თეატრალიზებული გაკვეთილი მეტად აახლოებს მოსწავლესა და მასწავლებელს და არა მხოლოდ სწავლის მოტივაციის ამაღლებას, ინტელექტუალურ და შემოქმედებით განვითარებას, მოზარდთა სოციალიზაციას, არამედ სწავლების პროცესის მოდერნიზებასა და ახალი ტექნოლოგიების დანერგვასაც უწყობს ხელს.

თეატრალიზებული პრესკონფერენცია „ადამიანი და გარემო“

(მეორე ნაწილი)

ქიმიკოსი: CO ნახშირბად(II)-ის ოქსიდია.

ეკოლოგი: დიდი ქალაქების მცხოვრებლებს ხშირად ავიწყდებათ, რომ ქუჩაში, სადაც აქტიური საავტომობილო მოძრაობაა, მათ ელით „ეკოლოგიური მახე“ – ჰაერში CO-ს 0,05გ/ლ–ზე მაღალი კონცენტრაცია.

ქიმიკოსი: ეს განპირობებულია ნახშირბად(II)-ის ოქსიდის ფიზიკური თვისებებით – ეს არის უფერო, უსუნო აირი; ჰაერის მიმართ მისი სიმკვრივე დაახლოებით ერთის ტოლია.

ბიოლოგი: ნახშირბად(II)-ის ოქსიდი სპეციფიკურად უერთდება სისხლის ჰემოგლობინს და წარმოქმნის კარბოქსილჰემოგლობინის მყარ კომპლექსს, რის შედეგადაც ჰემოგლობინი კარგავს თავის ძვირფას თვისებას, შეკრიბოს და გადაიტანოს ჟანგბადი. ჰემოგლობინის შემადგენლობაში არსებული ორვალენტიანი რკინის მსგავსება ნახშირბად(II)-ის ოქსიდთან რამდენიმე ასეულით აღემატება ჟანგბადთან მის მსგავსებას.

ქიმიკოსი: ქიმიური თვალსაზრისით, ჰემოგლობინი პროტეიდია, რომელიც შედგება ცილოვანი და არაცილოვანი ნაწილებისგან – გლობინისა და ჰემისგან. ჰემში რკინა ორი კოვალენტური და ორი კოორდინაციული ბმით უკავშირდება აზოტის ატომების პიროლურ რგოლებს. ორი გამოუყენებელი ბმიდან ერთი ცილისთვის იხარჯება, მეორე – O₂ მოლეკულისთვის ან CO-ისთვის (სქემა 4).

რეაქციაში Hb*O₂+CO=Hb*CO+O₂ წონასწორობის კონსტანტა უდრის 210–ს.

სქემა 4

ეკოლოგი: ჩასუნთქულ ჰაერში CO–ს მცირე, 0,1%-მდე, შემცველობაც კი ორგანიზმში 60%-ით ბლოკავს ჰემოგლობინს, რაც იწვევს თავის ტკივილს, მეხსიერებისა და ყურადღების კონცენტრირების დარღვევას, გულის უკმარისობას, ზოგჯერ – გონების დაკარგვასაც. თუ დაზარალებული დროულად არ გამოვიყვანეთ „ეკოლოგიური მახიდან“, შესაძლოა, თავის ტვინში სისხლის მიმოქცევა შეუქცევადად დაერღვეს.

ტოქსიკოლოგი: ასეთ დროს დაზარალებულს ჟანგბადს ასუნთქებენ (შეიძლება ამიაკიანი ნარევიც) სისხლძარღვების გასაფართოებლად.

ეკოლოგი: ასევე სახიფათოა ეკოლოგიური საწამლავები, რომლებიც ადამიანის ორგანიზმში წყალთან, ჰაერთან, საკვებთან ერთად ხვდება. ესენი მძიმე მეტალების იონებია: Hg²⁺, Cu²⁺, Zn²⁺, Mn²⁺, რომლებსაც გოგირდთან დიდი მსგავსება აქვთ (იხ. სქემა 1).

ბიოლოგი: SH ჯგუფები ცოცხალი ორგანიზმისთვის ჰიდროქსილჯგუფებზე არანაკლებ მნიშვნელოვანია. მძიმე მეტალები ბლოკავენ მათ და ფერმენტები ძალას კარგავენ, თუმცა მათი აქტიური ცენტრი თავისუფალია.

წამყვანი: მესმის, რომ ეს საწამლავის ორგანიზმზე ზემოქმედების ერთ-ერთი მექანიზმია: პირველი – ბიოქიმიური სტრუქტურის აქტიური ცენტრის ბლოკირება, მეორე – SH ჯგუფის შებოჭვა.

ოფიცერი: არსებობს საბრძოლო მომწამვლელი ნივთიერებები, რომლებიც ადამიანის ორგანიზმს სწორედ SH ჯგუფების ბლოკირების გზით აზიანებს. ასეთია, მაგალითად, ლუიზიტი.

ტოქსიკოლოგი: ბლოკატორების მოქმედების შესაჩერებლად გამოიყენება ნივთიერებები SH ჯგუფების დიდი შემცველობით, მაგალითად, უნიტოლი.

ისტორიკოსი: 1933 წელს სტრიჟევსკიმ სახალხოდ, ლექციაზე მიიღო 0,2 გრამი სულემა. საწამლავს თავისივე სახელობის ანტიდოტი დააყოლა და გადარჩა!

ქიმიკოსი: ეს კალიუმისა და ნატრიუმის სტაბილიზირებული ხსნარია.

ოფიცერი: მოგეხსენებათ, სულემა ძლიერ მომწამლავია. ის ვერცხლისწყალ(II)-ის ქლორიდია. მეცნიერმა ყველა სკეპტიკოსს დაუმტკიცა ანტიქიმიური თავდაცვის აუცილებლობა და შესაძლებლობა!

ბიოლოგი: მომწამვლელი ნივთიერებების მომდევნო ჯგუფიც ამავე მექანიზმით მოქმედებს, მაგრამ საპირისპირო მიმართულებით: გოგირდწყალბადი და გოგირდნახშირბადი ბლოკავენ ადრენორეცეპტორების მეტალოპროტეიდულ ცენტრებს, რომლებიც ორგანიზმის ჰორმონულ ბალანსზე აგებენ პასუხს.

ფარმაცევტი: რა პარადოქსულიც უნდა იყოს, მომწამვლელ ნივთიერებათა მოქმედების მექანიზმის ცოდნა ფართოდ გამოიყენება მედიკამენტების შექმნისას. ბიოქიმიური სტრუქტურების აქტიური ცენტრის ბლოკირების პრინციპით მოქმედებს ატროპინი – მუსკარინის ანტიდოტი. ამ უკანასკნელს შხამასოკოს შხამი შეიცავს. გულის გლიკოზიდები, რომლებსაც შეიცავს შავბალახას, კუნელისა და შროშანის ექსტრაქტები, ამცირებს ფერმენტ ადენოზინტრიფოსფატაზის აქტივობას SH-ჯგუფების შებოჭვის გზით, რაც გულის მუშაობის სტიმულაციას იწვევს. ანტიდეპრესანტები ბლოკავენ ფერმენტ მონოამინოოქსიდაზის სულფიდრილურ ჯგუფებს, რაც ნერვულ დაბოლოებებში სეროტონინის შემცველობას ზრდის და ამით ანტიდეპრესიულ ეფექტს ახდენს.

ქიმიკოსი: უნდა ითქვას, რომ სეროტონინს აგებულებით წააგავს შოკოლადის კომპონენტები. ამიტომაა, რომ შოკოლადი განწყობილების ამაღლებაში გვეხმარება.

ეკოლოგი: ესაა ადამიანის ორგანიზმზე ნივთიერებათა ზემოქმედების მესამე მექანიზმის ნიმუში (სქემა 1.3). მსგავსი აგებულების მქონე ქიმიური სტრუქტურები ჩაანაცვლებენ, გამოდევნიან, ცვლიან ორგანიზმის მონათესავე ბიოგენურ სტრუქტურებს. ეს მექანიზმი ხშირად არც ისე უვნებელია, როგორც შოკოლადის შემთხვევაში. მაგალითად, თუ სასმელ წყალში Mn²⁺ იონების შემცველობა აღემატება დასაშვებ ზღვრულ კონცენტრაციას, ისინი ძვლოვანი ქსოვილიდან გამოდევნიან Ca²⁺ იონებს, ანუ ამ იონების აქტივობა ხსნარში დაახლოებით ერთნაირია. ძვლები მყიფე ხდება. ამის შედეგია მრავლობითი მოტეხილობა, ტრავმების მაღალი ალბათობა ახალშობილებთან.

