დიდი ხანია, გვეზარება ბნელ 90-იანებზე წერა. 2000- იანებზეც. დუბლიონკების, ტეტრისების, ნავთის ლამპებისა თუ სანთლების, გაყინული სახლებისა და შუაცეცხლის რომანტიკაც მოძველდა. ბევრი დაიწერა და იმიტომ. დაიწერა რომანები, ესეები, მოთხრობები და ლექსები. მე მეშინია იმ შავი წლების. ხან თბილისში ვიყავით, ხანაც – სოფელში. სოფელს მაშინ მეტის მოცემა შეეძლო, თუნდაც სითბოსი, და ჩვენც წინ და უკან დავდიოდით.

ეცდებიან, დაგარწმუნონ, მაგრამ არ დაიჯერო: სიცივესა და უშუქობაში არაფერია რომანტიკული, არც ღუმელზე მოხალულ მზესუმზირაში ყრია რამე, არ გვაპურებდა.

ადგებოდა  ჩემი თხუთმეტი წლის ძმა, თბილად ჩაიცვამდა, ალბათ, მამაჩემის ნაქონ სვიტერსა და ქურთუკს, ალბათ, სამი ზომით დიდსა და გაცრეცილს. გაუყვებოდა უშორეს გზას სხვა სოფლისკენ. იმ სხვა სოფელში ბებია ცხოვრობდა, ბებიებს კი ყოველთვის ყველაფერი აქვთ, ეს არ იცვლება. გამოაცხობდა ბებო პურებს, ჩაალაგებდა ტილოს ტომარაში. წამოიკიდებდა ჩემი ძმა თავის თხელ, ნაზ, ბავშვურ ზურგზე და გამოუყვებოდა უშორეს გზას ფეხით სახლამდე.

ასე რომ, არ დაიჯერო, გატყუებენ. იმ წლებში არაფერი ყრია, არც იმ ზამთრებში, გარდა ჩვენი ძმების გამრუდებული ხერხემლისა.

იმასაც გეტყვიან, რომ ჩვენ, იმ ბნელი წლების შვილები, შენზე მეტს ვკითხულობდით, შენ კი ტაბით ერთობი. ამით იმის თქმა უნდათ, რომ ჩვენ შენზე ჭკვიანები გამოვედით, შენ კი ჯერ კიდევ არავინ გამოსულხარ. ამას დამუნათება ჰქვია და ერთი სული აქვთ, წიგნი შემოგატყუონ. კარგი იქნება, კონტრაგუმენტად „ჰარი პოტერის“ ელექტრონულ ვერსიას თუ მოიყვან. ჩაუყარე წყალში ეს ყოყლოჩინობა, აჩვენე, რომ შენც კითხულობ. კარგი სეირი კი გამოვა.

ინტერნეტის ეპოქის სრულყოფილი შვილი იქნები, კომპიუტერული თამაშებიც გეყვარება. მშვენიერია. მე ამ სფეროში უნიჭო გამოვდექი და ისევ წერას მივყავი ხელი. წერა-კითხვის მეტი არაფერი მიკეთებია და, სიმართლე რომ გითხრა, უინტერესო საქმე სულაც არ არის. შენხელა რომ ვიყავი, გარეთ ვთამაშობდი. საერთოდ, მაშინ ყველა გარეთ ვთამაშობდით, ესეც გეცოდინება. წარსულივით კი არა, მომავალივით მახსოვს. შემედავები, მომავალი როგორ უნდა გახსოვდესო, მართალიც იქნები. როგორ გითხრა, სამეცნიერო ფანტასტიკის ფერებში მახსოვს, სამეცნიერო ფანტასტიკა კი ცოტათი ხორბლისფერია. პოსტაპოკალიფსური სამყარო ლოგიკურად მომავალია, მაგრამ სულ მგონია, რომ ჩემს წარსულში მოხდა. იმიტო რო ეგრე მახსოვს. შენელებულ კადრებად და ხმაურად. სუნი არა აქვს. და თან ზაფხულია. მე არ ვიცი, რატომ არის ამ თამაშებში სულ ზაფხული. ალბათ ზამთარშიც ვითამაშებდით რამეს, თოვლი მაინც მოვიდოდა, თოვლი კი თავისთავად თამაშია. მოძრაობაა, სხეულიც კი აქვს და ათას იდეას მოგაწვდის, გაგართობს. ასე რომ, ვერაფრით აგიხსნი, რატომ უკავშირდება თამაში ზაფხულსა და მომავალს.

დარწმუნებული ვარ, „პოსტაპოკალიფსურ სამყაროს“ დაგუგლავ და დასევდიანდები, საერთოდ არ უხდება სიტყვა „თამაშს“.

უბრალოდ მინდოდა მეკითხა, არდადეგებზე მასწავლებლები დავალებებს ისევ გაძლევენ თუ არა?

ჩვენ ხომ ასე შევიცვალეთ. წარმოიდგინე, ჩემიდან შენამდე როგორ შევიცვალეთ. მასწავლებლები თუ შეიცვალნენ?

ისევ ცარცის დაფებზე წერთ?

ისტორიის წიგნები ისევ ისეთი გრძელი და მოუხერხებელია?

ისევ არც ერთ ჩანთაში არ ეტევა?

ფიზკულტურაზე ისევ არაფერს აკეთებთ?

ისევ არის კლასში ერთი ბიჭი, რომელიც ყველა გოგოს უყვარს და ერთი გოგო, რომელიც ყველა ბიჭს უყვარს?

იმათ კიდე მგონი ცოტათი მოსწონთ ერთმანეთი და არ ამხელენ.

რითი საუზმობ? არ მითხრა, რომ შენც კარაქიანი პურით და ჩაით, ზუსტად ისე, როგორც მე მრავალი წლის წინათ.

ვერ ვიტან. ვერც კარაქიან პურს და ჩაის – მით უმეტეს.

სამოქალაქო საზოგადოებასთან ურთიერთობა, საზოგადოებრივ სივრცეში განსაზღვრული მიზნებისთვის ბრძოლა ადამიანს დამატებით გამოცდილებას სძენს. სოციალურ ჯგუფებთან მუდმივი კავშირი მნიშვნელოვან დაკვირვებათა წარმოების ხელსაყრელი წინაპირობაა. ბუნებრივია, სამოქალაქო აქტივიზმის დროს არასოდეს ვუშვებ ხელიდან მოქალაქეთა  კოლექტიური ქცევის მთავარი მახასიათებლების აღმოჩენის შანსს. სამწუხაროდ, ჩემი დასკვნები ხშირად არასახარბიელოა.

დღითი დღე ვრწმუნდები, რომ საბჭოთა ადამიანი, Homo soveticus-ი, ოცდამეერთე საუკუნეშიც ცოცხალია და საზოგადოებაში კიდევ უფრო მყარად დამკვიდრებისთვის იკრებს ძალებს. ალბათ, მრავალი თქვენგანი მეტყვის, რომ საბჭოთა მენტალიტეტი გასაკვირი არ უნდა იყოს იმპერიის ზეობის ეპოქაში აღზრდილ მოქალაქეთა შორის. ბევრი იმაზეც გაამახვილებს ყურადღებას, რომ სამოცდაათწლიანი მემკვიდრეობის ხელის ერთი მოსმით განადგურება შეუძლებელია. ცხადია, ამ საკითხებზე დავას არ ვაპირებ. ჩემს აღშფოთებას და გაკვირვებას სულ სხვა გარემოება იწვევს. ჩემი ფიქრისა და დარდის საგანი ის არის, რომ საბჭოთა ადამიანებს თანატოლებს შორისაც აღმოვაჩენ ხოლმე.

რა ახასიათებს Homo soveticus-ს თანამედროვე ეპოქაში?

1) ოცდამეერთე საუკუნის საბჭოთა ადამიანებს არ სჯერათ სიკეთის. მათ ვერ წარმოუდგენიათ, როგორ შეიძლება გაემგზავროს რიგითი სტუდენტი ყოველგვარი მატერიალური მოტივის გარეშე რომელიმე ინდუსტრიულ ქალაქში ან მიყრუებულ რეგიონში, რათა ადგილობრივი მოსახლეობის ბრძოლას დაუჭიროს მხარი.

2) თანამედროვე Homo soveticus-ები ეჭვიანი ადამიანები არიან და დედამიწის ზურგზე არავის ენდობიან. საკუთარი თავის ნდობაც კი არ გააჩნიათ. ისინი ყველაფერში შეთქმულებას ეძებენ. ამგავარად მოაზროვნე ადამიანებისთვის გარდასულ საუკუნეებში შექმნილი ყველა კონსპირაციული თეორია დღესაც ცოცხალი და აქტუალურია.

