გაკვეთილის ჩასატარებლად მრავალფეროვან წყაროებსა და თვალსაჩინოებებს იყენებს. ეს არის სახელმძღვანელოებში არსებული სხვადასხვა სახის წყაროები, მასწავლებლის მიერ თემის შესაბამისად მომზადებული, მოსწავლის მიერ შექმნილი და შეგროვებული მასალა, დოკუმენტური თუ მხატვრული ფილმი; საოჯახო ფოტო ალბომები, დოკუმენტები, მიმოწერა, ძველი ნივთები მაგ. სამუშაო იარაღი, მონეტები თუ ძველი ტელეფონის აპარატი და ა.შ. წყაროებსა და თვალსაჩინოებებთან მუშაობა ხდება როგორც საკლასო ოთახში, ასევე კლასის გარეთაც, მაგალითად, მუზეუმებში, სკოლის ეზოში. მოსწავლეებში სერიოზულ ცნობისმოყვარეობას აღძრავს ნუმიზმატიკა.

მონეტაზე არსებული თარიღები, წარწერები, სურათები, სიმბოლოები, მისი სხვადასხვა თვისება ბევრი ისტორიული კითხვის ნიშნის ამოხსნის საშუალება გამხდარა.

მონეტა განასახიერებს დროის სიმბოლოს, რომლის საშუალებითაც წარმოგვიდგება ქვეყნის ისტორია, კულტურა, მაშინდელი აღებ-მიცემობა.

როგორ შეიძლება მონეტით ამოვიკითხოთ ქვეყნის ისტორია?

ნუმიზმატიკა არის ისტორიის დამხმარე მეცნიერება, რომელიც ცდილობს მონეტების საშუალებით შეისწავლოს ქვეყნის ისტორია, კულტურა,  ეკონომიკური მდგომარეობა.

მეშვიდეკლასელები ხელოვნების გაკვეთილებზე სწავლობენ მაკედონელის ოქროს მონეტას, რომლის  ორივე მხარეს გამოსახული ფიგურებით უნდა ამოიცნონ ქვეყნის ისტორია, გამოუმუშავდეთ ინტერპრეტაციის უნარი და თვითონვე შექმნან ნებისმიერი მასალით მონეტა,  ხოლო მასწავლებელი პარალელურად  აცნობს რომაულ მონეტებს და სხვადასხვა პერიოდის ქართულ მონეტებს.

პედაგოგის ეფექტიანი მუშაობისათვის საჭიროა წინარე ცოდნის და უნარ-ჩვევების საფუძვლიანი ანალიზი.

დღესდღეობით მოსწავლეთა უმეტესობა მონეტებს იცნობს, როგორც მხოლოდ ფულის ერთეულს, მიმოქცევის საშუალებას და არ იციან, რომ კონკრეტული მონეტა განასახიერებს ქვეყნის ისტორიასა და კულტურას.

პედაგოგისთვის არ არის რთული, მოსწავლეებს  მოუთხროს  მონეტების შესახებ:  რა არის გამოსახული მის ავერსსა და რევერსზე,  მოუყვეს მისი დანიშნულებისა და ისტორიის შესახებ. ამ ინფორმაციით  მოსწავლეები გაანალიზებენ და შეხედავენ მონეტას  სხვადასხვა კუთხიდან.

ჩვენი სახელმძღვანელოები ნაკლებად იძლევა იმის საშუალებას, მოსწავლეებმა შეისწავლონ სხვადასხვა პერიოდის და სხვადასხვა ქვეყნის მონეტები.

ამ მიზნით   დავგეგმეთ  პროექტით სწავლება – მაკედონელის მონეტასთან  ერთად შეესწავლათ  თამარის დროინდელი მონეტები და თანამედროვე  პერიოდის  ქართული მონეტები.

სწავლების მეთოდის შერჩევისას  მასწავლებელმა უნდა განსაზღვროს მიზანი და შედეგი -დაგვეხმარება თუ არა ჩვენ მიერ შერჩეული მეთოდი დასახული მიზნის მიღწევაში?!  შედეგების ჩამოყალიბებისას კი გათვალისწინებული უნდა იქნას არა მხოლოდ კონკრეტული საკითხის შესახებ ცოდნის მიღება, არამედ იფიქროს იმაზეც, რომ  მოსწავლეს  გამოუმუშავდეს ზოგადი ტრანსფერული უნარებიც.

ამ სტატიაში შემოგთავაზებთ გეგმას, რომელიც ბევრის მომცემი იქნება მეშვიდეკლასელებისთვის, დაეხმარება მათ შემოქმედებითი უნარის წარმოსახვაში, ინფორმაციის  ანალიზისა  და მსჯელობის უნარის გამომუშავებაში, უკეთესი სასწავლო შედეგების მიღწევაში.

სხვადასხვა პერიოდის მონეტებს შორის პარალელების გავლება, მსგავსება-განსხვავების დანახვა  მოსწავლეებში აამაღლებს აზროვნების დონეს, გამოუმუშავებს შედარებითი ანალიზის  უნარს. ზოგიერთ მოსწავლეს მონეტების კოლექცია  აქვს. პროექტის მსვლელობისას, ვფიქრობ, კოლექციის გამრავალფეროვნების  უფრო მეტი მოტივაცია გაუჩნდებათ.

პროექტის აღწერა: მოსწავლეები დაიყოფიან  სამ ჯგუფად,  გაეცნობიან პროექტის მიზანს  და ჯგუფებს შორის გადაინაწილებენ  იმ  საქმიანობებს, რომლებზეც უნდა ჩაატარონ კვლევა. მიეცემათ მიმართულების მიმცემი კითხვები: რატომ არის მნიშვნელოვანი მონეტების შესწავლა?  რა მსგავსება და განსხვავებაა სხვადასხვა პერიოდისა და ქვეყნების მონეტებს შორის?  მოსწავლეები შეისწავლიან და გაეცნობიან ფულის ისტორიას, ესტუმრებიან ფულის მუზეუმს, ინტერვიუს აიღებენ სპეციალისტებისაგან, მოიძიებენ ინფორმაციას სხვადასხვა ქვეყნისა და პერიოდის მონეტების შესახებ ბიბლიოთეკაში, ინტერნეტში, ამოიღებენ ფოტო-მასალას.

პირველი ჯგუფი, რომლებიც შეისწავლიან მაკედონელის მონეტებს,  დაევალებათ – შეისწავლონ:

1. მაკედონელის ბიოგრაფია, მისი საბრძოლო ცხოვრება (საჭირო ინფორმაცია);
2. საბერძნეთის ისტორიისა და კულტურის შესახებ საჭირო და სასურველი ინფორმაცია, ვინ იყო მაკედონელის მოქანდაკე;
3. სახელმწიფოში არსებული მონეტები და მათ შესახებ ინფორმაცია, დაიწყონ კვლევა ალექსანდრე მაკედონელის მამის დროს გამოცემული მონეტებიდან – ფილიპიკებიდან (დააკვირდნენ მასალას,  გამოსახულებებს);

კვლევის ფარგლებში მოსწავლეები გაეცნობიან მოცემული ქვეყნისა და ეპოქის პოლიტიკურ მდგომარეობას, კონკრეტული პიროვნების გავლენას  ისტორიულ, კულტურულ თუ ეკონომიკურ სფეროში. მაკედონელის დამოკიდებულებას  სახელმწიფოს ეკონომიკასთან და ყურადღებას  გაამახვილებენ მონეტის სტილზე, მასალაზე, გამოსახულებებზე.

მეორე ჯგუფი – თამარისა და დავით სოსლანის მონეტები. ამ ჯგუფის წევრებს დაევალებათ შეისწავლონ:

1. თამარის მეფობა, ოქროს ხანა;
2. რამდენი სახის მონეტა არსებობდა თამარის დროს;
3. რა არის გამოსახული თამარისა და დავითის მონეტებზე, რა მასალისაგან არის დამზადებული, რა ენაზეა წარწერები და რატომ, ვისი ხელრთვაა;
4. პარალელურად მოიკვლევენ ,,ვეფხისტყაოსანში’’ არსებულ მონეტებს. აქ დაიხმარებენ ქართულის მასწავლებელს ინფორმაციის მისაღებად (პერპერა, დრაჰკანი, წითელი).

კვლევა-ძიების პროცესში მოსწავლეები გაეცნობიან და გაიღრმავებენ ცოდნას თამარის ეპოქაზე,  სახელმწიფოს მაშინდელ წეს-წყობილებაზე, კულტურულ და სავაჭრო ურთიერთობებზე. პარალელურად გაეცნობიან ,,ვეფხისტყაოსანში“’ არსებულ ,,საჭურჭლეებს’’, ამოიწერენ იმ  სტრიქონებს, სადაც პერპერა და სხვა ფულის ერთეულია  მოხსენებული. მოიკვლევენ, თუ რატომ არის თამარის მონეტაზე არაბული და ებრაული წარწერები, როგორია წესიერად და არაწესიერად მოჭრილი მონეტები.

მესამე ჯგუფი – თანამედროვე მონეტები.

1. დაევალოთ მოიძიონ ინფორმაცია ნუმიზმატიკის შესახებ;
2. დაგეგმონ ვიზიტი ფულის მუზეუმში, გაეცნონ იქ არსებულ თანამედროვე ეპოქის ოქროს, ვერცხლის და სპილენძის მონეტებს;
3. მოიპოვონ ინფორმაცია თანამედროვე მონეტების შესახებ, გაეცნონ ოქროს საწმისიან საინვესტიციო მონეტას;
4. დააკვირდნენ მსგავსება-განსხვავებას ფულის მუზეუმში არსებულ უძველეს მონეტებსა და თანამედროვე მონეტებს შორის, გააკეთონ შედარებითი ანალიზი.

პროექტის ფარგლებში მოსწავლეები ესტუმრებიან ფულის მუზეუმს, აიღებენ ინტერვიუს სპეციალისტებისაგან, იქვე მიიღებენ ინფორმაციას ნუმიზმატიკის, როგორც ისტორიის დამხმარე მეცნიერების შესახებ, მოიკვლევენ ინფორმაციას სვანეთის ნუმიზმატიკური კაბინეტის შესახებ. დაათვალიერებენ ფულის მუზეუმში წარმოდგენილ უძველეს  თეთრებს, ასევე  გაარკვევენ  რა არის გამოსახული თანამედროვე საკოლექციო და საინვესტიციო ოქროს, ვერცხლის და სპილენძის მონეტებზე. დღევანდელობიდან კი აიღებენ  ერთ-ერთ ხმარებაში შესულ  მონეტას,  მაგ; ოცთეთრიანს და გაეცნობიან  მის ავერსსა და რევერსზე გამოსახულ ფიროსმანის ხარ-ირმისა და ბორჯღალის სიმბოლოებს.  ჩაინიშნავენ  და  გააკეთებენ დასკვნას. ამავე ჯგუფს დაევალება  თავიანთი საკოლექციო მონეტებზე დაკვირვება და  დასკვნის  გაკეთება  შეძლებისდაგვარად.

