გარემომცველი ბუნება თავისი კლიმატური, ჰიდროლოგიური, გეომორფოლოგიური თავისებურებებით, ნიადაგებით, მცენარეთა და ცხოველთა სამყაროთი იმ განსაკუთრებულ გეოგრაფიულ კომპლექსს წარმოადგენს, რომლის კომპონენტების შერწყმამ კაცობრიობის გაჩენისთვის ხელსაყრელი პირობები შექმნა.

გეოგრაფიული გარემო გეოგრაფიული გარსის ის ნაწილია, რომელიც ასე თუ ისე გარდაქმნილია ადამიანის მიერ და რომელთანაც საზოგადოება უშუალოდაა დაკავშირებული თავისი შრომითი საქმიანობით. დედამიწის ბუნებრივი გარემო მხოლოდ ადამიანთა საზოგადოების გაჩენამ (ადრინდელი პალეოლითი) აქცია გეოგრაფიულ გარემოდ და ისიც მხოლოდ იმ ტერიტორიაზე, სადაც საზოგადოება ცხოვრობდა. გეოგრაფიული გარემო თანდათან ფართოვდებოდა, რადგან ადამიანი თავის მზარდ მოთხოვნილებათა დასაკმაყოფილებლად პლანეტის ახალ–ახალ ნაწილებს იპყრობდა და ბუნების ახალ-ახალ ნაწილებს იყენებდა.

ცნება „გეოგრაფიული გარემო“ ცნობილ რუს გეოგრაფს ლ. ი. მეჩნიკოვს და ფრანგ გეოგრაფსა და სოციოლოგს ე. რეკლიუს (1830-1905 წ.წ.) ეკუთვნის. ამ ცნებით ისინი ბუნების მხოლოდ იმ ელემენტებს მოიაზრებდნენ, რომლებთანაც განვითარების მოცემულ ისტორიულ საფეხურზე მჭიდრო კონტაქტი ჰქონდა საზოგადოებას. მათი აზრით, გეოგრაფიული გარემო ისტორიული კატეგორიაა, რომელიც განუწყვეტლივ იცვლება ბუნებრივი პირობების კომპლექსური შეცვლის შედეგად. იყო დრო, როცა მრავალი მდინარე, მაგალითად, ობი, ენისეი, ლენა, ამაზონი, იუკონი, მაკენზი, საზოგადოებისთვის მის გეოგრაფიულ გარემოს არ წარმოადგენდა, მაგრამ მატერიალური წარმოების განვითარებასთან ერთად ისინი საზოგადოების არსებობისთვის აუცილებელ პირობად და გეოგრაფიულ გარემოდ იქცა.

გეოგრაფიული გარემო საზოგადოების განვითარების ერთ-ერთი აუცილებელი, მუდმივი, მაგრამ არა ძირითადი პირობაა; მას შეუძლია მხოლოდ დააჩქაროს ან შეანელოს და არა განსაზღვროს საზოგადოების განვითარება. გეოგრაფიული გარემოს თავისებურებანი – სხვადასხვა ქვეყნისა და რაიონის ბუნებრივი პირობების მრავალფეროვნება და ბუნებრივი რესურსებით უზრუნველყოფა – არსებით გავლენას ახდენს ამა თუ იმ ქვეყნის განვითარებაზე.

გეოგრაფიული გარემო პირობითად ფიზიკურ-გეოგრაფიულ და ეკონომიკურ-გეოგრაფიულ გარემოდ იყოფა.

ფიზიკურ-გეოგრაფიული გარემო იმ ელემენტთა ერთობლიობაა, რომელიც საზოგადოების განვითარების მოცემულ ისტორიულ ეტაპზე მისი არსებობის აუცილებელ პირობას წარმოადგენს. ეს ბუნების ისეთი ელემენტებია, როგორიცაა კლიმატი, ზედაპირული წყლები, რელიეფი, სასარგებლო წიაღისეული, მცენარეთა და ცხოველთა სამყარო, რომელთა გარეშე საზოგადოება ვერც იარსებებს და ვერც განვითარდება. საზოგადოება მათ ან მატერიალურ წარმოებაში იყენებს, ან ისინი ადამიანის არსებობის ბუნებრივ პირობებად და ეკონომიკურ-გეოგრაფიული გარემოს კომპონენტებად გველინებიან.

შეიძლება ითქვას, რომ ადამიანის გაჩენა დედამიწაზე ახალი, კიდევ უფრო მძლავრი ძალის გაჩენას ნიშნავდა, ვიდრე თავად ბუნების ძალაა, რომლისგანაც ის იმით განსხვავდება, რომ მისი ქმედება გონებითაა ნაკარნახევი. მატერიალური წარმოება საზოგადოების არსებობის საფუძველი და საშუალებაა. ჯერ კიდევ ე. რეკლიუ აღნიშნავდა, რომ საზოგადოების განვითარებასთან ერთად „ადამიანი უსასრულობამდე ზრდის გარემოსთან გადაკვეთისა და შეხების წერტილებს და სწავლობს იმ ბუნებრივი პირობების გამოყენებას, რომლებიც მანამდე მისთვის უსარგებლო და უფრო მეტიც, საზიანო იყო“.

ადამიანის მიერ მოშინაურებული და გამოყვანილი ცხოველები და მცენარეები ქვის, ხის, ძვლის დამუშავებასთან ერთად კაცობრიობის ისტორიის პირველ საფეხურზე შრომის ძირითად საშუალებებს წარმოადგენდა. ადამიანი განუწყვეტლივ ზრდიდა მათ რაოდენობას. ამჟამად 20 ათასამდე კულტურული მცენარეა ცნობილი, რომლებსაც ხმელეთის 10%-ზე მეტი უკავია. ადამიანი ყოველწლიურად აშენებს ტყეებს, აგებს წყალსაცავებს, სარწყავ სისტემებს, ამუშავებს ნიადაგს და კიდევ მრავალ სხვა საქმიანობას ეწევა, რაც ანთროპოგენულ ლანდშაფტებს – ე.წ. მეორე ბუნებას ქმნის. ეს „მეორე ბუნება“, რომელიც ერთსა და იმავე დროს შრომის პროდუქტიცაა და წარმოების საშუალებაც, ადამიანებსა და ტექნიკასთან ერთად საზოგადოების მთავარი ნაწილი გახდა.

ადამიანის მიერ გარდაქმნილ ბუნებას ეკონომიკურ-გეოგრაფიული გარემო ჰქვია. სიტყვა „ეკონომიკა“ იმაზე მიუთითებს, რომ მეურნეობა, მატერიალური წარმოება მისი წარმოშობის მიზეზი და, ამავე დროს, არსებობისა და განვითარების საფუძველია. ეკონომიკურ-გეოგრაფიული გარემო ადამიანის მიერ ხელოვნურად შექმნილი ან გარდაქმნილი გარემოა. ესაა კულტურული ნიადაგები, ადამიანის მიერ გამოყვანილი ცხოველთა და მცენარეთა სახეობები, მინდვრები, ბაღები, ბოსტნები, პლანტაციები, ხელოვნური წყალსატევები და წყალსაცავები, სარწყავი არხები და სხვ.

ეკონომიკურ-გეოგრაფიულ გარემოში ობიექტები 3 ჯგუფად შეიძლება დავყოთ. პირველს მიეკუთვნება ისინი, რომელთა როგორც წარმოების საშულებების ფუნქციობა მათი ბუნებრივი თვისებების გამოყენებაზეა დაფუძნებული. ასეთებია, მაგალითად, ადამიანის მიერ გამოყვანილი მცენარეთა და ცხოველთა ახალი ჯიშები, სოფლის მეურნეობისთვის დამუშავებული მიწები.

ეკონომიკურ-გეოგრაფიული გარემოს ობიექტთა მეორე ჯგუფს ადამიანის მიერ ხელოვნურად შექმნილი ან გარდაქმნილი ის ბუნებრივი სხეულები მიეკუთვნება, რომლებიც ფუნქციობს როგორც შრომის ან წარმოების საშუალებები მხოლოდ ტექნიკასთან ერთად. ასეთებია, მაგალითად, მდინარეთა ნაწილები დარეგულირებული წყლის ხარჯით, წყალსაცავები ჰიდროელექტროსადგურებითა და კაშხლებით, საირიგაციო ნაგებობები, ხელოვნურად შექმნილი რელიეფის ფორმები: მიწაყრილები სარკინიგზო და საავტომობილო გზებთან, მდინარეთა ჯებირები და სხვ.

ეკონომიკურ-გეოგრაფიული გარემოს ობიექტთა მესამე ჯგუფი ხელოვნურად შექმნილ ან ბუნების ისეთ გარდაქმნილ ელემენტებს აერთიანებს, როგორებიცაა საქალაქო და სასოფლო პარკები, ბაღები, სკვერები, შინაური ცხოველები და მცენარეები და ა.შ. ეს ობიექტები არ მიეკუთვნება მატერიალურ წარმოებას, ადამიანის არამატერიალური საქმიანობის შედეგია და ამიტომ მხოლოდ საზოგადოებასთან ერთად ფუნქციობს.

მაშასადამე, ფიზიკურ-გეოგრაფიული და ეკონომიკურ-გეოგრაფიული გარემო ერთმანეთთან მჭიდროდაა დაკავშირებული როგორც იდენტური, ასევე არსებითად სხვადასხვა ხასიათის ბუნებრივი თვისებებითა და კანონებით. ეს ურთიერთკავშირი სქემატურად ასე შეიძლება გამოისახოს.