3) დღემდე სსრკ-ის მოქალაქეებად დარჩენილთათვის არსებულისგან განსხვავებული სამყარო წარმოუდგენელია. მათთვის უზენაესი ღირებულება მოქმედი ინსტიტუციური წესრიგის პატივისცემა და შენარჩუნებაა. შესაბამისად, ისინი არ ლაპარაკობენ ცვლილებებზე, რეფორმებზე, არასოდეს ითხოვენ გარდაქმნებს. მათთვის კანონი ერთხელ და სამუდამოდ დადგენილი ჭეშმარიტებაა, რომლის გადასხვაფერება დაუშვებელია. რეტროგრადები ნებისმიერ შემთხვევაში ცდილობენ ქვეშევრდომებად ყოფნას და იერარქიის სათავიდან მიღებული ბრძანებების უსიტყვოდ შესრულებას. ყველა რეფორმისტი და რევოლუციონერი მათ თვალში ერეტიკოსი და მტერია.

4) ნებისმიერ ნორმალურ სახელმწიფოს ორი განზომილება აქვს: ის ხალხისა და ხელისუფლების ერთიანობას წარმოადგენს. საბჭოთა ადამიანებისთვის კი სახელმწიფო მხოლოდ სახელისუფლებო და ბიუროკრატიული აპარატია. საბჭოთა ადამიანები თავს სახელმწიფოს ნაწილად არ განიხილავენ. შესაბამისად, ოფიციალური დაწესებულებებიდან მოპარულ ფულს, დაუსაბუთებლად მიღებულ პრემიას თუ დამალულ გადასახადს ცალკე მდგომი სისტემისთვის წართმეულ რესურსად აღიქვამენ და არა საკუთარი თავისთვის, საკუთარი საზოგადოებისთვის მიყენებულ ზიანად.

5) მეცხრამეტე საუკუნის გერმანელ მწერალს ვილჰელმ ჰაუფს აქვს ერთი შესანიშნავი პატარა მოთხრობა – „Der junge Engländer“ („ახალგაზრდა ინგლისელი“). გერმანელი მოგზაური ინგლისიდან სამშობლოში მაიმუნს ჩამოიყვანს, ფრაკს ჩააცმევს, ყელსახვევს გაუკეთებს და საზოგადოებას ბრიტანელ ჯენტლმენად წარუდგენს. პროვინციულ ქალაქში მცხოვრები ადამიანები ახალგაზრდა ინგლისელს აღფრთოვანებით შეჰყურებენ, წვეულებათა ყველაზე სასურველ სტუმრად მიიჩნევენ და ცდილობენ, ნებისმიერი საკითხის შესახებ მოისმინონ მისი „კომპეტენტური“ აზრი. თანამედროვე Homo soveticus-ებს ბევრი რამ აქვთ საერთო ჰაუფის პერსონაჟებთან. პროფესიონალებს, მშრომელებს, ღირსეულ ადამიანებს, რომლებიც გარს ახვევიათ, არ აფასებენ, მათ საქმიანობას არაფრად აგდებენ, შურთ მათი. ადგილობრივ გენიოსს მათ უცხო სივრციდან მოყვანილი მაიმუნიც კი ურჩევნიათ.

6) საბჭოთა მოქალაქეებს არ შეუძლიათ შუალედური, კონსენსუალური, დაბალანსებული გადაწყვეტილებების მიღება, ამგვარი იდეების მხარდაჭერა. ისინი ან თვითგვემით არიან დაკავებულნი, ან საკუთარი ცხოვრების წესის ფეტიშიზაციით ცდილობენ ფონს გასვლას.

7) ჭორი, ცილისწამება, გაუგონარისა და წარმოუდგენლის სხვისთვის დაბრალება, ეგოიზმი, სხვებისადმი უპატივცემულობა, ადამიანის დაუფიქრებლად შეურაცხყოფა ახალი დროის ბოლშევიკების სატიტულო მახასიათებლებია.

რეგრესული ძალები ყველგან არიან. მათთან კონფლიქტის გარეშე განვითარება შეუძლებელია. რეტროგრადების არსებობა გადაულახავ საფრთხეს ნამდვილად არ წარმოადგენს. მთავარია, მათი პრინციპები უმრავლესობამ არ გაიზიაროს. მთავარია, კეთილი მიზნებისთვის მათივე მეთოდებითა და საშუალებებით არ დავიწყოთ ბრძოლა.

მამის დღეს მსოფლიოს სხვადასხვა ქვეყანაში სხვადასხვა დროს აღნიშნავენ. ამ ტრადიციას საქართველო წელს პირველად შეუერთდა და ეს დღე 19 ივნისს საზეიმოდ აღინიშნა.

მაშინ, როდესაც საქართველოში მამების მხოლოდ მცირე ნაწილია ჩართული ბავშვის აღზრდის პროცესში, მამის დღის დაწესება და დამკვიდრება, ვფიქრობ, მნიშვნელოვანია.

კვლევების მიხედვით, შვილის აღზრდაში ორივე მშობლის თანაბარი მონაწილეობა ადამიანის ბედნიერ და წარმატებულ მომავალთან პირდაპირ კავშირშია. როცა საქმე შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე ბავშვს ეხება, მამის როლი კიდევ უფრო მეტ მნიშვნელობას იძენს, რადგან დედასაც მხარდაჭერა სჭირდება და ბავშვის განვითარების სტრატეგიაც, სასურველია, მთელმა ოჯახმა ერთად დასახოს.

მთელ მსოფლიოში არსებობს მშობელთა კლუბები, სადაც მეტწილად დედები არიან გაერთიანებული და ერთმანეთს გამოცდილებას უზიარებენ, ერთად იბრძვიან შვილების უფლებებისთვის და სხვ.

გთავაზობთ რამდენიმე გამორჩეული მამის პორტრეტს, რომლებიც სამაგალითო კვალს ტოვებენ როგორც შვილების განვითარებისა და განათლების, ისე საზოგადოების ცნობიერების ამაღლების საქმეში.

*

54 წლის რიკ ჰოიტის მამის ამბავი შვილისადმი უსაზღვრო სიყვარულის მაგალითია. დაბადებისას რიკს თავის ტვინი დაუზიანდა. ექიმები ფიქრობდნენ, რომ ის ვერ განვითარდებოდა და მშობლებს მის „ჩაბარებას“ ურჩევდნენ. მიუხედავად იმისა, რომ ბავშვი არ საუბრობდა, ხელ-ფეხს ვერ იყენებდა, დიკი და ჯუდი მას ყველგან ატარებდნენ ძმებთან ერთად. სკოლაშიც შეიყვანეს. როდესაც დიკს 15 წლის შვილმა გაუმხილა ნატვრა, რომ სურდა ხუთკილომეტრიან საქველმოქმედო რბენაში მიეღო მონაწილეობა სკოლელი ბიჭის დასახმარებლად, მას დიდხანს არ უფიქრია. 37 წლის მამისთვის ეს დიდი დატვირთვა იყო, მაგრამ შეჯიბრის ბოლოს რიკის მიერ ეკრანზე აკრეფილმა სიტყვებმა – „მამა, როცა დავრბივარ, ჩემი უძლურება ქრება“ – გარდატეხა მოახდინა მის ცხოვრებაში. მას შემდეგ, 30 წლის განმავლობაში, ამერიკელმა მამა-შვილმა სპეციალური ეტლით, ველოსიპედითა თუ ნავით ათასზე მეტ რბენაში, ტრიატლონსა და მარათონში მიიღო მონაწილეობა. რიკ და დიკ ჰოიტები დაჯილდოებული არიან არაერთი პრიზითა და საპატიო ჯილდოთი.

*

მაიკ ლეიკი კანადელი პარლამენტარია და აქტიურად მონაწილეობს სხვადასხვა ღონისძიებაში, სადაც მუდმივად თან ახლავს აუტიზმის მქონე შვილი – 20 წლის ჯეიდენი. ის ყოველწლიურად,  2 აპრილს – აუტიზმის შესახებ ცნობიერების ამაღლების საერთაშორისო დღეს, პარლამენტში საგანგებო სიტყვით  გამოდის; ხშირი სტუმარია შოუებში, სადაც ერთგვარ საჯარო ლექციებს ატარებს აუტიზმის თემაზე; სოციალურ ქსელში თამამად საუბრობს შვილის ქცევებსა და თავისებურებებზე –  მათი განზოგადება უმეტეს შემთხვევაში შესაძლებელია, რადგან აუტიზმის მქონე სხვა პირებისთვისაცაა დამახასიათებელი. მამა იქვე გვთავაზობს „რეცეპტს“, რა შეიძლება მოიმოქმედოს რიგითმა მოქალაქემ ასეთ დროს. მაიკ ლეიკი მთელი მისი პოლიტიკური მოღვაწეობით ხელს უწყობს აუტიზმის შესახებ ცნობიერების ამაღლებას.