კვლევის ფარგლებში თითოეული ჯგუფის წევრმა კარგად უნდა გაიაზროს მონეტის დანიშნულება, დააკვირდნენ არა მარტო სურათებს, წარწერებს, სიმბოლოებს, არამედ ყურადღება მიაქციონ მათ ფორმასა და მასალას. მასალები ადვილი მოსაძიებელია ინტერნეტში, მუზეუმში. აქვე გვაქვს იმის შესაძლებლობები გავზარდოთ  თუ  შევამციროთ კვლევა.

როდესაც სამივე ჯგუფი დაასრულებს თავიანთ საქმიანობას, თითოეული ჯგუფი საკუთარი ჯგუფის წევრებს გააცნობს კვლევის შედეგებს, მოძიებულ ინფორმაციას დაამუშავებენ, გააკეთებენ ელექტრონულ რესურსს და მზად იქნებიან პრეზენტაციით წარსდგნენ კლასისა და დამსწრე საზოგადოების წინაშე. დამზადებული ექნებათ  საინფორმაციო ბუკლეტები.

პროექტზე მუშაობისას მოსწავლეებს მოუწევთ ერთმანეთთან მჭიდრო ურთიერთობა, რაც მათ თანამშრომლობით უნარებსა და ჯგუფური სამუშაოსთვის საჭირო უნარ-ჩვევებს განუვითარებს.

მსმენელებთან საკუთარი მოხსენების წარდგენისას მოსწავლეებს აუმაღლდებათ აუდიტორიასთან ურთიერთობისა და პრეზენტაციის უნარები.

მოკვლეული მასალები მოსწავლეებს საშუალებას მისცემთ, წარმოდგენა შეექმნათ როგორც ძველი საბერძნეთის ისტორიასა  და ძველბერძნულ მონეტაზე, ასევე საქართველოს ისტორიის გარკვეულ  ხანაზე, კერძოდ თამარის დროინდელ მონეტებზე და დღევანდელ, თანამედროვე მონეტებზე.

პროექტის დასასრულს შეიძლება მოეწყოს დისკუსია. სასურველია, სამივე ჯგუფის მიერ წარმოდგენილი მონეტა ამობეჭდილი იყოს ელექტრონული სახით და ხელმისაწვდომი იყოს ყველასათვის.

,,ვეფხისტყაოსნიდან’’ მოძიებულ სტროფები კი, რომლებიც პედაგოგის მიერ წინასწარ   ჰქონდა დავალებული მეორე ჯგუფს, საინტერესოს გახდის და გააფართოებს სადისკუსიო

მსვლელობას.

გარეგანი მოტივაციისათვის შესაძლებელია პედაგოგმა შეაფასოს თითოეული ჯგუფის კვლევა.

იმისათვის, რომ მოსწავლეები კარგად გარკვეულიყვნენ  მონეტებისთვის  დამახასიათებელი ნიშნების ამოცნობაში, საჭირო იყო კვლევა გეგმის მიხედვით ჩატარებულიყო და მოეხდინათ მოძიებული ინფორმაციის  ანალიზი.

ვფიქრობ, მსგავსი ტიპის პროექტები არა მხოლოდ იმ პრობლემას გადაჭრაში მოგვეხმარება, რომელიც მონეტით სწავლებისას  შეგვხვდა, არამედ დაეხმარება ჩვენს მოზარდებს, ისწავლონ აზროვნება, სხვადასხვა ქვეყნისა და ეპოქის  მონეტებს შორის შედარებითი ანალიზის გაკეთება,  გამოუმუშავდეთ დისკუსიისა და  პრეზენტაციის უნარი, გაუღრმავდეთ თანამშრომლობის, ინფორმაციის დამუშავებისა და აღქმის  უნარები. მოსწავლე ჩაერთვება საზოგადოებრივ საქმიანობაში.

პედაგოგს კი შეეძლება, დაუკავშიროს არჩეული ღონისძიება ეროვნული სასწავლო გეგმით გათვალისწინებულ შედეგებს.

ს.გ.VII.7.  მოსწავლეს შეუძლია წარადგინოს ინდივიდუალური და ჯგუფური ნამუშევრები და მიღებულ ცოდნაზე დაყრდნობით გამოთქვას და დაასაბუთოს საკუთარი აზრი ხელოვნების ნაწარმოების შესახებ.

ს.გ. VII.12 მოსწავლეს შეუძლია დააკავშიროს ხელოვნების ნაწარმოების შინაარსი ისტორიასთან და კულტურასთან.

მე, როგორც  მოქმედი პედაგოგი, ვფიქრობ, შერჩეული მეთოდი შესაფერისია მონეტებით სწავლების დროს.

გამოყენებული ლიტერატურა:

1. ეროვნული სასწავლო გეგმა;
2. nbg.ge
3. ვიზიტი ფულის მუზეუმში.

თუკი ეს წერილი Mastsavlebeli.ge-ს ყოველდღიური თვალიერების დროს ან Facebook-ზე გაზიარებული კი არ შეგხვდათ, არამედ კოდური სიტყვების გამოყენებით Google-ში მოძებნეთ, მაშინ დიდი ალბათობით კატა დაკარგეთ და წარმოდგენილი მაქვს რას განიცდით. ამიტომაც, პირდაპირ საქმეზე გადავალ:

სათქმელად უფრო რთულია, ვიდრე შესასრულებლად, მაგრამ პანიკას არ აყვეთ. ნერვული ქმედებები, ტირილი, მომხდარის სხვისთვის გადაბრალება, შიგადაშიგ წამოყვირება და სხვა არაფრისმომცემი ქმედებები ბევრად გაახანგრძლივებს თქვენი საყვარელი კატის პოვნის პროცესს.

შეეცადეთ დამშვიდდეთ.

1. თუკი ღამეა, არავითარ შემთხვევაში არ გადადოთ ძებნის დაწყება დილამდე.  სთხოვეთ მეზობლებს, ახლოს მცხოვრებ მეგობრებს რომ დაგეხმარონ ძებნაში. ჩაიცვით მსუბუქად: ბოტასები და ისეთი შარვალი, რომ იოლად შეძლოთ ჩამუხვლა და მანქანების ქვეშ შეხედვა. მოიმარაგეთ ფარნები და დაიძარით. თუმცა, სანამ ქვეყანას შეყრით და გარეთ დაიწყებთ ძებნას, ჯერ სახლის ყოველი კუთხე-კუნჭული შეამოწმეთ. შეიხედეთ იმ ადგილებშიც კი, სადაც ვერც კი წარმოიდგენთ, რომ შეიძლება თქვენი კატა მოთავსდეს. უჯრებში, თაროებზე და ა.შ

[რამდენიმე ვარიანტია: ა) კატა რაღაცამ შეაშინა (ძაღლის ყეფა, უეცარი ხმაური, ჭექა-ქუხილი) და სადღაც, შორიახლოს იმალება. გაითვალისწინეთ: მას აქვს უნარი რომ გადაბმულად რამდენიმე დღე, შეიძლება 1 კვირაც კი, გაუნძრევლად იჯდეს მისთვის უსაფრთხო ადგილას. არ გამოვიდეს და არც თქვენს ძახილზე ჰქონდეს რეაქცია. ბ) ჩიტს ან რაიმე არსებას გაეკიდა, ნადირობაში გაერთო, თვალწინ ახალი სამყარო გადაეშალა და ინტერესს იკმაყოფილებს (ასეთ შემთხვევაშიც კი – ის სახლის პერიმეტს საგრძნობლად არ მოშორდება). გ) ფიზიოლოგიურ მოთხოვნილებას იკმაყოფილებს. კატას, იმ შემთხვევაშიც კი, თუ სტერილური ან კასტრირებულია, სქესობრივი კავშირის დამყარებას მაინც ცდილობს. სხვა საქმეა, რომ არაფერი გამოუვა, მაგრამ, თემურ წიკლაურის არ იყოს, გული არ ბერდება. ამიტომაც, კატა ფლირტაობას მაინც აგრძელებს].

2. პირველ რიგში შეამოწმეთ რომელიმე მანქანის ქვეშ ხომ არ მოთავსდა. გულდასმით და დეტალურად შეამოწმეთ. მანქანის ქვეშ კატის დანახვა, თუკი ბორბალთან იმალება, არათუ ღამით, დღისითაც კი რთულია. ჩადით სარდაფებში, მიანათეთ მილებს. კარგად დაათვალიერეთ ყველა კუთხე და ნუ გადაწყვეტთ, რომ „იქ რა უნდა“, „იქ არ იქნება“. მაღალი ალბათობაა, რომ სწორედ იქ იყოს, თუნდაც ძალიან პატარა ადგილზე. მთელი ამ ხნის განმავლობაში იმეორეთ მისი სახელი (თუ სახელი არა, მაშინ ის სიტყვა, როგორც მიმართავთ მოფერების დროს) მონოტუნურად, აუჩქარებლად. ისე, რომ არ დააფრთხოთ. გაითვალისწონეთ, რომ თუკი თქვენს ხმაზე არ რეაგირებს, ეს სულაც არ ნიშნავს იმას, რომ არ უყვარხართ და თქვენთან დაბრუნება არ უნდა. დაიმახსოვრეთ, რომ ის შეშინებულია და ზის იქ, სადაც თავს უფრო უსაფრთხოდ გრძნობს.

3. თუკი იმალება, დღისით, როცა ბევრი ხალხი დადის, ხმაურია და მანქანები მოძრაობენ, სავარაუდოდ არ გამოვა. ღამით უფრო გამოიჭყიტავს (ჩემი კატა გამთენიისას, ორღამიანი გაუჩინარების შემდეგ თავად დაბრუნდა). ამიტომაც, ღამითაც ეძებეთ.

4. დილითვე დაბეჭდეთ განცხადებები. არ გააჭიანურებთ. რაც დრო გადის, მით მეტი შანსია კატამ მოძრაობის პერიმეტრი გაზარდოს. განცახადებას თან დაურთეთ მისი დიდი ფოტო. მნიშვნელოვანია, რომ ფოტო იყოს ფერადი და კარგად ჩანდეს დეტალები: საყელური (არსებობის შემთხვევაში), განმასხვავებელი ნიშნები და ა.შ. გამოყავით რამდენიმე მეგობარი, რომელიც განცხადებების გაკვრას საკუთარ თავზე აიღებს. განცხადებები უნდა განთავსდეს ბოძებზე, ავტობუსის გაჩერებებზე, სკვერებთან, საბავშვო ბაღებთან. სკვერები და საბავშვო ბაღები მნიშვნელოვანი ლოკაციაა. სკვერებში ადამიანები შინაურ ცხოველებს ასეირნებენ, ანუ მათ, სავარაუდოდ „გამვლელი კატა“ არ გამოეპარებათ. მითუმეტეს, რომ ის, ვისაც შინაური ცხოველი გაუზრდია, მის დაკარგვას ძალიან სენსიტიურად განიცდის. ისინი მეტი გულისხმიერებით მიუდგებიან თქვენს პრობლემას. ბავვები კი – მათ, ზოგადად, შეიძლება რამე გამოეპაროთ?!

