დრეულ ასაკში ბავშვზე, მის განათლებაზე თითქმის ყველა საზოგადოებაში, ტრადიციულად, ოჯახი ზრუნავდა. მე-19 საუკუნის ევროპაში, ინდუსტრიალიზაციასთან ერთად, რომელმაც ხელი შეუწყო ურბანიზაციასა და ქალთა დასაქმების ზრდას, წარმოიშვა საჭიროება, ადრეულ ასაკში ბავშვსა და მის განათლებაზე ზრუნვა ოჯახს სხვა ინსტიტუტთან გაეზიარებინა. ასეთი დაწესებულებები მე-19 საუკუნის შუა ხანებში გაჩნდა შოტლანდიაში, საფრანგეთში, გერმანიაში და ნელ-ნელა სხვა ქვეყნებშიც გავრცელდა. დღეს უკვე ბევრ განვითარებულ ქვეყანაში სკოლამდელი ასაკის ბავშვების უმრავლესობა დღის მნიშვნელოვან ნაწილს ოჯახის გარეთ, სკოლამდელი განათლების დაწესებულებებში ატარებს, ამიტომ მომავალი თაობის ჯანსაღი განვითარების ხელშესაწყობად მნიშვნელოვანი ყურადღება ეთმობა სკოლამდელი განათლების სექტორის განვითარებას.

რატომ არის მნიშვნელოვანი ადრეული განათლება

მსოფლიოს სხვადასხვა კუთხეში განხორციელებული კვლევები ცხადყოფს, რომ ადრეული განათლება წარმოადგენს უმნიშვნელოვანეს ინვესტიციას როგორც ბავშვის მომავალი აკადემიური, პიროვნული და სოციალური განვითარებისთვის, ისე საზოგადოების განვითარებისთვისაც. კვლევები სრულიად განსხვავებული დისციპლინების, მათ შორის _ ნეირომეცნიერების, ეკონომიკის, პედაგოგიკის, ფსიქოლოგიის ფარგლებში ხორციელდება. ნეირომეცნიერებაში განხორციელებულ კვლევათა შედეგები ცხადყოფს, რომ ადამიანის ტვინი ყველაზე ინტენსიურად სწორედ სკოლამდელ ასაკში ვითარდება. ამდენად, განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია, ბავშვი მასტიმულირებელ და უსაფრთხო გარემოში იზრდებოდეს, სადაც ის თავს დაცულად იგრძნობს, საშუალება მიეცემა, განივითაროს სხვადასხვა უნარი და დაიკმაყოფილოს ბუნებრივი ცნობისმოყვარეობა. კვლევის შედეგები ცხადყოფს იმასაც, რომ ბავშვის კოგნიტურ და ემოციურ განვითარებაზე ზრუნვა და განათლება განუყოფელია ერთმანეთისგან: “ერთი მხრივ, ბავშვების სიყვარული და, მეორე მხრივ, მათი სწავლება თავისთავად, ცალ-ცალკე, არ არის საკმარისი ბავშვის ოპტიმალური განვითარებისთვის”

ამასთანავე, აღსანიშნავია, რომ ბავშვის ფსიქიკა ამ პერიოდში განსაკუთრებით მოწყვლადია და მუდმივად მოითხოვს ზრდასრულის მზრუნველობასა და თანადგომას.

ადრეული განათლების ეკონომიკურ მნიშვნელობასთან დაკავშირებულ გამოკვლევათა შორის განსაკუთრებული ადგილი უჭირავს ნობელის პრემიის ლაურეატის ჯეიმს ჰეკმანის კვლევებს, რომლებიც აანალიზებს სკოლამდელ განათლებაში დაბანდებული ინვესტიციების შედეგებს სხვადასხვა კონტექსტში. მეცნიერს მიაჩნია, რომ განათლების სხვა საფეხურებთან შედარებით სწორედ სკოლამდელ განათლებაში ჩადებულ თანხას მოაქვს ყველაზე დიდი “მოგება” წლების შემდეგ, რაც ზოგიერთ შემთხვევაში ყოველ 1 დოლარზე 8 დოლარს უდრის. ჰეკმანი ხაზს უსვამს ადრეულ ასაკში ინვესტირების მნიშვნელობას სოციალური თუ ეკონომიკური პრობლემების მქონე ბავშვებისთვის:

“ინვესტირება არახელსაყრელ პირობებში მცხოვრები ბავშვებისთვის იშვიათი საჯარო პოლიტიკის ინიციატივაა, რომელიც ხელს უწყობს სამართლიანობასა და სოციალურ თანასწორობას და იმავდროულად ზრდის პროდუქტიულობას ეკონომიკასა და მთლიანად საზოგადოებაში. არახელსაყრელ პირობებში მცხოვრები ბავშვებისთვის გამიზნულ ადრეულ ინტერვენციას გაცილებით მეტი შედეგი მოაქვს, ვიდრე გვიანს, ისეთს, როგორიცაა სკოლაში მასწავლებლისა და მოსწავლეების დაბალი თანაფარდობა, სამსახურისთვის გადამზადება, მსჯავრდადებულთა სარეაბილიტაციო პროგრამები, სწავლის სუბსიდიები, ან პოლიციის ხარჯები”

კვლევები განვითარების ფსიქოლოგიასა და განათლების მეცნიერებაში ცხადყოფს, რომ სკოლამდელი ასაკი კოგნიტური, ემოციური, მეტყველებისა და სოციალური განვითარებისთვის კრიტიკული პერიოდია. სწორად დაგეგმილი ადრეული განათლება ხელს უწყობს ბავშვის მრავალმხრივი უნარების განვითარებას, სკოლისთვის მის მომზადებას და წარმატებას მომავალ ცხოვრებაში. განვიხილოთ რამდენიმე ქვეყნის მაგალითი:

საფრანგეთი

კვლევამ, რომელშიც მონაწილეობა მიიღო სკოლამდელი ასაკის 20 000-ზე მეტმა ბავშვმა, დაადგინა, რომ რაც უფრო მეტხანს დადიოდა ბავშვი სკოლამდელი განათლების დაწესებულებაში, მით უფრო მაღალი ნიშნები ჰქონდა დაწყებითი საფეხურის ყველა კლასში. პოზიტიური გავლენის შედეგი ხანგრძლივი აღმოჩნდა, ამასთან, მე-5 კლასში _ უკეთესი, ვიდრე პირველში. ყველაზე საგულისხმო შედეგები კი არახელსაყრელ პირობებში მცხოვრებმა ბავშვებმა აჩვენეს.

დიდი ბრიტანეთი

დიდი ბრიტანეთის მასშტაბით შემთხვევითი შერჩევის გამოყენებით ჩატარებული კვლევის 2003 წლის ანგარიშის მიხედვით, სკოლამდელი განათლება ხელს უწყობს ბავშვის კოგნიტურ და სოციალურ განვითარებას, განსაკუთრებით კი არახელსაყრელ პირობებში მცხოვრები ბავშვებისთვის. შედეგები უკეთესია, როდესაც სკოლამდელი განათლების დაწესებულებაში სხვადასხვა წარმომავლობისა და სტატუსის მქონე ბავშვები ერთად სწავლობენ. რაც უფრო ხარისხიანია საგანმანათლებლო პროგრამა და მაღალია მასწავლებლის კვალიფიკაცია, მით უფრო დადებითია შედეგები ზემოაღნიშნული უნარების განვითარების გამოკვლევისას.

აშშ

კალიფორნიის შტატში ჩატარებული კვლევის 2005 წლის ანგარიშის მიხედვით, თუ ბავშვი დადიოდა სკოლამდელი აღზრდის დაწესებულებაში, მეტი იყო ალბათობა, დაემთავრებინა საშუალო სკოლა, ზრდასრულ ასაკში ჰქონოდა უფრო მაღალი ხელფასი და ნაკლები _ ჩართულიყო რაიმე სახის კრიმინალში. ანგარიშის ავტორები ამტკიცებენ, რომ თუ კალიფორნიელი ბავშვების 25% მაინც ისარგებლებს სკოლამდელი განათლების სერვისებით, შტატს ეს ყოველ ინვესტირებულ დოლარზე ორმაგ მოგებას მოუტანს (2005 წლისთვის კალიფორნიაში ამ სერვისებით 3 წლის ბავშვების მხოლოდ 5% და 4 წლის ბავშვების 11% სარგებლობდა).

ახალი ზელანდია

ახალ ზელანდიაში ჩატარებული კვლევის შედეგები ცხადყოფს, რომ 12 წლის ბავშვები, რომლებიც დადიოდნენ სკოლამდელი განათლების დაწესებულებაში, უკეთესად ასრულებენ მათემატიკურ და კითხვის დავალებებს. განსხვავება მაშინაც კი თვალსაჩინოა, როდესაც სტატისტიკური ანალიზის დროს ითვალისწინებენ ოჯახის შემოსავალს და მშობლების განათლებას.