*

დაუნის სინდრომის მქონე ბავშვების მამიკოებს შორის ამერიკელი რიკ სმიტი უდავო ჩემპიონია. შვილის დაბადებიდანვე მან შემქნა ბლოგი www.noahsdad.com, სადაც უკვე ხუთი წელია აქტიურად აქვეყნებს სტატიებს, დღიურებს, შვილის ვიდეოებს, იძლევა სასარგებლო რჩევებს. მისი ინტერნეტგვერდი დაუნის სინდრომის შესახებ არსებულ საიტთა შორის საუკეთესოდ დასახელდა. სოციალურ ქსელში კი მის გვერდს ორასი ათასზე მეტი მოწონება აქვს.

*

საქართველოში რეაბილიტაციისა თუ აბილიტაციის ცენტრებში ბავშვები უმეტესად დედებსა და ბებიებს დაჰყავთ. თუმცა, მისასალმებელია, რომ დღითიდღე იქ სულ უფრო მეტ მამას შეხვდებით. ამდენი ქალის ფონზე რამდენიმე წლის წინ გამონაკლისი იყო ახალგაზრდა მამა, გიორგი ომაძე, რომელიც აუტიზმის მქონე შვილს მუდმივად ახლდა გაკვეთილებსა და სპეციალურ თერაპიაზე თბილისის ერთ-ერთ ცენტრში. ის აქტიურად იყო ჩაბმული ვაჟის აღზრდის პროცესში, საჭიროების შემთხვევაში, კვირების განმავლობაში მარტოც მშვენივრად ართმევდა თავს მასზე ზრუნვას, უმზადებდა საჭმელს, ეთამაშებოდა და სხვ. ის მეუღლესთან ერთად ცდილობდა აუტიზმის არსს ჩასწვდომოდა, თარგმნიდა საინტერესო სტატიებს და ინფორმაციას ახალი კვლევების შესახებ სხვა მშობლებს სოციალური ქსელის საშუალებით უზიარებდა. სამწუხაროდ, გიორგი რამდენიმე თვის წინ გარდაიცვალა, მაგრამ დატოვა ვარსკვლავბიჭუნა დაჩი, კარგი მამობისა და შვილთან მეგობრობის მაგალითი, ასევე მეტად საჭირო საგანმანათლებლო რესურსები შშმ ბავშვებისათვის. ბოლო დროს ის აქტიურად მონაწილეობდა პირველი ქართულენოვანი აპლიკაციების – „ჩემი ხმა“ (Listen To My Voice Lemondo) და „ისწავლე თამაშით“ (Play To Learn Lemondo) – შექმნის საქმეში, რომლის საშუალებითაც არა მარტო აუტიზმის, არამედ ნებისმიერი ასაკის მეტყველების განვითარების დარღვევის მქონე ადამიანს უადვილდება კომუნიკაცია საზოგადოებასთან.

ასე მინდოდა დამერქმია ჩემი მოთხრობისათვის, რომელიც 2010 წელს დავწერე და „ცისკარში“ დაიბეჭდა. მერე ისე მოხდა, რომ საბოლოო სათაურად „მელქიორის ჯვარცმა“ გადავწყვიტე და მოთხრობების წიგნშიც („ყიფლიბანდი“) ასე შევიდა.

სიუჟეტი ასეთია: 90-იანი წლების სამეგრელოში, ექიმის მოსაყვანად სოფლიდან ქალაქში შუაღამისას გასულ შალვას გზაზე მოროდიორები დახვდებიან (ასეთი ბევრი იყო მაშინ, გასასვლელ-გამოსასვლელებში ჩასაფრებული შეიარაღებული ხალხი), ჯერ ვითომ მანქანას შეუმოწმებენ და შემდეგ მანქანის გასაღების წართმევას დაუპირებენ. შალვა გაუძალიანდება, არ დაანებებს და ცემაში შემოაკვდებათ.

მოგვიანებით, დიდი ხნის შემდეგ, ამ ამბავს სუფრაზე აზარტით და ცოტათი სიამაყითაც კი ჰყვება ერთ-ერთი მკვლელი. დეტალურად, აღგზნებული. უცებ ვიღაც წამოიწევა სუფრიდან, „ფეხზე დამიდექი, ნაბიჭვაროო“, დაუყვირებს და ვიდრე დაბნეული, შოკირებული ხალხი აზრზე მოსვლას მოასწრებდეს, დანა-ჩანგლით აჩეხავს.

ეს ამბავი ჩემი ბავშვობიდან მახსოვდა. კაცმა, რომელიც წლების განმავლობაში უშედეგოდ ეძებდა ძმის მკვლელს, მას შემთხვევით, სუფრასთან მიაგნო, უფრო სწორად, ის ტიპი თავისივე ენამ გაყიდა. სიუჟეტი დიდხანს მიტრიალებდა გონებაში, ვყოყმანობდი, ღირდა თუ არა შურისგების აქტის დაუსრულებელი ჯაჭვისთვის კიდევ ერთი რგოლი შემემატებინა. დავწერე, დავბეჭდე, წლები გავიდა, ეს ყოყმანი და გაორება არ მეშვებოდა, და ახლა ვრწმუნდები, რომ ღირდა.

იქ, სადაც კანონი და სამართალი უმწეოა, იქ, სადაც დაჩაგრული ადამიანის ხმა ვერ აღწევს, ტყვიამ უნდა გადაწყვიტოს ყველაფერი.

გვემწარა? ცივილიზებული სამყაროსთვის მიუღებელია? მაშინ კეთილი ინებოს ცივილიზებულმა სამყარომ და თავისი „სამართლებრივი ბერკეტების“ გამოყენებით არ დაუშვას განუკითხაობა. არ დაუშვას, რომ თავის ქვეყანაში, თავის მიწაზე, ყველას დასანახად ცინიკურად კლავდნენ უდანაშაულო ადამიანებს!

ხელისუფლების ცერემონიული და უცერემონიო შეფასებები, სასულიერო პირების მდუმარე მშვიდობიანი პროცესია, ემოციური და მგლოვიარე სტატუსები სოციალურ ქსელში – ეს ცხელ კვალზე იყო. რა ხდება ორი კვირის, ერთი თვის შემდეგ, როცა ტრაგედია ყოფითობაში გადაინაცვლებს?

წლების წინ, როცა კრიტიკოს ლევან ბრეგაძეს ვთხოვე მარტივად, ორი სიტყვით აეხსნა ბესიკ ხარანაულის ერთი ცნობილი ლექსი, მან მითხრა: „შუაღამისას, როცა მეღვიძება, პირველი, რასაც გავიფიქრებ, ყოველთვის ესაა – „სად არიან შვილები?“ მარტო ვარ, მაგრამ ვიცი, სადაც არიან ჩემი შვილები. ტელეფონს ავიღებ, დავურეკავ, დაველაპარაკები… მაგრამ იმათ რა ქნან, ვისაც შვილები ომში, საპატიმროებსა და სასაფლაოებზე დარჩა?!.“

„სად არიან შვილები, მე რომ მოგაბარეა“, – ამას თითქოს ღამენათევი, სასოწარკვეთილი კაცი ამბობს, ხელისუფალის კართან რომ ჩამომდგარა და თავისი შვილის (ძმის) ბედზე პასუხს ელოდება. ტკივილი აძლიერებს კიდეც და უმწეოსაც ხდის, ამიტომ „საყელოზე მოგწვდები, შვილები სად არიან“ უფრო დარდით აღტყინებული, დათრგუნული ადამიანის გულუბრყვილო მუქარაა, რომელსაც უნიათო და უპასუხისმგებლო ხელისუფალი ერთი ყურიდან მეორეში გაატარებს.

როგორც ადრე ყოფილა. ათჯერ, ასჯერ, ათასჯერ. არადა, თითქოს კარგად ვხვდებით, რომ იქ, სადაც ერთ მოქალაქეს ასე დაუნდობლად ხვრეტენ, დღეს იქნება თუ ხვალ ჩვენს თავზეც დაუშვებენ საკონტროლო გასროლას. არც არავინ დაგვიცავს, არც არავის მოეკითხება პასუხი, უფრო სწორად, ისე არ მოეკითხება, როგორც იმსახურებს, როგორც ქვეყნის, სახელმწიფოს შეურაცხმყოფელს გასცემდნენ პასუხს.

გავიხსენოთ: „მთელი ქისტეთის ამომგდე“ ზვიადაური სამაგალითოდ ისჯება – თემი (სახელმწიფო) გრძნობს და იღებს პასუხისმგებლობას იმ განაჩენზე, რასაც აღასრულებს კიდეც („თემს რაც სწადია, მას იზამს თავის თემობის წესითა“) და პირნათელია ღმერთისა და მიცვალებულის წინაშე („ნუ იტანჯები, დარლაო…“).