5. შეეგუეთ იმ ფაქტს, რომ ბევრი დაუფიქრებლად მოგაყრით ფრაზებს: „აუფ, ეგ აღარ მოვა“, „კატაა რა, რა განერვიულებს“, „აი, ძაღლი ხომ მაგას არ გაგიკეთებდა?“. დაიმახსოვრეთ: მათ წარმოდგენაც კი არ აქვთ, თუ რას განიცდით. ნუ მიაქცევთ ყურადღებას. მოთოკეთ ნერვები და მთელი ყურადღება სამძებრო ოპერაციებს დაუთმეთ. ყველა გამვლელს ჰკითხეთ ხომ არ უნახავს კატა. ჯიბეში გედოთ განცხადებაც, რათა ფოტოც აჩვენოთ გამვლელებს.

6. ნუ ჩაიქნევთ ხელს, თუკი ორი-სამი დღე გავიდა და ფისო ჯერაც ვერ იპოვეთ. გააგრძელეთ მისი ძებნა. განსაკუთრებით ღამ-ღამობით. მისი საჭმელი ჩაყარეთ თუნუქის ქილაში და სიარულისას ახმაურეთ. თან, მონოტონურად გააგრძელეთ ძახილი.

უმეტეს შემთხვევაში კატა თავად ბრუნდება სახლში, ანუ, დანაშაულის ადგილზე.

„იყო მკითხველი – ეს თავისთავად სასწაულია. მკითხველი – ეს სწორედ ისაა, ვისაც შეგიძლია, ისედაც ვიწრო საძილე ტომარაში შეყვარებულებს შორის იწვე და სულაც არ იყო ზედმეტი, ეს სასწაულია და მეტსაც გეტყვით, ზედმეტი კი არა, აუცილებელი ხარ, რადგან ავტორმა ასე ინება“.

გ. დოჩანაშვილი

გემოვნებაზე დავობენ, თანაც როგორ! ამ მხრივ არც ლიტერატურული გემოვნებაა გამონაკლისი. ლიტერატურულ თემებზე კამათი აუცილებელიც კია, სხვაგვარად ლიტერატურული კრიტიკა და ესეისტიკა არც კი იარსებებდა.

როგორ ყალიბდება ლიტერატურული გემოვნება?! ამ კითხვას, ერთი შეხედვით, მარტივი პასუხი აქვს – უნდა იკითხო მხოლოდ ხარისხიანი ლიტერატურა. არადა, არც ასე მარტივადაა საქმე. რა ან ვინ განსაზღვრავს წიგნის ხარისხს ან რომელი წიგნია ამ საპასუხისმგებლო სახელის ტარების ღირსი?

წიგნებს მათი პოპულარობის მიხედვით თუ ავირჩევთ, უმეტესად რომელიმე ჰოლივუდური ფილმის პირველწყარო შეგვრჩება ხელში, თუმცა შეიძლება, ხანდახან აქაც გაგვიმართლოს და „მოდური“ წიგნების სიაში ხარისხიან ნამუშევარსაც გადავაწყდეთ.

ბავშვობაში არცთუ ისე საჭირო წიგნების კითხვაში უამრავი დრო დამიხარჯავს. ვკითხულობდი ყველაფერს, რაც ხელში მომხვდებოდა. მოგვიანებით მივხვდი, რომ სწორედ ეს იყო პირველი ნაბიჯი მკითხველად ჩემი ჩამოყალიბების გრძელ გზაზე.

მომდევნო ნაბიჯად პოტენციურ მკითხველთა წრეში მოხვედრა იქცა. ჩვენს საყვარელ საქმიანობას ერთმანეთისთვის ახალი წიგნით მიღებული შთაბეჭდილებების გაზიარება წარმოადგენდა. არასდროს დამავიწყდება, როგორ ვლაშქრავდით ერთმანეთის წიგნის თაროებს და უბნის უბადრუკ სარდაფ–საცავებს, როგორ ვიპარებოდით გაკვეთილებიდან ბიბლიოთეკებში, ვკითხულობდით მერხის ქვეშ, ფარნის შუქზე, მთვარის შუქზეც კი… ვერ წარმოიდგენთ, როგორ მეამაყებოდა საჯარო ბიბლიოთეკის პირველი საშვი, რომელიც ჯერ კიდევ სკოლის მოსწავლემ ვიღაც მადლიანის დახმარებით მოვიპოვე. წიგნების მიმართ ასეთი მძაფრი ინტერესი შესაძლოა დიდხანს არც გამყოლოდა, რომ არა ეს ამოუცნობი აზარტი, რომლის წყალობითაც მკითხველად ჩამოყალიბების გრძელი გზა საკმაოდ საინტერესოდ გავიარე.

წიგნთან ურთიერთობის ამ „პირველყოფილ“ გამოცდილებას მოსწავლეებთანაც ხშირად ვიყენებ. ბავშვებს ვთხოვ საყვარელი წიგნების რეკლამირებას და თანატოლებისთვის შეთავაზებას. ეს არცთუ ისე ადვილია: უნდა შეარჩიო წიგნიდან ყველაზე დამაინტრიგებელი, კულმინაციური მონაკვეთი, წინა პლანზე წასმოწიო არსებითი, გაითვალისწინო მსმენელის გემოვნებაც, აირჩიო მისთვის საინტერესო პერსონაჟი  თუ სიუჟეტი… ზოგიერთ კლასში შთაბეჭდილების შემგროვებლები საკუთარ კრებულებსაც კი ქმნიან, წიგნის ყდასაც თავად აფორმებენ და ტექსტის ვიზუალიზებაზეც ზრუნავენ. მერე კი პრეზენტაციის ჯერი დგება. ვნახოთ, წელს ყველაზე მეტი „თევზი“ რომელი ავტორის „ანკესზე“ წამოეგება!

ამბობენ, მკითხველობასაც ნიჭი უნდაო. იქნებ ასეცაა, თუმცა ამ უნარის გამომუშავება ნამდვილად შესაძლებელია. კარგ მკითხველს, ისევე როგორც კარგ მწერალს, უნდა ჰქონდეს წარმოსახვისა და გააზრებული კითხვის საწყისი უნარები, დანარჩენს კი თავად კითხვის პროცესი განავითარებს.

არსებობს მკითხველთა ორი ძირითადი ტიპი – ემოციით მკითხველი და გონებით მკითხველი. ემოციით კითხვის პროცესში ადამიანი ახალ რეალობაში მხოლოდ საკუთარი ცხოვრების გაგრძელების პერსპექტივას ან წარსულის ანარეკლს ხედავს. ამ ტიპის მკითხველი ვერასდროს გახდება ობიექტური შემფასებელი, რადგან მისი თვალსაწიერი, როგორც წესი, საკუთარი ცხოვრების წიგნის ძიებით შემოიფარგლება.

წიგნისგან ესთეტიკური სიამოვნების მიღების სწავლებაც შესაძლებელია. ამისთვის საჭიროა, ახალ სამყაროში სხვაგან მიღებული ემოციისგან დაცლილი წარმოსახვით შეხვიდე. გონებით კითხვა სულაც არ ნიშნავს სუბიექტური ხედვისგან ბოლომდე დაცლას. მაგრამ უნდა შეეცადო, კითხვის დროს განზე გადგე და დამკვირვებლის პოზიციიდან შეისწავლო ის სამყარო, რომელშიც მოხვდი.

კარგი მკითხველი ერთგვარი გადამკითხველია. ის ხშირად უბრუნდება იმ წიგნს, რომელმაც უმნიშვნელო კვალი მაინც დატოვა მასში. პირველად წაკითხვის დროს, რაც არ უნდა ყურადღებით იყო, მაინც ბუნდოვანი წარმოდგენა გრჩება წიგნზე, ბოლომდე ვერ ირგებ ახალ რეალობას, ყოველი მორიგი წაკითხვის შემდეგ კი უფრო მეტად ამახვილებ ყურადღებას დეტალებზე.

ჯობს, ბავშვები თავიდანვე მივაჩვიოთ დაკვირვებით კითხვას. ხშირად მიაპყარით მათი ყურადღება მწერლისთვის დამახასიათებელ სპეციფიკურ ლექსიკას, შეადგინეთ სიტყვის რუკები, ლექსიკონი. დააკვირდით, როგორი ცვლილება განიცადა სიტყვამ, ვთქვათ, სულხან–საბას „სიტყვის კონიდან“ ამა თუ იმ ავტორის წიგნში მოხვედრამდე. მაღალ კლასებში უფრო შორს წასვლაც შეიძლება: დააკვირდით მწერლის ენის განვითარების ეტაპებს მისი შემოქმედებითი მოღვაწეობის სხვადასხვა პერიოდში, შეადარეთ თანამედროვე ლიტერატურული ენა ამა თუ იმ ავტორის ეპოქისთვის დამახასიათებელ წერის მანერას, „გადაწერეთ“ თანამედროვე თხზულება სხვა ეპოქის, სპეციფიკური ხელწერის მქონე მწერლისთვის (ვაჟა, ილია, კონსტანტინე გამსახურდია, ყაზბეგი…) დამახასიათებელი მანერით ან მისწერეთ წერილი სასურველ ავტორს ზემოთ ჩამოთვლილი წესების დაცვით.

ბავშვებს შესაძლოა გაუკვირდეთ, რატომ უნდა წაიკითხონ ერთი და იგივე თხზულება რამდენჯერმე. მაშინ ჰკითხეთ მათ, რატომ უყურებენ საყვარელ მულტფილმებს ასე ხშირად ან რატომ ითხოვენ ყოველდღე საყვარელ საკვებს. ცხადია, პატარებს ნაცნობი და სასურველი სიამოვნების მრავალჯერ მიღება სურთ, მაგრამ მოთხოვნილების წარმოშობის მიზეზის გააზრება ჯერ არ შეუძლიათ.

წარმოიდგინეთ, რომ მოედნის შუაგულში დგახართ. თქვენ გარშემო უამრავი ხალხი ირევა და ვერაფერს ხედავთ ამ მუდმივი ფუსფუსის მიღმა. არადა, შეგიძლიათ, მოედნის ახლოს მდებარე სახლის ერთ–ერთ ფანჯარასთან მდგარ მაყურებლად იქცეთ და ეს ფუსფუსი საკუთარი ხელისგულივით შეისწავლოთ.

წიგნის დაგემოვნების ყველაზე ხელშესახები მეთოდი მკითხველის „გაავტორებაა“. გემოვნებიანი მკითხველი ხომ კარგი მწერლისგან წერასაც სწავლობს. ჰოდა, სცადეთ! თავიდან შეგიძლიათ ერთად შექმნათ მარტივსიუჟეტიანი ზღაპარი ან მოთხრობა.

სასურველია, პირველი წინადადება მასწავლებელმა დაწეროს, რადგან თხზულების დასაწყისი ფანტაზიის გამღვიძებლად, ერთგვარ მოტივატორად უნდა გამოვიყენოთ. წინადადებამ მოსწავლეებს სიუჟეტის სხვადასხვა გზით განვითარების შესაძლებლობა უნდა მისცეს (მაგალითად მოვიყვან ვირჯინია ვულფის „მისის დოლოუეის“ პირველ წინადადებას: „მისის დოლოუეიმ თქვა, რომ თვითონ იყიდდა ყვავილებს“).

