დიდი ხნის განმავლობაში მინდოდა უოლტ დისნეის „აზროვნების სკამის“ გამოყენება. გეოგრაფები თემების ნაკლებობას არ განვიცდით, მაგრამ ამ სტრატეგიისთვის რაღაც ახალი თემა მინდოდა. ვიპოვე და მინდა გაგიზიაროთ. ეს ეკოსოფელია.

რატომ უნდა გამოვიყენოთ ეს სტრატეგია? საერთოდ რატომ უნდა ვასწავლოთ სხვადასხვა სტრატეგიები? უფრო მარტივი გზაც ხომ არსებობს?  სახელმძღვანელოში არსებული თემა ახსენი და შემდეგ გაკვეთილზე გამოიკითხე. ასეთ განათლების სისტემას დღეს ბევრი „მისტირის“. რა საჭიროა ანალიზის უნარის განვითარება? რა საჭიროა დასკვნების გამოტანა?

ნებისმიერი სტრატეგია გულისხმობს მრავალ ალტერნატივას შორის არჩევნის გაკეთებას.

მსოფლიოს წამყვანი საწარმოების მენეჯერთა გამოკითხვით ირკვევა, რომ ბოლო წლების განმავლობაში მართვის ყველაზე ეფექტიან და პოპულარულ ინსტრუმენტს კვლავ სტრატეგიული დაგეგმვა წარმოადგენს.

სტრატეგია იბადება ორიგინალური იდეის საფუძველზე. მაგალითად, ჰ. ფორდის იდეა მანქანების აწყობასთან დაკავშირებით ან უ. დისნეის ანიმაციური ფილმები. შესაბამისად, სტრატეგიის ძირითადი მახასიათებელია უნიკალურობა. ოპერაციული ეფექტიანობა მსგავსი საქმიანობის კონკურენტებზე უკეთ შესრულებას ნიშნავს. ამის საპირისპიროდ, სტრატეგია გულისხმობს კონკურენტებისგან განსხვავებულ ქმედებებს ან მსგავს საქმიანობას, მაგრამ სხვა გზებით. აღნიშნულიდან გამომდინარე, სტრატეგიის ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი მახასიათებელი შეიძლება გადმოვცეთ ორი სიტყვით – „იყავი განსხვავებული“. აი, რატომ უნდა ვასწავლოთ განსხვავებულად.

 1998 წელს გაერო-მ ეკოსოფლების შექმნა მდგრადი, სიცოცხლისუნარიანი არსებობის 100 საუკეთესო მეთოდებს შორის დაასახელა.

ამ თემის განხილვა გონებრივი იერიშით იწყება.

იდეების გადარჩევის (იდეების გენერაცია) შემდეგ როლური თამაში იწყება. მეოცნებეები წარმოადგენენ, როგორი უნდა იყოს ეკოსოფელი, რა უნდა გააკეთონ, რა ვადაში და რატომ? ნამუშევრის წარმოდგენის ფორმას თავად შეარჩევენ.

შემდეგ ჩაერთვებიან: კრიტიკოსები“, რომლებიც გააკრიტეკებენ, შეაფასებენ მეოცნებეების იდეებს. ისინი უპასუხებენ კითხვებს: რა არის ეკოსოფელში სასიკეთო? რა არასასურველი? რამ შეიძლება შეუშალოს ხელი იდეის რეალიზებას? რა აქვს ამ იდეას სუსტი მხარე? და ა.შ.

„რეალისტები“ კი მიიღებენ ყველაზე რეალისტურ გადაწყვეტილებას. დასახავენ ოცნების განხორციელების გზებს. რა უნდა გავაკეთოთ, რომ რეალურად ავაშენოთ ეკოსოფელი?

ჩემი აზრით, ამ თამაშის დროს SWOT ანალიზი გარკვეულწილად რეფლექსიის ფაზაზე გამოგვადგება. რადგან SWOT ანალიზის ჩასატარებლად პასუხი უნდა გაეცეს შემდეგ კითხვებს:

როგორია ეკოსოფლის ძლიერი მხარეები?

როგორია ეკოსოფლის სუსტი მხარეები?

რა შესაძლებლობები იქმნება მომავალში ეკოსოფლისთვის?

რა საფრთხეებმა შეიძლება შეგვიშალოს ხელი დასახული მიზნების მიღწევაში?

გთავაზობთ ტექსტს ეკოსოფლის თემის განხილვისთვის:

 მსოფლიოში ათასობით ეკოსოფელია, რომლებიც ავითარებენ და ხვეწენ სოციალურ და ეკოლოგიურ ინსტრუმენტებს ალტერნატიულ ეკონომიკურ მოდელებს, აგროკულტურის მეთოდებს, ენერგიის განახლებად სისტემებს, განათლების ალტერნატიულ საშუალებებს. გვთავაზობენ რეალურ ცხოვრებაში პლანეტაზე კაცობრიობის ჰუმანური თანაარსებობის დადებით ხედვას.

   მსოფლიოს სხვადასხვა ქვეყნებში მოქმედი ეკოდასახლებები ადგილობრივი სოციალურ-ეკონომიკური და ფსიქოლოგიურ-თემატური თვალსაზრისით სულ სხვადასხვა სტრუქტურისაა – ეკოლოგიურ-საგანმანათლებლო, ეკოლოგიურ-აგრარული, ეკოლოგიურ-სოციალური (უპატრონო ბავშვების), ეკოლოგიურ-რელიგიური, ხელოვნების და სხვა.

ეკოსოფელი არის დასახლება საკუთარი მორალური კოდექსით, რომელიც განაპირობებს მცხოვრებთა შორის კეთილგანწყობას, საზიაროს ხდის ჭირსაც და ლხინსაც.

სოფლის თითოეულ მცხოვრებს გააჩნია იმის შეგრძნება, რომ მას შეუძლია გავლენა იქონიოს  სოფლის განვითარებაზე და თავის ცოდნას, გამოცდილებას და ფიზიკურ შესაძლებლობებს არ იშურებს ამისათვის.

სოფლის მცხოვრებნი თავს თვლიან ბუნების ნაწილად და გარემოს მიმართ ზრუნვით არიან განმსჭვალულნი, მათი ცხოვრება და საქმიანობა ბუნებასთან ჰარმონიაშია.

სოფელში დამკვიდრებულია ცხოვრების წესი, რომელიც ადამიანების ჯანმრთელობისა და დღეგრძელობის საფუძველია.

კულტურულ მემკვიდრეობაზე ზრუნვა, დადებითი ტრადიციების შენარჩუნება და განვითარება სოფლის ღირსების საქმედ ითვლება.

სოფლის მცხოვრებნი სამეურნეო საქმიანობაში ავითარებენ იმ მიმართულებებს, იყენებენ იმ მეთოდებსა და ტექნოლოგიებს, რაც უზრუნველყოფს სოფლის არსებობასა და განვითარებას განუსაზღვრელი დროის განმავლობაში.

ეკოსოფელში ცხოვრება და დასაქმება შეუძლია ნებისმიერ თანამოაზრეს, სპეციალისტს, მეცნიერს, რომელთა იდეები, გამოგონებები, კვალიფიკაცია ქართულ სოფელს, საზოგადოებას, ზოგადად ქვეყანას წაადგება.

    ეკოსოფელში ცხოვრებისა და საქმიანობის მსურველის მიმართ განსაკუთრებული მოთხოვნებია წაყენებული.

  ეკოსოფელი გააერთიანებს საგანმანათლებლო ცენტრს, საცხოვრებელ ზონას, ტურისტულ ზონას, სასოფლო-სამეურნეო და საწარმოო რგოლებს, ინოვაციების ცენტრს (ტექნოპარკს), ეკოსამშენებლო საწარმოს,  სპორტულ-გამაჯანსაღებელ კომპლექსს, ტბას,  ტყე-პარკს და სხვა.

ეკოსოფელში აგროტურიზმი განსაკუთრებულად მიმზიდველია. საშუალოდ სოფელში ყოველწლიურად ათასზე მეტი ადამიანი იღებს გარკვეულ ცოდნას. გასაცნობად და დასასვენებლად რამდენიმე ათასი ადგილობრივი თუ უცხოელი ტურისტი სტუმრობს ეკოსოფელს.

    ეკოსოფლის მიმდებარე ტრადიციული სოფლები ჩართულნი არიან ეკოსოფლის ინფრასტრუქტურაში. აქ ხდება ტრადიციული სოფლის მოდელირება თანამედროვე მოთხოვნების გათვალისწინებით.

ეკოსოფელში შეიძლება წაიმუშაო ბოსტანში ან რომელიმე სახელოსნოში (თიხის ან ხალიჩების საქსოვ საამქროში, სამჭედლოში), შეიძლება ცხვრის მატყლისგან ქსოვილი თავად გააკეთო და გლეხური ჩასაცმელიც თავადვე შეკერო; შეიძლება მომწყემსო თხები და ძროხები, მოწველო საქონელი, ამოიყვანო ყველი.