ვაჟა ფშაველას „სტუმარ-მასპინძელში“ თემი არა მხოლოდ პიროვნებასთან დაპირისპირებული ინსტიტუტია (როგორც ბევრი წარმოაჩენს ცალმხრივად), არამედ მტრის კარგად შემცნობი („ჩვენ ვიცნობთ მაგის სახესა, გადალესულსა ცოფითა“) და წარსული გამოცდილების მცოდნე ადამიანთა ერთობა, რომელიც ცივი გონებით, რაციონალურად განსჯის და საკადრისს მიუზღავს დამნაშავეს.

და რაც ყველაზე მთავარია: არც შერიგება შედგება იმ გარემოში, სადაც უკვე ოც წელზე მეტია ფეხმოუცვლელად დგას რუსეთის იმპერია და ყოველდღიურად აქეზებს უსამართლობასა და განუკითხაობას. არც მშვიდობა დამყარდება, თუკი საერთაშორისო საზოგადოებამ ერთხელ და სამუდამოდ არ გაასამართლა და ფეხი არ ამოუკვეთა იმ მიწიდან, რომელიც ძალადობითა და მედროვე პოლიტიკოსების მხარდაჭერით დაიპყრო.

უფროსკლასელებს რომ ვხედავ, ზოგჯერ – და იქნებ უმეტესადაც – კაფკას „პროცესი“ მახსენდება და მისი მთავარი გმირი. მაშინვე გამიელვებს ხოლმე გონებაში ფრაზა: „ეტყობა, ვიღაცამ ცილი დასწამა იოზეფ კ-ს, რადგან არაფერი დაუშავებია და ერთ მშვენიერ დილას მაინც დააპატიმრეს“. ამის შემდეგ იწყება იოზეფის მცდელობა, გაერკვეს მის ცხოვრებაში მომხდარ უცნაურ ამბებში. აიყვანს ადვოკატს, დადის სასამართლოებში, სადაც ბევრს ვერაფერს არკვევს და ვერც მოსამართლეს ნახულობს, ვინც ყველაფერს ნათელი უნდა მოჰფინოს.

ამ წიგნის აზრი სულ სხვაა, მე კი აქ იმიტომ გავიხსენე, რომ იოზეფი ძალიან მაგონებს იმ მოსწავლეებს, რომლებმაც არც კი იციან, ერთ მშვენიერ დილას რატომ დააპატიმრეს და სკოლაში მიიყვანეს.

აქედან იწყება მათთვის ის ცხოვრებისეული მაგია და ალოგიკა, მიუხედავად მოვლენათა თანმიმდევრულობისა, რომელიც საბოლოოდ ურევთ თავგზას. ადვოკატი, მოსამართლე, ბიუროს თანამშრომლები, დამლაგებელი ქალი – თითქოს ყველა მოსწავლეთა ცხოვრებაში სხეულდება მშობლებად, მასწავლებლებად, სკოლის დირექტორად, რეპეტიტორებად, თანაკლასელებად… ისინიც დადიან უთავბოლოდ ერთისგან მეორესთან და მთავარი ვერ გაუგიათ: რას ნიშნავს სწავლა, რისთვის სჭირდებათ ის კონკრეტულად მათ, ინდივიდებს, და საერთოდ, რა ხდება მათ თავს.

ბლოგი, ცოტა არ იყოს, უტრირებულად დავიწყე და აქვე მინდა ვთქვა, რომ, რა თქმა უნდა, ეს არ არის ყველა მოსწავლის რეალობა, მაგრამ მათი არცთუ მცირე ნაწილია ამ დღეში.

ზოგადი განათლების შესახებ საქართველოს კანონის მესამე მუხლი ამბობს:

„1. საქართველოში ზოგადი განათლების სფეროში სახელმწიფო პოლიტიკის ძირითადი მიზნებია:
ა) მოსწავლის ეროვნული და ზოგადსაკაცობრიო ღირებულებების მქონე, თავისუფალ პიროვნებად ჩამოყალიბებისათვის საჭირო პირობების შექმნა;

ბ) მოსწავლის გონებრივი და ფიზიკური უნარ-ჩვევების განვითარება, აუცილებელი ცოდნით უზრუნველყოფა, ცხოვრების ჯანსაღი წესის დამკვიდრება, ლიბერალურ-დემოკრატიულ ღირებულებებზე დამყარებული სამოქალაქო ცნობიერების ჩამოყალიბება, მოსწავლის მიერ კულტურულ ფასეულობათა პატივისცემა, ოჯახის, საზოგადოების, სახელმწიფოსა და გარემოს წინაშე უფლება-მოვალეობების გაცნობიერებაში ხელის შეწყობა“.

ასე თუ ისე, ყველაფერი რიგზეა (ოდესმე ამ „ასე თუ ისეზეც“ დავწერ), მაგრამ სხვა რეალობაა სკოლებში. სოციალურ ქსელებში ხშირად გვხვდება ინფორმაცია სკოლებში მიმდინარე სხვადასხვა ტიპის ღონისძიებებზე, ფესტივალებსა და კონკურსებზე, რომლებიც პარალელური სამყაროდან დაგეგმილს ჰგავს. ვიდეოები, სადაც ბავშვები მოძღვარს ეხვეწებიან, ბრძანოს მათთვის, რათა შეასრულონ, და ამ ბავშვებს ძარღვები ასკდებათ ყელზე. ვიდეოები, სადაც ცად აღპყრობილი თვალებით კითხულობენ ლექსებს, პოემებს, ნაწყვეტებს მოთხრობებიდან და უმეტესად არც კი ესმით მათი ქვეტექსტი თუ დედააზრი. ვიდეოები, სადაც გაკვეთილზე თუ ჰაგიოგრაფიულ ტექსტს ხსნიან, სანთელი აქვთ ანთებული და ა.შ. ყოველივე ეს სცდება საზოგადოების ნორმალურ განვითარებას და იოზეფთან მივყავართ.

რომანის დასასრულს გაურკვევლობით დაღლილი იოზეფი მშვიდად მიჰყვება აგენტებს, თუმცა ბოლომდე მაინც არ სჯერა და ჯერ კიდევ ფიქრობს, იქნებ მსახიობები არიანო. იოზეფი არც სასოწარკვეთილია, არც გაბრაზებული, ის უბრალოდ იღებს სინამდვილეს როგორც გარდაუვალობას, ოღონდ არაჩვეულებრივს კი არა, ჩვეულებრივ გარდაუვალობას.

ორ მხლებელთან ერთად ის ქალაქგარეთ, დანგრეული სახლის კედელთან, ჩერდება და წვება. უცნობები ჯერ კარგად გაასწორებენ, მერე კი იმაზე კამათობენ, რომელმა ჩაასოს გულში დანა. ბოლოს ერთ-ერთი მათგანი გააკეთებს კიდეც ამას. წევს მომაკვდავი იოზეფი და ფიქრობს: „ძაღლივით მომკლეს“. აქ ჩანს, რა ფასი აქვს ადამიანს, ინდივიდს, რეჟიმისთვის, იმ დიდი მანქანისთვის, რასაც მართლმსაჯულება, ეკონომიკა, პოლიტიკა ჰქვია.

არ ვიცი, ვის როგორ უფიქრია, მაგრამ სკოლის დამამთავრებელ ღონისძიებებს რომ ვესწრები, ვუყურებ უფროსკლასელთა ნაწილს, ვხვდები, რომ თუ ოდნავ დაფიქრდებიან, მათაც იოზეფის მსგავსი განცდა გაუჩნდებათ.

სახელი „მწვანე“ საქართველოში ყურძნის რამდენიმე ჯიშს ჰქვია. არსებობს გორული მწვანე, რაჭული მწვანე, მესხური მწვანე. მწვანეებს შორის ერთ–ერთი ყველაზე გამორჩეული და დაფასებულია მწვანე კახური – ჯიში, რომელიც რქაწითელსა და საფერავთან ერთად კახური მეღვინეობის სავიზიტო ბარათად მიიჩნევა და რომლისგან დაყენებული ღვინოც, გადმოცემის თანახმად, განსაკუთრებით ჰყვარებია ქართლ–კახეთის მეფეს ერეკლე მეორეს.

მწვანე კახური კახეთის სტანდარტული ვაზის ჯიშია. იძლევა ევროპული და კახური ტიპის მაღალხარისხოვან თეთრ სუფრის ღვინოს. სახელწოდება კი მწიფე მარცვლების მოყვითალო-მომწვანო ფერის გამო მიიღო. ახასიათებს შედარებით დიდი მოსავლიანობა და ყურძნის მაღალი ღირსება. მრავალი წლის დაკვირვებათა მონაცემების მიხედვით, მოსავლიანობით მწვანე რქაწითელსა და საფერავს არ ჩამოუვარდება.

