მძღოლი ცოტა არ იყოს უჯერმაჯერა მზერით მიცქერდა. ეს იყო ორმოც წელს გადაცილებული კარგი აღნაგობის კაცი და ოდნავ ემჩნეოდა სიმსუქნე, როგორიც მისი პროფესიის, საჭესთან დიდხანს მომუშავე ადამიანებს ახასიათებთ. მზერა, გითხარით უკვე, ორაზროვანი და გამჭოლი ჰქონდა.

პეტრე ნავროზაშვილი – თვითდასაქმებული, ტაქსის მძღოლი: აბა, მე რა უნდა გითხრა, ძმობილო? მთქმელებიცა და გამგონეებიც თქვენა ხართ, მგზავრები! ჩემი ხელობა გაუჭრელი საზამთროა – ათასი ჯურის მგზავრი ჯდება მანქანაში. სახეზე არავის აწერია, ვინ ვინაა. გული კიდევ ტანსაცმლის შიგნითა აქვს. აი, მარჯვნივ იყურე (დელისის მეტროს მიმდებარედ). აიქ, სასტუმრო „ციცინათელას“ გვერდით წიგნის მაღაზია იყო. ჯერ „სალე“ (SALE) დაეწერა, ანუ იყიდებაო. მერე კიდევ ველოსიპედების მაღაზია გაიხსნა და ახლაც ეგაა! განა ტყუიან? ველოსიპედიც საჭირო და აუცილებელია და წიგნიც, ხაჭაპურიც და მრგვალფარიანი „მერსედესიც“… თუმცა ყველაფერს თავისი ფუნქცია და დანიშნულება აქვს. წიგნის მაღაზია იმიტომ დაიხურა, რომ მშიერ ადამიანს სულიერ მოთხოვნილებებს ვერ მოსთხოვ. თუ ერთი თავგადადებული ვინმე არაა, მშიერი კუჭით „დონ კიხოტი“ ვერ გახდება და „სამოსელს“ (მხედველობაში გურამ დოჩანაშვილის რომანი აქვს) ვერ ჩაიცვამს… პირველ რიგში შვილები უნდა გყავდეს უზრუნველყოფილი ელემენტარული მოთხოვნილებებით. წიგნების კითხვა მერე! სასკოლო წიგნები ვერ მიყიდია ჩემი ბავშვებისათვის და ვინმემ მითხრას, ბულგაკოვსა და ანა ახმატოვას რატომ არ კითხულობო, ხომ… მოკლედ ჩვენი საქმე ასეა: საზოგადოებაში ისე გაუარესდა საარსებო მინიმუმის შოვნა, რომ ხალხის უმეტესობას წიგნის საყიდლად კი არა, მის საკითხავადაც აღარ აქვს არც ერთი წამი. როცა მომხმარებელი ქრება,  შესაბამისად, ის საქონელიც ქრება, რომელზედაც მოთხოვნა აღარაა. ვის უნდა შენი წიგნის მაღაზია? ბავშვების სახელმძღვანელოებისათვის ძლივს ვახერხებ ფულის მოგროვებას!“

ოფიციალური მონაცემებით მხოლოდ 2013-15 წლებში საქართველოში (უმთავრესად თბილისში) ათზე მეტი წიგნის მაღაზია და ხუთამდე სტამბა დაიხურა. ეს ყოველივე რამდენიმე მიზეზმა, მათ შორის მომხმარებლის სიმცირემ განაპირობა. „ელექტრონული წიგნების“ გამო, ბეჭდური გამოცემები გაკოტრებისკენ წავიდნენ. ბოლო პერიოდის განმავლობაში წიგნის მაღაზიების დახურვის ფაქტები მომრავლდა. ფინანსური პრობლემების გამო, საბურთალოზე, სპორტის სასახლესთან არსებული წიგნის მაღაზია „დიოგენე“ დაიხურა, ვაჟა-ფშაველას გამზირზე – „ბიბლუსი“. მუშაობა შეწყვიტა მაღაზია „ბუქსითიმ“ და „პარნასის“ ლესელიძის ფილიალმაც.

ჯიმშერ რეხვიაშვილი – მწერალი, ჟურნალისტი: „საქართველოში წიგნთან დაკავშირებული ბიზნესი ძალიან სუსტ საძირკველზე დგას. მატერიალურად შეჭირვებულ მცირერიცხოვან მომხმარებელს ნებისმიერი სახის ეკონომიკური პრობლემა აიძულებს შეამციროს ხარჯი, მათ შორის  წიგნებზეც. ლარის დევალვაციისა და ინფლაციის გამო საგრძნობლად გაძვირდა წიგნები, რამაც ბუნებრივია დააფრთხო უამრავ პრობლემასთან შეჭიდებული მკითხველი, რომელსაც ხშირ შემთხვევაში ფიზიკური გადარჩენისათვის უწევს ბრძოლა. ანუ, ცხადია, ერთ-ერთი მთავარი მიზეზი ისიცაა, რომ მკითხველთა რაოდენობა არაა დიდი, ხოლო გამომცემლობები და მაღაზიების მფლობელები არაფერს აკეთებენ ვითარების შესაცვლელად, ანუ მკითხველთა რიცხვის გასაზრდელად. წიგნის გამოცემა-გაყიდვა ვერ იქცა თვითკმარ, მომგებიან ბიზნესად, არ იხარჯება ფული (თუნდაც რეკლამის სახით) ავტორებისა და მათი წიგნების ცნობადობის ასამაღლებლად. ის ძალისხმევა, რასაც სახელმწიფო (კულტურის სამინისტრო, ქართული წიგნის სახელმწიფო პროგრამა და ა.შ.) გასწევს, ძალიან მნიშვნელოვანია, მაგრამ ვერ ცვლის სურათს: არ იაფდება წიგნი და არ იზრდება მკითხველთა რაოდენობა. გამომცემლებმა, გამავრცელებლებმა და ავტორებმა თავად უნდა უშველონ თავიანთ თავს.

ირმა ბერიშვილი – მწერალი, ჟურნალისტი: ჯერ ჩემს ამბავს გეტყვი, ორი სიტყვით. ვზივარ სახლში და პერიოდულად ერთ-ერთი ჟურნალისთვის ვწერ თითო-ოროლა მასალას. სხვა არაფერი ხდება. ამ „ელექტრონულ საუკუნეში“ არაფერია გასაკვირი. წიგნის მაღაზიებისა და გამომცემელთა პრობლემა, უპირველესად, ალბათ მკითხველის რაოდენობის შემცირებაა, რასაც, თავისი მიზეზები აქვს. პირველ ყოვლისა, ესაა ინტერნეტი, რომელიც თითოეული ჩვენგანის თავისუფალ დროს ითვისებს. ამას გარდა, შეიძლება ადამიანს დიდი სურვილი ჰქონდეს კიდეც, რომ წიგნი წაიკითხოს, მაგრამ დღევანდელი ცხოვრების ტემპიდან და სოციალური მდგომარეობიდან გამომდინარე, როცა უმეტესობა ოჯახის სარჩენად ქუჩაშია გავარდნილი – ვაჭრობს ან ფიზიკურად მუშაობს და დაღლილი ბრუნდება შინ, წიგნის წაკითხვის და წაკითხულის გააზრების უნარი ნაკლებად ექნება. მკითხველის ნაკლებობის გარდა, კიდევ ერთი პრობლემა, მაღაზიებისა და გამომცემლებისთვის წიგნის ფასია, რომელზეც ხელი ყველას არ მიუწვდება. ბეჭდვის ხარისხის მიხედვით, შეიძლება ითქვას, რომ ახალი გამოცემული წიგნების ფასი არცთუ ისე ძვირია. თუმცა, ვინაიდან ქვეყანაში საშუალო ფინანსური შეძლების მქონე ადამიანები ნაკლებად არიან, მათ იმ არცთუ ძვირის გადახდაც კი უჭირთ. ამასთან, ბევრი ისეთიც ვიცი ჩვენ გარშემო, ვისაც წიგნის კარადები ბოლო 4-5 წლის განმავლობაში გამოსული ყველა ტომეულით აქვს დამშვენებული და დროც თავზესაყრელი აქვს, მაგრამ წიგნების კითხვას სერიალების ყურება ურჩევნია!

ირმა მალაციძე, საბავშვო მწერალი, ჟურნალისტი: ჩემი აზრით, საქართველოში _ გქონდეს წიგნის წარმატებული ბიზნესი – არც ისე იოლია. შესაძლოა, ვიღაცას გაუმართლა კიდეც და წარმატებულია ამ საქმეში, მაგრამ საერთო სურათი არც ისე სახარბიელოა. წიგნის ღირებულება მაღალია, მოსახლეობის მყიდველუნარიანობა კი – დაბალი. თავი რომ დავანებოთ ეკონომიკურ ფონს და სიდუხჭირეს, წიგნის წამკითხველი ცოტა დარჩა. ის, ვინც ფეხდაფეხ მიჰყვება ლიტერატურულ ცხოვრებას, თვალყურს ადევნებს ამ პროცესს და ყიდულობს ახალ გამოცემებს. ასეთი ადამიანების რიცხვი ალბათ ისე მცირეა, რომ წიგნის ბიზნესს ამის იმედი ნამდვილად ვერ ექნება. ამას ემატება თანამედროვე ტექნოლოგიები – იოლად ხელმისაწვდომი ელექტრონული და აუდიოწიგნები, რომელიც შეიძლება წიგნის კონკურენტად განვიხილოთ. ჯამში ყველა ფაქტორი წიგნის ბიზნესზე ახდენს გავლენას და, შესაბამისად, რთული ხდება წიგნის მაღაზიების შენახვა.