ეკოსოფელი ნორვეგიაში

კეიპ-ტაუნში (სარ) მდიდრული ეკოლოგიურად სუფთა სოფელი გაშენდება, სადაც ავტომობილები არ იქნება.

პროექტი, რომელიც აფრიკის კონტინენტზე პირველი იქნება, არქიტექტურულმა კომპანია  Swisatec-მა მოამზადა.

პროექტის ფარგლებში იგეგმება 1 000 საცხოვრებელი სახლის, სამედიცინო ცენტრების, სპა-სალონების, მაღაზიების, სკოლების და რესტორნების აშენება.

ავტომობილების რაოდენობა მთავარ გზაზეც შეიზღუდება. პროექტის ფარგლებში, ეკოსოფელში პრიორიტეტი იქნება ელექტროენერგიის დაზოგვა – როგორც ენერგიის განახლებადი წყაროების, ასევე დიოდური ნათურებისა და წყლის რესურსების მართვის სისტემის გამოყენებით.

ეკოსოფლის მშენებლობას ბელგიელი არქიტექტორი წყლის ქვეშაც აპირებს.

იგი ორიგინალური სოფლის ასაშენებლად ოკეანეში გადამუშავებულ პოლიეთილენს გამოიყენებს. მისი გეგმა მოიცავს 1000 მეტრის ფუტურისტულ კონსტრუქციებს წყალში.

ეკოსოფელს მედუზის ერთ-ერთი სახეობის სახელი Aequorea დაერქმება.

ეკოსოფლის კონცეფცია მსოფლიოში არსებული ეკოლოგიური კატასტროფიდან გამომდინარე გაჩნდა, რაც საფრთხეს უქმნის წყალქვეშა სამყაროს. არქიტექტორის თქმით, ოკეანეების გაწმენდა და ბუნებრივი რესურსების შენარჩუნება დღესდღეობით განსაკუთრებით აუცილებელია.

საქართველოში ეკოსოფლების შესაქმნელად გარკვეული პოზიტიური წინაპირობები არსებობს:

გარემოს, საცხოვრებლების, სამეურნეო საქმიანობის თვალსაზრისით ეკოლოგიურად სუფთა სოფლების არსებობა;

საკმაოდ აქტიური ეკოლოგიურ-სოციალური ორიენტაციის მესამე სექტორი;

მრავალი საერთაშორისო საქველმოქმედო ფონდის მხარდაჭერა ეკოლოგიურ-სოციალური პროექტების განხორციელების საქმეში;

მსოფლიოში შექმნილი კეთილსასურველი ფონი (გლობალურმა კრიზისმა და სხვა კატაკლიზმებმა წინა პლანზე წამოსწია მსოფლიოს მდგრადი განვითარების თემა).

საქართველოში ეკოსოფლების შექმნის იდეა კარგა ხანია ტრიალებს. ათ წელზე მეტი ხნის წინ ეს თემა აქტიურად წამოსწია არასამთავრობო ორგანიზაციამ “კავკასიის ეკოლოგიურ-სათემო მოძრაობის ცენტრი”. საქართველოს სხვადასხვა რეგიონებში მოეწყო ექსპედიციები, შეირჩა ეკოსოფლების ადგილები. ზოგადად სოფლის განვითარების თუ კონკრეტული ეკოსოფლის შექმნის მიზნით მრავალგზის მოხდა ქვეყნის ხელისუფლების სხვადასხვა დონეზე პროექტის წარდგინება, მაგრამ უკეთეს შემთხვევაში დიალოგი სრულდებოდა უარით, ვინაიდან არ არსებობდა საამისო სახსრები.

ცალკეულ მოქალაქეთა კერძო ინიციატივით არის ეკოსოფლების შექმნის მცდელობა…

მდგრადი ეკოსოფლების შექმნისა და განვითარების მსოფლიო პრაქტიკის გათვალისწინებით საქართველოს ყველა რეგიონში უნდა შეიქმნას სამოდელო, სანიმუშო ეკოსოფლები, რომლებიც მაგალითის მიმცემი იქნება სხვა სოფლებისათვის საბაზო ცენტრები სათანადო ცოდნის გასავრცელებლად. ეტაპობრივად უნდა მოხდეს საქართველოს სოფლების ეკოლოგიზაცია.

ვხვდები, ვხვდები, ჩემო ძვირფასო, როგორი ფაცხაფუცხით ჩაალაგე ჩანთა, წიგნები, რვეულები, კალმები, კიდევ სხვა ნივთები, ზოგი სასწავლო დანიშნულების, ზოგი-პირიქით. მიგეჩქარება, ვიცი, შენს თვალებში უკვე ზღვას ვხედავ, აქოჩრილ ტალღებს, მზიან სანაპიროს, ფერად პირსახოცს, მეგობრებს, ბურთს, ზღვის ველოსიპედს… ან არა, იქნებ ეს ტყის სიღრმეებია, გრილი, იდუმალი, ცამდე აწვდილი ნაძვებით, ფეხქვეშ მოშრაშუნე წიწვებით, ადგილ-ადგილ გამსხლტარი ციყვებით… მოკლედ, ვხედავ, რომ ჩემთან უკვე აღარ ხარ, ცოტაც და თავისუფლების ხანა – არდადეგები დაგეწყება. ვიცი, რომ სულ ტყუილად გაყოვნებ ამ საკლასო ოთახში, დაფასაც წარმოსახვითი წარწერა აქვს – სასწავლო წელი დასრულდა! თავისუფლება!

მე კი ამ დროს რას ვაკეთებ? საზაფხულო დავალების ჩაწერას გთხოვ, წიგნების სიას ვამზეურებ, სავარჯიშოები დაგხვდება თუ თეორიული მასალა? ნეტავ ბევრი იქნება? გართობისთვის დრო დაგრჩება? ცდილობ, გამოიცნო. მესმის შენი, მაგრამ ჩვენ ხომ კარგად ვიცით, როგორ მოვახერხოთ, რომ გართობა ყველაზე სასარგებლო იყოს.

გინდა ზაფხულში წასაკითხი წიგნების სია ჩაგაწერინო? სანამ წიგნებამდე მიხვალ, იმდენი რამის წაკითხვა შეგიძლია ზაფხულში!

წაიკითხე გარემო, სადაც ჩახვალ. ხეები, ცხოველები, ამინდი, ადამიანები და მათი ყოველდღიური საქმიანობა.  თუ სოფელში ჩადიხარ, ზაფხულის სამუშაოები შეისწავლე, დააკვირდი, მოუსმინე, რა ადრე იღვიძებს სოფელი, გარიჟრაჟზე ფრთხილად, ფრთხილად ახმაურდება ხოლმე, რაღაცნაირ, ოდნავ მჟრჟოლავ სიგრილეში გადიან გარეთ, ჯერ საქონელი, მერე ბაღი, მერე მინდორი, ვენახი… წაიკითხე, როგორ ზეპირად იციან პატარა ხბოებმა თავიანთი სახლი, საღამოობით როგორ აგნებენ, როგორ ცხოვრობს ყველა არსება – უმცირესიდან დაწყებული და დიდით დამთავრებული – რაღაცნაირ, საოცრად მოწესრიგებულ კანონზომიერებაში. წაიკითხე ეზოში მოთამაშე ბავშვების თვალები და ტალახიანი მუხლები, მათი ფანტაზია, უშურველობა, სილაღე… წაიკითხე საღამოობით ცხელ, ორთქლადენილ რძის ჭიქაზე შემოჭდობილი თითები და გემრიელი, გემრიელი სოფლის პურის საოცარი სუნი. წაიკითხე სოფლის მდინარე და თევზები, ანკესი, ბადე, მეთევზეების ქუდები, მდინარის ბალახი, კენჭებს შორის, ძალიან იშვიათად გამოცოცებული წყლის გველი, შიში წაიკითხე, შიში და წარმოსახვა, კიდევ პატივისცემა რაღაც უფრო დიდის და იდუმალისადმი, რომელიც ცხოვრობს, იზრდება, ვითარდება, მიუხედავად იმისა, რომ ხელს ასე ძალიან ვუშლით. წაიკითხე სოფლის ზღაპრები ბერიკაცების მონათხრობიდან, მოხუცი ქალების სიყვარულის ამბები, მოგონებები, ცხოვრება, გამოცდილებები – ეს საუკეთესო საკითხავია!

ზღვაზე ხარ? აქაც რამდენი რამე გაქვს წასაკითხი. ზღვა დილით და საღამოს, მზის ჩასვლისას. განსაკუთრებით, მისი შრიალი, ტალღების ხმა წაიკითხე, მისი სიგრილე, ცხელი ნაპირიდან რომ ზღვაში შედიხარ ის მსუბუქი, გარდამავალი ელდა წაიკითხე, გულს რომ ოდნავ გიჩქარებს, სიხარულით რომ გავსებს.