ასეთი კვლევები, რომლებიც ამტკიცებს ადრეული განათლების განსაკუთრებულ მნიშვნელობას ბავშვთა სასკოლო, სოციალური და პროფესიული წარმატებისთვის, მრავლად ტარდება მსოფლიოს სხვადასხვა ქვეყანაში. ამჟამად მრავალი ქვეყანა, აცნობიერებს რა ამ ასაკში განათლების კრიტიკულ მნიშვნელობას, დგას გამოწვევის წინაშე, შეიმუშაოს პოლიტიკა, რომელიც უზრუნველყოფს მაღალი ხარისხის პროგრამების მიწოდებას სკოლამდელი ასაკის თითოეული ბავშვისთვის, განსაკუთრებით კი მათთვის, ვინც არახელსაყრელ პირობებში იზრდება (სიღარიბე, უმუშევრობა, მშობლების განათლების დაბალი დონე, სახელმწიფო ენის არცოდნა და ა.შ.).

ადრეული განათლების სისტემების თანამედროვე გამოწვევები

უკანასკნელ ხანს საერთაშორისო ორგანიზაციები _ გაეროს ბავშვთა ფონდი ((UNICEF),), გაეროს განათლების, მეცნიერებისა და კულტურის ორგანიზაცია (UNESCO), ეკონომიკური თანამშრომლობისა და განვითარების ორგანიზაცია (OECD) და სხვ. _ განსაკუთრებულ ყურადღებას უთმობენ სხვადასხვა ქვეყანაში ადრეული განათლების პოლიტიკის ანალიზსა და სისტემების გასაუმჯობესებლად კვლევაზე დაფუძნებული გზების ძიებას. ამ მხრივ აღსანიშნავია ეკონომიკური თანამშრომლობისა და განვითარების ორგანიზაციის წევრი ქვეყნების მიერ ჩამოყალიბებული სტანდარტები, რომელთა დაკმაყოფილება ქვეყნების მიერ სკოლამდელი განათლების ხარისხისა და ხელმისაწვდომობის სტატუსის ინდიკატორადაა მიჩნეული.

მინიმალური სტანდარტები 10 ძირითად პუნქტს მოიცავს:

1. ერთ წლამდე დეკრეტული შვებულება ხელფასის 50%-იანი ანაზღაურებით;
2. ეროვნული სტრატეგია, რომელიც განსაკუთებულ ყურადღებას უთმობს არახელსაყრელ პირობებში მცხოვრებ ბავშვებს;
3. სუბსიდირებული და რეგულირებადი ბავშვზე ზრუნვის სერვისები 3 წლამდე ასაკის ბავშვების 25%-ისთვის;
4. სუბსიდირებული და აკრედიტებული ადრეული განათლების სერვისები 4 წლის ბავშვების 80%-ისთვის;
5. ბავშვზე ზრუნვის დაწესებულებების თანამშრომელთა 80%-ის სათანადო პროფესიული მომზადება;
6. ადრეული განათლების აკრედიტებულ დაწესებულებებში თანამშრომელთა 50% უმაღლესი განათლებით შესაბამის სფეროში;
7. ადრეული განათლების დაწესებულებებში თანამშრომლებისა და ბავშვების მინიმალური თანაფარდობა 1:15;
8. მთლიანი შიდა პროდუქტის 1%-ის გაღება ადრეულ ასაკში ბავშვთა სერვისების უზრუნველსაყოფად;
9. ბავშვთა სიღარიბე არა უმეტეს 10%-ისა;
10. თითქმის ყველა ბავშვის უზრუნველყოფა ძირითადი ჯანდაცვის სერვისებით.

ამ სტანდარტების ათივე პუნქტს მხოლოდ ერთი ქვეყანა _ შვედეთი აკმაყოფილებს, 9 პუნქტს _ ისლანდია, 8-ს _ დანია, ფინეთი, საფრანგეთი და ნორვეგია. გასათვალისწინებელია, რომ სტანდარტები მოითხოვს სახელმწიფოს მნიშვნელოვან ჩართულობას ბავშვის ადრეულ განათლებასა და განვითარებაში, რაც ზოგიერთ განვითარებულ ქვეყანაში, ტრადიციულად, ოჯახისა და კერძო სექტორის ვალდებულებად მოიაზრება. ამიტომ გასაკვირი არ არის, რომ ისეთი ქვეყნები, როგორებიც არის, მაგალითად, ირლანდია, აშშ, ავსტრალია, ესპანეთი და კანადა, მხოლოდ სამ ან ნაკლებ პუნქტს აკმყოფილებს. ამასთანავე, რთულია მხოლოდ ამ სტანდარტების საშუალებით სხვადასხვა ქვეყანაში არსებული სისტემების შედარება. მაგალითისთვის, განვიხილოთ ხარისხის ერთ-ერთი ინდიკატორი _ ბავშვზე ზრუნვის დაწესებულებების თანამშრომელთა 80%-ის სათანადო პროფესიული მომზადება. სხვადასხვა ქვეყანაში “სათანადო პროფესიული მომზადების” ცნება შესაძლოა სრულიად სხვადასხვანაირად ესმოდეთ; ერთ შემთხვევაში იგულისხმებოდეს ერთთვიანი მომზადება, მეორეში კი ორწლიანი განათლება უმაღლესი განათლების საფეხურზე. მიუხედავად ამისა, მინიმალური სტანდარტები წარმოადგენს ერთგვარ სახელმძღვანელოს ქვეყნებისთვის, რომლებიც მზად არიან, გაიღონ სახელმწიფო რესურსები, რათა ბავშვებს ხარისხიან ადრეულ განათლებაზე მიუწვდებოდეთ ხელი. ეს ზოგადი სტანდარტები, რომლებიც მშობლობასთან დაკავშირებულ პოლიტიკას, ბავშვთა ზოგად მდგომარეობას (ჯანმრთელობა, სიღარიბე), ადრეული განათლების ხარისხსა და ხელმისაწვდომობას უკავშირდება, არანაკლებ მნიშვნელოვანია ისეთი ქვეყნებისთვის, როგორიც საქართველოა. სტანდარტების ადგილობრივ კონტექსტთან და განათლებაში არსებულ ტრადიციებთან შეჯერებით შესაძლებელია ისეთი პოლიტიკის შემუშავება, რომელიც ყველაზე უკეთ დაიცავს ბავშვთა ინტერესებსა და უფლებებს.

დღეს, როდესაც მრავალი სამეცნიერო კვლევა და სხვადასხვა ქვეყნის გამოცდილება ადასტურებს სკოლამდელი განათლების პოზიტიურ გავლენას სკოლაში ბავშვის წარმატებაზე, მომავალში ცხოვრების ხარისხის გაუმჯობესებასა და საზოგადოების ეკონომიკურ განვითარებაზე, ვფიქრობთ, დროული იქნება ქვეყნების ძალისხმევა ამ სფეროში ინვესტირების გასაზრდელად.

ტატისტიკა ადამიანის მოღვაწეობის თითქმის ყველა სფეროში გამოიყენება. მაგალითად, განათლების სფეროს მმართველი ორგანოები დაინტერესებულნი არიან მოსწავლეთა მიღწევებით, მასწავლებელთა ასაკობრივი განაწილების სურათით, სწავლების ინოვაციური მეთოდების ზეგავლენით სწავლის ხარისხზე; პოლიტიკურ პარტიებსა და მათ ლიდერებს აინტერესებთ საკუთარი პოპულარობა არჩევნების წინ, რათა ივარაუდონ, გამარჯვების რა შანსი აქვთ; მეწარმეებისთვის მნიშვნელოვანია მათი პროდუქციის მომხმარებელთა რიცხვი, სქესი, ასაკი; კალათბურთში აღირიცხება მოთამაშეთა ზუსტი ტყორცნები, მოედანზე ყოფნის ხანგრძლივობა, მიღებული ჯარიმების რაოდენობა, ფარიდან მოხსნილი ბურთების რაოდენობა.

სტატისტიკის შესწავლის აუცილებლობა მრავალი მიზეზითაა განპირობებული, მათ შორის იმითაც, რომ:

– ადამიანებს პროფესიული საქმიანობისას სჭირდებათ სტატისტიკური ინფორმაცია, რომლის გასაგებადაც უნდა დაეუფლონ ტერმინებს, სიმბოლოებს, ცნებებს და სტატისტიკურ მეთოდებს. მათ ასევე უნდა შეძლონ სხვებისთვის სტატისტიკური ინფორმაციის საკუთარი სიტყვებით გაზიარება ან მოცემული მასალის ინტერპრეტაცია;

– მათ, შესაძლოა, თვითონ მოუწიოთ სტატისტიკური კვლევის ჩატარება, რადგან ეს, საზოგადოდ, კვლევა-ძიების ერთ-ერთი ძირითადი ხერხია;

– სტატისტიკური ცოდნა და უნარ-ჩვევები საჭიროა იმისთვის, რომ ადამიანები უკეთესი მოქალაქეები და მომხმარებლები იყვნენ, გააკეთონ სწორი არჩევანი, მიიღონ გონივრული გადაწყვეტილება.

