გავითვალისწინებთ, რომ სკოლის პერიოდში მოზარდთან დაკავშირებული პრობლემების გამომწვევი მიზეზები არცთუ ისე იშვიათად ბავშვის განვითარების ადრეულ  პერიოდს უკავშირდება, ალბათ მიზანშეწონილი იქნება სკოლამდელი ასაკის ბავშვის იმ თავისებურებების მოკლე მიმოხილვა, რომლებიც შეიძლება სასკოლო პერიოდში პრობლემების გამომწვევ მიზეზთა რიგში მოხვდეს. ეს, რასაკვირველია, იმ შემთხვევაში მოხდება, თუ განვითარების კონკრეტულ ეტაპზე, ბავშვთან ურთიერთობაში,  ამ პერიოდისთვის მნიშვნელოვანი ასაკობრივი თავისებურებები არ იქნება გათვალისწინებული. გარკვეული ხნის წინ ერთმა შეწუხებულმა მშობელმა მოგვმართა. მისი წუხილის მიზეზი იყო მისივე შვილი, მე-10 კლასელი ნიკა, რომელიც, როგორც მშობელი აცხადებდა, ზედმეტად დამოკიდებული იყო ოჯახის უფროს წევრებზე. „დილით ჩაის, რომ გავუმზადებთ და ფინჯანში შაქარს ჩავუყრით, თუ ჩვენ არ მოვურიეთ, შეიძლება უშაქრო ჩაი დალიოს. ჩვენ უნდა შევახსენოთ სად არის წასასვლელი, რა აქვს გასაკეთებელი და ა.შ. უჩვენოდ ის ნამდვილად დაიღუპება”, – შეშფოთებას  ვერ მალავდა ნიკას დედა. ჩვენ შევეცადეთ გვეპოვა მოზარდის ამგვარი ქცევის მიზეზები განვითარების განვლილი პერიოდების გაანალიზების გზით. ცნობილია, რომ ბავშვის განვითარება სწორხაზობრივად არ მიმდინარეობს. ამ პროცესში გვხვდება პერიოდები, როცა ბავშვთან ურთიერთობა საკმაოდ რთულდება, მისი ქცევა ერთგვარად უმართავიც კი ხდება, რაც სერიოზულ პრობლემებს უქმნის აღმზრდელებს. პირველ სერიოზულ  სირთულეებს უფროსები 3-დან 5 წლამდე ასაკის ბავშვებთან ურთიერთობაში ხვდებიან. შემთხვევითი არ არის, რომ განვითარების ეს მონაკვეთი პირველი კრიტიკული პერიოდის სახელით არის ცნობილი. რა თქმა უნდა, ამ პერიოდის საზღვრები ასე მკაცრად დადგენილი არ არის და ის შეიძლება 3 წლამდეც დაიწყოს. დაწყების ერთ-ერთი პირველი სიმპტომი ხშირ შემთხვევაში ბავშვის მეტყველებაში პირის ნაცვალსახელის „მე”-ს აქტიური მოხმარება ხდება ხოლმე. გარკვეულ პერიოდამდე გარშემომყოფებთან ურთიერთობაში ბავშვი საკუთარ თავს მესამე პირში მოიხსენებს – მაგ. „გიორგის შია”, „გიორგის თამაში უნდა”, „გიორგის ეძინება” და ასე შემდეგ. ასეთი წინადადებების წარმოთქმის დროს ის საკუთარ თავზე საუბრობს. თუმცა მალე დგება მომენტი, როცა ბავშვი თითქმის ყოველი წინადადების წარმოთქმის დროს იყენებს ნაცვალსახელს „მე”-ს – „მე თვითონ”, „მე ასე მინდა”, „მე ამის ჩაცმა მინდა”, „მე ეს არ მინდა” და ა.შ. იმ შემთხვევაში, თუ ბავშვს არ აძლევენ იმის გაკეთების უფლებას, რაც სურს, ის იწყებს ჭირვეულობას, ჯიუტობას და ამ გზით თავისი სიტყვის გატანას. ალბათ ყველა გავმხდარვართ ისეთი სცენის მოწმე, როდესაც ბავშვი ჭირვეულობს, ტირის, ეწინააღმდეგება დედას და არ მიჰყვება სახლში, თუ არ უყიდის იმას, რაც მას სურს. სასოწარკვეთილებაში ჩავარდნილი დედა ხშირ შემთხვევაში უძლური ხდება. ასეთ სიტუაციაში ის ან ჩხუბს იწყებს გაჯიუტებულ ბავშვთან, ან დაყვება მის ნებას და ყველა სურვილს უსრულებს. უმრავლეს შემთხვევაში არც პირველი და არც მეორე მცდელობა სასურველი შედეგის მიღწევის საშუალებას არ იძლევა. ალბათ ნებისმიერი მშობლისთვის საინტერესოა, თუ როგორ უნდა მოვიქცეთ, როცა ბავშვი დაჟინებით და ჯიუტად მოითხოვს ჩვენთვის მიუღებელი რამის გაკეთებას. რასაკვირველია, ბავშვის სწორად აღზრდისთვის მზამზარეული რეცეპტების მოძიება ძალიან ძნელია. თუმცა, ფსიქოლოგიურ მეცნიერებაში არსებობს ზოგადი კანონზომიერებები, რომელთა გათვალისწინება ბევრი პრობლემის მოგვარებაში დაგვეხმარებოდა:

·უპირველეს ყოვლისა, ვეცადოთ ვიყოთ თანამიმდევრული. ბავშვმა უნდა იცოდეს, რომ რასაც ვუკრძალავთ და რაზეც ვსაყვედურობთ, მიუღებელია ყოველთვის და ყველგან და არა მხოლოდ ამ წუთას და ამ სიტუაციაში. ერთ ოჯახში 3 წლის ბიჭუნას „ცუდი” სიტყვების წარმოთქმას ასწავლიდნენ და ოჯახის ყველა წევრი ძალიან ხალისობდა, როცა პატარა თავისი ჯერ კიდევ დაუხვეწავი მეტყველებით აღნიშნულ სიტყვებს სასაცილოდ იმეორებდა. მაგრამ, როცა იგივე სიტყვების წარმოთქმა ბავშვმა ტრანსპორტში, უცხო ადამიანების თანდასწრებით დაიწყო, დედა, რომელიც თან ახლდა ბავშვს, ძალიან შეწუხდა და ცდილობდა პირზე ხელის აფარებით გაეჩერებინა პატარა. ბავშვი კი ჯიუტად დედის ხელს იცილებდა და აგრძელებდა იმ სიტყვების ხმამაღლა წარმოთქმას, რომელიც დედას უხერხულ მდგომარეობაში აყენებდა. ძნელია 3 წლის ბავშვს აუხსნა რატომ შეშფოთდა დედა მის ასეთ ქმედებაზე ახლა, მაშინ როცა ოჯახის ყველა წევრი და მათ შორის დედაც სხვა დროს და სხვა სიტუაციაში მის ასეთ ქმედებას ყოველთვის სიცილით ხვდებოდა;

·ყველაზე მარტივი ქმედება, რასაც შეიძლება მიმართოს უფროსმა გაჯიუტებულ ბავშვთან ურთიერთობისას, არის მისი ყურადღების სხვა მიმართულებით გადართვა. თუმცა, საკმაოდ ბევრ ბავშვთან ამის გაკეთება არც ისე ადვილია;

·გაჯიუტებულ ბავშვთან ურთიერთობისას გაცილებით დიდი მნიშვნელობა აქვს ჩვენი ხმის ტონს, მიმიკას, ჟესტიკულაციას, ვიდრე ნათქვამის შინაარსს, იმ უბრალო მიზეზის გამო, რომ ბავშვებს ვერბალურთან შედარებით, არავერბალური კომუნიკაციის უნარი ბევრად უკეთესად აქვთ განვითარებული. თუ ბავშვს რაიმეს ვუკრძალავთ, სახეზე კი სასოწარკვეთილება და შიში  გვაქვს გამოხატული და ამასთან ხმაშიც მერყეობა იგრძნობა, გაჯიუტებული პატარა ჩვენს ასეთ მდგომარეობას თავის სასარგებლოდ გამოიყენებს და მიაღწევს იმას, რისი გაკეთებაც სურს;