შემდეგ მოსწავლეებს შეახსენეთ, რომ მწერალმა მკითხველი რაც შეიძლება მეტი ხნით უნდა „დააბას“, ეს კი ადვილი საქმე არ არის. მას უნდა შეეძლოს ჟანრის სწორად შერჩევა, დამაინტრიგებელი შესავლისა და ეფექტური დასასრულის მოფიქრება, კვანძის ოსტატურად შეკვრა, არ ეშინოდეს ექსპერიმენტების, ჰქონდეს „ხატვის“ ნიჭი (სიტყვებით შეგრძნებების, ფერების, ამინდის შექმნა) და თხრობის დახვეწილი მანერა.

ფურცელი რიგრიგობით გადაეცემა მოსწავლიდან მოსწავლეს, თხზულებას ყველა თითო–თითო წინადადებას მიამატებს. ვინ იცის, საბოლოოდ რა გამოვა ამგვარი ექსპერიმენტისგან, მაგრამ ეს აქტივობა ყოველთვის დიდ მოწონებას იმსახურებს. ერთობლივი ნამუშევრის გაცნობას პატარები ყოველთვის მოუთმენლად ელოდებიან.

წარმოსახვის გასავარჯიშებლად შეგიძლიათ რომელიმე ნახატიც გამოიყენოთ, მაგალითად, დავით კაკაბაძის „იმერეთი – დედაჩემი“. მოსწავლეებმა დაკვირვებისა და ფანტაზიის უნარის დახმარებით უნდა „წაიკითხონ“ დედის განწყობა, სადარდებელი, წარსული… აღწერონ გარემო, ქალის ყოველდღიური საქმიანობა, ამოიცნონ დედა–შვილის ურთიერთდამოკიდებულება, ავტორის ემოცია და ა.შ.

საუკეთესო მკითხველად ჩამოყალიბების პროცესის ნაწილია წიგნის გაცოცხლება და ტექსტის მიხედვით დადგმული თეატრალური წარმოდგენის ან ეკრანიზაციის გაცნობა. საგაკვეთილო მასალად თემატური ფილმი მეც არაერთხელ გამომიყენებია.

როლური თამაშის გამოყენება საგაკვეთილო პროცესში სიახლეს აღარ წარმოადგენს. ეს მეთოდი, უპირველეს ყოვლისა, გააზრებული კითხვის უნარის დახვეწას უწყობს ხელს და კითხვის მოტივაციასაც ზრდის. თუ ცოტათი მაინც გიჭრით კალამი, მოთხრობის სცენარად გადაკეთებას რა უნდა?! შეგიძლიათ, ბავშვებს წიგნის გმირები დაახატვინოთ, მათგან კი სახელდახელო თოჯინები შექმნათ თეატრალური წარმოდგენისთვის. ტექსტის გაცოცხლება ხელნაწერი ილუსტრირებული კრებულების, კომიქსების და ყდის დიზაინის შექმნითაც შეიძლება.

ხშირად ლიტერატურის სწავლების მეთოდებს აკრიტიკებენ იმის გამო, რომ მეტისმეტად „არააკადემიურია“, რის შედეგადაც ბავშვი სასწავლო საგანს სერიოზულად ვეღარ აღიქვამს. არადა, ლიტერატურის სწავლება ფანტაზიის გამოუყენებლად წარმოუდგენელია.

თუ გინდათ, კარგ მკითხველად იქცეთ, წიგნში სიმართლეს ნუ დაუწყებთ ძებნას, დატკბით კიდევ ერთი მოგზაურობით, რომელიც ადამიანებით დასახლებულ კუნძულზე, ერთ–ერთი გენიალური ცრუპენტელას თავში მოხდა. „თუმცა ვინ თქვა, რომ რაც ჩვენს თავში ხდება, სინამდვილე არ არის?!“ (ჯ. როულინგი)

ჩემმა უსაყვარლესმა ძმისშვილმა ახლახან სკოლა დაამთავრა. კურსდამთავრებულთა დაჯილდოებას აქამდე არასდროს დავსწრებივარ. თბილისის ერთ-ერთი კერძო სკოლის ეს ცერემონია ასეთი ემოციური თუ გამოდგებოდა, ნამდვილად ვერ წარმოვიდგენდი. უცხოური სასწავლებლების მსგავსად მანტიებსა და ქუდებში გამოწყობილი ქართველი გოგო-ბიჭები, წარმატებული სამეულის დაჯილდოება, ოთხი წლის განმავლობაში საუკეთესო აკადემიური მოსწრების მქონე გოგონას ემოციური მიმართვა დამსწრე საზოგადოებისადმი, ქვეყნისა და სკოლის ჰიმნების შესრულება, ატესტატების საზეიმო გადაცემა, დაბოლოს „Viva Academia“-ს სიმღერის ფონზე ქუდების ცაში აგდება მართლაც შთამბეჭდავი და ემოციური სანახაობა იყო.

ვფიქრობ, მსგავსი ტიპის საღამოები სულაც არაა მხოლოდ გარეგნული ეფექტის მატარებელი და მასში ბევრი ისეთი რამ დევს, რაც მოზარდებს ცხოვრების გზაზე გამოადგებათ. თუნდაც პუბლიკის წინაშე სიტყვით გამოსვლის გამოცდილება რად ღირს; შრომის, ამ შემთხვევაში კარგად სწავლის, გათენებული ღამეების დაფასება, ორმოცდაათ კურსდამთავრებულს შორის გამორჩევა, ზოგჯერ საჭირო რამაა – აშენებულით თუნდაც რამდენიმეწუთიანი ტკბობის საშუალებას რომ გაძლევს; გუნდური სულისკვეთება, რომელიც დაწყებითი კლასებიდანვე შეიძლება ჩამოყალიბდეს, ატესტატების გადაცემისას კარგად გამოჩნდა. სწორედ ეს დემოკრატიული მიდგომა მომეწონა ყველაზე მეტად: თითოეული ყოფილი მეთორმეტეკლასელი – ზარმაციცა და ბეჯითიც, ნიჭიერიცა და „ჩვეულებრივიც“, პატივისცემის ნიშნად ცალ-ცალკე მოიხმეს სცენაზე ატესტატების გადასაცემად. სცენისკენ მიმავალ გზაზე თანატოლები ერთმანეთს ოვაციებით აცილებდნენ, ამხნევებდნენ. ჩანდა, რომ ერთმანეთის წარმატება ახარებდათ. მათ ხომ ერთად დაძლიეს რთული პროგრამა და საერთო მიზანსაც ერთად მიაღწიეს. ზეიმი მართლაც საერთო იყო და „გუნდის“ თითოეულ წევრს კარგად ჰქონდა გააზრებული, რომ ისინი იმ კონკრეტული სკოლის სახეს წარმოადგენდნენ ამიერიდან.

საბავშვო ბაღებსა და სკოლის დაწყებით კლასებში ე. წ. ზეიმები ცვლილებებს რომ მოითხოვს, ვფიქრობ, ვთანხმდებით. თუმცა ეს სოციალური აქტივობა განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია იმ ბავშვებისთვის, ვისაც თანატოლებთან ურთიერთობა უჭირთ. შესაძლოა უფროსებს დიდი ძალისხმევა დასჭირდეთ იმისთვის, რომ მოსწავლე გუნდურ გარემოს მიეჩვიოს და ეს მისთვის უსიამოვნოც კი იყოს, მაგრამ საზოგადოებაში ინტეგრაციის პროცესს ამ ტიპის ღონისძიებები, სავარაუდოდ, წაადგება.

თანასწორობის პრინციპი გულისხმობს იმას, რომ მაგალითად სკოლის სპექტაკლში ყველა ბავშვს შეურჩიო მისი ხასიათისა და მონაცემების შესაბამისი როლი; დადგმა და მთელი დასი გამოიყურებოდეს ღირსეულად და არა რამდენიმე რჩეული მოსწავლე. ეს საქმე მეტ მონდომებასა და შემოქმედებით მიდგომას მოითხოვს მაშინ, როდესაც კლასში შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე მოსწავლეებიც არიან. მახსენდება ჩემი მეგობრის იდეა და მასწავლებელთა წახალისება სოციალურ ქსელში, სადაც ის საახალწლო ზეიმს ასე წარმოადგენდა: ეტლით მოსარგებლე მოსწავლე თოვლის ბაბუა/ბებიაა, ის მარხილს მიუძღვის; ჰიპერაქტიული მოსწავლე, რომელსაც ერთ ადგილზე გაჩერება და სიმღერა უჭირს, ფიფქებს ან კანფეტებს ხელით ფანტავს, აფრქვევს, სცენაზე დარბის და ხმაურიანი ქარის იმიტაციას აკეთებს. მიხარია, რომ ასე მოხდა ჩემი აუტიზმის მქონე შვილის შემთხვევაშიც. თურმე ბაღის მასწავლებელმა საღამოზე, რომელიც პლანეტებს ეხება, მას მეტეორის როლი მისცა, მისი ძმა კი სატურნი იქნება.

ცერემონიალზე, მე რომ ვესწრებოდი, ატესტატის გადაცემისას ყველა მოსწავლე სცენაზე სხვადასხვაგვარად ავიდა. ზოგი იღიმოდა, ზოგი ტიროდა, ზოგის მსვლელობა ცეკვის ილეთებით გამოირჩეოდა, ზოგი სერიოზული სახით მიაბიჯებდა, ზოგი არა მხოლოდ დიპლომის გადამცემ პირებს, მისი სახელის გამომცხადებელ მასწავლებელსაც გულითადად ეხვეოდა, მადლიერებასა და სიყვარულს გამოხატავდა, სკოლის დამთავრების სიხარულს განსხვავებული ჟესტებით აღნიშნავდა.

ასეა, ადამიანები განვსხვავდებით ერთმანეთისგან გარეგნობით, ჩაცმულობით, უნარებითა და ემოციის გამოხატვის ფორმებით. ვფიქრობ, ჯგუფი, კლასი, გუნდი რაღაცით მზის სისტემას წააგავს, სადაც ყველა პლანეტა სხვადასხვაგვარია. მზე უდავოდ მასწავლებელია, რომლის ირგვლივაც მოძრაობენ ასტრონომიული ობიექტები – მოსწავლეები და მათი მშობლები. როგორც მზის სინათლის ენერგიაა დედამიწის კლიმატსა და ამინდზე პასუხისმგებელი, ისე განსაზღვრავს მასწავლებელიც კლასში მოსწავლეთა ურთიერთობებსა და რა თქმა უნდა განათლების დონეს. პლანეტებს თავიანთი ბუნებრივი თანამგზავრები ჰყავთ, ანუ მეგობრები, რომლებიც ხშირ შემთხვევაში მათ ირგვლივ ბრუნავენ. მეტეორი, მაგალითად, გავარვარებული სხეულია და დედამიწის ატმოსფეროში სწრაფად მოძრაობს. ნიკოც მეტეორივით თბილი და მოძრავი ბიჭია, რომელსაც მთელი გულით ვუსურვებ, რომ სკოლის გამოსაშვებ საღამოზე ამგვარი ემოციური სიტყვა წარმოთქვას. საგულისხმოა, რომ ერიკ დუკეს მისასალმებელი სიტყვის წარმოთქმის პატივი ცერემონიალზე მხოლოდ დიაგნოზის გამო კი არა, საუკეთესო აკადემიური მოსწრების გამო ერგო. ორასამდე მოზარდს შორის მან სწავლის მხრივ მეორე ადგილი დაიკავა.