სტატისტიკა არის მეცნიერება, სადაც კვლევა მიმდინარეობს მონაცემთა შეგროვების, მოწესრიგების, შეჯამების, ანალიზისა და დასკვნების გამოტანის გზით.

სასკოლო განათლების დაწყებით საფეხურზე მონაცემთა ანალიზის, ალბათობისა და სტატისტიკის მიმართულების სწავლების მიზანია, მოსწავლეები გაეცნონ აღწერითი სტატისტიკის ელემენტებს – თვისებრივ და დისკრეტულ რაოდენობრივ მონაცემთა შეგროვების, მოწესრიგების, წარმოდგენისა და ინტერპრეტაციის საშუალებებს.

მოსწავლეთათვის განკუთვნილი სასწავლო მასალების ანალიზიდან ჩანს, რომ არსებობს პრობლემები მონაცემთა შეგროვების საშუალებების სწავლებასთან დაკავშირებით. გთავაზობთ მეთოდიკურ მასალას ამ საკითხის სწავლების გასაუმჯობესებლად.

მოსწავლეთა მოტივაცია

მიზანშეწონილია მოსწავლეებისთვის საინტერესო სტატისტიკური მონაცემების მიწოდება. მათ შეიძლება შევთავაზოთ, მაგალითად, ამოცანები:

1. გაეცანით ჩინეთის მოსახლეობის აღწერის მონაცემებს.

ჩინეთის მოსახლეობა 1980 წელს გაორმაგდა 1945 წელთან შედარებით. თუ მოსახლეობის ზრდა ამავე ტემპით მოხდება, რომელ წელს გაორმაგდება ჩინეთის მოსახლეობა 1980 წელთან შედარებით?

2. ლათინური ანბანის ასოების გამოყენების სიხშირე ინგლისურენოვან ტექსტებში ასეთია:

მოიძიეთ ინფორმაცია და შეადგინეთ ანალოგიური ცხრილი ქართული ანბანის ასოებისთვის.

მოსწავლეებისთვის მონაცემთა შეგროვების საშუალებების გაცნობა

შესთავაზეთ მოსწავლეებს მოსამზადებელი სავარჯიშოები:

1. გაარკვიეთ, თვისებრივია თუ რაოდენობრივი შემდეგი მონაცემები: ავტოსადგომზე განთავსებული ავტომობილების ფერები; საკლასო ოთახებში მერხების რიცხვი; სამარშრუტო ტაქსების ნომრები; მოქალაქეთა დაბადების ადგილები; სახელმძღვანელოთა ფასები; გასაყიდი საქონლის ზიპ-კოდები; მტკვარში დაჭერილი თევზების წონები; პროდუქტების დამამზადებელი ფირმების დასახელებანი.
2. რა მონაცემები აღირიცხება საფეხბურთო სტატისტიკაში? მედიცინაში? მოსახლეობის აღწერისას? რა მიზნით? თქვენთვის ცნობილი რომელი საშუალებების გამოყენებით?

ამის შემდეგ მიზანშეწონილია, მასწავლებელი ესაუბროს მოსწავლეებს მონაცემების შეგროვების საშუალებებზე. მოსწავლეთა ასაკობრივი თავისებურებების გათვალისწინებით მას შეუძლია მოსწავლეებს მიაწოდოს შემდეგი ინფორმაცია:

“გაზომვა და დაკვირვება ხშირად გამოიყენება სამეცნიერო (საბუნებისმეტყველო თუ სტატისტიკური) ექსპერიმენტების დროს. მეცნიერები ერთსა და იმავე პირობებში მრავალჯერ იმეორებენ ცდას, რათა რამდენჯერმე დადასტურებული, სანდო მონაცემების საფუძველზე გააკეთონ დასკვნა გამოსაკვლევი ობიექტის თვისებების შესახებ.

ექპერიმენტსა და დაკვირვებას შორის განსხვავება ისაა, რომ დაკვირვებისას მკვლევარი არ ერევა მოვლენათა მსვლელობაში, ხოლო ექსპერიმეტის ჩატარებისას ის თვითონ ქმნის ან ცვლის ექსპერიმენტის პირობებს, რათა უკეთ შეისწავლოს საკვლევი ობიექტი იმ კუთხით, რომელიც მას აინტერესებს.

სტატისტიკური ექსპერიმენტი კი იმით განსხვავდება საბუნებისმეტყველოსგან, რომ ცდის ჩატარებამდე შეუძლებელია მისი შედეგის ერთმნიშვნელოვნად პროგნოზირება, მიუხედავად იმისა, რომ შესაძლებელია ყველა შესაძლო შედეგის ჩამოთვლა. სტატისტიკური ექსპერიმენტების მაგალითები ხშირად გვხვდება საბავშვო თამაშებშიც. ესაა კამათლის გაგორება მომდევნო მოთამაშის ბიჯების რაოდენობის გასარკვევად, მონეტის აგდება მოთამაშეთა ჯერის გასარკვევად, ალალბედზე ლოტოს ბურთულის ამოღება გამარჯვებულის გამოსარკვევად და სხვა.

მონაცემების შეგროვების კიდევ ერთი საშუალებაა გამოკითხვა. მაგალითად, მსხვილი კომპანიის ხელმძღვანელებს სჭირდებათ ინფორმაცია საკუთარ ფირმაში დასაქმებული მუშაკების საჭიროებების შესახებ, რათა გააუმჯობესონ კომფორტი და გაზარდონ შრომის ნაყოფიერება. ბუნებრივია, საჭირო მონაცემებს ისინი ვერ მოიძიებენ ვერცერთ კატალოგში, ხოლო მუშაკთა ქცევაზე დაკვირვება უხერხულობას შექმნის. ამიტომ მიზანშეწონილია, კომპანიის სოციალურ მუშაკთა გუნდმა შექმნას სპეციალური კითხვარი, რომლის შევსებაც სწრაფად მოხდება და იოლად გამოიკვეთება, თუ პირობების როგორ გაუმჯობესებას ანიჭებენ უპირატესობას დასაქმებულები.

გამოკითხვით მონაცემთა შეგროვების ხერხებია: სატელეფონო გამოკითხვა, კითხვარის დაგზავნა ფოსტის ან ინტერნეტის საშუალებით, ინდივიდუალური ინტერვიუ. გამოკითხვითMმონაცემების შემგროვებელს ინტერვიუერი ეწოდება, ხოლო მათ, ვისაც გამოკითხავენ – რესპონდენტები. ინტერვიუერი რესპონდენტებს კვლევის მიზნის შესაბამისად ირჩევს. მაგალითად, თუ მას აინტერესებს რომელიმე პოლიტიკური მოღვაწის პოპულარობა (რეიტინგი) არჩევნების წინ, მაშინ იგი კითხვარებს შეავსებინებს ზრდასრული მოსახლეობის წარმომადგენლებს და არა მოზარდებს, რადგან მათ ჯერ არ აქვთ არჩევნებში მონაწილეობის უფლება. ამასთანავე, ინტერვიუერი უნდა იყოს ობიექტური, მან უნდა გამოიჩინოს მიუკერძოებლობა და გამოკითხოს მოქალაქეთა, რაც შეიძლება, მეტი ჯგუფის წარმომადგენლები.

მნიშვნელოვანი მონაცემების შესაგროვებლად საჭიროა საკვლევი პრობლემის რაობაში გარკვევა და გადაწყვეტილების მიღება, რომელ მონაცემებს ვაგროვებთ და რა საშუალებებით. კვლევის მიზნებს შორის შესაძლებელია იყოს: მოვლენათა განვითარების წინასწარმეტყველება, პრიორიტეტების გარკვევა, მონაცემებში კანონზომიერების გამოვლენა, მონაცემთა ორ ერთობლიობას შორის დამოკიდებულების გარკვევა და სხვა.

შესაბამისად შეირჩევა ანკეტები და კითხვარები: თუ ორ ან რამდენიმე მოსაზრებას შორის უფრო პოპულარული უნდა გაირკვეს, მაშინ კითხვარში შემოთავაზებული პასუხის ვარიანტებიდან რესპონდენტებმა ერთი სასურველი უნდა მონიშნონ. თუ ინტერვიუერს აინტერესებს რესპონდენტთა მოსაზრებები მოცემული საკითხის თაობაზე, მაშინ კითხვარი ღიაა (არ მოიცავს მზა პასუხებს)”.

სავარჯიშოები საკლასო სამუშაოსთვის

1. მონაცემთა შეგროვების რომელ საშუალებას იყენებთ, თუ თქვენ: იწერთ ყოველთვიურად წაკითხული წიგნების რაოდენობას; ეცნობით უნივერსიტეტში ჩარიცხულ სტუდენტთა სიას; ყოველდღიურად იწერთ ამოსული ჯეჯილის სიმაღლეს; რეკავთ ცნობათა ბიუროში კინოსეანსის დროის გასაგებად; მეზობლებს ავსებინებთ ანკეტას ოჯახში წევრების რაოდენობის შესახებ.
2. ტერმინებს შორის _ გამოკითხვა, ინტერვიუ, დაკვირვება, ექსპერიმენტი, მონაცემთა ამოკრება მონაცემთა წყაროებიდან _ შეარჩიეთ საჭირო და ჩასვით შესაფერის წინადადებაში:

ა) … არის მონაცემთა შეგროვების საშუალება, როდესაც დამკვირვებელი იწერს, რასაც ის ხედავს ან აკეთებს.