ფიზიკურ-გეოგრაფიული და ეკონომიკურ-გეოგრაფიული გარემოს ურთიერთდამოკიდებულება ბუნების ათვისების ისტორიულ პროცესში

როგორც სქემებიდან ჩანს, კაცობრიობის განვითარების ადრეულ ეტაპზე ბუნებრივი პირობები გადამწყვეტ როლს ასრულებდა როგორც ადამიანის არსებობისა და ცხოვრების საშუალებები, მოგვიანებით კი ისინი შრომის საშუალებებად იქცა.

ამრიგად, ბუნების გავლენა საზოგადოებაზე ისტორიული ხასიათისაა და მას თავად საზოგადოების განვითარება განსაზღვრავს. გეოგრაფიულ გარემოში ადამიანის სამეურნეო საქმიანობას აქვს როგორც აღმშენებლობითი, ისე დამანგრეველი ხასიათი, რაც ბუნების ყველა ელემენტს – რელიეფს, ჰავას, წყლებს, ნიადაგს, ორგანულ სამყაროს და მთელ ბუნებრივ-ტერიტორიულ კომპლექსებს (ბტკ) ეხება. სწორედ ამიტომ გარემოს კომპონენტების მოხმარების პრაქტიკა – გარდაქმნა, გამოყენება, აღდგენა, ფიზიკურ-გეოგრაფიული და ეკონომიკურ-გეოგრაფიული გარემოს დაცვა როგორც გეოგრაფიული კვლევების განვითარების მთავარ მიმართულებას, ისე გეოგრაფიაში ახალ მიმართულებათა წარმოშობის წინაპირობასაც წარმოადგენს.

მეცნიერები ვარაუდობენ, რომ მომავალში გეოგრაფიული გარემო მთლიანად მოიცავს გეოგრაფიულ გარსს და შესაძლოა, მის ფარგლებსაც კი გასცდეს (დედამიწიდან მოუწყვეტლად).

როდესაც რბოლებს ტელეეკრანზე ვუყურებთ, გვეჩვენება, რომ ბოლიდები ლიანდაგებზე დადიან, კოკპიტების თავზე განლაგებული კამერებით კი მხოლოდ საჭისა და პილოტის მუზარადის ჯანჯღარი ჩანს. მოკლედ, გიგანტური დატვირთვების არანაირი მტკიცებულება არ შეინიშნება.

ტესტების დროს დაღუპულმა იტალიელმა მრბოლელმა მიკელე ალბორეტომ ერთხელ თქვა: ”ყველაზე სწრაფი ავტომობილის სალონიდან „ფორმულა 1-ის“ ბოლიდში გადაჯდომა იგივეა, რაც სხვა პლანეტის ზედაპირზე გავლა”. ძნელია არ დაეთანხმო ამ შედარებას, რადგან პილოტი მანქანას ადამიანის ორგანიზმის ფიზიკური და ფსიქოლოგიური შესაძლებლობების ზღვარზე მართავს.

მაგალითად, მონცას ტრასის 90-მეტრიან მონაკვეთზე 340-დან 130 კმ/სთ-მდე სიჩქარის დაკლებისას, შემდეგ კი სლალომისებურ მოსახვევში შესვლისას პილოტი განიცდის 1,4 გ. დატვირთვას და ამ პირობებში მან უნდა მოასწროს სიჩქარის სამჯერ გადართვა, დამუხრუჭება, სიჩქარის აკრეფა და ამავდროულად ტრაექტორიის კორექტირება. ასეთი დატვირთვის ეკვივალენტი 2 ცენტნერი წონაა, რომელიც ადამიანის მხრებზე თანაბრად ნაწილდება.

კოსმოსური დატვირთვების თითქმის ყველა მიზეზი აეროდინამიკური წინააღმდეგობის კოეფიციენტში მდგომარეობს, რომელიც ბოლიდებს ჩვეულებრივ სწრაფ ავტომობილებზე სამჯერ უფრო მაღალი აქვს. სარბოლო მანქანების განიერი ბორბლები გარს შემოდენილი ფრთებით არ არის დაფარული, ანტიფრთას კი საკმაოდ დიდი ფართობი აქვს. ყოველივე ეს მიზიდულობის ძალას ზრდის, შედეგად 300 კმ/სთ სიჩქარეზე ბოლიდი პილოტთან ერთად 3-4-ჯერ მეტს იწონის, ვიდრე გაჩერებულ მდგომარეობაში.

იგივე აეროდინამიკური წინააღმდეგობა ზღუდავს ტრასის სწორ მონაკვეთებზე ბოლიდის მაქსიმალურ აჩქარებას. აქსელერატორის პედლიდან ფეხის აღებისას სიჩქარე ისევე სწრაფად ეცემა, როგორც ექსტრემალური დამუხრუჭებისას. აქედან გამომდინარე, პილოტმა გაზის პედლის მოძრაობის გაკონტროლება

მილიმეტრების სიზუსტით უნდა შეძლოს. პირველ წრეებზე სიჩქარის კარგი მაჩვენებელი არაფერზე მეტყველებს. პილოტს მთელ დისტანციაზე ძალების განაწილება უნდა შეეძლოს, რაც აბსოლუტურ კონცენტრაციასა და კოლოსალურ დაძაბვას მოითხოვს, განსაკუთრებით თუ გავითვალისწინებთ იმ ფაქტს, რომ მოსახვევებში აჩქარებისას დატვირთვა 5 გ-მდე (აქ გრამი თუ კილოგრამი?) იზრდება. ამ დროს მრბოლელებმა ბოლიდის მოძრაობის ტრაექტორია ზუსტად უნდა გააკონტროლონ, მაგრამ გადატვირთვის გამო წამის მეათედით მხედველობა საერთოდ ეკარგებათ.

გარდა ამისა, მრბოლელი უნდა იყოს ჯანმრთელი და ფიზიკურად მომზადებული, რათა კოლაფსში პირდაპირ რბოლის დროს არ ჩავარდეს. „ფორმულა 1-ის“ პილოტების კონსულტანტი ექიმები ამტკიცებენ, რომ გადატვირთვას მრბოლელის ჯანმრთელობისთვის მეტი ზიანის მოტანა შეუძლია, ვიდრე შესაძლო შეჯახებას.

ზემოთ აღწერილის გარდა, არსებობს დამუხრუჭებით გამოწვეული გადატვირთვა, რომელიც 3-4 გ-ს აღწევს, ანუ მრბოლელის წონას გარკვეულ მომენტში 3-4-ჯერ ზრდის. ყოველივე ეს კუნთების უეცარ შეკუმშვას, სისხლის მიმოქცევის შეფერხებას და მის სიბლანტეს იწვევს. შედეგად ტვინი ჟანგბადის არასაკმარის რაოდენობას იღებს და გულს სულ უფრო და უფრო სწრაფად ამუშავებს. ზოგი პილოტის პულსის სიხშირე რბოლის დროს წუთში 220 დარტყმას აღწევს. ამ მიზეზით ბევრ მათგანს კოჭ-წვივის სახსრებში სისხლის ჩაქცევები აღენიშნება.

უსაფრთხოების მიზნით, პილოტის სხეული ღვედებით ექვს წერტილზეა მიმაგრებული, თუმცა ხელებმა და ფეხებმა გარკვეული თავისუფლება უნდა შეინარჩუნონ. მუხლებსა და ფეხისგულებს სპეციალური ფარები, კანს გატყავებისგან სპეციალური კომბინიზონი, თავს კი მუზარადი იცავს.

სხვათა შორის, გვერდული აჩქარების დროს თავსა და კისერზე 30-40 კგ-ის ექვივალენტი ძალა მოქმედებს. სპეციალური ვარჯიშების გარეშე ასეთი დატვირთვების ატანა შეუძლებელია. თუ ამას დავამატებთ ძრავის გადახურების გამო პილოტის ორგანიზმის გამოშრობას, მითი მრბოლელის უსაფრთხო გრიალის შესახებ საბოლოოდ განადგურდება. არადა, ალბათ ხშირად გსმენიათ მოსაზრება, რომ „ფორმულა 1-ში“ ყველაფერს კონსტრუქტორები წყვეტენ და არა პილოტები.

ასეთი დატვირთვებიდან გამომდინარე, ნათელია, რომ პილოტებს სპეციალური ფიზიკური მომზადება სჭირდებათ. იტალიელი ჩემპიონი ალბერტო ასკარი პირველი იყო მრბოლელთა შორის, ვინც ფიზიკურ მომზადებას სერიოზული ყურადღება მიაქცია. ასკარის ბევრმა მისმა კოლეგამ მიბაძა, მაგრამ 1955 წელს იტალიელის გარდაცვალების შემდეგ, ალბათ ცრურწმენის გამო, ვარჯიშს თავი დაანებეს.

