ევროპა უდიდესი განსაცდელის წინაშე დგას. ამგვარი კრიზისი ევროკავშირის ქვეყნებს მეორე მსოფლიო ომის შემდეგ არ ახსოვთ. „არაბულმა გაზაფხულმა“ და სირიის ომმა კონტინენტზე მიგრანტთა რაოდენობის კოლოსალური ზრდა გამოიწვია. ჩრდილოეთ აფრიკიდან ადამიანები სისხლისღვრას გასაბერი ნავებითაც კი გაურბიან. დევნილები ხმელთაშუა ზღვის გადაცურვას სახელდახელოდ შეკოწიწებული ტივებით ცდილობენ. სირიელთა უმრავლესობა კი უფრო რთულ გზას ადგას. ისინი ათობით სახელმწიფოს გავლით დასავლეთ ევროპაში მოხვედრას ცდილობენ. მოგზაურობის დროს მათ უამრავი საგუშაგოს, მავთულხლართებით გაწყობილი ბარიერისა და ახლადაშენებული კედლის გადალახვა უწევთ. ყველაზე დიდი წინააღმდეგობა კი მაინც ქსენოფობია, უცხო ადამიანების მიმართ შიში და სტერეოტიპული დამოკიდებულება გახლავთ. რიგი ევროპელი ხალხები უბედურებისგან გამოქცეულ ადამიანებში მხოლოდ ტერორისტებსა და მუქთახორებს ხედავენ. ეკონომიკური კრიზისი ბევრს აფიქრებინებს, რომ იაფად მომუშავე დევნილები მათ სტაბილურ სამუშაო ადგილებსა და ხელფასებს საფრთხეს უქმნიან. რადიკალი ნაციონალისტები კრიმინალის ჩადენასაც არ ერიდებიან. მხოლოდ გერმანიაში დევნილთა დროებით საცხოვრებლებზე თავდასხმის, თავშესაფართა დაწვის ხუთასზე მეტი შემთხვევაა აღრიცხული. პოლონეთის მმართველი პარტიის წარმომადგენლები შუა საუკუნეების ეპოქის არგუმენტის გამოყენებასაც ბედავენ და მხოლოდ სამხრეთელი ეთნოსებისათვის დამახასიათებელ სპეციფიკურ დაავადებებზე ამახვილებენ ყურადღებას. მაშასადამე, ისინი ამტკიცებენ, რომ მიგრანტებს ევროპაში უცნობი ეპიდემიები შემოაქვთ.

ბევრს ალბათ გული გაგისკდათ. ასეთ დასავლეთზე  ჩვენთან იშვიათად საუბრობენ. საქართველოში ამგვარი დამოკიდებულებები და შიშები მხოლოდ საბჭოთა წარსულთან ასოცირდება. სამწუხაროდ, ბოროტება ყველგან არსებობს. თუმცა, არ დაგავიწყდეთ, რომ ჯერ არ დამიმთავრებია, მიგრანტთა კრიზისის ნათელ მხარეზეც უამრავი ამბის მოყოლა შემიძლია.

ორი კვირის წინ საფრანგეთიდან საქართველოში დაბრუნებულმა თანაკურსელმა ერთი არაფორმალური ორგანიზაციის არსებობის შესახებ მიამბო. ამ გაერთიანების წევრები ძირითადად დაუოჯახებელი ხელოვანი სტუდენტები არიან. ისინი თავიანთი შემოქმედებით აგროვებენ ფულს. დაგროვებული მოკრძალებული კაპიტალით კი ყიდულობენ პატარა, ძველ სატვირთო მანქანებს, პურის საცხობ მეორად დანადგარებს, ცოტა ფქვილს და მთელ ევროპაში მოგზაურობენ. მათ მოგზაურობას კონკრეტული მიზანი და მარშრუტი აქვს. ლტოლვილთა მხარდამჭერ აქტივისტებს შოვინისტურად განწყობილ სხვადასხვა ქვეყანაში განთავსებულ თავშესაფრებამდე პური და ცხელი ჩაი მიაქვთ. ცხადია, მათი გაკეთებული საქმე გლობალურ კრიზისის მოგვარებაში გადამწყვეტ და გრანდიოზულ როლს ვერ ასრულებს, მაგრამ სტუდენტთა მოქმედება არის სოლიდარული საზოგადოების პასუხი აგრესიული დაჯგუფებების ვანდალურ თავდასხმებზე.

რამდენიმე დღის წინ ერთ-ერთი საბავშვო საფეხბურთო კლუბის მატჩს დავესწარი. თამაშის შემდეგ ყური მოვკარი კლუბში დროებით ჩამოსული მოწვეული სპეციალისტის საუბარს. მწვრთნელი  პენსიაზე გასულ სკანდინავიელ კოლეგაზე საუბრობდა. შვედეთის პატარა ქალაქში მცხოვრებ მოხუცს კეთილი საქმის გაკეთების მიზნით ძველი საქმე გაუხსენებია. ყოფილმა ფიზკულტურის პედაგოგმა ხელახლა ჩამოაყალიბა ბავშვთა სპორტულია აკადემია, რომელიც ადგილობრივი თვითმმართველობის დახმარებისა და მოქალაქეთა შემოწირულობების ხარჯზე უფასოდ ამზადებს დევნილ ბავშვებს საფეხბურთო კარიერისთვის. თურმე, ძალიან მალე ომს გამოქცეული მოსწავლეებისგან დაკომპლექტებული გუნდი ადგილობრივ ჩემპიონატშიც დაიწყებს ასპარეზობას. ბუნებრივია, ბავშვები საერთო საცხოვრებლითა და საკვებითაც უზრუნველოფილნი არიან.

მიუხედავად იმისა, რომ დასავლეთ ევროპაში არასდროს ვყოფილვარ რამდენიმე იქაური მეგობარი მაინც მყავს. მათი უმრავლესობა სოციალურ მეცნიერებებს წარმოადგენს. ისინი სამაგისტრო ნაშრომის თეზისების შერჩევის დროს ჩემს დახმარებას ცდილობდნენ. გუშინწინ, კიდევ ერთხელ გავბედე ერთი გერმანელი პროფესორის შეწუხება და მას მორიგი ელექტრონული შეტყობინება გავუგზავნე. მეცნიერმა ცივად მიპასუხა და მომწერა, რომ შვებულებაშია გასული, გაკვეთილებს ატარებს და პროვინციული კავკასიური უნივერსიტეტის დანჯღრეულად მოსაუბრე მაგისტრანტის თეზისის შესამოწმებლად არ სცალია. გული გამიტყდა, მეწყინა, მაგრამ ტექსტში ამოკითხული ერთი ფრაზა ძალიან მენიშნა. დავინტერესდი იმით, თუ რატომ ატარებს შვებულებაში მყოფი უმაღლესი რანგის პროფესორი გაკვეთილებს. პასუხმა მოლოდინს გადააჭარბა. დასვენების ნაცვლად ვიურტენბერგელი პოლიტოლოგი შვაბურ ტყეებში გაშლილ კარვებს, ბანაკებს შორის გადაადგილდება, რათა გამოხიზნულ ადამიანებს გერმანულის უფასო გაკვეთილები ჩაუტაროს და მოხალისე ახალგაზრდებს ენის შესწავლის ინტენსიური კურსის საფუძვლების შესახებ მიაწოდოს ინფორმაცია. ცხადია, დამატებითი ცნობის მიღების შემდეგ ბრაზმა გადამიარა.

დარწმუნებული ვარ, რომ ჩემზე დაკვირვებულ ადამიანებს ათასობით ასეთი შემთხვევის აღმოჩენა შეუძლიათ. ნამდვილი ევროპელები გაჭირვებულ ადამიანებს თანადგომის გარეშე არ ტოვებენ და დევნილებს რითიც შეუძლიათ იმით ეხმარებიან.

წინამდებარე სტატიაში ვისაუბრებ ელექტრონული წიგნზე – თუ როგორ შეიძლება შევქმნათ ის, როგორ შეიძლება გამოვიყენოთ გაკვეთილზე და რა შედეგების მიღწევაა შესაძლებელი. როგორ შეიძლება ტექნოლოგიების დახმარებით შებრუნებული საკლასო ოთახის მოდელის გამოყენებით დაწყებითი კლასის მოსწავლეებში კითხვის უნარის გაუმჯობესება. ასევე, კოლეგებს შევთავაზებ აღნიშნული რესურსის გამოყენებით ჩემ მიერ ჩატარებული გაკვეთილის ნიმუშს.

სწავლების პროცესში მნიშვნელოვანია მოსწავლეთა მოტივაციის ამაღლება. ამ მიმართულებით მნიშვნელოვან როლს ასრულებს საგანმანათლებლო ელექტრონული რესურსების გამოყენება.

რატომ არის მნიშვნელოვანი ელექტრონული რესურსების გამოყენება სასწავლო პროცესში?

• ელექტრონული რესურსი არის დამატებითი თვალსაჩინოება;
• სასწავლო პროცესი საინტერესოა და სახალისო;
• სასწავლო პროცესში იზრდება მოსწავლეთა ჩართულობა;
• იზრდება მოსწავლეთა მოტივაცია.

ყველა მოსწავლეს განსხვავებული კითხვის ტემპი აქვს. ზოგიერთს უჭირს წაკითხულის გააზრებაც. შესაბამისად, ყველა მოსწავლეს განსხვავებული დრო სჭირდება ტექსტის დასამუშავებლად. ამიტომ ქართულის გაკვეთილზე გამოვიყენე ტექნოლოგიები (ელექტრონული წიგნი) და შებრუნებული საკლასო ოთახის მოდელით დავგეგმე გაკვეთილი. მოსწავლეები სახლში კითხულობენ ჩემ მიერ დამზადებულ ელექტრონულ წიგნს, რომელიც დავალებად მივეცი. ყველა მათგანს შესწავლის ინდივიდუალური ტემპი აქვს. შესაბამისად, მათ ტექსტის დასამუშავებლად შეუძლიათ დახარჯონ იმდენი დრო, რამდენიც საჭიროა თითოეული მათგანისთვის, განსხვავებით ტრადიციული გაკვეთილისგან, სადაც ახალი მასალის დასამუშავებლად დრო მკაცრად განსაზღვრულია და ზოგიერთი მოსწავლისთვის არასაკმარისი. შებრუნებული საკლასო ოთახის მოდელით დაგეგმილი გაკვეთილით სუსტ მოსწავლეს ეხსნება დაძაბულობა და ახლა სახლში ყურადღებითა და დამოუკიდებლად ამუშავებს ტექსტს.

გაგაცნობთ ელექტრონული წიგნის შექმნის ერთ-ერთ საშუალებას. კითხვა მოსწავლისათვის  სასიამოვნო პროცესად რომ იქცეს, შესაძლებელია მათ შევთავაზოთ კომპიუტერული ტექნოლოგიების გამოყენებით დამზადებული ელექტრონული წიგნები. შექმნილი რესურსი მასწავლებელს საშუალებას მისცემს სასწავლო პროცესში გამოიყენოს მრავალფეროვანი მხატვრული და საინფორმაციო ლიტერატურა.

1. როგორ შევქმნათ ელექტრონული წიგნები?

ამისათვის საჭიროა შევარჩიოთ  ტექსტი, ფონი, პერსონაჟები, დავუკავშიროთ ისინი ერთმანეთს თემატურად და შევქმნათ ილუსტრაციები. ილუსტრაციებს გავაერთიანებთ პროგრამა „PowerPoint“-ში და ვურთავთ შესაბამის ტექსტს.