თუ დედის დღე, 3 მარტი არსებობს, მამამ რა დააშავა? დედის დღის აღსანიშნავად,  ყველა ცდილობს დედა გაახაროს, საჩუქრები მიართვას, დაასვენოს, მამას კი მსგავსი პრივილეგია არ გააჩნია, რადგან მამის დღე საქართველოში არასოდეს აღუნიშნავთ.

მსოფლიოს სხვადასხვა ქვეყანაში მამის დღეს განსხვავებულ დღეებში აღნიშნავენ. ამ დღეს შვილები და დედები მამებს ისეთივე სიურპრიზებს უმზადებენ, როგორც დედას დედის დღეზე – პატარები უხატავენ ნახატებს, დიდები ჩუქნიან მისთვის საყვარელ, ძვირფას ნივთებს. მაგალითად, ამერიკის შეერთებულ შტატებში მამის დღეს ივნისის თვის ყოველ მესამე კვირა დღეს აღნიშნავენ. ეს თარიღი ამერიკაში ყველა მამისთვის განსაკუთრებული და სასიხარულოა, თუნდაც იმიტომ, რომ სკოლებსა და საბავშვო ბაღებში სპეციალურ შოუებს დგამენ, სადაც პატარები მამიკოებს უმღერიან, ლექსებს უკითხავენ და სპეკტაკლებს დგამენ.

წელს პირველად,  2016 წლის 19 ივნისს საქართველოში მამის დღე აღინიშნება. სპეციალურად ამ თარიღისთვის თბილისში დაიგეგმა საბავშვო-გასართობი აქტივობები, რომელშიც მონაწილეობას არაერთი მამა და შვილი მიიღებს.

მამის დღე საქართველოში გლობალური კომპანია MenCare-ის ფარგლებში იმართება, რომელსაც გაეროს მოსახლეობის ფონდის (UNFPA) საქართველოს ოფისი და პარტნიორი ორგანიზაცია We Care-ი ახორციელებენ. MenCare საქართველოს ოფიციალური პრეზენტაცია ივლისში გაიმართება.

საქართველოში მამის დღის დამკვიდრების მიზანია წაახალისოს მამაკაცების, როგორც მზრუნველი მამების ჩართულობა ოჯახების კეთილდღეობისათვის, რათა მამაკაცებმა მეტად დაუჭირონ მხარი ქალთა თანასწორობას და თანაბრად გაინაწილონ საოჯახო საქმე. მამაკაცების მზრუნველობას უდიდესი მნიშვნელობა აქვს ქალების, ბავშვების და, ზოგადად, ქვეყნის კეთილდღეობისთვის.

საქართველოს მოქალაქე მამაკაცების 80% ცხოვრების გარკვეულ ეტაპზე მამა გახდება. აღსანიშნავია, რომ 2013 წელს ჩატარებული კვლევის „კაცები და გენდერული ურთიერთობები საქართველოში“ მიხედვით, საზოგადოებაში არსებობს სტერეოტიპული „კაცური“ და „ქალური“ საქმის აღქმა. კაცურ საქმედ ითვლება საოჯახო ნივთების შეკეთება, ხოლო ქალურ საქმედ – ბავშვებზე ზრუნვა, დალაგება, ოჯახის მოვლა, საჭმლის მომზადება, რაც ოჯახური საქმის ტვირთს მთლიანად ქალს აკისრებს.

გაეროს მოსახელობის ფონდის საქართველოს ოფისის მიერ, 2013 წელს ჩატარებული კვლევა „კაცები და გენდერული ურთიერთობები საქართველოში“ ცხადჰყოფს, რომ 10-დან 8 მამა საკუთარ სკოლამდელი ასაკის შვილებს ყოველდღიურად არ უკითხავს წიგნებს, არ მიჰყავს ბაღში, ან გასართობად და არ უკეთებს  საჭმელს; გამოკითხულთა 13% იშვიათად, ხოლო 6%  – არასოდეს ესაუბრება თავიანთ მოზარდ შვილებს პრობლემების შესახებ.

არსებული სტერეოტიპები და დამკვიდრებული კლიშეები ხელს უშლით მამაკაცებს აიღონ პასუხისმგებლობა და მზრუნველი მამები, მეუღლეები, პარტნიორები და ოჯახის წევრები იყვნენ. მამის დღის საქართველოში აღნიშვნა ხელს შეუწყობს საზოგადოების ცნობიერების ამაღლებას და მამაკაცის, როგორც მზრუნველის, როლის წარმოჩენას.

• ჩვენ გვსურს, დაინგრეს სტერეოტიპი, რომ ბავშვის აღზრდა მხოლოდ დედის მოვალეობაა. მიზნად ვისახავთ, მშობლებს, განსაკუთრებით – მამებს, მივაწოდოთ ინფორმაცია ბავშვის აღზრდაში მამების ჩართულობის, შვილებთან ინტენსიური ურთიერთობის, თამაშის, წიგნების კითხვის აუცილებლობისა და მნიშვნელობის შესახებ. თუ გსურთ, თქვენს შვილს ჰქონდეს ბედნიერი ბავშვობა და გაიზარდოს თავდაჯერებულ პიროვნებად, მაშინ გლობალური კამპანია MenCare სწორედ თქვენთვისაა – ამბობს პროექტის კოორდინატორი სოფო დათუაშვილი.

პირველი ფაზლი ინგლისში კარტოგრაფმა ჯონ სპილსბერმა 1760 წელს გამოიგონა. ის არა გართობას, არამედ განათლებას ემსახურებოდა. პირველი ფაზლი, მსოფლიოს გეოგრაფიული რუქა, რომელიც სხვადასხვა სახელმწიფოებისგან უნდა აგეწყო. განათლების ამგვარი მეთოდი შესანიშნავ თვალსაჩინოებას წარმოადგენდა და ძალიან მოსწონდა მოსწავლეებს.

ჯონ სპილსბერი არა მარტო ფაზლის, არამედ თავსატეხების გამომგონებელიც იყო. ჯონი 1739 წელს დაიბადა და ტომას ჯეფრისთან, მეფე გეორგ მესამის პირად გეოგრაფთან სწავლობდა. როგორც უკვე აღვნიშნეთ, პირველი ფაზლი გეოგრაფიის თვალსაჩინოება გახლდათ. სპილსბერმა გეოგრაფიული რუქა ლივანური კედრის თხელ პანელს მიამაგრა და შემდეგ იმ ადგილებში გადახერხა, სადაც ქვეყნების საზღვრები გადიოდა. უჩვეულოდ დანაწევრებულ რუქას ბავშვები დიდი ხალისით აწყობდნენ.

„დანაწევრებული მსოფლიოს“ ტირაჟირებით ჯონმა ფული იშოვა და სხვა ფაზლები შექმნა – ევროპის, აზიის, აფრიკის, ამერიკის, ინგლისისა და უელსის, ირლანდიისა და შოტლანდიის. 1761 წელს გამომგონებელმა სარა მეიეზე იქორწინა, მაგრამ რამდენიმე წელიწადში გარდაიცვალა. მისი საქმე ჯერ ცოლმა გააგრძელა, შემდეგ კი სარას მეორე ქმარმა, რომელიც, სხვათა შორის, ჯონის მოწაფე იყო. იმ პერიოდში, მაღალი ღირებულების მიუხედავად, გეოგრაფიული ფაზლი კარგად იყიდებოდა.

ათწლეულების განმავლობაში ფაზლს მხოლოდ გეოგრაფიული რუქების შესასწავლად იყენებდნენ, შემდეგ კი სხვა საგნებშიც გამოიყენეს, მაგალითად, ინგლისელი მეფე-დედოფლების ქრონოლოგიური თარიღების ცხრილებისათვის.

ნელ-ნელა ფაზლებად პორტრეტები, ისტორიული ბრძოლებისა და ბიბლიური სიუჟეტების ამსახველი სურათებიც დაშალეს. მეცხრამეტე საუკუნეში ფაზლმა ამერიკაში გადაინაცვლა და უკვე მუყაოზე დაისტამბა, გახდა იაფი და ყველასათვის ხელმისაწვდომი. შავ-თეთრ ფაზლს ფერადი გამოსახულება ჩაენაცვლა.

1909 წელს კომპანია Parker Brothers-მა პირველად მიჰყო ხელი ფაზლის წარმოებას. ყველაზე დიდი პოპულარობით ფაზლი მეოცე საუკუნეში სარგებლობდა, როდესაც ის ზრდასრულთა თავშესაქცევი გახდა. გავრცელებული იყო ევროპაში სალონური ტიპის ადგილებში.

ამერიკაში „მშრალი კანონის“ პერიოდში ფაზლი ზეპოპულარული იყო. მსხვილ ქალაქებში მის აწყობაში შეჯიბრებები ეწყობოდა. ტარდებოდა ჯგუფური შეხვედრები, სადაც სხვადასხვა გუნდები ათასობით დეტალისგან შემდგარ რეპროდუქციას ერთდროულად აწყობდნენ. ზოგჯერ რეპროდუქციის ნაცვლად, იწყობოდა საკმაოდ გულწრფელი ნახატები ილუსტრირებული ჟურნალებიდან, ავტომობილების ფოტოები, ქალთა ნახატები, კარიკატურები და სხვ. საბჭოთა კავშირში ფაზლს არ აწარმოებდნენ, რადგან ის „ბურჟუაზიულ გადმონაშთად“ მიიჩნეოდა.

დღეს მსოფლიოში სხვადასხვა ფაზლი იწარმოება – დიდი და მინიატურული, უბრალო და ძალიან რთული. ფაზლის იდეა უცვლელია: ცალკეული ნაწილებისგან ერთი საერთო სურათი უნდა აიწყოს. ფაზლომანთა შორის დაწესებულია სპეციალური პრიზი – სპილსბერის სახელობის პრემია, რომელიც ენიჭება ადამიანებს თავსატეხების პოპულარიზაციაში შეტანილი განსაკუთრებული წვლილისთვის.

ფაზლის სამყაროში პატარა ნახატისთვის 54 დეტალი კლასიკურ რაოდენობად ითვლება, თუმცა არსებობს გიგანტური ფაზლიც, რომლის აწყობა საკმაოდ დიდ ძალისხმევას და მოხერხებას საჭიროებს. მსოფლიოში ყველაზე გიგანტური ნახატი ათასობით დეტალისგან შედგება და გინესის წიგნში საპატიო ადგილს იკავებს.