შოთა იათაშვილი, პოეტი: ქართული გამომცემლების მიერ გამოცემული წიგნების დიდი ნაწილი უხარისხოა. ეს ბევრჯერ ითქვა, ბევრჯერ გაკრიტიკდა გამომცემელთა მიერ დაქირავებული მთარგმნელების ნამუშევრები. ქართულმა გამომცემლობებმა თარგმანების კონვეიერი შექმნეს. ორ კაპიკს უხდიან გაურკვეველ მთარგმნელებს და მერე ყიდიან და ყიდიან ასე ნათარგმნ წიგნებს. “დიოგენეს” თარგმანები ყოველთვის მაღალი ხარისხისაა, ბევრს მუშაობენ ტექსტებზე, უფრო ცოტას უშვებენ და უფრო ხარისხიანს, ამიტომ დაიხურა კიდეც. წიგნის მაღაზია კი ისაა, რომ ყოველდღე უნდა შედიოდეს იქ ადამიანი და როგორც ძეხვს თუ ყველს ყიდულობს, ისე ყიდულობდეს წიგნსაც.

ლია ტოკლიკიშვილი, ჟურნალისტი: წიგნი იქცა კითხვის დამხმარე საშუალებად, რადგან ძირითადი საშუალება გახდა ინტერნეტი. წიგნების ბეჭდვის ხარისხი არ არის მორგებული ასაკოვანი ადამიანის მხედველობის შესაძლებლობებს: არც შრიფტის ზომა, არც მისი ვარიანტი.

მე ვიცნობ ასაკოვან და ძალიან ცნობილ პროფესორს, რომელმაც წიგნთან მუშაობის გარდა, არაფერი იცის, მაგრამ მითხრა: ფუკუიამას ისტორიის დასასრული ელექტრონული ვერსიით წავიკითხეო. რადგან ეკრანზე უფრო ადვილად წაიკითხა, ვიდრე წვრილშრიფტიან წიგნში. წიგნის გამოცემის ტექნოლოგიები დასავლეთში ისე იხვეწება, რომ კონკურენცია გაუწიოს ელექტრონულ წიგნებს. არსებობს პაბი-ბიბლიოთეკები, სადაც ლუდის, გემრიელი ნამცხვრების, ყავისა და ჩაის თანხლებით კითხულობენ წიგნებს. ჩვენთან ასეთი ლიტერატურული კაფეა, სადაც წიგნის კითხვის გარემო ნამდვილად არ არის. წიგნის მკითხველი ვერც წიგნის ფასებს სწვდება, რადგან ის შეუსაბამოა საქართველოში არსებულ საშუალო ხელფასებთან. წიგნის ბაზარი არ არის გაჯერებული საზოგადოების ყველა სეგმენტის გემოვნების მიხედვით გამოცემული წიგნებით. არ არსებობს ამ მიზნით ჩატარებული სერიოზული კვლევები. გამომცემლობები მუშაობენ საკუთარი კომერციული ან კერძო გადაწყვეტილებებისა და ინტერესების გათვალისწინებით, რაც არ ნიშნავს საერთო პოლიტიკის ქონას.

ვაჟა-ფშაველას ერთი ძალიან ლამაზი, საინტერესო, სევდა ნარევი ღიმილიანი  პიესა აქვს სახელწოდებით „სცენა მთაში“ (პიესა ხევსურთა ცხოვრებიდან). მოქმედება სათიბში ხდება. მთელი პიესა მუშანის – მამასწვერასა და აბიკას დიალოგია. პიესას ღიმილის გარეშე ვერ წაიკითხავ, მით უფრო ის, ვინც ხევსურული კილოს სიღრმეებს სწვდება. იმდენად ცოცხლად არის ასახული სათიბში წასული ორი ხევსურის დღის ერთი მონაკვეთი, რომ ნაწარმოების კითხვისას არათუ მათი გარუჯული, პიროფლიანი სახეები წარმომიდგება თვალწინ, არამედ მათი მოქნეული ცელების ხმაც კი ჩამესმის ყურში.

ნაწარმოებს სრულად ინტერნეტში ადვილად მოიძევს დაინტერესებული ადამიანი. აქ კი მხოლოდ მათი დიალოგის ერთ ფრაგმენტზე მინდა თქვენი ყურადღება მივაპყრო. თიბვისას მოქმედ გმირებს შორიდან ზარბაზნის ხმა მოესმით.

…ა ბ ი კ ა. დახკარით, დახკარით დურდურათა, ა ბეჩავ, უსის შვილებო!

მ ა მ ა ს წ ვ ე რ ა. ტიალო დურდურაო, რარიგს ბოლთ გამაჰყუდებს, ნისლ გეგონების, მიწან იძვრიან. ცხენ-სატიალენი საკვირვლა ჰყოლიათ გაწურთნილნი. დასჭეხნებს დურდურაი-დ არ იქმენ ჩუჩუნს. იმას გააბრუნებენ, დაუკვრვენ დარურურუასა, ახლა სხვას მაარბოლებენ, ერთიან ამლათად, როგორც ქარმ ფოთოლ გაიტაცას, აისრ გაიტაცებენ. იქნებიან ტყრეშნი, იმას სხვა მაჰყვების, ახლა კიდევაც სხვაი. ნისლთავით ბოლნ გამეეყუდებიანა-დ, დადგების გუგუნი, მიწათ მაჰზინებს სატიალეი. ეხლა მზადებაჩი არიან უსნი, ხემწიფის მალოდინ აქვისთ. თიანეთჩი არ ვიყავითა დაბარებულნი კოკროჭინაის სუდჩი გამახელაის ძაღლის თაობაზე, იქ უნბობდენ ხემწიფის მასვლასა, ღურბლით მავალისავ, რკინის ყუთჩი იჯდებისავ, თიანეთჩი ფშაველ-ხევსურთ დაიბარებსავ, გარს შამაირტყამსავ-დ ისრ გამაუცხადებსავ წყალობასავ.

ა ბ ი კ ა. რა რიგ, რა კაც იქნების, ნეტარ?

მ ა მ ა ს წ ვ ე რ ა. დიდკაც ასავ, ოთხის კაცის სიდიდოივ, ტანზედ ოქროს ტალავარ სცვავისავ, წელთ ნეფე-ერეკლის ხმალ რტყავისავ….

გაგვეღიმა არა? საინტერესოდ აღწერენ ზარბაზანსა თუ მეფე ნიკოლოზს. თვალით არც ერთი უნახავთ. უბრალოდ იციან, რომ ორივენი დიდნი არიან. ამიტომ როგორიც წარმოუდგენიათ, ისეთს ხატავენ წარმოსახვაში. მაგრამ ჯარის მეზარბაზნისა და მეფის კარის ყველაზე უბრალო მოსამსახურის აზრი იმავე საკითხზე სულ სხვაა. მათთვის ხელმწიფეა ოთხი ადამიანის ოდენა და არც ზარბაზანია ასეთი პირცეეცხლის მფრქვეველი… განა რა ეს უკანასკნელნი მამასწვერაზე და აბიკაზე განათლებულნი არიან? არამც და არამც. ცხოვრებისეული სიბრძნე ამ ორ ხევსურს შეიძლება უფრო მეტი ჰქონდეს, ვიდრე მათ… მაშ რაშია საქმე? მათ შორის  ერთი უმნიშვნელო სხვაობაა. ერთს თვალით აქვს ნანახი, მეორეს არა.. სულ ესაა მათ შორის განსხვავება და ჩვენთვის ღიმილის მომგვრის მიზეზი…

მაგრამ ასეთი სცენა არც მხოლოდ მთაშია და არც მხოლოდ ნიკოლოზის დროს იყო. დღესაც მრავალს ვიპოვით, თუ კარგად დავაკვირდებით. მაგალითები? რამდენიც გინდათ…

აი,  თუნდაც გენმოდიფიცირებული პროდუქტები. რამდენ ჩვენგანს გვგვრის შიშს ისინი? არაერთ ინფორმაციას ვპოულობთ ინტერნეტ თუ ბეჭდვით მედიაში, თუ რა საშინელების მომტანია იგი.  მაგრამ რა არის ასეთი შიშის საფუძველი? რეალურად არაფერი. უბრალოდ არ გვინახავს თვალით და მონსტრად წარმოგვიდგენია. მეცნიერებას ჯერ არ გააჩნია, რაიმე დადასტურებული შედეგი მათი ავ-კარგიანობის შესახებ. ჯერ ვერსად იპოვით მონაცემებს, რომ ქათმის ვირუსი ადამიანზე გადავიდა, გენმოდიფიცირებულმა სოიომ რომ ადამიანის გენური კოდი შეცვალა… უბრალოდ, შიშს დიდი თვალები აქვს. ქათმის და ადამიანის გრიპი ერთი და იგივე დაავადება გვგონია, თუმცა ვირუსოლოგები ჩვენს ამ ვნებათაღელვაზე ისევე იღიმიან, როგორც ჩვენ გვეცინება მამასწვერასა და აბიკას საუბარზე.