ფონების შესაქმნელად გამოვიყენოთ ვებგვერდი: www.pizap.com. ამ ვებ-გვერდზე შესაძლებელია შევქმნათ ფოტო-კოლაჟი, დავამუშავოთ ფოტო, ჩამოვტვირთოთ მზა ფონი ან შევქმნათ საკუთარი ფანტაზიით. „Backgrounds“ განყოფილებაში მოცემულია მზა ფონების ფართო არჩევანი. შესაძლებელია მოცემული ფონების  ჩამოტვირთვა და უცვლელად შენახვა. ვებგვერდის „Holidays“-ის განყოფილებაში არის დამატებითი ჩანართები, სადაც მოთავსებულია სადღესასწაულო თემატიკასთან დაკავშირებული მზა ფონები. პროგრამა სურვილის შემთხვევაში საშუალებას გვაძლევს, თავად შევიტანოთ ცვლილებები არჩეულ ფონზე.

შექმნილი ფონები  შესაძლებელია უკვე გადავიტანოთ პროგრამა „Power point“-ის სლაიდებზე. ასევე, ფოტოს შეიძლება დავამატოთ მოძრავი ანიმაციები, სხვა გრაფიკული ობიექტები ან დავამატოთ ტექსტი. საყურადღებოა ის ფაქტი, რომ მოძრავი ანიმაციები მოძრაობენ მხოლოდ გაშვების რეჟიმში. შექმნილ სლაიდს შეგვიძლია დავადოთ ხმოვანი ეფექტი. შესაძლებელია ხმა ავტომატურ რეჟიმშიც გავუშვათ.

2. ტექსტის დამუშავებისთვის გამოვიყენოთ კორნელის ჩანაწერების მეთოდი

• რატომ არის მნიშვნელოვანი ჩანაწერების გაკეთება?
• როგორ ვაწარმოოთ ჩანაწერები კორნელის მეთოდით?
• როგორ გამოვიყენოთ კორნელის ჩანაწერების მეთოდი კლასში?

• ჩანაწერები ხელს უწყობს კრიტიკული აზროვნების განვითარებას;
• ინფორმაციის დამახსოვრებას;
• ამარტივებს ინფორმაციისა და მონაცემების დახარისხებასა და დამუშავებას;
• მოსწავლეებს უვითარდებათ დავალებაზე დამოუკიდებლად მუშაობის უნარები.

კორნელის ჩანაწერების ფორმის შესაქმნელად გვერდი გავყოთ 4 ნაწილად, როგორც ქვევითაა ნაჩვენები. გვერდის ზედა სტრიქონში შეგვაქვს სახელი და გვარი, კლასი, თარიღი, მოთხრობის სათაური. მარჯვენა სვეტში გავაკეთოთ ჩანაწერები. ეს შეიძლება იყოს საკვანძო სიტყვები, მნიშვნელოვანი სახელები ან თარიღები, დიაგრამები და სურათები, ფორმულები და სხვა. მარცხენა სვეტში დავწეროთ ძირითადი იდეები და შეკითხვები თემის ირგვლივ. ქვედა სტრიქონზე გავაკეთოთ მოკლე შეჯამება.

ჩანაწერების გაკეთების დროს შესაძლებელია საკუთარი სიტყვებით პერიფრაზირება, აბრევიატურების ან სიმბოლოების გამოყენება, განსხვავებული კონცეფციების ვიზულიზაციისთვის სხვადასხვა ფერების გამოყენება, მხოლოდ მნიშვნელოვანი, საკვანძო ინფორმაციის ჩაწერა, დიაგრამების, გრაფების გამოყენება.

3. როგორია შებრუნებული საკლასო ოთახის მოდელით დაგეგმილი გაკვეთილი?

გთავაზობთ გაკვეთილს, რომელიც ჩავატარე შებრუნებული საკლასო ოთახის გამოყენებით და რომელიც კითხვის უნარის გაუმჯობესებასა და წაკითხულის გააზრებას  უწყობს ხელს.

გაკვეთილის თემა:  „მზე ყველას ეყოფა“

საგანი:  ქართული

კლასი: მეორე

მიზანი: წაკითხული ან მოსმენილი ტექსტის გააზრება და შინაარსის გადმოცემა, დასკვნების გამოტანის უნარ-ჩვევების განვითარების ხელშეწყობა. ისეთი უნარ-ჩვევებისა და პრიორიტეტული გამჭოლი კომპეტენციების განვითარება, როგორიცაა წიგნიერება, სწავლის სწავლა, კრიტიკული და შემოქმედებითი აზროვნების ხელშეწყობა, კომუნიკაცია, თანამშრომლობა.

მსვლელობა:

წინა დღით მოსწავლეებს ბუკებში ჩავუტვირთე პროგრამა „Power Point“-ში მომზადებული ელექტრონული წიგნი. მივეცი მითითება, რომ ყურადღებით წაეკითხათ და მოესმინათ ტექსტი, მოეფიქრებინათ კითხვებზე პასუხები. მომდევნო გაკვეთილზე უნდა შეგვესრულებინა დავალებები.

ამ დროს მოსწავლეები დამოუკიდებლად გაეცნობიან და დაამუშავებენ ელექტრონულ წიგნს. აღნიშნული რესურსის გამოყენებით ხალისით ხდება ახალი ტექსტის შესწავლა. მოსწავლეები კლასში შესასრულებელ დავალებებს ასრულებენ შინ, კლასში კი სრულდება სახლში მოსამზადებელი დავალებები.

აქტივობა 1:

ელექტრონული წიგნის განხილვა – მუშაობა კლასთან.

მოსწავლეებს დაურიგდებათ კორნელის გრაფა. მუშაობენ ინდივიდუალურად, შემდეგ აკეთებენ პრეზენტაციას.

აქტივობა 2:ახალ სიტყვებზე დაკვირვება და წინადადებების შედგენა

მოსწავლეს ვაძლევთ დავალებას – ახალი სიტყვების გამოყენებით შეადგინონ წინადადებები.

აქტივობა 3:   წყვილში მუშაობა

მოსწავლეებს ვურიგებთ თაბახის ფურცლებს, სადაც მოცემულია დიაგრამა და უნდა დაწერონ დათუნიასა და მუხის ხის თვისებები. შემდეგ დიაგრამას გადმოვიტანთ დაფაზე და ვიმსჯელებთ.

აქტივობა  4:  ტესტები

მოსწავლეებს დაურიგდებათ თაბახის ფურცლებზე გამზადებული ტესტები, რომლებიც შედგება დახურული და ღია კითხვებისგან.

აღნიშნული დავალება ორიენტირებულია ტექსტის შინაარსის გახსენებაზე.

ტესტი

1. დათუნია ცხოვრობდა

ა) უღრან  ტყეში;        ბ) ჭალაში;      გ) მდინარის ნაპირას.

2. ხე, რომელმაც გამოუშვა მზის სითბო იყო

ა) წიფელი;            ბ) ნაძვი;      გ) მუხა.

3. ტექსტში არ არის   ნახსენები

ა) მგელი;         ბ)კურდღელი;                   გ) ციყვი.

4. კურდღლები, ციყვები და თაგვები თამაშობდნენ

ა) კალათბურს;     ბ) თხილბურთს;      გ) რკობურთს.

5. ბურთი და მოედანი დარჩა დათუნას, ანუ

ა) ბურთი დარჩა;       ბ) მოედანი დარჩა;      გ)  გამარჯვება დარჩა.

6. თხილბურთელები გულგახეთქილები გაიქცნენ, ანუ

ა) გახარებულები გაიქცნენ;    ბ) შეშინებულები გაიქცნენ;      გ) მოწყენილები გაიქცნენ.

7. ტესტის მიხედვით მცივანა იყო

ა) ციყვი ;                       ბ)  თაგვი;               გ) დათუნია.

8. გაიგონა მისი ხმა ________________  მუხამ

ა) ახალგაზრდა;         ბ)  ბებერმა;        გ) მწვანე.

9. – რას მოგიწყენია! მოდი, მოლზე ყველამ ერთად ვითამაშოთ და მუხაც შეგვირიგდება

ა) თქვა წრუწუნამ;      ბ) თქვა  მზემ;     გ)  თქვა   ციყვმა.

10. ხის ტოტებიდან _____________  დაეშვნენ ციყვები

ა) პარაშუტებივით;     ბ) საოცრად;      გ)  ნელა.

11. გაიხსენეთ და დაწერეთ ციყვის საყვედური:

12. როგორ გამოასწორა დათუნიამ თავისი შეცდომა?

აქტივობა 5:   წყვილში შესასრულებელი სამუშაო

მოსწავლეებს ვაძლევთ შემდეგ დავალებას: ერთი მოსწავლე ფურცელზე დაწერს, რა მოეწონა ამ მოთხრობაში; მეორე კი – რა არ მოეწონა.

შემდეგ წაიკითხავენ ერთმანეთის მოსაზრებებს და შეაჯამებენ.

აუცილებელია, მოსაზრებები იყოს დასაბუთებული.

შედეგად, სასწავლო პროცესი გახდა საინტერესო და სახალისო, მოსწავლეებს აუმაღლდათ მოტივაცია, გაკვეთილზე მაღალი იყო ჩართულობის ხარისხი. მოსწავლეებს განუვითარდათ ის უნარები და კომპეტენციები, რომლებიც 21-ე საუკუნის უნარებად მოიაზრება. კერძოდ, კრიტიკული და შემოქმედებითი აზროვნება, კომუნიკაცია, თანამშრომლობა, დამოუკიდებლად მუშაობა, საკუთარი სწავლის მართვა, წიგნიერება.

გამოყენებულმა რესურსმა ხელი შეუწყო ისეთი სასწავლო უნარების განვითარებასაც, როგორიცაა ყურადღების კონცენტრაცია, აზრის გამოხატვა, პრეზენტაცია, გააზრება და ინტერპრეტაცია.

გამოყენებული ლიტერატურა:

1. ეროვნული სასწავლო გეგმა 2011-2016
2. ტრენინგმოდულის „შებრუნებული საკლასო ოთახი“ მასალები – მარიკა ჩიტაძე

www.gesj.internet-academy.org.ge/download.php?id=2255.pdf&t=1 (წვდომის თარიღი: 31.01.2016)

https://www.ict.tpdc.ge/video/13   (წვდომის თარიღი: 31.01.2016)

ნინო დათუკიშვილი

პროგრამა „ასწავლე საქართველოსთვის“ კონსულტანტ–მასწავლებელი

ჯეიმი ოლივერი ექსცენტრიული შეფმზარეული და ტელეწამყვანია. წლებია იბრძვის სწორი სასკოლო კვებისათვის. მისი იდეა ინგლისისა და ამერიკის უამრავმა სკოლამ აიტაცა. ოლივერმა არაერთხელ აიმხედრა ხელისუფლება და მშობლები, მაგრამ ბევრისთვის ის კომპეტენტურ მრჩეველად, ჯანსაღი კვების მქადაგებლად და ფასფუდთან მებრძოლ რაინდად იქცა.