ფარმაცევტი: სხვათა შორის, კარიესის საწინააღმდეგო პროფილაქტიკური საშუალება ფლუორისტატი სწორედ ჩანაცვლების მექანიზმით მოქმედებს.

ქიმიკოსი: ამავე მექანიზმით ხდება ადამიანის ორგანიზმზე ნარკოტიკების ზემოქმედებაც. ნარკოტიკები ქიმიური აღნაგობით პირიმიდინის წარმოებულებია, ანუ ჰგავს აზოტოვანსაფუძვლიანებს, კერძოდ, თიმინს, ციტოზინს, ურაცილს, რომლებიც აუცილებელია ნუკლეინმჟავების ბიოსინთეზისთვის.

ტოქსიკოლოგი: დიახ, ნარკოტიკები ჰგვანან ბიოგენურ ამინებს. ისინი იოლად ერთვებიან მიმოცვლით პროცესებში და თავის შესაბამისად გადააწყობენ. ამის შედეგად ორგანიზმის ენერგია ნარკოტიკული ნივთიერებების გადასამუშავებლად იხარჯება, სასიცოცხლო მნიშვნელობის პროცესები კი ზარალდება. ამასთან, ნარკოტიკული ნივთიერების აღმქმელი ეგრეთ წოდებული ოპიატური რეცეპტორები განთავსებულია ნერვულ წნულებში, რომლებიც ტკივილის იმპულსს ატარებენ. ამიტომაც წარმოიშობა ნარკოტიკული უკმარისობით გამოწვეული ტკივილები, სახსრების ტეხა, აღგზნებადობა და სხვა.

წამყვანი: ისეთი შთაბეჭდილება მრჩება, რომ ადამიანის ყველა ავადმყოფობა ქიმიიდან მომდინარეობს.

ექიმი: არა მარტო ქიმიიდან – ავადმყოფობის გამომწვევია მიკრობებიც, მათთან ბრძოლაში კი სწორედ ქიმია გვეხმარება.

ბიოლოგი: მიკრობები ცოცხალი ორგანიზმებია, შესაბამისად, ცილოვანი აგებულება აქვთ.

ქიმიკოსი: ცილები ფერად რეაქციას იძლევიან. მაგალითად, მოწითალო-მოიისფრო შეფერილობა გამოწვეულია Cu(OH)_2–ით. ისინი ჰიდროლიზდებიან (ასე შეისწავლიან მათი მაკრომოლეკულის შემადგენლობას), განიცდინ დენატურაციას, ანუ მაკროსტრუქტურები ირღვევა მაღალი ტემპერატურის, რადიაციის, მექანიკური ზემოქმედებით, ქიმიური რეაგენტების ზემოქმედებით.

ექიმი: ამ მიზეზით ანტიბიოტიკების პირველი ჯგუფი, შეიძლება თქვას, დენატურაციული მოქმედებისაა, მაგალითად, ფენოლი, ფორმალდეჰიდი ორგანიზმში კომპლექსებად არიან  შეკავშირებულნი და იხსნებიან იქ, სადაც თავიანთი ანტიმიკრობული მოქმედება უნდა გამოამჟღავნონ. მაგალითად, ფენოლი ნაწლავებში წარმოიქმნება სალოლის ჰიდროლიზის შედეგად.

ქიმიკოსი: სალოლი სალიცილმჟავას ფენილის ეთერია.

ფარმაცევტი: ხოლო უროტროპინი ფორმალდეჰიდის წარმოქმნით ჰიდროლიზდება.

ქიმიკოსი: უროტროპინის ქიმიური დასახელებაა ჰექსილმეთილენტეტრამინი. აი მისი ჰიდროლიზის რეაქცია:

(CH₂)₆N₄ + 6H₂O = 6HCOH + 4NH₃

ფარმაცევტი: ბუნებრივია, ნივთიერებებს, რომლებიც ცილების დენატურაციას იწვევს, გარსით ფარავენ, რათა მაშინვე კი არ იმოქმედონ, არამედ სადაც საჭიროა, იქ გაიხსნან.

ისტორიკოსი: ფარმაკოლოგიის ფუძემდებელი პარაცელსი სამკურნალო საშუალებების შერჩევისას ასე მსჯელობდა: სიფილისი ავადმყოფობა, რომელიც სიყვარულის შედეგად წარმოიშობა; სიყვარულის ასტროლოგიური სიმბოლოა ვენერა; ვენერას ანტაგონისტია მერკური, მისი ალქიმიური მნიშვნელობა კი – ვერცხლისწყალი, – ამიტომ სიფილისით დაავადებულებს ვერცხლისწყლის ორთქლით მკურნალობდნენ, რაც რატომღაც ეფექტური აღმოჩნდა.

ექიმი: სიფილისს თეთრი სპიროქეტა იწვევს, რომლის ცილოვან სტრუქტურაშიც მრავლადაა SH-ჯგუფები. ვერცხლისწყალი, მძიმე მეტალი, ამ ჯგუფების ბლოკირებას ახდენს და მიკრობები იხოცებიან.

ფარმაცევტი: ანტიბიოტიკების მეორე ჯგუფი ქიმიოთერაპიულია, ანუ ბაქტერიული უჯრედის მიმოცვლაში ერევა.

ბიოლოგი: მიკრობები ცოცხალი ორგანიზმები არიან და კვება სჭირდებათ.

ფარმაცევტი: ქიმიოთერაპიული პრეპარატები კი მეტაბოლიზმისთვის საჭირო ნივთიერებების ნაცვლად სხვა, მაგრამ იდენტური აღნაგობის ნივთიერებებს აწვდიან მათ და მიკრობებიც „შიმშილით“ იხოცებიან. ასეთებია, მაგალითად, სულფანილამიდური პრეპარატები სულფაზოლი, სულფადინი, სულფაზინი – თეთრი სტრეპტოციდის წარმოებულები. სტრეპტოციდის ფორმულის წარმოებულებს წყალბადის ერთი ამინოჯგუფის ატომი ჩანაცვლებული აქვთ და იწვევენ ჰემოლიზს, ანუ ჰემოგლობინი ერითროციტებიდან სისხლის პლაზმაში გამოდის და კარგავს ჟანგბადის გადატანის უნარს. თეთრი სტრეპტოციდის წარმოებულები ნაკლებტოქსიკურია, მათი ანტიმიკრობული მოქმედება კი – გაცილებით ეფექტური.

ექიმი: სულფანილამიდური პრეპარატები არღვევენ მიკრობებისთვის საჭირო ფაქტორებს: ფოლიუმისა და დეჰიდროფოლიუმის მჟავებს, რომელთა შემადგენლობაშიც შედის პარაამინობენზოინმჟავა. სულფანილამიდები აღნაგობით ახლოს დგანან მასთან, ამიტომ მიკრობული უჯრედი მას შთანთქავს, რაც ცვლის პროცესების რღვევას იწვევს.

სქემა 5

ფარმაცევტი: ალბათ გინახავთ მალამო ზოვირაქსის რეკლამა: „გაციების პირველივე სიმპტომებისას გამოიყენეთ მალამო ზოვირაქსი, ის თავიდან აგაცილებთ ჰერპესს!“

წამყვანი: რეკლამაში კი ყველაფერი კარგადაა წარმოჩენილი, მაგრამ ეს მალამო საკმაოდ ძვირია.

ფარმაცევტი: ზოვირაქსი მართლაც ძვირად ღირებული პრეპარატია, რომელიც გენური ინჟინერიის საფუძველზე შეიქმნა. პროპილენგლიკოლში გახსნილია ნივთიერება აციკლოვირი, რომელიც ჰერპესვირუსის დნმ-ს „არასწორი“ ელემენტია. ვირუსი აციკლოვირს უჯრედების საშენ მასალად იყენებს, ეს უჯრედები კი დეფექტური გამოდიან და გამრავლების უნარი არ გააჩნიათ. აცილკოვირი დავირუსებულ უჯრედებში იჭრება, ჯანმრთელს არ ეხება, რაც ძალიან მნიშვნელოვანია. აციკლოვირის შემქმნელი მეცნიერები ნობელის პრემიის ლაურეატები არიან.

ექიმი: ანტიმიკრობული პრეპარატების მესამე ჯგუფი გახლავთ ანტიბიოტიკები. ისინი წარმოადგენენ მიკროორგანიზმებისა და სოკოების ცოცხალ პროდუქტებს, რომლებიც განსაზღვრული მიკროორგანიზმების საწინააღმდეგო მაღალეფექტური საშუალებებია. მაგალითად, პენიცილინი, რომელიც აქტიურია მრგვლოვანი ბაქტერიების, იმავე კოკების წინააღმდეგ.