„ფორმულა 1-ში“ ფიზიკური მომზადებით მეორედ მაშინ დაინტერესდნენ, როდესაც ავსტრიელმა მწვრთნელმა ვილი დანგმა სპეციალური ვარჯიშებით ავარიაში საშინლად დამტვრეული ნიკი ლაუდა ფეხზე წამოაყენა. სპორტული გაჯანსაღების კიდევ ერთმა ციებ-ცხელებამ „ფორმულა 1-ის“ სამყარო 80-იან წლებში მოიცვა, როდესაც ფიზიკური მომზადების ასპექტში ბრაზილიელი აირტონ სენას აშკარა უპირატესობა გამოიკვეთა.  სენას ბავშვობიდან მოძრაობის ფუნქციასთან დაკავშირებით სერიოზული პრობლემები ჰქონდა, მაგრამ ვარჯიშების განსაკუთრებულმა რეჟიმმა მოუქნელი ბიჭუნა მეგავარსკვლავად აქცია.

 დატვირთვის გათვალისწინებით, მწვრთნელები სპორტსმენებს კვების გარკვეულ რაციონს სთავაზობენ, რათა წონის საშუალო მაჩვენებელი (დაახლოებით 70 კგ.) შეინარჩუნონ. პილოტს არ უნდა ჰქონდეს ზედმეტი ქონი და მასკულატურა.

წონის მცირედი მომატებაც კი ორგანიზმისთვის, რომელმაც კოსმოსურ დატვირთვებს უნდა გაუძლოს, დამატებითი სტრესია. ამასთან ერთად მნიშვნელოვანია კვების დაბალანსება. მაგალითად, ცხიმიანი საკვები სისხლში ლიპიდების შემცველობას ზრდის, გული უფრო მეტი დატვირთვით მუშაობს, რამაც რბოლის დროს შესაძლოა სავალალო შედეგი გამოიწვიოს. ამიტომაც დიეტოლოგის რჩევების გათვალისწინება ისევე მნიშვნელოვანია წარმატებისათვის, როგორც ინჟინრის პროფესიონალიზმი – მანქანის აწყობისას. დიეტოლოგები „ფორმულა 1-ის“ ყველა ეტაპს ესწრებიან და თავიანთ კლიენტებს სპეციალურ საკვებს უმზადებენ.

პილოტის კვების რაციონიდან ამოღებულია: ნახევარფაბრიკატები, სპირტიანი სასმელები, შაქარი და ნებისმიერი ის საკვები, რომლის შემადგენლობაშიც ცხიმი შედის. კვერცხის მირთმევა კვირაში მხოლოდ ერთხელ შეიძლება. ერთი დღის რაციონი კი 3500 კალორიას არ უნდა აღემატებოდეს. „ფორმულა 1-ის“ პილოტის მენიუ დაახლოებით შემდეგნაირია:

საუზმე: ერთი თეფში ფაფა ბანანითა და შემწვარი ვაშლით.

ლანჩი: ნებისმიერი ხილი და მინერალური წყალი შეუზღუდავი რაოდენობით.

სადილი: ბოსტნეულის სუპი, ერთი ნაჭერი თეთრი პური, სპაგეტი უცხიმო სოუსით, ხილი, ჩირი, იოგურტი, ხილის წვენი ან მინერალური წყალი.

ვახშამი: საუზმის ან ლანჩის გამეორება, სასმლის რაოდენობა შეზღუდულია.

როგორც ხედავთ, „ფორმულა 1-ის“ პილოტის ცხოვრება მკაცრი რეჟიმისგან, დიეტისა და თავდაუზოგავი ვარჯიშისგან შედგება. სამყაროში ადვილი მხოლოდ პოლიტოკოსობაა, თუმცა წარმატების ფორმულის ამოხსნა აქ უფრო რთულია.

წინა პოსტში მიმოვიხილეთ წიგნები, რომლებიც აუცილებლად გამოგადგებათ ენისა თუ ლიტერატურის გაკვეთილების სრულყოფისთვის, ორთოგრაფიასთან დაკავშირებული პრობლემების მოსაგვარებლად თუ, უბრალოდ, ახალი და საინტერესო საკითხების განსახილველად. ახლა მინდა, რამდენიმე ინტერნეტსაიტზე მოგახსენოთ, რომელთა პრაქტიკული გამოყენება გაკვეთილზე თუ არასაგაკვეთილო მუშაობისას დროს დაგაზოგვინებთ, ინტერესს დაგიკმაყოფილებთ, ახალი რესურსებისა და მასალების პოვნაში დაგეხმარებათ.

მოკლედ, კიდევ ერთხელ მოგიწოდებთ, მომყევით!

1. ქართული ენა – არნოლდ ჩიქობავას სახელობის ენათმეცნიერების ინტიტუტის ვებგვერდი https://www.lingua.ge/

საიტის მარცხენა მხარეს არსებულ ჩამონათვალს თუ თვალს მიადევნებთ, თქვენთვის საჭირო ბევრ მასალას იპოვით, იქნება ეს ვიდეოლექციები, სასწავლო კურსები თუ ინფორმაცია თანამედროვე ენის ნორმების შესახებ. განსაკუთრებით მიაქციეთ ყურადღება ლექსიკონების განყოფილებას – აქ რამდენიმე ისეთი ლექსიკონია, რომელთა გამოყენებაც ყოველდღიურად გიწევთ. მაგალითად, სინონიმთა, განმარტებითი, სასკოლო ორთოგრაფიული თუ ენობრივ შეცდომათა ლექსიკონები.

2. ეროვნული ბიბლიოთეკა – სკოლას

უკვე რამდენიმე წელია, ეროვნული ბიბლიოთეკა ძალიან მნიშვნელოვანი და სასარგებლო ელექტრონული რესურსების სისტემატიზაციას უწყობს ხელს, ციფრული ბიბლიოთეკა იქნება ეს, ფოტომატიანე, პერიოდიკის ციფრული არქივი თუ სხვა. ამას წინათ ბიბლიოთეკის ელექტრონულ რესურსებს კიდევ ერთი დაემატა – საგანგებოდ სკოლისთვის: მასშტაბური ელექტრონული ბიბლიოთეკა, სადაც სასწავლო გეგმით გათვალისწინებული ტექსტების, განმარტებების, თემატური სტატიებისა თუ კომენტარების მოძიება შეგიძლიათ. ვფიქრობ, ეს საუკეთესო საჩუქარია მოსწავლეებისა და მასწავლებლებისთვის, ამიტომ აუცილებლად ეწვიეთ საიტს ელექტრონულ მისამართზე : https://www.nplg.gov.ge/civil/statiebi/saskolos.htm

3. აკადემიური სოციალური ქსელი https://www.academia.edu/

ალბათ, აღარ არის საჭირო იმაზე კამათი, როგორ შეცვალა ჩვენი ცხოვრება სოციალურმა ქსელმა, როგორ გაამარტივა თანამოაზრეების პოვნა, ინფორმაციის მოძიება, საკუთარი თვალსაზრისის სხვისთვის გაზიარება. წარმოიდგინეთ, რომ არსებობს სპეციალური აკადემიური სოციალური ქსელი, სადაც შეგიძლიათ მოიძიოთ მსოფლიოს გამოჩენილ მეცნიერთა უახლესი სტატიები, შეუერთდეთ თქვენთვის საინტერესო თემატურ ჯგუფს, საქმიანი კონტაქტი დაამყაროთ კოლეგებთან… გაიარეთ რეგისტრაციის მარტივი პროცედურა და მოძებნეთ, რაც გაინტერესებთ. საძიებელში თუ ჩაწერთ თქვენთვის საინტერესო მეცნიერების დარგს, უამრავ საინტერესო ადამიანს და რესურსს იპოვით. მაგალითად, გაეცნობით თანამედროვე განათლების სიახლეებს, ინკლუზიურ სწავლებასა თუ მედიაწიგნიერებასთან დაკავშირებულ საკითხებს, კონკრეტული საგნის სწავლების საინტერესო ხედვას…

4. ქართული სამეცნიერო მეტაენის კორპუსი – sml.corpora.co

ქართულ დიალექტურ კორპუსზე მრავალჯერ მომიყოლია თქვენთვის. ამ ძალიან მნიშვნელოვანი ელექტრონული რესურსის ინტერდისციპლინურ კვლევებსა თუ სასკოლო გაკვეთილებში გამოყენების მაგალითებიც მიჩვენებია. დიალექტური კორპუსის შემქმნელმა ჯგუფმა სამეცნიერო საზოგადოებასა და მომხმარებელს ახალი, სამეცნიერო მეტაენის კორპუსი შესთავაზა, რომელიც ცნობილ მეცნიერსა და ქართველოლოგს ბესარიონ ჯორბენაძეს მიეძღვნა. საიტზე უკვე განთავსებულია რამდენიმე მნიშვნელოვანი ნაშრომი, მათ შორის – ბესარიონ ჯორბენაძის სამეცნიერო ტექსტები. კორპუსი თანდათან უფრო და უფრო შეივსება და ყველას, მათ შორის – პედაგოგებსაც, დიდ დახმარებას გაუწევს.

მეტაენის კორპუსს გლოსარიუმი და ტექსტების ბიბლიოთეკაც აქვს. შეგიძლიათ, პირდაპირ წაიკითხოთ სამეცნიერო ნაშრომი, მოძებნოთ რომელიმე სამეცნიერო ტერმინის განმარტება და კორპუსის საშუალებით ნახოთ, რა კონტექსტში იყენებს ტერმინს ესა თუ ის მეცნიერი, რა დამატებითი კონოტაციები აქვს მას, როგორია ამა თუ იმ მეცნიერის სამეცნიერო სტილი და ა. შ.