წაიკითხე შეყვარებული წყვილების თვალები, ერთმანეთს ტალღებსაც რომ არ აკარებენ, უფრთხილდებიან. პატარა ბავშვების ფრთხილი ბაჯბაჯი ქვებსა და ქვიშაზე, ქვის სროლით დამფრთხალი ტალღების ხმაც წაიკითხე. წაიკითხე თოლიები და ქვიშაში ალაგ-ალაგ ამოსული, უცნაური მცენარეები, ოდნავ წებოვანი, მძაფრი სუნით. ჰორიზონტზე გაელვებული გემების სილუეტები, ზღვაში ჩასული მზე და მისი ალისფერი ნაწერი ზღვის ლივლივა ზედაპირზე.

კიდევ? კიდევ რა წაიკითხო?

შენი ახლობლები  წაიკითხე, მშობლები, მათთან საურთიერთოდ მთელი წლის განმავლობაში ცოტა დრო გქონდა, არც მათ ეცალათ შენთვის, ასეთი რთულია ცხოვრება. ბებია და ბაბუა, ბიძაშვილები, დეიდაშვილები და მამიდაშვილები, ახალი ამბები და ახალი ადამიანები წაიკითხე…

სოფლის თავყრილობები, ზღვის ნაპირების საღამოები, ჰამაკი და ბალახზე გაფენილი პლედი, ან, პლედი საერთოდ რად გინდა, ბალახის სურნელი წაიკითხე. თუ დღეა- ღრუბლების ასომთავრული, თუ ღამეა – ვარსკვლავების ნუსხა-ხუცური. არ დაიჯერო, რომ ვარსკვლავების თვლა არ შეიძლება. დათვალე, სანამ არ მოგწყინდება, თანავარსკვლავედები მოძებნე, დიდი დათვი, კასიოპეა, ირმის ნახტომის მკრთალი შალითაც თუ დაინახე, საერთოდ ძალიან გაგმართლებია.

მერე, შენს ოთახში დასაძინებლად შესული, ფანჯარას რომ ოდნავ შეხსნი,  საბანს რომ მჭიდროდ ამოიკეცავ, ხელს ბალიშის ქვეშ ამოდებ, ხმები წაიკითხე – ჭრიჭინების, ღამის ფრინველების, იქნებ კედელზე ხეთა ჩრდილებიც წაიკითხო, იქაც ძალიან, ძალიან საინტერესო ამბები წერია.

სწორედ ეს არის ჩემი დავალება, წაიკითხე ყველაფერი, რაც შენ გარშემოა! წიგნის წაკითხვას ისეც მოასწრებ!

წამოსვლამდე ძალიან ბევრი აუცილებლად გასათვალისწინებელი რჩევა-დარიგება მოვისმინე, უმეტესად – შემაშფოთებელი და, ცოტა არ იყოს, ალოგიკურიც:

„ხალხის რა გითხრა, სამაგიეროდ აწყობილ ქვეყანაში იცხოვრებ“;

„ორი წელი დიუსელდორფში ვიცხოვრე, გამაგიჟა მაგათმა ფლეგმამ. მაგრამ დაისვენებ, რა“;

„მანდ სულ სხვანაირად ერთობიან, ზღაპარია. მაგრამ ხალხი“…

„ბიჭები ჰყავთ მაგათ კარგი. გოგოები არაქალურები არიან, კუთხოვანები და შეუფერებლად ახოვანები“;

ბავშვობიდან მეზარება სხვების მოსმენა, რადგან იშვიათად შემხვედრია სხვა ვინმე, ვინც ჩემი ცხოვრების გაუმჯობესება შეეძლო. თანაც, მე თავდაჯერებული ადამიანები არ მიყვარს. ისინი კი, ვინც უშურველ რჩევებს გასცემენ, არასოდეს იბნევიან და უხერხული სიტუაციებისას არც კი წითლდებიან. მხოლოდ მათ შეუძლიათ წამოჰკრან ფეხი ძვირფას ხალიჩას რომელიმე ბრწყინვალე, ბრჭყვიალა წვეულებაზე, წაბორძიკდნენ, დაეცნენ ასე საგანგებოდ გამოწყობილი და წარბი არ შეიხარონ ისე დინჯად, ღირსეულად წამოდგნენ.

ასეთი ადამიანები ჩვეულებრივი, მეგობრული საუბრისასაც კი გარიგებენ. ძალიან ბრძენები არიან, ძალიან. უყვებოდე, რომ დიპლომირებულმა ჟურნალისტმა ახალი, განსხვავებული პროფესია აირჩიე და უკვე ერთი წელია, არქეოლოგიას სწავლობ, უყვებოდე ღიმილით, ბედნიერი, ის კი, პატარა გოგო, იქნებ ოცის, ოცდაორის, სერიოზული სახით გიხსნიდეს, რამდენად მომგებიანი იქნებოდა, არქეოლოგიის ნაცვლად გერმანისტიკის შესწავლისთვის მიგეყო ხელი. ასეთ დროს ვიბუზები, ვიბნევი, ვჩუმდები და ზრდილობიან ღიმილს ვაგრძელებ. თქვენ ვერ წარმოიდგენთ, რა რთული საქმეა ზრდილობიანი ღიმილის გაგრძელება.

ისინი, სამაგალითო მზრუნველები და მრჩევლები, წარმოუდგენელი ეგოისტები არიან. მათთან ყოველი გამოლაპარაკება საკუთარი თავის დაუსრულებელი რეპრეზენტაციაა. მიუხედავად იმისა, რომ უბედური სულაც არ ხარ, ასე ვთქვათ, პირიქითაც კი, თავი მათთან ყოველი შეხვედრისას ლუზერი გგონია.

სხვებს ისე კიცხავენ, ისე განსჯიან რაღაცნაირად, არგუმენტირებულად, რაღაცნაირად პატიოსნად, ცოტა გულისტკივილითაც, მაგრამ ღირსეულად, მორალით ნაკარნახევი განაჩენით. ისე იზამენ, ვერ მიხვდები, ვინმეს ცხოვრებაში უნამუსო ქექვასთან რომ გაქვს საქმე. ბავშვობაში ერთი პატარა ბიჭი, ჰოლდენ კოლფილდი იმის გამო არ მიყვარდა, რომ სხვების ამოთვალწუნებისა და გაკიცხვის ოსტატი გახლდათ. გახსოვთ, მონაზვნებს გაქუცული ჩანთის გამო რომ შეიძულებს?! ეს მაგარი, მართალი მოზარდი ბიჭი ნერვებს მიშლიდა ხოლმე და მხოლოდ იმის გამო ვიტანდი, რომ ხანდახან კარგ მწერალთან თუ მუსიკოსთან მეგობრული საუბრები უნდებოდა, ან კიდევ ტაქსის მძღოლთან  გადამფრენი იხვების ბედს არკვევდა.

ასე გამომიტენეს თავი წამოსვლამდე სისულელეებით. მაშინვე არ უნდა დამეჯერებინა. ვის გაუგია, ერთი მხრივ, ქვეყანა გიყვარდეს და, მეორე მხრივ, იქაურ მოსახლეობაზე არც ისე მაღალი წარმოდგენა გქონდეს. ქვეყნები მიწა-წყლები და ბუნებები ხო არ არი, ხალხია.

სულ ვერიდები მრჩევლებს და თუ მათ ხაფანგზე მაინც წამოვეგე, მე, ასე საშინლად და მტანჯველად კარგად აღზრდილი, მორჩილად ვიღიმი, ხელებზე თავს ჩამოვდებ, თვალს თვალში გავუყრი და მონოლოგის მსვლელობისას მათ მიღმა ვიყურები. არა, მრჩევლები გამჭვირვალეები სულაც არ არიან, მათი ძვირფასი თავების უკან ჩავლილი მშვენიერი წყვილებისა და მოცინარი ადამიანების დანახვა მხოლოდ შენი პროფესიონალიზმისა და პრაქტიკის საქმეა.

მეც და თქვენც შევხვედრივართ ადამიანთა ისეთ კატეგორიას, ყველაზე ყველაფერი რომ იციან. დასხდებიან და ისეთი დეტალებით აღწერენ მავანმა რა ჩაიდინა, განცდა რჩება, რომ იმ წამს ისინიც ესწრებოდნენ ჩადენილ საქმიანობას და სწორედ ამიტომ შეუძლიათ ყველაფრის ასე დეტალებში გადმოცემა. გაოცებული უსმენ და ეკითხები – საიდან იცის? თავად ნახა? იქნებ ეს ყველაფერი მოგონილია? ასეთმა ადამიანებმა მათთვის დამახასიათებელი გვერდზე ჩაცინებაც იციან… არა, ბუნებრივია თავად არ უნახავთ…  ნაცნობისგან თუ მეგობრისგან მოისმინეს, იმას კიდევ ვიღაცისგან გაუგია. მოკლედ, ამბის გამავრცელებელ პირველწყაროს არც კი იცნობს, მაგრამ აბა, ისე ხომ არ იტყოდნენ? კვამლი უცეცხლოდ ვის გაუგია?…

ამიტომ, ახლა აქ ზის და თუნდაც სრულიად უცნობ ადამიანს ისე გულმოდგინედ ასხამს ტალახს, რომ ვერც კი ხვდება, იმავე ტალახით, აქა-იქ თავადაც რომ დასვრილია…

კვლავ ეკითხები: შენ თავად ნახე?