ასე, მაგალითად, ერთ-ერთი ყველაზე დიდი ფაზლი 50 წლის ამანდა უორინგტონმა ააწყო. მას 17 თვე დაუთმო. თავსატეხი სათამაშოების მოყვარული ამანდა აღიარებდა, რომ ყველაზე მეტად დეტალების კედელზე მიმაგრება ეძნელებოდა. კედელი მისი სახლის მისაღებ ოთახში იყო, რადგან სხვა შესაფერისი ადგილი ამანდამ ვერ იპოვა.  ყუთში შენახული ფაზლის დეტალები მთლიანობაში 13 კილოგრამს იწონიდა.

ამანდა შრომისა და პენსიების დეპარტამენტის თანამშრომელი იყო. გიგანტურ ფაზლს საღამოობით, სამსახურის მერე ეჭიდებოდა და სულაც არ დარდობდა იმას, რომ ამისათვის რამდენიმე თვე დაეხარჯებოდა. ამანდას მეგობრები აღფრთოვანებულები იყვნენ ქალის  მოთმინებით.  ამანდა ისე გაიტაცა ფაზლმა, რომ ხშირად იმ საპნის ყიდვაც ავიწყდებოდა, რომელიც აწყობის მერე სჭირდებოდა. მეგობრები დროდადრო ყუთებით ყიდულობდნენ სააბაზანო ნაკრებს, მათ შორის ხელის სამკურნალო ნატურალურ საპონსაც.

ამანდას გარჯას ტყუილად არ ჩაუვლია. ახლა მის მისაღებ ოთახს შესანიშნავი ნახატი ამშვენებს, რომელიც მიწაზე, კოსმოსსა და წყალში ცხოვრებას ასახავს. თამაში თავსატეხი სახელწოდებით „Life: The Great Challenge“ გინესის რეკორდების წიგნში 2007 წელს შევიდა. ამანდას კი ის დამ უსაჩუქრა. ინტერვიუში ამანდა ხუმრობით ამბობს, რომ საშინლად უყვარს ეს გიგანტური ნახატი და თუ სხვა სახლში მოუწევს გადასვლა, „ფაზლიან კედელს მოხსნის და თან გაიყოლებს“.

მსოფლიოში ყველაზე დიდი მუყაოს ფაზლი გაყიდვაში 2011 წელსაც მოხვდა (კომპანია Ravenburger). კომიქსების კოლაჟის ავტორი ამერიკელი მხატვარი კეით ჰარინგი იყო. ფაზლი  32 256 დეტალისაგან და 32 ერთმანეთისგან დამოუკიდებელი ფრაგმენტისაგან შედგებოდა,  26 კილოგრამს იწონიდა, მისი მოცულობა 5,94х1,92 მეტრი იყო. გიგანტის სახელწოდება „Double Retrospect“-ია. მისი თავდაპირველი ღირებულება 300 ევროს შეადგენდა. დაჭრილი ელემენტები რვა კოლოფში იყო დაფასოებული, რასაც, ერთი შეხედვით, უნდა გაემარტივებინა ამწყობის საქმე, მაგრამ ეს არცთუ იოლი აღმოჩნდა მრავალფეროვანი პალიტრის გამო. ასეთი ფაზლის ასაწყობად საკმაოდ დიდი ტერიტორიაა საჭირო. ოთახი უნდა გამოთავისუფლდეს ავეჯისა და ხალიჩებისგან, ასევე, უნდა იყოს დაცული ბავშვებისგან და შინაური ცხოველებისგან, რათა მათ აწყობილი ფაზლი შემთხვევით არ იმსხვერპლონ.

მონსტრი ფაზლი საკმაოდ პრეტენზიული ასაწყობია და სპეციფიკურ ამწყობს მოითხოვს, საქმე ისაა, რომ ფაზლს უმეტესად კონსერვატორი ინტელექტუალები აწყობენ. ისინი საშუალო ზომისა და სირთულის ნახატებზე ნადირობენ. „Double Retrospect“ კი ძალიან დიდია. ამიტომ მისი ამწყობიც ცოტაა.

2010 წელს ესპანეთის ქალაქ დაიმიელში ჩატარდა აქცია, რომლის ფარგლებში ენთუზიასტთა ჯგუფმა ეს ნახატი ააწყო. ჯგუფი ცამეტი წევრისგან შედგებოდა და ფაზლის ასაწყობად მას 82 საათი, 30 წუთი და 40 წამი დასჭირდა. ფაზლომანების აღტკინებას მთელი მსოფლიო რეალურ დროში, ინტერნეტით ადევნებდა თვალს.

რაც შეეხება გიგანტური ფაზლის ნახატის ავტორ კეით ჰეირინგს, ის პენსილვანიაში, 1958 წელს დაიბადა, სწავლობდა გრაფიკულ დიზაინს, 19 წლის ასაკში საცხოვრებლად ნიუ-იორკში გადავიდა, სადაც გრაფიტის ზემოქმედების ქვეშ მოექცა. მისი პერსონალური გამოფენა ნიუ-იორკში 1982 წელს მოეწყო. კეიტი გეი იყო და მხოლოდ თავისი შემოქმედებით შოულობდა ლუკმა-პურს. 1990 წელს 31 წლის ასაკში შიდსისგან გარდაიცვალა, მაგრამ სამუდამოდ დარჩა 80-იანი წლების ქუჩის ვიზუალური კულტურის ჭეშმარიტ სიმბოლოდ.

„At the Waterhole“ – კიდევ ერთი ფაზლი გიგანტი, რომელიც 18 ათასი ფრაგმენტისგან შედგება და მისი შეძენა ევროპაში ან ვებსაიტებზეა შესაძლებელი. ნახატზე გამოსახულია სხვადასხვა ცხოველი: ჩანჩქერზე წყლის დასალევად მოსული ჟირაფები და სპილოები… ფაზლის ფერთა პალიტრა გასაოცრად მდიდარია და ფაზლომანებისთვის ნამდვილ სამოთხეს წარმოადგენს.

რასაკვირველია, ფაზლი ბავშვთა გასართობიცაა. დამტკიცებულია, რომ ფაზლი აჩქარებს ყველა ასაკის ბავშვის განვითარების პროცესს. მთავარია, მისი სწორად, ასაკის მიხედვით შერჩევა. ფაზლის სირთულის დონე დამოკიდებულია: ელემენტების რაოდენობაზე, მათ ზომაზე, ნახატის კონტურებზე და ფერების დიფერენციაზე, ბავშვის გამოცდილებაზე ფაზლის წყობაში, ფაზლის ხარისხზე და სხვ.

ფაზლი დადებითად მოქმედებს მცირეწლოვანთა ხელის მოტორიკაზე, მოძრაობის კოორდინაციის უნარზე (ასეთი ბავშვები იოლად სწავლობენ წერას), სივრცობრივი, ლოგიკური აზროვნებისა და ორიენტაციის ჩამოყალიბებაზე, მეხსიერების ვარჯიშზე. ფაზლის აწყობის დროს პატარა სწავლობს დამოუკიდებლობას, რადგან სურს, რომ ეს თვითონ გააკეთოს. ასევე, ფაზლის აწყობა შეიძლება მშობლებთან და მეგობრებთან ერთად, რაც მეტად გაამყარებს მათ შორის არსებულ კავშირს.

მცირეწლოვანი ბავშვი უმარტივესი ფაზლის დახმარებით ეცნობა სხვადასხვა ნივთების და ცხოველების გამოსახულებას. მაგალითად, სამი წლის ასაკისთვის სასურველია მსხვილელემენტებიანი ფაზლი, რომლითაც უფრო იოლია მანიპულირება. აუცილებელია ფაზლის შერჩევის დროს ბავშვის ინტერესთა სფეროს გათვალისწინება. ამ ასაკის ბავშვებისათვის სასურველია 8,12, 16 და 20 ელემენტისგან შემდგარი ფაზლის შეთავაზება.

ხუთი წლის ასაკში ელემენტების რაოდენობა შეიძლება 60-მდე გავზარდოთ, ილუსტრაცია კი უფრო რთული გავხადოთ. ექვსი წლის ბავშვები ფაზლის აწყობის დროს კი უკვე საკუთარ სტრატეგიებს ამუშავებენ – ფერის ან სურათზე გამოსახული ობიექტის მიხედვით, მოსწონთ რთული ნახატების აწყობა. რვა წლის ასაკში ზოგიერთი ბავშვი 500-ელემენტიან ფაზლსაც აწყობს. ფაზლის დახმარებით ბავშვები იმ ახალი შემოქმედებითი ამოცანების ამოხსნას სწავლობენ, რომელთა ალგორითმი ხშირად წინასწარ უცნობია.

კაცობრიობის ისტორია და გეოგრაფიის ისტორია განუყოფელია ერთმანეთისგან. დღიდან ადამიანის გაჩენისა, გეოგრაფიული აზროვნება და ცოდნა კაცობრიობის არსებობის აუცილებელი პირობაა. ადამიანს ათასწლეულები დასჭირდა ხილული გეოგრაფიული ობიექტის, დედამიწის ზედაპირის, გასაცნობად, ინვენტარიზაციისა და კარტოგრაფირებისთვის. ათასწლეულები დასჭირდა იმასაც, რომ გეოგრაფიული ცოდნა სამეცნიერო დისციპლინად ქცეულიყო. ამიტომაც ამბობენ, რომ გეოგრაფია უძველესი და, ამავე დროს, ახალგაზრდა მეცნიერებაა: უძველესი, რადგან მისი ისტორია კაცობრიობის გაჩენასთან ერთად დაიწყო და ახალგაზრდა, რადგან როგორც დამოუკიდებელი მეცნიერება XX საუკუნეში აყვავდა. იქ სადაც ჩამოყალიბდებოდა ადამიანთა ერთობა, ადრეული ეთნიკური წარმონაქმნები იქნებოდა ეს, უძველესი და ფეოდალური სახელმწიფოები, ქვეყნები თუ რეგიონები, მსოფლიოს გეოგრაფიული სურათი მათი კულტურის მნიშვნელოვანი რგოლი იყო.

გეოგრაფიის განვითარების გზა გრძელი, რთული და დატოტვილია. ამ მეცნიერების ისტორიის გასაგებად მრავალი ნაშრომის გაცნობაა საჭირო. მოგვყავს ცხრილი, რომელშიც გეოგრაფიის განვითარების გზის ძირითადი კონტურებია მოხაზული:

როგორც ვხედავთ, კაცობრიობის განვითარების თითოეული ეპოქა გეოგრაფიული ცოდნის პრაქტიკული გამოყენების ახალ შესაძლებლობებს იძლეოდა. დღესაც, მეცნიერულ-ტექნიკური პროგრესის პირობებში, კოსმოსურ ხანასა და გლობალიზაციის პერიოდში, გეოგრაფია პრობლემების გადაჭრის მრავალფეროვან და კონსტრუქციულ შესაძლებლობებს გვთავაზობს.