5. https://www.futurelearn.com/ – ონლაინკურსები თქვენი უწყვეტი განათლებისთვის

სწავლა და ახალი საკითხებით დაინტერესება არასდროსაა გვიანი. ეს უწყვეტი პროცესია და, მხატვრულად რომ ვთქვა, მხოლოდ სამარის კართან მთავრდება.

გლობალურ ინტერნეტსივრცეში მრავლადაა საიტები, რომელთა საშუალებითაც შეგიძლიათ განათლება მიიღოთ. ამჯერად ერთ მათგანს გაგაცნობთ – https://www.futurelearn.com/. ნაცადი და კარგი საიტია და მრავალი უნივერსიტეტის მიერ მომზადებულ კურსებს გთავაზობთ. ამ საიტზე კორპუსლინგვიტიკისა და შექსპიროლოგიის კურსები გავიარე და ძალიან, ძალიან საინტერესო იყო.

6. https://www.learner.org – საიტი პედაგოგიური უნარების განვითარებისთვის

ის იმ საიტთაგანია, რომლებიც პედაგოგებისთვის, მათი საქმიანობის სრულყოფისთვის იქმნება. საინტერესო რესურსები, განსხვავებული და მრავალფეროვანი მიდგომები, მულტიმედიამასალები, დისკუსიები… ნახეთ, აუცილებლად მოგეწონებათ, გაიზიარეთ სხვათა გამოცდილება ან კიდევ ერთხელ დარწმუნდით საკუთარი მიდგომებისა და თვალსაზრისის ეფექტურობაში.

წარმატებას გისურვებთ!

„ვაცხადებთ ყველასათვის:

უარყოფთ წარსულს, რადგან იგი არის სამლოცველო ბებრების და მომაკვდავების.
საუკუნეებით იცქირებოდნენ უკან და საუკუნობითვე დარჩა საქართველო მომავლის გარეშე.
ქართული პოეზიის დამახასიათებელი თვისება იქნება გაქანება, სითამამე და ამბოხება.
ქართული სული არასდროს არ იყო დატვირთული ცრემლებით.“

საქართველო–ფენიქსი (ქართველი ფუტურისტების მანიფესტი)მანიფესტს ხელს აწერენ ნიკოლოზ თავდგირიძე, აკაკი ბელიაშვილი, დავით გაჩეჩილაძე, ბესარიონ ჟღენტი, სიმონ ჩიქოვანი, გრიგოლ ორაგველიძე, პოლ ნოზაძე, ალექსანდრე გაბესკირია, მზია ერსითავი

XII კლასში ქართული ენისა და ლიტერატურის საგნობრივი სტანდარტის თანახმად, მოსწავლემ უნდა შეისწავლოს, გააანალიზოს და შეადაროს ერთმანეთს სხვადასხვა ლიტერატურული მიმდინარეობის შედარებით რთული და მრავალფეროვანი მასალა. ის   ეცნობა სხვადასხვა   ქვეყნისა და კულტურის ტექსტებს, მან უნდა იკვლიოს და გააანალიზოს მსგავსი ან ერთნაირი პრობლემა/პრობლემები, დააკვირდეს კულტურული, სოციალური და ისტორიული ფასეულობების გავლენას ტექსტში განვითარებულ კონფლიქტსა და პრობლემების გადაჭრის გზებზე. პროგრამული მასალა სწავლების ამ საფეხურზე მოიცავს მეოცე საუკუნის მხატვრულ ტექსტებს. მათი შესწავლის პროცესში მასწავლებელი მიმოიხილავს კონკრეტული პერიოდისთვის დამახასიათებელ ლიტერატურულ მიმდინარეობებსა და ტენდენციებს. მეოცე საუკუნის ლიტერატურულ მიმდინარეობათაგან საპროგრამო მასალაში ძირითადად სიმბოლისტების შემოქმედება შეისწავლება. არადა  აუცილებლად უნდა აღნიშნოს, რომ მეოცე საუკუნის ოცდაათიან წლებამდე ქართული სახელოვნებო კულტურა მსოფლიოში მიმდინარე მოვლენებს და ესთეტიკურ აზროვნებას ფეხდაფეხ მიჰყვებოდა და დროის შესაბამის, ნოვატორულ და ღირებულ პროდუქტს ქმნიდა. მართალია, ბევრს სადაოდ მიაჩნია ქართული სიმბოლიზმის, ქართული ფუტურიზმის, ქართული დადაიზმის თვითკმარობა, მაგრამ ფაქტი ისაა, რომ მეოცე საუკუნის პირველი მესამედის ქართული ინტელექტუალური  ცხოვრება მზად იყო მიეღო და თავისებურად გაეაზრებინა ის პროცესები, რაც მსოფლიოს ცვლიდა და ასხვაფერებდა ამ ეპოქაში.

ბლოგში სწორედ ერთ-ერთი ასეთი მიმდინარეობის შესახებ იქნება საუბარი. ვფიქრობ, ლიტერატურული მიმდინარეობა – ფუტურიზმი – ქართულ ლიტერატურაში იმდენად საინტერესოდ და ღირებულადაა წარმოდგენილი, რომ ყურადღებას აუცილებლად იმსახურებს. კარგი იქნება, თუ მეოცე საუკუნის მსოფლიო და ქართული ლიტერატურული პროცესების უკეთ გასააზრებლად მოსწავლეებს ამის შესახებაც ვაცნობებთ.

შესავალი – ზოგადი ცნობები

კლასიკური მემკვიდრეობის უარყოფა, გონების სრული გათავისუფლება და იზოლაცია წარსულის კულტურის ნაშთებისგან, სიტყვათა ჩვეული რიგის რღვევა და მეტყველების დაკანონებული წესების უგულებელყოფა, სიტყვის აბსოლუტური თავისუფლება, ახალი სიტყვებისა და გამომსახველობითი ფორმების ძიება, ნგრევა,  ომის ესთეტიკა, ღირებულებების გადაფასება, მექანიზაცია – მეოცე საუკუნის დასაწყისში დაბადებული მოდერნისტულ–ავანგარდული მიმართულებებისთვის დამახასიათებელი კრიტერიუმებია.

საერთოდ, ამ არაჩვეულებრივი საუკუნის ხელოვნება იმდენად მრავალფეროვანი, ზოგჯერ კი გამაოგნებელია, რომ ერთი რომელიმე, თუნდაც, ტევადი ეპითეტის მორგება ძალიან რთულია. აი, ხომ იყო ერთი კონკრეტული ეპოქის განმსაზღვრელი – რენესასნი, ბაროკო, კლასიციზმი…აქ ასე მარტივად ვერაა საქმე. მეოცე საუკუნის ადამიანმა იფიქრა, იფიქრა და გადაწყვიტა, რომ ხელოვნებამ…ამოწურა თავისი თავი და ახლა მხოლოდ პოსტხელოვნებაზე, პოსტარტზე შეიძლება ფიქრი. ჰოდა დაიწყეს აქამდე მიღწეულის გადასინჯვა, „ ამოტრიალება“, განადგურება, ათასგვარი მანიფესტისა და დეკლარაციის წერა. შესაძლოა, სწორედ ამიტომაა მეოცე საუკუნის ხელოვნება, მისი ყველა დარგი ყველაზე საინტერესო, ამოუცნობი, აღმაფრთოანებელი და დაუვიწყარი. ერთი ასეთი მიმდინარეობათაგანია – ფუტურიზმი. სტატიის ეპიგრაფად სწორედ ქართველი ფუტურისტების მანიფესტის ამონარიდი შევარჩიე.

“ჩვენ გვინდა დავაქციოთ მუზეუმები, ბიბლიოთეკები, ვიბრძოლოთ მორალის, ფეტიშის და ყოველგვარი ოპორტუნისტული და უტილიტარული სისაძაგლის წინააღმდეგ. ჩვენ გვინდა ვადიდოთ აგრესიული მოძრაობა, ჩქარი სიარული,საშიში ნახტომები,სილა და მუშტი, ჩვენ გვინდა ვაქოთ ომი– ერთადერთი ჰიგიენა ქვეყნისა“

 „ ფუტურიზმის მანიფესტი“

დაბადების ადგილი – იტალია

1909 წლის 20 თებერვალს პარიზში გაზეთ „ ფიგაროში“ დაიბეჭდა იტალიელი პოეტის ფილიპო ტომაზო მარინეტის „ ფუტურიზმის მანიფესტი“, რომელმაც საფუძველი ჩაუყარა ვიზუალური და სიტყვიერი ხელოვნების ახალ მიმართულებას – ფუტურიზმს. სიტყვა ლათინურია  და მომავალს ნიშნავს. აქედან მოყოლებული 1943 წლამდე მარინეტი ფუტურისტული ორიენტაციის 85–მე ( !) მანიფესტს აქვეყნებს. ერთი  მეორეზე ბუნტარულ–ანარქიულს, ეგზალტირებულ–ეპატაჟურს, გამაოგნებელს. მარინეტი პოლიტიკას, საზოგადოებრივ ცხოვრებას და ხელოვნებას ერთ სიბრტყეზე ათავსებს და თავისი შემოქმედებით  ხელოვნების საზღვრებიდან ხელოვანის გათავისუფლებას ცდილობს. მან ერთ–ერთმა პირველმა იგრძნო და გააცნობიერა, რომ სამეცნიერო–ტექნიკური რევოლუცია და ახალი ეპოქა ცვლის ადამიანის ფსიქიკას. შესაბამისად, ხელოვნების მხატვრულ–გამომსახველობითი ფორმა და შინაარსიც უნდა შეიცვალოს, რათა მოძველებულ და მუზეუმში  მტვრის დასადებად განწირულ ექსპონატად არ იქცეს.  ასე იქმნება უკიდურესად დაძაბული, მხატვრული, დინამიკური სივრცე ფერწერული, სკულტპურული და სიტყვიერი  ხელოვნებისა.