ფარმაცევტი: ანტიბიოტიკები საგრძნობლად ანელებენ ბაქტერიული უჯრედის კედლის ბიოსინთეზს ანუ აინჰიბირებენ მას. შედეგად მიკრობები ვეღარ მრავლდებიან და ორგანიზმი მათ იოლად ერევა.

ისტორიკოსი: ანტიბიოტიკების გამოყენება ჯერ კიდევ ძველ ეგვიპტეში დაიწყეს. წერილობითი წყაროები მოწმობს, რომ მკურნალები იყენებდნენ მარცვლეულის ობს. არქეოლოგებმა 1400 წლის წინ გარდაცვლილი ადამიანის ნაშთებში ბუნებრივი ანტიბიოტიკის კვალი აღმოაჩინეს. ობის სოკოების უნარზე, შეაფერხონ ბაქტერიების გამრავლება, ა. ფლემინგამდე პეტერბურგის სამხედრო- სამედიცინო აკადემიის პროფესორები პოლიტებნიოვი და მონასეინი წერდნენ. თავად ფლემინგმა კი პენიცილინი შემთხვევით აღმოაჩინა: პეტრის ერთ-ერთ ჭიქაში, სადაც სტაფილოკოკების კოლონია იყო, გაჩნდა მწვანე ობი; ყურადღებიანმა მეცნიერმა შეამჩნია, რომ იქ, სადაც ობი იყო მოკიდებული, მიკრობები არ გამრავლდნენ, დაიწყო ამ მოვლენის კვლევა და 1940 წელს კრისტალური პენიცილინი გამოყო. 1942 წელს პროფესორმა ზ. ვ. ერმოლოვამ რუსეთში მიიღო პენიცილინი, რამაც მეორე მსოფლიო ომის დროს ათიათასობით სიცოცხლე იხსნა.

ქიმიკოსი: არსებობს ნახევრად სინთეზური ანტიბიოტიკებიც, რომლებიც ეფექტურია განსხვავებული მიკროორგანიზმების წინააღმდეგ – ამპიცილინი, ოქსაცილინი და სხვა.

ფარმაცევტი: ანტიბიოტიკების ნაკლი ის არის, რომ ნაწლავურ მიკროფლორას თრგუნავს.

ექიმი: ამიტომ მათი მიღება, მხოლოდ ექიმის მითითებით და მკაცრად განსაზღვრული დოზით უნდა მოხდეს. წინააღმდეგ შემთხვევაში მიკრობები „მიეჩვევიან“ ანტიბიოტიკს და მკურნალობა უეფექტო იქნება.

წამყვანი: ეკოლოგიურ პრობლემებზე საუბრისას გვერდს ვერ ავუვლით გარემოს რადიაქტიურ დაბინძურებას .

ბიოლოგი: რადიაქტიური იზოტოპები, მათ შორის – ყველაზე გავრცელებული ცეზიუმ-137 და სტრონციუმ-90, ორგანიზმში მოხვედრისას იწვევენ ცილოვანი სტრუქტურებისა და დნმ-ს რღვევას.

ქიმიკოსი: ეს ეგრეთ წოდებული პირდაპირი დასნებოვნებაა. გამოყოფენ ქიმიურ და შემხებ ავადმყოფობას: რადიაცია იწვევს დიდი რაოდენობით (0₂^-*) ტიპის იონ-რადიკალების წარმოქმნას, რომლებიც სისხლის მიმწოდებელ სისტემაში „დახეტიალობენ“ და წარმოქმნიან ახალ იონ-რადიკალებს. ყოველ მათგანს შეუძლია გამოიწვიოს დენატურაცია და ცილების ჟანგვა, უჯრედის კიბოთი დასნებოვნება, მუტაცია და სხვა.

წამყვანი: ჯანდაცვის საერთაშორისო ორგანიზაციის მონაცემებით, მსოფლიოს მოსახლეობის 20% ავადაა, 15% პრაქტიკულად ჯანმრთელია, 65% კი, ასე ვთქვათ, მესამე მდგომარეობაშია – ფუნქციური დარღვევები არ უდასტურდება, თუმცა თავს ჯანმრთელად ვერ გრძნობს. ამის მიზეზი კი ორგანიზმში ზოგიერთი ნივთიერებების ჭარბი კონცენტრაციაა. ასე რომ, ქიმიურ ნივთიერებათა რეგულაციისთვის აუცილებელია ქიმიური ნივთიერებების წარმოებისა და გამოყენების საკითხების ბალანსირება, რათა მათ მხოლოდ სარგებლობა მოუტანონ სოციალურ-ეკონომიკურ პროცესს და არ დაგვაზიანონ.

გამოყენებული ლიტერატურა

1. პ. მაიერი, პარაცელსი – ექიმი და წინასწარმეტყველი, თარგმ. ე. ბ. მურზინის, 2003
2. ა. გ. იასკევიჩი, ვ. პ. დინმუხამედოვი, სამხედრო ტოქსიკოლოგია, 2000
3. გ. ი. ოქსენჰენდლერი, შხამები და შხამსაწინააღმდეგო საშუალებები, 1982
4. https://www.booksmed.com/toksikologiya/336-yady-i-protivoyadiya-oksengendler-g-i.html
5. სამხედრო ტოქსიკოლოგია, რადიობიოლოგია და სამედიცინო თავდაცვა, ს. ა. კუცენკოვის რედაქციით, 2004
6. ი. ფ. კრილოვი, ფარმაკოლოგია, 2012
7. ორგანული სინთეზი, ნ. ღონღაძე, ე. ელიზბარაშვილი, ზ. გელიაშვილი, ნ. დარეჯანაშვილი, მ. ხითარიშვილი, გ. ჭირაქაძე, წელი III, 2005
8. ზ. ბაკი, ნერვული იმპულსის გადაცემის ქიმიზმი. სამედიცინო მიკრობიოლოგია, ვირუსოლოგია და იმუნოლოგია, 1977
9. სამედიცინო მიკრობიოლოგია, ვირუსოლოგია და იმუნოლოგია, ვ. ვ. ზვერევის, მ. ნ. ბოიჩენკოს რედაქციით, ტ. I, 2010
10. ანტიბიოტიკები. უნივერსალური, სამეცნიერო-ტექნოლოგიური ონლაინენციკლოპედია – https://www.krugosvet.ru/enc/nauka_i_tehnika/biologiya/ANTIBIOTIKI.html
11. Health systems financing: the path to universal coverage – https://www.who.int/whr/2010/en/

პალესტინელმა დაწყებითი კლასის მასწავლებელმა, რომელიც ლტოლვილთა თავშესაფარში გაიზარდა და ამჯერად მოსწავლეებს ტოლერანტობასა და არა-ძალადობას ასწავლის, წლის საუკეთესო მასწავლებლის ტიტული მოიპოვა და შესაბამისად, 1,000,000 აშშ დოლარი მოიგო. მან 8,000 კონკურენტს მსოფლიოს სხვადასხვა ქვეყნებიდან, გასულ კვირას, 13 მარტს სძლია.

ჰანა ალ ჰროუბს, რომელიც დასავლეთ ალ-ბირეჰში ასწავლის, Global Teacher Prize (გლობალური პრიზი მასწავლებლებისათვის) დუბაიში, არაბთა გაერთიანებულ საამიროებში გამართულ ცერემონიაზე გადაეცა.

მას შემდეგ, რაც კონფლიქტურ რეგიონებში მცხოვრები პატარების განათლების აუცილებლობაზე ისაუბრა, რომის პაპმა ფრანცისკემ გამარჯვებულად სწორედ ჰანას სახელი გამოაცხადა. პალესტინელ  მასწავლებელს ჯილდო დუბაის მმართველმა შეიხმა მოჰამედ ბინ რაშიდ მაქტუმმა გადასცა.

• თავს შესანიშნავად ვგრძნობ და ახლაც ვერ ვიჯერებ, რომ პაპმა ჩემი სახელი წარმოთქვა. ის რომ დღეს პალესტინელმა მასწავლებელმა მსოფლიოს ხმა მიაწვდინა და სწავლების უმაღლესი მწვერვალი დაიპყრო, სხვა დანარჩენი წარმომავლობის მასწავლებლებისთვის შესაძლოა კარგი მაგალითი იყოს – ამბობს გამარჯვებული ჰანა ალ ჰროუბი. ის აღნიშნავს, რომ მოპოვებულ თანხას სკოლასა და მოსწავლეებს მოახმარს, კონკრეტულად, ჰანა გეგმავს მოსწავლეებს სტიპენდიები გადასცეს, რათა მათი სწავლის მოტივაცია გაუმჯობესდეს და მომავალ პროფესიად მათაც მასწავლებლობა აირჩიონ.