2000 წლიდან ოლივერი სერიოზულად დაკავდა ჯანსაღი კვების შესწავლით. კერძოდ, განათლების სისტემაში არსებული სასკოლო კვების ხარვეზებით. მან დაადგინა, რომ ბრიტანელი მოსწავლეების უმეტესობა ნახევრად-ფაბრიკატებით და სნეკებით იკვებებოდა. ასევე, მათ არასაკმარისი თანხა ეძლეოდათ მშობლებისგან, რათა სკოლაში ნორმალურად ეჭამათ. მზარეული ეყრდნობოდა კვლევას, რომლის მიხედვით ბრიტანეთის ზრდასრულ მოსახლეობას ევროპის მასშტაბით ყველაზე მეტად აწუხებდა ჭარბწონიანობის პრობლემა.  ჭარბწონიანობას უჩიოდა 11 წლამდე ასაკის 900 ათასი ბავშვი. ბოლო 50 წლის განმავლობაში კი ეს რიცხვი ორჯერ გაიზარდა.

2005 წელს მზარეულმა ფონდი Feed Me Better  დაარსა და სკოლის მოსწავლეებში სწორი კვების კულტურის პოპულარიზაციას მიჰყო ხელი. ოლივერი დარწმუნებული იყო, რომ სკოლის სასადილოებს ფერმერები უნდა ამარაგებდნენ. მენიუში კი აუცილებლად უნდა ყოფილიყო სეზონური ხილი. მისი თქმით, ყველა სახელმწიფო ვალდებულია აკონტროლოს პროდუქტების ხარისხი, მათი ვარგისიანობა და კვების რაციონის მრავალფეროვნება.

პირველ ექსპერიმენტში ჯეიმმა ლონდონის გრინვინჩის Kidbrooke სკოლა ჩართო, სადაც მან არა მარტო გადაასხვაფერა არსებული მენიუ, არამედ თვითონაც დაიწყო ახალი კერძების მომზადება. ეს პროცესი მან დოკუმენტური ფილმის ფარგლებში გადაიღო და Channel 4-ზე ჩაუშვა. შედეგად მას Most Inspiring Political Figure of 2005 წოდება მიენიჭა. ბრიტანეთის ხელისუფლებამ კი სასკოლო საუზმისთვის £280 მლნ. გამოყო, რაც სამ წელიწადზე გადანაწილდა. ოლივერმა ექსპერიმენტში ჩართული ლონდონური სკოლების წრეც სწრაფად გააფართოვა.

რა არ მოეწონა ჯეიმი ოლივერს სასკოლო მენიუში? ვიდრე მზარეული ბრიტანული სკოლების სადილებს მიაქცევდა ყურადღებას, მენიუში შედიოდა ბურგერები, სოსისის როლები, ინდაურის ხორცი, თევზის ჩხირები, ჩიფსები და ვანილის პუდინგი. ოლივერმა უარყო ეს მენიუ და სკოლები მოამარაგა სოსისით, შემწვარი კარტოფილით, როსტბიფით, ხილითა და მოხარშული ორცხობილებით. ეს ნაკრები ჩვეულ მენიუზე ორჯერ ნაკლებკალორიული იყო.

ამ რადიკალურ ნაბიჯს 2006 წელს ქალაქ როუმარშში მცხოვრები მშობელთა პროტესტი მოყვა. მათ მიიჩნიეს, რომ მზარეულის მიერ შემოთავაზებული საკვები ადგილობრივ პროდუქტთან შედარებით ძვირადღირებული და უხარისხო იყო. მშობლები აცხადებდნენ, რომ მოსწავლეებს არ ჰყოფნით პატარა პორციები, რომლებსაც ოლივერი სთავაზობს. ისინი დემონსტრაციულად ყიდულობდნენ შვილებისთვის ფასტფუდს.

ოლივერი ბრიტანეთის ჯანდაცვის მინისტრმა ენდრიუ ლანსლიმაც გააკრიტიკა.

მან მზარეული „ერისთვის ნოტაციების კითხვაში“ დაადანაშაულა. ოლივერი კი თავის იდეას მიჰყვებოდა და 2010 წლისთვის გრინვიჩის 80 სკოლა აითვისა. „თუ სახელმწიფო იმაზე აგებს პასუხს, რასაც 190 დღის განმავლობაში 4-დან 18 წლის ბავშვებს აჭმევს სკოლაში, მაშინ სამომავლოდაც იყოს პასუხისმგებელი მათ ჯანმრთელობაზე“, –  განაცხადა ცნობილმა მზარეულმა. საცდელი პროექტის ფარგლებში მან დაიანგარიშა, რომ იმ სკოლაში, სადაც მენიუ შეიცვალა, ფრიადოსნთა რაოდენობამაც 6%-ით იმატა.

Dily Mail-ის მონაცემებით კი სკოლის სასადილოთი მოსარგებლე ბავშვების რაოდენობა 400 ათასამდე შემცირდა და ახლა აქ მხოლოდ ყოველი მესამე მოსწავლე იკვებებოდა. განათლების მინისტრის მოადგილის, დევიდ ლოუსის აზრით, ამის მიზეზი ის გახლდათ, რომ კვების ახალ სტანდარტებს სკოლის მოსწავლეები და მათი მშობლები მოუმზადებლები შეხვდნენ. კვების ჩვევა სათავეს ოჯახიდან იღებს. ამიტომ სკოლა ვერ შეძლებს ჯანსაღი კვების მიმართ მშობლებისა და მოსწავლეების მგრძნობელობის გაზრდას.

ასეთი ურთიერთსაწინააღმდეგო მოსაზრებების მიუხედავად, 2010 წელს ოლივერმა ამერიკის დასაპყრობად გასწია. ამერიკა ჭარბწონიანობის მიმართულებით მსოფლიო რუქაზე მეორე ადგილს იკავებდა. ჭარბ წონას აქ ყოველი მესამე მოქალაქე უჩივის. 1980 წლიდან კი ეს მაჩვენებელი სამჯერაა გაზრდილი. ჭარბწონიანობა პროვოცირებას უწევს სხვა დაავადებებს, რომელთა მკურნალობაზე აშშ-ის სამედიცინო ხარჯების 27%-ია მიმართული. ჟურნალ Health Affairs-ის ინფორმაციით, ამერიკელი ბავშვები სნეკებიდან კალორიების დღიური ნორმის ნახევარს იღებენ, რაც ზრდის დიაბეტისა და ჰიპერტონიის რისკს. ჩრდილოეთ კაროლინის უნივერსიტეტის კვლევით დადასტურდა, რომ 2-დამ 18 წლამდე ბავშვები დღის განმავლობაში საერთოდ არაფერს ჭამენ ფასფუდის გარდა, რაც ძირითადად ოჯახის მძიმე ეკონომიკურ მდგომარეობას უკავშირდება.

აშშ-ის სასკოლო კვება მნიშვნელოვნად განსხვავდება ბრიტანულისგან. საუზმეზე ბავშვებს პიცას აჭმევენ, სადილზე კი ნაგეტსებს. პრობლემას ამძაფრებს სნეკებისა და კოკა-კოლის აპარატები. ასეთი აპარატების 16% სწორედ სკოლებშია განთავსებული. ბოლო ოთხი წლის განმავლობაში მიშელ ობამას ინიციატივით, ავტომატის საკვების შეცვლა მიუსლით და ხილით დაიწყეს.

აშშ-ში ოლივერმა თავისი პროექტი დასავლეთ ვირჯინიაში მდებარე ქალაქ ჰანტინგტონის დოკუმენტალური შოუ Jamie’s Food Revolution-ით დაიწყო. საპილოტე სერიაში მან პირველკლასელთა ცოდნა შეამოწმა შეკითხვით – საიდან ჩნდება საკვები. ტელეწამყვანი ბავშვებს ბოსტნეულს აჩვენებდა და ეკითხებოდა, რა ეჭირა ხელში. ბაშვები არასწორ პასუხებს იძლეოდნენ. „ბავშვებმა საერთოდ არ იციან, რისგან კეთდება საჭმელი. ეს უნდა ვასწავლოთ“, – აღშფოთდა შეფმზარეული.

ჰანტინგტონში ოლივერმა კომუნალური სამზარეულო გახსნა, სადაც ბავშვებს სამზარეულოს ჭურჭლით სარგებლობას ასწავლიდა და ზოგჯერ მათთვის საჭმელსაც ამზადებდა. თუმცა მისი გარჯა არც ბავშვებმა, არც სკოლის მზარეულებმა არ დააფასეს. მიუხედავად ამისა, ოლივერის შოუმ „ემმის“ პრემია აიღო და მეორე სეზონიც დაემატა. „საქმე ისაა, რომ რაღაცის შეცვლა ძალიან რთულია. თუ ეცდები შუქი მოჰფინო ყველაზე ბნელ ქალაქს, ძვირად დაგიჯდება. შეუძლებელია ამის მეგობრულ გარემოში განხორციელება, რადგან ყველაფერი უნდა შეიცვალოს: ბიზნესი, ორგანიზაციების ხედვა და სხვადასხვა სტრუქტურების სტრატეგია. ეს კი არავის მოსწონს“, – ხსნის ტელეწამყვანი.

ოლივერმა ფოკუსის შეცვლა და აშშ-ის მოსახლეობისთვის იმის დამტკიცება გადაწყვიტა, რომ ფასფუდი მავნებელია. მეორე სეზონის ერთ-ერთ სერიაში ოლივერმა მოჰყვა, რომ ჰამბურგერი მზადდება ამიაკით დამუშავებული ხორცისა და ცხიმისგან. მან აჩვენა, თუ როგორ ცხელდება 100 გრადუსზე შედარებით ცხიმიანი ხორცის ნაჭრები, როგორ თავისუფლდება ცხიმისგან, დარჩენილი მასა კი ამიაკით მუშავდება, რათა ბაქტერიებისგან გაიწმინდოს. ოლივერმა ამ მასას „ვარდისფერი ლორწო“ უწოდა.

შოუს შემდეგ შთაბეჭდილების ქვეშ მყოფმა მშობლებმა სოციალურ ქსელებში ტექსტუირებული საქონლის ხორცის წინააღმდეგ კამპანია წამოიწყეს, რის შემდეგაც აშშ-ის სოფლის მეურნეობის სამინისტრომ სკოლებს ნება დართო თავად გადაეწყვიტათ, გამოიყენებდნენ თუ არა ხორცს სასკოლო მენიუში.

შოუს ტრანსლაციის შემდეგ ჯეიმის ოფისთან მოსწავლეთა მშობლები შეიკრიბნენ. მათ ბავშვებისთვის განკუთვნილი საუზმე მოიტანეს და შეფმზარეულს შეფასება თხოვეს. შეფმზარეულმა კრიტიკის ცეცხლში გაატარა მიკროტალღურ ღუმელში  გასაცხელებელი ნახევრად-ფაბრიკატები. მშობელთა უმრავლესობის მხარდაჭერის მიუხედავად, ოლივერს აეკრძალა ლოს-ანჟელესის სკოლებში გამოჩენა.

ამის მერე ოლივერმა ზედმეტად ტკბილი სასმელების წინააღმდეგ გალაშქრება სცადა.  რათა საზოგადოებას უფრო თვალსაჩინოდ ენახა, ლოს-ანჟელესის სკოლებში რამდენ შაქარს ამატებენ ბავშვებისთვის განკუთვნილ რძეში ერთი კვირის განმავლობაში, მან სასკოლო ავტობუსი შაქრის ფხვნილით აავსო და კარ-ფანჯრიდან დაცალა. ავტობუსში 57 ტონა შაქარი ჩაეტია! „ნებისმიერი მოსამართლე, რომელიც საკუთარი თვალით ნახავს სტატისტიკურ მონაცემებს, ასეთ ქმედებას ბავშვების წამებად აღიარებს“, – ამბობს ოლივერი. მსგავსი პერფორმანსის გამოყენებით შეფმზარეულმა უხერხულ მდგომარეობაში ჩააყენა Coca-Cola-ს ევროპული თავმჯდომარე ჯეიმს ქვინსი. „გაზიანი სასმელით თუ ჭყიპავთ თქვენს ბავშვებს, მახინჯი ხართ, ჩიფსებსაც თუ აჭმევთ – იდიოტი. თქვენი შვილი არ ჭამს ნორმალურ, ცხელ სადილს და გირჩევთ ეს შეცდომა დროულად გამოასწოროთ“, – მოუწოდა ამბოხებულმა მზარეულმა.