დღეს ფუტურისების ეს ექსპერიმენტული მცდელობები მსოფლიო ხელოვნების საგანძურის ნებისმიერ ანთლოგიაში შეგიძლიათ დაძებნოთ. ჯინო სევერინის, უმბერტო ბოჩონის, ჯაკომო ბალას  სკულპტურები და ფერწერული ტილოები ტექნიკისა და ურბანიზაციის, სოციალური კატაკლიზმებისა და ეპოქისთვის თანამედროვე ფიზიოლოგიური და ფსიქოლოგიური ვიბრაციების ილუსტრაციებია. იტალიაში ფუტურიზმმა  მკვეთრ გამომსახველობით ფორმებად ძირითადად სახვითი ხელოვნება და არქიტექტურა შეარჩია, რუსულ რეალობაში სუბლიმაცია კი უმეტესად, ლიტერატურული გზით მოახდინა.

1909 წელსვე, გამოქყვეყნებიდან რამდენიმე დღეში, მარინეტის მანიფესტი ითარგმნა და დაიბეჭდა პეტერბურგში. ფუტურიზმს უკავშირებენ თავიანთ შემოქმედებას ვლადიმერ მაიაკოვსკი, ბორის პასტერნაკი, სერგეი ტრეტიაკოვი, რომან იაკობსონი,ძმები ბურლიუკები…მთავარი მოტივი და მამოძრავებელი ძალა აქაც მომავალი მსოფლიო გადატრიალებების, ძველის დამარცხების და  ახალი კაცობრიობის წარმოშობის დეკლარირებაა.  რუსი ფუტურისტები ცდილობდნენ ლიტერატურული ტექსტის ტრადიციული სისტემის სრულიად გადასხვაგერებას, მოშლას.  ამ მცდელობებმა შვა ისეთი საინტერესო პოლიჟანრული ხელოვნების ნიმუშები, როგორიცაა  ფუტურისტული ოპერა „მზის დამარცხება“ – სადაც სინთეზურად იყო წარმოდგენილი მიხაილ მატიუშინის მუსიკა, ალექსეი კრუჩოხინის ტექსტი, კაზიმირ მალევიჩის დეკორაციები და ილუსტრაციები, ვერა ერმოლეევას თეატრალური ესკიზები და ელ პისიცკის ელექტრომექანიკური ინსტალაციები ( ზოგიერთ მსახიობს, პისიცკის ჩანაფიქრით, უზარმაზარი, ელექტოენერგიის მეშვეობით მოძრავი მარიონეტები ცვლიდნენ). სხვათა შორის, ოპერა დღესაც დიდი პოპულარობით სარგებლობს. რუსეთსა და  ევროპაში ცნობილია არაერთი განახლებული დადგმა – 1993 წელს ვენაში, 1999 წელს კი ლონდონში დადგმულმა წარმოდგენებმა მაყურებელთა და კრიტიკოსთა აღიარება მოიპოვა. რელიზებსა და გამოხმაურებებში ამბობდნენ „ საუკუნის დასაწყისის ფუტურისტული სულისკვეთების მუსკიას წესით, შოკში უნდა ჩაეგდო მსმენელი. მაგრამ ასე არ მოხდა, მელოდია საოპერო დარბაზებს გასცდა და ერთგვარ საუნდტრეკადაც იქცა…“ ბოლო დადგმის თარიღი 2009 წელია. ადგილი – ლონდონი. დასკვნა – მარინეტი მართალია: ხელოვნების ღირებული ქმნილებისთვის დრო, ეპოქა და ჩარჩო უმნიშვნელოა.

დეე ძველებმა, რომელთაც დაკარგული აქვთ მომავლის იმედი, იკვებონ სული წარსული ჰ ა ე რ ი თ.
დეე მათ საქართველოს არქეოლოგიაში ნახონ წამალი თავიანთი მოურჩენელი ტკივილების.
ჩვენ კი ახლაგაზრდა ფუტურისტებს არ გვჭირდება მსხვერპლის შეწირვა ხავსიან ნანგრევებისადმი.
არ ვჩერდებით მუზეუმებისა და ძეგლების წინაშე და ვქმნით საქართველოს მომავალს, რომელსაც არ ახასიათებს დრო და სივრცე.

საქართველო–ფენიქსი

1922 წლის 23 აპრილს თბილისში კონსერვატორიის დარბაზში გაიმართა ე.წ ქართველი ფუტურისტების პირველი საღამო.  1924 წლის 25 მაისს კი გამოვიდა „H2SO4“ –ალბათ, ყველაზე უცნაური ქართული ჟურნალი – გაუგებარი ლექსებით, უჩვეულო თეორიული სტატიებით, კუბისტური და კონსტრუქტივისტული სურათებით, ნაირგვარი და არეული შრიფტით. ( სხვათა შორის, არეული შრიფტი, საღებავებისა და ტექსტის გრაფიკული სქემები მარინეტის ერთ–ერთ მანიფესტის „ ტიპოგრაფიული რევოლუციის“  მოწოდებაა მიმდევრებისადმი).

ქართული ფუტურისტული პოეზიის ერთ–ერთი სპეციფიკა ენობრივი, სტილური და პუნქტუაციური დაუდევრობაცაა. ფუტურისტი პოეტები განზრახ ეკიდებოდნენ სალექსო ფორმებს ტლანქად, წერდნენ თავისუფალი ლექსით, ნარევი შრიფტით, სარგებლობდნენ არა ზუსტი რითმებით. ასე გამოხატავდნენ  ტრადიციული ნორმების მსხვრევას და ცდილობდნენ ურბანული გარემოსა და ტექნიციზმის განწყობის შექმნას.

მართალია, ევროპელი და რუსი „ კოლეგებისგან“ განსხვავებით, ქართველებს ცოტა არ იყოს, გაუჭირდათ ინდუსტრიული ქალაქის, ურბანული გარემოს და ფსიქიკის წარმოსახვა და გადააზრება ( მათი უმეტესობა არ აღზრდილა ცივილიზაციის „ ეპიცენტრში, ისინი ქართული სოფლებიდან მოვიდნენ ქალაქში) მაგრამ   ქართულმა ფუტურიზზმა, უდაოდ, გაიზიარა ევროპული გამოცდილება და შექმნა არაერთი მაღალმხატვრული და ღირებული ნიმუში.

მერე კი… მერე დრო გავიდა. ფუტურისტულ–ანარქისტული აჟიოტაჟი ჩაცხრა, დაირღვა არაერთი სკოლა და მიმართულება. თუმცა, ავანგარდული სული მსოფლიო და ქართულმა ხელოვნებამ, საბედნიეროდ, დღესაც არ დაკარგა.  ფუტურიზზმა კი მოასწრო  და გარკვეული   ზეგავლენა მოახდინა მეოცე საუკუნის ხელოვნების მრავალ სახეობაზე – თეატრზე, კინოზე, ვიდეოარტზე. თანამედროვე მსოფლიოსთვის ის, შესაძლოა, დღეს უფრო  დროული და ავთენტურია, ვიდრე ოდესმე…

კონსტიტუციით გარანტირებულია თანასწორობის პრინციპი. ყველა მოსწავლე თანასწორია კანონის წინაშე და ეს ყოველთვის უნდა ახსოვდეს მასწავლებელს თუ სკოლის ადმინისტრაციას. აკრძალულია მოსწავლის მიმართ განსხვავებული მოპყრობა. არათანასწორი მოპყრობის რისკი შეფასებების დროს არსებული ფართო დისკრეციის გამო საკმაოდ მაღალია. დაივიწყეთ სიმპათია, ანტიპათია. არ შეიძლება მოსწავლის შეფასების რაიმე წილი განპირობებული იყოს მოსწავლის მიმართ მასწავლებლის სიმპათიით ან ანტიპათიით. ამიტომ მოსწავლესთან მიმართებაში მასწავლებლის ან სკოლის ადმინისტრაციის მიერ მიღებული გადაწყვეტილებების გონივრული ახსნა და დასაბუთება შესაძლებელი უნდა იყოს. თუ თქვენ არ შეგიძლიათ გადაწყვეტილების გონივრული ახსნა, მაშინ ეს თვითნებობაა. თვითნებობა დაუშვებელია.

მაგალითად, ნინოს მშობელი კრიტიკულადაა განწყობილი სკოლის დირექციის და მასწავლებლების მიმართ. ამის გამო, მასწავლებელი ნინოს ცოდნას უფრო მკაცრად აფასებს, ვიდრე გიორგის ცოდნას. ეს თანასწორობის პრინციპის დარღვევის მაგალითია.