·აუცილებელია, რომ ოჯახის წევრები ბავშვთან ურთიერთობაში შეთანხმებულად მოქმედებდნენ, მაშინაც კი, თუ მათ განსხვავებული აზრი აქვთ ბავშვის აღზრდის ამა თუ იმ საკითხზე. არ არის სასურველი მათ პატარის თანდასწრებით გამართონ დისკუსია აღზრდის ამა თუ იმ სტრატეგიის ვარგისიანობის შესახებ. თუ ოჯახის რომელიმე უფროსი წევრი არ ეთანხმება მეორეს ბავშვის მიმართ გატარებული ღონისძიების  სამართლიანობასა და ვარგისიანობაში, უმჯობესი იქნება ცოტა ხნით განერიდოს სიტუაციას და მხოლოდ ერთი ერთზე საუბრისას აუხსნას და დაუმტკიცოს თავისი პოზიცია ბავშვის „უსამართლოდ დამჩაგვრელს”. ერთი პატარა გოგონა, რომელსაც დედა გარკვეულ აკრძალვას უწესებდა, უკმაყოფილო ტონით და მკაცრი გამომეტყველებით „დაემუქრა”  მას: „მოვიდეს ჯერ მამიკო! ვუთხრა, რომ ამის გაკეთების უფლებას არ მაძლევ!” მას დიდი იმედი ჰქონდა, რომ მამიკო დედიკოს გაუწყრებოდა, ეტყოდა რატომ მიჩაგრავ ბავშვსო და ისიც თავისას მიაღწევდა, რაც არა ერთხელ მომხდარა;

      დაბოლოს, ჯიუტობა არც ისეთი სახიფათო და საგანგაშოა, როგორც ეს ერთი შეხედვით შეიძლება მოგვეჩვენოს. პირიქით, ჯიუტობა ადრეულ ასაკში შესაძლებელია მომავალში ძლიერი, პრინციპული და დამოუკიდებელი პიროვნების ჩამოყალიბების ხელშემწყობი გახდეს. ამდენად კარგი იქნება, თუ გარკვეულ საზღვრებში ჯიუტობას გასაქანს მივცემთ. თუ ბავშვის სასიცოცხლო ინტერესებს ზიანს არ აყენებს ის, რის გაკეთებასაც პატარა დაჟინებით მოითხოვს, მივცეთ საშუალება თავისი გაიტანოს. მაგ. ხშირია შემთხვევა, როცა სიტყვებით „მე თვითონ”, ბავშვი ხელიდან სტაცებს კოვზს დედას და ცდილობს  დამოუკიდებლად ჭამოს, ან დამოუკიდებლად ჩაიცვას ფეხსაცმელი, ტანსაცმელი. უფროსს ურჩევნია თვითონ აჭამოს, თვითონ  ჩააცვას პატარას, რადგან ხედავს, რომ ეს მოქმედებები მას კარგად არ გამოსდის, პირის მაგივრად ცხვირთან, თვალთან, ყურთან მიაქვს კოვზი და ითხუპნება; მარჯვენა ფეხსაცმელს მარცხენა ფეხზე იცვამს ან – პირიქით. ასევე უჭირს ტანსაცმლის სწორად ჩაცმა იმ უბრალო მიზეზის გამო, რომ მისი მოძრაობები, ასაკობრივი თავისებურებებიდან გამომდინარე, ჯერ ისეთი დახვეწილი და კოორდინირებული არ არის, როგორც მოზრდილი ადამიანის. მაგრამ, თუ ჩვენ ადრეულ ასაკში, როცა უკვე საფუძველი ეყრება პიროვნების ჩამოყალიბებას, ყველანაირად ჩავახშობთ ბავშვში დამოუკიდებლად მოქმედების სურვილს, მოზრდილობაში მივიღებთ ინფანტილურ, უინციატივო, უპრინციპო, მუდმივად სხვებზე დამოკიდებულ პიროვნებას, დაახლოებით ისეთს, როგორიც ზემოთ მოხსენიებული ნიკაა, რომლის დედაც დღეს ასეთი შეწუხებულია მოზარდის პასიურობით, უინციატივობით, სხვებზე ზედმეტად დამოკიდებულებით, მაშინ როცა, ადრეულ ასაკში, როგორც თვითონ ჩვენთან საუბარში აღნიშნა, ბავშვის დამოუკიდებლად მოქმედების მცდელობას გასაქანს არ აძლევდა და ყველანაირად ახშობდა მის ჯიუტ გამოვლინებებს. სასურველია, რომ არ დავაგვიანოთ და ბავშვის განვითარების ყოველ ასაკობრივ საფეხურზე დროულად ვიმუშაოთ იმ უნარების განვითარებაზე, რომელთაც სწორედ ამ ეტაპზე აქვთ კარგი „ნიადაგი”  მომზადებული. დაგვიანებული მცდელობები ძალიან ხშირად სასურველ შედეგს არ იძლევა. უკვე ჩამოყალიბებულის შეცვლა, კორექცია ბევრად უფრო რთული პროცესია, ვიდრე სწორად ჩამოყალიბება.

ცხადია, გლოვა ინტიმური აქტია, ვისაც როგორ შეუძლია, ისე გლოვობს, ისე ტირის, მაგრამ არსებობს გლოვის კულტურული ფენომენიც. რა მოთხოვნებს გიყენებს ამ დროს კულტურა და საზოგადოება? რადგან ადამიანის სიკვდილი ისევ რჩება საერთო სახალხო წარმოდგენად, თანამედროვეობა ეძებს ფორმებს, ცვლის წესებს, ქცევის ეთიკას.

ბოლო დროს რამდენიმე პანაშვიდზე მომიხდა მისვლა. ინანიშვილი გამახსენდა, არ შეეგუოთ სიკვდილს, იტირეთ, იყვირეთო. თბილისი თითქოს შეეგუა, თითქოს სიცოცხლემ დაკარგა ფასი. ყავლგასულ თეატრალურობასა და უნიჭო, სხვების დასანახ ხმით ტირილს, მეორე უკიდურესობა – სრული სიმშვიდე დაუპირისპირა. ლამისაა ამ „ფსევდოკულტურულობის” მოთხოვნამ ჭირისუფალს დააკისროს ფუნქცია – მისასამძიმრებლად მისული კარგად შეგიქციოს ხმადაბალ საუბრებში და იმის სწრაფი მიმოხილვის შემდეგ, რითი და როგორ გარდაიცვალა საწყალი, ოსტატურად გადაიყვანოს საუბარი აქტუალურ ან საკაცობრიო, ან კიდევ მოდურ თემებზე.

არადა გახსენდება, იმ ერის შვილი ხარ, რომელსაც შეეძლო იქვე, კუბოსთან, ან იქნებ უკიდურესი გაჭირვების დროს. კუბოსთანაც არა, საკაცეზე დასვენებულ მიცვალებულთან შეექმნა შედევრები:

მოჰკვდია, ბეჩავო იერემო,

დასდევა სიღარიბის ჯოხი,

მიწანიმც დაილოცვებიან,

შიშველნი დაგიმალნეს ხორცნი.

მიწა რომ ერთადერთი თავშესაფარი იყო, მაშინაც ჰქონდა სიცოცხლეს ფასი, მაშინაც ღვრიდნენ ცრემლებს, სიკვდილს თუ არა, სიცოცხლის ტრაგიზმს დასტიროდნენ.

არ მოახვიო სხვას შენი ტკივილი, იგლოვო სხვათა თვალისგან მოშორებით, – ცალკე კულტურაა. ალბათ ილიასაც აწუხებდა, ალბათ მეცხრამეტე საუკუნეშიც ყავლი გასდიოდა გასვენება-სამძიმრების საყოველთაო თეატრალურობას. ამიტომ ატირა ოთარაანთ ქვრივი სხვათა თვალთაგან მოშორებით, ატირა და ისიც თვალნათლივ აღწერა, როგორი ინტიმური რამაა ტირილი. ქმარს ხომ ჩუმად ტირის და არც შვილი უნდა იგლოვოს სხვების დასანახად.