სამწუხაროდ, გენმოდიფიცირებული პროდუქტები დღეს ძალიან მოდური თემა გახდა. შემოღებული  ახალი ტერმინის კიდევ უფრო ამძაფრებს მდგომარეობას. ყველა ვხვდებით, რომ ეს რაღაც ძალიან ახალია, თუმცა ბუნებრივი დამტვერვისა და ხელოვნური მყნობისაგან არსებითად არც თუ დიდად განსხვავდება. ეს უბრალოდ ახალი ჯიშის გამოყვანის ახალ ტექნოლოგიაა, მეტი არაფერი. რატომ გახდა საჭირო? კაცობრიობა დიდღიპიან ბიძიას დაემსგავსა, რომელსაც შრომა ნაკლებად ახარებს, კვება კი მეტად სიამოვნებს. დაიცალა სოფელი. ადრე თუ ერთი მეურნე ათ ჩინოვნიკსა და მოხელს კვებავდა, დღეს ასი ჰყავს სარჩენი. მისი პატარა ბოსტანი კი ამხელა მოსავალს არ იძლევა. ამიტომ რამდენადაც არ უნდა გვეშინოდეს, რამდენი ახალი რეგულაციაც არ უნდა შემოვიღოთ მათი აკძალვა-შეფერხებისათვის, გარდაუვლობის წინაშე ვერაფერს გავხდებით. ამიტომ აჯობებს, კარგად გავერკვეთ მათ ავკარგიანობაში… ისედაც დაძაბულ ცხოვრების რიტმს ზედმეტად ნუღარ გავირთულებთ.

საკმაოდ ხშირია, როდესაც სოციალურ ქსელებში შვილებს მშობლებთან „დამეგობრება“ არ სურთ. რატომ? ამ გზით ისინი პრივატულ სივრცეს იცავენ? მათ მშობლების კომენტარების რცხვენიათ? არ უნდათ, რომ აკონტროლებდნენ? 14 წლის გოგონებმა – ლარა ბრაუნმა და გრეის დე სუზამ, სოციალური ქსელების აქტიური მომხმარებელი მშობლებისათვის სპეციალური გზამკვლევი დაწერეს. მისი სახელწოდებაა „როგორ უნდა მოიქცეთ ისე, რომ თქვენი ბავშვი თანატოლებთან არ შეარცხვინოთ და თავადაც არ გამოიყურებოდეთ სულელურად“. მაშ, ასე:

საუბარი იმაზე, რაც ისედაც ცხადია

როდესაც ბავშვი არაერთი წელია სოციალური ქსელების მომხმარებელია, ნუ დაუშლით „მეგობრობას“ მათთან, ვისაც არ იცნობს. ნურც იმას „დაუპოსტავთ“, რომ ამის შესახებ მოგვიანებით ინანებს. მსგავსი დარიგებანი არაფრის მომტანია – ბავშვმა ეს ყველაფერი ისედაც იცის, ამის შესახებ ათასი რამ სმენია. იქნებ, უმჯობესია იმ  პრობლემებზე ესაუბროთ, რომელიც „გამოცდილ“ მომხმარებლებს უკავშირდება? მაგალითად, მოუყვეთ პორნოგრაფიაზე, „ტროლებზე“ ან დაარიგოთ, რა მოიმოქმედოს, როცა ინტერნეტში აგრესიას გადააწყდება.

მლიქვნელობა

„არავითარი ტელეფონი მაგიდასთან!“ – გვიკრძალავდნენ ჩვენი მშობლები იმ პერიოდში, როდესაც სმარტფონებში ცუდად ერკვეოდნენ. ახლა კი ბავშვს უფლება არა აქვს ხმა ამოიღოს მანამდე, ვიდრე მათი მშობლებლები ფოსტას არ გახსნიან ან „ახალ ამბებს“ არ წაიკითხავენ.

მოდით, დაფიქრდით, როგორ ჟღერს თქვენ მიერ წარმოთქმული სიტყვები: „წარმოიდგინე, რამდენად გაიუმჯობესებდი ინგლისური ენის უნარებს იმდენივე დროს რომ ხარჯავდე ამაზე, რამდენსაც Instagram-ზე ხარჯავ“. ანდა წარმოიდგინეთ: მოზარდი მშობელს საინტერესო ფაქტზე უყვება („დედა, იცი რომ სირაქლემას ტვინზე დიდი ზომის თვალი აქვს?..“), დედა ეგრევე პასუხობს: „ჭორია ინტერნეტიდან, სად ამოიკითხე ეგ სისულელე?“ – და დამცინავად უყურებს ბავშვს, მერე კი „სირაქლემის თვალს“ თვითონაც „გუგლავს“…

ტრაბახი

მშობლების პროფილის „პირად ინფორმაციაში“ ძალიან ხშირად შეხვდებით ასეთ ინფორმაციას: „ვარ ორი შესანიშნავი ქალიშვილის დედა. ორივე ნიჭიერი მუსიკოსია, სპორტსმენი და წარმატებული მოსწავლე“. და კიდევ ერთი ძალიან ხშირი „პოსტი“: „შესანიშნავად ვატარებთ დროს ოჯახთან ერთად „ერუდიტის“ თამაშში“. როგორც წესი, სინამდვილეში, მშობლები არ განმარტავენ, რომ მათ პირველ ქალიშვილს ხელში ფლეიტა  წელიწადზე მეტია არ სჭერია, მეორე ქალიშვილმა კი ყველა გამოცდა ჩააფლავა, „ერუდიტის“ თამაში ოჯახში კინკლაობის მიზეზად იქცა, „სპორტსმენი“ „ფრიადოსნები“ კი ოთახში გამოიკეტნენ და ვეღარავის იტანენ დასანახად…

მშობლები სოცქსელებს ხშირად იმისათვის იყენებენ, რომ იდეალურ ოჯახურ ცხოვრებაზე იფანტაზიორონ. სხვათა შორის, გვინდა ვუთხრათ მათ, ვისაც შვილების მაღალი ქულების აფიშირება უყვარს მინაწერით „ვამაყობ“ – არასოდეს გააკეთონ ეს, არასადოდეს.

იყვნენ აკურატულები Facebook-ზე

არ შეიძლება ბავშვის „კედლის“ გამოყენება დედშვილური ურთიერთობისათვის. „დღეს სევდიანი მომეჩვენე. ვიმედოვნებ, რომ ახლა უკეთ ხარ. გკოცნი. შენი დედიკო“. ამ მინაწერს ბავშვის მეგობრებიც ნახავენ, მოზარდისთვის ეს ძალიან არასასიამოვნოა. თუ გინდათ, რომ შვილს რაიმე უთხრათ, „პირადში“ მიწერეთ.

კიდევ ერთი „არა!“ მშობლებს: „პოსტები“ ოჯახური ფოტოსურათების თანხლებით. დიახ, თქვენ უქმეებზე შესანიშნავი დრო ატარეთ ერთად, გადასარევი ფოტოები გადაიღეთ, მაგრამ ქსელში ნუ გამოფენთ. როდესაც მოზარდი ცდილობს აუხსნას მშობლებს, რატომ სცხვენია ამ ფოტოების, დედ-მამა ამბობს: „კი, მაგრამ შენ ხომ სულ „სელფებს“ იღებ და „პოსტავ!“ მშობლებს არ ესმით, რომ მოზარდი საკმაოდ დიდხანს ფიქრობს იმაზე, როგორი ფოტო გადაიღოს, რომ სხვებმა არ დასცინონ.

არ „დაალაიქოთ“ ბავშვის მეგობრების ფოტოები! Facebook-ში „ლაიქი“ არ ნიშნავს იმას, რომ კონკრეტულად ის მოგწონთ, რაც „დაალაიქეთ“, არამედ იმასაც, რომ ამ ადამიანით დაინტერესებული ხართ. ამიტომ მოზარდს შეუძლია იფიქროს, რომ უთვალთვალებთ. ბავშვის მეგობრების ფოტოების მოწონების მერე, თქვენს შვილს სკოლაში აუცილებლად ეტყვიან: „დედაშენმა FB-ზე ფოტო „დამილაიქა“ და ეს ყველაზე ცუდია, რაც შეიძლება მოზარდმა თავისი თანატოლისგან იმ დღეს მოისმინოს.

იყვნენ აკურატულები Twitter-ზე

ჰეშთეგი იმის საშუალებას იძლევა, რომ „პოსტი“ კონკრეტულ კატეგორიას მივაკუთვნოთ ან გავამარტივოთ რომელიმე „პოსტის“ ძიება. ამიტომ, როდესაც ვინმე წერს „#დასვენების დღეები! #მოვახერხეთ#პარკში#მწვადაობა“, ეს სასაცილოა და სასაცილოა მანამდე, სანამ იგივეს შენი საკუთარი მშობლები არ დაწერენ.

იყვნენ აკურატულები Instagram-ზე

Instagram-ით სარგებლობა საკმაოდ რთულია. არსებობს ძალიან საფრთხილო ზღვარი საინტერესო და პრეტენზიულ პოსტს შორის. მოზარდები საკმაოდ დიდ დროს ფიქრობენ მინაწერზე. მშობლები კი ამაზე ტვინს არ იჭყლეტენ. ამიტომ მშობლების მიერ გამოქვეყნებულ ლაჟვარდოვანი ცის ფოტოს შეიძლება მთელი პოემა ახლდეს ან მარტივი მინაწერი „სუპერ“.

ფსევდოსამეცნიერო მონაცემების რწმენა

ხშირად მშობლები ბავშვებს სხვადასხვა აბსურდს ახვევენ თავს, მაგალითად: „გულის ჯიბეში მობილურს ნუ ჩაიდებ, ინფარქტს მიიღებ“, „დიდხანს ნუ ლაპარაკობ მობილურზე, ის ტვინს ანგრევს“. საინტერესოა, საიდან კრეფენ ამ ფსევდოინფორმაციას?