ბ) … არის მონაცემთა შეგროვების საშუალება, როდესაც გამოკითხვის ჩამტარებელი პირი ერთსა და იმავე კითხვებს უსვამს ყველას და ინიშნავს მათ მიერ გაცემულ პასუხებს.

გ) … არის მონაცემთა შეგროვების საშუალება, როდესაც პირისპირ შეხვედრისას კითხვებს უსვამთ იმ ადამიანებს, ვინც წინასწარ დაგთანხმდათ პასუხების გაცემაზე.

დ) … არის მონაცემთა შეგროვების საშუალება, როდესაც ახალი მონაცემების შეგროვების ნაცვლად ხდება ცნობილი ფაქტების მოძიება უკვე არსებულ ინფორმაციაში.

ე) … არის მონაცემთა შეგროვების საშუალება, როდესაც სპეციალური ხელსაწყოების გამოყენებით წინასწარ განსაზღვრულ საცდელ პირობებში ხდება შედეგების აღრიცხვა.

3. შეავსეთ რომელიმე მზა კითხვარი.
4. შეარჩიეთ ქვემოთ მოყვანილი ჩამონათვალიდან თქვენთვის საინტერესო საკითხები, რომელთან დაკავშირებითაც გაინტერესებთ მონაცემთა შეგროვება: მოდა, ბავშვთა დაავადებები, კომპიუტერები, ჯანსაღი ცხოვრების წესი, პროფესიები, უსაფრთხოება გზებზე, გასართობი დაწესებულებები. შერჩეულ საკითხთან დაკავშირებით ჩამოაყალიბეთ პრობლემა და ამ პრობლემის შესწავლის მიზნით ჩამოწერეთ კითხვები, რომლებზეც საჭიროა პასუხის მიღება მონაცემების შეგროვების და ანალიზის გზით.

სავარჯიშოები ჯგუფური ან დამოუკიდებელი სამუშაოსთვის

I ვარიანტი

გაარკვიეთ, თვისებრივია თუ რაოდენობრივია შემდეგი მონაცემები: სახელმძღვანელოებში გვერდების რიცხვი; ახალშობილთა სქესი სამშობიაროში; ვიტამინების აბის სისქეები; მოქალაქეთა ტელეფონის ნომრები; თანაკლასელთა გვარები; ოჯახის წევრების ფეხსაცმლის ზომები; საკლასო ოთახების ფართობები. მონაცემთა შეგროვების რომელ საშუალებას გამოიყენებთ თითოეულ შემთხვევაში?

II ვარიანტი

გაარკვიეთ, თვისებრივია თუ რაოდენობრივი შემდეგი მონაცემები: მოსწავლეთა სიმაღლე; მოსწავლეთა თვალის ფერი; მოსწავლეთა მგზავრობის საშუალებები; შინაურ ცხოველთა სახეობები; მოსწავლეთა წონა; მოსწავლეთა საყვარელი დღესასწაულები; მოსწავლეთა მიერ ტელევიზორთან გატარებული დრო. მონაცემთა შეგროვების რომელ საშუალებას გამოიყენებთ თითოეულ შემთხვევაში?

სავარჯიშოები საშინაო დავალებისთვის

1. რა საშუალებების გამოყენებით აგროვებენ დემოგრაფიულ მონაცემებს? დაასახელეთ შესაგროვებელი მონაცემების სახეობები, დასვით კითხვები, რომელთა საშუალებითაც მოიპოვება ესა თუ ის მონაცემი და მიუთითეთ რესპონდენტები.
2. მოიფიქრეთ, მონაცემთა შეგროვების რომელი საშუალების გამოყენებაა მიზანშეწონილი თითოეულ ქვემოთ მოყვანილ შემთხვევაში:

• რამდენ საათს უყურებს ტელევიზორს ტიპური მეექვსეკლასელი?
• თითოეული ფერის რამდენი შოკოლადის მარცვალია კანფეტ “M ანდ M”-ისპაკეტში?
• რა განსხვავებაა წლიურ ნალექიანობაში თქვენს ქალაქსა და საქართველოს სხვა ქალაქებს შორის?
• ვის აირჩევენ თქვენი კლასიდან სკოლის მოსწავლეთა საბჭოში?
• რა მაქსიმალურ სიმაღლეს შესწვდებიან თქვენი კლასელები ახტომის გარეშე?
• როგორ იცვლებოდა მოსახლეობის რაოდენობა ათწლეულების მიხედვით თქვენს დასახლებაში XX საუკუნის განმავლობაში?

3. შეარჩიეთ მონაცემთა შეგროვების შესაფერისი საშუალება და ჩასვით წინადადებებში გამოტოვებული სიტყვები:

ა) იმისთვის, რომ გამოვთქვათ მომავალი საკალათბურთო მატჩის პროგნოზი, მნიშვნელოვანია, ვიცოდეთ მონაცემები მოწინააღმდეგე გუნდების მოთამაშეთა ტყორცნების შედეგიანობის შესახებ. ამგვარი მონაცემების შესაგროვებლად სპეციალისტები სპორტსმენებზე აწარმოებენ …

ბ) … საშუალებით მონაცემების შეგროვების მაგალითია პოპულაციების შესწავლა ეკოლოგების მიერ. ისინი სწავლობენ გარემოს დაბინძურების ზეგავლენას შერჩეულ პოპულაციაზე და ამისათვის დროის ხანგრძლივი მონაკვეთის განმავლობაში აღრიცხავენ რაოდენობრივ ცვლილებებს ამ პოპულაციის წარმომადგენლებთან დაკავშირებით.

გ) ახალი ტურისტული სეზონისთვის მოსამზადებლად ტურისტული ბიზნესის წარმომადგენლებს სჭირდებათ მონაცემები ტურისტების ნაკადის შესახებ ამა თუ იმ რეგიონში და წლის ამა თუ იმ პერიოდში. ამგვარი მონაცემების მოძიება შესაძლებელია …

4. წაიკითხეთ ამონარიდი საგაზეთო სტატიიდან, რომელიც მოიცავს სტატისტიკურ ინფორმაციას და უპასუხეთ კითხვებს: რა მონაცემებია გამოყენებული სტატიაში? მონაცემთა შეგროვების რომელი საშუალებები იყო გამოყენებული? მონაცემთა წარმოდგენის თქვენთვის ცნობილი რომელი საშუალებებია გამოყენებული? გამოკვლეულია თუ არა მონაცემთა ერთობლიობის თვისებრივი ნიშნები? რომელი? ეთანხმებით თუ არა სტატიაში გაკეთებულ დასკვნებს? რატომ?
5. ვთქვათ, თქვენ უნდა შეისწავლოთ რომელიმე პრობლემა ქვემოთ ჩამოთვლილთაგან: ქალაქში მობინადრე ჩიტების სახეობათა მრავალფეროვნება; ჰაერის დაბინძურება წლის სხვადასხვა დროს; თქვენი თანატოლები და სპორტი; მწეველთა და არამწეველთა ოჯახებში მცხოვრები თქვენი თანაკლასელების სიჯანსაღე; სწრაფი მეტყველების უნარი თანატოლებს შორის.

თითოეულ პრობლემასთან დაკავშირებით განსაზღვრეთ კვლევის მიზანი, შეარჩიეთ თემა, მონაცემების შეგროვების საშუალება და დაასაბუთეთ თქვენი არჩევანი.

დაიხმარეთ ნიმუში: საინტერესო საკითხი – წიგნიერება;

თემა – მოსწავლეთა საყვარელი წიგნები; მიზანი – გაირკვეს მოსწავლეთა პრიორიტეტები და მოსაზრებები შეგროვებული მონაცემებიდან; საშუალება – მოსწავლეთა გამოკითხვა მზა კითხვარით, სადაც მითითებული იქნება არჩევანი (სათავგადასავალო ლიტერატურა, სამეცნიერო ფანტასტიკა, ისტორიული პირების ცხოვრება და მოღვაწეობა, მოთხრობები ცხოველების შესახებ, სხვა).

“ძვირფასო ადელ, მე 4 წლის ვარ და შემიძლია წავიკითხო ნებისმიერი ინგლისური წიგნი. შემიძლია ლათინურად წარმოვთქვა ყველა არსებითი სახელი, ზედსართავი სახელი, დამოუკიდებელი ზმნა და 52 სტრიქონი ლათინური პოეზიიდან”.

ფრენსის გალტონი (წერილი დისადმი, 1827)
“ხალხს არ ესმის, რა დროისა და ტანჯვის ფასად ხდება კითხვის სწავლა. ოთხმოცი წელია, ამას ვცდილობ და ჯერ კიდევ ვერ ვიტყვი, რომ წარმატებას მივაღწიე”.