მწვანე კახურს შეცდომით მანავის მწვანესაც ეძახიან, რაც შეცდომაა. კახელი მევენახეები და მეღვინეები ამბობენ, რომ „მანავის მწვანე“ ისე დამკვიდრდა, იმ გლეხების უმეტესობაც კი, რომლებიც სოფელ მანავში არ ცხოვრობენ, მაგრამ მწვანე კახური აქვთ გაშენებული, ვერ გაექცა ამ სახელწოდებას. სოფელ მანავში მწვანე მართლაც განსაკუთრებით მაღალხარისხოვან მოსავალს იძლევა, თუმცა მისთვის საუკეთესო მიკროზონა, მანავთან ერთად, მოიცავს შემდეგ სოფლებსაც: თოხლიაურს, ბურდიანს, გიორგიწმინდას, ანთოკს, მარიამჯვარს, დიდ ჩაილურს, პატარა ჩაილურს, კაკაბეთსა და ვერხვიანს. ამ სოფლებში კლიმატი ზომიერად ნოტიოა, ზომიერად ცივი ზამთრით და თბილი ხანგრძლივი ზაფხულით.

მწვანე კახური, ღვინის ექსპერტთა შეფასებით, მაღალხარისხოვანი საღვინე ჯიშია. ამპელოგრაფებისა და მეღვინეების აზრით, კახეთის თეთრი ჯიშებიდან მწვანე ყველაზე ნაზ და არომატულ სასუფრე ღვინოს იძლევა. მისგან მზადდება როგორც კლასიკური, ისე კახური ტიპის მაღალხარისხოვანი ღვინო. ძველად, მისი მაღალი ღირსების გამო, ფართოდ იყენებდნენ სხვა თეთრი ჯიშის ღვინოების გასაკეთილშობილებლად და მათთვის არომატულობისა და სინაზის მისაცემად.

მწვანე ძველთაგანვე შერჩეულია თეთრი სასუფრე ღვინისთვის და ამ მხრივ მას კახეთში ბადალი არ მოეპოვება. კლასიკური (ევროპული) წესით (მარტო ყურძნის წვენისგან, ჭაჭა–კლერტის გარეშე) დამზადებული მწვანის ღვინო მომწვანო–ბაცი ჩალისფერი გამოდის, აქვს ხალისიანი, ნაზი, ჰარმონიული გემო. დაძველებისას იგი ივითარებს ჯიშისთვის დამახასიათებელ ბუკეტს, რომელშიც მკაფიოდ გამოსჭვივის ხილის არომატი. კახური წესით (ყურძნის ყველა შემადგენელი ნაწილის მონაწილეობით) დამზადებული ღვინო მუქი ჩაისფერია. ის უფრო სრული და მდიდარია, არომატიც უფრო ძლიერი და სასიამოვნო აქვს.

საბჭოთა პერიოდში მწვანე კახურისგან, როგორც წესი, ორნაირ ღვინოს ამზადებდნენ, ორივეს – ევროპული ტიპისას. პირველი ცნობილია „წინანდლის“ სახელწოდებით და მზადდება უმეტესად წინანდლის, ნაფარეულის და იყალთოს ვენახებში მოწეული მწვანისა და რქაწითლისგან. ის მომწვანო-ჩალისფერია, ბუკეტი სუფთა აქვს, ხილისარომატიანი, გემო – ნაზი, საკმაოდ ხალისიანი და ჰარმონიული. შეიცავს 10,5–12% ალკოჰოლს და 6–8‰ სიმჟავეს. მეორე „გურჯაანის“ სახელწოდებითაა ცნობილი. ის მზადდებოდა მანავის, გურჯაანის, მუკუზნის მწვანისა და რქაწითლისგან. ახასიათებს მომწვანო-ჩალისფერი, სინაზე, სიხალასე და ჰარმონიულობა. ბუკეტი ნაზია, ჯიშისთვის დამახასიათებელი ხილის ძლიერი არომატით.

ჯერ კიდევ გასული საუკუნის 60–იანი წლებში შეიქმნა და ცალკე გამოიყო. ღვინო „მანავის“ წარმოების მიკროზონა. ეს სპეციფიკური ზონა მდებარეობს გარე კახეთში, საგარეჯოს ადმინისტრაცის ტერიტორიაზე, ცივ-გომბორის ქედის სამხრეთი და მისი მიმდებარე ფერდობების მთისწინებზე ჩრდილოეთ განედის 41044’׀–სა და აღმოსავლეთ გრძედის 45027’–ზე და მათ მახლობლად. სამრეწველო ვენახები ძირითადად განლაგებულია ზღვის დონიდან 450-800 მეტრის საზღვრებში. ივრის ზეგანის ამ ნაწილის ფიზიკურ-გეოგრაფიულ ინდივიდუალობას განსაზღვრავს მისი ერთობლივი შემაღლებულ-ვაკისებრი, დატალღული, სუსტად დანაწევრებული რელიეფი და კონტინენტური კლიმატიდან ზღვის კლიმატში გარდამავალი მდებარეობა.

„მანავი“ ადგილწარმოშობის დასახელების კონტროლირებადი მშრალი ღვინოა. მზადდება კახური მწვანის ჯიშის ყურძნისგან. დასაშვებია 15%-მდე რქაწითლის ჯიშის ყურძნის გამოყენება. ღვინო „მანავს“ ახასიათებს ბაცი ჩალისფერიდან ჩალისფრამდე ფერი მომწვანო ელფერით, ნაზი, ჰარმონიული, დახვეწილი, ხალისიანი გემო ხილის ტონებით, ჯიშური არომატი, განვითარებული ბუკეტი.

როგორც 1960 წელს გამოცემულ „საქართველოს ამპელოგრაფიაში“ ვკითხულობთ, მწვანე კახურის ვაზი საშუალო ზრდისაა, საშუალო სიმწიფის პერიოდის. მტევნის საშუალო წონა 172 გრამია, ხოლო საშუალო მოსავალი – ჰექტარზე 5-8 ტონა. ჯიშს ახასიათებს შაქრის დაგროვების საკმაოდ დიდი უნარი ნორმალური მჟავიანობის შენარჩუნებით. მგრძნობიარეა დაავადებების, განსაკუთრებით კი ნაცრის მიმართ.

მწვანე გვიანი სიმწიფის ჯიშია, გავრცელებულია ძირითადად კახეთში. კახური წესით დაყენებული, მუქი ჩაისფერი, სრული, სხეულიანი და ენერგიულია. გემო ჰარმონიული, სასიამოვნო აქვს, არომატიც – ნაზი ჯიშური, რომელშიც სიძველისას წარმოიქმნება ნაზი ბუკეტი ხილის მკაფიო არომატით. ღვინის ძლიერი არომატულობისა და სინაზის გამო მეღვინეთა წრეში მას „ქართული რისლინგიც“ კი შეარქვეს.

მწვანე კახური საფერავსა და რქაწითელთან ერთად საქართველოს სოფლის მეურნეობის მინისტრმა შალვა ფიფიამაც გამოარჩია. გასული წლის შემოდგომაზე მან მედიასთან საუბარში განაცხადა, რომ სახელმწიფოს მიერ გამოყოფილი სუბსიდია შარშან სამ ჯიშზე: რქაწითელზე, კახურ მწვანესა და საფერავზე, – გაიცა. რამდენად სამართლიანია ასეთი დაყოფა, ეს საკამათო საკითხია, თუმცა მწვანე კახურს ქართულ მეღვინეობაში გამორჩეული ადგილი რომ უკავია, ამაზე ალბათ არავინ დავობს.