ილია ხატავს ქალის სახეს, რომელიც ქვეყანას ასე სჭირდება, მაგრამ „ხიდჩატეხილობა” უფრო მნიშვნელოვანი სათქმელია მისთვის და რადგან ცოცხალი გიორგი კესოს სიყვარულში ვერაფრით გამოუტყდება, იძულებულია, პერსონაჟი შვილის სიკვდილისთვის გაიმეტოს, მაგრამ ოთარაანთ ქვრივი ცოცხლად არ კვდება, ის ბოლომდე ოთარაანთ ქვრივია, ზუსტად იმიტომ, რომ ქვრივული გაკერპება შვილის ცხედართანაც არ ტოვებს. არის კიდევ ერთი ნიუანსი: როცა ქვრივი შობა ღამეს გიორგის საფლავზე გადის, სახლში ვიღაც მოხუცი ქალი რჩება, რომელიც, ეტყობა, შეფარებული ჰყავს, ე. ი. სიკეთის კეთების უნარი ბოლომდე ცოცხალია მასში, სიკვდილამდე ცოცხალია ოთარაანთ ქვრივი, მაგრამ ეს სხვა საუბრის თემაა.

ოთარაანთ ქვრივი სახალხო ტირილის საყოველთაო წესს უპირისპირდება, მაგრამ არ ღალატობს, თავის საკუთარ წესს, საკუთარ კულტურას. ამით ის, ერთი მხრივ, პიროვნულ სახეს ინარჩუნებს, მაგრამ რამდენად ბუნებრივია შვილის ცხედართანაც ამაზე ფიქრი? როგორც მოთხრობა მთავრდება, „ერთიც ეგ არის წყევლაკრულვიანი საკითხავი”.

ქართულ ლიტერატურაში არის კიდევ ერთი სახე: ყველაზე გაბედული მხატვრული სახე, ყველაზე ნამდვილი, ყველაზე ახლო თავის ბუნებასთან, ყველაზე მართალი თავის ტირილში, -აღაზა.

აღაზას ძალა საკუთარ სისუსტეშია. მას არ შეუძლია დაუპირისპირდეს კულტურას, მაგრამ კიდევ უფრო არ შეუძლია შეაკავოს თავისი ნამდვილი, ბუნებრივი გრძნობები. ის უპირველესად ქალია და თუკი ქალი ცოცხალია თავის სქესში, თავის არსებობაში, არ შეიძლება მის განცდაში მოკლული ვაჟკაცის მიმართ სექსუალური განცდა არ ერიოს: “ნეტავი, იმას ვინაცა/ მაგის მკლავზედა წვებოდა,/ვისიცა მკერდი, აწ კრული,/მაგის გულ-მკერდას სწვდებოდა.” აღაზა შეუბოჭავი, პირველყოფილი სტიქიაა, რომელიც, რა თქმა უნდა, კულტურით შემოსაზღვრულ გარემოში დასაღუპადაა განწირული, მაგრამ მისი ტირილი ყველაზე ბუნებრივი რეაქციაა და ჯოყოლაც იძულებულია გაუგოს, თანაც საკუთარი თავიც ეხმარება დადგეს ეჭვზე მაღლა, დადგეს ერთგულებაზე მაღლაც კი, რადგან ადამიანი არ არის გაჩენილი ერთადერთი სიყვარულისთვის. ჯოყოლას თავმოწონება („ეტყობა თავმოწონება მასპინძელს საუბარშია”) აღაზას გამო მარტო მისი სილამაზით კი არაა განპირობებული, არამედ, უპირველესად, მისი ბუნებრიობით და სიმართლით, რომელსაც ვერ მიითვისებ, მხოლოდ შენი ვერ გახდება, ყველა ღირსეულს შეიძლება ერგოს და შენც დაგავალდებულოს ადამიანური არსებობის სულ სხვა, ყველაზე გულწრფელ სიმაღლეზე დადგე. აღაზა მართალია თავის თავთან, თავის ბუნებასთან და ამდენად არ შეიძლება, ვინმესთან ( ქმართან) იყოს დამნაშავე.

** *

სიკვდილი სიცოცხლესავით ძნელია. იცვლება დრო, იჭედება ახალი კულტურა. ჭირის გაზიარება ერთ-ერთი ყველაზე საჭირო და ადამიანური აქტია, მაგრამ თუკი მხოლოდ მოვალეობის მოხდის მიზნით მივდივართ, იქნებ დავრჩეთ სახლებში, იქნებ დავტოვოთ სივრცე გლოვისთვის და უფრო ვიწრო წრეში ჩამოყალიბდეს შედარებით ადამიანური და ბუნებრივი კულტურა მიცვალებულის დატირებისა, თორემ დაგვახრჩობს შეკავებული ცრემლები, სხვა, ცუდ ენერგიად გარდაიქმნება და საკუთარი თავის პოვნის ისედაც რთულ პროცესს კიდევ უფრო გაგვიძნელებს.

მათემატიკაში დამტკიცება არის დედუქციური მსჯელობა, რომელიც გამოიყენება გამო­ნათქვამის დასაბუთებისათვის. ამგვარი მსჯელობის დროს შესაძლებელია უკვე არსებული, ადრე დასაბუთებული დებულებების გამოყენება. სურვილის შემთხვევაში, შესაძლებელია რომ დამტკიცებისას გამოყენებულ მსჯელობას მივყვეთ უკუსვლით იქამდე სანამ არ მივად­გებით ისეთ საწყის დებულებებს, რომელთა ჭეშმარიტება თავისთავად ცხადია ან რომლებიც მიჩნეულია როგორც ჭეშმარიტი დებულებები. ისეთ საწყის დებულებებს კი, რომლებიც დამტკიცების გარეშეა მიღებული როგორც ჭეშმარიტი დებულებები, აქსიომები ეწოდება.

ვრცლად 

ისტორიული წყაროები ისტორიის სწავლების ძალზე მნიშვნელოვანი ნაწილია. მათი შესწავლა, კრიტიკული განხილვა და ანალიზი ისტორიის გაგების ერთ-ერთი მტკიცე საწინდარია. აუცილებელი ისტორიული წყაროების უმეტესობა სასკოლო სახელმძღვანელოებშივეა მოცემული და მასწავლებელს იშვიათად თუ მოუწევს მათი მოძიება. წყაროების კრიტიკული განხილვა საკმაოდ რთული ამოცანაა, რადგან, გაკვეთილის ტექსტისგან განსხვავებით (რომელიც უამრავი ადამიანის შრომის შედეგად ისტორიის გენერალურ, საყოველთაოდ მიღებულ ხაზს მიჰყვება), ისინი ხშირად სუბიექტურია და ავტორის აზრს გამოხატავს, ამიტომ შესაძლოა, არასრულად ან სულაც დამახინჯებით ასახავდეს ისტორიულ სინამდვილეს. შესაბამისად, ისტორიულ წყაროში მოცემული ზოგიერთი დეტალი (თარიღები, მოვლენების აღწერა, სხვა მონაცემები) ზოგჯერ არ ემთხვევა გაკვეთილის ტექსტს. თუმცა ისტორიული წყაროების ეს „ნაკლი” მათივე ღირსებაცაა, რადგან ჩვენამდე მოაქვთ ეპოქის სუნთქვა, ისტორიკოსთა წინააღმდეგობრივი მტკიცებულებები, „ძლიერთა ამა ქვეყნისათა” და უბრალო მოკვდავთა შეხედულებები, ფიქრები და ოცნებები.

ზემოთქმულის გათვალისწინებით, აუცილებელია, მასწავლებელმა საგაკვეთილო პროცესში სათანადო ყურადღება დაუთმოს ისტორიულ წყაროებს და სწავლების მნიშვნელოვან კომპონენტად აქციოს. ამითვის სასურველია, წყაროზე მუშაობაში ჩართოს შემოქმედებითობისა და კვლევის ელემენტები, რითაც გაცილებით საინტერესოსა და მიმზიდველს გახდის სწავლების პროცესს, მეტ ინტერესს გაუღვიძებს მოსწავლეებს ისტორიის მიმართ, ხელს შეუწყობს ისტორიის უკეთ გააზრებაში.

ამ სტატიაში განვიხილავთ ისტორიულ წყაროზე მუშაობის წერით აქტივობას, რომელიც, ჩვენი აზრით, დაეხმარება მასწავლებლებს ზემოთ დასახელებული მიზნების მიღწევაში. გარდა ამისა, მოსწავლეებს განუვითარებს ისეთ მნიშვნელოვან უნარებს, როგორებიცაა:

● წერის კულტურა;

● წერითი აზროვნების უნარი;

● წაკითხულის გააზრების უნარი;

● ისტორიული აზროვნებისა და კვლევის უნარი;

● შემოქმედებითი უნარი.