ჰანას გამარჯვება ისრაელისა და პალესტინას შორის კონფლიქტის პიკს დაემთხვა. უკანასკნელი ხუთი თვის მანძილზე პალესტინელების სროლებსა და სატრანსპორტო თავდასხმებს ისრაელის 28 მოქალაქე და ორი ამერიკელი ემსხვერპლა. საპასუხოდ, ისრაელის შეიარაღებულმა ძალებმა, თავდასხმებში მონაწილეობის ბრალდებით, პალესტინას  სულ მცირე 179 მოქალაქე დაუხოცა.

მიმდინარე მოვლენებში ისრაელის ოფიციალური პირები ბრალს პალესტინის ლიდერებს სდებენ და სოციალურ მედიას ძალადობისა და აგრესიის გაღვივებაში ადანაშაულებენ. პალესტინის ლიდერები კი აცხადებენ, რომ სავალალო მდგომარეობა ნახევარსაუკუნოვანი ოკუპაციის მიერ გამოწვეული სასოწარკვეთისა და იმედგაცრუების შედეგია.

ჰანას გამარჯვებით გახარებულმა, ცერემონიაზე მყოფმა თანამემამულეებმა, პალესტინის დროშები ააფრიალეს და ხმამაღლა ამბობდნენ – „ჩვენი სულებით, ჩვენი სისხლით, სიცოცხლეს დავთმობთ შენთვის, პალესტინა“.

თავის გამოსასვლელ სიტყვაში ჰანამ კიდევ ერთხელ ისაუბრა არაძალადობრივი ნაბიჯების საჭიროებებზე და ქვეყნებს შორის დიალოგის აუცილებლობაზე:

• ვინაიდან მე, პალესტინელ მასწავლებელს საშუალება მომეცა მსოფლიოს მივმართო, კიდევ ერთხელ მოვუწოდებ ყველას, თუ ერთმანეთს ხელს გავუწოდებთ, შევძლებთ გავავრცელოთ მშვიდობა, თანასწორობა და განათლება.

ჰანა ალ ჰროუბის გარდა, ცერემონიაზე მიწვეული იყო ცხრა ფინალისტი მასწავლებელი ავსტრალიიდან, ფინეთიდან, ინდოეთიდან, იაპონიიდან, კენიიდან, პაკისტანიდან, დიდი ბრიტანეთიდან და ორი ამერიკის შეერთებული შტატებიდან. სამადლობელი სიტყვის წარმოთქმის შემდეგ, ჰანამ ყველა ფინალისტი სცენაზე მიიწვია და მადლობა გადაუხადა.

მასწავლებელთა გლობალური პრიზი ორი წლის წინ დაარსდა. მისი მიზანია ყოველწლიურად მსოფლიოში ერთი მასწავლებელი აღმოაჩინოს, რომელიც განსაკუთრებული პროფესიონალიზმით, მოტივაციით გამოირჩევა და მოწადინებულია საკლასო ოთახში მოსწავლეებთან ინოვაციური მიდგომებით იხელმძღვანელოს. ასევე, მოტივაციას აძლევს სხვებსაც, რომ ასწავლონ, ან აირჩიონ მასწავლებლის პროფესია.

ალ ჰროუბი პალესტინაში, ლტოლვილთა ბანაკში გაიზარდა, სადაც ძალადობრივი ფაქტები ძალიან ხშირი იყო. მისი ბიოგრაფიიდან ვიგებთ, რომ მასწავლებლობა იმ ფაქტის შემდეგ დაიწყო, რაც მის შვილებს სკოლიდან შინისკენ მიმავალ გზაზე ცეცხლი გაუხსნეს. ინცინდენტის შემდეგ ჰანა ბავშვებს სკოლაში თავად დაჰყვებოდა და გაიზარა, თუ როგორი მნიშვნელოვანია საკლასო ოთახში არსებული გარემო ტრამვირებული პატარების ფსიქოლოგიური მდგომარეობის გასაუმჯობესებლად. მას შემდეგ, რაც მასწავლებელი გახდა, ჰანამ გამოსცა წიგნი სახელად „ჩვენ ვთამაშობთ და ვსწავლობთ“. ავტორი ამბობს, რომ სახელმძღვანელოში წარმოჩენილია თამაშის, ნდობის, პატივისცემის, პატიოსნებისა და განათლების მნიშვნელობა.

შენ მასწავლებელი ხარ და იგებ, რომ შენს კლასში ახალი მოსწავლე გადმოდის, მას, პირობითად, თომა ჰქვია, აუტისტური სპექტრის აშლილობა და ძალიან ჭკვიანი თვალები აქვს. პირველი რეაქცია შიშია, პრობლემის არცოდნით თუ პრაქტიკის არქონით გამოწვეული შიში. სხვადასხვა ტრენინგსა თუ სემინარზე ინკლუზიური განათლების შესახებ ბევრი გსმენია და წაგიკითხავს, მაგრამ ათასგვარი თეორია სხვაა და მისი პრაქტიკული განხორციელება – სხვა. მესმის, ოდნავ დაბნეული და შეშინებული ხარ, გინდა არაფერი გააფუჭო, არც ბავშვს და არც სასწავლო პროცესს არაფერი დაუშავო.

            პირველი, რითაც უნდა დაიწყო, სწორედ ამ შიშისგან გათავისუფლებაა. პასუხისმგებლობის გრძნობით გამოწვეული შეცბუნება თავისთავად ცუდი არ არის, ოღონდ მაინც საჭიროა მისი მოშორება. იცოდე, შენ გაქვს იარაღი, რომელიც სხვადასხვა მიდგომასა და  აქტივობასთან ერთად, შესანიშნავ შედეგს მოგიტანს. ეს იარაღი – სიყვარულია.

მეკი, ჩემი მხრიდან, შემიძლია, რამდენიმე რჩევა გაგიზიარო, როგორც დედამ და როგორც მასწავლებელმა.

1. ნუ ეცდები, ყველაფერი ერთ დღეში მოგვარდეს. ერთ დღეში შემოგხედოს თვალებში, თქვას შენი სახელი, შეასრულოს შენი მითითებები. იცოდე, რომ ყველა ბავშვს და განსაკუთრებით თომას უჭირს უცხო გარემოში, უცხო ადამიანებთან ადაპტირება. ამიტომ მიეცი უფლება, ცოტა ხანს თავისთვის იყოს, მერხის ქვეშ დაიმალოს ან სულაც, ფანჯრის რაფასთან მიიტანოს სახატავი ფურცელი და იქ დაიწყოს ხატვა. აცალე და დაელოდე!
2. გაკვეთილის ახსნისას მაქსიმალურად გამოიყენე ვიზუალური მასალა. სასურველია, მასალა გულდასმით შეარჩიო. მარტივი სურათები და გამოსახულებები ძალიან დაეხმარება, გაიგოს ის, რის ახსნასაც ცდილობ;
3. ნუ გამოიყენებ იდიომებს, გადატანითი მნიშვნელობით ნათქვამ სიტყვებს, მეტაფორებს – თომას ამ ყველაფრის გაგება გაუჭირდება;
4. დავალების ინსტრუქცია დაყავი რამდენიმე მარტივ მითითებად და ისე მიეცი, აკონტროლე მითითებათა მიმდევრობა, რადგან რომელიმეს ამოვარდნისას მოსწავლე შეიძლება დაიბნეს;
5. ილაპარაკე რაც შეიძლება გასაგები წინადადებებით;
6. არ დაარღვიო გაკვეთილის სტრუქტურა, თომას სისტემა და რუტინა უყვარს. უხარია, როცა იცის, რას უნდა ელოდეს შენი გაკვეთილისგან;
7. არ გამოიყენო სარკაზმი, ხუმრობითაც კი. მაგალითად, თუ ცუდად შესრულებული დავალებისთვის ეტყვი – ყოჩაღ, როგორ მოახერხე? ის ამას პირდაპირ გაიგებს და გაუკვირდება, რატომ აქებ, თუ მისი დავალება ცუდია;
8. თუ შეამჩნიე, რომ სკამზე ვეღარ ზის, ცქმუტავს, მოძრაობს, დაასაქმე – დაფის გაწმენდა, რვეულების აკრეფა ან რამე ასეთი, მარტივი საქმე დაავალე;
9. ჩართე ტექნოლოგიები – თომას ძალიან უყვარს ახალი ტექნოლოგიები, გამოიყენე სხვადასხვა კომპიუტერული პროგრამა თუ თამაში წერა-კითხვის ან მათემატიკის სწავლებისას;
10. ეცადე, საკლასო ოთახის კედლები არ გადატვირთო ფერად-ფერადი ფოტოებითა და აპლიკაციებით. მესმის, რომ მოსწავლეების შემოქმედება ყველას გინდა ანახო, მაგრამ მგონია, რომ ყურადღება მხოლოდ თომას არ გაეფანტება;
11. დაიხმარე კლასი, მაგალითად, როდესაც რაიმე საკითხს ხსნი და ხვდები, რომ თომამ ვერ გაიგო, იმავეს ახსნა შენს რომელიმე მოსწავლეს სთხოვე და ასე იქამდე, სანამ მარტივად გასაგებ დეფინიციას არ მიიღებ;
12. გამეორება და კიდევ ერთხელ, გამეორება – არ დაიზარო, გაიმეორო ახალი თემა თუ ძველი საკითხები;
13. თუ თომას რაღაც ჰკითხე და მან ყურადღება არ მოგაქცია, ფრთხილად შეეხე მხარზე და ისე მოახედე, ოღონდ ფრთხილად და სიყვარულით;
14. ეცადე ყოველთვის ჩართო ჯგუფურ აქტივობებში, გაუხსენი მას კარი სხვა მოსწავლეების გულებისკენ;
15. არასდროს აღნიშნო ხმამაღლა, რომ ის სხვანაირია, რამეს ვერ აკეთებს და, მით უმეტეს, არასდროს თქვა, რომ ის „ცოდოა’“;
16. აუცილებლად დაეკონტაქტე თომას მშობელსა და პირად ფსიქოლოგს. ისინი გასწავლიან, როგორ მართო სიტუაცია კრიზისის დროს, რა ამშვიდებს თომას, როგორ მიაღწიო იმას, რომ მოგისმინოს და დაგიჯეროს. თუ თქვენს სკოლაში არის ფსიქოლოგი, მისი რჩევაც წაგადგებოდათ.;
17. შეძლებისდაგვარად სხვადასხვაგვარი, მრავალფეროვანი რესურსები გამოიყენე.
18. ყველაზე მთავარი – დამშვიდდი, იყავი ბუნებრივი და შეიყვარე! შედეგით აუცილებლად იამაყებ.