გოეთე

რას ნიშნავს სასკოლო მზაობა?
განვითარების ფსიქოლოგებმა და პედაგოგებმა კარგად იციან, რომ სკოლაში სწავლის დაწყება ბავშვის ცხოვრებაში უმნიშვნელოვანესი მოვლენაა. პირველი კლასიდანვე ჩნდება ახალი ვალდებულებები და წესები, რომლებსაც ისინი უნდა დაემორჩილონ: გაატარონ უფრო მეტი დრო მერხთან, ვიდრე ამის სურვილი აქვთ; ყურადღებით უსმი­­-­ნონ მასწავლებელს და დაემორჩი­ლონ მის ინსტრუქციებს; ისწავლონ რიგითობის დაცვა მასწავლებლის­თ­ვის პასუხის გაცემის დროს და ა.შ. მრავალი კვლევის შედეგები ადასტურებს, რომ სასკოლო მზაობა მნიშვნელოვანი ფაქტორია სკოლაში ბავშვის მომავალი წარმატებისთვის როგორც აკადემიურ, ისე სოცია­ლურ-ემოციურ სფეროში. სასკოლო მზაო­­ბაზე მსჯელობისას, თანამედროვე მკვლევარები და პრაქტიკოსები ხაზს უსვამენ მის კომპლექსურ ხასიათს და ბავშვის სასკოლო მზაობას განიხილავენ იმ გარემოსთან კავშირში, რომელშიც ბავშვი ვითარდება. ბავშვის წარამატების­თ­ვის მნიშვნელოვანია როგორც მისი მზაობა (სკოლისთვის საჭირო უნარების ფლობა), ასევე, სკოლის, ოჯახისა და საზოგადოების მზაობა, შეუქმნას მას განვითარებისა და სწავლისთვის სათანადო პირობები.
ბავშვის სასკოლო მზაობა

ბავშვის განვითარებისა და ადრე­უ­ლი განათლების სფეროში განხორცი­ელებული კვლევების საფუძველზე, მეცნიერები თანხმდებიან, რომ ბავშვის სასკოლო მზაობა სხვადას­ხვა უნარებს გულისხმობს. აღნიშ­ნული უნარები შეგვიძლია, პირო­ბი­თად, რამდენიმე კატეგორიად დავყოთ:

ჯანმრთელობა და ფიზიკური განვითარება: გულისხმობს ჯანმრთელობის მდგომარეობას, ზრდას, შეზღუდულ შესაძლებლობებს; მსხვილ და წვრილ მოტორულ უნარებს;

სოციალური და ემოციური განვითარება: გულისხმობს სხვებთან ურთიერთობის უნარს; ისეთ სოციალურ უნარებს, როგორიცაა რიგითობის დაცვა და თანამშრომლობა; საკუთარი თავის აღქმა; სხვა ადამიანთა გრძნობების გაგება და საკუთარი გრძნობების გააზრე­ბა-გამოხატვა;

სწავლისადმი მიდგომა: გულის­­ხმობს მოტივაციას, ცნობისმოყ­ვარეობას, ყურადღების კონცენ­­-ტრაციას, შემოქმედებითობას;

ენობრივი განვითარება: გულის­-ხმობს ვერბალური და წიგნი­ე­რე­ბის საწყისი უნარების განვითა­რებას; ვერბალური უნარები მოი­­ცავს მოსმენას, ზეპირ მეტყველებასა და ლექსიკას; წიგნიერე­ბის საწყისი უნარები გულისხ­მობს ნაბეჭდი მასალის მიმართ ინტე­­რესს, მოთხრობის პრინციპის აღქმასა და წერის საწყის უნარებს (მაგ. იდეების ხატვით ან ასოების მსგავსი ფორმებით გამოხატვა);

შემეცნება და ზოგადი ცოდნა: გულისხმობს შემოქმედების აღქმას და გაგებას, შემოქმე­დე­ბით თვითგამოხატვას; ოჯახური, საზოგადოებრივი და კულტუ­რუ­ლი ნორმების ცოდნას, რაოდე­ნობრივი წარმოდგენების განვი­­-თარებას, საგნებსა და მოვლე­ნებს შორის მიმართების წვდომას.

მიუხედავად იმისა, რომ პირველ კლასში მოსწავლეთა უმრავლესობა ერთი და იმავე ასაკისაა, ბავშვთა მზაობა განსხვავებულია ინდივი­დუ­ალური გამოცდილების, ცოდნის, უნარებისა და გენეტიკური მემკვიდ­რეობის გამო. კვლევები ადასტუ­რებს, რომ სწავლის პირველ წლებში წარ­­მატება, ხშირ შემთხვევაში, უფროს კლასებში წარმატების განმსაზღ­ვ­რელია. სწორედ ამიტომ, დაწყებით კლასებში ნაკლები მზაობის მქონე მოსწავლეების ხელშეწყობა უკიდურესად მნიშვნელოვანია.

რა ასაკშია ბავშვი მზად სკოლის­თ­ვის? ამ კითხვაზე არაერთგვა­რო­ვა­ნი პასუხები არსებობს, რაც სხვა­დასხ­­ვა ქვეყანაში სკოლაში შემსვლელთა მინიმალურ ასაკზე აისახება. გასათ­­ვალისწინებელია, რომ ბავშვის სკოლისათვის მზაობა უნდა შეფასდეს სასკოლო პროგრამის მოთხოვნებთან დაკავშირებით. ცხადია, სასკოლო პროგრამა ქმე­­დითი და მართებული მხოლოდ იმ შემთხვევაში იქნება, თუ ის შეესა­ბა­მება მოცემულ ეტაპზე ბავშვის განვითარების ასაკობრივ თავისე­ბუ­რებებს.

აქედან გამომდინარე, გასაკვირი არ უნდა იყოს, რომ სხვადასხვა ქვეყანაში სავალდე­ბუ­ლო დაწყებით განათლებას ბავშვები სხვადასხვა ასაკში, განსხვავებული სასწავლო პროგრამით იწყებენ. მაგალითად, დიდ ბრიტანეთსა და ავსტრალიის ზოგიერთ შტატში სწავლის დაწყების ასაკი 5 წელია; სინგაპურში, ნორვეგიასა და საფ­­რანგეთში – 6; შვედეთში -7 წელი; აშშ-ს სხვადასხვა შტატში კი სწავ­­ლის დაწყების ასაკი 5-იდან 8 წლამ­­დე მერყეობს. ზოგიერთ სახელმ­წი­ფოში/შტატში სავალდებულო განათლების ასაკი მკაცრად არ არის განსაზღვრული და მშობლებს ეძლევათ არჩევანის უფლება, ერთი წლით ადრე ან ერთი წლით გვიან შეიყვანონ ბავშვი სკოლაში (მაგ. შვედეთში 6 წლის ასაკში 7-ის ნაც­­-ვლად). ასეთ შემთხვევაში, მშობ­ლები თავად წყვეტენ, არის თუ არა მათი შვილი მზად სკოლისათვის, მიუხედავად სასკოლო ასაკისა. სამწუხაროდ, ხშირად მშობელთა მიერ ბავშვის სასკოლო მზაობის შეფასება ხდება შემეცნებითი და წიგნიერების საწყისი უნარების საფუძველზე, ხოლო არანაკლებ მნიშვნელოვანი ფიზიკური და სოციალურ-ემოციური მზაობა ყურადღების მიღმა რჩება.

საქართველოს განათლებისა და მეცნიერებისა მინისტრის ბრძანების თანახმად, 2010 წლის სექტემბ­რი­დან სავალდებულო დაწყებით განათლე­­ბას შეუდგებიან ბავშვები, რომ­ლებ­­საც 6 წელი შეუსრულდებათ შესა­­ბამისი სასწავლო წლის დასრულე­ბამდე. იმისათვის, რომ 5 წლის ბავშვებმა წარმატებულად შეძლონ სწავლის დაწყება, მნიშვნელოვანია სასწავლო გეგ­­მისა და სასწავლო გარემოს ადაპტირება ასაკის შესაბამისად.

არ უნდა დაგვავიწყდეს, რომ ადრეულ ასაკში ბავშვები სწრაფად ვითარდებიან და იცვლებიან. არ არსებობს სკოლაში სწავლის დაწყე­­ბისთვის ისეთი იდეალური ასაკი, რომელიც უსათუოდ წარმატების მომტანი იქნებოდა ყველა ბავშვის­თვის. არის მოსაზრება, რომ სკოლაში შედარებით უფროს ასაკში შესული ბავშვები უფრო მეტ წარმატებას აღწევენ, ვიდრე მათი უმცროსი თანაკლასელები, თუმცა უმცრო­სე­ბი უფრო ინტენსიურ პროგრესს ავლე­­ნენ პირველი წლის განმავლობაში. მეორე მხრივ, არსებობს იმის მტკიცებულებაც, რომ სკოლაში სწავლის დაწყებისთვის უმცროსი ასაკი იმთავითვე არახელსაყრელი ფაქტორია.