წერითი დავალების შესრულებისას მოსწავლეები ერთსა და იმავე დროს აქტიური მკითხველებიც არიან და მწერლებიც. დოკუმენტის კითხვისას ისინი წაკითხულის გააზრებას ცდილობენ, ხოლო როცა წერითი დავალების შესრულებას შეუდგებიან, აქტიური ფიქრის პროცესში ჩაერთვებიან. დავალების შესასრულებლად მოსწავლეს ხელახლა მოუხდება თემის გააზრება, ზოგიერთ კითხვაზე პასუხის გასაცემად შესაძლოა წინა ცოდნის გააქტიურება და ნასწავლი მასალის გახსენებაც დასჭირდეს. ამასთანავე, მეტი ყურადღებით გაეცნობა და გააანალიზებს დოკუმენტებში არსებულ მონაცემებს და შესასწავლ საკითხებს უფრო სიღრმისეულად გაიაზრებს.

საუკეთესო შემთხვევაში არაფორმალური წერითი სავარჯიშო საშუალებას აძლევს მოსწავლეებს, იაზროვნონ, შეიმუშაონ საკუთარი, ორიგინალური მოსაზრება დოკუმენტში აღწერილი ისტორიული მოვლენების შესახებ და ეს მოსაზრება ქაღალდზე გადაიტანონ. წერითი აქტივობა სასწავლო წლის განმავლობაში რამდენიმეჯერ შეიძლება გამოვიყენოთ მოსწავლის კრიტიკული აზროვნების განვითარებისა და შესწავლილი მასალის უკეთ დამახსოვრების მიზნით, როგორც უშუალოდ საგაკვეთილო პროცესში, ისე საშინაო დავალებადაც. მოსწავლის ნამუშევარს შეგვიძლია ესეც ვუწოდოთ, თუმცა ესეს შესახებ სხვა დროსაც ვისაუბრებთ.

მასწავლებელი შეარჩევს დოკუმენტებს და მათი შინაარსის გათვალისწინებით შეიმუშავებს მთავარ კითხვას, რომელიც უშუალოდ არის დაკავშირებული ამ კონკრეტული თავის რომელიმე მნიშვნელოვანი საკითხის გამოკვლევასთან. მოსწავლე მთავარ კითხვაზე პასუხის გაცემისას აანალიზებს დოკუმენტის ცალკეულ ასპექტებს, რაც ხელს შეუწყობს წაკითხულის გააზრების უნარის განვითარებას.

შესაძლოა, მთავარი კითხვის მიცემა საკმარისი არ აღმოჩნდეს დავალების შესასრულებლად და მასწავლებელს მოუხდეს დამატებითი კითხვების მომზადება, რომლებიც მოსწავლეებს ყურადღებას გაამახვილებინებს დოკუმენტის ისეთ მნიშვნელოვან ასპექტებზე, როგორებიცაა დოკუმენტის შექმნის პერიოდი, დოკუმენტში მოხსენიებული მთავარი ისტორიული პირები, მოვლენები და სხვ. ეს მოსწავლეს მთავარ კითხვაზე კომპეტენტური პასუხის გაცემას გაუიოლებს. არ არის აუცილებელი, მოსწავლემ ყველა დამატებით კითხვას უპასუხოს; ზოგ მათგანს, თავისი პოზიციიდან გამომდინარე, ნაწილობრივაც შეიძლება გასცეს პასუხი.

ესეზე მუშაობა ყველაზე ნაყოფიერი იქნება, თუ მოსწავლე დამოუკიდებლად გააკეთებს ამას, მაგრამ ამ სამუშაოს შესრულება წყვილებშიც შეიძლება. ხარვეზების აღმოჩენის შემთხვევაში მოსწავლეებს შეიძლება ვთხოვოთ მათი გამოსწორება. თუ მოსწავლეს ამის სურვილი ექნება, უნდა მივცეთ საშუალება, თავისი ნამუშევარი მთელ კლასს წაუკითხოს.

შესრულებული სამუშაო შეიძლება შეფასდეს სხვადასხვა მეთოდით: კითხვა-პასუხი, ცალკეული მონაკვეთების შეფასება, ავტორის თვალსაზრისის გამოცნობა და განხილვა, ცალკეული ტერმინის ან ფრაზის ანალიზი, დოკუმენტის დაკავშირება მისი შექმნის დროსთან. ძალზე პროდუქტიული იქნება, თუ მოსწავლეებს ვთხოვთ ახსნან, რატომ ან როგორ მივიდნენ კონკრეტულ დასკვნებამდე, აგრეთვე – პასუხის გაცემისას დაიმოწმონ ნაწყვეტები დოკუმენტიდან თავიანთი მოსაზრების სასარგებლოდ. ესეების შეჯამება-შეფასების (კითხვების დასმის, პასუხების მოსმენის, დოკუმენტის ყურადღებით განხილვის) დროს სავსებით მოსალოდნელია, მასწავლებლებმაც კი აღმოაჩინონ რამე ახალი.

დავალების შესრულებისას შესაძლოა თავი იჩინოს ზოგიერთმა სირთულემ, მაგალითად, მოსწავლეებმა ბევრი დრო მოანდომონ წაკითხულის გააზრებას, გაუჭირდეთ ცალკეული სიტყვების მნიშვნელობის გაგება, ვერ ამოიცნონ დოკუმენტის მთავარი აზრი ან ბუნდოვანი მოეჩვენოთ ცალკეული მონაკვეთები. მნიშვნელოვანია, მოსწავლემ დამოუკიდებლად ან მასწავლებლის დახმარებით შეძლოს ამ სირთულეების დაძლევა. ყურადღების მიღმა არ უნდა დაგვრჩეს კიდევ ერთი მომენტი: მოსწავლემ უნდა ამოიცნოს ავტორის მიზანი. თუ ეს დამოუკიდებლად ვერ მოახერხა, მასწავლებელმა ისეთი მითითებები უნდა მისცეს, რომლებიც ამაში დაეხმარება (ვგულისხმობთ ყურადღების გამახვილებას ისეთ მომენტებზე, რომლებიც პირდაპირ ან ირიბად მიანიშნებს ავტორის მიზანზე; ეს შეიძლება იყოს, მაგალითად, დოკუმენტის შექმნის დრო, ავტორის წარმომავლობა, მისი სოციალური სტატუსი და სხვ.).

ნუ დაგვავიწყდება, რომ წერა რთული სააზროვნო პროცესია. მოსალოდნელია, ზოგიერთ მოსწავლეს დავალების შესრულება განსაკუთრებით გაუჭირდეს. მასწავლებელმა ისინი დახმარების გარეშე არ უნდა დატოვოს: შეიძლება, ხაზი გავუსვათ დოკუმენტის მთავარ ფრაზებს, დავუსვათ დამატებითი კითხვები (მაგ., „რას გულისხმობს ავტორი, როცა ამას ამბობს?”, „რატომ ამახვილებს ავტორი ყურადღებას ამ მომენტზე?”). გარდა ამისა, შეიძლება, დოკუმენტი მათთვის რამდენიმე ნაწილადაც დავყოთ.

კლასი: IX

თავი: განვითარებული ფეოდალიზმის დასაწყისი

საკვლევი თემა: გაერთიანებული საქართველოს მეფეების ბაგრატ III-ისა და გიორგი II-ის საშინაო პოლიტიკა

განსახილველი ტექსტები და დოკუმენტები :

ა) ბაგრატის ხელისუფლების განმტკიცება (წყარო – „მატიანე ქართლისა” ბაგრატ III-ის შესახებ)’

ბ) გიორგი II (წყარო – „მატიანე ქართლისა”გიორგი II-ის წინააღმდეგ დიდგვაროვან ფეოდალთა გამოსვლის შესახებ).

მთავარი კითხვა: ბაგრატ III მოწინააღმდეგე დიდგვაროვნებს ძალის გამოყენებით იმორჩილებდა, ხოლო გიორგი II ურჩ ფეოდალებს წყალობით ირიგებდა. რომელი მეფის საშინაო პოლიტიკას მიიჩნევთ გამართლებულად?

დამხმარე კითხვები:

რა დადებით და უარყოფით მომენტებს ხედავთ ბაგრატის III-ის მოქმედებაში?

რა დადებით და უარყოფით მომენტებს ხედავთ გიორგი II-ის მოქმედებაში?

თქვენი აზრით, რა მოხდებოდა, ბაგრატი ლმობიერად რომ მოჰქცეოდა დიდგვაროვნებს?

როგორ ფიქრობთ, შეეძლო თუ არა გიორგის სხვაგვარად მოქცევა დიდგვაროვნების მიმართ?