ძალიან ბევრი ბავშვი ვიცი ამ თუ სხვა დიაგნოზით, რომლებიც ახლა წარმატებული, რეალიზებული ადამიანები არიან. ეს კი პირველ რიგში, იმის დამსახურებაა, რომ დაწყებით კლასებში მათ შენნაირი მასწავლებლები შეხვდნენ.

მე ზუსტად ისევე ვზივარ გამოკეტილი რაღაც ოთახში, როგორც ის. მეცნობა ნივთებიც, საგნებიც, ჩრდილები და ხმები, მაგრამ მაინც უცხოდ და ფრთხილად ვარ. ეს ჩემი სახლია, სადაც სამი წელი არ ვცხოვრობდი. თუ ზუსტად მახსოვს, მაშინ დავიწყე მასწავლებლად მუშაობა.

დღეს არაფრის გახსენება მინდა არც აწმყოდან, არც მომავლიდან. უბრალოდ ვიფიქრე, რომ მასწავლებლები, ყოველ შემთხვევაში ისინი, ვისაც მე ვიცნობ და ვიცნობდი, ძალიან ვგავართ მოლოის. ჩვენ მივდივართ წრეზე. ბეკეტის ამ წიგნის მკითხველთა განმარტებები მუდამ 2+2=4-ის გამეორებებია, რომ ეს კაცი მარადიულად მიიწევს დედისკენ და ვერ მიდის მასთან. საინტერესოა ის, რომ საერთოდ არსებობს თუ არა ის დედა და უფრო მეტად მოფიქრალები იმასაც ამბობენ, იქნებ დედა საწყისის სიმბოლოა ამ შემთხვევაში და მოლოი საკუთარი თუ საკაცობრიო ათვლის წერტილისკენ მიდისო. მოკლედ, მართალს თხზავენ და ისიც სიმართლე მგონია, რომ ეს ყველაფერი ერთი დიდი წრეა, მოჯადოებული, წყეული წრე, რომელზეც მიბობღავს კიდურებდაუძლურებული ჩვენი გმირი. რაღაცით მოლოის ამ ამბავმა შეუძლებელია სიზიფე არ გაგახსენოს.

მოლოის აქვს ველოსიპედი, რომელსაც კარგად იყენებს, რადგან ფეხი აწუხებს. აქვს კენჭები ჯიბეებში, საწუწნად. ჩაიყრის ხოლმე პირში პატარა ქვებს და აგემოვნებს. ეს რაღაც საკუთარი თავის მონელებაა, საკუთარი ნერწყვით დაკმაყოფილება, შიგნით წრე, საკუთარ თავში.

ყველაზე უცნაური ისაა, რომ მოლოი, როგორც მდგომარეობა და რაღაც ათვლის თუ დასასრულის წერტილი წინააღმდეგობაშია ადამიანთა დაჯგუფეფების და რაღაც უმიზნო, გაუაზრებელი ერთობების, საერთო ჯამში კი ზუსტად მათი გამომხატველია. მე ვერაფერი ისეთი დამკვირვებელი ვარ, მაგრამ ძალიან ჰგავს ეს კაცი მასწავლებელს.

ორი ათწლეულია უკვე საქართველოში მასწავლებლის პროფესია ყველაზე ნაკლებად მიმზიდველ და საინტერესო საქმედ ითვლება. ამის მიზეზები სახელმწიფოს ხშირ შემთხვევებში არასწორი, ჩამოუყალიბებელი პოლიტიკა, დაბალი ანაზღაურება და პროფესიის, შეიძლება ასეც ვთქვა, ნაკლებპრესტიჟულობაა.

ჩვენ, ზუსტად ისე, როგორც პრატაგონისტები, დავდივართ სკოლაში წლების მანძილზე, რაღაცას ვაკეთებთ, ვცდილობთ ვაკეთოთ, მაგრამ ვერ ვაღწევთ სადღაცამდე, სადაც მისვლა გვინდა. მე ვიცი ბევრი მასწავლებელი, რომლებიც ენტუზიასტები არიან, აინტერესებთ ეს პროფესია, უყვართ სასკოლო გარემო და მოსწავლეებთან მუშაობა, თუმცა ძალიან უჭირთ საკუთარი პროფესიის ყოველდღიურობა.

აუცილებლად მინდა, დავწერო ორი ბლოგი ბეკეტის წიგნის მიხედვით, ისევე ორნაწილიანი, იმ განსხვავებით, რომ ორივე მთავარი გმირი პროფესიით მასწავლებელი იქნება. ამიტომ გამიზნულად აქ აღარ ვისაუბრებ ჟაკ მორანზე, დეტექტივზე, რომელიც მოლოის საძებნელად მიდის და დავალებას ასრულებს. ესეც თითქოს სხვისი კი არა, საკუთარი თავის ძებნაა და იქნებ ვინმე ჟაკ მორანი მოლოი არის და საკუთარი თავის ძებნაა ყველაფერი. საკუთარი ნაწილების, უფრო სწორი იქნება ასე ვთქვა, იმიტომ, რომ არც ტექსტის გმირები არიან სრული და არც ჩვენ – მასწავლებლები. ჩვენი სისრულე ჩვენი დანაწევრებისა და ფრაგმენტულობის სურათშია.

ველასკესი თავის ცნობილ ნახატზე, „მენინები“ რომ ჰქვია, მხოლოდ მისთვის დამახასიათებელი ფერადოვნებით წარმოაჩენს ადამიანური ყოფის ერთ ეპიზოდს: ტილოს ცენტრში ინფანტა მარგარიტაა, ყვავილივით ნაზი და სიფრიფანა, მარგალიტებიანი ძვირფასი კაბით შემოსილი, გარშემო მენინები ჰყავს, ერთგული პირისფარეშები, მისი ყოველი სურვილის წამიერად ამსრულებელნი. შიდა სივრცეში თვითონ ველასკესი დგას  ფუნჯით ხელში და ხატავს, კედელზე ჩამოკიდებულ სარკეში კი ინფანტას მშობლები მოჩანან, ერთი სიტყვით, მნახველს შთაბეჭდილება ექმნება, რომ ამ გოგონას უღრუბლო ბავშვობას არაფერი ემუქრება, მაგრამ ამ ჰარმონიას არღვევს ჯუჯა სეფექალის მახინჯი სახე და იქვე მოთამაშე ჯამბაზი. გაივლის დრო და ამ ქაფივით ნაზი და მსუბუქი მაქმანების, მოშარიშურე აბრეშუმის მოლივლივე ჩარჩოებიდან გოგონა ცხოვრებაში შეაბიჯებს.