ჯემალ ქარჩხაძის „იგის“ სასკოლო პროგრამაში შეტანამ ხელი შეუწყო ამ მწერლის პოპულარობის გაზრდას, თუმცა, მისი სხვა რომანები და მოთხრობები მაინც ნაკლებად არის ცნობილი.  ამ წერილში მის „ზებულონს“ წარმოვაჩენთ, როგორც მეოცე საუკუნის ერთ-ერთ საუკეთესო რომანს. ჯემალ ქარჩხაძე  ინტელექტუალური ტიპის მწერალია და მის ნაწარმოებებში თხრობას უპირატესად სულიერი სამყაროს დახატვის ფუნქცია აკისრია.  მისი რომანი `ზებულონი~ ინტროვერსული, ცენტრისკენული რომანია. თომას მანის, ჰერმან ჰესეს, ფრანც კაფკას, უილიამ  ფოლკნერის რომანების მსგავსად, ამ ნაწარმოებში სულის ლანდშაფტებია აღწერილი. 1988 წელს გამოცემულ ამ რომანში თითქმის არ ჩანს რეალისტური რომანისთვის დამახასიათებელი სოციალურ-პანორამულობა. მართალია, მწერალს ყოველთვის  თანადროული პრობლემები აინტერესებდა, მაგრამ მისთვის მთავარი ერთგვარი ზედროული სივრცე იყო, რომელშიც ცხოვრობენ მისი პერსონაჟები და ავლენენ იმ არსებითს, რაც ადამიანს ან ღმერთთან მიაახლოვებს ან დემონთან. ამიტომ ამ მწერლისთვის მთავარი ადამიანია, რომელსაც კონტექსტის მრავალფეროვნებისთვის ურჩევს ხან ადრინდელ საუკუნეებს, ხან ძველ რომს, ხან ზღაპარს, ხან თანამედროვეობას. ამჯერად  საქართველოს ისტორიის მძიმე დროში გადავინაცვლებთ. თუმცა მწერალს ნაკლებად აინტერესებს თვითონ ისტორიული ფაქტი თუ მოვლენა, ამიტომაც ეს არ არის რომანი ისტორიულ თემაზე, არამედ ადამიანზე, რომელიც თავის ბედს, თავის ცოდვა-მადლს შესჭიდებია. `ზებულონი~ სულის ბიოგრაფიაა. მთავარი პერსონაჟი  ჩვენ თვალწინ იზრდება და ვითარდება. მის გარშემოა თავმოყრილი მოვლენები, ფაქტები, სხვა პერსონაჟები. იგი რომანის ერთგვარი ცენტრია, რომლისგანაც გამოდის და სხვადასხვა მხარეს განიტოტება ცალკეული ამბავი.

ზებულონს იდეალი იულონ ბატონიშვილია, რომელზეც მათ სოფელში ლეგენდებს ჰყვებოდნენ.  მასთან შეხვედრის შემდეგ ეს იდეალი კი არ დაიმსხვრა, არამედ მეტი ბრწყინვალებით შეიმოსა. ზებულონი თითქოს გაორდა და მის სულში, გონებასა და გულში ჩვეული, ნაცნობი შეგრძნებების გარდა გაჩნდა პარალელურად მიმდინარე ახალი და უჩვეულო ფიქრთა ნაკადი. იგი თანდათან გადაიქცა ოცნების ადამიანად, თანვე,  ამან უფრო შესაგრძნობი გახდა რეალობასა და ოცნებას შორის ზღვარი. იულონ ბატონიშვილი იქცა ღვთაებრივის, მიუწვდომელის სინონიმად. მასთან დაკავშირებულ თხრობას სწორედ ეს ფუნქცია აქვს, ზედროული დაუპირისპიროს წარმავალს. ზებულონის გონებაში გაღვივება დაიწყო უცხო, მაგრამ მიმზიდველმა ფიქრის მარცვლებმა:  `ვინ ვართ, საიდან მოვდივართ, საით მივდივართ, რა გვინდა, რას ვაკეთებთ, რა არის ჩვენ იყოფა, რის მაქნისია ეს ამოდენა ხალხი, ჭიანჭველებივით რომ დაფუთფუთებს დედამიწის ზურგზე~.

`შურისძიება~, `სიყვარული~, `სიკვდილი~ _ ეს არის კონცეპტუალური სათაურები, რომლებიც გმირის ცხოვრების სამ ეტაპს წარმოაჩენენ. იმავდროულად, ეს სამი სიმბოლოა, ზებულონის სულიერ-მატერიალური სამყაროს ძირითადი საყრდენები. ასე რომ, თხრობა სამი მიმართულებით განიტოტება. ხან შურისძიებაა წინა რიგში, ხან სიყვარული და ხან სიკვდილი. შურისძიების ამბით წარმოჩენილია ზებულონის სულიერ ცხოვრებაში მომხდარი დიდი გარდატეხა. ის თავისდაუნებურად იქცა შურისმაძიებლად. მოკლული მამა `აიძულებს~ მას ამ შურისძიებას (აქ გაიელვებს ჰამლეტისეული შურისძიების მოტივიც, მხოლოდ იმ თვალსაზრისით, რომ შურისძიება `იძულებითია~ და მთლიანად ეწინააღმდეგება გმირის მეს). ასე რომ, შურისძიებას  გამსჭვალავს ცოდვა.  ამ ორი ძლიერი გრძნობის ჭიდილი აყალიბებს ზებულონს, როგორც პიროვნებას.

 ჯემალ ქარჩხაძის, როგორც მთხრობელის, ოსტატობა  ისაა, შექმნას ილუზია, თითქოს სხვადასხვა ეპიზოდს განსხვავებული პერსონაჟები ჰყვებიან. სინამდვილეში ავტორი _ მთხრობელი მესამე პირში წარმოაჩენს ყოველივეს, მაგრამ თხრობის რიტმი, შეფერილობა, ინტონაცია იმდენად იცვლება, რომ მკითხველი შეჰყავს გმირის `ტექსტში~, როგორც მისი აღსარების მსმენელი.

რომანი წრული სტრუქტურისაა, იწყება მთავარი გმირის სიკვდილთან შეხვედრის ეპიზოდით და მთავრდება ამავე გმირის სიკვდილით. არსებითად, ეს ერთი და იგივე ეპიზოდია, სხვადასხვა რაკურსით დახატული, ოღონდ დასაწყისში მკითხველი შესცქერის მისთვის უცნობი ადამიანის სულის ამოსვლას, ბოლოში კარგად ნაცნობის აღსასრულს. მწერალი გარკვეულ ფრაზებს თავსა და ბოლოში იმეორებს და ამგვარადაც ადუღაბებს რომანის მთლიანობას.  აქ არის გადაძახილი რომანტიზმის იდეალებთან, რადგან ჯემალ ქარჩხაძე სიკვდილს ხატავს, როგორც ცისფერს. გმირი  აყვავებული ნუშისა და ტყემლის თეთრ ტევრში შენიშნავს მისკენ მსუბუქად მოლივლივე ცისფერ სიკვდილს, რომელიც ჭრელ მინდორზე დაეშვება და მისკენ გამოეშურება. ქართულსა თუ უცხოურ ლიტერატურაში სიკვდილის ათასგვარი სახეა დახატული, მაგრამ იშვიათად შეხვდებით ასეთი თბილი ტონებით დახატულს, ნატიფი, ნაზი მონასმებით შესრულებულს. სიკვდილთან დაკავშირებული ამგვარი პოეტური განცდა მოულოდნელობის ეფექტს ქმნის და გარკვეულ დაძაბულობას მატებს თხრობას. სიკვდილთან ამგვარი შეხვედრა ეხმიანება სულის უკვდავების რწმენას. იმისათვის, რომ სულისა და ხორცის გაყრის ჰარმონიულობა წარმოაჩინოს, მწერალი სიკვდილის სიფაქიზეს უსვამს ხაზს: `ყვავილები რომ არ გაეთელა, შიშველ ფეხებს მიწას არ აკარებდა, ისე მსუბუქად მოდიოდა, როგორც სიზმარში და დამათრობელი ღიმილით იღიმებოდა~. თხრობაში მთლიანად Eშემოიჭრება ცისფერი და ყველაფერს გადაფარავს. ეს `პირველად ქმნილი ფერი~ (ნიკოლოზ ბარათაშვილი) გმირს სიმშვიდეს მოუტანს და ამ ფერში გამოჩნდება მთელი მისი ცხოვრება, რომელიც სავსე იყო უამრავი, სწორედაც რომ შავი, სიკვდილით, მაგრამ ახლა `სიკვდილს ცისფერი წამოსასხამი ესხა, ცისფერი პირბადე ეფარა და ცისფერი პირბადის უკან თეთრ სახეზე სათნოების უცხო ნათელი გადასდიოდა~. რომანის ამგვარი დასაწყისი არის ერთგვარი მუსიკალური პრელუდია. სახეთა ფერწერულობა, სტრიქონთა შეფარული, მაგრამ საგრძნობი რიტმი ამძაფრებს მელოდიურობას. ამგვარი მუსიკალურობის განცდა არ ტოვებს მკითხველს მთელი რომანის განმავლობაში.

თხრობის ძირითადი ნაწილში მწერალი ქმნის დროის ვერტიკალურ ჭრილს და მასზე განალაგებს მოვლენებს. მკითხველი ჩაღრმავდება პერსონაჟის წარსულში, რათა გაიაზროს, რატომ არის გმირის `საკუთარი სიკვდილი~ ცისფერი, რა გზა გაიარა მან, რომ მწერალმა ამგვარი სიკვდილით `დააჯილდოვა~. თხრობაში შემოიჭრება `ჭვრეტა~, `განათება~, `გასხივოსნება~ _ გრიგოლ რობაქიძე ამას გზნებასა  და ექსტაზს უწოდებდა.  ამგვარი უნარით ბავშვობიდანვე გამოირჩეოდა ზებულონი. ამ შემთხვევაში, მწერალი გმირის სახის გამოსაკვეთად ტრადიციულ ხერხს იყენებს, იგი სხვათაგან განსხვავებული ბავშვია, ყველასგან განრიდებული, განმარტოებული, თავის ფიქრებსა და ოცნებებში ჩაძირული. რა ელის ამ სიწმინდეს ცხოვრებაში? გაუძლებს თუ არა ცხოვრების მღვრიე ტალღების შემოტევას? ამ კითხვებზე პასუხი აინტერესებს მკითხველს და რომანიც ამის მცდელობაა, წარმოაჩინოს ამქვეყნიური ცოდვა-მადლის ჭიდილი.