ცისფერყანწელთა პოეზიის გაცნობისა და შესწავლისას კარგი იქნება, თუ შალვა კარმელსაც გავიხსენებთ, რომელიც წმინდა პოეზიის რაინდთა შორის იღვწოდა ქართული კულტურის „ევროპის რადიუსით“ გასამართავად. მან, ხანმოკლე სიცოცხლის მიუხედავად (24 წლისა გარდაიცვალა), ბევრი რამის შექმნა შეძლო, ამიტომაც დარჩა მისი სახელი ქართული პოეზიის ისტორიაში და არაერთი გამოკვლევა დაიწერება მის მრავალფეროვან სახეთა სისტემასა და სამყაროს მისეული პოეტური აღქმის თავისებურებებზე. მისი შემოქმედება ასახავდა იმ ესთეტიკურ ღირებულებებს, რომელთაც XX საუკუნის ათიანი წლებიდან ამკვიდრებდნენ ცისფერყანწელები. მოდერნიზმი თავისი შენაკადებით (სიმბოლიზმი, იმპრესიონიზმი, ექსპრესიონიზმი, ფუტურიზმი, ავანგარდიზმი) თანდათან გამოიკვეთებოდა ქართულ ლიტერატურაში. სამყაროს ახალი აღქმა, საგანთა და მოვლენათა მიღმა საიდუმლოს დანახვის წადილი, სამყარო, როგორც გამოცანა, სიმბოლურ-ალეგორიულ სახეთა სიჭარბე, უცნაური მეტაფორები, ფენომენთა ნაცვლად ნოუმენთა ჭვრეტა, რეალობის განსხვავებული მხატვრული მეტამორფოზები _ ეს იყო ახალი ხელოვნების პრინციპები, რომლებიც შალვა კარმელმა ღრუბელივით შეიწოვა და თავისი შეოქმედების ქვაკუთხედად აქცია.

ცისფერყანწელებმა იგი ძმად და მეგობრად მიიღეს და წმინდა პოეზიის რაინდად აღიარეს. მისი პირველი კრებული „ბაბილონიც“ (1921 წ.) სწორედ მათ შეაფასეს, როგორც ღირშესანიშნავი ლიტერატურული მოვლენა. პოეტის  ფსევდონიმი კარმელი იყო ნიღბის ესთეტიკის გამოვლენა  (ნამდვილი გვარი:  გოგიაშვილი). პოეტები სხვად ქცევის მისტერიით, ნიღბის აფარებით ცდილობდნენ უფერული რეალობის გარღვევას, დროის ჩარჩოებისგან თავდაღწევას და მარადისობასთან ზიარებას. საზოგადოდ, შალვა კარმელის შემოქმედება გამოირჩევა ნიღბების მრავალფეროვნებით, ეს ნიღაბი კი, რომელიც ფსევდონიმად მოირგო, ყველაზე ღრმად და ზუსტად გამოხატავდა მის შინაგან სამყაროს, ბედისწერად ქცეულ მარტოსულობას.

შუა საუკუნებში პალესტინაში დაარსებულ კარმელიტთა ორდენს ის თავისი ნიღბით მისტიკურად უერთდებოდა და მათთან ერთად მონაწილეობდა ღვთისმსახურებაში, ოღონდ ტაძარი მის სულში პოეზიად გარდაისახებოდა და სავედრებელი ლოცვები კი  _ ლექსებად. ის თვითონ იყო თავისი გენეალოგიის შემქმნელი, ცისფერყანწელთა დარად, რომელნიც ქმნიდნენ ახალ პოეტურ მითოლოგიას და მასში საკუთარი თავი შეჰყავდათ გამოგონებული საგვარეულო ჰერალდიკით.

შალვა კარმელი თავისი გარეგნობით, შინაგანი სინაზით, ბავშვური გულუბრყვილობით ნაცნობებსა თუ უცხოებში იწვევდა სიწმინდის განცდას, ამიტომაც უწოდა პაოლო იაშვილმა მას „კარმელი_მართალი“. რა თქმა უნდა, გარკვეული ცხოვრებისეული მოვლენები დაღს ასვამენ ადამიანის ფსიქიკას და განაპირობებენ მის ბუნებას. ამგვარ ტრაგიკულ დაღად დააჩნდა კარმელის სულს საყვარელი დების დაღუპვა, რომელთა სახეები სიკვდილს პოეზიით გამოსტაცა და ლირიკის ელიზიუმში დაუმკვიდრა ადგილი. ასე გარდასახა მან ტკივილიანი მონატრება შთამბეჭდავ პოეტურ სახეებად. მისი ლექსები მოწმობენ პოეტის სულიერ აქტივობას იმ ვიწრო დროსივრცულ არეალში, რომელიც მას სასტიკმა ბედმა შემოუხაზა, მაგრამ პოეტი არ სჯერდებოდა და პოეზიით გამუდმებით მოგზაურობდა ყველგან, სადაც კი გონების თვალი მიუწვდებოდა. ეს თვალი კი ნასაზრდოები იყო მსოფლიო კულტურის, ლიტერატურისა და ისტორიის  დიდი საგანძურით.

„როგორ არ მინდა, ძლიერო სენო, ლექსში ქართულად რომ მოგიხსენო”, _ წერდა ლადო ასათიანი, ტუბერკულიოზით ფილტვებდათხრილი. ამ დროს ჭლექს უკვე შემოსცლოდა ერთგვარი რომანტიკული საბურველი. ამ ავი სენის გაკეთილშობილებას ლამობდნენ ფრანგი თუ ქართველი სიმბოლისტები. ვალერიან გაფრინდაშვილი მას პოეტისთვის „ღირსეულ კარიერადაც“  კი მოიხსენიებდა თვითმკვლელობასა და სიგიჟესთან ერთად: „სამარცხვინოა პოეტისთვის სხვა კარიერა, გარდა ჭლექისა!“ („ბოჰემის მონოლოგი“). ამგვარ დამოკიდებულებაში, რა თქმა უნდა, იყო ერთგვარი პოზა და ჯამბაზობა, რათა ტრაგიკული და უსაშველო როგორმე დაეძლიათ და გადაელახათ, თუმცა მცდელობა ამ სენის პოეტურ ფენომენად ქცევისა რეალობაში მარცხით სრულდებოდა და ამგვარი გარდასახვებით მისი მომაკვდინებელი ძალა არ მცირდებოდა. ეს იყო მხოლოდ ნუგეში, რომ ამგვარი თამაშით დაეძლიათ ფატალური შიში ამ უკურნებელი დაავადებისა. ამ „ინკვიზიტორმა“, როგორც კარმელმა უწოდა, შეიწირა მრავალი, მათ შორის, თვითონ კარმელი და კიდევ ერთი ცისფერყანწელი _ სანდრო ცირეკიძეც.

შალვა კარმელის სული იბზარებოდა, ერთი მხრივ, ეპოქის მოვლენებით, მეორე მხრივ, იმ შინაგანი ძვრებით, რომლებიც მუდამ თან ახლავს თვითშემეცნების რთულსა და მტკივნეულ პროცესს. ამას ემატებოდა მოსალოდნელი სიკვდილის საფრთხე, ამიტომაც ინტენსიურად ქმნიდა, რათა მოესწრო კვალის აღბეჭდვა, ნიჭის გამოვლენა. მის პოეზიაში თანდათან რეალობა დაიძლეოდა „მსუბუქი ჩრდილების მისტიკით“. ადრე წასული პოეტი დაიტირა ქართულმა საზოგადოებამ და მაშინვე შეფასდა მისი პოეზიაც. ტიციან ტაბიძის, პაოლო იაშვილის, ვალერიან გაფრინდაშვილის, კოლაუ ნადირაძის წერილებში გამოიკვეთა, თუ რა დატოვა პოეტმა ღირებული  და რით გამოირჩა სხვათაგან: 1.„მან მიაგნო საკუთარ ხმას“, 2. „კარგად იცნობდა ლექსის ტექნიკას“, 3. „ის იყო კულტურული პოეტი“, 4. „მისი ლექსები იყო დაწმენდილი და თემა გამართლებული“, 5 „მის სიტყვაში იყო გადმოცემა სინაზის და ბავშვობის“, 6 „მის ხელში რითმა მიაგავდა „ოდალისკას“, 7. „ის იყო სიტყვის ჩუქურთმების ოსტატი“, 8. „ნამდვილი პარნასელი იყო“, 9. „მან იცოდა გაბედული თქმა ახალი სიტყვის“, 10. „ახალი რითმები შესძინა ქართულ პოეზიას“, 11. „სონეტის ფორმა ემარჯვებოდა“, 13. „წარსული საუკუნენი აღდგებიან მის ფანტაზიაში“ და სხვა. დრომ ვერ გააუქმა ეს შეფასებები. შალვა კარმელის პოეტური კრებული საბჭოთა პერიოდში გამოიცა, მაგრამ მასში შესული ლექსები საკმაოდ დამახინჯებული იყო. პოეტის სიცოცხლეში გამოსაცემად გამზადებული და მისი გარდაცვალების შემდეგ დაკარგული კრებულები სახელწოდებით: „აპოკალიფსის ცხენები“ და „თეთრი გიორგი“ პოეტის ძმისშვილმა, ლიტერატურათმცოდნე  ნუგზარ გოგიაშვილმა გამოსცა ავტორისეული ჩასწორებების გაითვალისწინებით.

შალვა კარმელი პოეზიაში თავისებურად ახორციელებდა დასავლეთ-აღმოსავლეთის სინთეზს და ამგვარად ქართული კულტურის უმთავრეს მახასიათებელს გამოკვეთდა. ერთი მხრივ, იზიდავდა, ეგზოტიკური აღმოსავლეთი, ბაბილონი, კართაგენი, ინდოეთი, ირანი, მეორე მხრივ კი, ამ  ქვეყანათა მოსახილველად სჭირდებოდა „მეფისტოფელის წამოსასხამი“. მისი თვითშემეცნების გზა პოეზიის საშუალებით ორმხრივ წარიმართებოდა. ერთი იყო ტრადიცუული ქართული კულტურის ტრადიცია, მეორე მხრივ _ კაცობრიობის ზოგადკულტურული გამოცდილება.