ბრიტანეთში დაბრუნებულმა ოლივერმა გააანალიზა რა სასკოლო მენიუს შეცვლის კამპანიის წარმატება, გადაწყვიტა ოჯახის დონეზე შეეცვალა კვებისადმი დამოკიდებულება: „არ არის საჭირო ადამიანს დღეში ხუთჯერ ამცნო, რომ ყველაფერი ცუდად აქვს. უბრალოდ, მასთან ახლოს უნდა იყო. აუცილებელია იმ პლატფორმების შექმნა, სადაც ადამიანი უფასოდ ისწავლის კერძების მომზადებას“, – დარწმუნებულია შეფმზარეული.

ახლა სწორი კვებისთვის მებრძოლი შეფმზარეული ბრიტანეთის მასშტაბით „კვების სამინისტროებს“ ხსნის. აქ საჭმლის მომზადების მთავარ უნარებს ასწავლიან, რათა შემდგომში ადამიანებმა უარი თქვან ნახევრად-ფაბრიკატებზე. პროექტისთვის £130 მლნ გრანტი გამოიყო. პროექტის ფარგლებში საკვების დამუშავებას და კერძების მომზადებას 8 ათასი ადამიანი ისწავლის.

ფარ-ხმალს არც ოლივერის კრიტიკოსები ყრიან. ისინი აცხადებენ, რომ ოლივერი შოუს აკეთებს და ფულზე „იყიდება“, ის ხომ მსოფლიოში ყველაზე ძვირად ანაზღაურებადი მზარეულია. მისი ქონება  £150 მლნ არის შეფასებული. ფლობს ბიზნესიმპერიას, რომელიც მოიცავს რესტორნებს, კვების პროდუქტის წარმოებებს, სამზარეულოს ჭურჭელს, წიგნებს, ჟურნალებს და DVD. შარშან მან £44 მლნ მოგება ნახა.

„მინდა რომელიმე საგრაფოში მუნიციპალური პროგრამა დავიწყო და ყველა ადგილობრივი სკოლა მოვიცვა: ვასწავლო სასადილოების თანამშრომლებს, მოვეხმარო თანამედროვე სამზარეულოების გამართვაში, უფასოდ ვკვებო ბავშვები… მაგრამ მხოლოდ ამით ვერ შემოვიფარგლებით. უნდა შეიქმნას დიდი პროექტი, რომელიც ნებისმიერ ადგილს მოერგება. ამას ფული სჭირდება“, – ასეთია ოლივერის პასუხი.

მახსოვრობის  პრობლემა  უძველესი დროიდან იყო აქტუალური, მაგრამ ის  განსაკუთრებით მნიშვნელოვანი გახდა კომპიუტერული ტექნოლოგიების ეპოქაში, როდესაც ადამიანის ცხოვრებაში ინფორმაციის უსაზღვრო ნაკადი შემოვიდა. საკითხმა უდიდესი მნიშვნელობა შეიძინა მოსწავლეებისთვისაც, რადგან მათ განსაკუთრებით მოეთხოვებათ აქტიური გონებრივი მოღვაწეობა, ამიტომ სასკოლო ცხოვრებაში  მოსწავლის მახსოვრობის პრობლემის გამოკვეთა დღეს არავისთვისაა უცხო და მოულოდნელი. მასალის დამახსოვრებისა და გამტკიცებისთვის მოსწავლეები   ტექსტებს ზეპირად იმახსოვრებენ,  მაგრამ შეგვიძლია მოსწავლეებს დამახსოვრების  სხვადასხვა მეთოდი  შევთავაზოთ და  სწავლა შედარებით მარტივ და საინტერესო  პროცესად გადაიქცევა.

პედაგოგიკის მეცნიერებაში ბევრი კვლევა გვხვდება მახსოვრობის პრობლემებსა  და მის ურიერთკავშირზე ასაკობრივ თავისებურებებთან (ლ. ვიგოცკი), მაგრამ  ამ საკითხზე არანაკლებ გვიფიქრია მოქმედ მასწავლებლებსაც. განსაკუთრებით ისტორიისა და სამოქალაქო განათლების პედაგოგებს,  რადგან საგნობრივი სპეციფიკიდან გამომდინარე მოსწავლეებს ხშირად უწევთ რთული  ტერმინებისა და განსაზღვრებების დასწავლა. ამიტომ  ეს საკითხი მუდმივად ყურადღების ცენტრშია.

კვლევების მიხედვით, რაიმე მასალა დამახსოვრების მიზნით ოთხჯერ მაინც უნდა გავიმეოროთ: პირველად – გავიმეორეოთ დამახსოვრებისთანავე;  მეორედ – 20-30 წთ-ის შემდეგ; მესამედ – ერთი დღის შემდეგ; მეოთხედ- ორი-სამი კვირის შემდეგ  (ამასთანავე, ეფექტისთვის, განმეორებას აქტიური ხასიათი უნდა ჰქონდეს, ვიდრე პასიური კითხვის ან თუნდაც გადახედვის და გადაკითხვის დროს ხდება). თუმცა პედაგოგიკის მეცნიერები გვირჩევენ, მახსოვრობის გაუმჯობესებისათვის ფართოდ ჩავრთოთ  სწავლებაში მნემოტექნიკის ელემენტები, რომელიც ხელს უწყობს სიტყვების, რიცხვების და დიდი მოცულობის ინფორმაციის დამახსოვრებას. მნემოტექნიკა სავარჯიშოების კიდევ უფრო ფართო  სპექტრს გვთავაზობს, რადგან   იგი  სხვადასხვა მიდგომებისა და სისტემის ნაზავია, რომელიც  მიმართულია მეხსიერებაში ინფორმაციის  შენახვასა  და გარდაქმნაზე. მნემოტექნიკა – ეს  „დამახსოვრების ხელოვნება“, იმ  წესებისა და ხერხების ერთობლიობაა, რომლებიც გამოგონილია საჭირო ცნობების დახსომების გასაადვილებლად ხელოვნური ასოციაციების შექმნის გზით.

მნემონიკას  ერთობ ინდივიდუალური ხასიათი გააჩნია: ზოგი უკეთესად იმახსოვრებს  ციფრებს, ზოგიც – ხატოვან გამოთქმებს, მაგრამ ზოგადად, მნემოტექნიკის „საიდუმლო“ ძალიან მარტივია: ადამიანი თავის წარმოსახვაში გააერთიანებს რამდენიმე ვიზუალურ  სახეს. ტვინი აფიქსირებს ამ ურთიერთკავშირს, და შემდეგ, ერთ-ერთის გახსენების შედეგად ის ადრე დამახსოვრებულ სახეებს აღიდგენს.  კავშირის განსამტკიცებლად მნიშნელოვანია, რომ:

ა) ვიპოვოთ ასეთი სიტყვა;

ბ) გავაძლიეროთ ის  ვიზუალური სურათით, წარმოსახვით;

გ) გავაკეთოთ ახსნა-განმარტება – რატომ გაკეთდა ასე, რატომ მოგივიდათ თავში ამგვარი აზრი.

მეთოდის   თანახმად   დამახსოვრებისთვის  აუცილებელია,  მოსწავლემ შეძლოს შემდეგი სააზროვნო ოპერაციების შესრულება: საკითხის გააზრება;   დაინტერესება; საყრდენი სიტყვის მოძიება;  სიტყვებს  შორის  მსგავსების გამოვლენა; დროდადრო  დამახსოვრება; მიზნის დასახვა (“სერიოზულად და ხანგრძლივად“);  შინაარსი;  შთაბეჭდილება; კონტექსტი; მოცულობა;  განმეორება; „საწყისის და დასასრულის“  პოვნა; დაჯგუფება, კლასიფიცირება; ასოციაცია; სქემატიზაცია; მასალის სტრუქტურირება   და ა.შ.

განვიხილოთ მნემოტექნიკის  რამდენიმე დავალება, რომელიც მოსწავლეს დაეხმარება,  ადვილად აითვისოს ინფორმაცია ისტორიისა და სამოქალაქო განათლების გაკვეთილზე. მაგალითად,

I – სქემატიზაცია:

ა) მასწავლებლის  კარნახის  მიხედვით  (ყოველ 10-15 წმ.) დაიმახსოვრეთ  თარიღები,  დასრულების შემდეგ კი ისინი ისე უნდა ჩამოწეროთ, როგორი  თანმიმდევრობითაც იყო ნაკარნახევი;

ბ) შედეგების შემოწმება: მასწავლებლის მითითებით, ერთ-ერთი მოსწავლე ჩამოთვლის დამახსოვრებულ სიტყვებს,  სხვები კი ამოწმებენ.

II –  სიტყვებს  შორის  მსგავსების გამოვლენა:

ცნებების დამახსოვრებისთვის იპოვეთ მსგავსება სიტყვებს შორის –

• ისტორიული ტერმინი „სამოქალაქო ომი“ – ანუ ესაა ომი ერთი ქვეყნის მოქალაქეებს შორის;

·         ოქროს  ურდოს  დედაქალაქი  სარაი – გაავლეთ პარალელი  მონღოლების ცხოვრების  წესსა  და  მშენებლობას შორის (მომთაბარე ცხოვრების წესიდან გამომდინარე  მონღოლები არ აგებდნენ მონუმენტურ  ნაგებობებს. ყველაზე უკეთესად  მათ  გამოსდიოდათ სარაი /(სარაი (რუს.) – არასაცხოვრებელი შენობა სამეურნეო საქმიანობისთვის);

• ტერმინი „ბენილუქსი“= ბელგია+ნიდერლანდია+ლუქსემბურგი;
• და ა.შ.

III –  დამახსოვრება საყრდენი სიტყვის გამოყენებით:

მაგალითად, არგონავტები  მიცურავდნენ   ხომალდ „არგოთი“, დააკავშირეთ მასთან სიტყვები „კოსმონავტი“  და  „ასტრონავტი“:  ძველად  ადამიანები მოგზაურობისთვის იყენებდნენ ხომალდს,  არგონავტები მიცურავდნენ ხომალდით „არგო“,  კოსმონავტიც  და ასტრონავტიც  კოსმოსურ  „ხომალდში“  იმყოფება, კოსმოსში „დაცურავს“(სურ.1):

1. IV) ასოციაცია:

 ა) თავისუფალი  ასოციაცია: სწავლის დაწყებით საფეხურზე  ახალი  ცნება „რეფორმის“ ახსნისთვის  შესაძლებელია გამოვიყენოთ  რამდენიმე მოქმედება:

1. დაფაზე დავწეროთ სიტყვა „რეფორმა“;
2. შეკითხვა მოსწავლეებს: ვინ იცის, რას აღნიშნავს ეს სიტყვა?

– ცხადია, ბავშვების უმეტესობამ არ იცის სიტყვის მნიშვნელობა.

3. თქვენთვის ნაცნობ რომელ სიტყვას გაგონებთ ის?