ყველა მოსწავლეს უნდა ჰქონდეს თანაბარი შესაძლებლობები და პირობები. მასწავლებელს არ აქვს უფლება მოსწავლე ჩააყენოს არათანაბარ მდგომარეობაში მისი სქესის, რასის, კანის ფერის, ენის, რელიგიის, პოლიტიკური და სხვა შეხედულებების, ეროვნული, ეთნიკური და სოციალური კუთვნილების, წარმოშობის, ქონებრივი ან რაიმე სხვა მდგომარეობის გამო. წარსულს ჩაბარდა დრო, როდესაც განათლების მიღების პრივილეგია მხოლოდ ბიჭებს ჰქონდათ. ბიჭებს და გოგონებს სასწავლო პროცესში თანაბარი შანსები უნდა ჰქონდეთ.

სკოლაში აკრძალულია სასწავლო პროცესის პოლიტიზება და სასწავლო პროცესის გამოყენება რელიგიური ინდოქტრინაციის, პროზელიტიზმის ან იძულებითი ასიმილაციის მიზნებისათვის. სკოლაში მიღებისას დაუშვებელია რაიმე სახის დისკრიმინაცია. თუმცა ეს არ გამორიცხავს შესარჩევი კონკურსის ჩატარების შესაძლებლობას იმ სკოლებში, რომლებიც ახორციელებენ სამხედრო, პროფილურ სახელოვნებო და სასპორტო მომზადებას, ასევე სხვა სტატუსის სკოლებში.

აკრძალულია სკოლის მიერ საკუთარი უფლებამოსილებისა და რესურსების იმგვარად გამოყენება, რამაც შეიძლება პირდაპირ ან ირიბად გამოიწვიოს მოსწავლის დისკრიმინაცია. ნებისმიერი განმასხვავებელი ქმედება ან გამონაკლისის დაშვება ჩაითვლება დისკრიმინაციად, გარდა იმ შემთხვევისა, როცა ასეთი ქმედება ან გამონაკლისი სამართლიანი და გონივრულია, ემსახურება მოსწავლის თავისუფალი განვითარებისა და თანაბარი შესაძლებლობების უზრუნველყოფას.

სკოლა ვალდებულია დაიცვას და ხელი შეუწყოს მოსწავლეებს შორის შემწყნარებლობისა და ურთიერთპატივისცემის დამკვიდრებას, განურჩევლად მათი სოციალური, ეთნიკური, რელიგიური, ლინგვისტური თუ მსოფლმხედველობრივი კუთვნილებისა. სკოლა ვალდებულია დაიცვას უმცირესობების წევრების ინდივიდუალური და კოლექტიური უფლება, თავისუფლად ისარგებლონ მშობლიური ენით, შეინარჩუნონ და გამოხატონ თავიანთი კულტურული კუთვნილება.

და თუ მასწავლებელი ან სკოლის ადმინისტრაცია მოსწავლესთან მიმართებაში დაარღვევს თანასწორობის პრინციპს, მოსწავლეს აქვს უფლება მიმართოს სამართლებრივ ღონისძიებებს მასწავლებლის ან სკოლის ადმინისტრაციის წინააღმდეგ. თუ მოსწავლე არასრულწლოვანია, საჩივრის ან სარჩელის წარდგენის უფლება მის მშობელს ან კანონიერ წარმომადგენელს აქვს. საჩივარში ან სარჩელში დეტალურად უნდა იყოს აღწერილი ფაქტები, რომლითაც დასტურდება მასწავლებლის მიერ მოსწავლის მიმართ არათანასწორი მოპყრობა. დასაბუთება აუცილებელია, რადგან მხოლოდ ასეთ შემთხვევაში შეიძლება იყოს წარმატებული სამართლებრივი დავა.

ეს ისე, განწყობისთვის.

ისე კი, ცხელ გულზე აქტუალურ საკითხთა განხილვა არ ეგების. ხანდახან პრობლემის ყველა ასპექტი ნელ-ნელა ავლენს თავს, შავბნელი მხარეებიც ნათდება და გვირაბის ბოლოს სინათლეც ჩნდება. ჰოდა, ამ ტექსტს ოდნავ დაგვიანებით ამიტომაც ვწერ. არ ვიცი, ამჟამად როგორაა, მაგრამ ბოლო დროს სოციალური ქსელებისა და დიდი ხნის უნახავი მეგობრების მთავარი სასაუბრო თემა „თბილისელებისა“ და „სოფლელებისთვის“ სტატუსების მინიჭებაა. საიდან დაიწყო ეს ამბავი, ყველამ ვიცით, არ ვაპირებ, ამ სათავეს შევეხო, თემა კი ხშირად ხდება აქტუალური ამა თუ იმ მოვლენის დამსახურებით. ჰოდა, აი, რა მინდოდა მეთქვა:

ბავშვობიდან ერთი უკბილო ხუმრობა მახსოვს. კითხვაზე, სოფელი სად გაქვსო, ჩემი კლასელები, მეგობრები, მეზობელი ბავშვები ხან ამ, ხან იმ სოფელს ასახელებდნენ, მე კი მხრებს ვიჩეჩდი და საწყლად ვპასუხობდი, არსად-მეთქი. ამაზე „სატოპკე“, აბა, რა უნდა მეთქვა და უფროსებიც მაშინვე მომაგებებდნენ: „ვა, ხოხობი ხარ?“ – რასაც ხანგრძლივი სიცილი მოჰყვებოდა ხოლმე…

ჰო, მე თბილისელი ბიჭი ვარ, მართალია, გარეუბნელი (ეს უნდა მეთქვა, რათა ზოგიერთმა „ნამდვილმა“ თბილისელმა, თუ შეწყვეტაა, აქვე შეწყვიტოს ამ წერილის კითხვა და ხელი ჩაიქნიოს: „ეე, არ ყოფილა გარადსკოი“), კონიაკის დასახლებაში გაზრდილი და ამჟამად ნახალოვკაში მცხოვრები, მაგრამ სულითა და გულით თბილისელი. ვამაყობ კიდეც ამით. არ ვიცი, ცნობიერად თუ გაუცნობიერებლად, მაგრამ ვამაყობ. მიყვარს აქაურობა, თავისი ნაკლიან-ბრწყინვალებიანად. ეს ქალაქი ერთდროულად კამორაცაა და ლამაზ-ქალაქიც, ხოლო როცა ყველაზე მეტად უჭირს,  თქვენ წარმოიდგინეთ, კანუდოსიც კი ხდება. „თბილისის ანძა“, ცხადია, ვერ სჯობია ეიფელს და ეს თქვენც იცით, მაგრამ ეიფელამდე შორია, ჩვენ კი, თბილისელები, ჩვენი ანძით ვტკბებით. მტკვარიც ყარს, დროდადრო – განსაკუთრებით. ხალხიც ათასნაირია, ისეთიც, ასეთიც. საზოგადოებრივი ტრანსპორტი – ძირითადად მოუწესრიგებელი, მძღოლები – „თამამი“, ამ სიტყვის უცნაური მნიშვნელობით, ძველი უბნების უმეტესობა – სარესტავრაციო, ნგრევის პირას მისული სახლებით. ხედები… ხედები და კაი ცხოვრება სადღაა, ორ-სამ უბანშიღა შემორჩა და ისინიც ისეთ ადგილასაა, ზამთარში თუ მოყინა, რაღა ალკატრასი და რაღა, მაგალითად, მთაწმინდის ზედა ქუჩები – კაციშვილი არაა იქიდან გამომღწევი… კიდევ დიდხანს შემიძლია განვაგრძო თბილისის ნაკლოვანებათა ჩამოთვლა, მაგრამ ქალაქი ადამიანებიდან იწყება და თუ ასე დავსვამ საკითხს, საკუთარი თავის მხილებით უნდა დავიწყო. ჰოდა, სიყვარულს დავუბრუნდეთ.

თბილისელობა რომ მომწონს და მეამაყება, ამაში არაფერია ცუდი. ეს ბუნებრივი შეგრძნებაა. მაშინაც მეამაყება, როცა თავის უხიაგ ხასიათს ავლენს და მაშინაც, როცა, დიდი სისხლისღვრებისა და არეულობების დასასრულს, დამორცხვებული ბავშვივით დგება ხოლმე კუთხეში. ყველაზე მეტად კი მაშინ, საიდანმე, შორეული ადგილიდან, თბილისში რომ ვბრუნდები. თუ მცხეთის მხრიდან მომიწია შემოსვლა, წარწერა „თბილისის“ დანახვა უცნაურ სიმშვიდეს მგვრის, შინ ყოფნის სიმშვიდეს, საშინაო ტანსაცმლის სიმშვიდეს. თუ აეროპორტში დავეშვი, ილუმინატორიდანვე ვხედავ მშობლიურ ადგილებს და ამის შემდეგ უკვე სულერთია, დასვამს პილოტი იმ თვითმფრინავს თუ დააფლახვებს.

დიდი ამბით კი ვამბობ, თუ აეროპორტში დავეშვი-მეთქი, მაგრამ სინამდვილეში სულ ერთხელ დავბრუნებულვარ ამ გზით. შარშან, რომიდან. რომი დიდებული ქალაქია, იქნებ ყველაზე დიდებულიც კი, მაგრამ იქიდან დაბრუნებასაც სიმშვიდე მოაქვს, აქ, ამ საზოგადოებრივტრანსპორტმოუწესრიგებელ, მტკვარმყრალ, ნგრევაშეპარულსახლებიან ქალაქში.