მწერალი თავისი პოეტური სულის გმირს პოეტური სახელის სოფელში დაასახლებს _ წყაროსთვალში, რომელიც თითქოს  მიწიერი სამოთხესავითაა. ზებულონი იზრდება და ადამივით `სახელებს არქმევს~ საგნებს, ე. ი. შეიმეცნებს სამყაროს. იგი მშობლების ერთადერთი ვაჟი, და-ძმები დაბადების პირველ კვირასვე დაეხოცნენ. ამით თითქოს ხაზი ესმება მის გამორჩეულობას, რომ მან ცხოვრებაში რაღაც მძიმე უნდა იტვირთოს, მსხვერპლად იქცეს.  მწერალი ხაზს უსვამს ზებულონის განმარტოებისკენ მიდრეკილებას. ის შინაგან სამყაროსა და ბუნებას იყო მიყურადებული. `როდესაც ერთხელ ყური მოჰკრა, ალიონზე, სინათლისა და სიბნელის შეხვედრის ჟამს, მდინარე წამითY შედგებაო, ამ უჩვეულო ამბის სანახავად სამჯერ უთენია გაიპარა სახლიდან, მართალია ვერც ერთხელ დამდგარი მდინარე ვერ ნახა, მაგრამ ნახვის მოლოდინი სამივეჯერ ისეთი ტკბილი იყო, ისეთი ამაფორიაქებელი და ჟრუანტელისმომგვრელი, რომლის  მსგავსსაც ტოლ-ამხანაგებში ყოფნა ვერ მიანიჭებდა~. მას აქვს უნარი ბუნებასთან შერწყმისა, გარდასახვისა. ერთხელ, საყვარელ მუხნარში განმარტოებულმა, სწორედ ამგვარი ექსტაზი განიცადა,  იგრძნო, რომ თვითონაც მუხად იქცა და აღმოაჩინა: `მუხა მიწის ტყვე იყო! მიწა ბორკილებივით შემოჰკვროდა ფესვებზე და გასაქანს არა ძლევდა. მუხას  მოძრაობა უნდოდა და დაბმული იყო. საცა დაიბადა, იქ უნდა მომკვდარიყო და უცხო მინდორთა სილამაზეს ვერასოდეს იხილავდა~. სწორედ ამ დროს დაიბადა ზებულონის გულში სოფლიდან წასვლისა და უცხო სანახების მოხილვის წყურვილი. ზღაპრები, ლეგენდებით იკვებება მისი სული, ამიტომაც ყველაფერს რომანტიკული საბურველი აქვს. განსაკუთრებით შთამბეჭდავია მშობლიური მიწის სიყვარულის ახალი რაკურსით დახატვა. ყველასთვის ცნობილია გალაკტიონისეული ცვრიან ბალახზე გავლის  განცდა. ჯემალ ქარჩხაძის ზებულონს კი წვიმის შემდეგ რბილ ტალახში ფეხშიშველი სიარული უყვარდა. არის თუ არა დაპირისპირება კრიალა, სუფთა  ნამიან ბალახსა და შავ, ჭუჭყისფერ ტალახს შორის? არა, უბრალოდ, მიწის შეგრძნება ახალი ნიუანსითაა გამდიდრებული: `ნელთბილი და თოთო მიწა რომ ნესტიანი ენით მოელამუნებოდა და ტერფებზე საამო არტახებად შემოეკვროდა, ის უცხო და უსახელო, აუხსნელი განცდა გულში ნიაღვარივით შემოვარდებოდა, მერე ყოველ მხარეს გაიფანტებოდა, სისხლს შეერეოდა და მთელ სხეულს ტკბილი, მომთენთავი ნეტარებით ავსებდა~. მწერალი ვრცლად მოგვითხრობს, რას განიცდის გმირი რბილ და თბილ ტალახთან შეხებისას. ამგვარად იქმნება საოცარი ესთეტიკური ხატი, ტალახი განიწმინდება, ჩამოშორებს ჩვეულ შინაარსს და ახალი ემოციით  იტვირთება. ამგვარად, იგი განცდის ინტენსივობით ცვრიანი ბალახის სილამაზეს ეთანაბრება.  ზებულონის სულის სიფაქიზე წარმოჩნდება ამგვარი შეგრძნებებისას. საგულისხმოა კიდევ ერთი შტრიხი მისი ხასიათის გასააზრებლად: მას  ერთგულ მეგობრებადაც ადამიანები კი არა, ორი ძაღლი: ბროლია და ლომია ჰყავს. მისი სულის წარმოსაჩენად მწერალი ერთ დეტალს გამოკვეთს. ყმაწვილი ზებულონი თანატოლებივით ოცნებობს მტერთან ბრძოლაზე, მომხვდურთა დახოცვაზე, მაგრამ წარმოდგენაშიც კი არასოდეს კლავს ვინმეს. წარმოსახვა სწორედ იქ ებინდება, როდესაც ვინმეს პირისპირ დგას და მახვილს უღერებს. ეს პასაჟი კონტრასტს შექმნის შემდგომ მოვლენებთან, როდესაც ზებულონი უამრავს გაუჩეხს ხმლით თავს, სინანულისა და სიბრალულის გარეშე.

მწერალი რომანში ხატავს წინააღმდეგობას იდეალისკენ სწრაფვის გზაზე. ზებულონის სოფელში იულონ ბატონიშვილი გამითებულია. მის შესახებ თხრობისას იყენებენ თურმეობით ფორმას. მასზე ზღაპარივით ჰყვებიან, მაგრამ თუ  დანარჩენი გმირები ზღაპრის თავგადასავალს იმით ამთავრებენ, რომ მეფეები ხდებიან, იოველმა, უფლის ანგელოზის კარნახით,  უარი თქვა ხელმწიფებაზე. ეს იყო გაუგონარი და საოცარი რამ. მან, მეფის უფროსმა ვაჟმა, ტახტი უმცროსს დაუთმო: `ამგვარი კაცის ადგილი მხოლოდ ზღაპარშია, ჭაბუკებთან და მზეჭაბუკებთან, დევებთან და გველეშაპებთან, ფასკუნჯებთან და კუდიან დედაბრებთან~. იოველს თურმე ბევრი უმოგზაურია, ენები შეუსწავლია, სამშობლოში დაბრუნებულს კი მაღალი მთის წვერზე ტაძარი აუგია და სასწავლებელი გაუმართავს. აი, ამ ტაძრის ხილვა იქცა ზებულონის ოცნებად. მერე ისე მოხდა, რომ მათ სოფელში სტუმრად მოსულმა იოველმა ზებულონი გამოარჩია და მის მშობლებს სთხოვა, ორიოდ თვეში მასთან გაეგზავნათ, რათა წერა-კითხვა ესწავლებინა და მერე ზებულონს სხვაგანაც დაენთო სწავლის ლამპარი, თან პატარა წიგნი _ ხელნაწერი სახარება აჩუქა. იოველის სახეში ერის  განმანათლელი ილია ჭავჭავაძე ირეკლება. მის საუბარშიც ილიასეული თვალსაზრისები მოჩანს.  ზებულონსაც აქვს იდეალი, იულონ ბატონიშვილთან მიმსგავსება, მაგრამ ამ გზაზე ცხოვრება გადაეღობება და ეს იდეალი დროდადრო ხან იკარგება, ხან წარმოჩნდება.