• არა, მაგრამ კვამლი უცეცხლოდ გინახავს?
• დიახ, მინახავს… და აქაც დავწერ… მეტსაც ვიტყვი, შეიძლება იყოს წვის რეაქცია, მაგრამ არ იყოს კვამლი.

ავიღოთ ცელულოიდის ნაჭერი (პინგ-პონგის ძველი ბურთი დავჭრათ). ცელულოიდი სწრაფად და კაშკაშა ალით იწვის, მაგრამ თუ ნაჭრებს ფოლგაში გავახვევთ და ჰაერის მიწოდებას შეუზღუდავთ, მისი წვა სულ სხვანაირად წარიმართება… ალის გარეშე. ცეცხლი არ იქნება… იქნება კვამლი… ბევრი…

„დარდს რომ ცეცხლივით კვამლი სდიოდეს,

ბნელს მიეცემა ქვეყანა მარად,

ვერ ნახავ ჭკვიანს, რომ დადიოდეს

და არ ჩიოდეს დარდსა და ვარამს…“ (ბალხელი შაჰიდ, თარგმანი – მაგალი თოდუა).

თქვენ, ჰო, თქვენ… ყველაზე, რომ ყველაფერი იცით… კვამლი თუ იცით, რა არის?

ის არასრული წვის შედეგად წარმოიქმნება, წვის აქროლადი პროდუქტებისგან შედგება, რომლებშიც ნახშირის უწვრილესი ნაწილაკებია გარეული.

პარაფინიც ცეცხლის გარეშე იწვის. თუმცა ამისთვის კატალიზატორად ქრომის (III) ოქსიდი დაგვჭირდება. ფაიფურის ჯამში ანთებული სანთლიდან პარაფინის რამდენიმე წვეთი დავაწვეთოთ და ზემოდან ქრომის ოქსიდი დავაყაროთ. შემდეგ ასანთით ან სანთებელით ცეცხლი მოვუკიდოთ და  წვის პროცესს დავაკვირდეთ. კვამლი იქნება… ცეცხლი კი – არა.

კიდევ ერთი ვცადოთ… ავიღოთ ამიაკის კონცენტრირებული ხსნარი  და კონცენტრირებული მარილმჟავა. ასევე დაგვჭირდება ცარცის ნაჭრები და საკვები სოდა.  კოლბაში მოვათავსოთ კალციუმის კარბონატისა და სოდის ნარევი. დავამატოთ ამიაკის ხსნარი, ბოლოს კი კონცენტრირებული  მარილმჟავა. ვერც კი წარმოიდგენთ რამდენი კვამლი იქნება, ცეცხლი კი – არა…

და კიდევ ერთი….

ვიურცის კოლბაში ნატრიუმის ქლორიდი ჩავყაროთ. კოლბას გამყოფი ძაბრი მოვარგოთ, რომელშიც მცირე რაოდენობით კონცენტრირებულ გოგირდმჟავას ჩავასხამთ. ეს იმისთვის გვჭირდება, რომ რეაქციის დაწყებისას ძაბრიდან გოგირდმჟავა მარილთან აღმოჩნდეს და ქლორწყალბადმჟავა წარმოიქმნას. ცალკე მოვამზადოთ ნარევი ამონიუმის ნიტრატისგან და ნატრიუმის ტუტისგან და ეს ნარევიც სხვა კოლბაში მოვათავსოთ.  ნარევს დავუმატებთ წყალს და წინა სარეაქციო ჭურჭელში მიღებულ ქლორწყალბადმჟავას შევუშვებთ. კოლბაში ჩამაგრებული წვრილი მილიდან კვამლი გამოიყოფა… ცეცხლი – არა… ეს კვამლი წარმოქმნილი ამონიუმის ქლორიდმა წარმოშვა.

თუმცა, ვისაც მაინც ბევრი ცეცხლი და კვამლი ხიბლავს… ორივე ერთად მეტალურგიაში უნდა ეძებოს.

მეტალურგია მადნებიდან ლითონების მიღებისა და შენადნობების დამზადების პროცესს ეუფლება. მადანში, მისგან ლითონის გამოდნობის დროს, ქიმიური პროცესები მიმდინარეობს, სადაც კვამლიც ბევრია და ცეცხლიც.

მეტალურგიის დასაწყისად სპილენძის დამუშავება უნდა ჩაითვალოს. სპილენძის გამოდნობა ჟანგბადის შემცველი მადნებიდან შედარებით უფრო ადვილ პროცესს წარმოადგენს, ვიდრე მისი მიღება სულფიდური მადნებიდან, ამიტომ უნდა დავუშვათ, რომ თავიდან სპილენძს წითელი მადნის (Cu2O) ან მალაქიტის  CuCO3·Cu(OH)2 გადამუშავებით იღებდნენ. გამოდნობა წარმოებდა მაღალ ტემპერატურაზე მადანზე ხის ნახშირის მოქმედებით.

სპილენძით მხოლოდ ქართული მეტალურგია კი არა, ზოგადად მეტალურგია დაიწყო. პირველი შენადნობიც, რომელიც ბუნებაში არსებობდა, სპილენძის შემცველი  ბრინჯაო იყო.  ლაბორატორიაში მიღებული პირველი შენადნობი კი თითბერი გახლდათ, რომელიც სოფელ მენდოსში მცხოვრებმა ბოლოსმა შექმნა. მას შემდეგ ბევრმა წყალმა ჩაიარა, ალბათ ბევრმა ბევრის შესახებაც ათასგვარი ამბები შეთხზა და ამასობაში, ე.წ. ახალი მეტალურგიის დროც დადგა.

მეცხრამეტე საუკუნეში არაორგანული ქიმიის მიზანი კვლავ მეტალის მიღება იყო, ოღონდ ალქიმიკოსებს თუ ოქროს მიღება სურდათ, აქ ფოლადის მიღებით იყვნენ დაკავებული. ფოლადი ფართო სპექტრით გამოიყენებოდა, თუმცა მისი მიღება სირთულეებთან იყო დაკავშირებული. სირთულეები მაღალ დანახარჯებთან ასოცირდებოდა.  მიზანი იყო იაფი ფოლადის მიღება.

მეცხრამეტე საუკუნეში ჰენრი ბესემერმა შეიმუშავა მეთოდი, რომლის მეშვეობითაც ფოლადი იაფად და სწრაფად მიიღებოდა. ფოლადს თუჯის გადამუშავებით ღებულობდნენ. თუჯი მაგარიც იყო და მყიფეც. მასში გარკვეული რაოდენობის ნახშირბადის შეყვანის შემდეგ მიიღება ფოლადი. ბესემერი გახურებულ ნარევში უშვებდა ჰაერს. შედეგად, იწვებოდა ნახშირბადი, გამოიყოფოდა სითბო, რაც სარეაქციო არეს აუცილებელ ტემპერატურას უნარჩუნებდა. გარკვეულ მომენტში ჰაერის მიწოდების შეწყვეტით, ბესემერი საჭირო ხარისხის ფოლადს ღებულობდა. ამ პროცესს ის, ე.წ. „კონვერტერში“ აკეთებდა. ეს დანადგარი 1856 წელს გამოიგონა.  თუმცა ამ მეთოდით შეიძლებოდა ფოლადის მიღება მადნიდან, რომელიც არ შეიცავდა ფოსფორს. ინგლისელი მეტალურგი რობერტ ჰედფილდი იკვლევდა, სხვა დანამატები როგორ გავლენას მოახდენდნენ ფოლადზე. სარეაქციო არეში მეტი რაოდენობით შეიტანა მანგანუმი და  როდესაც მისმა შემცველობამ 12%-ს მიაღწია, ფოლადი უფრო მტკიცე გახდა. გაირკვა, რომ, თუ ასეთ ფოლადს 100 გრადუსამდე გაახურებ და შემდეგ წყალში გააციებ, ის კიდევ უფრო მტკიცე გახდება. 1882 წელს მან მანგანუმის შემცველი ფოლადი დააპატენტა. მეტალურგებმა ფოლადს ასევე დაამატეს: ქრომი, მოლობდენი, ვოლფრამი, ვანადიუმი და მიიღეს ფოლადის ფართო სპექტრი.

1919 წელს ამერიკელმა გამომგონებელმა ელმუს ჰეინესმა უჟანგავი ფოლადი დააპატენტა, რომელიც ქრომს და ნიკელს შეიცავდა.