ველასკესის ეს შედევრი ნაირა გელაშვილის რომანმა _ „სარკის ნატეხებმა“_ გაგვახსენა, რომელშიც ფერწერული ოსტატობითაა წარმოჩენილი ადამიანური ყოფის მისტერიები და მათ შორის ყველაზე დიდი საიდუმლო _ ბავშვობა, საიდანაც გზები მრავალმხრივ განიტოტებიან.

რომანის მიხედვით, ყოველი საიდუმლოს ლაბირინთში შეღწევა შემეცნების ახალ საფეხურზე ასვლას გულისხმობს, ოღონდაც ეს სვლა ვერტიკალური კი არ არის, ქვემოდან ზევით ან პირიქით, არამედ წრიული, სადაც ყოველი წერტილი შეიძლება დასასრულიც იყოს და დასაწყისიც. ადამიანი შემოივლის ამ წრეს და ისევ იმ წერტილს უბრუნდება, საიდანაც დაიწყო ყველაფერი — სამყაროსთან ურთიერთობა. დასაწყისში ის იყო მთელი და სრული, შობისას კი თითქოს იმსხვრევა მისი სიმრთელე _ ეს ჯოჯოხეთთან პირველი შეხვედრაა. ზრდა თანდათან უფრო მცირე ნაწილებად დატეხას გულისხმობს, მაგრამ თანვე მეხსიერება ინახავს მთელის ხატს და მისი აღდგენის,  ე.ი. სამოთხისაკენ მიბრუნებისაკენ მიისწრაფვის.

მწერალი ჩვეულებრივ სიტყვებს  უჩვეულო ენერგიით მუხტავს, რათა გააცოცხლოს ბავშვობის შთაბეჭდილებები და, მეტაფორულად, ახლა უკვე ცნობიერად შეაღწიოს იმ ფუღუროში, სადაც ბავშვობაში იოლად ეტეოდა.

მწერალი ფიქრობს  და მკითხველსაც თან გაიყოლებს იმ საიდუმლოს ამოსახსნელად, რომელიც სულიერ  ზრდას, მეტამორფოზას, პიროვნებად ჩამოყალიბებას გულისხმობს. რა აპირობებს ყოველი კონკრეტული ადამიანის ფენომენს, მის თვისებებსა და დამოკიდებულებას სამყაროსა თუ საკუთარ თავთან, საზოგადოებასთან?  ამ ურთულეს კითხვებზე პასუხის მოსაძებნად მწერალს მკითხველი ბავშვური შეგრძნებების თავბრუდამხვევ ჯადოსნურ სამყაროში მიჰყავს, იქ, სადაც სიკეთესა და ბოროტებას, ანგელოზებსა და დემონებს ჯერ განმასხვავებელი  ფერი,  ხმა და სურნელი არა აქვთ, სადაც  ყველაფერი წმინდა, გულწრფელი და აუმღვრეველია.  ბავშვობის ფერადოვანი წიგნის ფურცლებზეა საძიებელი ყოველი ადამიანის გულის გასაღები.  ის შთაბეჭდილებები სარკის ნატეხებია, რომლებშიც დამსხვრეული „მე“ ირეკლება. ამ ნატეხებით ძნელია იმ მთელი სარკის დანახვა, რომლის ნაწილიც რომანის გმირია. ეს დიდი სარკე ღმერთია. ერთ ეპიზოდში დახატულია, როგორ ელოდება აღდგომის დილას ბოსტანში მიწაზე განრთხმული ბავშვი ცის გახსნასა და ქრისტესთან შეხვედრას. ეს ღვთის წყურვილის მშვენიერი მეტაფორაა.

„დიდ სარკეს სურს ჩაიხედოს პატარა სარკეებში: თავის ნაწილებსა და ნატეხებში, იქ დაინახოს თავისი ანარეკლი, მაგრამ ესენი მხოლოდ მეტ-ნაკლებად ბუნდოვნად ირეკლავენ მას და ერთმანეთს და ყველაფერს,“ _ ვკითხულობთ რომანში. ეს არეკვლა უფრო გამჭვირვალე ბავშვობაში იყო, როდესაც მისი გული ჯერ არ დაელაქა ბოროტების და სიძულვილის ნაცრისფერ აბლაბუდებს. ეს გახსნილი, გულწრფელი, ლაღი და უჩრდილო ურთიერთობა ხალას, პირველქმნილ, სამოთხისეულ სამყაროსთან რომანში ულამაზესი ეპიზოდებითაა წარმოდგენილი.

მწერალი, მისივე სიტყვებით რომ ვთქვათ, „გულის ხეივნებითა“ და „ხსოვნის გვირაბებით“ მიდის წარსულში, რომელიც მხოლოდ პირობითადაა წარსული. ის, იმავდროულად, აწმყოცაა და მომავალიც, ოღონდ უკვე გასაიდუმლოებული. იქ, როგორც თესლში, კოდირებულია ადამიანური ყოფის ყველა შესაძლო ვერსია და მოდელი. იქ  ერთადაა სიკვდილიცა და სიცოცხლეც.

პავლე მოციქული უქადაგებდა მრევლს: „ახლა ჩვენ ვხედავთ სარკით, ბუნდოვნად, მაშინ კი პირისპირ, ახლა ვიცი მცირეოდენი, ხოლო მაშინ შევიცნობ ისე, როგორც მე ვარ შეცნობილი“ (I კორინთ. 13.12). „მაშინ კი“ _ ეს ორ დროს გულისხმობს _ ბავშვობასა და სიკვდილს. ბავშვობას _ „მე“-ს, ინდივიდუალობის, ბუნებისაგან განცალკევებულობის შეგრძნებამდე და სიკვდილს _ იმავე „მე“-სგან გათავისუფლებას. სარკის ნატეხების სიმბოლური მრავალმნიშვნელოვნება შეიძლება ამასაც გულისხმობდეს. „ფუღუროში, თავის ბნელ გულში ჩანაწვიმარ წყალს, თეთრ კვერცხებს, ანდა რაღაც ბრჭყვიალათვალება სულდგმულს რომ ინახავდა, სწორედ იმას ვეძებდი, ვიზედაც მოციქულები ქადაგებდნენ“. მწერალი ბავშვობაში იმ ფუღუროთი „პირდაპირ სასუფეველში“ შედიოდა, ხვდებოდა შემოქმედს და უსახელოდ, გამოუთქმელად აღიქვამდა „მზიან ღამეს“,  მაგრამ თანდათან ყველაფერი ეს გაქრა და დიდობაში ადამიანს „გინდა ის ფუღურო დაუნახავს და გინდა სააღრიცხვო ბარათი“. მაგრამ რჩება ხსოვნა და რწმენა, რომ: „ღმერთის არსებობის დამტკიცება შეუძლებელია, იმიტომ, რომ იგი არსებობს“. ბავშვობა სწორედ ამ არსებობის დამადასტურებელი „საბუთებითაა“ სავსე.

რომანში დახატულ შთამბეჭდავ ამბავთა შორის გამორჩეულია ერთი, რომელშიც მოთხრობილია, როგორ გადაეფარა ბიჭი სასიკვდილოდ გამეტებულ მტრედს და  სიცოცხლე შესწირა: „ასე შემთხვევით გავიგე, რომ ჩემს სოფელს თავისი წმინდანი ჰყავდა, რაც სოფელმა, ცხადია, არ იცოდა. მან არ იცოდა, რომ ამქვეყნად საერთოდ იმ ბიჭის გულისთვის იყო გაჩენილი: რათა ის ბიჭი გაეჩინა. რაც კი ამ სოფელს სიკეთისა და სიწმინდის უნარი დაჰყოლოდა, სულ იმ ბიჭში შეკრებილიყო. და თუ ჩემი სოფელი… წარწყმედას გადარჩებოდა, მხოლოდ და მხოლოდ იმ ბიჭის წყალობით, ხოლო ერთ სოფელს წარსაწყმედად მარტო  ის სისასტიკეც ეყოფოდა, რასაც უფლის უენო ქმნილებებს ატეხდა თავს გაჩენის დღიდან, და რაც მერე ერთს, ერთადერთს უნდა გამოესყიდა _ ყველაზე წმინდას“.