კვლევების ურთიერთსაწინააღმ­დე­გო შედეგები, სავარაუდოდ, იმაზე მიუთითებს, რომ ასაკი არ წარმო­ად­გენს სკოლაში წარმატების განმ­საზ­ღვრელ ერთადერთ ფაქტორს. სხვა ფაქტორები, როგორიცაა ოჯახი, სკოლა, თემი და სკოლის ფარგლებში ბავშვის ინდივიდუა­ლური გამოცდილება, არანაკლებ მნიშვნელოვანია წარმატებისთვის.

სკოლაში შესვლის მომენტისთვის ბავშვის მზაობის შეფასება ფართოდ დამკვიდრებული პრაქტიკაა მრავალ ქვეყანაში (მაგ. ავსტრალია, აშშ.). აშშ-ს ზოგიერთ შტატში ბავშვის სასკოლო მზაობის შეფასება სავალ­­დებულოა. შეფასების ინსტრუ­მენ­ტები (კითხვარები) განსხვავებუ­ლია და, რიგ შემთხვევებში, მათი შემუ­­-შავება სკოლას ან მასწავლებელს ევალება. ზოგჯერ არამართებუ­ლა­დაც ხდება სასკოლო მზაობის შეფასების ინსტრუმენტის საფუძ­ველ­ზე მიღებული შედეგების გამოყენება. თანამედროვე მკვლე­ვა­რებს მიაჩნიათ, რომ სასკოლო მზაობის შეფასების ინსტრუმენ­ტე­ბის გამოყენების მთავარი მიზანი უნდა იყოს არა ბავშვებისათვის სკოლაში მიღებაზე უარის თქმა, არამედ თითოეული ბავშვის საჭიროებების განსაზღვრა სკოლის ცხოვრებაში დაუბრკოლებლად გა­­-დასვლისთვის და შესაძლებლო­ბე­ბის მაქსიმალური რეალიზებისთვის.
2010 წლის სექტემბერში ეროვნული სასწავლო გეგმებისა და შეფასების ცენტრის მიერ, საქართველოს მასშტაბით, პირველად განხორცი­ელდება პირველკლასელ მოსწავლეთა სასკოლო მზაობის შეფასება. ბავშვთა მზაობის შეფასება მოხ­დე­ბა ზემოაღნიშნული ხუთი უმთავრესი ასპექტის მიხედვით. აღნიშნული კვლევის ფარგლებში, დაკვირვება განხორციელდება 1500 პირველ­კლა­სელზე. შედეგების გაანალიზება შესაძლებელი იქნება სხვადასხვა ფაქტორის ჭრილში. მაგალითად, შეფასდება, არის თუ არა კავშირი სასკოლო მზაობასა და სკოლამდელ განათლებას შორის, განსხვავდება თუ არა სასკოლო მზაობა ბავშვის სოციალურ-ეკონომიკური მდგომარეობის მიხედვით და ა.შ.

სკოლის მზაობა
ვინაიდან, სხვადასხვა ფაქტორის გამო, ბავშვები ერთნაირად “მომ­ზადებულნი” არ მიდიან სკოლაში, განსაკუთრებული მნიშვნელობა ენიჭება სკოლის შესაძლებლობას, უზრუნველყოს თითოეული ბავშვის განვითარებისა და სწავლისთვის ხელსაყრელი პირობები. კვლევების საფუძველზე, განათლების სპეცი­ალისტები, აკერმანი და ბარნეტი გვთავაზობენ სკოლის მზაობის სამ ძირითად განმსაზღვრელ ფაქტორს:
ბავშვისთვის აუცილებელი მხარდაჭერის უზრუნველ­ყო­ფის შესაძლებლობა. აღნიშნული, შესაძლოა, გულისხმობდეს ერთგვარ გარდამავალ პროგრა­მებს, ყველა ბავშვის მიმართ თანაბრად მაღალ მოლოდინებს, მოტივირებულ მასწავლებლებს, რომლებიც მზად არიან, შეიმუშაონ თითოეული ბავშვის შესაფერისი პროგრამა.
სწავლებისა და სწავლის პროგრამები, რომლებიც ხელს უწყობს მასწავლებელთა პროფესიულ განვითარებას. ყურადღება გამახვილებულია, ბავშვის საჭიროებებიდან გამომდინარე, სწავლების მეთოდების მოდიფიკაციის მნიშვნელობასა და მშობლის ჩართულობის ხელშეწყობაზე.
სკოლის ადაპტირების უნარი, რაც გულისხმობს სკოლის ძლიერ მმართველობას, რომელიც ხელს უწყობს, ბავშვთა საჭიროებებისა და ძლიერი მხარეების გათვალის­წინებით, გარემოსა და პროგრა­მების ადაპტირების პროცესს, აგრეთვე, სკოლასა და ოჯახს შორის, სკოლასა და თემს შორის თანამშრომლობას.
ის, რაც სკოლაში ხდება, მნიშვნე­ლოვნად განსაზღვრავს ბავშვისა და მისი ოჯახის დამოკიდებულებას სკოლისადმი, მათ ჩართულობას როგორც სკოლაში შესვლის დროს, ისე მომდევნო წლებში. დიდია ალბათობა, რომ სკოლები, რომლე­ბიც ითვალისწინებენ ზემოთ აღნიშ­­ნულ ფაქტორებს, მზად არიან არა ზოგიერთი, არამედ ყველა ბავშვის მისაღებად. სკოლის ცხოვრებაში ბავშვის წარმატებული ჩართვა ითხოვს ოჯახსა და სკოლას შორის აქტიურ თანამშრომლობასა და ურთიერთპატივისცემას.
სკოლის მზაობისთვის უმნიშვნე­ლო­ვანეს როლს თამაშობს სათანა­დოდ მომზადებული მასწავლე­ბე­ლი, რომელსაც ხელი მიუწვდება პროფე­სიული განვითარების პროგრა­მებ­ზე. ეს, თავის მხრივ, ხელს უწყობს ბავშვთა უნარების განვითარებას, თითოეული ბავშვის მიმართ მაღა­­­ლი მოლოდინების შენარჩუნებას, ბავშვის განვითარების ხელშემ­წ­ყო­ბი ურთიერთობების ჩამოყალიბებას. ურთიერთპატივისცემით გაჯერე­ბული პოზიტიური ურთიერთობები და ძლიერი მენეჯმენტი სკოლის მზაობის ერთ-ერთი საფუძველია.

ოჯახისა და თემის მხარდაჭერა
ბავშვისა და სკოლის მზაობასთან ერთად, მნიშვნელოვანია უფრო ფართო კონტექსტი, რომელშიც ისინი ფუნქციონირებენ. ამ შემთ­ხ­ვევაში, მზაობა გულისხმობს სოცი­­ალურ, პოლიტიკურ, ორგანიზაცი­ულ, საგანმანათლებლო და პიროვნულ რესურსებს, რომლებიც ხელს უწყობს ბავშვის წარმატებას სკოლა­­ში შესვლის მომენტისთვის. ოჯა­ხი­სა და თემის მხარდაჭერა რამდენიმე ძირითად ელემენტს მოიცავს:
განვითარების ეტაპის შესაბა­მი­სი, ხარისხიანი სკოლამდელი საგანმანათლებლო პროგრა­მე­ბის ხელმისაწვდომობა, რომლებიც ხელს უწყობს ბავშვის სკოლი­სათვის მომზადებას. კვლევები ადასტურებს, რომ ადრეულ ასაკში ბავშვის სოციალური და აკადემიური კომპეტენციების ჩამოყალიბებაში მნიშვნელოვან როლს თამაშობს სკოლამდელი განათლება. აშშ-სა და ევროპაში ჩატარებული კვლევები ცხად­ყოფს, რომ სკოლამდელი განათლება განსაკუთრებით პოზიტიურ ზეგავლენას ახდენს ბავშვებზე, დაბალი სოციალურ-ეკონო­მი­კუ­რი მდგომარეობის მქონე ოჯახებიდან. მზაობისთვის მნიშვნელოვანი ფაქტორებია ოჯახში არსებული მდგომა­რე­ო­ბა, აღზრდის მეთოდები, მშობელთა განათლება, ოჯახის სოცია­ლურ-ეკონომიკური სტატუსი.
ბავშვის უზრუნველყოფა ადეკ­­-ვატური კვებითა და ფიზიკური განვითარებისთვის საჭირო პირობებით; ჯანდაცვის სფეროს მომსახურების ხელმისაწვდო­მო­ბა.
ინფრასტრუქტურისა და სოცია­ლუ­რი კავშირების განვითარების გზით, საზოგადოება ქმნის სოციალურ კაპიტალს. რაც უფრო მაღალია სოციალური კაპიტალის დონე, მით მეტი რესურსი აქვს თემს ადრეულ ასაკში ბავშვების მრავალფეროვანი საგანმანათლებლო, სააღმზრდელო და ჯანდაცვითი სერვისების მიწოდების უზრუნველსაყოფად. სასკოლო მზაობისადმი არსებობს ისეთი მიდგომაც, რომელიც ხაზს უსვამს არა თითოეული ბავშვის სასკოლო მზაობის ხელშეწყობას, არამედ თემის ფარგლებში ისეთი მიზნობრივი ღონისძიებების გატა­­რებას, რომლებიც ხელს შეუწყობს თემში ბავშვთა მზაობის საშუალო მაჩვენებლის გაუმჯობესებას.
ერთი მხრივ, სკოლაში ბავშვის წარმატება მნიშვნელოვნად დამოკი­­-დებულია სასწავლო გეგმის დაძლე­­ვისა და ჯანსაღი სოციალური ურთიერთობების ჩამოყალიბე­ბის­თვის საჭირო უნარების ფლობაზე. მეორე მხრივ, აუცილებელია სკოლა ბავშვს სთავაზობდეს მისი ასაკის­თვის ადეკვატურ სასწავლო პროგ­­რამასა და სასწავლო გარემოს.