– ძალიან კარგი, თქვენ შესძელით და იპოვეთ ის სიტყვა, რომელიც ნაცნობია თქვენთვის – „ფორმა“;

4. თქვენი აზრით, ყველა საგანს გააჩნია „ფორმა“?

 – „დიახ, ყველას თავისი ფორმა აქვს“;

5. აქვს თუ არა, მაგალითად, ფორმა საჰაერო ბუშტს?

– დიახ, აქვს;

6. მაშინ მე ამ ბუშტზე დავწერ სიტყვა „ფორმას“, და სიტყვის რომელი ნაწილი დაგვრჩა გაურკვეველი? ესაა „რე“ (ფორმა);
7. გაგონებთ რამეს ნაწილაკი „რე“? მაგალითად, „რევოლვერს“?

-დიახ;

8. შეიძლება თუ არა რევოლვერიდან გასროლა?

-დიახ;

9. და თუ ვესვრით საჰაერო ბუშტს, რა მოუვა მას? მოდით შევამოწმოთ. აქ კი ბავშვებში ჩაერთვება არამარტო მხედველობითი, არამედ ემოციური მახსოვრობაც და

– ბურთი გაიხევა;

10. რა მოუვიდა ბურთის ფორმას?

– ის ფორმას შეიცვლის;

11. ჩვენ მივედით იმ დასკვნამდე, რომ ეს უნდა იყოს ის სიტყვა, რომელიც აღნიშნავს რაიმე ცვლილებას: რეფორმა -ცვლილება.
12. ახლა ვნახოთ რას გვეუბნება სახელმღვანელო?

– იმავეს, ჩვენი აზრი დამტკიცდა.

13. სიტყვის დამახსოვრების მთავარი პრინციპია კავშირის ძიება, ახალი სიტყვა უნდა „მივაბათ, დავაკავშიროთ“ უკვე ცნობილ სიტყვასთან.
14. დამახსოვრებისთვის ამჯერად  ჩვენ გამოვიყენეთ ფანტაზია და ნახატი.

ბ) ასოციაცია – ფანტაზია, ნახატი:  

ნახატი და ფანტაზია გვეხმარება დავიმახსოვროთ არამარტო ცალკეული ისტორიული პიროვნებები და  მოვლენები, არამედ ისტორიული ანდა საზოგადოებრივი ტერმინები. მაგალითად, განვიხილოთ  სიტყვა „პროგრესი“ :

1. დავწეროთ დაფაზე სიტყვა „პროგრესი“
2. რაიმე მისანიშნებელი სიტყვა აქ არ გვაქვს. გამოსავალი ფანტაზიაა, ან რაიმე ნახატი.  პირველი  ასო-ბგერა „პ“ დავწეროთ  გამოცალკავებით, დიდი შრიფტით;
3.   დავაკვირდეთ ხელის მოძრაობას, საიდან საით, რა მიმართულებით ვწერთ სიტყვას?

• ქვემოდან ზევით.
• 

4. შეკითხვა მოსწავლეებს: რას გაგონებთ ეს სიტყვა?

      – ზემოთ სვლას.

5. ანუ  შეიძლება ითქვას  რომ  ის ჰგავს უფრო დაბალი საფეხურებიდან უფრო მაღალ საფეხურზე ასვლას? წინსვლას?

        – დიახ.

7. დავწეროთ ნახატის გვერდით ჩენი ვარაუდი, შემდეგ კი შევუდაროთ სახელმძღვანელოს განმარტებას –

 –  პროგრესი (ლათ. progressus, მოძრაობა წინ, წარმატება) —

განვითარება, წინსვლა; განვითარების უფრო დაბალი საფეხურებიდან უფრო

მაღალ საფეხურებზე ასვლა.

7. რა საერთოა ამ ორ განმარტებას შორის?

        -იგივე, ჩვენი აზრი დამტკიცდა;

8. დამახსოვრებისთვის ჩვენ გამოვიყენეთ ფანტაზია და ნახატი.

V – მნემოტექნიკა შეიძლება გამოვიყენოთ ისტორიული თარიღების დამახსოვრებისთვისაც, რომლითაც საკმაოდ გადატვირთულია სახელმძღვანელოები.

1. მაგალითად, რომის დაარსების  წელი შემდეგნაირად შეიძლება დავიმახსოვროთ:

ა)  უპირველესად მოვიგონოთ  მარტივი ახსნა-განმარტება დროის ხაზის შესახებ. შემდეგ  ვივარაუდოთ, რომ თქვენ იმყოფებით „ძველი“ და „ახალი“ წელთაღრიცხვების მიჯნაზე (მაგალითად, მარჯვენა ხელი –  ეს ახალი ერაა, მარცხენა ხელი – ძველი ერა, ჩვენს დრომდე არსებული წლები, „მინუსი“, „უარყოფითი“  რიცხვები);

ბ)  რომი დაარსდა ძვ.წ. 753 წელს,  ესაა  თუ  ბოლოდან  დავწერთ  რიცხვებს  (თავიდან ნულამდე თითო წლის გამოკლებით) მათი  თანმიმდევრობა ასეთი იქნება – х9х7х5х3х1х0х – შუა რიცხვი  არის  რომის დაარსების წელი.

2. მონღოლები საქართველოში ბატონობდნენ 1235 წლიდან დაახლოებით 1335 წლამდე,  თითქმის 100 წელი და ა.შ.

VI –„ჭის“ პრინციპი დაფუძნებულია საუკუნეების ურთიერთპროექციაზე: დამახსოვრებისთვის სასარგებლოა დავიმახსოვროთ ბოლო ორი ციფრი. მაგალითად, ა) „ხრუჩოვი გადააყენეს 1964 წელს, შექსპირის 40 წლისთავზე“ –  ცხადია, შექსპირს არანაირი  როლი ხრუჩოვის ბიოგრაფიაში არ შეუსრულებია, მაგრამ დამთხვევა საინტერესოა („ჭა“ –  1564-1964);

ბ)1225 წელს მოხდა გარნისის ბრძოლა, 1625 წელს მოხდა მარტყოფისა და მარაბდის ბრძოლები, ანუ დაახლოებით  400 წლის შემდეგ და ა.შ.

VII –  დამახსოვრება  რიგობითი ნომრის მიხედვით:

მეფეთა სახელების და შესაბამისი ეპოქების დამახსოვრებისათვის ეფექტურია მათი დამახსოვრება  რიგობითი ნომრის მიხედვით: მაგალითად,

VIII- უკეთესად გვამახსოვრდება ასევე ის ფრაზები, რომელიც რიცხვით ინფორმაციას   შეიცავენ.

 მაგალითად: „მსოფლიოს 7  საოცრება“, „ძველი რომის 7 ბორცვი“, „300 არაგველი“, „300 სპარტელი“, „9 ძმა ხერხეულიძე“, „12 მოციქული“, 8 მსოფლიო საეკლესიო კრება და ა.შ.

IX – ინტელექტ-სქემების აგება:

 სწავლის ზედა საფეხურზე მოსწავლეები ადგენენ ინტელექტ-სქემებსაც (მენტალურ რუკებს, ასოციაციებს), რომელთაც ასევე მნემოტექნიკა უდევთ საფუძვლად. ის მოსახერხებელია მიზნის განსაზღვრისა და ინფორმაციის სტრუქტურირებისათვის. მისი აგებისათვის ფურცლის ცენტრში ვათავსებთ ნახატს ან სიმბოლო-ცნებას წარწერით (მაგ. სახელმძღვანელოს სახელწოდება). შემდეგ ცენტრალური ობიექტიდან ფურცლის ბოლოებისკენ ავაგებთ ჯაჭვს იმ ცნება-სიმბოლოთი, რომელიც ასახავს შესასწავლი  მასალის სტრუქტურას. ასეთი პრინციპით აგებულ „ტექსტს“ ტვინი უკეთ იმახსოვრებს, ვიდრე მომქანცველ ინფორმაციას, მოსწავლეებს კი მდიდარი ფანტაზიის წყალობით  სრულიადაც არ უჭირთ ასოციაციური კავშირების დამყარება.

მნემოტექნიკის გამოყენებით ისტორიისა და სამოქალაქო განათლების გაკვეთილები გაცილებით საინტერესო და შემოქმედებითი  ხასიათისაა და  ხელს უწყობს მოსწავლეთა შემეცნებითი საქმიანობის განვითარებას.

ამა წინათ ვფიქრობდი – ერთხელაც წიგნებიდან რომ გადმოვიდნენ გმირები, რას მოვუყვებით ჩვენ, რას დავახვედრებთ?!. დავუშვათ, თუნდაც უარყოფითი ან დადებითიც, მეორეხარისხოვანი პერსონაჟებიც რომ გაცოცხლდნენ და მათ დაიწყონ ჩვენი ამბების მოსმენა-გაგება, რა გვექნება მოსაყოლი. ამას არ ვამბობ პირდაპირი გაგებით და რომც ვთქვა, ერთი წუთით წარმოვიდგინოთ, ამ ბლოგის კითხვის დროს მაინც. საკაცობრიო რეალობაზე არ ვსაუბრობ, მე საქართველოში არსებული რეალობის მიხედვით ვქმნი ამ სურათს.

ვთქვათ და, პროსპერ მერიმეს პატარა ფორტუნატო ან გურამ დოჩანაშვილის დომენიკო, უილიამ ფოლკნერის დარლი, ჰამსუნის ნაგელი და სხვები გამოვიდნენ ერთხელ, რას დაინახავენ?… დღეს, როცა ამას ვწერ რამდენიმე დღის გამოქვეყნებულია პირადი ცხოვრების ამსახველი კადრები, გუშინ რუსეთმა კიდევ მიიერთა საქართველოს ტერიტორიები, უნივერსიტეტში სტუდენტების ერთ ნაწილსა და თვითმმართველობის წევრებს შორის დაპირისპირებაა, ზოგი ფანჯრიდან ძვრება და კარს ამტვრევს, ზოგი მიზნისთვის იბრძვის და ამ დროს უცებ სადღაც, თუნდაც ჯანდაბიდან ან იმავე წიგნებიდან თუ რა ვიცი კიდევ საიდან, წარმოიდგინე, გამოდიან წიგნის გმირები. მე, მაგალითად, გავშეშდებოდი და შემრცხვებოდა. ენს ბარდრენსი ან ურია ჰიპი რომ მენახა, მათიც კი შემრცხვებოდა.

სულ მგონია, რომ წიგნები ყველაზე მეტად ასხვაფერებენ ადამიანს, მაგრამ დღევანდელ რეალობაში ეს ძალიან ცოტას თუ ეტყობა. იქნებ ცოტა ადამიანი კითხულობს და კითხულობდა. ამან კი ის საზოგადოება შექმნა, რომელიც ახლა მოქმედებს და უმრავლესობაშია? მგონია, რომ ასეა. საბჭოთა კავშირის დაშლის და საქართველოში რამდენიმე ომის პერიოდში თუ მათ შემდეგ თითქმის არავის ეცალა წიგნისთვის. მე აღარ მოვყვები იმ დროის ვითარებას, რაც ხელს უშლიდა სხვადასხვა სიკეთეების მიღება-გამოყენებას. თითქოს ახლა ის პერიოდი დამთავრდა, მაგრამ ზუსტად ახლა დგას ყველაზე მძიმე დრო, როცა მაშინდელი პატარა ბავშვები დღეს საზოგადოების წევრები არიან და ისე დაეხეტებიან, თითქოს ოდისევსისა და მისი მეგობრების ნაცვლად ესენი გამოეკეტოს ბნელ გამოქვაბულში ციკლოპს.