თქვენი აზრით, რომელ მეფეს ანიჭებს უპირატესობას ავტორი? (მოიყვანეთ ილუსტრაცია წყაროდან)

გიორგი II-ის შესახებ ავტორი ამბობს: „ძვირ-უხსენებლ იქმნა”. როგორ გესმით ეს გამოთქმა?

ერაყის ომი რომ დაიწყო, ვაზისუბანში ხმა გავარდა სადამ ჰუსეინის შვილი, ის, რომელიც სპორტის ამბებს თავკაცობდა ქვეყანაში, მათი საფეხბურთო ნაკრების მარცხის შემდეგ, ფეხბურთელებს აიძულებდა ქვის ბურთით ეთამაშათო. ეს ჩვენთვის საკვირველი ამბავი გახლდათ. განა იმიტომ, რომ განსხვავებული სიმძიმისა და სიმკვრივის ბურთი გვეუცხოებოდა (უბურთობის პირობებში ხან რა გვიგორებია გადახრიოკებულ მოედნაწოდებულ ასფალტზე და ხან რა), არც ადამიანის სისასტიკე გვაკვირვებდა (ვინ შეიძლებოდა იმ ფიდერისტზე უფრო სასტიკი ყოფილიყო „ველური გულის” სეანსის დროს დენს რომ წაგვართმევდა). ამ უჩვეულო ამბავში ჩვენ გვაკვირვებდა ის ფაქტი, რომ სადღაც, არცთუ ძალიან შორეულ ქვეყანაში, ფეხბურთის თამაში ადამიანისთვის საძულველი და მტანჯველი გამხდარიყო. 

განა ასეთი რა ძალა ჰქონდა ამ დალოცვილ თამაშს?  ჰქონდა, ჰქონდა. ჩემი პირველი დიდი განცვიფრებაც ფეხბურთმა გამოიწვია და ჩემი პირველი დიდი გულისტკივილიც ფეხბურთი იყო. ძალიან პატარა ვიყავი, როცა ჩემ ტოლ მეგობრებთან ერთად, მათთან, ვისაც ჩემ მსგავსად კორპუსის სიახლოვეს არსებული სადემარკაციო ზოლის დატოვება, ანუ მანონის მაღაზიასთან გავლებული უხილავი ზღვრის გადაკვეთა ეკრძალებოდა, სკოლის დიდ სტადიონზე გავიპარე. იქიდან გამაყრუებელი გუგუნი მოისმოდა. კაცების, ქალების, გოგოების, ბიჭების ხმები ერთმანეთში ირეოდა და ჩვენი, გაურკვევლობაში მყოფი ბავშვების ყურებში აღწევდა. გულმა ვერ მოგვითმინა და წავედით. ქვიშის დიდ სტადიონზე (სადაც მომავალში ფიზკულტურის გაკვეთილები ჩამიტარდება) ჩვენი უბნის დიდი ბიჭები 4/2-ლებთან ბურთაობდნენ, წარმოსახვით ტრიბუნებზე კი სანაქებო გულშემატკივრობა მიდიოდა. მე ჯერ კიდევ შორიდან ვიცანი ჩემი კარის მეზობელი, ლაშა კირვალიძე, რომელიც მოედნის ცენტრში  მეტოქის მოტყუებას ცდილობდა და ეს კოხტად გამოუვიდა. 

ის თამაში წავაგეთ. 4/2-ლები გამარჯვებულები და გახარებულები დაბრუნდნენ ხევის გადაღმა მხარეს, მე და ჩემს მეგობრებს კი სახლებში მწარე გაკვეთილი ჩაგვიტარეს მანონის მაღაზიის გადალახვის გამო. იმ გაკვეთილის სიმწარე მალევე მიმავიწყდა, ის განცვიფრება კი დღემდე მომყვება. 

გულისტკივილის ამბავი კი, რომელიც Facebook-ის მეგობრებს მსოფლიო ჩემპიონატის ფინალის დაწყებამდე გავუზიარე, 1995 წლის 29 მარტს მოხდა, როცა 5 წლის ვიყავი. მამაჩემმა ჩემი ძმა, თითქოსდა კბილის ექიმთან მიჰყავდა, საქართველო-გერმანიის მატჩზე წაიყვანა, მე კი მოტყუებული შემოვრჩი ჩაბნელებულ ყვითელ კორპუსს. თუკი მამაჩემს რაიმეს ვერ ვაპატიებ, ალბათ სწორედ ეს იქნება. იმ დღეს იურგენ კლინსმანმა ორი ბურთი შეგვიგდო. გვიან ღამით, როცა ამ მუხანათობის შესახებ შევიტყვე, ბოღმამ ლამის გამხეთქა და საკუთარ თავს შევფიცე, რომ იმ დღიდან მოყოლებული გერმანიის ნაკრების გულშემატკივარი ვიქნებოდი (ფეხბურთის მოყვარულები დამეთანხმებიან, რომ გერმანიის ნაკრების გულშემატკივრობა უმეტეს შემთხვევაში „მიუნხენის ბაიერნის” ქომაგობასაც გულისხმობს). ღმერთია მოწამე, ეს ფიცი არასოდეს დამირღვევია. ამის გამო ცხარე ცრემლით ვიტირე 1999 წელს, როცა ჩემპიონთა ლიგის ფინალში მანჩესტერელმა წითელმა ეშმაკებმა ჯიბეში ჩადებული გამარჯვება ამოგვაცალეს და ჩემს სათაყვანებელ ოლივერ კანს ბოლო ორ წუთში ორი გოლი გაუტანეს. ჯანდაბა! ახლაც კი ვითრგუნები. ვისლუკუნე 2002-შიც, იმავე ოლივერ კანის კარში გახვეული ორი ბურთის გამო. 

მომდევნო დამარცხებებს უფრო თავდაჭერით ვხვდებოდი. 

მთელი ამ ხნის მანძილზე ფეხბურთის თამაში არ შეგვიწყვეტია. ვთამაშობდით სკოლაში – კლასი-კლასზე; ვთამაშობდით ავტოფარეხებს შორის ჩაკარგულ ოღრო-ჩოღრო ასფალტიან ვითომ მოედნებზე – კორპუსი-კორპუსზე; როცა წამოვიზარდეთ ვთამაშობდით – უბანი-უბანზე; სკოლის ნაკრების მეკარე რომ გავხდი, ვთამაშობდით სკოლა-სკოლაზე და ასე გადიოდა შუადღეები, საღამოები. უფრო გვიან კი ყველა ეს ადამიანი, გუნდი, კორპუსი, უბანი და სკოლა ერთმანეთს შეერწყა და ჩვენს უბანში დიდი საფეხბურთო ზეიმები დაიწყო წელიწადის ყველა სეზონზე, განსაკუთრებით კი – ზაფხულობით. ამ შერკინებებში მთავარი ის იყო, რომ ჩვენ უარი ვუთხარით ყველა კომპლექსსა და უხერხულობას – ღიპებს, ტალანტის უქონლობას, სასაცილო ილეთებს, გაცუდებული დარტყმის დროს დაბადებულ შეკითხვებს იმის შესახებ ბუცები უკუღმა გვეცვა თუ არა, ან თვალები სადმე სხვაგან (იოლი მისახვედრია სადაც) ხომ არ გვქონდა. ლექსიკონებიდან ამოვშალეთ „არ გამომდის”, „არ მეხერხება”, „მაგის ნიჭი ვინ მომცა” და უბრალოდ ბურთის თამაში დავიწყეთ. 

გუშინ საღამოს, ვაზისუბანში სეირნობისას შევამჩნიე, რომ მოედნებზე კაციშვილის ჭაჭანება არ იყო. არც დიდი ჩანდა, არც პატარა. მერე აღვიდგინე, რომ ძალიან კარგა ხანია, ზაფხულშიც კი უბნის ფეხბურთი აღარ მინახავს. ცხადია, არც მითამაშია. ბავშვებს უფრო მეტ საშინაო დავალებას აძლევენ ვითომ? – ვცდილობდი პასუხი მეპოვა. მერე გამახსენდა, რომ ჩემი 4 წლის ძმიშვილი ზუკა თავისუფლად იყენებს Youtube-ს, ქაჩავს თამაშებს და მისიებს შესანიშნავად ართმევს თავს. აღარაფერს ვამბობ უფროს 6 წლის ნიკაზე, რომელსაც ალბათ დრო და უფლება რომ მივცე ელექტრონულ ფოსტასაც გამიტეხავს. ესენი კიდევ რა, წარმომიდგენია საფეხბურთო ასაკისები რა კიბერ-სასწაულებს ახდენენ. არა, კომპიუტერის, ანუ ინფორმაციის ზღვის წინააღმდეგი კი არ ვარ, ღმერთო კი მომკალი, პირიქით, მაგრამ ეს ბურთიც რომ შევაპაროთ ბავშვებს, დაშავებთ ვითომ რამეს?!  კარგი, ბავშვები იქით იყვნენ და დიდები სადღა დაიკარგნენ? ამ უმუშევრობით გამოხრულ ქვეყანაში რა სამსახურმა ჩაყლაპა ეს ხალხი?! 