რომი ვახსენე და რომაელებსაც თავიანთი სიამაყე აქვთ, რომაელობის. ხშირად დასცინიან მილანელებს გაპრანჭულობისა და ფეშენისტობის გამო. რომაელებს კიდევ სხვები დასცინიან, ნეაპოლელები, მაგალითად, და ა.შ. და ა.შ. ასე რომ, ეს მხოლოდ ჩვენი პრობლემა არ არის – საყოველთაო პრობლემაა, თუმცა ხანდახან არსი აქვს სხვადასხვა.

ახლა კი მთავარ სათქმელზე გადავალ.

ამ რამდენიმე დღის წინ, როცა მწვავე დისკუსია გაჩაღდა სოფლელობა/თბილისელობის ხარისხსა და ამ ხარისხის მიხედვით ვისიმე შეფასების გონივრულობაზე, უმეტესად სწორი აზრი გაისმოდა – რომ წარმომავლობის მიხედვით ადამიანის შეფასება შემფასებლის ადამიანობის წარმომავლობაზე მეტყველებს, მაგრამ მერე ამ აზრმა გეზი იცვალა და ბოლოს „თბილისელობის“ დაკნინებისკენ მიმართა კურსი. ჰოდა, აი, რა მინდოდა მეთქვა: ჩემო ძვირფასო სოფლელებო, ჩემო ძვირფასო ქალაქელებო და ჩემო ძვირფასო დედაქალაქელებო. ცუდი ის კი არ არის, თბილისელობა გეამაყებოდეს, თბილისელობა გეთქმოდეს ხმამაღლა, თბილისელობა გიყვარდეს; არა, ცუდი ისაა, ვინმე შენზე ნაკლებად მიგაჩნდეს არათბილისელობის გამო, არათბილისელობას დამაკნინებლად მიიჩნევდე.

არდადეგებს უმეტესად აბაშის რაიონში, სოფელ კვათანაში ვატარებდი, ჩემი დეიდაშვილის სახლში, და ისე მიყვარს იქაურობა, როგორც საკუთარი სოფელი. თუმცა მე ხომ „ხოხობი“ ვარ, კინაღამ დამავიწყდა… ჰოდა, კვათანაში რომ დავბადებულიყავი, ისევე მეყვარებოდა ჩემი კვათანელობის შეგრძნება, როგორც ახლა თბილისელობის შეგრძნება მიყვარს და ვინმე თბილისელი თუ მეტყოდა, შე სოფლელოო, ძალიანაც მეწყინებოდა, მაგრამ ისიც ხომ მართალია, რომ ასეთი რეპლიკები თბილისელობის გამოც მომისმენია. არიან ასეთი ადამიანებიც სხვა ქალაქებში, სხვა სოფლებში, რომლებიც სწორედ „ხოხბობის“ გამო დაგცინებენ ან თბილისელობას წამოგაძახებენ თბილისზე სტერეოტიპული შეხედულებების მიხედვით… ასე რომ, ეს ინდივიდუალური სენია და არ აქვს კავშირი არც ქრონოსთან, არც ტოპოსთან. ეს იმ ადამიანების პრობლემაა, ვინც სხვას წარმომავლობისა თუ საცხოვრებელი ადგილის მიხედვით განსჯის. ამიტომ ნურც თქვენ, არათბილისელები, ქალაქელები, სოფლელები, უცხოელები თუ უცხოტომელები განმიკითხავთ იმის გამო, რომ თბილისი მიყვარს და თბილისელობა მიხარია. მე კი, აბა, როგორ განვიკითხავ სხვას, როცა ჩემი მეგობრების 70 პროცენტი მაინც არათბილისელია, ასე მოხდა და ეს ყველაზე დიდი ბედნიერებაა ჩემს ცხოვრებაში. ჩვენ შორის არავითარი განსხვავება არ არის, გარდა იმისა, რომ ისინი ბავშვობისას სხვა პეიზაჟს ხედავდნენ სახლის ფანჯრებიდან და მე –  სხვას, ოდნავ განსხვავებულ კულტურულ თავისებურებებს ეზიარნენ და თუნდაც ოდნავ განსხვავებული ქართულით ლაპარაკობენ, აქცენტებისა და დიალექტების გათვალისწინებით. ბოლოს და ბოლოს, არც ერთნი გავჩენილვართ ხოხბებად და არც მეორენი – მიმინოებად, ყველა World Wide Web-ის ეპოქის შვილები ვართ.

მთარგმნელის შენიშვნა: თანამედროვე სამყაროში ნებისმიერი ასაკის ადამიანისთვის აქტუალურია ინტერნეტის უსაფრთხოდ გამოყენების უნარები. ამერიკულ და ევროპულ სკოლებში რამდენიმე წელია, ასწავლიან ინტერნეტის უსაფრთხოდ გამოყენებისა და კიბერბულინგისგან თავდაცვის წესებს, ხოლო ის კომპიუტერები და ტელეფონები, რომლითაც ბავშვები სკოლაში, ბიბლიოთეკაში ან სახლში სარგებლობენ, ხშირად დაცულია სპეციალური „ძიძა“-პროგრამებით, რომლებიც ინტერნეტის შიგთავსს ფილტრავს. იმავე დროს, საქართველოში, სადაც სკოლებში თითქმის არ არსებობს მსგავსი გაკვეთილები და მშობლები იშვიათად იყენებენ ინტერნეტ-ინფორმაციის გამფილტრავ პროგრამებს, მოზარდები კი ხშირად მეთვალყურეობის გარეშე სარგებლობენ ინტერნეტით, ეს უნარები გაცილებით მნიშვნელოვანია. იმედი მაქვს, ქვემოთ მოცემული ტექსტი, რომლის ორიგინალი www.kidshealth.org საიტზე გამოქვეყნდა, დაეხმარება მშობლებს, კარგად გაიაზრონ, რა საფრთხეების წინაშე დგანან მათი შვილები სოციალური მედიის  გამოყენებისას, და ასწავლონ  შვილებს სოციალური ქსელების სწორად და უსაფრთხოდ გამოყენების წესები.

თანამედროვე ბავშვებისა და თინეიჯერებისთვის სოციალური მედია ცხოვრების განუყოფელი ნაწილია. ექსპერტთა შეფასებით, აშშ-ს მოზარდთა 90%-ს ერთხელ მაინც გამოუყენებია რომელიმე სოციალური მედია და 75% დარეგისტრირებულია ერთ ან მეტ სოციალურ ქსელში. ამერიკელ თინეიჯერთა  ნახევარზე მეტი სოციალურ ქსელს ათვალიერებს ყოველდღე. ეს რიცხვები ყოველდღიურად იზრდება, და თითქმის არ არსებობს მათი შემცირების ალბათობა.

სოციალურ მედიას ბევრი სასარგებლო თვისება გააჩნია, მაგრამ ის ასევე ქმნის ისეთ პოტენციურ საფრთხეებს, რომელთაგან ყველა მშობელი ცდილობს შვილების დაცვას. ბავშვები ყოველთვის ვერ იღებენ საუკეთესო გადაწყვეტილებას, როცა რაიმეს აქვეყნებენ ფეისბუკზე ან იუთუბზე, ხშირად კი ეს გარკვეულ პრობლემებს იწვევს. ამიტომ მნიშვნელოვანია, მშობლებმა ასწავლონ შვილებს სოციალური მედიის ჭკვიანურად გამოყენება.

სოციალური მედიის სიკეთეები

სოციალური მედია შეიძლება დაეხმაროს ბავშვებს:

• მეგობრებთან და შორს მყოფ ოჯახის წევრებთან კომუნიკაციაში
• სხვადასხვა არამომგებიან, ან საქველმოქმედო კამპანიებში მოხალისედ მონაწილეობაში
• შემოქმედებითი უნარების განვითარებაში იდეების, მუსიკისა და ხელოვნების ნაწარმოებების გაზიარებით
• მსგავსი ინტერესების მქონე ადამიანების გაცნობასა და თანამშრომლობაში
• კომუნიკაციის უნარების განვითარებაში

სოციალური მედიის მავნე მხარეები

სოციალური მედიის ძირითადი უარყოფითი თვისება ისაა, რომ ის წარმოადგენს ნაყოფიერ ნიადაგს კიბერბულინგისა და არასათანადო ქცევისთვის. თავისდაუნებურად, ბავშვებმა შესაძლოა ისეთი რამ გააზიარონ საჯაროდ, რაც მათთვის სახიფათო ან მავნებელია.

ერთ-ერთი კვლევის მიხედვით, ათიდან ცხრა მოზარდი ონლაინ აქვეყნებს საკუთარ ფოტოებს ან დარეგისტრირებულია ნამდვილი სახელით; ათიდან რვა მოზარდი საჯაროდ წერს პერსონალური ინფორმაციისა და საკუთარი ინტერესების შესახებ; ათიდან შვიდი მოზარდი ამჟღავნებს თავისი სკოლისა და ქალაქის სახელს. ამ ტიპის ქმედებების შედეგად, ჩასაფრებული მოძალადეებისა და სხვა კრიმინალებისთვის  იოლად ხელმისაწვდომი ხდება ინფორმაცია ბავშვების შესახებ, რასაც ძალიან ცუდი შედეგი შეიძლება მოყვეს.