1916 წელს იაპონელმა მეტალურგმა  კოტარო ჰონდამ აღმოაჩინა, რომ მაგნიტი მზადდება ვოლფრამიანი ფოლადისგან, რომელსაც უმატებენ კობალტს და ამით ფოლადი კიდევ უფრო მეტ სიმტკიცეს იძენს. ასე გამოჩნდნენ მაგნიტური შენადნობები.

მინერალებსა და მთის ქანებს, რომლებიც მეტალებისა და მათი შენადნობების მისაღებად გამოიყენება, მადანი ეწოდება.

რაჭაში სამთამადნო წარმოების რამდენიმე წამყვანი კერა ყოფილა. აქ აღმოჩენილია ასამდე მაღარო, საიდანაც გამოჰქონდათ სპილენძის, სტიბიუმისა და დარიშხანის  მადანი.

ისტორია და აღმოჩენები იქეთ იყოს და დღევანდელი დღის ერთ-ერთი საზრუნავი, სწორედ ის დაბინძურებაა, რომელიც მაღაროების ნარჩენებიდან წარმოიქმნება. მათ მყარ ნარჩენებადაც მოიხსენებენ. ასეთი ნარჩენების ადგილმდებარეობის (ე.წ. დეპოზიტების) ინერტულ მდგომარეობაში გადაყვანის მრავალი მეთოდია შემუშავებული. ერთ-ერთი მათგანია დეპოზიტის  დაფარვა შესაბამისი ტიპის მცენარეული საფარით.

ნარჩენების უმეტესობას შემადგენელი ნაწილაკების ჰომოგენური ზომა ახასიათებთ და „ნიადაგის მაგვარი“ სტრუქტურა შეიძლება ჰქონდეთ. ნიადაგქვეშა წყლებში მათი შეღწევის ალბათობა დიდია. იქ, სადაც ნარჩენების შეფერილობა მუქია,  ნიადაგიდან რადიაციის შთანთქმის ალბათობაც გაზრდილია. ამიტომ დღის განმავლობაში ზედაპირული მასალების ტემპერატურა საკმაოდ იმატებს. ამ ყველაფერს თუ შევაჯერებთ, დეპოზიტზე მცენარეული საფარის გაშენება იოლი საქმე არ არის. მეორე პრობლემაც იჩენს თავს, ასეთ ადგილებში მცენარეების განვითარებისთვის აუცილებელი მინერალები – აზოტი, ფოსფორი, კალიუმი, კალციუმი, მაინცდამაინც, არ მოიპოვება. ერთ-ერთი გამოსავალია ნარჩენების ზედაპირზე ორგანული მასალის მობილიზება, ასევე სასუქების განთავსებაც.

ზოგიერთი დეპოზიტის მცენარეულ საფარზე დღის ბოლოს მსუბუქი კვამლი შეიმჩნევა ხოლმე.

ცეცხლი? ცეცხლი არის?

ცეცხლი – არა!!!

ჩვენ შორის მოიძებნებიან ადამიანები, რომლებიც ცხოვრების სტილითა და ყაიდით გარშემო მყოფთა განსაკუთრებულ ყურადღებას იპყრობენ. ხშირად მათდამი ინტერესი იმდენად ცხოველია, რომ თაობებს გაჰყვება ხოლმე ჭორ-მართლად. ყველა ჩვენგანი ერთ ასეთ ნაცნობს მაინც გაიხსენებს.

ათი თუ თხუთმეტი წლის წინ ცხოვრობდა ერთი ასეთი ადამიანი – დავითო. ომიანობის შემდეგ ფშავიდან შირაქში გადასახლებულიყო ფშაველ-ხევსურ-მთიულთა დიდი მიგრაციის დროს. ხატის ხელმკადრე გახლდათ, ამიტომ ათენგენობას ფშავში ბრუნდებოდა ხატისა და ხალხის სამსახურისთვის. პირველად რომ ვნახე, სამოცდაათს კარგა ხნის გადაცილებული იქნებოდა. დრო-ჟამს კვალი დაეჩნია მისთვის – სახე მთის ფერდობივით დაღარვოდა, დაკოჟრილი ხელები მიწიდან ამოჩრილ მუხის ფესვებს მიუგავდა, წელში გამართვაც უჭირდა და მუხლიც ღალატობდა. ერთადერთი, რისთვისაც წლებს ვერაფერი დაეკლო, ხმა და გამოხედვა იყო. ჩაწითლებული უპეებიდან თვალებს ისევ ძველებურად აბრიალებდა. ხმაც ძველებურად ომახიანი ჰქონდა. მისი ნათქვამი დიდება ავის გორიდან მაღლა უბისთავს სწვდებოდა. სიტყვა არ აეროდა. ფშავ-ხევსურეთისა და სრულიად საქართველოს წმინდანებს უკლებლივ ჩამოთვლიდა დალოცვისას. ბებერი ხარისა რქებიცა ხნავენო, მასზე იყო ნათქვამი. სწორები „ოქროს მგელს“ ეძახდნენ, ბალღები კი „მგელს“ ვერ ვკადრებდით და – ოქრო პაპას.

ერთხელ თბილისისკენ მომავლებს დაგვემგზავრა. უკანა ფშავიდან ჟინვალამდე გზა ვიწრო ხეობაში, არაგვის პირას მოიკლაკნება, სოფლები კი ხეობის ორივე მხარეს, ფერდობებზეა შეფენილი. სოფელ სწროფავს რომ გავუსწორდით, მანამდე მდუმარედ მჯდომმა ოქროს მგელმა ამოიგმინა და მსწრაფლ მიიბრუნა სახე. მისი ეს მოძრაობა უკანა ხედვის სარკეში დავიჭირე – ჩაწითლებული თვალები ცრემლს აევსო. ვერ მოვითმინე და მიზეზი ვკითხე. მოკლედ მოჰყვა: ახალგაზრდობაში იქ უცხოვრია, დაოჯახებულა კიდეც, შვილებიც შესძენია, მერე კი „ისპანკა“ გაჩენილა და ყველა წაურთმევია… უკანასკნელი შვილის ცხედარი მარტოს წაუთრევია მარხილით წელამდე თოვლში, მარტოს ამოუთხრია საფლავი და მარტოსვე დაუმარხავს… სოფელს ისე ეშინოდა, ახლოს ვერავინ გაჰკარებია…

ეპიდემია მხოლოდ ამ მიყრუებულ სოფლის მკვიდრთ როდი სცემდა თავზარს – დროდადრო მთელ ევროპას გადაუვლიდა ქარიშხალივით კეთრის, ქოლერის, ტიფისა თუ სხვა სახელით და მილიონობით სიცოცხლესთან ერთად გადარჩენისა და მშვიდად ცხოვრების იმედსაც ანადგურებდა…

დღეს ეპიდემიები ისე ვეღარ გვაშინებს. დაგვრჩა უკურნებელი სნეულებანი, მაგრამ, იმედი გვაქვს, კეთრისა თუ ისპანკის მსგავსად, მათაც მალე მოვუგრეხთ კისერს. ოღონდ ერთი ახალი უცნაური სნეულება შემოგვეჩვია – ქიმიის შიში. სწორედ იმ ქიმიისა, რომელმაც ზემოთ ჩამოთვლილი ეპიდემიებისგან გვიხსნა.

დღეს თუ პროდუქტი თვალში არ მოგვდის, ქიმიურია, თუ საიმედო გვეჩვენება – ბუნებრივი. სამწუხაროდ, ასეთი კლასიფიკაცია ჩემი კოლეგებისგანაც გამიგონია, რომელთაც ავიწყდებათ, რომ „ბუნებრივი“ მასალებიც „ქიმიური“ მოლეკულებისგან შედგება. ყოველგვარ საფუძველსაა მოკლებული წარმოდგენა, თითქოს ბუნებრივი უეჭველად უსაფრთხოს ნიშნავს. რიცინის – ბუნებრივი ტოქსინის – სადარი შხამი ადამიანის ხელს ჯერ არ შეუქმნია. და რიცინი ერთადერთი არ არის…

დროა, მასალების დაყოფისას უფრო „მეცნიერული“, კორექტული მიდგომები გამოვიყენოთ. ბუნებაში სულ სამი სახის მასალა არსებობს: ბუნებრივი, ხელოვნური და სინთეზური. პირველის შემოქმედი ბუნებაა. მეორეც ბუნებრივი პროდუქტია, ოღონდ ადამიანის ხელით შექმნილი თითქმის იმავე მეთოდებით. სინთეზური კი ეწოდება მასალას, რომელიც ადამიანის გონებისა და შრომის ნაყოფია. აპრიორულად არც ერთი მათგანი არ შეიძლება მივაკუთვნოთ მავნეთა ან უვნებელთა კატეგორიას.