რეპეტიტორის როლში, ჩემს მოსწავლეს როცა ვუყვები და ვუხსნი ვაჟა-ფშაველას გმირების ხასიათს, გადაწყვეტილებების სიმტკიცის მიზეზებს, როცა ილიას პოემებიდან განმარტებებს ვიწყებთ, ზოგჯერ მე თვითონ მიჭირს დავიჯერო ის, რომ ლიტერატურისა და ცხოვრების ხაზები სადმე ერთმანეთს კვეთენ. თუნდაც ქართული ლიტერატურიდან რომ ავიღოთ – ავთანდილი, ალუდა ქეთელაური, მინდია, ჯოყოლა მეურმე პეტრე და სხვები ვერაფერს გვასწავლიან, გარდა აზროვნებითი თანაგრძნობისა და საუბრებისა. მათი საქმეები არაა ჩვენი საქმეები და პირიქით. ეს იქნებ პათეტიკურად ჟღერს, მაგრამ პათეტიკაც რეალობაა და ესაა ცხოვრება, შემოთავაზებულიც და მიღებულიც.

ესპანეთში ბოლო წლებში აწუხებთ ის, რომ რომანების მკითხველთა რაოდენობა საგრძნობლად შემცირდა და კომპიუტერზე დამოკიდებულება გაიზარდა. ეს, რა თქმა უნდა, სხვა პრობლემაა და მიზეზებზე არ დავიწყებ საუბარს, ის მინდა ვთქვა, რომ არ აქვს მნიშვნელობა რომანს კითხულობენ ნაკლებად, პოეზიას თუ ნოველებს, მთავარი ის უნდა იყოს, როგორ მოქმედებს ეს ტექსტები პიროვნებებსა თუ საზოგადოებებზე. თუ ლიტერატურამ ცხოვრებაზე არ მოახდინა გავლენა და ცხოვრებამ ლიტერატურაზე, მაშინ ერთ-ერთი მათგანი ნამდვილად ზედმეტი გამოდის. ფაქტია, რომ დღეს აბსოლუტურად უგემოვნო ტელეშოუებს, უდიდეს ინფორმაციულ ნაკადს, რომელშიც უმეტესი ნაწილი სრულიად უსარგებლოა, უფრო მეტად მიპყრობილი აქვთ საზოგადოებებისა და ჯგუფების ყურადღება, ვიდრე წიგნებს, მათში დაბეჭდილ ტექსტებს, პერსონაჟებს, ამბებს, ისტორიებს, მეტაფორას.

მე ვახსენე აქ ფოლკნერის ერთ-ერთი გმირი, ამ ტექსტზე ავტორი ამბობდა: “დავხატე ოჯახი და ორი დიდი კატასტროფა დავატეხე თავს, რაც ადამიანს გადახდენია, წყალდიდობა და ცეცხლი. აი, სულ ესაა”…

და, აი, ამ “სულ ესააში” ვართ ჩვენც და ჯოჯოხეთის რეპეტიციას გავდივართ. ლიტერატურა კი ისეთივე შორია, როგორც სამოთხე, შავი ხვრელები ან პარალელური სამყაროები და ხარანაულის არ იყოს, თითქოს ესღა გვრჩება:

“როცა ეს ყველაფერი არყოფნაში გადაინაცვლებს,

როცა გაყვავილდება ცხოვრება და ჩვენ აღარ ვიქნებით,

გახსოვდეთ, რომ ყველაფერი ნამდვილად იყო!”

ოკეანური და ატმოსფერული გამოკვლევების ნაციონალური სამმართველო (NOAA), რომელიც ვაშინგტონში მდებარეობს, იუწყება, რომ 2015 წლის სექტემბერში დედამიწაზე უკანასკნელი 135 წლის განმავლობაში ყველაზე მაღალი საშუალო ტემპერატურა აღირიცხა. მსოფლიოს 15 სახელმწიფოში ტემპერატურის მაჩვენებელი მეოცე საუკუნეში აღრიცხულზე საშუალოდ 0,9 გრადუსით მაღალი აღმოჩნდა.

სპეციალისტებს მიაჩნიათ, რომ ტემპერატურის მატება ელ-ნინიოსთანაა დაკავშირებული.

ელ-ნინიო (ესპ. El Niño – ბავშვი, ბიჭუნა) ანომალიური და გლობალური კლიმატური მოვლენაა. ეს არის თბილი სეზონური ზედაპირული დინება წყნარი ოკეანის აღმოსავლეთ ნაწილში, ჩნდება სამ ან შვიდ წელიწადში ერთხელ ცივი დინების გაქრობის შემდეგ და ბატონობს არანაკლებ ერთი წლისა. ელ-ნინიო დეკემბერში წარმოიშობა და ემთხვევა შობის დღეებს. სწორედ აქედან მომდინარეობს მისი სახელწოდებაც — „ბავშვი“, რაც ყრმა იესოს გულისხმობს.

ელ-ნინიო წყნარი ოკეანის ეკვატორული ნაწილის ზედაპირული ფენის ტემპერატურის რყევაა, რომელიც შესამჩნევ გავლენას ახდენს კლიმატზე. ამ მოვლენის დროს წყლის ზედაპირული ფენა უჩვეულოდ თბება +1°C-იდან +5°C-მდე. ელ-ნინიო ვრცელდება სამხრეთ ნახევარსფეროში, ეკვადორის სანაპიროს გასწვრივ ეკვატორამდე სამხრეთ განედის 5-7°-მდე, ხოლო ცალკეულ წლებში ძლიერდება და აღწევს სამხრეთ განედის 15°-ს. განსაკუთრებით კარგად ვლინდება პერუსა და ეკვადორის სანაპიროებთან, ზამთრის თვეებში კი ამერიკის შეერთებული შტატების ტერიტორიაზეც ჩნდება.

ელ-ნინიოს გავრცელების არეალები

ატმოსფეროს ცირკულაციის ცვლილება გავლენას ახდენს დედამიწის სხვადასხვა რეგიონის კლიმატზე. იწვევს გვალვას, უხვ ნალექს, წარმოშობს უჩვეულოდ თბილი ან ცივი ამინდის პირობებს. ელ-ნინიოს თბილი წყლების თხელი ფენა წყვეტს ჟანგბადის მიმოსვლას ზედაპირულ ფენაში, რაც დიდ გავლენას ახდენს პერუს ნაყოფიერი რაიონების მდგომარეობაზე. ძლიერი წვიმები გამშრალ სანაპიროებზე კატასტროფულ წყალდიდობებს იწვევს.

მიუხედავად იმისა, რომ ელ-ნინიო ბოლომდე ჯერ კიდევ არ შეუსწავლიათ, ცნობილია, რომ თბილი წყლების შეღწევა პასატური ქარების მოქმედებისა შესუსტებასა და ოკეანის სანაპირო ნაწილის ცივი ზედაპირული წყლების ამოსვლის შეწყვეტას უკავშირდება. ასეთი კატასტროფული მოვლენები, ჩვეულებრივ, შეინიშნება დეკემბრის ბოლოს და იანვრის დასაწყისში.

ტერმინი „ელ-ნინიო“ პირველად გამოიყენეს 1892 წელს, როდესაც ქალაქ ლიმაში გეოგრაფიული საზოგადოების კონგრესზე კაპიტანმა კამილო კარილომ დამსწრეებს აუწყა, რომ პერუელმა მეთევზეებმა ჩრდილოეთის თბილ დინებას ელ-ნინიო დაარქვეს, რადგან ის ყოველთვის კათოლიკური შობის დღეებში იჩენდა თავს.

არსებობს სხვა ფენომენიც – ლა-ნინია, რომელიც გამოიხატება წყნარი ოკეანის აღმოსავლეთი ნაწილის ძლიერი გაცივებით, წყნარი ოკეანის დასავლეთი ნაწილის ძლიერი გათბობითა და პასატების ძლიერი გავლენით.

ადრეული კვლევების მიხედვით, ელ-ნინიოს, უპირველეს ყოვლისა, განიხილავდნენ ოკეანურ მოვლენად, რომელიც აღინუსხებოდა სამხრეთი ამერიკის დასავლეთი სანაპიროს გასწვრივ.

ახალმა კვლევებმა ელ-ნინიო დაუკავშირა ატმოსფერულ მოვლენას – ეგრეთ წოდებულ სამხრეთის რყევას. სამხრეთის რყევა პირველად ჯილბერტ უოლკერმა აღწერა მუსონების შესწავლის დროს. ელ-ნინიოს ეფექტი განსაკუთრებით მკაფიოდაა გამოხატული სამხრეთ ამერიკაში. ჩვეულებრივ, ეს მოვლენა იწვევს თბილი და ძლიერ ნოტიო ზაფხულის პერიოდებს.

ელ-ნინიო განსაკუთრებით მკაცრი იყო 1891, 1925, 1941, 1953, 1957-1958 და 1972-1973 წლებში. მისი უძლიერესი ფაზები აღირიცხა აგრეთვე 1982-1983 და 1997-1998 წლებში, ხოლო 1991-1992, 1993, 1994 წლებში ის კვლავ განმეორდა.

ელ-ნინიო ექსტრემალური ამინდის პირობებში ეპიდემიურ დაავადებათა გავრცელების ციკლს იწვევს. ის ზრდის კოღოს მიერ გადატანილი დაავადებების – მალარიისა და ციებ-ცხელების რისკს. დაავადებათა რისკის ზრდა ელ-ნინიოსთანაა დაკავშირებული ინდოეთში, ვენესუელასა და კოლუმბიაში. ეპიდემიის რისკი იზრდება სამხრეთ-აღმოსავლეთ ავსტრალიაშიც ძლიერი წვიმებისა და წყალდიდობების შემდეგ, რომელსაც ლა-ნინია იწვევს. ჩრდილო-აღმოსავლეთ კენიასა და სამხრეთ კენიაში კი 1997-1998 წლებში ელ-ნინიოს გავლენით უხვი ნალექიანობის შედეგად ციებ-ცხელების ეპიდემიამ იფეთქა.

მიიჩნევენ, რომ ელ-ნინიოსთანაა დაკავშირებული ომები და სამოქალაქო დაპირისპირებები იმ ქვეყნებში, სადაც კლიმატი მის გავლენას განიცდის. 1950 წლიდან 2004 წლამდე პერიოდის მონაცემების შესწავლამ აჩვენა, რომ კონფლიქტების 21%–ს ელ-ნინიოსთან აქვს კავშირი. ელ-ნინიოს მოქმედების პერიოდში სამოქალაქო ომის რისკი ორჯერ მაღალია, ვიდრე ლა-ნინიას დროს. ცხელი კლიმატით გამოწვეული მოუსავლიანობა სამოქალაქო დაპირისპირებას იწვევს.

2006 წლის სექტემბრიდან 2007 წლის დასაწყისამდე მოქმედმა ელ-ნინიომ გვალვა გამოიწვია, რომელსაც ეგვიპტეში, კამერუნში და ჰაიტიზე სურსათის გაძვირება და სოციალური დაპირისპირება მოჰყვა.

ოკეანური და ატმოსფერული გამოკვლევების ნაციონალური სამმართველოს (NOAA) ინფორმაციით, 2009 წლის ივნისში წყნარი ოკეანის ეკვატორულ ნაწილში აღრიცხულმა ელ-ნინიომ გამოიწვია წყლის ტემპერატურის მომატება, რომელიც 2010 წლის მაისამდე გაგრძელდა. შემდეგ ის ლა-ნინიაში გადაიზარდა, ნორმალურ რეჟიმს კი კლიმატი საბოოლოდ 2012 წელს დაუბრუნდა. ამ პერიოდში ელ-ნინიომ გამოიწვია ყველაზე გვალვიანი პერიოდი უკანასკნელი 40 წლის განმავლობაში.