მწერალი ხატავს თანდათან როგორ იქცევა ბავშვი   პიროვნებად, რომელიც იზრდება,  „თავისუფლდება“ სამოთხისაგან და იბორკება ჯოჯოხეთით. „სასუფეველი ღვთისა  გულთა შინა თქვენთა არს“ (სახარება). ბავშვებისთვის ასე ნაცნობი გზა გულისაკენ შემდეგ სადღაც იკარგება და უჩინარდება.  ეს „ზრდა“ უამრავი მსხვერპლის ფასად ხორციელდება: „მათ უსისხლო თუ სისხლიან მსხვერპლზე გადიოდა გზა ადამიანად ქცევისა. მათი მკვდარი თუ ნაწამები სხეულები ეყარა სამსხვერპლო ქვასთან“.

მწერალს სჯერა, რომ „ბავშვად ხელახლა ქცევას შეიძლება მოჰყოლოდა თვითშეწყალება“. და, მართლაც, რომანის თითქმის მთელი I ნაწილი „ეს ბავშვად ხელახლა ქცევაა“ და თანვე აუხდენელი სურვილი დიდად აღარ გაზრდისა. ერთგან წერს კიდევაც, რომ სამოთხე არის ადამიანის ისეთი შინაგანი მდგომარეობა, როცა „ვეღარაფერი გადის შენი სიყვარულის წრიდან, როცა შენი გული მზეა: სიყვარულის სიხარულის გამომცემი და გადამდები, რომელიც დაფრინავს, ეხვევა, მღერის და ბავშვივით თამაშობს… და როცა გული მზეა, როცა ერთდროულად ბავშვი და დედაა, ანუ ბავშვი დედა, მაშინ ეყოლება ხოლმე უცბათ მთელი სამყარო (პაწია სულდგმულებიდან დიად ვარსკვლავებამდე და იმათ მიღმა, ყველაფერი, რაც სურდა ჰყოლოდა) და ჰყავს იგი, როგორც შვილი“.

მწერალი ერთგან იხსენებს, თეთრ კაბასა და ფეხსაცმელებში საზეიმოდ გამოწყობილს ძმა როგორ უფენდა ტალახში ქაღალდებს, რომ არ გასვრილიყო. სწორედ ასეთ ფურცლებად ეფინება მკითხველს ამ რომანის თითოეული ეპიზოდი. ესენი ისეთი სილამაზეებია, რომელთაც სულის ხსნა შეუძლიათ. მკითხველიც კითხვისას განიცდის კათარზისს და მატერიალურ დრო-სივრცესთან მიჯაჭვულობისაგან გათავისუფლების იმგვარ შეგრძნებას, მხოლოდ ნაწვიმარ დილას რომ ჯანსაღი და უმტვერო ჰაერის ჩასუნთქვას მოაქვს. მწერალი და მასთან ერთად მკითხველი შეგრძნობს, რომ ეს ხსნა სიცოცხლის უნივერსალური კანონია, რომ „ჯოჯოხეთს სურს, სამოთხედ იქცეს“. რომანიც სწორედ ამის ცდაა, „გამყარება-გამუდმივება“ სამოთხისა, რომელშიც „ჯოჯოხეთი თავს ვეღარ გაიხსენებს, როგორც ხსენი  _ რძეში“.

ნეტავ რა არის თავისუფლება? ყველა ხომ მისკენ ილტვის, თავისუფლება უნდა. გალაკტიონი წერდა, დახვრიტესო თავისუფლება:

”…თავისუფლება, დახვრეტილი თავისუფლება“.

ჰო, ბევრჯერ დაუხვრეტიათ… ბევრჯერ ფერფლიდანაც  წამომდგარა.

თავისუფლება ლექსის წერაა… მოვარდნილი მეწყერივით რომ შემოგიტევს…

„ მე არ ვწერ ლექსებს… ლექსი თვითონ მწერს,

ჩემი სიცოცხლე ამ ლექსს თან ახლავს.

ლექსს მე ვუწოდებ მოვარდნილ მეწყერს,

რომ გაგიტანს და ცოცხლად დაგმარხავს …“ (ტიციან ტაბიძე, მეწყერი).

თავისუფლებაა, როცა არავისზე და არაფერზე ხარ დამოკიდებული. თავისუფლებაა, როცა ”შენი თავი შენადვე გეყუდვნის”. თავისუფლებაა, როცა, რასაც საჭიროდ და სწორად თვლი, აკეთებ  და  დეიდა მინადორას  აზრი  არ გაინტერესებს.

თუმცა, ასე იოლადაც არ არის საქმე. მთლიანად თავისუფალი არავინაა. არა, მეშლება… მყინვარია თავისუფალი, თერგი, არაგვი და დარიალი…

”…თავისუფალი იყო და არი

წინათ და ახლა თვითონ მყინვარი,

თავისუფალი იყო და არი

თერგი, არაგვი და დარიალი…“ (ტიციან ტაბიძე)

ტიციანი იქვე აგრძელებს, ვისაც აკლდა თავისუფლება, ეს  ხალხი იყოო…

”…თავისუფლება მხოლოდ ხალხს აკლდა-

ედო მონობის მძიმე უღელი…“

მოდით, ახლა თავისუფლებისა და მონობის თემიდან ოდნავ ხუმრობისკენ გადავუხვევ და დავწერ, რომ ჩვენ ქიმიის  მონობაში ვართ. არა, ალბათ უფრო ტყვეობაში. მოკლედ, გარშემო სულ ის მასალებია, რომელთა შექმნაში ქიმიის ხელი ურევია.

სად?

სად აღარ…

ლინოლეუმში პოლივინილქლორიდს შეხვდებით;

ერთჯერად პაკეტებში პოლიეთილენია;

საღებავების ნაწილი აკრილის ბაზაზეა.

ასეთი მასალები ყოველ ნაბიჯზეა, თუმცა ერთმა პოლიმერმა მგონი ყველგან შეაღწია. პოლიეთილენტერეფტალატზე ვწერ.  წინა საუკუნის ორმოციან წლებში ორმა ბრიტანელმა ქიმიკოსმა ჯონ უინფილდმა და ჯეიმს დიკსონმა  გამოიგონეს და დააპატენტეს ახალი მასალა არაჩვეულებრივი თვისებებით. ტერილენი უწოდეს. მოგვიანებით სხვა, ყოფაში უფრო გავრცელებული  სახელწოდებაც გამოუჩნდა – ლავსანი.  პირველ რიგში, ამ მასალის უპირატესობა ფოტოგრაფირებასა  და კინემატოგრაფში დაინახეს. ლავსანისგან კინო-ფოტო ფირების წარმოება დაიწყეს. მეცხრამეტე საუკუნის დასასრულს ჯონ ისტმენტმა ცელულოიდური ფირი დააპატენტა. ლავსანამდე ფირებს მისგან ამზადებდნენ. თუმცა, ის ძალიან იოლად ალდებოდა, ამიტომ ლავსანის გამოყენებაზე სიხარულით გადავიდნენ.  ლავსანს ცეცხლი შეგვიძლია მოვუკიდოთ, მაგრამ ალი მაშინვე ქრება, არ იწვის.

ლავსანი გამოყენებული იყო ასევე კომპიუტერულ დისკეტებში. დიახ, იყო ასეთი დრო, ინფორმაციის მატარებლად კვადრატული  ფორმის დისკეტებს იყენებდნენ,  ლენტი კი ლავსანის იყო. ვიდეო- და აუდიოკასეტების ლენტებიც ლავსანის გახლდათ. საახალწლო წვიმებსაც  ლავსანისგან ამზადებენ.

ცისფერი მთები ხომ გახსოვთ, მთავარი გმირი მუდამ წუწუნებდა, რა საჭიროა ეს ორი სათაურიო. ლავსანს  ორზე მეტი სახელი აქვს: ინგლისში – ტერილენი, ამერიკაში – დაკრონი, საფრანგეთში – ტერგალი, ესპანეთში – ტრევირა, ტეტარონი, მაილარი… თუმცა, ყველაზე გავრცელებული სახელი პოლიესთერია.

ზემოთ დაწერილი ლავსანის გამოყენების ზღვარს არ წარმოადგენს. მისი ბოჭკოსგან ხელოვნურ ბეწვს,  ხელოვნურ ტყავს, ხელოვნურ ზამშს, ხელოვნურ ქსოვილებს ამზადებენ.  ლავსანისგანაა ერთჯერადი ბოთლებიც. ასევე შეხვდებით ლავსანის ძაფებს. ლავსანის თოკი დიდ დატვირთვას უძლებს. საერთოდ, იქ სადაც სიმტკიცე აუცილებელია,  ლავსანს იყენებენ.  მისგან ამზადებენ თევზსაჭერ ბადეებს, იალქნებს, ტენისის ჩოგნების ბადეს. ლავსანის ძაფებს ქირურგიული ოპერაციების დროს იყენებენ, ის, ორგანიზმის მიერ უცხო სხეულად არ აღიქმება და გართულების გარეშე შეიძლება გამოყენება.