ფიშტოც და ზარბაზანიც უგუნურთა ხელშია საშიში, თორემ ავტომატმომარჯვებული გონიერი ადამიანი ჩვენი სიმშვიდისა და ტკბილი ძილის გარანტია. ასეა ქიმიაც. და, ვაჟასი არ იყოს: „ნუ გეშინიათ, არ გავნებთ…“

PS. რამდენიმე დღეში საქართველოში ერთი უჩვეულო ამბავია მოსალოდნელი: ჩვენს ქვეყანას მთელი ათი დღით ესტუმრება 75 ქვეყნის 600-ზე მეტი წარმომადგენელი. მიჭირს მონაწილე ქვეყანათა რიცხოვნობის თვალსაზრისით ასეთი მასშტაბის სხვა ღონისძიების გახსენება. ამან კი ფართო საზოგადოების ყურადღება ვერაფრით დაიმსახურა, მხოლოდ მასში უშუალოდ ჩართულთა მუსაიფის საგნად დარჩა. მიზეზი? – ეს ღონისძიება ქიმიას ეხება.

დიაპაზონი

არასწორი ინტონირების კიდევ ერთი მიზეზი ხმის შეზღუდული დიაპაზონია. ბავშვები, როგორც წესი, ორი-სამი ნოტის ფარგლებში მღერიან. გამოსავალია მელოდიის ტრანსპონირება, რათა ბავშვმა ის მისთვის მოხერხებულ ტესიტურაში გაიმეოროს. პატარები თავს არაჩვეულებრივად გრძნობენ, როდესაც დაბრკოლებების გადალახვის შემდეგ მათი ხმა საკრავის ბგერას თანხვდება.

ჩვეულებრივ, ბავშვების მეტყველებას მონოტონურობა (ინტონაციური განუვითარებლობა) და პრიმარული ტონების საზღვრებში ხმის შეზღუდული დიაპაზონი ახასიათებს (პრიმარულია ბუნებრივი ხმა. ყველაზე მოხერხებული ბგერა, რომლის გამოცემა არავითარ ძალდატანებას არ მოითხოვს). სიმღერაში მონაწილე ორგანოების მართვის არცოდნის გამო ბავშვებს პრიმარული ტონების საზღვრებიდან გამოსვლა უჭირთ.

ცუდი ინტონაციის მქონე ბავშვებს მუსიკალური ბგერები შეიძლება სწორად გავამეორებინოთ მარტივი ვოკალური ვარჯიშით: მათ ხმა უნდა შეუწყონ მოცემული ბგერის სიმაღლეს ანუ ზუსტად გაიმეორონ ის. მაღალი ბგერების სისტემატური გამოყენება ხელს უწყობს ხმის დიაპაზონის განვითარებას. ინდივიდუალური მიდგომით და რეგულარული მეცადინეობით ბავშვს დიაპაზონი ფრთხილად, თანდათან უნდა განვუვითაროთ. შესანიშნავი შედეგის მიღება მოკლე ხანში სავსებით შესაძლებელია.

ბავშვებთან პრაქტიკული მუშაობის დროს უმთავრესია, მასწავლებელმა საქმის ღრმა ცოდნით განსაზღვროს მათი ხმების შესაძლებლობები დიაპაზონთან მიმართებით. უპირველეს ყოვლისა, აუცილებელია მოსწავლის ხმაში პრიმარული ტონის პოვნა, რომელიც მისი მშვიდი მეტყველების ტონს დაემთხვევა. მოსწავლემ ამ პრიმარულ სიმაღლეზე რაც შეიძლება მეტხანს უნდა შეძლოს რომელიმე ხმოვნის გამღერება ანუ რაც შეიძლება მეტხანს დაიჭიროს ბგერა (ყველაზე რთული ვარჯიშია ერთ ნოტზე ხანგრძლივი ინტონირება, განსაკუთრებით – აკორდების ცვლის დროს). შემდეგ მარცვალზე „ლა“ ნახევარ-ნახევარი ტონით იწყოს სვლა ზევით და ქვევით, ვიდრე ბგერის შესრულება არ გაუჭირდება. ბავშვი სწორ ინტონირებას დიაპაზონის თანდათანობითი გაშლის ხარჯზე დაიწყებს მისთვის უჩვეულო მაღალ ან დაბალ ტონალობაში. ვიდრე ბავშვს ჯერ კიდევ არ გააჩნია სიმღერის მყარი ჩვევები, აუცილებელია, მიღწეული წარმატება მომდევნო გაკვეთილებზე განმტკიცდეს.

არსებობს კიდევ ერთი მეთოდი, როდესაც ხდება პრიმარული ტონიდან გადახტომა ოქტავით ზევით ანუ მასწავლებელი ბავშვს სთხოვს, „დაიწრიპინოს“. ეს გვეხმარება ბავშვის მაღალ, ფალცეტურ რეგისტრზე ერთბაშად გადართვაში. საინტერესოა, რომ ბავშვს პრიმარულ ზონაზე ერთი საფეხურით მაღლა ბგერის გაჟღერება უჭირს, მაგრამ 6-7 საფეხურით მაღლა ხმის სხვა მანერის გამოყენებით უცებ იწყებს მოცემული ტონის სწორად ინტონირებას.

ვოკალურ-ინტონაციური კოორდინაციის განმტკიცებისთვის პირველ ეტაპზე ბავშვმა თუ საკუთარი ხმის დაძლევა მოახერხა და ახლა საკმაოდ სუფთად იმეორებს მარტივ მელოდიებს, მეორე ეტაპზე ხმის ფლობის ეს უნარი უფრო დამაჯერებელი და ზუსტი უნდა გახდეს. ამისთვის წინა სავარჯიშოებზე მუშაობის გაგრძელებაა საჭირო. ბავშვი უნდა მივაჩვიოთ, უსმინოს და აკონტროლოს საკუთარი ნამღერი.

ხმაში წარმოქმნილი ზედმეტი დაძაბულობა ბგერის დიაპაზონის ზღვარზე მიანიშნებს, ბგერის სიმაღლის მიმართ „მგრძნობელობის ზრდა“ კი მუსიკალური სმენის განვითარებაზე. ხმა, როგორც მუსიკალური ბგერების აღქმის ორგანო, მთავარი ხელსაწყოა სმენის განვითარებისთვის.

გამღერება

ვოკალურ უნარ-ჩვევათა ათვისების ერთ-ერთი ფორმაა გამღერება. ის გულისხმობს სპეციალურ ვოკალურ ვარჯიშს, რომელიც მომღერალს მიზანმიმართულად უვითარებს სასიმღერო ხმის განსაზღვრულ თვისებებს. როგორც წესი, გამღერება გაკვეთილის დასაწყისში მიმდინარეობს. რეპერტუარზე მუშაობისას ის სახმო აპარატის მომზადებისა და აწყობის ფუნქციას ასრულებს. მუშაობა გაცილებით ეფექტურია, როდესაც ბავშვები თავიანთი შეცდომების სწორად შეფასებას ახერხებენ.

ბავშვთა სმენითი განვითარებისთვის დამაბრკოლებელია კვირაში სიმღერის მხოლოდ ერთი გაკვეთილის ჩატარება, ასევე – კოლექტიური მუშაობა. ბავშვებს, რომლებსაც მუსიკალურ სმენასა თუ ხმაში რაიმე ნაკლი აქვთ, ინდივიდუალური მიდგომა სჭირდებათ. ინტენსიური ინდივიდუალური მეცადინეობა ძალზე მნიშვნელოვანია: ბავშვები მობილიზებულნი ხდებიან და ამ დროს მუსიკის აღქმის ხარისხიც უმჯობესდება, რაც შემდგომი წარმატების საწინდარია.

მარტივი სავარჯიშო სმენის განვითარებისთვის

გამების სიმღერა. ფორტეპიანოზე ვუკრავთ: დო, რე, მი, ფა, სოლ, ლა, სი, დო – დო, სი, ლა, სოლ, ფა, მი, რე, დო, – და ვმღერით. შემდეგ იმავეს ვაკეთებთ ფორტეპიანოს გარეშე. გზადაგზა აუცილებლად ვამოწმებთ ბგერის სიზუსტეს ანუ განუწყვეტლივ ვაკონტროლებთ სმენას. თუ ზუსტად ვმღერით – ძალიან კარგი. თუ არა, ვარჯიშს ვაგრძელებთ.

ინტერვალების სიმღერა. ვუკრავთ და ვმღერით: დო-რე, დო-მი, დო-ფა და ა.შ. და პირიქით, რე-დო, მი-დო, ფა-დო და ა.შ. შემდეგ ვიმეორებთ იმავეს საკრავის გარეშე.