მე ფეხბურთის სპეციალისტი არ ვარ. არც იმ რეცეპტებისა გამეგება, რომლის წყალობითაც ჩვენი ნაკრების თამაშის შემდეგ Facebook-ზე ქართული ფეხბურთის საფლავის ქვას აღარ გააზიარებენ. მე კი არა, ისეთი პირი უჩანს, იმ სათვალიანმა კაცმაც არ იცის ეგ რეცეპტი, ფედერაციის საფიხვნოს თავში რომ ზის, მაგრამ განა მე პროფესიონალებზე, მარაკანაზე, ალიანს არენაზე, სანტიაგო ბერნაბეუზე, საგოლე გადაცემების სტატისტიკასა და მესი-რონალდოს დუელზე ვჩივი? მე, როგორც ამ საქმის კარგი მცოდნე აკა მორჩილაძე დაწერდა, ძველი გულებისა და ბურთის ამბავი მადარდებს. უბნის სტადიონებზე ღიპიანი, ჭამა-სმის მოყვარული ხალხის გაგორებულზე. მიზანზე, რომელსაც თამაშის დასრულების შემდეგ, დამარცხებულის მიერ მოტანილი ცივი წყალი ჰქვია. ვცადოთ, ჰა? შინ დაბრუნებულები ნუ მივაცხრებით ორ ჯამ ლობიოსა და მერე კომპიუტერს; გავიხსენოთ სად შევინახეთ ბუცები, ამოვქექოთ ტელეფონის წიგნაკის ის გვერდები, სადაც ჩვენი ჭკუის ხალხის ტელეფონის ნომრები გვიწერია, ავაცუნდრუკოთ ფეხები, ძველებურ ჟრუანტელს უფლება მივცეთ ტანში დაგვიაროს, დავივიწყოთ, რომ არსებობს ლიფტი და დავეშვათ ფეხით, მოედანთან მისულებმა ღიპები შევისუნთქოთ და ვიღრიალოთ ლომურად. გული გულობდეს, თორემ ფეხბურთი ქვის ბურთითაც ითამაშებაო, ხომ იცით. 

მხოლოდ ასე დავიპატარავებთ ქართულ კუნთებს – ღიპებს. ჭირსაც წაუღია ბარსელონა  და ჩელსი (ოღონდ არა „ბაიერნი”). მე ღიპი მადარდებს, თორემ ჩემნაირი ფეხბურთელი რაც უფრო ცოტა ეყოლება ამ ქვეყანას, მით უფრო მალე ავშენდებით. 

დღეს ძალიან აქტუალურია მასწავლებლის პორტფოლიოს თემა. ბევრ ქვეყანაში უნივერსიტეტებმა, პროფესიულმა გაერთიანებებმა, საგანმანათლებლო ცენტრებმა, გამომცემლობებმა და სხვადასხვა ინსტიტუციებმა საკუთარი ქვეყნის მასწავლებელთა დასახმარებლად შექმნეს სხვადასხვა ტიპის გზამკვლევები, რომლებიც პრაქტიკულ რჩევებს სთავაზობენ მასწავლებლებს, რათა ეფექტურად აწარმოონ საკუთარი პორტფოლიოები. 

რამ გამოიწვია ამ საკითხის აქტუალობა?

როგორც ცნობილია პორტფოლიო არის მასწავლებლის საქმიანობის და პროფესიული მომზადების, უწყვეტი პროფესიული განვითარების, პრაქტიკული საქმიანობის ანალიზის, შეფასების და პროფესიული წარმატების დამადასტურებელი დოკუმენტების, ეგრეთ წოდებული, “არტეფაქტების” ერთობლიობა. ექსპერტები აღნიშნავენ – იმისათვის, რომ მასწავლებლის პორტფოლიოში შემავალი “არტეფაქტები” დოკუმენტურად დადასტურებულ თავალსაჩინოებად იყოს აღქმული, აუცილებელია მათ ახლდეს წერილობითი კომენტარები.

მასწავლებლის მიერ პორტფოლიოში გაკეთებული წერილობითი კომენტარები ოთხი ტიპისაა:

1.მიზნის ამსახველი წერილობითი კომენტარები – ეხება საგანმანათლებლო მიზნების დასახვის აუცილებლობას და საჭიროებას.

2.ანალიტიკური, ანუ შედეგების განსჯის ამსახველი კომენტარები – გვაწვდის არტეფაქტის კონტექსტს.

3.სათაურები, როგორც წერილობითი კომენტარები – შეიცავს იდენტიფიკაციებს, რაც წარმოადგენს ლოგიკურ ახსნას, თუ რატომ არის შეტანილი ესა თუ ის არტეფაქტი პორტფოლიოში.

4. ავთენტური შემოწმებისა და შეფასების კომენტარი – ეს არის ფორმატული და სუმატური შემოწმების ანგარიში, რომელიც ასახავს სტანდარტებზე ორიენტირებული აქტივობების განხორციელების ანგარიშებს.

ექსპერტები აღიარებენ, რომ აქტუალურია წერილობითი კომენტარის ღირებულება, როდესაც იგი ზუსტად ასახავს არტეფაქტის მნიშვნელობას.

აღიარებულია, რომ პორტფოლიოში მასწავლებლის მიერ გაკეთებულ კომენტარებს შორის განსაკუთრებული მნიშვნელობა ენიჭება სხვადასხვა აქტივობების განხორციელების/შესრულების ანგარიშებს. გთავაზობთ რამდენიმე მნიშვნელოვანი საქმიანობის შესახებ ანგარიშის მარტივი სქემების ვარიანტებს, რომელთა გამოყენება დაეხმარება მასწავლებელს პირადი პორტფოლიოს წარმოებაში.

სტატიაში განვიხილავთ ანგარიშის სქემებს, რომლებიც შეეხება ისეთ მნიშვნელოვან საკითხებს როგორიცაა:

1.მასწავლებლის კონფერენციაში მონაწილეობის ანგარიში;

2.მასწავლებლის მიერ განხორციელებული პროექტის ანგარიში;

3.მასწავლებლის მიერ მომზადებული და ჩატარებული ინტეგრირებული გაკვეთილის ანგარიში;

4.მასწავლებლის ტრენინგში მონაწილეობის ანგარიში.

მასწავლებლის პროფესიული განვითარების ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი სეგმენტია თემატური კონფერენციები, რომელშიც მონაწილეობს მასწავლებელი მომხსენებლის ან მსმენელის რანგში. მის პირად პორტფოლიოში განთავსებული დამადასტურებელი დოკუმენტები, მაგალითად სერტიფიკატი, კონფერენციის დღის წესრიგი, ფოტომასალა დაშ. მნიშვნელოვანი არტეფაქტია და მას „დოკუმენტურად დადასტურებულ თვალსაჩინოებად” აქცევს. მაგრამ უმნიშვნელოვანესია, როდესაც ამას კონფერენციის ანგარიშის სახით ემატება მასწავლებლის კომენტარი. კონფერენციის ანგარიში სხვადასხვა ფორმით შეიძლება დაიწეროს, თუნდაც ასეთი სახით:

კონფერენციის დასახელება —————————————————————-კონფერენციის ორგანიზატორი ორგანიზაცია —————————————–

კონფერენციის ჩატარების თარიღი ——————————————————

კონფერენციის მონაწილე მასწავლებელი ————————————————

კონფერენციის მიზანი ————————————————————————-კონფერენციის ძირითადი საკითხები ——————————————————

რა მომცა ამ კონფერენციამ? ——————————————————————

რას გამოვიყენებ პრაქტიკაში? —————————————————————

დანართები:

1.დღის წესრიგი

2.სერტიფიკატი/ცნობა

მასწავლებლის ხელმოწერა: ————————-

მასწავლებლის პროფესიული განვითარების ერთ-ერთი პოპულარული ფორმა თემატური ტრენინგებია. სემინარის გავლის შემდეგ მასწავლებლის მიერ მის პირად პორტფოლიოში განთავსებული დამადასტურებელი დოკუმენტები, მაგალითად, სერტიფიკატი, ტრენინგის დღის წესრიგი, ფოტომასალა და ა.შ. მნიშვნელოვანი არტეფაქტია და მას „დოკუმენტურად დადასტურებულ თვალსაჩინოებად” აქცევს. თუმცა უმნიშვნელოვანესია, როდესაც ამას ემატება მასწავლებლის კომენტარი – ტრენინგის ანგარიშის სახით. ანგარიში სხვადასხვა ფორმით შეიძლება დაიწეროს, თუნდაც ასეთი სახით:

ტრენინგის დასახელება —————————————————————-

ტრენინგის ორგანიზატორი ორგანიზაცია —————————————–

ტრენინგის ჩატარების თარიღი ——————————————————

ტრენინგის მონაწილე მასწავლებელი ————————————————

ტრენინგის მიზანი ————————————————————————-

ტრენინგის ძირითადი საკითხები ——————————————————

რა ვისწავლე ამ ტრენინგზე? ————————————————————–

რას გამოვიყენებ პრაქტიკაში ?————————————————————–

დანართები:

1.დღის წესრიგი

2.სერტიფიკატი/ცნობა

მასწავლებლის ხელმოწერა: ————————-

 

მასწავლებლის პროფესიული განვითარებისთვის უმნიშვნელოვანესია მასწავლებლის მონაწილეობა სხვადასხვა მოკლევადიან და გრძელვადიან პროექტებში. შესაძლოა მასწავლებელი თვითონ იყოს პროექტის ავტორი. პროექტის დასრულების შემდეგ მასწავლებელი მის პირად პორტფოლიოში განათავსებს პროექტის დამადასტურებელ დოკუმენტებს, მაგალითად პროექტის მასალა, პროექტის სამუშაო გეგმა, ფოტო-ვიდეო მასალები, სერტიფიკატი, დაშ. რაც მნიშვნელოვანი არტეფაქტებია და მას „დოკუმენტურად დადასტურებულ თვალსაჩინოებად” აქცევს, მაგრამ უმნიშვნელოვანესია, როდესაც ამას ემატება მასწავლებლის კომენტარი – პროექტის ანგარიშის სახით. ანგარიში სხვადასხვა ფორმით შეიძლება დაიწეროს, თუნდაც ასეთი სახით:

პროექტის სახელწოდება ———————————————————

კლასი ——————————————————————————

პროექტის განხორციელების ვადები ——————————————-

პროექტში მონაწილე მასწავლებელი ——————————————

პროექტის მიზანი ——————————————————————

რა ამოცანები გადაიჭრა ————————————————————

რა რესურსები იქნა გამოყენებული და/ან შექმნილი ————————–

პროექტის შედეგები

თვისობრივი ————————————————————————

რაოდენობრივი ———————————————————————

დასკვნა /პროექტის მნიშვნელობა ———————————————–

დანართები:

1.პროექტი

2.პროექტის მიმდინარეობის ვიდეომასალა

3.პროექტის ფოტომასალა

ხელმოწერა: ————————-

 

მასწავლებლის პროფესიული განვითარებისთვის უმნიშვნელოვანესია მან კოლეგებთან ერთად იმუშაოს ინტეგრირებულ გაკვეთილებზე, როგორც თავის კათედრაზე ასევე სხვა კათედრის მასწავლებლებთან ერთად. ინტეგრირებული გაკვეთილის დაგეგმვის შემდეგ იწყება უმნიშვნელოვანესი პროცესი – მისი დანერგვის. მასწავლებელი დამოუკიდებლად ან თავის კოლეგასთან ერთად ატარებს ინტეგრირებულ გაკვეთილს. რომლის შემდეგაც ის აანალიზებს ჩატარებულ გაკვეთილს და წერს ანგარიშს. შემდეგ მასწავლებელი მის პირად პორტფოლიოში განათავსებს ამ პროცესის დამადასტურებელ დოკუმენტებს, მაგალითად გაკვეთილის გეგმა, შეფასების რუბრიკა, ფოტო-ვიდეო მასალები დაშ. რაც მნიშვნელოვანი არტეფაქტებია და მას „დოკუმენტურად დადასტურებულ თვალსაჩინოებად” აქცევს, მაგრამ უმნიშვნელოვანესია, როდესაც ამას ემატება მასწავლებლის კომენტარი – ინტეგრირებული გაკვეთილის ანგარიშის სახით. ანგარიში სხვადასხვა ფორმით შეიძლება დაიწეროს, თუნდაც ასეთი სახით:

 

საგნების დასახელება ————————————————–

კლასი ——————————————————————-

გაკვეთილის ჩატარების დრო —————————————–

მონაწილე მასწავლებლები ——————————————-

გაკვეთილის მიზანი —————————————————–

რა თემების იტეგრირება მოხდა? ————————————–

რა რესურსები იქნა გამოყენებული და/ან შექმნილი —————-

რა მეთოდები იქნა გამოყენებული ————————————-

მიღწეული შედეგები ———————————————–

თვითშეფასება ————————————————————

დამსწრე კოლეგის შეფასების ანალიზი ——————————-

საბოლოო დასკვნა —————————————-

დანართები:

1.გაკვეთილის მიმდინარეობის ვიდეომასალა

2.გაკვეთილის გეგმა და შეფასების რუბრიკა

3.გაკვეთილზე დამსწრე კოლეგის შეფასების სქემა

ხელმოწერა: ————————-

როგორც ვხედავთ მასწავლებლის პორტფოლიოში ანგარიშის სახით გაკეთებული წერილობითი კომენტარი არის პროდუქტი, რომელიც გამოიყენება თითოეული არტეფაქტის ასახსნელად, რაც დინამიურს ხდის მასწავლებლის პორტფოლიოს.

გამოყენებული ლიტერატურა:

https://www.mastsavlebeli.ge/uploads/portfolio/sofo_lobJaniZe_1.pdf

2.Campbell, V. M., Cignetti, P. B., Melenyzer, B. J., Nettles, D. H., & Wyman, R. M., Jr. (2004). How to develop a professional portfolio: A manual for teachers (3rde.). Boston: Allyn & Bacon.

3.Rieman, P. (2000). Teaching portfolios: Presenting your professional best. Boston: McGraw – Hill.

ჯონათანმა სკოლაში სწავლა შესანიშნავად დაიწყო. საშინაო დავალებას დროულად და მარტივად ამზადებდა. ყოველთვის უკვირდა, თუ რატომ წვალობდნენ და წუწუნებდნენ თანაკლასელები. ჯონათანს მშობლები გამუდმებით უმეორებდნენ, რომ განსაკუთრებული ნიჭით იყო დაჯილდოებული. მეშვიდე კლასში რომ გადავიდა, ჩინებულმა მოსწავლემ მოულოდნელად სწავლის მიმართ ინტერესი დაკარგა. უარს ამბობდა მეცადინეობაზე და გამოცდების ჩაბარებაზე. სულ უფრო დაბალ ნიშნებს იღებდა. მშობლები ყველაფერს აკეთებდნენ, რომ შვილისთვის მოტივაცია დაებრუნებინათ და უმეორებდნენ, რომ ის შეუდარებლად ჭკვიანი იყო და ყველაფერი გამოუვიდოდა. თუმცა მათი ყველა მცდელობა წარუმატებლად დასრულდა. ჯონათანისთვის სწავლა საბოლოოდ მოსაბეზრებელი და უმნიშვნელო გახდა. 

საზოგადოება ტალანტს აღმერთებს. ბევრი მიიჩნევს, წარმატების რეცეპტი სხვებისგან გამორჩეული ნიჭისა და გონებრივი შესაძლებლობების ფლობაა. ამ დროს კი, ოცდათხუთმეტწლიანი მეცნიერული დაკვირვებები მოწმობს, რომ გამუდმებული ხაზგასმა მის ნიჭსა და განსაკუთრებულ შესაძლებლობებზე, ადამიანს დაუცველობისა და ნაკლოვანების შეგრძნებას ანიჭებს, ახალი გამოწვევების შეჭიდების სურვილს უკლავს.  