ლავსანის ლენტი საკმაოდ მაღალ ტემპერატურას უძლებს. ორი ლენტი, ერთი პოლიეთილენის და მეორე ლავსანის ჩავდოთ ადუღებულ წყალში, პოლიეთილენი დაიჭმუჭნება, ლავსანს კი  არაფერი შეეტყობა. ლავსანის ლღობის ტემპერატურა 260 გრადუსია.

გახსოვთ? ზემოთ დავწერე, რომ ლავსანამდე  ცელულოიდური ფოტო- და ვიდეოფირები არსებობდა, რომელიც   მეცხრამეტე საუკუნის დასასრულს ჯონ  ისტმენტმა დააპატენტა.

რამე გსმენიათ ცელულოიდის შესახებ?

მეცხრამეტე საუკუნის 50-იან წლებში სპილოს ძვლის სხვადასხვა ნაკეთობის დამზადება გაჭირდა. მასალა შემოაკლდათ. გამოსავალი არსებობდა – ან მეტი სპილო უნდა დაეხოცათ, ან შემცვლელი მასალა შეექმნათ. ამისთვის კონკურსიც გამოცხადდა და 10 000 დოლარი პრიზიც დაწესდა. ერთ-ერთი სტამბის ასოთამწყობმა ჯონ ჰაიატმა გადაწყვიტა, ბედი ეცადა. მჭრელ შვერილებზე მუშაობით თითების ბოლოებზე კანი ძვრებოდა და დაზიანებულ ადგილებს კოლოდიუმით (ნიტროცელულოზას ხსნარია სპირტისა და ეთერის ნარევში) იფარავდა. ერთხელ ჰაიატმა დაინახა, რომ გადაბრუნებული კოლოდიუმიანი ჭურჭლის გვერდით მაგიდაზე იდო ადრე ელასტიკური, ახლა გამხმარი აფსკის ნაჭერი. ამ აფსკმა იდეა ჩაუსახა: სპილოს ძვლის ნარჩენებისგან მომზადებული ბურთები, რომლებიც ჰაიატმა კოლოდიუმით დაფარა, სწრაფად იმტვრეოდა. მაშინ, საჭირო გამძლე მასალის მისაღებად ნიტროცელულოზა გახსნა ქაფურისა და აბუსალათინის ნარევში. მარცხი განიცადა, აბუსალათინის ზეთი ჰაერის ჟანგბადით იჟანგებოდა და აფუჭებდა მას.

მაშინ აბუსალათინის ზეთი ღვინის სპირტით შეცვალა. ქაფური კარგად იხსნებოდა ღვინის სპირტში, სპირტ-ქაფურის ნარევში კი თავისუფლად დნებოდა ნიტროცელულოზა. მიიღებოდა ბლანტი, ჟელეს მსგავსი მასა; სპირტი თანდათან ორთქლდებოდა, ლაბა შრებოდა. ჰაიატი ნიტროცელულოზოვან ლაბას თეთრ საღებავს უმატებდა, კარგად აშრობდა და ასე ღებულობდა გამძლე, რქისმაგვარ ნივთიერებას, რომელიც ძალიან ჰგავდა სპილოს ძვალს.

ამ პლასტიკურმა მასალამ მიიღო ცელულოიდის სახელწოდება, რაც ცელულოზის მსგავსს, მონათესავეს ნიშნავს.

როდისმე იმედი გაგცრუებიათ? რა იგრძენით? კარგს არაფერს იგრძნობდით, უბრალოდ სიცარიელეს. აი, სწორედ ეს იგრძნეს მეწარმეებმაც, რომლებმაც აღმოაჩინეს, რომ ცელულოიდისგან დამზადებული ბილიარდის ბურთები იმსხვრეოდა. ბოლო იმედს ჩაეჭიდნენ და მისგან სათამაშოების დამზადება დაიწყეს, მაგრამ… აქაც აღფრთოვანება გულის გატეხვით შეეცვალათ… მზეზე დატოვებული სათამაშოები ინთებოდა და იწვოდა.

ამიტომ, ჰაიატმა და მისმა მიმდევრებმა დაიწყეს ბრძოლა ცელულოიდის წვადობის წინააღმდეგ.

სპირტ-ქაფურის ნარევში ნიტროცელულოზის გახსნისას ქაფურის მოლეკულები განლაგდებიან ნიტროცელულოზის მოლეკულებს შორის და ფანტავენ მათ.  ნიტროცელულოზის ყოველ მოლეკულაზე ქაფურის ათასამდე მოლეკულა მოდის. ნიტროცელულოზის მოლეკულებს შორის შეჭიდულობის ძალა ქაფურის მოლეკულების დაჯახებით სწრაფად მცირდება. სპირტი თანდათანობით ორთქლდება და ბოლოს რჩება ორი მყარი ნივთიერების ნარევი. თუმცა, ის უბრალო მექანიკური ნარევი კი არა, ერთგვარი შენადნობია, რომელსაც მყარ ხსნარს უწოდებენ. ამ შემთხვევაში გამხსნელს ქაფური წარმოადგენს. მისი მცირე ზომის მოლეკულები ავსებენ ადგილებს ნიტროცელულოზის ძაფისმაგვარ მოლეკულებს შორის. ჩვეულებრივ ტემპერატურაზე მყარი ხსნარის  მოლეკულები უძრავია. გახურებისას პატარა და მსუბუქი მოლეკულები მოძრაობას გაცილებით სწრაფად იწყებენ, ვიდრე ნიტროცელულოზის დიდი მოლეკულები. ისინი ეჯახებიან  ნიტროცელულოზის მძიმე მოლეკულებს და მოძრაობასა და გაფანტვას აიძულებენ. ცელულოიდი რბილდება და პლასტიკური ხდება.

რაც შეეხება ცელულოიდის წვადობას, ის ნიტროცელულოზის წვადობით იყო განპირობებული. ცელულოზის აზოტმჟავით  დამუშავებისას მიღებულ ნიტროცელულოზაში აზოტის ატომები უშუალოდ ჟანგბადის ატომებთან არიან დაკავშირებული. აზოტის შენაერთი ჟანგბადთან არამტკიცეა. გაცხელებისას ნიტროცელულოზის მოლეკულები იშლებიან და აზოტის ატომები გამოყოფენ ჟანგბადის ნაწილს. გამოყოფილი ატომური ჟანგბადი მონაწილეობს ქიმიურ რეაქციაში ნახშირბადსა და წყალბადთან, რომლებიც შედიან ცელულოზის მოლეკულებში. ამ დროს დიდი რაოდენობით სითბო გამოიყოფა. რეაქციაში ჰაერის ჟანგბადიც მონაწილეობს. ცელულოიდი იწვის და ჩნდება ხანძარი.

ცელულოიდის წვის საწინააღმდეგოდ ქიმიკოსებმა პირველ რიგში მის მასაში არაწვადი ნივთიერებები შეიტანეს: ცარცი, თაბაშირი და კაოლინი. ფიქრობდნენ, რომ ამ ნივთიერებათა მოლეკულები ხელს შეუშლიდნენ ნიტროცელულოზის ცალკეული მოლეკულებიდან ხანძრის  მთელ ნივთიერებაზე გავრცელებას. თუმცა ცელულოიდი მხოლოდ ნაკლებად წვადი გახდა. მაშინ გამონახეს ქაფურის სათანადო შემცვლელები და დაამზადეს ახალი პლასტიკური მასები-ეტროლები.

ლავსანის გამოგონებამდე, სწორედ ასე იყო საქმე. შემდეგ ცელულოიდის შემცველი ფირები ლავსანით ჩაანაცვლეს.

მაგრამ, სტატია სულ სხვა თემით დავიწყე…

თავისუფლებაზე ვწერდი…

რა ბრძანეთ? თავისუფლება არ არსებობს და მხოლოდ ილუზიაა?

შეიძლება, ოღონდ ყველა მისკენ მიილტვის…

„სალოცავ ხატად ორი რამ მინდა,

თავისუფლება და ტრფობა წმინდა…“

მაგრამო… იქვე ამატებს პოეტი…

„…მაგრამ თუ მომთხოვს თავისუფლება,

მას სიყვარულსაც შევწირავ მსხვერპლად“ (შანდორ პეტეფი)