რეკომენდაციები

1. თუ ბავშვს აჟღერებული ბგერის (ნოტის) გამეორება ანუ კოპირება უჭირს, შეგვიძლია, სახალისო ვარჯიში შევაშველოთ. მაგ., მივბაძოთ ძროხის ბღავილს, მგლის ყმუილს ან საყვირის ხმას. ამით ბავშვისთვის უფრო საინტერესო გახდება ბგერის სწორი ინტონაციის პოვნის პროცესი. გარდა ამისა, ამგვარი გადართვით ბავშვებს მეცადინეობით გამოწვეულ დაძაბულობასა და გადაღლას მოვუხსნით.
2. მეცადინეობის დაწყებამდე და მეცადინეობებს შორის რამდენიმე წუთის განმავლობაში მოკუმული პირით მთქნარება რელაქსაციის საუკეთესო საშუალებაა.
3. გასათვალისწინებელია ერთი დეტალი: სმენის განვითარებას ხელს უშლის თუნდაც სულ ოდნავ აშლილ საკრავზე დაკვრა ან ერთ ოთახში ორი ადამიანის ერთდროული მეცადინეობა.
4. „თამაშის“ მეთოდმა მნიშვნელოვანი ადგილი უნდა დაიკავოს ბავშვებთან ვოკალური მეცადინეობის დროს. ამასთან ერთად სიმღერების თეატრალიზება ბავშვის შემოქმედებისა და სიხარულის დამატებით წყაროს წარმოადგენს.

რეზიუმე

მუსიკის მასწავლებელს მეცადინეობებზე დიდი მოთმინება, პრინციპულობა და გამომგონებლობა მოეთხოვება. ამასთან, იუმორიც დადებითი ემოციების გამოსაწვევად. მასწავლებლის მთავარი ამოცანაა, დროულად შეამჩნიოს წინსვლა და მოსწავლე შეაქოს. ასეთი სტიმული სწავლის სურვილს აორმაგებს.

რაც უფრო ადრე დავიწყებთ ვარჯიშს ინტონირების გამოსასწორებლად, მით უკეთესი იქნება შედეგი. თუ მასწავლებელი განსაკუთრებით ჩამორჩენილი ბავშვების მუსიკალურ განვითარებას გულისყურით მოეკიდება და საერთოდ, ყოველი მოსწავლის მუსიკალურ აღზრდაზე იზრუნებს, მათ ესთეტიკურ გემოვნებასა და კულტურის დონეს საგრძნობლად აამაღლებს.

მუსიკალური სმენისა და ინტონაციის განვითარებისთვის გამოცდილი მეთოდების დახმარებით საუკეთესო შედეგების მიღწევაა შესაძლებელი.

1987 წლიდან გაერო-ის ეგიდით 26 ივნისს მსოფლიო ნარკომანიასთან ბრძოლის საერთაშორისო დღეს აღნიშნავს. ამ დღის ერთ-ერთი მიზანი ნარკოტიკების შესახებ საზოგადოების ცნობიერების ამაღლებაცაა. ქართული საზოგადოებისთვის ნარკოტიკების თემა ძალიან მტკივნეულია. ნარკოტიკების პრობლემური მომხმარებელთა რიცხვი ყოველწლიურად იზრდება (ბოლო მონაცემებით საქართველოში ის 50 ათასს აღწევს). ქვეყანაში არავინ აწარმოებს ქალი და მოზარდი წამალდამოკიდებულების სტატისტიკას. არავინ იცის, ე.წ. სააფთიაქო ნარკომანიის რეალური მასშტაბებიც.

ჯანმრთელობის მსოფლიო ორგანიზაციის ინფორმაციით, საშუალო ასაკი, რომელიც ნარკოტიკების მიღების პირველ გამოცდილებას უკავშირდება, შესამჩნევად გაახალგაზრდავებულია – 15 წლიდან 12 წლამდეა შემცირებული. მოზარდების ნარკოტიკებით დაინტერესების მიზეზთა ჩამონათვალიც ვრცელია: მშობლების სიყვარულისა და სითბოს დეფიციტი, ექსპერიმენტის სურვილი, ცნობისმოყვარეობა, სხვა მომხმარებელი მოზარდების ზეგავლენა, პროტესტი, შინაგანი დისციპლინისა და მოტივაციის არქონა, კონფლიქტების, კომპლექსების, დეპრესიის პრობლემები.

ჯანმრთელობის მსოფლიო ორგანიზაცია მოზარდების ჯანმრთელობას ერთ-ერთ  პრიორიტეტად მიიჩნევს. „მოზარდები ყოველთვის დგანან განსაკუთრებული რისკის ქვეშ.  ბევრი მათგანი არ იჩენს დროულ ინტერესს საკუთარი ჯანმრთელობის მიმართ, გულგრილია სამედიცინო დახმარების საკითხებისადმი. თუმცა დგება მომენტი, როდესაც მოზარდები აღიარებენ მათ ცხოვრებაში არსებული პრობლემების შესახებ. მაგრამ არ იციან, ვის მიმართონ დახმარებისთვის“, – აცხადებს ანტონი კოსტელო, ჯანმოს დედათა, ჩვილთა, ბავშვთა და მოზარდთა ჯანმრთელობის დაცვის დეპარტამენტის დირექტორი.

იმის დადგენა, არის თუ არა მოზარდი ნარკოტიკულ საშუალებათა მომხმარებელი, მშობლისთვის დელიკატური ამოცანაა. აღგზნებადობა ან აპათია, უმიზეზო სიცილი ან ძილიანობა – არასაკმარისი მიზეზებია, იმის სავარაუდოდ, რომ ახალგაზრდა ნარკომანია. არსებობს კლასიკურ სიმპტომთა სია, რომელიც მშობელმა უნდა იცოდეს. მნიშვნელოვანია, მოზარდთან ამ თემაზე გამუდმებით საუბარი. მოზარდის გამოკითხვის (და არა დაკითხვის) პროცესი ფრთხილი უნდა იყოს, რათა ბავშვთან კონტაქტი საერთოდ არ გაწყდეს.

მხოლოდ ზუსტი დიაგნოზის დასმის შემდეგ იწყება მოზარდის ნარკომანიის მკურნალობის რთული გზა, რომელიც მშობლებისა და ფსიქოლოგების ხანგრძლივ ჩართულობას მოითხოვს. ნარკოტიკების მომხმარებელი მოზარდი აბსტინენციის სინდრომის მოხსნის მერე კიდევ უფრო საპასუხისმგებლო ეტაპზე გადადის – იწყებს ბრძოლას ფსიქოლოგიურ დამოკიდებულებასთან. ამ ბარიერის დაძლევისას აუცილებელია სპეციალისტებთან თანამშრომლობა. მხოლოდ პროფესიონალს შეუძლია, დაეხმაროს მოზარდს თვითგამორკვევაში, იმ შედეგების გააზრებაში, რის გამოც დაიწყო ნარკოტიკების მოხმარება. სწორედ ფსიქოლოგს შეუძლია დახმარება დეპრესიისა და ნარკოტიკზე მორალური მიბმულობის დაძლევაში.

მოზარდებში ახალი ემოციების მიღების სურვილი პიკს აღწევს. ამიტომ მოზარდი იოლად ექცევა შთაბეჭდილებების და გავლენების ქვეშ. ის მარტივად ხდება დამოკიდებული რომელიმე მუსიკალურ მიმდინარეობაზე, კინოვარსკლავების „ფანი“.დიდ ინტერესს იჩენს თავისი კუმირების ცხოვრებისეული დეტალების მიმართ, ხშირად კი, სრულიად შეუგნებლად, მიბაძავს მას, რითაც „ვარსკვლავთ წვდომის“ ქვეცნობიერ სურვილს იკმაყოფილებს. სამწუხაროდ, ბევრი ცნობილი ადამიანი, მით უფრო ხელოვნების სფეროში  მოღვაწე, ნარკომანიით იყო დაავადებული, მაგრამ მოზარდი მაინც იწონებს მის ნებისმიერ ქცევას და კოპირებას ახდენს.

ამის შესახებ მშობელი მოზარდს უნდა ესაუბროს. აუცილებელია საუბრისას სწორი რაკურსის შერჩევა. უამბეთ მოზარდებს იმის შესახებ, რომ ბევრი „ვარსკვლავი“ ცდილობდა დაეძლია ნარკოტიკული ან ალკოჰოლური დამოკიდებულება, დაბრუნებოდა ჯანსაღ ცხოვრებას, ოჯახსა და  კარიერას. მშობელს შეუძლია ესაუბროს მოზარდს იმაზე, თუ რამდენად მნიშვნელოვანია ამ შემთხვევაში საზოგადოების სხვა წევრების თანადგომა – მეგობრების, საყვარელი ადამიანების, მშობლების. გაუზიარეთ მოზარდებს შემდეგი ისტორიები:

დრიუ ბერიმორმა პირველად 9 წლის ასაკში მოწია სიგარეტი, კოკაინი 12 წლისამ გასინჯა, 13 წლის უკვე სარეაბილიტაციო კლინიკის პაციენტი იყო, სადაც მას ნარკოდამოკიდებულებას და ალკოჰოლიზმს მკურნალობდნენ. მოზარდმა რთულად გაიარა რეაბილიტაცია, მაგრამ შეძლო პრობლემებთან გამკლავება და წარმატებით დაუბრუნდა კინემატოგრაფიას. პირველად დრიუ სარეკლამო რგოლში ცხრა თვის ასაკში გადაიღეს, ორი წლისა ფილმ „Suddenly, Love“-ში მონაწილეობდა. პატარა დრიუ მთელ ამერიკას უყვარდა, დედასთან ერთად მას უამრავ წვეულებაზე პატიჟებდნენ. გოგონას მუდმივად აგემოვნებინებდნენ  ალკოჰოლურ სასმელებს, რამდენიმე წელიწადში კი ის ნარკოტიკებს შეეჩვია და ღამეებს სულ კლუბებში ატარებდა. ნელ-ნელა კინოსტუდიებისგან შემოთავაზებები შეუმცირდა და დეპრესიაში ჩავარდა. 1989 წელს სუიციდის მცდელობა ჰქონდა. ნარკორეაბილიტაციის შემდეგ, როგორც თვითონ ამბობს, თავიდან დაიბადა.