ჯაშუშობა

ბავშვის ტელეფონის მალულად შემოწმება – ვის ურეკავს, ვინ წერს, პირადი სივრცის დარღვევის ტოლფასია. თუ ასე გაინტერესებთ, რას აკეთებს თქვენი შვილი, უბრალოდ, ჰკითხეთ. როდესაც უთვალთვალებთ, იმის შეგრძნება ეუფლება, რომ არ ენდობით.

მომაბეზრებელი გამოკითხვა

როდესაც ბავშვს გამუდმებით ტანჯავთ კითხვებით, რა გააკეთა დღის განმავლობაში, ეს იმაზე მეტყველებს, რომ სოცქსელებზე დამოკიდებულად მიიჩნევთ. რა უნდა გიპასუხოს ამაზე? „არ ვარ დამოკიდებული“? თუ ბავშვმა თანატოლებთან არ იკონტაქტა, შეიძლება რამე მნიშვნელოვანი გამორჩეს… რადგან „ამ მნიშვნელოვნის“ შესახებ მშობლებს კონკრეტული რაღაცის გაგება უჭირთ, იქნებ, ერთ მშვენიერ დღეს თავი დაანებონ და დამშვიდდნენ?..

***

აი, ასეთია ლარა ბრაუნისა და გრეის დე სუზამის რჩევები მშობლებს. აქვე დავამატებთ, რომ ის, თუ რას ფიქრობენ სტატუსებზე და ფოტოებზე სოციალურ  ქსელებში, არა მხოლოდ მოზარდებს, უფროს თაობასაც ადარდებს. „ლაიქების“ რაოდენობას კი, ნებით თუ უნებლიეთ, ყველა ასაკის ინტერნეტმომხმარებელი ადევნებს თვალს.

21-ე საუკუნეში აქტიური სოციალური ცხოვრება სოცქსელების გარეშე წარმოუდგენელია. ვირტუალობა კარგა ხანია იქცა რეალობის ნაწილად. მოზარდებისთვის, რომლებიც განსაკუთრებული სერიოზულობით ეკიდებიან ნებისმიერ ურთიერთობას, მით უფრო სოციალურ ქსელებში, მნიშვნელოვანია საკუთარი განცდების გადმოცემა, ახლობლებზე დაკვირვება. სულ ახლახან მკვლევრებმა დაადგინეს, რომ მოზარდებში სტრესს არა მცირე, არამედ „ლაიქების“ დიდი რაოდენობა იწვევს. ასეთია ფსიქოთერაპევტისა და მონრეალის უნივერსიტეტის (კანადა) სამედიცინო ფაკულტეტის ფსიქიატრიის პროფესორ სონია ლუპიენის კვლევის შედეგი. ფსიქოთერაპევტი დეპრესიის გამომწვევ ფაქტორებს სწავლობდა, როდესაც „ფეისბუქის“ ეფექტი“ გამოიკევთა.

ფსიქოლოგები 12-დან 17 წლამდე ასაკის 88 მოზარდზე აწარმოებდნენ დაკვირვებას. არცერთ ბავშვს აქამდე დეპრესია არ აწუხებდა, მაგრამ როგორც კი ისინი ხედავდნენ, რომ მათ „პოსტს“ ვინმე „ალაიქებდა“, კორტიზოლის (სტრესის ჰორმონი) დონე უწევდა და თუ ვინმეს თვითონ „ულაიქებდნენ“ „პოსტს“, მათი ჰორმონის დონე იკლებდა.

მოზარდებს სთხოვეს მოეყოლათ რამდენად ხშირად სარგებლობდნენ სოციალური ქსელებით, რამდენი „ფრენდი“ ჰყავდათ, როგორ ურთიერთობდნენ სხვებთან და რას ასაჯაროებდნენ  თავიანთ გვერდებზე. სამი კვირის განმავლობაში მკვლევრები რეგულარულად უმოწმებდნენ კორტიზოლს. „სტრესებისადმი მიდრეკილი მოზარდები მალე არ ავადდებიან დეპრესიით: ეს თანდათანობით ხდება, – აზუსტებს სონია ლუპიენი. – მას, ვისაც „ფეისბუქზე“ 300 მეტი „ფრენდი“ ჰყავს, სტრესის დონეც საშუალოზე მაღალი აქვს. ადვილი წარმოსადგენია, როგორ სტრესში არიან მოზარდები, ვისი „ფრენდ ლისტი“ 1000 მეტ „მეგობარს“ მოითვლის“.

სხვების აზრით, ამ მიმართულებით საგანგაშო არაფერია. „კორტიზოლის მაღალი დონე ყოველთვის არ ვნებს მოზარდებს, – ამბობს ოჯახის თერაპევტი დებორა ჰილბოა. – საქმე ინდივიდუალურ განსხვავებებშია. ვიღაც უფრო მგრძნობიარე და დეპრესიისადმი მიდრეკილი და ვიღაც – არა. ახალი თაობა მალე ადაპტირდება სოციალურ ქსელში, მარტივად ერგება ვირტუალურ სფეროში კომფორტულად არსებობის პირობებს.“

კვლევის ავტორები დადებით ტენდენციებზეც საუბრობენ. მოზარდებზე დაკვირვებამ აჩვენა, რომ სტრესი მცირდება, როდესაც ისინი სხვებს თანაგრძნობით ეკიდებიან: „ულაიქებენ“ „პოსტებს“, ფოტოებს, „გადააზიარებენ“ ან თანადგომას სიტყვიერად გამოხატავენ. „ისევე როგორც ინტერნეტის მიღმა, ემპათია და თანაგრძნობაა სხვებთან კავშირის დამყარებაში გვეხმარება, – ხსნის დებორა ჰილბოა. – მნიშვნელოვანია, რომ სოციალური ქსელი ბავშვებს ურთიერთობაში ეხმარებოდეს. ის არ უნდა იყოს ნერვიულობის წყარო. თუ ბავშვი ზედმეტად მტკივნეულად აღიქვამს სოციალურ ქსელებში მიმდინარე პროცესებს,  მშობლისათვის ეს განგაშის ზარია“.

სულ მინდოდა კარგი მწერალი ვყოფილიყავი, მერე მართლა კარგი მწერლები აღმოვაჩინე და ასეთივე მკითხველი გავხდი. გურამ რჩეულიშვილი წერდა, რომ ვნების სიმძაფრე შენებაშია და არა აშენებულით ტკბობაშიო, მართალი იყო, მაგრამ ჩემი აზრი, არ თანხმდება რჩეულიშვილის სიტყვებთან, თუ არ დავიჯერებ, რომ მკითხველი ქმნის!..

ცხოვრება თავისთავად არსებობს ყოფნის-არსებულის შესაძლებლობით.  არის მატერია, სივრცე, დრო, საგნები, მოვლენები და არის ადამიანი. თუ თვითონ არ იქნება, იქნება არაფერი. შეიძლება ვთქვა, რომ სამყარო კვდება ყველა პიროვნების სიკვდილთან ერთად. ეს ერთგავრი პირობითობაა მისთვის ჩვენი თვალთახედვიდან. ასევეა მხატვრული ტექსტიც; ის, რა თქმა უნდა, არსებობს თავისთავად, თუმცა პირობითად. მკითხველის მისვლა მასთან და კითხვა-გააზრების პროცესი ხდის ტექსტს ნამდვილად ცოცხალს. ამის გარეშე ის მხოლოდ ავტორის წარსული რეალობაა, წარსული არსებობა, ისევე როგორც წინა მაგალითი – სამყარო შეიძლება ჩავთვალოთ ღმერთის, უმაღლესი აბსოლუტის წარსულად, რომელთანაც თუ მას კავშირი აღარ აქვს, არაა თანაგანცდა, შექმნილი არ არსებობს.

მოკლედ, ისე არეულად ვისაუბრე, რომ ტექსტის რედაქტირების დროს ალბათ მეორე აბზაცს გამოვტოვებ, იმდენად მეშინია მისი, თუმცა არ მგონია დიდად ვცდებოდე მსჯელობისას. ასეთ საქმეს ყოველთვის ალაგებს მკაფიო შეკითხვები და პასუხები. აქვთ თუ არა მოსწავლეებს ტექსტებთან თანაგანცდა? ჩემი აზრით, ხშირ შემთხვევებში, არა!.. ლიტერატურა რჩება ეროვნული სასწავლო გეგმით გაწერილი პროგრამის მასალად, ან გარდაუვალ უინტერესობად მოსწავლეთათვის. საერთოდ, ძალიან ცუდია რაიმე მონაცემების და სტატისტიკის გარეშე საუბარი რაოდენობის აღმნიშვნელი სახელებით, მაგრამ რეალობაც რომ ამას აჩვენებს?..

გადავხედოთ მსოფლიო რეიტინგს წიგნიერების, წერა-კითხვის ცოდნის დონით და ამითაც დავრწმუნდებით. ჩვენ ვამბობთ ხშირად, რომ მოსწავლე არ კითხულობს ჰაგიოგრაფიას, ან რონატიკოსების, თერგდალეულების შემოქმედებას და გვიკვირს, თუმცა ამაში არც რამეა ალოგიკური, როცა მას აქვს კომპიუტერი, მობილური ტელეფონი, შესაძლებლობა, რომ ნახოს მხატვრული ფილმები, ითამაშოს უმაღლესი გრაფიკის კომპიუტერული თამაშები, ესაუბროს შორს მყოფ მეგობრებს, მართოს რობოტები და ა.შ. ასეთ დროს, ნამდვილად არ დააინტერესებს ბევრს, რომ რამდენიმე ასეულგვერდინ წიგნში თითქმის ორი ათას სტროფიანი “ვეფხისტყაოსანი” წაიკითხოს.