2014 წელს, დიდი ბრიტანეთის მეტეოროლიგიური სამსახურის პროგნოზით, მოსალოდნელი იყო ელ-ნინიოს ჩამოყალიბება, თუმცა ვარაუდი არ გამართლდა.

NOAA-ს ინფორმაციით, 2015 წლის შემოდგომაზე ჩამოყალიბებული ელ-ნინიო შეიძლება ერთ-ერთ ყველაზე მასშტაბურად ჩაითვალოს. ამერიკის შეერთებულ შტატებში (მდინარე მისისიპის გასწვრივ), სამხრეთ ამერიკაში (ლა-პლატას დაბლობის გასწვრივ) და გაერთიანებული სამეფოს ჩრდილო-დასავლეთით საშობაო დღესასწაულს თან ახლდა წვიმები და წყალდიდობები.

გამოყენებული ინტერნეტსაიტები:

https://www.ibusiness.ge/tag/el-ninio/ ; https://en.wikipedia.org/wiki/El_Ni%C3%B1o

-დიანა, რატომ არ იციან უფროსებმა ამდენი რამე და რატომ ეშლებათ ასე ხშირად? – მეკითხება მეოთხეკლასელი თაკო.  – არ ვიცი, კონკრეტულად რამ განაპირობა მისი კითხვა, თუმცა, რაა გასაკვირი, უფროსებს იმდენი რამე გვეშლება.

-არ ვიცი, ალბათ ბავშვობაში არ ასწავლეს, ან ასწავლეს და არ გადაუმეორებიათ. – ვუღიმი და ვცდილობ ქართულის სავარჯიშო კიდევ ერთხელ ავუხსნა.

-თუ დავიწყება ასე მარტივია, მაშინ რატომ უნდა ვისწავლო?

-დავიწყება მარტივია, მაგრამ გახსენება კიდევ უფრო მარტივი – მინდა თავი დავიძვრინო, როგორ გამომდის, არ ვიცი.

…

ჩვენ, მასწავლებლებმა  უნდა ვცადოთ ჩვენი მოსწავლეების მომავალი დავიცვათ  – შეცდომებისა და უზუსტობებისგან, უაზროდ თავის მართლების არც თუ ისე სასარგებლო ჩვევისგან, დავიცვათ იმ ინფორმაციით, იმ ცოდნით, რომელსაც ახლა მივცემთ, სანამ ჩვენი მოსწავლეები არიან, სანამ  თვალებში შემოგვყურებენ და ყოველ  სიტყვას მწყურვალებივით ისრუტავენ.

ჰოდა, კიდევ ერთხელ გავიმეოროთ გაკვეთილები, განვლილი მასალა – რა შემთხვევაში და როგორ არ უნდა გამოვიყენოთ სამედიცინო დიაგნოზები, სამედიცინო ტერმინები ადამიანთა სალანძღავად და დასაკნინებლად.  კიდევ ერთხელ ვიმეორებ, ცოდნა გვიცავს შეცდომებისგან!

განვიხილავ ყველაზე მეტად გავრცელებულ შემთხვევებს, რომელთაც სკოლაში  ( და ყოველდღიურ, ცხოვრების სკოლაში) ხშირად ვხვდებით.

1. დაუნი.

დაუნის სინდრომი ეწოდა მდგომარეობას (დაუნი არის მეცნიერი, რომელმაც პირველმა აღწერა ეს სინდრომი), რომლის დროსაც ნაცვლად 46 ქრომოსომისა, გვხვდება დამატებით ერთი ქრომოსომა 21-ე წყვილში, რასაც 21-ე წყვილის ტრისომია ეწოდება. მაშ ასე, დაუნის სინდრომი მდგომარეობაა, დაავადება არ არის.  ის ათასგვარი სტერეოტიპი, რომელიც  ამ სინდრომთან დაკავშირებით არის გავრცელებული – სწორედ არცოდნის და არასწორი დამოკიდებულების ბრალია. ასწავლეთ მოსწავლეებს, რომ პიროვნება უფრო მნიშვნელოვანია, ვიდრე ნებისმიერი მდგომარეობა და ამიტომაც, ნებისმიერ ადამიანს ერთნაირი მიმღებლობით და სიყვარულით უნდა მოექცნენ.  ამ თემაზე საუბრისას  შეგიძლიათ დაუნის სინდრომის მქონე მრავალი წარმატებული  ადამიანი გააცნოთ – მსახიობები, სპორტსმენები, პედაგოგები.

2. აუტისტი.

სიტყვა „აუტისტს“ ხშირად იყენებენ  ჩაკეტილობის, ქცევის პრობლემის, ცელქი, „უცნაური“  ქცევის მქონე ადამიანების დასახასიათებლად, რაც, აგრეთვე არასწორია. ჯერ ერთი, აუტისტური სპექტრის აშლილობის ყველა შემთხვევა განსხვავდება ერთმანეთისგან, შესაბამისად, არასწორია, გაუგებარი იარლიყების მიკერება, მეორეც, ეს რთული, მრავალშრიანი პრობლემაა, ამიტომაც დამაკნინებელი მნიშვნელობით ამ სიტყვის გამოყენება ძალიან არაეთიკურია და მხოლოდ სტიგმის გაძლიერებას უწყობს ხელს.

3. გიჟი, შიზოიდი, შეზოფრენიით დაავადებული, ფსიქიატრიულის პაციენტი… – გაიხსენეთ, თუ თქვენ გამოგიყენებიათ ეს სიტყვები სალანძღავად, წარმოიდგინეთ, რომ შეურაცხყოფა მიაყენეთ ყოველ მეოთხე ადამიანს, დიახ, ასეთია ფსიქიკური დაავადებების სტატისტიკა, იქნება ეს დეპრესია თუ უფრო რთული დაავადებები, შესაბამისად, როდესაც ერთ-ერთს, ამ სიტყვათაგან,  სალანძღავად გამოიყენებთ, შესაძლოა, გამოჯანმრთელების შანსი წაართვათ ადამიანს, რომელიც ექიმთან წასვლას აპირებდა და სტიგმისა და თქვენი დამოკიდებულების გამო – გადაიფიქრა.
4. ჩამოვწერ რამდენიმე სტანდარტულ და ძალიან გავრცელებულ ფრაზას:

-ე, ბიჭო, შენ ყრუ ხომ არ ხარ?

-დაბრმავდი, თვალებიდან ვერ იყურები:?

-რა ინვალიდივით იქცევი, ჩქარა წამოდი რა!

-ბრუციანო,  შე,  ბრუციანო!

-ენაბლუ ხარ ბიჭო?

-დამუნჯდი?

-დებილი ხარ?

-ეს ჭკუასუსტია!

-ბნედიანი ეს!

-დამბლა დაგემართა? გაინძერი-მეთქი.

-დაწყნარდი და ფსიქიატრიულში წადი!

და ა.შ და ა.შ.

ყოველი ეს სიტყვა, სიტყვათშეხამება  თუ წინადადება, რომელთაც უფროსები თუ უმცროსები ყოველდღიურად, დაუფიქრებლად ვიყენებთ დამაკნინებელი და სალანძღავი ფუნქციით, სამედიცინო პრობლემებს ასახავს, სხვადასხვა სირთულის  სამედიცინო დიაგნოზებს წარმოადგენს, მათ მიღმა კონკრეტული ადამიანები დგანან, ჩვენნაირი ადამიანები, ჩვენი თანამოქალაქეები, მეგობრები, მეზობლები, ნათესავები….  დარწმუნებული ვარ, თუ ოდნავ დავფიქრდებით და  გავიაზრებთ, გავიხსენებთ და არ დავივიწყებთ –  აღარასოდეს გამოვიყენებთ მათ.

არც უფროსები და არც უმცროსები!

გამეორება ცოდნის დედაა.

ფეხბურთის მოყვარულ მამაკაცებს ერთი ჩვეულება აქვთ ხოლმე, თავიანთ ,,ოცნების ნაკრებს” ადგენენ, გეგმავენ, რომელი ფეხბურთელებისაგან დააკომპლექტებდნენ საყვარელ გუნდს. როგორც ყველა ოცნებას სჩვევია, არც მათ აქვთ მისჯილი ,,ზღვათა სილურჯე”, შეუძლიათ უკვე გარდაცვილილი ანდა კარგა ხანია დაბერებული ფეხბურთელიც კი ,,ათამაშონ” თავიანთ ნაკრებში.

მსგავსი ოცნება აქვთ ქართული ენისა და ლიტერატურის მასწავლებლებსაც _ შეადგინონ ,,თავიანთი” სახელმძღვანელო, რომელშიც საკუთარი გემოვნებით შეიტანენ ამა თუ იმ ლიტერატურულ ნაწარმოებს. მეტიც, თუ ქართულის მასწავლებელი რამე ახალს წაიკითხავს და მოეწონება, ერთი პირობა აუცილებლად გაიფიქრებს, ნეტავ ეს პროგრამაში იყოს შეტანილი და ჩემი მოსწავლეები იძულებული იყვნენ, წაიკითხონო. ზოგიერთი იმ იდეათაგანი, რომლებიც მე მსმენია, ნამდვილად არ არის დასაწუნი, მაგალითად, თუნდაც ის, რომ მოსწავლეები სკოლაში ეცნობოდნენ კოტე ჯანდიერის ,,გლობალიზაციას”.

თუმცა იმაზე მეტად, თუ რას შეიტანდნენ სასკოლო პროგრამაში, ჩემი კოლეგები საუბრობენ იმაზე, თუ რას ამოიღებდნენ სასკოლო პროგრამიდან, მათი ნება რომ იყოს. ,,შუშანიკის წამებიდან” დაწყებული ბესიკ ხარანაულის ლექსებით დამთავრებული თითქმის ყველაფერზე გამიგონია, რომ ეს ნაწარმოები სასკოლო პროგრამიდან ამოსაღებია ამა თუ იმ მიზეზის გამო. თვით ,,ვეფხისტყაოსანიც” კი არ დარჩენილა ხელშეუხებელი… თუმცა ყველაზე ხშირად მაინც პატრიოტული ლირიკა ხდება ხოლმე განქიქების საგანი. პათეტიკურობა _ ამ ბრალდებას ყველაზე ხშირად უყენებენ ამ თემატიკაზე შექმნილ პოეზიას. ,,ბრტყელ-ბრტყელი სიტყვები”, ,,გულზე მჯიღის ბრაგუნი”, ,,პატარა ქვეყნის კომპლექსი” _ და მსგავსი მკვეთრი შეფასებები ხშირად გვსმენია ყველას იმ ლექსების მიმართ, რომლებსაც არათუ სკოლაში, ხშირად სკოლამდელ ასაკშიც გვასწავლიდნენ ზეპირად და  გამოთქმით ვამბობდით ისე, რომ მათი შინაარსი და მით უმეტეს, განწყობა ჩვენთვის საკმაოდ ბუნდოვანი იყო.