ამერიკელი მსახიობი რობერტ დაუნი უმცროსი ალოკოჰილიზმითა და ნარკომანიით იყო დაავადებული, რის გამოც მისი კარიერა ჩაესვენა, მაგრამ რობერტს გაუმართლა – ის თავის მომავალ მეუღლეს, სიუზანს შეხვდა, რომელიც დაეხმარა გათავისუფლებულიყო დამოკიდებულებისაგან და კინოს დაბრუნებოდა. რობერტ დაუნმა მარიხუანა პირველად 6 წლის ასაკში გასინჯა. 1987 წელს კი ნარკოდამოკიდებულება სარეაბილიტაციო ცენტრში პირველად იმკურნალა. 1996-2006 წლებში ის ნარკოტიკების მოხმარება-შენახვისთვის სასჯელსაც იხდიდა.

ბრიტანელმა სოულ, ჯაზ და რიტმ-ენდ-ბლუზ შემსრულებელმა ემი უაინჰაუსმა პირველი სიმღერა დაწერა და ნარკოტიკი პირველად 14 წლის ასაკში დააგემოვნა. 2011 წელს ემი საკუთარ სახლში გარდაცვლილი იპოვეს. თავიდან მისი გარდაცვალების მიზეზად ყველამ ნარკოტიკების გადამეტებული დოზა დაასახელა, მაგრამ ექსპერტიზამ დაადგინა, რომ ემის ალკოჰოლის დიდი რაოდენობით მიღების გამო გაუჩერდა გული.

ნარკოტიკებთან დაკავშირებული პრობლემები რობინ უილიამსსაც ჰქონდა – 70-იანი წლებში ის თავაშვებულად ცხოვრობდა და ეს გრძელდებოდა მანამდე, სანამ არ შეხვდა ქალს სახელად მარშა. მარშა მისი ცოლი გახდა და დაეხმარა დაეძლია დამოკიდებულება. რობინი ოსკარის და სხვა მრავალი ჯილდოს მფლობელი გახდა.

უიტნი ჰიუსტონმა, ყველასათვის საყვარელმა შემსრულებელმა, რომელმაც თავი გაითქვა მუსიკალური მიღწევებით, თავისი უნიკალური ვოკალური შესაძლებლობებითა და სკანდალური პირადი ცხოვრებით, რამდენჯერმე მიმართა ნარკოლოგებს, რათა დაეძლია დამოკიდებულება კოკაინზე. ნარკოტიკებთან დაკავშირებულ პირველ სკანდალში მომღერალი 2000 წელს გაეხვა, როდესაც აეროპორტში მარიხუანა აღმოუჩინეს. ის 2012 წლის 23 მარტს გარდაიცვალა. ასევე, თვითმკვლელობით დაასრულა სიცოცხლე საკულტო ფიგურამ კურტ კობეინმა. დღეს არსებობს ბევრი ვერსია, რატომ მოიკლა მან თავი. ერთ-ერთის მიხედვით, ამისკენ დეპრესიით გამოწვეული ნარკოტიკების მოხმარებამ უბიძგა. შემსრულებელი 16 წლიდან ეწეოდა მარიხუანას, მოიხმარდა კოკაინს და ჰალუცინოგენებს.

კოკაინის მომხმარებელი სერ ელტონ ჯონიც გახლდათ. ელტონმა, 1975 წლის ზედოზირების შემდეგ, 80-იან წლებში მაინც მოახერხა ნარკოდამკიდებულებისგან განკურნება. მომღერალმა მხოლოდ მკურნალობის მერე განაცხადა საჯაროდ, რომ ჯანმრთელობასთან დაკავშირებული პრობლემები ჰქონდა და სურვილი გამოთქვა დახმარებოდა სხვა წამალდამოკიდებულ ადამიანებს.

ემინემის ნარკოდამოკიდებულების ისტორია პრეპარატ ვიკოდინიდან დაიწყო, რადგან თავდაპირველად მას ნარკოტიკების ფული არც გააჩნდა. კარიერულ ზრდასთან ერთად ის  უფრო „დახვეწილ“ ნარკოტიკებზე გადავიდა. ცნობილი რეპერი აღიარებს, რომ წამალდამოკიდებულების დაძლევაში ელტონ ჯონი დაეხმარა. სარეაბილიტაციო კლინიკაში ის 2005 წელს მოხვდა. 2008 წელს მან განაცხადა, რომ ბოლომდე განიკურნა და მუსიკალურ ოლიმპს განახლებული ძალებით დაუბრუნდა.

ბრიტანელ მომღერალ სტინგს, რომლის პოზიტიური იმიჯი ყოველთვის იწვევდა საზოგადოების ფართო წრის სიმპათიას, ბევრი მავნე ჩვევა ჰქონდა. თავისი როკჯგუფი პოპულარობის პიკზე მყოფმა სტინგმა 1984 წელს მიატოვა. იდეალური ქმარი და მზრუნველი მამა ნარკომანი იყო. გარდა ამისა, მისი ლოთური გამოხდომები სულ უფრო საჯარო ხდებოდა მანამდე, ვიდრე მეგობარმა – ტრუდი სტაილერმა ნარკოდამოკიდებულებისგან მკურნალობა არ შესთავაზა. რეაბილიტაციის კურსის გავლის მერე სტინგმა სოლო კარიერის დაწყება გადაწყვიტა და ვარსკვლავად იქცა. თავის ერთ-ერთ ბლოგში მან მოუწოდა მთავრობას მარიხუანის ლეგალიზაციისკენ და შესთავაზა გაყიდვიდან მოგებული თანხა დანაშაულთან, სიღარიბესთან და გლობალურ დათბობასთან ბრძოლისკენ მიემართათ.

ლედი გააგამ ნარკოტიკებთან მეგობრობა 2011 წელს აღიარა და თხოვა თავის თაყვანისმცემლებს, მისგან მაგალითი არ აეღოთ. ის აკრძალულ ნივთიერებებს, კერძოდ, მარიხუანას მოიხმარდა. გააგამ განმარტა, რომ ახალგაზრდობაში ძალიან უნდოდა თავის კუმირებს დამსგავსებოდა, დაიწყო მარიხუანის მოწევა, მაგრამ ამან ლამის მისი სიცოცხლე იმსხვერპლა. მავნე ჩვევის დაძლევის მერე ლედი გააგა ქველმოქმედებით დაკავდა და დიდძალი თანხა წამალდამოკიდებულთა სამკურნალოდ გადარიცხა.

კიდევ ერთი ამერიკელი კინოვარსკვლავი და მომღერალი, მოდელი და სამოსის დიზაინერი, რომელმაც სახელი სარებილიტაციო კლინიკებში ხშირი მიმართვით გაითქვა, ლინდსეი ლოჰანია. 2005 წლიდან დაწყებული ლოჰანი კლინიკებს პერმანენტულად მიმართავდა და შესაშური თავგანწირვით ებრძოდა დამოკიდებულებას. მის პრობლემებზე მედია ბევრს წერდა. ლინდსეი ლოჰანი ამბობდა, რომ ნარკომანია ერთ ღამეში ვერ განიკურნება.

კელი ოსბორნმა შეძლო წამალდამოკიდებულების დაძლევა. მან აღიარა, რომ ნარკოტიკების უმეტესობა (კრეკის გარდა) გასინჯული ჰქონდა. წამალდამოკიდებულობისკენ კი დეპრესიამ უბიძგა. მკურნალობის პირველი კურსი 2005 წელს გაიარა, მეორე – 2009 წელს. ნარკოდამოკიდებულებისგან განკურნების შემდეგ კელიმ მონაწილეობა მიიღო შოუში „ცეკვა ვარსკვლავებთან“, რის მერეც აქტიურად დაკავდა ფიტნესით, თავი იხსნა ზედმეტი წონისგან და გარეგნული სრულყოფილება დაიბრუნა.

.