არის ასაკი, ან ამ დაშვებას თუ უგულებელვყოფთ, ყველა ადამიანი ინდვიდია და მას შეიძლება რაღაც პერიოდში არ ესმოდეს, რომ მნიშვნელოვანია მხატვრული ლიტერატურა მისი სამომავლო ცხოვრების მოწყობის, განვითარების, წარმოსახვის, შინაგანი სიმშვიდისთვის. ამ დროს კი ჩვენ ვამბობთ, რომ ეს საკლასო სამუშაოა, ეს კი საშინალო დავალება, საკონტროლო წერა, გამოცდა და ასეთ ბარიერებში ვაქცევთ მოსწავლის და ტექსტის ურთიერთობას, რომელიც ნაძალადევი ხდება.

ჩვენ გვჭირდება ტექსტების დაახლოება რეალობის იმწუთიერ აღქმასთან, რაც სწავლების პროცესში არის, ამისათვის კი აუცილებელია სასწავლო პროცესში ჩავრთოთ ფილმები, მულტიპლიკაცია-ანიმაცია, კომიქსები, მოკლედ, მთელი ტექნიკური აღჭურვილობა – პროექტორი, ლეპტოპი და ყველაფერი. დღეს არ მგონია, რომ სკოლის მოსწავლეთა თუნდაც მესამედისთვის ამერიკული კომიქსების რომელიმე გმირი, დავუშვათ ადამიანი ობობა უფრო რეალური და თანაგანცდილი არ იყოს, ვიდრე ავთანდილი, ან ხევისბერი გოჩა.

ძალიან მნიშვნელოვანია, რომ მოხდეს რაღაც თანხების გამოყოფა ამ კუთხით რესურსების შესაქმნელად. დავუშვათ, რაღაც ტუტორიალების, მოკლემეტრაჟიანი ფილმებისა და მულტიპლიკაციის, კომიქსების, თუნდაც კომპიუტერული თამაშების. დავუშვათ, იყოს თამაში “ქაჯეთის ციხე”, რომლის მისიების შესასრულებლადაც რაიმე ცოდნა იქნება საჭირო ტექსტიდან, შინაარსობრივი, ან აზრობრივი და მისი ჩაწერა ხდებოდეს კოდების სახით. ეს ერთი უბრალო, წერის დროს მოფიქრებული მაგალითია და იქნებ სასაცილოც, თუმცა ზოგადად კარგი იქნება რამე მსგავსი.

ეს იქნება ერთ-ერთი ხელშემწყობი სკოლაში კარგი მკითხველ-მოსწავლეების არსებობის, თორემ კარგი მწერლები საკუთარ თავს ყოველთვის გაიტანენ.

კომპიუტერული ტექნოლოგიების განვითარებამ და ამ მიმართულების მნიშვნელოვანმა ადგილმა მეცნიერების, კულტურის, განათლების, ხელოვნების სფეროსა თუ  საყოფაცხოვრებო დარგებში,  შექმნა სხვადასხვა თეორიული საკითხის დამუშავებისა და  გამოყენებითი ინსტრუმენტების განვითარების აუცილებლობა.  მათ რიგს მიეკუთვნება  ელექტრონული კორპუსი და კორპუსის ლინგვისტიკა, როგორც ენათმეცნიერების ახალი, აქტუალური და ყოველდღიურად განვითარებადი დარგი.

            კორპუსის ლინგვისტიკა ბიძგს აძლევს ბუნებრივი ენის დოკუმენტირების, კვლევის, დაცვისათვის აუცილებელი სხვადასხვაგვარი  ინსტრუმენტების შექმნას. მსოფლიო სამეცნიერო სივრცეში გასული საუკუნის 60-იანი წლებიდან გავრცელებული „კორპუსული ციებ–ცხელება“,  როგორც იქნა, ქართულ სამეცნიერო სივრცესაც აქტიურად გადაედო, რის შედეგადაც, დღეს, შეგვიძლია ვიამაყოთ, რომ რამდენიმე ძალიან მნიშვნელოვანი კორპუსის მფლობელები ვართ.

            შესაძლებელია,  გადაჭრილ ამოცანად ჩავთვალოთ „ ქართული დიალექტური კორპუსი“, რომელიც ქართული ენობრივი სამყაროს ერთგვარ იდიოეთნიკურ ხატს წარმოგვიდგენს და რომელსაც უკვე კარგად იცნობს სამეცნიერო საზოგადოება.   ამ კორპუსის შესახებ მეც ბევრჯერ მომიყოლია თქვენთვის. ამჯერად მინდა გიამბოთ ახალი, „სამეცნიერო მეტაენის კორპუსის“ შესახებ, რომელიც ქართული და არამხოლოდ ქართული სამეცნიერო სივრცისათვის ძალიან მნიშვნელოვანი სიახლე იქნება.

            საბჭოთა სამეცნიერო სივრციდან გამოსვლა არ ნიშნავს საერთაშორისო სამეცნიერო სივრცეში ავტომატურად შებიჯებას. იმისათვის, რომ ქართულმა და მსოფლიო სამეცნიერო საზოგადოებამ ერთ ენაზე ილაპარაკონ, საჭიროა, ცნებითი თუ ტერმინოლოგიური სისტემების დადგენა და ჰარმონიზაცია, დროა, ჩვენ იმ ენაზე ვესაუბროთ მსოფლიო მეცნიერებას, რომელზეც ის საუბრობს. თუ არ გვექნება სამყაროს  იდენტური სამეცნიერო ხატი, ჩვენი სამეცნიერო კონტაქტი საერთაშორისო სამეცნიერო საზოგადოებასთან რთული და ხშირად შეუძლებელიც იქნება.

            სწორედ ამიტომ  შეიქმნა „სამეცნიერო მეტაენის კორპუსი“, რომელიც მიზნად ისახავს, ერთიან ელექტრონულ სივრცეში მოაქციოს სამეცნიერო მემკვიდრეობა. კორპუსი არა მარტო ინფორმაციის მოპოვების, მისი კვლევის ან გადაცემის საიმედო ინსტრუმენტია, არამედ  კითხვის ახალი მეთოდიცაა, მისი საშუალებით შეგვიძლია მაქსიმალურად მეტი გავიგოთ იმ კონკრეტული საკითხის შესახებ, რომელიც გვაინტერესებს, ისე, რომ დრო არ დავკარგოთ უამრავი, ჩვენთვის არასაჭირო ინფორმაციის წაკითხვაზე. გარდა ამისა, კორპუსი იძლევა სამეცნიერო პლაგიატთან ბრძოლის, მისი გაკონტროლების საუკეთესო საშუალებას.

„სამეცნიერო მეტაენის კორპუსი“ ცნობილი ქართველი მეცნიერის, ბესარიონ ჯორბენაძის მოსწავლეებმა შექმნეს და თავიანთი მასწავლებლის ხსოვნას მიუძღვნეს.

            სწორედ ბესარიონ ჯორბენაძის შრომათა (როგორც გამოქვეყნებული, ისე გამოუქვეყნებელი) შრომების ”სუბკორპუსი” შეიქმნა და  განთავსდა პირველ რიგში მეტაენის კორპუსში.

            თუმცა ის გაცილებით ფართო ამოცანებითვისაა შექმნილი. ქართული სამეცნიერო მეტაენის კორპუსის სახით უკვე არსებობს თანამედროვე ტექნოლოგიური სტანდარტით შექმნილი, მოქნილი ინსტრუმენტი, რომელშიც უკვე შესაძლებელია არა მხოლოდ სხვა ავტორთა საენათმეცნიერო ნაშრომების, არამედ მეცნიერების ყველა სხვა დარგში შესრულებულ პუბლიკაციათა გამოქვეყნება, კვლევა, ლექსიოკოგრაფიული და ტერმინოლოგიური სამუშაოების წარმოება.

 კორპუსი 14 აპრილს, დედაენის დღეს გამოქვეყნდება საინტერნეტო სივრცეში, ეს თარიღი ორმაგად სიმბოლურია სამუშაო ჯგუფისთვის, ჯერ ერთი – სამეცნიერო ენის განვითარების გარეშე ნებისმიერი ენის განვითარება შეუძლებელია, მეორეც, ბატონი ბესარიონ ჯორბენაძე იყო ერთ-ერთი პირველი, ვინც  1978 წლის 14 აპრილს ხმა აიმაღლა ქართული ენის სტატუსის დასაცავად.

პროექტი  თსუ. არნოლდ ჩიქობავას სახელობის ენათმეცნიერების ინსტიტუტის „ენორბივ მონაცემთა კომპიუტერული დამუშავების განყოფილების“ ბაზაზე შეიქმნა “ შოთა რუსთაველის ეროვნული ფონდის“ ხელშეწყობით.

„სამეცნიერო მეტაენის კორპუსი“ ძალიან საჭირო და გამოსადეგი იქნება სამეცნიერო საზოგადოების, დაინტერესებული ადამიანების, სტუდენტებისათვის, მასწავლებლებისათვის და განსაკუთრებით წაადგება სამეცნიერო ლიტერატურის თარგმნის, სამეცნიერო ტერმინოგრაფიის, სტანდარტიზაციის საქმეს.