ჯონათანისა და მისი თანატოლების მსგავსად, არასოდეს უნდა შევაფასოთ დაწყებითი კლასის მოსწავლე ვუნდერკინდად, არ უნდა ვაქოთ გამუდმებით მაღალი ნიშნების გამო. ამ შემთხვევაში, ბავშვები რწმუნდებიან, რომ ნიჭი თანდაყოლილია. ეს ფაქტორი ხშირად უბიძგებს მათ იფიქრონ, რომ კარგად სწავლა ნაკლებად მნიშვნელოვანია, ვიდრე ის რომ, გამოიყურებოდნენ ჭკვიანებად, გამორჩეულებად. შედეგად, ეს ყველაფერი პატარებს აკარგვინებს მოტივაციას, თვითშეფასებასა და სწავლა მათთვის თანდათან უფრო რთულდება. 

ამ თემაზე მუშაობისას, უპირველესად ადამიანების მოტივაცია ვიკვლიე. მაინტერესებდა, როგორ ხდებოდნენ ადამიანები დაჟინებულები და მებრძოლები წარუმატებლობის შემთხვევაში. ფსიქოლოგი მარტინ სელიგმანი, რომელიც ცხოველებზე ატარებდა ექსპერიმენტებს, ასკვნიდა, რომ რამდენჯერმე განმეორებული მარცხის შემდეგ, ცხოველი პასიური ხდება და მაშინაც კი გულგრილი რჩება, როცა რამის შეცვლა შეუძლია. ამას მარტინმა შეჩვეული უიმედობა უწოდა. ცხოველების მსგავსად, ადამიანებიც სწავლობენ, ეჩვევიან უიმედობას, თუმცა წარუმატებლობის დროს ფარ-ხმალს ყველა არ ყრის. ძალიან მინდოდა გამეგო, რა იყო მიზეზი იმისა, რომ ზოგიერთი სტუდენტი, წარუმატებლობის შემთხვევაში გულს იცრუებდა, როცა სხვები, უფრო ნაკლებად ჭკვიანები, შეუპოვრად აგრძელებენ ბრძოლასა და სწავლას?! ძალიან მალე პასუხს მივაგენი – ამის მიზეზია, შეუქმნა ადამიანს კონკრეტული რწმენა, თუ რატომ გახდა მისი მცდელობა წარუმატებელი.  

ცუდი ნიშნების იმაზე გადაბრალება, რომ მოსწავლე უნიჭოა და მის გონებას არ შეუძლია კარგად სწავლა, საგრძნობლად უკარგავს მოსწავლეს მოტივაციას, ვიდრე ის მიზეზი, რომ მისი ცუდი ნიშნები სკოლაში მისი სიზარმაცის,  ძალისხმევის ნაკლებობის ბრალია.  1972 წელს დაწყებითი კლასის ხელმძღვანელობის დროს, ვხედავდი, რომ დაბალი შედეგების მქონე პატარები, რომლებსაც საყვედურობდნენ, რომ ზარმაცები იყვნენ და მცდელობას აკლებდნენ, დროდადრო უკეთეს შედეგს აღწევდნენ. უფრო იოლად ხსნიდნენ ამოცანებს მათემატიკაში და სხვა სირთულეებსაც იოლად ართმევდნენ თავს. ხოლო, იმ მოსწავლეებს, რომლებსაც მშობლები „წარმატებისათვის დაბადებულად” მიიჩნევდნენ, რამდენიმე წარუმატებლობის შემდეგ, უჭირდათ ფეხზე წამოდგომა და განვითარება. თუნდაც მათემატიკის გართულებული ამოცანების ამოხსნა; ასევე, სხვა პრობლემებთან გამკლავება. 

შემდგომი კვლევების შედეგად დადგინდა, რომ ყველაზე დაჟინებული მოსწავლეები წარუმატებლობას საკუთარ მარცხად არ მიიჩნევენ. ისინი შეცდომებს ჩვეულებრივ პრობლემებად აღიქვამენ და მათ გადაჭრას ცდილობენ.

კიდევ რამდენიმე წლის შემდეგ, უკვე ჩამოყალიბებული მქონდა თეორია, თუ როგორები იყვნენ მოსწავლეები, როცა ისინი ნიჭსა და შესაძლებლობებს განიხილავდნენ. მე ისინი ორ ჯგუფად დავყავი – უიმედოები და განვითარებაზე ორიენტირებულები. მივხვდი, რომ ეს ორი განსხვავებული ტიპის მოსწავლეები არამხოლოდ სხვადასხვანაირად ხსნიდნენ თავიანთ წარუმატებლობას, არამედ ნიჭის თავისებური „თეორია” ჰქონდათ. 

უიმედოებს სჯეროდათ, რომ ადამიანს კონკრეტული რაოდენობის ნიჭი აქვს და სულ ესაა. ასეთ მოსწავლეებს შეცდომები თვითშეფასებას უკლავს, რადგან ისინი შეცდომებს უნიჭობას აბრალებენ. ეს განცდა მათ ცვლილებების წინაშე უძლურს ხდის, ისინი გაურბიან გამოწვევებს, რადგან გამოწვევებს ხშირად ახალი შეცდომები მოაქვს, რაც მათ კიდევ უფრო ნაკლებად ჭკვიანსა და ინტელექტუალურს აჩენს თანატოლებში. ეს ზუსტად ის მაგალითია, რაც ჯონათანს დაემართა. 

განვითარებაზე ორიენტირებული მოსწავლეები ფიქრობენ, რომ ბევრი შრომის შედეგად, ნიჭი შესაძლებელია განვითარდეს, ის ადამიანებს განსაზღვრული რაოდენობით არ გააჩნიათ. შესაბამისად, თუ გჯერა, რომ შენი ინტელექტუალური შესაძლებლობების გაუმჯობესება შეგიძლია, შენ ამას შეძლებ. სწორედ, ამიტომ არ ნებდებიან და სწავლას განაგრძობენ განვითარებაზე ორიენტირებული მოსწავლეები.  

შენ შეგიძლია განავითარო შენი ტვინი – ესაა საუკეთესო მესიჯი, რომელსაც მშობელი შვილს გადასცემს. ასეთი მშობლებიც არსებობენ. ისინი შვილებს უხსნიან, რომ ტვინი კუნთია და ის უფრო ძლიერი ხდება მუშაობისას. ამ ინსტრუქციის შემდეგ, ბავშვებს სიამოვნებას ანიჭებთ თავიანთი „ტვინი-კუნთის” განვითარება. 

ჩვენ მიერ ჩატარებულმა კვლევამ აჩვენა, რომ მშობლების 85% აუცილებლად მიიჩნევს შვილის გონიერებისა და ნიჭიერების შექებას, როცა ის წარმატებით გაართმევს თავს საშინაო დავალებას. კვლევა კი ამტკიცებს, რომ ნიჭიერების შექებით, მოსწავლეები გულგრილები ხდებიან. 

შექება შეიძლება იყოს ძალიან სასარგებლო, თუ ის საჭირო დროს გამოითქმის. შექება აუცილებელია მაშინ, როცა ბავშვი იმაზე რთულ ამოცანას ამოხსნის, ვიდრე აქამდე ამოუხსნია. შექება შესაძლებელია იყოს ასეთი:

–რა ლამაზი ნახატი დაგიხატავს. ძალიან მომწონს სახის ნაკვთები;

–ნამდვილად კარგად იმუშავე საგამოცდოდ. რამდენჯერმე წაგიკითხავს დავალება და კარგად დაგიმახსოვრებია!

–მე მომწონს სტრატეგია, რომელიც მათემატიკის სამეცადინოდ ამოირჩიე. შეხედე, უკვე ყველაზე რთული ამოცანა ამოხსენი!

ხშირად მშობლები და მასწავლებლები მოსწავლეებისთვის სასწავლო პროცესს სახალისოდ აქცევენ. ეს საუკეთესო გამოსავალია იმისთვის, რომ ბავშვს სწავლა არ მობეზრდეს და არ დაიღალოს. ამ დროს მნიშვნელოვანია ფრაზები:

–რთულია? – რას ამბობ, ძალიან სახალისოა;

–ეს ძალიან მარტივია, მოსაბეზრებელი. მოდი სხვა რამე ვისწავლოთ, რაც უფრო გაგვახალისებს;

–შეცდომები ისეთი საინტერესოა! 

წყარო: https://www.scientificamerican.com/article/the-secret-to-raising-smart-kids1/