რასაკვირველია, როდესაც ამ საკითხზე დავფიქრდი, გამიჩნდა კითხვა, არის თუ არა პატრიოტული სულისკვეთებით გაჟღენთილი ნაწარმოებებისადმი მიძღვნილი ცალკე ქვეთავი სხვა ქვეყნების ლიტერატურის სახელმძღვანელოებში და საგანმანათლებლო წიგნების ცნობილი ამერიკული გამომცემლობის, ,,პრენტას ჰოლის”, ,,ოქროს სტანდარტის” სახელმძღვანელო გადმოვიღე _ ერთ-ერთ ქვეთავში გვხვდება კარლ სენდბერგის ,,ლინკოლნის” შესავალი, მარტინ ლუთერ კინგის ,,მე ვოცნებობ”, უოლტ უიტმენის ,,მესმის, როგორ მღერის ამერიკა”, მისივე ,,ჰეი, კაპიტანო, ჩემო, კაპიტანო”. მოკლედ, მთელი თაიგული.

ეს ამერიკის ამბავია, თუმცა ისიც ცხადია, რომ პატრიოტული მოტივი პატარა და დამპყრობლებისაგან შევიწროვებული ქვეყნების ლიტერატურისთვის უფროა დამახასიათებელი: შოტლანდიური ლიტერატურა მეტადაა პატრიოტული სულისკვეთებით განმსჭვალული, ვიდრე _ ინგლისური; ქართული უფრო მეტად, ვიდრე _ რუსული და ვინ იცის, ეგებ ტიბეტური მეტად _ ვიდრე ჩინური. ამიტომ იმას, რაც ჩვენი ქვეყნის ლიტერატურული ტენდენცია იყო საუკუნეების მანძილზე, რასაკვირველია, ვერც სასკოლო სწავლებისას ავუქცევთ გვერდს.

სხვა საქმეა, თუ რამდენად საინტერესო შეიძლება იყოს თანამედროვე მოსწავლისათვის ,,თამარ მეფის სახე ბეთანიის ეკლესიაში”, რომლის მხატვრული ღირებულება და პათოსიც მათთვის გაუგებარი არ რჩება, მაგრამ არც დიდად გულთან მისატანია და მხოლოდ ისტორიული რაკურსის თვალსაზირისით აინტერესებთ; ანდა რამდენად მრავლისმომცემია სკოლაში ილიას ,,ბედნიერი ერის” სწავლა, როდესაც ახალი თაობისთვის კოლექტიური ეროვნული თვითრწმენის ნაკლებობა ისედაც არაა უცხო ხილი.

 პატრიოტიზმი, რასაკვირველია, მარადიული თემაა, მაგრამ ერის განვითარების ყოველ კონკრეტულ პერიოდში იგი სხვადასხვა ნიუანსებით წარმოჩინდება. ის, რაც კონკრეტულ ისტორიულ ეპოქაში ერის ხმის გამოძახილი იყო, შემდეგი თაობის სინამდვილისათვის შეიძლება არცთუ დამაჯერებლად ჟღერდეს.

როგორია პატრიოტიზმის დღევანდელი აღქმა? ჩემი მოკრძალებული აზრით, მას ყველაზე უკეთ გურამ დოჩანაშვილის ცნობილი მოთხრობის  სათაური _ ,,ერთი რამის სიყვარული, დაფარვა რომ სჭირდება” _ ასახავს. ეს აღქმა გულისხმობს ნაკლებ ლაპარაკს პატრიოტიზმის შესახებ და მეტ საქმეს, სამშობლოზე ლაპარაკი, თანაც მაღალფარდოვნად, სულ უფრო ცუდ ტონად ითვლება.

მეოცე საუკუნის პატრიოტული პოეზიის იმ ნიმუშთა უმეტესობა, რომლებიც სასკოლო სახელმძღვანელოშია შეტანილი, მე პირადად, როგორც ერთ რიგით მკითხველს, მომწონს და მიყვარს, თუმცა, ასევე მგონია, რომ კარგი იქნება, მოსწავლეებმა მეტი შეიტყონ ამ პერიოდის ,,ექპერიმენტატორი” პოეტების, ტარიელ ჭანტურიასა და ვახტანგ ჯავახაძის შესახებ, თუნდაც იმიტომ, რომ გაიგონ, რომ პატრიოტულ პოეზიაში სიღრმე და ამავდროულად, მეტი უშუალობაც შეიძლება სიტყვასთან თამაშითა და აზროვნების ,,ცელქობითაც” იყოს მიღწეული.

და თუ განცდების უშუალობასა და სისადავეზე მიდგება საქმე, ეგებ უმჯობესია თანამედროვე მოსწავლეებს თანამედროვე პოეტების ლექსები შევთავაზოთ, თანამედროვე პრობლემატიკითა და სახეებით.

მაგალითად, ნაწყვეტი ერთ-ერთი გამორჩეული პოეტის, ზვიად რატიანის, ლექსების ციკლ ,,გზები და დღეებიდან”:

III
(12 აგვისტო, 2003)

ეს ქვეყანა ხშირად გაძლევს შესაძლებლობას
გიყვარდეს იგი. იშვიათად – კიდეც სარგებლობ.
განსაკუთრებით – თუ გზაში ხარ, გზა კი ეფლობა
ზაფხულის მთებში, იკლაკნება. “ჩემო კარგებო,
მე თქვენ მიყვარხართ”, _ გინდა უთხრა გზისპირა სოფელს
და სოფლის თავზე დროშასავით გაკიდულ ძერას.
და ტყიან ფერდობს, საიდანაც ეს ძერა მოფრენს.
და ცას, მთებშორის ჩამოწოლილს, რომელსაც სერავს.
ბალახს, რომელსაც მალე მსხვერპლის ბუმბულით მოფენს
და მსხვერპლს, რომელსაც გულდასმით ზვერავს.
ძაღლი კი გიყეფს. ყეფა-ყეფით აწყდება ღობეს.
სოფლელი გოგო შენს მანქანას აყოლებს მზერას.
შენ კი რას უზამ ამ სიხარულს, გულში გალღობილს?
ტკივილი იყოს – აჯობებდა, რამეს დაწერდი.
მაგრამ რას დაწერ სიხარულზე, როცა არცერთი,
არც სიმარტოვე და არც ნიჭი, არ გაქვს სამყოფი?

 ამ ლექსში ასახული შეგრძნება არის ის, რითაც, ჩემი აზრით, ადამიანი პირველად აცნობიერებს სამშობლოს სიყვარულს _ მშობლიური, ნაცნობი და მშვენიერი კადრები გაგრძნობინებენ, რომ შინ ხარ, იმ ადგილას, რომელსაც ეკუთვნი და ჰარმონიას გრძნობ. ვფიქრობ და შემთხვევასაც არაერთხელ დაუდასტურებია, რომ ეს ლექსი მოსწავლეებს მოსწონთ _ მოსწონთ იმიტომ, რომ მათი შეგრძნებებია ასახული, მოსწონთ ის, რომ არც პათეტიკა და არც შეფარული მოწოდება არ ჩანს და თუ ჩანს (,,ეს ქვეყანა ხშირად გაძლევს შესაძლებლობას გიყვარდეს იგი. იშვიათად კიდეც სარგებლობ”) ავტორი, უპირველეს ყოვლისა, საკუთარ თავს საყვედურობს და მოსწონთ იმიტომ, რომ სამშობლოს სიყვარული, როგორც იქნა, ბედნიერებასა და სილაღესთანაა კავშირში და არა _ დაბრკოლებების გადალახვასა და სირთულეებთან.

თითქმის ყველა მოსწავლე, რომლის ლიტერატურით დაინტერესებაც გაკვეთილის ანდა გამოცდის ჩაბარების მისწრაფებით არ სრულდება და კარგ თანამედროვე ქართველ ავტორებს ეძებს, მაინც ზვიად რატიანის პოეზიამდე მიდის. მაშ, რატომ არ უნდა მივაწოდოთ მათ ის, რაც ძალიან მოეწონებათ, სკოლაშივე?!

სამშობლოს სიყვარული, რომელსაც ბედნიერებისა და სილაღის შეგრძნება მოაქვს, რასაკვირველია, კარგია, მაგრამ, ამასთანავე პრობლემების განხილვაც არანაკლებ საინტერესოა. ჩვენ მოსწავლეებს არც იარაღით უწევთ სამშობლოს დაცვა (და დიდი იმედი მაქვს, არც მოუწევთ) და მეტ-ნაკლებად თავისუფალ ქვეყანაშიც ცხოვრობენ. ის პრობლემატიკა, რომელიც მათთვის განსაკუთრებით აქტუალურია, არის სამშობლოში დარჩენისა თუ მისი დატოვების არჩევანი. ჩემი ყოფილი მოსწავლეების დიდი ნაწილი უკვე საზღვარგარეთ ცხოვრობს და არ ვარ დარწმუნებული, რომ მათი შესაძლებლობები მომავალში საქართველოს განვითარებას მოხმარდება. საკლასო პოლემიკის ყველაზე ხშირი თემაც ეს არის: უნდა წავიდნენ და ბედი ეძებონ თუ დარჩნენ და მცირედს დასჯერდნენ.

ეს ლექსი დარჩენაზეა და იგი ერთ-ერთ საინტერესო თანამედროვე პოეტს, ლელა სამნიაშვილს, ეკუთვნის. ამ ლექსის ინტიმმა დასაწყისში შეიძლება აფიქრებინოს მოსწავლეებს, რომ ის სასიყვარულო პოეზიას მიეკუთვნება და მხოლოდ ტექსტზე დაკვირვების შემდეგ ჩნდება სამშობლოს განცდა:

,,რადგან შენ თვითონ მომახატე მხარზე მერცხალი,

ნუ გიკვირს წასვლა, ნურც დაბრუნება.

ზოგჯერ მგონია თავი _ მეცხვარე _

სიტყვებს გაბარებ თვლით და უვნებლად.

ცარიელი და თავისუფალი _

არადა, მინდა ქარივით ვქროდე,

ადგილის ღმერთთან ვიყო არადანს

და სივრცე  _ კაბის ატლასად მქონდეს.

შენგან და შენკენ რატომ მეწევი,

თუკი ასეთი ლაღი გამზარდე?

მე შემიძლია აღარ მოგწერო,

სიტყვებიანად შენში გავზავდე,

მხრებში ჩაგიწყო მხრები და შუბლში

შუბლი _ ცაზეც რომ ფართო მეგონა _

ჩავტიო შენში, დავემშვიდობო

გზების გადაღმა ყველა მეგობარს

და გავქრე შენში.

მე მსუბუქი ვარ.

ისე მატარებ, თითქოს გაგეშვი.

და მაპატიე ეს უნებური

აწრიალება _ მკერდის არეში.”

ძვირფასო მკითხველო, ჩათვალეთ, რომ ეს ჩემი საფეხბურთო ნაკრების ორი მოთამაშეა, რომლებიც დიდი სიფრთხილით შევარჩიე, თუმცა ვთვლი, რომ ეს სია კიდევ უნდა გაგრძელდეს და რასაკვირველია, სახელმძღვანელოების ავტორები, ჩემზე ბევრად კომპეტენტური ადამიანები, ამას შეძლებენ და მოახერხებენ, რომ, ჯერ ერთი, მოსწავლეებს სიმპათია აღუძრან თანამედროვე ლიტერატურული პროცესების მიმართ და მეორეც, დაარწმუნონ, რომ როგორც ვაჟა-ფშაველა ამბობს, პატრიოტზმი გულის საქმეა და იგი ერთნაირად აქტუალურია ყველა დროში, ესაა, რომ ყველა დრო გამოსახვის განსხვავებულ, მისთვის დამახასიათებელ ფორმებს გვთავაზობს.