            ეს შესანიშნავი ელექტრონული რესურსი ძალიან  გამოგადგებათ ქართული ენის გაკვეთილებზე. ზოგჯერ, მორფოლოგიის თუ სინტაქსის ამა თუ იმ საკითხისათვის სახელმძღვანელო საკმარისი არ არის, ყოველთვის გჭირდებათ წიგნებში ძებნა, გადაკითხვა, საკუთარი აზრის სისწორეში დარწმუნება, არგუმენტებით გამყარება… წარმოიდგინეთ, რომ იყოს ელექტრონული სივრცე, სადაც რომელიმე კონკრეტული თემის გარშემო ერთდროულად რამდენიმე მეცნიერის აზრს მოისმენთ, ზოგჯერ ერთმანეთისგან განსხვავებულს, მაგრამ ძალიან საინტერესოს. თეორიებს შეაჯერებთ, გაიაზრებთ, დასკვნებს გამოიტანთ და გაკვეთილზე სისტემური, არგუმენტირებული ცოდნით შეიარაღებული შეხვალთ. ჰოდა, წარმოდგენა აღარ გჭირდებათ, ასეთი სივრცე უკვე არის  –sml.corpora.co – სცადეთ, არ ინანებთ!

პელესა და მარადონას ურთიერთდაპირისპირებაზე, ამ ორი ფეხბურთელის შედარებასა და ხელ–ფეხის დატოლებაზე თითქმის აღარავინ წერს. ეს ის თემაა, რომელიც იმდენად გადაიღეჭა და გაიცრიცა, რომ ქარაგმული ფანტაზიის მოშველიებითაც კი ვერაფერს იტყვი ახალსა და ამაფორიაქებელს. მაგრამ, სადაც არ უნდა წახვიდე, ეს ორი ადამიანი მაინც მუდამ “ფეხებში გებლანდება“ (ფეხებში ვინ ვის ებლანდება, ეგეც საკითხავია) და ბედის უცნაური დამთხვევით 2010 წელი ორივე ამ ადამიანისთვის საიუბილეოა, და თან როგორი საიუბილეო…

მარადონა 1960 წლის 30 ოქტომბერს დაიბადა. პელე კი 20 წლით ადრე – 1940 წლის 23 ოქტომბერს. 20 წელიწადი და ზუსტად ერთი კვირაა სხვაობა ორ კაცს შორის, რომელთა ბედიც მათი სურვილის საწინააღმდეგოდ ასე გადაეჯაჭვა ერთმანეთს. სადაც პელეს ვახსენებთ, იქ მარადონაც წამოჰყოფს ხოლმე თავს და  მარადონას ხსენებაზეც ჩვენდაუნებურად პელეს სახელი გვიტივტივდება გონებაში.

პელეზე რომ აღარაფერი ვთქვათ, მარადონას თამაშიც კი ბევრ ახალგაზრდა ქომაგს ტელევიზორის და უფრო ყოვლისშემძლე ინტერნეტის საშუალებით თუ უნახავს, მაგრამ ამ ორი კაცის “შიშით“ ვერა ფეხბურთელი დუნიაზე ვერ გაიჭაჭანებს ისე, რომ პელეს ან მარადონას არ შეადარონ.

“აგი ნამეტანი კაი ბიჭია, დარტყმაც იმფერი აქვს, კაცს რო გოუხარდება, მარა მაინც პატარაა ჯერე და ნამეტანი მეეჭვება, მაი რომ მარადონობამდე გეიქაჩოს“,  –  ლეო მესიზე ამბობს ვაგზლის ბაზრობაზე მოვაჭრე გურული კაცი და თან კონსერვებით სავსე ყუთებს ხვნეშით ალაგებს თაროზე. კაკას ტალანტით აღფრთოვანებული ახალგაზრების დასაშოშმინებლად, სოლოლაკელი მესაათე ბაბუა კი ირონიულად იცინის და ამბობს: “თქვენ რო კაცმა გისმინოთ, კაკას იქით კაცნი არ იყვნენ. პელემ რაც გოლები შეაგდო, იმის ნახევარი მაინც გაიტანოს მაგ  კაკამ, მარა სადა აქვს მაგას მაგდენი შნო. მაგასა და კიდევ იმ თავგასიებულ ინგლისელს – რუნია თუ ვიღაც ოხრობა. მაგარიაო ყველა მაგას იძახდა და აგერ, მსოფლიოს ჩემპიონატზე, რაღა მაგას ეთამაშოს და რაღა მე გამოვსულვარ “ულიცაში“ ნიფხავიანი“.

ზოგისთვის ეს “პელემარადონიზმი“ ერთგვარი ასაკობრივი კლიშეა და სხვა არაფერი, რადგან ადამიანებს ყველაზე მეტად ის დრო და შესაბამისად იმ ეპოქის ფეხბურთელები უყვართ, როდესაც თავად იყვნენ ჯეელები და რადიომიმღებსა თუ ტელევიზორებს გაფაციცებით მისხდომოდნენ, საფეხბურთი სოახლეების მოლოდინში. სიბერეში ახლანდელი ჯეელებიც ალბათ ყველა ახალ ტალანტს ზიდანს, მალდინსა თუ რონალდუს შეადარებენ, მაგრამ საქმე ის არის, რომ მათთან ერთად ისინიც ყველაფერს მარადონასა და პელესთანაც დააკავშირებენ. ეს ორი ლათინოსი ფეხბურთელი არიან ხალხი, რომელთაც მათი კარიერის დასრულების შემდეგაც კი ვერსად ვერ წაუხვალ და გაექცევი. ყველგან მოგაგნებენ და გიპოვნიან, რადგან დედამიწის უმიყრუებულეს კუნჭულშიც კი, სადაც ადგილობრივთა შვილები მამების მიერ მოკლული კოიოტის კბილებით თამაშობენ, ერთი ადამიანი მაინც გამოჩნდება, რომელსაც პელესა და მარადონას შესახებ ეცოდინება.

შორს წასვლა რად გვინდა, ოთხი წლის წინ ლიახვის ხეობის, რუსების მიერ მაშინ  ჯერ კიდევ დაუნგრეველ სოფელ თამარაშენში, მინახავს სატვირთო ავტომანქანა “გაზიკის“ მძღოლი, რომელსაც მანქანის კაბინის უკანა კედელზე ნახევრად შიშველი დიაცების ფოტოების გვერდით პელესა და მარადონას ფოტოები ჰქონდა  გაკრული. მახსოვს, მაშინ ძალიან გამაკვირვა ამ ორი მტრად გადაკიდებული კაცის ფოტოსურათების გვერდიგვერდ ხილვამ. მძღოლმა კი ამიხსნა, რომ თავად მარადონას გულშემატკივარი იყო, მისი “სმენა“, ვინმე იაგო კი, რომელიც 60 წელს გადაცილებული კაცი იყო, თავის დროზე პელეს გულშემატკივრობდა. ჰოდა, რაკი პატივცემულმა იაგომ დაინახა, რომ მისმა შემცვლელმა დღისით და მზისით, მანქანის კაბინაში, პელეს გამაბაიბურებელი მარადონას ფოტო ჩამოაკონწიალა, მივიდა სახლში, კედლიდან ვაი–ვაგლახით ააძრო ჯერ კიდევ 60–იან წლებში გაკრული და სიძველისაგან კედელს შეზრდილი პელეს ფოტო, მივიდა და მარადონას ვერდით მიუჩინა ადგილი. ეს იყო ამ ორ ადამიანს შორის ერთგვარი უტყვი შეთანხმება. ან ორივე ერთად – ან არცერთი!

„არაფერია ამ ქვეყანაზე – ადამიანურ სითბოსა და სიყვარულზე უკეთესი“

      მ. დავითაშვილი    

იგი არსენას ქუჩის ჩიხში, ხის ფართო აივნით ეზოში გამავალ ძველებურ კოხტა, თბილისურ სახლში ცხოვრობდა. ვაზით დაბურულ აივნიან სახლთან ორი – თუთისა და კაკლის ხე იდგა. სამხრეთის მხრიდან სახლის ყრუ კედლის გამო მცხოვრებლებისთვის მზე მუდამ სანატრელი იყო. ერთხელაც, ნება დართვით, სამხრეთის კედელში გისოსებიანი ფანჯარა გაიჭრა. სწორედ ეს ფანჯარა პატარა მერის ოცნების ადგილად იქცა. გაზაფხულზე თეთრად აყვავებულ, შემოდგომაზე წითელ-ყვითელი ფოთლებით მორთულ, ზამთარში კი ფაფუკი თოვლით დაფარულ ხეს მონუსხული საათობით გაჰყურებდა. ამ ხეს გაუღვიძებია მასში ბუნების სიყვარული, სილამაზის შეგრძნება და გემოვნება. აი, მუსიკის სიყვარული კი ოპერა „აბესალომ და ეთერმა“ მოუტანა… წარმოდგენას გაოგნებული რომ უსმენდა და უყურებდა.

„პირველი კონცერტი კონსერვატორიის მცირე დარბაზში იმით დამამახსოვრდა, რომ ინსტრუმენტთან მჯდარს ფეხები ჰაერში დამრჩა დაკიდებული და დარბაზმა სიცილი დამაყარა. ამას ყურადღება არ მივაქციე და ჩემი მოვალეობა პირნათლად შევასრულე. სცენიდან გამოსვლისას მასწავლებელი კარებთან დამხვდა კანფეტების დიდი პარკით ხელში. იმისთანა გემრიელი კანფეტი მერე აღარ მიჭამია“, – იხსენებს მერი დავითაშვილი, ბავშვების საყვარელი კომპოზიტორი. (რა დასამალია, და ღია კონცერტებზე ჰაერში დარჩენილი ფეხების გამო მეც არაერთხელ გავმხდარვარ მსმენელთა გამხიარულების „მსხვერპლი“. სამაგიეროდ, სცენიდან ჩამოსვლა აღინიშნებოდა აპლოდისმენტებითა და დაუსრულებელი შეკითხვებით – „ვინ იყო ჩემი მასწავლებელი“).