ქვემოთ მოცემული სტატისტიკა ამერიკელ მოზარდთა შესახებ ცხადად ავლენს სოციალური მედიის საფრთხეებს:

• მოზარდთა 17% ამბობს, რომ მათ ონლაინ დაუკავშირდა უცნობი ადამიანი ისეთი ფორმით, რომ მოზარდმა საფრთხე და დისკომფორტი იგრძნო;
• მოზარდთა 30% ამბობს, რომ მათ მიიღეს ონლაინ რეკლამა, რომელიც მათი ასაკისთვის უხამსი იყო;
• მოზარდთა 39% ამბობს, რომ უთქვამს ტყუილი საკუთარი ასაკის შესახებ ზოგიერთ ვებსაიტზე წვდომის მისაღებად.

საფრთხეები და შედეგები

კიბერბულინგისა და ონლაინ კრიმინალების პრობლემის გარდა, ბავშვები ასევე დგებიან საფრთხის წინაშე, ფიზიკურად შეხვდნენ არასასურველ პიროვნებას. ბევრი ახალი აპლიკაცია ავტომატურად აჩვენებს, სად იმყოფება აპლიკაციის მომხმარებელი მისი გამოყენებისას. ეს ინფორმაცია საშიში ადამიანებისთვის შეიძლება გახდეს ხელმისაწვდომი.

ასევე, ონლაინ დადებული ფოტოების, ვიდეოებისა და კომენტარების სრულად წაშლა თითქმის შეუძლებელია. თუკი მოზარდი გადაიფიქრებს და წაშლის ინფორმაციას საკუთარ პროფილზე, ხშირად ეს ინფორმაცია მაინც რჩება სოციალური მედიის სერვერებზე და შესაძლოა, უკვე სხვა მომხმარებელს ჰქონდეს შენახულიც.

უხამსი ფოტოს ან ტექსტის გამოქვეყნებამ შეიძლება ბავშვის რეპუტაცია დააზიანოს, რაც წლების შემდეგ გამოიწვევს პრობლემებს – მაგალითად, როცა პოტენციური დამსაქმებელი ან უნივერსიტეტში მიმღები კომისია პირადი მონაცემების და უსაფრთხოების შემოწმებას აწარმოებს. ხოლო თუ ბავშვი თუნდაც ხუმრობით გამოაქვეყნებს ბოროტ ტექსტს, ამან შეიძლება ვინმე დაამციროს ან ვინმემ მუქარად მიიღოს.

სოციალურ მედიაში დიდი დროის გატარებამ შეიძლება დეპრესიაც გამოიწვიოს. როცა ბავშვი ხედავს, რამდენად ბევრი ონლაინ-მეგობარი ან მიმდევარი ყავს სხვას ან უყურებს, როგორ ერთობიან სხვები, მას შეიძლება საკუთარი ცხოვრება მოსაწყენი მოეჩვენოს ან ეგონოს, რომ სხვებთან შედარებით წარუმატებელია.

რისი გაკეთება შეუძლიათ მშობლებს

ცხადია, მნიშვნელოვანია, მშობელმა იცოდეს, როგორ იქცევა მისი შვილი სოციალურ ქსელში, მაგრამ მეტისმეტმა ყურადღებამ შეიძლება ბავშვის გაუცხოვება გამოიწვიოს და ავნოს მშობელსა და შვილს შორის ნდობას, რაც ძალიან რთული აღსადგენია. ამიტომ არსებითია მშობლის მონაწილეობა ამ პროცესში იმგვარად, რომ შვილი აცნობიერებდეს: მშობელი პატივს სცემს მის პირად სივრცეს, მაგრამ სურს მისი უსაფრთხოების უზრუნველყოფა.

მაგალითად, მშობელმა შეიძლება შემდეგი რჩევები გაუზიაროს შვილს:

• იყავი ზრდილობიანი. უხამსი ქმედება ისევე მიუღებელია ვირტუალურ სამყაროში, როგორც რეალურში.

გასაგებად აუხსენით შვილს, რომ მას მოეთხოვება, სხვებს მოექცეს პატივისცემითა და ზრდილობით; მან არასდროს არ უნდა გამოაქვეყნოს გულსატკენი ან სამარცხვინო ტექსტი სხვათა შესახებ. სთხოვეთ, ყოველთვის გიამბოთ სახიფათო ან დამამცირებელი ტექსტების შესახებ, რომელთაც სხვები გამოაქვეყნებენ.

• ორჯერ დაფიქრდი ტექსტის ან ფოტოს საბოლოო გამოქვეყნებამდე.

შეახსენეთ მოზარდს, რომ ყველაფერი, რასაც ინტერნეტში გამოაქვეყნებს, მის წინააღმდეგ შეიძლება იქნეს გამოყენებული. მაგალითად, თუკი საჯაროდ დაწერთ, რომ სამოგზაუროდ ხართ წასული და თქვენი სახლის მისამართიც იოლი მოსაძებნია, მძარცველები ამ შესაძლებლობას გამოიყენებენ. მოზარდები ასევე უნდა მოერიდონ ერთობლივი ახალგაზრდული გასართობი ღონისძიებების მისამართების საჯაროდ ხსენებას, ისევე როგორც ტელეფონის ნომრების.

• მისდიეთ წესს „რას იტყოდა ბებო?“

ასწავლეთ ბავშვს, რომ თუკი რაიმე ერთხელ მაინც მოხვდება ინტერნეტში, მისი სრულად წაშლა შეუძლებელია. მან ისეთი რამ არ უნდა გააზიაროს სოციალურ მედიაში, რაც სურს დამალოს მასწავლებლების, უნივერსიტეტში მიმღები კომისიის, მომავალი სამსახურის უფროსებისა და, ცხადია, ბებიისგან.

• გამოიყენე კონფიდენციალურობის დაცვის წესები.

კონფიდენციალურობის დაცვის წესები ძალიან მნიშვნელოვანია. ამიტომ შვილთან ერთად გაარჩიეთ ეს წესები, რომ ბავშვმა კარგად გაიაზროს ისინი. ასევე აუხსენით, რომ პაროლი არსებობს თავის დასაცავად, მაგალითად, იდენტობის მითვისებისგან, და არასდროს არავის არ უნდა გაუზიაროს ის (საკუთარ მეგობარს ან შეყვარებულსაც კი).

• არ დაუმეგობრდე უცნობებს.

აუხსენით, რამდენად საშიშია უცნობებთან დამეგობრება ინტერნეტში. უცნობის პროფილი შეიძლება საშიშ დამნაშავეს მალავდეს, რომელსაც შეუძლია, მოზარდის ნდობით ან მის პროფილზე მოპოვებული ინფორმაციით ბოროტად ისარგებლოს. თუკი არ იცნობ ადამიანს, ნუ დაუმეგობრდები სოციალურ ქსელში. ეს არის ყველაზე მარტივი, იოლი და უსაფრთხო წესი.

შვილთან შეთანხმება

როგორ შეიძლება ამ მიდგომების განხორციელება სახლში? ამის ერთ-ერთი გზაა შვილებთან დადოთ შეთანხმება „სოციალური მედიის გამოყენების შესახებ“ – შეიძლება ამას ჰქონდეს ნამდვილი კონტრაქტის სახე, რომელსაც მშობლები და შვილი ხელს მოაწერს. ამ შეთანხმებით მას დაეკისრება ვალდებულება, დაიცვას საკუთარი პირადი სივრცე და კონფიდენციალურობა, იზრუნოს საკუთარ რეპუტაციაზე და არ გასცეს პერსონალური ინფორმაცია. ასევე, მოზარდი დადებს პირობას, არასდროს გამოიყენოს ტექნოლოგია იმისთვის, რომ ვინმეს მიაყენოს ტკივილი (დამცირებით ან არასწორი ინფორმაციის გავრცელებით).

თავის მხრივ, მშობლები დებენ პირობას, პატივი სცენ მოზარდის პირად სივრცეს, როცა იგი ცდილობს გახდეს სოციალური მედიის სამყაროს ნაწილი (ეს ნიშნავს, რომ შეგიძლიათ შვილის „მეგობარი“ გახდეთ სოციალურ ქსელში და დააკვირდეთ მის ონლაინ-საქმიანობას, მაგრამ არ უნდა დაუწეროთ დამამცირებელი კომენტარები ან ამბები მოზარდის პირადი ცხოვრებიდან, მაგალითად მისი არეული ოთახის შესახებ).

მშობლებმა ასევე ხელი უნდა შეუწყონ მოზარდებს, რეალურ სამყაროში მეტად დაიმკვიდრონ თავი, სოციალური მედიის გარკვეული შეზღუდვით. ამის ერთ-ერთი მეთოდია, კომპიუტერები იდგეს საერთო, ვთქვათ სასადილო ან სასტუმრო ოთახში. ნუ შეიტანთ ლეპტოპს და სმარტფონებს საძინებლებში, და ერთად შეიმუშავეთ ტექნოლოგიის გამოყენების გარკვეული წესები (მაგ. არავითარი სმარტფონი ერთად სადილობისას).

მთავარია, გახსოვდეთ: საკუთარი ქცევით ვირტუალურ გარემოში ყველაზე ღირებულ მაგალითს აძლევთ შვილებს, როცა ასწავლით სოციალური მედიის უსაფრთხოდ გამოყენებას.

ლარისა ჰირში, მედიცინის დოქტორი, 2014 წელი.