სკოლაში მისვლასთან ერთად ბავშვის ცხოვრების მთავარი შინაარსი სწავლა ხდება. ბავშვები სწავლაში წარმატებასა თუ მარცხს მძაფრად განიცდიან, უფროსების ბავშვისადმი დამოკიდებულებაც ხშირად იმით განისაზღვრება, როგორ სწავლობს იგი. სწავლა მხოლოდ ცოდნის შეძენისა და ინტელექტუალური განვითარების საფუძველი კი არა, პიროვნების ჩამოყალიბების პირობაც არის.

იმისთვის, რომბავშვისკოლაში თავს კომფორტულად გრძნობდეს,მნიშვნელოვანია, ის სკოლისთვის მზად იყოს სოციალურ-პიროვნული თვალსაზრისითაც.სოციალური სფეროს მომწიფება სასკოლო მზაობის ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი პარამეტრია.

მეცნიერები სოციალური მზაობის ცნებაში შემდეგ უნარებს მოიაზრებენ:

1. ბავშვის თანატოლებთან ურთიერთობის მოთხოვნილებას და უნარს,დაუქვემდებაროს საკუთარი ქცევა ბავშვების ჯგუფის წესებს;
2. მოსწავლის როლის შესრულების უნარს (გაიგოს უფროსის მოთხოვნა და შეასრულოს, რასაცმისგან მოითხოვენ);
3. ქცევის სიტუაციის შესაბამისად მართვის უნარს.

კვლევებით დადგენილია, რომ სოციალური კომპეტენტურობით გამორჩეული ბავშვები უფრო იოლად ეგუებიან სასკოლო გარემოს და ხშირად აკადემიური მოსწრებაც უკეთესი აქვთ.

ოჯახიდან ან ბაღის ჩვეული გარემოდან მოსული მოსწავლისთვის ძალზე მნიშვნელოვანია, “ახალ ოჯახში” თავს უსაფრთხოდ გრძნობდეს, უსაფრთხოების შეგრძნებას კი პირველ რიგში ახალი ჯგუფისადმი მიკუთვნებულობა განაპირობებს. რაც უფრო მეტად იღებენ ადამიანს ჯგუფში, რაც უფრო მეტი სიყვარულით ეპყრობიან და აღიარებენ, მით უფრო მეტად უვითარდება მას საკუთარი თავის პატივისცემა, რაც ეხმარება კიდეც თვითრეალიზაციაში.

ურთიერთობის მოთხოვნილება უმცროსი სასკოლო ასაკის ბავშვის ერთ-ერთი ძირითადი მოთხოვნილებაა. 5-6 წლიდან ბავშვები “მარტო მეზობლური” თამაშიდან ერთად თამაშზე გადადიან; უჩნდებათ მოთხოვნილება, რაღაცას მოუყვნენ ერთმანეთს, აჩვენონ რამე, ერთად შეასრულონ უფროსების დავალება. ერთობლივი მოქმედება სულ უფრო და უფრო მიმზიდველი ხდება, რითაც საფუძველი ეყრება მეგობრობის გაცდის განვითარებას.

მაგრამ, როგორც ვიცით, ყველა ბავშვი უნიკალურია, თანატოლებთან ურთიერთობის გამოცდილებაც, პიროვნული თვისებებიდან, ტემპერამენტიდან, ოჯახური გარემოდან თუ სკოლამდელ დაწესებულებაში სიარულის გამოცდილებიდან გამომდინარე, შეიძლება ყველას სხვადასხვანაირი ჰქონდეს. ამიტომაც არის მნიშვნელოვანი, რომ სწორედ სკოლაში, პირველი კლასიდანვე ვიზრუნოთ თანამშრომლობის უნარის განვითარებაზე, შევაჩვიოთ პატარა მოსწავლეები ერთად თამაშს, სხვადასხვა საქმიანობის ერთად შესრულებას.

გთავაზობთ კონკრეტულ აქტივობებს, რომლებიც დაწყებითი კლასის მოსწავლეებს თანატოლებთან ურთიერთობის უნარებს განუვითარებს.

აქტივობა 1. “გაცნობა”

მიზანი: ჯგუფის წევრების გაცნობა, ერთმანეთის სახელების გაგება, დახსომება

მასალა: ბურთი

მიმდინარეობა: თამაშს მასწავლებელი იწყებს. ამბობს თავის სახელს, შემდეგ ესვრის ბურთს რომელიმე ბავშვს, რომელიც ასევე ამბობს თავის სახელს და ა.შ.

აქტივობა 2. “ნაცნობობის განმტკიცება”

მიზანი: ჯგუფის წევრების გაცნობა, ერთმანეთის სახელების გაგება, დახსომება

მასალა: ბურთი

მიმდინარეობა: წამყვანი ესვრის ბურთს რომელიმე ბავშვს და ეკითხება სხვა ბავშვებს: რა ჰქვია ამ ბიჭს (გოგოს)? ბავშვები ერთად იმეორებენ ამ ბავშვის სახელს.

აქტივობა3. “შეცდომების ამოცნობა”

მიზანი: ყურადღების განვითარება, ჯგუფის წევრების სახელებისა და გვარების დახსომება.

მიმდინარეობა: მასწავლებელი კითხულობს სიას, ოღონდ შეცდომით ასახელებს ზოგიერთი მოსწავლის სახელს ან გვარს. ბავშვები ფეხზე უნდა ადგნენ მხოლოდ მაშინ, თუ მასწავლებელი სახელსა და გვარს სწორად ამოიკითხავს.

აქტივობა 4. “მომწონს, რომ შენ…”

მიზანი: პოზიტიური თვითშეფასების ფორმირება, თანამშრომლობითი უნარების განვითარება

მიმდინარეობა: მოსწავლები სხედან წრეში. აქტივობა შეიძლება დაიწყოს ნებისმიერმა ბავშვმა. მან თითოეულ თანაკლასელზე უნდა თქვას მხოლოდ ერთი რამ, რაც მოსწონს მასში: “მე მომწონს, რომ შენ…” ეს ბავშვებს ასწავლის ერთმანეთის პოზიტიური თვისებების დანახვას და ამაღლებს მათ თვითშეფასებას, ვინაიდან ესმით, რამდენი რამ არის მათში მოსაწონი, დადებითი.

რეკომენდაცია: როდესაც წერას ისწავლიან, შეიძლება ეს აქტივობა წყვილებში ჩატარდეს. ბავშვებმა უნდა ჩამოწერონ 5 რამ, რაც მოსწონთ თავის მეწყვილეში და შემდეგ გაუზიარონ.

აქტივობა 5.“გადაეცი ნახატი”

მიზანი: კომუნიკაციის უნარის განვითარება, სომორცხვის დაძლევა

მიმდინარეობა: თამაშში მონაწილეობს ყველა ბავშვი. პირველ ბავშვს ხელისგულზე თითით უნდა დავახატოთ რაიმე ნიშანი, ფიგურა (კვადრატი, წრე, სამკუთხედი, კლაკნილი ხაზი). ბავშვი იმავე ფიგურას მეორე ბავშვის ხელისგულზე დახატავს და ა. შ. თამაშის ბოლო მონაწილე ასახელებს მის ხელზე დახატულ ფიგურას. დასახელებულ ფიგურას ვადარებთ იმას, რაც გამოსახა მასწავლებელმა პირველი ბავშვის ხელისგულზე.

აქტივობა 6. “კონსპირატორი”

მიზანი: კომუნიკაციის უნარის განვითარება, სომორცხვის დაძლევა

მიმდინარეობა:ბავშვები დგებიან წრეში. ერთ-ერთი მათგანი თვალახვეული დგება წრის შუაგულში. ბავშვები წრეზე გადადგილდებიან. რამდენიმე წამის შედეგ მასწავლებელი ამბობს: “გაჩერდით”. წრეში მდგომმა ბავშვმა ხელის შეხებით უნდა გამოიცნოს ყველა ბავშვი (ბავშვები ჩუმად არიან). ამოცნობილი ბავშვი გადის წრიდან. გამარჯვებულია ის ბავშვი, რომელიც ყველაზე ბოლოს ამოიცნეს.