როდესაც მასწავლებელმა პატარა მერის პირველი ნაბეჭდი სანოტო მასალა გადასცა, მაშინვე გაუჩნდა სურვილი ამგვარი რამ თავადაც დაეწერა. ყოველგვარი წესების უგულებელყოფით გაჩნდა ვაშლებივით მრგვალი ბგერებისგან შექმნილი პირველი საფორტეპიანო პიესა – „ნოტი“. ეს ბავშვური „ოპუსი“ მერიკოს მამას დიდი სიფრთხილით შემოუნახავს.

1934 წელი

თბილისური ოჯახის ყველაზე უმცროსი წევრი, 10 წლის მერი მშობლებთან ერთად მცირე ხნით ქუთაისში დასახლდა. საქართველოს ეს უძველესი და უმშვენიერესი ქალაქი მისი მეორე მშობლიური ქალაქი გახდა, სადაც შვიდი საუკეთესო წელი გაატარა.

შთაბეჭდილება, რომელიც 10 წლის მერიზე უძველესი ტრადიციების მქონე ძალზე კოლორიტულმა ქუთაისმა მოახდინა, იყო მარადმწვანე ბაღებში ჩაფლული, საოცრად მშვიდი, ლამაზი და კოპწია ქალაქი; ეკლარის თეთრი ქვით ნაშენი ძველისძველი სახლებით, ვიწრო, მიხვეულ-მოხვეული, მოკირწყლული ქუჩაბანდებით, მთაზე დიდებული ბაგრატის ტაძრის ნანგრევებით.

„ძველ უბნებში კიდევ იყო შემორჩენილი წვრილ-წვრილი სახელოსნოები, მჭედლების, ხარაზების რიგები. ქუჩაში ცხენი და ეტლი ბატონობდა. მწვანე ბაზარში წონის ერთეული – ოყა მოქმედებდა, ხილი კალათებით იყიდებოდა, ყურძენი – ჩოჩიალა ურმებით“, – ვკითხულობთ მ. დავითაშვილის ავტობიოგრაფიულ წიგნში.

სკოლა

ქალაქის ცენტრში, ყოფილ წმინდა ნინოს გიმნაზიის შენობაში ლამაზი, სუფთა სასწავლო ოთახებითა და ბერძნული ქანდაკებებით მორთული დერეფნებით პირველი სანიმუშო სკოლა მდებარეობდა. ამ სკოლაში კარგ პედაგოგებთან ერთად მეგობარი ბავშვებიც საუკეთესონი იყვნენ, მათ შორის, მომავალში მერის დიდი მეგობარი, შესანიშნავი პოეტი – ანა კალანდაძე (ანას ლექსებზე ბევრი უმუშავია. მის ყურადღებას ყოველთვის შემოქმედებითი მუხტის მქონე ტექსტები იპყრობდა). მერისთვის განსაკუთრებით გამოირჩეოდა ერთი უდედმამო ყმაწვილის ნიჭიერება მახვილსიტყვიერებითა და გამომგონებლობით. მისი წყალობით სკოლაში თურმე ისე ერთობოდნენ, გაკვეთილების გაცდენა თავში არავის მოსდიოდა. განსაკუთრებით ერთი ასეთი ეპიზოდი დაამახსოვრდა: „მე კლასკომად ამირჩიეს და, ჩემი ჭკუით, ცელქი ბავშვების „მოთვინიერებას“ ვცდილობდი. იმხანად წავიკითხე ფრანკლინის დღიურები, სადაც ავტორი მკითხველს სთავაზობს აღზრდის საშუალებად დღიურების წერა გამოიყენოს. ეს მეთოდი ჩემს მეგობრებს შევთავაზე; და აი, თენგიზ კოსტავამ შესანიშნავი დღიური მოგვიტანა, სადაც იუმორისტული ფორმით იყო მოთხრობილი ჩვენი გეოგრაფიის გაკვეთილი. „ჩყპყ წელსა, ქორონიკონსა ჯღ, თუესა ოქტომბერს, რიცხვსა 28 მოხდა ამბავი ესე. ოდეს ვიმყოფებოდით ტაძარსა შინა გეოგრაფიისასა (მუნ ჭირი გაერიოს მეცნიერებას ამას), მწურთნელმან ჩვენმან მეფემან თამარ განიძახა რუქასა თანა არიფი ჩუენი სეფე. ოდეს მეფე ამას განიზრახებდა, შეექმნათ ცილობა და ფხუკუნი არიფთა ჩემთა თეკლე მესხსა და დანიელ თალაკვაძეს. მეფემან დასაჯა იგინი და განაგდო დერეფანს შინა. ამავე დროს არიფსა ჩემსა გოგიას აღმოხდა: „მესხი წამოყუდებულა, ვითარცა ტროსტი ბლაღოჩინისა. ამის გამგონე მეფემან თამარ განაგდო დერეფანსა შინა გოგიაც. შემდგომა ამის, რა მეფემან დათვლა დერეფანსა შინა მყოფნი და რამეთუ რიცხვი ესე აღმოჩნდა კენტი, რიცხვისა ამის გასალუწებლად ბრძანა: „კოსტავა გადი გარეთ“. და მე გავედი, ვითარცა ბერი უცოდველი უდაბნოსა შინა“.

მერი დავითაშვილს მუსიკალური განათლება ქუთაისის სამუსიკო სკოლა-ტექნიკუმში გაუგრძელებია. ეს სკოლა, კოხტა საკონცერტო დარბაზითა და თეთრი, ქათქათა ბეხშტეინით ქალაქის ერთ-ერთ რაიონში – ბალახვანში, რიონის პირას მდგარა. და აქ, ღია აივნის კუთხეში, ძველებურ სავარძელში მყუდროდ მოკალათებული სათნო მოხუცი თავის საყვარელ ქალაქს ოცნებით გაჰყურებდა და რიონის მშფოთვარე შხუილს ისმენდა. ეს სანდომიანი იერის ადამიანი სამუსიკო სკოლა-სასწავლებლის დირექტორი, გამოჩენილი ქართველი კლასიკოსი კომპოზიტორი – მელიტონ ბალანჩივაძე ყოფილა.

მოგზაურობა  

სად ჰქონდა ფესვები ან ვინ იყვნენ მისი წინაპრები? მთელი ცხოვრება თავისი კუთხისა და ქვეყნის ისტორიით დაინტერესებულს მიაჩნდა, რომ ამგვარი ინტერესი ყოველი ადამიანის ბუნებრივი მოთხოვნილება უნდა ყოფილიყო. ქ-ნი მერი მამას მადლიერების გრძნობით იხსენებს, რომელმაც პატარაობიდანვე შეაჩვია ბუნებაში ხშირ გასვლას. იგი მთელი ცხოვრების მანძილზე ამ ღვთისაგან კურთხეულ ქვეყანაში – საქართველოს განუმეორებელ კუთხეებში მოგზაურობდა. „მოგზაურობისას ისეთი გრძნობა გეუფლება, თითქოს ეს საოცარი სილამაზე ვერ ეტევა ერთი ქვეყნის საზღვრებში. ეს მრავალფეროვანი სილამაზე თავის ყოველ გამოვლენაში განუმეორებელია, განუმეორებელია და სახიერი“, – ბრძანებს ქ-ნი მერი.

დასამახსოვრებელი იყო ერთ-ერთი დაუვიწყარი მოგზაურობა – ცხრაწყაროზე ამომავალ მზესთან შეხვედრა, რომელიც ქ-ნ მერის მამამ ოჯახისა და მეგობრებისთვის მოაწყო.

„აგვისტოს ერთ მზიან დღეს ბაკურიანში ავედით. ღამის 3 საათზე საბარგო მანქანაში ძარაზე ჩავსხედით და ჰაიდა! – ცხრაწყაროსკენ! უკუნ ღამეში ავედით უღელტეხილზე. ქედი ფეხით უნდა მოგვევლო, რათა მისი აღმოსავლეთის ქიმამდე მიგვეღწია. საკმაოდ ციოდა. გავუდექით გზას ღამეში. ფანრებით ვინათებთ კლდოვან სახიფათო გზას. როგორც იქნა, მივაღწიეთ გადასახედამდე.

ვიყურებით აღმოსავლეთისკენ… უკუნი სიბნელეა… არაფერი ჩანს… კარგა ხნის შემდეგ დაიწყო, მაგრამ რა დაიწყო – საოცრება!

ჯერ სიბნელე ნელ-ნელა გაირღვა. შავი ფერი სხვადასხვა სიმუქემ შეცვალა. გაჩნდა მუქი-ლურჯი, მუქი-იისფერი, მუქი-მწვანე ფერები. ეს მთები და ხეობები შეფერადდნენ. სიბნელემ ფერთა ფანტასმაგორია წარმოშვა.

უცებ ჩვენ წინ ბნელ ცაზე განათდა წითელი ხაზი და თოკივით გაიჭიმა დასავლეთიდან აღმოსავლეთისკენ.  ეს კავკასიონის მწვერვალები შეფერადდნენ წითლად. შემდეგ ამ ცეცხლოვან თოკზე „ამოხტა“ ცეცხლისფერივე ბურთულა და ისევ უკან „ჩახტა“ – წითელ თოკზე ჯამბაზივით დაიწყო ხტუნვა. ეს მზის პირველი სხივი თამაშობდა. მერე ნელ-ნელა მზეც ამოიწვერა და მთელი მიდამო – მთები, ხეობები – სხვადასხვანაირად გაანათა. ჯადოსნური ხილვა ჩქარა დამთავრდა, როცა ჰორიზონტზე სრულად ამობრწყინდა დიდებული მზე!