 მის ლექსებში არის დაუსრულებელი მოგზაურობა ირანის გარუჯულ მიწაზე, სადაც ორმუზდი და არიმანი ერთმანეთს შებმიან; მის წარმოსახვაში შემოიჭრება  ჰარამხანები _„ავხორცი რითმებით“ დახატული. მის პოეზიაში შემოგეყრებიან მისი სულის ტოლნი _ რუმი, ნიზამი, ხაიამი, მერე არის მოხილვა ეგვიპტისა: იზიდა და ოზირისი, ფარაონები და ცისფერი ნილოსი, მარადისობის მოციქული სფინქსი, იეროგლიფებით დასნეულება, როგორც საიდუმლოს წვდომის წყურვილი, მზის ქურუმები, მუმიები, პირამიდები, სარკოფაგები, რამზესი. ეს ის სიტყვიერი მასალაა, საიდანაც პოეტი შორეულ მირაჟებს ქმნის. მისი ლექსის სტრიქონები სავსეა „ლანდების შვავით“, „სხვა ქვეყნის ლანდთა სხვა ქარავნებით“. აქ არის  არაბეთი, საღვთო მეჩეთები, მექა და მედინა, ინდოეთი და ბრამანთა ლოცვები, საკია მუნი _„მეოცნებე ბუდად ქცეული“, ნირვანაში გადასვლა, გიტანჯალი, ვედები, მრავალხელება კერპები, ეგზოტიკური ყვავილები, ძვირფას თვალთა თვალისმომჭრელი ელვარება. მისთვის ჩვეულია ამგვარი „ნახატები“: „მოვირთავ ოთახს მაკიმონით იაპონურად და გადავისვრი მოგონებებს თეთრ ინფანტებად”. მაგრამ ეს არ არის მხოლოდ სახელები, სიტყვები, ეს არის ცოცხალი განცდა შორეულისა. „ჩემში წარსული მოტრიალდა“, _წერს ის ერთ ლექსში. თანამედროვეობა იწვევდა ამ სახელებს: „ეს ქვეყანა დასანგრევი ბაბილონია“. ბაბილონი დანგრევამდე _ ეს ყველაზე უფრო შანთავდა მის წარმოსახვას, პირველ კრებულსაც ხომ ბაბილონი დაარქვა. ბაბილონის გოდოლი მისი სულის გამომხატველია უპირველესად. სულის სიღრმეთა მოხილვამ, იქ აღმოჩენილმა ქარიშხლიან ვნებათა სიჭრელემაც და ამაოების განცდამაც წამოატივტივა მის წარმოსახვაში ბაბილონის სიმბოლო. რატომ მიილტვოდა ასე მძაფრად ძველი ქვეყნებისკენ? ცივილიზაცია, ურბანისტული გარემო მისთვის თითქოს უცხო და მიუღებელი იყო.  უძველესი ქვეყნები კი მას „ღვთაებრვად ბანგავდა“ და სამშობლოსაც მარადისობის ამ პერსპექტივიდან უკეთესად შეამეცნებინებდა.

კარმელი ქვეყნიერებას აღიქვამდა, როგორც „ბაბილონის ბალაგანს“. ტიციანი ქალდეას ბალაგანზე წერდა. ორივესთვის კი ყოფიერება იყო კარნავალი, სადაც ერთად ცხადდებოდნენ ზღაპრული, მითოლგიური,  ბიბლიური, ლიტერატურული და რეალური პერსონაჟები. ცხოვრების ეს თეატრალურობა ცისფერყანწელთაგან ყველაზე მეტად სწორედ კარმელის პოეზიაში შეიგრძნობა. მის პოეზიაში არის უცხო, ეგზოტიკურ სახელთა სიჭარბე. პოეტი ცდილობს, მკითხველში სიტყვამ ერთდროულად დაბადოს ფერის, სურნელისა და მუსიკის შეგრძნება. ეს იყო გამოძახილი ფრანგული სიმბოლიზმის თავარი პრინციპისა, რომლის  მიხედვითაც, როგორც სტეფან მალარმე იტყოდა,  სიტყვას უნდა შემოეძარცვა ყოველდღიურობის საბურველი და გადაქცეულიყო სიტყვა_შელოცვად. ვალერიან გაფრინდაშვილი წერილში „სახელების მაგია“ წერდა: „პოეზიის მთავარი მიზანი არის გამოგონილი ან არსებული სახელის დამტკიცება და გაძლიერება. სახელი არის რკინის მავთული, ჰაერში გამბმული, რომელზედაც პოეტი ჯამბაზი სიარულს ბედავს”.

ფორმის დახვეწილობით გამოირჩევა  კარმელის  სონეტები: „ლამაზ ქალივით შემიყვარდა სონეტის ფორმა“, „თოთხმეტ სტრიქონში ვაპატიმრებ ხშირად შაირებს“, „ერთ-ერთ სონეტში დაუნდობლად მოვიკლა თავი“. ცნობილია ამ ჟანრის მიმართ ცისფერყანწელთა თაყვანისცემა. ისინი სონეტს პოეზიის უნივერსალურ ფორმად მიიჩნევდნენ და და ქმნიდნენ მის საინტერესო, ორიგინალურ ვარიაციებს. საქართველოში დაიწერა სონეტები: ყირამალა, კოჭლი, ყრუ, ჰერმაფროდიტი, ელამი და სხვა. საგულისხმოა, რომ XX საუკუნის 20-იან წლებში კარმელის ლექსებმაც შეუწყო ხელი ამ ფორმის დამკვიდრებას.

მის პოეზიაში  სამშობლოს სიყვარული მჟღავნდებოდა წინაპართა ძვირფასი სახეების გაცოცხლებით. ამავე დროს, აქ აისახა თანადროული ეპოქის აპოკალიფსური სურათები, თავისუფლების წყურვილი. კარმელის აღქმისა და წარმოსახვის  ფერწერულობა და მუსიკალურობა მისი პოეტური ხატების მრავალფეროვნებას განაპირობებს. პოეტი, მართლაც, ქმნის იმ პლასტიკურსა და მომინაქრებულ სახეებს, მკითხველის წარმოსახვაში ღრმა კვალს რომ ტოვებენ.

შალვა კარმელის მხატვრული წარმოსახვის დროსივრცული არეალი მეტად მრავალფეროვანია. მის ლექსებში ბევრია ეგზოტიკური სახელი,  მაგრამ  პოეტს თავი აქვს დაღწეული სიჭრელისა და დეკორატიულობისაგან. მის პოეზიაში სიტყვათა ლაბირინთებია: „სიტყვათა დადგმა ლაბირინთად სულს ეცნაურა“ („მარიონეტკები“). ხანდახან ლექსიკონი სჭირდება მკითხველს ზოგიერთი მჟღერი, ლამაზი, მაგრამ უცხო სიტყვის შინაარსი რომ გაიგოს. ეს სიტყვა  ხან არქაიზმია, ხან მითოლოგიური სახელია, ხან_ შორეული უცხო  ქვეყნისა და ა.შ. თუმცა, ეს მაშინ, თუ მაინცდამაინც ზედმიწევნით შინაარსის გაგებას მოიწადინებს, რაც მაინც არ მიიღწევა, რადგან შინაარსი განფენილია განწყობილებებში, რომელთაც გაგება კი არ ქმნის, არამედ გზნება, როგორც რობაქიძე იტყოდა. სიტყვებს მოაქვთ სურნელი, დამათრობელი და თავბრუდამხვევი. პოეტი ამ სიტყვებით გაჯადოებს, ამ თვალსაზრისით, ხანდახან სტრიქონები მაგიურ შელოცვებსააც ემსგავსებიან _რაღაც გესმის, მაგრამ მაინც   გაურკვევლობის ბურუსში ეხვევი, უსმენ მუსიკას, რომელიც იქმება სიტყვების „წმინდა ხმაურით“. შალვა კარმელი თვით ხმაურსაც, ერთი შეხედვით, ასეთ უჩვეულო და შეუსაბამო ეპითეტს მიუსადაგებს_ „წმინდა“. ეს სიწმინდე  ხმაურს აკეთილშობილებს და ესთეტიკურ ღირებულებად აქცევს. ყველაფერი განიწმინდება, რასაც სული შეეხება.

„ვდარაჯობ სიტყვებს: მეფე, მონა და მაძებარი” _ ამ სტრიქონით პოეტი ამხელს თავის სიყვარულს, თაყვანისცემას სიტყვების მიმართ. იგი ხან მბრძანებელია, ხან მონა, ხან მოიხელთებს სიტყვას და იმორჩილებს, მაგრამ ხანდახან თვითონ სიტყვა ეურჩება, თავის ნებაზე ატარებს, ხან კი დაეძებს მათ უძველეს წიგნებსა და ლექსიკონებში. მის პოეზიაში შეგხვდება ისეთი სადა სტრიქონებიც, როგორებიცაა: „გადმოკიდულა ციდან სემირამიდას ბაღი/ გულია ერთი ციდა და მთის ოდენა დაღი“ („სემირამიდას ბაღი“).

კარმელის პოეზიაში ეროსისა და თანატოსის ჭიდილი, მარადქალურის წყურვილი, ლეილას, კლეოპატრას, ბეატრიჩეს, იზიდას, თაისის, ლიგეას, მედეას, ვენერა მილოსელის, ოფელიას და სხვა ცნობილ ისტორიულ-მითოლოგიურ თუ ლიტერატურულ ქალ პერსონაჟთა სახეების ახალი პოეტური ვარიაციებია. იგი ხშირად ირგებდა სხვადასხვა ნიღაბს, ემირის სულთნისას თუ ველადგაჭრილი მიჯნურისას და ამით ყოფის ტრაგიკულ ერთფეროვნებას სძლევდა, ხან „ამოდიოდა ძველ სამარიდან“, „რადგან უშენოდ მე სიკვდილიც არ შემიძლია“. პოეზიაში უხვად  მოჰქონდა გარდასულის, დაკარგულის, დავიწყებულის ცოცხალი და ცინცხალი ხატები. მას მთელი დედამიწა, თავისი მრავალფეროვნებით, სურდა მოეცვა და ამ გზით ზიარებოდა უკვდავებას. ეს იყო ცისფერყანწელთა ესთეტიკის ერთი ძლიერი გამოხატულება: ახალი მითოლოგიის შექმნა და უკვდავების წყურვილი.

შალვა კარმელი როცა წარმოსახვით გენეალოგიას ჩაჰყვებოდა, იხსენებდა არაბეთს, მეჩეთებს, მინარეთებს, შადრევნებს, ჩადრიან ქალებს, მუეძინებს, მის სხეულში სახლდებოდა ყაისის სული („ლეილმეჯნუნიანის“ გმირი) და ხელდებოდა ლეილას სიყვარულით. სწორედ ლეილა გამოიხმო მან ძველი წიგნის დაბინდული ფურცლებიდან და თავისი მარადიული სატრფოს სიმბოლოდ აქცია. დასავლურ ლიტერატურაში მან ვერ მოძებნა ასეთი გახელება სიყვარულით, თუმცა იყვნენ  პეტრარკა და ლაურა, დანტე და ბეატრიჩე, მაგრამ სულ სხვა იყო სიყვარული ყაისისა და ლეილასი. მან სწორედ ლეილას დაუდგა წარმოსახული ძირფასი ტახტი და ლექსებით თაყვანს სცემდა, მისთვის ქმნიდა ოაზისებს, დახეტიალობდა უდაბნოში, რუხ აქლემთ ტახტრევანით მიირწეოდა ცხელ ქვიშაში.

შალვა კარმელის ორიგინალურ მხატვრულ სივრცეში მოზაიკურად ერთიანდება აღმოსავლურ_დასავლური მეტაფორული სახე-სიმბოლოები. მისი პოეტური სააზროვნო სივრცე პალიმფსესტურია, მკითხველი მისი ლექსების კითხვისას გადის რეალურ-მატერიალური განზომილებიდან და სხვა, უცხო ხმებითა და სურნელით სავსე ფერადოვან სამყაროში მოგზაურობს.