აქტივობა 7. პოსტერი “ყველაფერი ჩემს შესახებ”

მიზანი:ჯგუფის წევრების გაცნობა, მონაწილეებისთვის ემოციური განწყობის გამოხატვის შესაძლებლობის მინიჭება,ურთიერთპატივისცემის გაღვივება

მასალა: ქაღალდი, ფერადი ფანქრები

მიმდინარეობა: თითოეულ ბავშვს აქვს ქაღალდის მოზრდილი ფურცელი, რომელზეც უნდა დახატოს თავისი თავი, დაწეროს (თუ წერა უკვე იციას) ან დახატოს საყვარელი ხილი, საჭმელი, საყვარელი შინაური ცხოველი, რა მოსწონს ან არ მოსწონს სკოლაში და სხვ. შემდეგ ამ პოსტერის მეშვეობით თავს გააცნობენ კლასს.

აქტივობა 8.“STOP”

მიზანი: თანამშრომლობის, შემოქმედებითი აზროვნების განვითარება

მასალა: ქაღალდის დიდი ფურცელი, ფლომასტერები

მიმდინარეობა: მასწავლებელი მწებავი ლენტით დაფაზეამაგრებს ფურცელს, იძახებს რომელიმე მოსწავლეს, რომელიც 40-60 წამის განმავლობაში ხატავს რაიმეს ქაღალდზე.დროის ამოწურვისას მასწავლებელი ამბობს:”STOP!”. შემდეგ გამოდის სხვა მონაწილე და ახლა ის აგრძელებს ხატვას ასევე 60 წამის განმავლობაში. მასწავლებელი უხსნის მოსწავლეებს, რომ ეს რომელიმე მოსწავლის კი არა, მთელი კლასის ნამუშევარია. დეტალების დასრულების შემდეგ ფურცელიკლასში გამოიკვრება.

აქტივობა 9. “დეტექტივი”

მიზანი: ყურადღების კონცენტრაციის განვითარება, ჯგუფის შეკვრა

მიმდინარეობა: მასწავლებელი ჯგუფიდან ირჩევს ერთ მოსწავლეს (უმჯობესია ძლიერი მოსწავლის არჩევა).ჯგუფის დანარჩენი წევრები კრავენწრეს. წრეში ირჩევენ ჯგუფის ხელმძღვანელს, რომელსაც ევალება განსაზღვრულმოძრაობათა შესრულება.ჯგუფმა ზუსტად უნდა გაიმეოროს მისი მოძრაობები. ამ დროს”დეტექტივი”ჯგუფისკენ ზურგშექცევით დგას. მერე შემობრუნდება დაეცდება ამოიცნოს,ვის მოძრაობას ასრულებს მთელი ჯგუფი. ამის შემდეგ ინიშნება ახალი “დეტექტივი”და ჯგუფის ახალი ხელმძღვანელი.

აქტივობა10. “მიჩვენე ხელები”

მიზანი: თანამშრომლობის უნარის განვითარება

მასალა:ფლომასტერიან კალამი

მიმდინარეობა: მონაწილეები მჭიდრო წრეს კრავენ. ერთ-ერთი მონაწილე წრის შუაში დგებადა ცოტა ხნით თვალებს ხუჭავს.მასწავლებელი ჯგუფის წევრებს აწვდის ფანქარს, რომელიც ზურგს უკან უნდა გადასცენ ისე, რომ წრეში მდგომმა მოსწავლემ ვერ შენიშნოს.

წრეში მდგომი მოსწავლე თვალებსახელს. მასუფლებააქვს, ნებისმიერ მონაწილეს მოსთხოვოს ხელების ჩვენება. მანაც ორივე ხელი უნდა უჩვენოს.თუ ფანქარი მას უჭირავს, ზურგს უკანუნდა გადააწოდოს გვერდით მდგომ მონაწილეს.ვინც ფანქრის გადაწოდებასვერ მოასწრებს,წრის შუაშიახლა ის დგება.

აქტივობა11. “ხელთათმანები”

მიზანი: თანამშრომლობის უნარის განვითარება.

მასალა: ფურცლები ხელთათმანების გრაფიკული გამოსახულებით და ფერადი ფანქრები

მიმდინარეობა:მონაწილეები წყვილ-წყვილადსხედან მერხთან.მათ ურიგდებათ ფურცლები ხელთათმანების გამოსახულებითდა ფერადი ფანქრების ყუთი.

მოსწავლეებსეძლევათ ინსტრუქცია:თქვენი ხელთათმანები უნდა ორნამენტებითუნდა მორთოთ, გააფერადოთ. ოღონდ ეცადეთ, წყვილებს ერთნაირი ხელთათმანები გქონდეთ,ვინაიდან ამ თამაშში ის წყვილი გაიმარჯვებს, ვისი ხელთათმანებიც ყველაზე მსგავსი იქნება.

თამაშის დასრულების შემდეგ წყვილების ნამუშევრები კედელზე გამოიკვრება და მოსწავლეებს ეძლევათ შესაძლებლობა იმსჯელონ, ვისი ნამუშევარია ყველაზე მსგავსი.

აქტივობა 12. “თვალდახუჭული ხატვა”

მიზანი: თანამშრომლობის უნარის, წარმოსახვის განვითარება

მასალა: A3ფორმატის ფურცლები

მიმდინარეობა: დავალება სრულდება წყვილებში.ორ მონაწილეს ეძლევა თითო ფურცელი. მასწავლებელი მათ სთხოვს, შეთანხმდნენ და ფურცლის შუაში წერტილიდასვან.ამის შემდეგსთხოვს,მოამზადონ ფლომასტერები მოცემულ წერტილზე,დახუჭონ თვალები და სანამ მასწავლებელიათამდე დაითვლის, თვალდახუჭულებმახატონ.ნიშანზე მოსწავლეები ახელენ თვალებს. მათ ფურცელზე გამოსახული ფიგურა რაიმეს უნდა მიამსგავსონ და დაასრულონ კომპოზიცია. ამასთან, მას სახელიც უნდა შეარქვან.

კავშირი სტანდარტთან – შედეგი:ქართ. I.4; ს.გ.I.7.

აქტივობა13. “მარტო და ერთად”

მიზანი: თანამშრომლობის, შემოქმედების უნარის განვითარება

მასალა:A3ფორმატის ქაღალდის ფურცელი, რომელიც 3 ნაწილად არის დაყოფილი

მიმდინარეობა: ფურცლები ურიგდებათ მოსწავლეებს. ორ მოსწავლეს შუაში უდევს ერთი ფურცელი.ფურცლის მარცხენა და მარჯვენა ნაწილზე მოთამაშეებიხატავენ მათთვის სასურველ კომპოზიციას, ხოლო შუაში რას დახატავენ, უნდა შეთანხმდნენ.მეწყვილის თანხმობის გარეშე ვერავინ დაიწყებს ხატვას.წყვილებმა უნდა მოიფიქრონ სახელი და მუშაობის დასრულების შემდეგ წარმოადგინონ ნამუშევარი. მასწავლებელი მათ ეკითხება,რა უფრო მოეწონათ – მუშაობა მათთვის განკუთვნილ ადგილზე თუ საერთო ტერიტორიაზე, იოლად შეთანხმდნენ,რას დახატავდნენ თუ არა.

აქტივობა 14. “ფუტკრობანა”

მიზანი: ყურადღების, მეხსიერების, თანამშრომლობის უნარის განვითარება.

მასალა: რაიმე პატარა ნივთი (პირობითად, თაფლი)

მიმდინარეობა: წარმოიდგინეთ, რომ თქვენ ფუტკრები ხართ. ერთ-ერთი თქვენგანი ფუტკრების”ხელმწიფე”იქნება.მე მას თაფლს დავუმალავ, თქვენ კი, რადგან მისი გუნდი ხართ, პოვნაშიუნდა დაეხმაროთ. მაგრამ თქვენ პირდაპირ ვერ ეტყვით, სად არის თაფლი, ვერც ხელით მიანიშნებთ.მხოლოდ “ბზუილი” (ბგერების”ბზზზ”გამოცემა) შეგიძლიათ – თქვენ ხომ ფუტკრები ხართ. როცა ხელმწიფე მიუახლოვდება თაფლისსამალავს, ხმას აუწევთ, როცა დასცილდება – დაუწევთ ან საერთოდ გაჩუმდებით.

მიმდინარეობა: მასწავლებელი ირჩევს “ხელმწიფეს”, რომელიც კლასისგანზურგშექცევით დგას. მასწავლებელი და ერთ-ერთი მოსწავლე თაფლსმალავენ.ამის შემდეგ “ხელმწიფე” თაფლის ძებნას იწყებს. კლასი ეხმარება.თამაშის დასრულების შემდეგ ხდება შემდეგი საკითხების განხილვა:

.სასიამოვნო იყო “ხელმწიფის”როლში ყოფნა?

.სასიამოვნოა ფუტკრების გუნდის წევრის როლში ყოფნა? რატომ?

.ეხმარებოდა თუ არა გუნდი “ხელმწიფეს”თაფლის ძებნაში?