ღმერთო! რამდენი რამაა საქართველოში სანახავი!“ – ასე ხატოვნად გვიზიარებს შთაბეჭდილებას ქ-ნი მერი.

„კინოსტუდია“

ქ-ნი მერი კინოსტუდიაში 1956 წელს მიუწვევიათ. მას ოცამდე მულტიპლიკაციური ფილმი აქვს მუსიკალურად გაფორმებული. საუკეთესო რეჟისორებთან ერთად შეიქმნა შესანიშნავი საბავშვო ფილმები „ჩხიკვთა ქორწილი“, „წუნა და წრუწუნა“, „მტრობა“, „ნახევარქათამა“ და სხვა.

მერი დავითაშვილი საკუთარ გამოცდილებაზე: „მულტიპლიკაციის მუსიკაზე მუშაობა მოითხოვს, რომ მოზაიკურად აწყობილი ეპიზოდები არ იყოს მოკლებული მთლიანობას, ლოგიკას, იყოს გამართული ფორმის მხრივ და თანაც ავტორისეული ხელწერაც უნდა იგრძნობოდეს“.

კომპოზიტორი კინოსტუდიაში გატარებულ წლებს საკმაოდ რთულს და ბედნიერს უწოდებს, სადაც უდიდესი სკოლა გაიარა. დიდი ბედნიერება იყო ახალგაზრდა კომპოზიტორისთვის სიმფონიურ ორკესტრთან, გუნდთან, შესანიშნავ სოლისტებთან, დირიჟორთან შემოქმედებითი ურთიერთობა. აქ მიღებული საკომპოზიტორო ტექნიკა შემდეგში ოპერის რთული ჟანრის ასათვისებლად გამოადგა.

„ოპერა“

მერი დავითაშვილისთვის ოპერის თეატრი – ხელოვნების მშვენიერი ტაძარი მუდამ თაყვანისცემის საგანი ყოფილა. თეატრში თურმე თითქმის ყველა სპექტაკლს ესწრებოდა.

როგორც კომპოზიტორი იხსენებს, შემოდგომის ერთ მშვენიერ დღეს ქუჩაში მეგობარს, იმჟამად ოპერის თეატრის დირექტორს, კომპოზიტორ არჩილ ჩიმაკაძეს შეხვედრია. როცა თეატრის დირექტორმა საუბრიდან მისი ოპერაზე მუშაობის შესახებ შეიტყო, სცენაზე დადგმა შეუთავაზებია. „რომ იტყვიან, გარჯით თავი მოვიკალი და დათქმულ დროზე შევედი ჩემს სათაყვანებელ საოპერო თეატრში ახალი ნაწარმოებით“. დადგმის პროცესში გარკვეულა, რომ ეს „საბავშვო“ ოპერა „ქაჯანა“ სრულებითაც არ აღმოჩენილა ადვილი დასადგმელი. მიუხედავად ამისა, პრემიერას (1966 წ.) დიდი წარმატებით ჩაუვლია.

მეორე სპექტაკლისთვის კომპოზიტორს ხალხური ზღაპრის – „ნაცარქექიისთვის“ მიუმართავს. „ენით აუწერელი სილამაზის ზღაპრული გარემო შექმნა უნიჭიერესმა ქართველმა მხატვარმა მამია მალაზონიამ ჩემს ოპერა „ნაცარქექიაში“, რომელსაც აღფრთოვანებაში მოჰყავდა მაყურებელი, განსაკუთრებით ბავშვები. პატარებს აოცებდათ ვარდისფერ სამოსში გამოწყობილი სულელი დევები, ნაცარქექიას ოინბაზობა და შუა სცენაზე ჯაჭვზე ჩამოკიდებულ გალიაში მჯდომი ლამაზი, მტირალა მზეთუნახავი. მართლაც ფანტასტიკური სანახაობა იყო. „ნაცარქექიას“ დიდი წარმატება ხვდა წილად. წარმოდგენა წლის საუკეთესო სპექტაკლად გამოცხადდა. პრესა გულუხვი აღმოჩნდა მის მიმართ. მე მუსიკისთვის რუსთაველის სახელობის სახელწმიფო პრემია მივიღე. წლების განმავლობაში იგი სულ ანშლაგით მიმდინარეობდა“, – სიამაყით იხსენებს კომპოზიტორი.

„მერი დავითაშვილის „ნაცარქექიის“ დადგმა უდავოდ მნიშვნელოვანი მოვლენაა ჩვენი თეატრის ცხოვრებაში. ეს არის ნამდვილი საბავშვო ოპერა თავისი განუმეორებელი საზღაპრო სურნელით, წმინდა ხალხური სიბრძნითა და მორალით…“ (ნოდარ ანდღულაძე).

„ბავშვები“

ბავშვებთან მისასვლელი გზა მაშინ გაიხსნა, როცა ქ-ნ მერის შვილი შეეძინა. ეს გზა მაყვალა მრევლიშვილის საბავშვო ლექსების წიგნით დაიწყო. მოწონებული ლექსებიდან საბავშვო სიმღერების კრებული: „დილა მშვიდობისა“ და „სათამაშოების სიმღერები“ ერთი ამოსუნთქვით დაწერილა. წერის პროცესი მაგიდის ქვეშ მოთამაშე პატარა მამუკასთან ერთად მიმდინარეობდა. ბუნებრივია, სიმღერების პირველი მსმენელი და პირველი შემსრულებელიც ის გახდა. ადვილად დასამახსოვრებელი მელოდიები ბავშვებმა სწრაფად აიტაცეს და მალე რადიოს საბავშვო გადაცემების ხელშეწყობით მთელ ქვეყანაში გავრცელდა.

„თუ არა მერის სიმღერები, ჩემს ლექსებს, რა თქმა უნდა, ამდენი პატარა მეგობარი არ ეყოლებოდა“ (მაყვალა მრევლიშვილი).

„ნამუშევრები“

მერი დავითაშვილის ნაწარმოებთა შორისაა მუსიკა თეატრისთვის, სიმფონიური, კამერულ-ინსტრუმენტული, კამერულ-ვოკალური ნაწარმოებები, საგუნდო მუსიკა, საბავშვო სიმღერები, მუსიკა სპექტაკლებისათვის, მუსიკა თოჯინების თეატრისათვის, მუსიკა კინოსთვის.

ცალკე აღნიშვნის ღირსია მერი დავითაშვილის საფორტეპიანო ნაწარმოები „ხორუმი“. ქართველი პიანისტის გიზი ამირეჯიბის თაოსნობით ის შეტანილ იქნა კონკურსის სავალდებულო პროგრამაში. საბედნიეროდ, „ხორუმი“ დღემდე ჩვენი ქვეყნის ფარგლებს გარეთ სრულდება და დიდი მოწონებითაც სარგებლობს. 2010 წელს თამარ ლიჩელმა „ხორუმი“ იტალიის საერთაშორისო კონკურსზე შეასრულა და გრამ პრის პრემიასთან ერთად ცალკე პრიზიც დაიმსახურა.

„შეფასებები“

„ქართული მუსიკის ისტორიაში მერი დავითაშვილმა თავისი ნიშა იპოვა და ამით ქართველ კომპოზიტორებს შორის გამორჩეული ადგილი დაიკავა. ეს საბავშვო მუსიკაა. ქართული საბავშვო მუსიკის შესახებ ჩვენი შთამომავალნი წარმოდგენას ალბათ მერი დავითაშვილის შემოქმედების საფუძველზე შეიქმნიან, იმდენად რამდენადაც მისი ნაწარმოებები ამ ჟანრის სრულ პანორამას ქმნიან, სიმღერიდან დაწყებული ოპერით დამთავრებული.

(მარინა ქავთარაძე)

„კომპოზიტორმა იცის,  რაოდენ რთულია ოპერის დაწერა, ნურავინ იფიქრებს, თითქოს საბავშვო ოპერა უფრო ადვილი ჟანრი იყოს. განა შემთხვევითია, რომ თითებზე ჩამოსათვლელია კარგი საბავშვო ოპერები? ამ უკანასკნელთა რიცხვს კი ახლა უთუოდ შეემატა დავითაშვილის „ნაცარქექეია“.

(ანდრია ბალანჩივაძე)

„მერი დავითაშვილს, მის შემოქმედებას კარგად იცნობენ არა მარტო მუსიკალური წრეები, შეიძლება ითქვას, რომ მას იცნობს მთელი საქართველო, იცნობს ქართველი ხალხი იმიტომ, რომ მისი საოცრად სადა და სათნოებით სავსე მუსიკა თითქოს აკვნიდანვე თან სდევს ჩვენს პატარებს, იმიტომ,  რომ მისი ნაწარმოებები უწინარესად კი, კლასიკად ქცეული საბავშვო სიმღერები ნორჩი თაობების მხატვრული აღზრდის განუყოფელ ნაწილად იქცა“.

(გულბათ ტორაძე).

P.S. მდიდარი მუსიკალური კულტურის მიუხედავად, ქართული საბავშვო მუსიკალური ლიტერატურა, სამწუხაროდ, არ გაგვაჩნდა და ბავშვები ძირითადად რუსულ მუსიკაზე იზრდებოდნენ. ქალბატონი მერის საბავშვო მუსიკალურმა სამყარომ კი მომავალში მთელი თაობები გამოზარდა.

და ერთიც, ქ-ნი მერის დიდი ინტერესის აღმძვრელმა ავტობიოგრაფიულმა წიგნმა განაპირობა ამ გამორჩეული კომპოზიტორის თქვენთვის ახლოს გაცნობა.