მთელი რომანი ამ იდეალისკენ ზიგზაგურ სვლას აღწერს.  საბოლოოდ კი, ეს გზა ზებულონის სულიერი სიღრმეებისკენ მიიმართება. ამის შემდეგ თხრობაში ახალი ნაკადები ჩნდება, რომელთაც წარმართავს წიგნიერ ცხოვრებაზე ოცნება, თუმცა ტაძრისკენ სწრაფვა ბოლომდე განუხორციელებელი დარჩება. ცხოვრების წიგნს კი წაიკითხავს ზებულონი, მაგრამ ადამიანთა დაწერილს კი – ვერა. რომანის მდინარებას მწერალი არღვევს უცხოს შემოჭრით.  უცხო სოფლის განაპირას მცხოვრები, საიდანღაც გამოხიზნული უჟმური ოჯახია, რომლის ერთი წევრი ზებულონს მამას, ცალთვალა ისახარს მოუკლავს.  ზებულონი ამ დროს აღმოაჩენს ცხოვრების საზრისს, აქამდე უცნობ ჭეშმარიტებას, ერთგვარ `ზნეობრივ კანონს~. ეს არის გარკვეულ მოვალეობათა აღსრულების ტვირთი. ხშირად იმგვარი მოვალეობებისაც, რომლებიც გმირის მეს, მის სულიერ სამყაროს ეწინააღმდეგებიან. თხრობაში შემოიჭრება ახალი, საშიში, ხმაურიანი მოტივი. ეს არის საშინელი  ცოდვა, რომელიც ზებულონმა უნდა ჩაიდინოს. ცოდვა თითქოს თვითონვე  წარმართვს მოვლენათა განვითარების დინამიკას. მთელი სოფელი და ოჯახი უთქმელად აღძრავს ყმაწვილ ზებულონს შურისძიებისთვის. ზებულონი თითქოს რაღაც საშინელი ძალის მორჩილია. იგი ამოქოლავს იმ ხვრელს, რომელშიც  მამამისის  მკვლელთა ჩვილბავშვებიანი ოჯახი იმალება.  ეს არის საწყისი წერტილი, საიდანაც განიტოტება რთული გზა ნამდვილი ცხოვრებისკენ. შურისძიების აღსრულების შემდეგ ზებულონს სამი დღე და ღამე გადაბმულად ეძინა. მწერალი ამ დეტალით მიანიშნებს, რომ ამ სამ დღეში ცოდვის ნაყოფი _ ახალი ზებულონი დაიბადა, რომელსაც ჩადენილმა ცოდვამ იდეალისკენ გზა გადაუკეტა. ეს ახალი ზებულონი მატერიალური ცხოვრების ორომტრიალისთვის არის მზად _ სისხლის საღვრელად და ცოდვის მორევში დასანთქმელად.  ამის შემდეგ მის გარშემო შიში და სისასტიკის მოლოდინი ისადგურებს. ხალხი როგორც ურჩხულს, ისე ერიდება, ერთგულმა ძაღლებმაც კი მიატოვეს. ზებულონი კვლავ მარტოა მთელი სამყაროს პირისპირ. სოფელში ხმა დაირხა, ღამღამობით ქაჯები და ავი სულები დაუდიანო. ზებულონი გრძნობდა, რომ `სხვა კაცი გახდა, კი არ გარდაიქმნა  და იმისგან კი არ აღმოცენდა, რაც ქამდე არსებობდა, როგორც ფესვიდან აღმოცენდება მცენარე,  არამედ სულ მოსწყდა ფესვს და ცალკე მცენარედ იქცა. სამაგიეროდ, სულში დარჩა იმ ფესვის მარადიული, მტკივნეული, მახრჩობელა ნატვრა“. იოველ ბატონიშვილისკენ მიმავალს ესიზმრა, რომ მცველმა არათუ შეუშვა მასთან, ეჭვიც კი შეიტანა: `ამ ავაზაკს ჭაბუკი ზებულონი მოუკლავს და გაუძარცვავს, სახელიც კი წაურთმევიაო~. ზებულონს მხოლოდ იოველის ნაჩუქარი სახარება დააქვს ავგაროზივით. ეს პატარა წიგნი სიმბოლურად განასახიერებს მისი სულის შეურყვნელ ნაწილს, ნაპერწკალივით მბჟუტავს და დიდ ცეცხლად გადაქცევის მომლოდინეს.

სიყვარული ზებულონში ახალ ენერგიას აღვიძებს. იოველისკენ სწრაფვა, როგორც იდეალიკენ, ტრანსფორმირდება ნესტანისკენ სწრაფვაში. საგულისხმოა ისიც, რომ ზებულონი პირველად როცა მოჰკრავს პატარა გოგონას, ნესტანს, თვალს, ის მაგიდაზე თავდახრილი წიგნს კითხულობს. ამჯერადაც კვლავ წიგნია ხიდი უფლისკენ მიმავალ გზაზე, სიყვარულით განათებულზე. ზებულონს ეს წიგნი, ე.ი. წერა-კითხვის შესწავლა, სიკვდილამდე მიუწვდომელ იდეალად დარჩება, სხვაგვარად ალბათ შეუძლებელიც იქნებოდა. იდეალი არ უნდა განსხეულდეს, მას არც არაფერი არ უნდა ჩაენაცვლოს, მაშინ შეეძლება ადამიანს ამ იდეალის ერთგულება და მაშინ დაჯილდოვდება ცისფერი სიკვდილით.  მწერალს, რა თქმა უნდა, შემთხვევით არ დაურქმევია მშვენიერი ქალწულისთვის ეს სახელი. ის განსახიერებაა, მართლაც, იდეალისა, რომელსაც დიდი ძალისხმევით სჭირდება მოპოვება და დაცვა. ნესტანთან ურთიერთობაში ზებულონის სულში სწორედ ის შეურყვნელი ნაპერწკალი გაღვივდება: `ზებულონი თვალგაშტერებით შესცქეროდა წინ მიმავალ ნესტანს და  მის არსებაში ვიღაც, ვინც ზებულონიც იყო და და არც იყო ზებულონი, მძაფრად, ლოცვასავით ნატრობდა, ყველაფერი გამქრალიყო, მთელი ქვეყნიერება, მხოლოდ ეს ჭალა დარჩენილიყო და ეს მდინარე. მუდამ ასე ევლო ამ ჭალაში ნესტანს ზებულონის წინ და მუდამ ასე ეცქირა ზებულონს ნესტანისთვის~. ამ გზაზე ზებულონი სამშობლოსთვის თავდადებულ მეომრად იქცევა,  ხმალჩაუგებელ ვაჟკაცად. ქართლის მეფე მანუჩარის გვერდით რომ დააყენებს განგება და მასთან ერთად ქვეყნის დასაცავად აბრძოლებს. მწერალი რომანს ახლ კონტექსტში წარმოაჩენს. ეს არის შავბნელი ხანა საქართველოს ისტორიისა, დაშლილ-დაქუცმაცებული ქვეყანა, შინაომები, ათასგვარი მტერი. ზებულონი მთლიანად გადაეშვა ცხოვრების შუაგულში, რომელიც მისგან ამჯერად მტრის უმოწყალო დახოცვას მოითხოვდა. ის კვლავაც იარაღი იყო ბედისწერის ხელში: `როცა ერთიანად ხმლად და ბრძოლად იყო ქცეული, იმ დროს არ იცოდა, რომ თათარი, რომელსაც გამეტებით  უქნევდა ხმალს, ადამიანი იყო, სულიერი, თვითონაც სიცოცხლე უნდოდა და ხმალი რო ხვდებოდა, სტკიოდა~. სიკვდილს მიესწრაფვოდა თვითონაც, მაგრამ უცნაური რამ ხდებოდა მის სულში, სიცოცხლის სიყვარულს ბრძოლა ბადებდა.

მტრის დაუნდობლად მოკვლისა და შებრალების  მოტივები რომანში ერთმანეთს გადაკვეთს და აქაც ერთმანეთს ხვდება ცოდვა და მადლი.  ერთ ეპიზოდში ზებულონი ტყვედ ჩაგდებულ ლეკ ყმაწვილს რომ ჩახედავს თვალებში, შეშფოთდება, მართალია, თანამებრძოლებს დაუბარებს, ყველაფერს რომ ათქმევინებთ, მერე რაც გინდათ, ის უყავით, გინდა მოკალით და გინდა ცოცხლად გაუშვითო, მაგრამ ვეღარ მოისვენებს, ნატრობს, რომ ამხანაგებმა გაუშვან და დიდი ხნის მერე, როცა კვლავ მოიკითხავს და პასუხად მიიღებს, გავუშვითო, შვებით ამოისუნთქავს.

მწერალს ზებულონი ცხოვრების დახლართულ  გზებზე დაჰყავს ფიზიკურად და ათასგვარ ხიფათს შეახვედრებს, მაგრამ მთავარი მისი სულიერი გზებია. როგორც აღვნიშნეთ, რომანი პირობითად ისტორიულ თემაზეა, მაგრამ, ჯემალ ქარჩხაძეს როგორც ჩვევია, მას ისტორია აინტერესებს არა მომხდარი მოვლენების თვალსაზრისით, არამედ იმ ეპოქაში მცხოვრები ადამიანის გადმოსახედიდან (ამგვარი ორიგინალური რაკურსის მაგალითია `რაჰათ-ლუხუმი~, რომელშიც მტერი ჰყვება თევდორე მღვდლის გმირობის ამბავს). ასე რომ, რომანში აღწერილი ისტორიული მოვლენები ერთგვარი პარადიგმებია, რომლებიც ხშირად მეორდებიან საქართველოს ისტორიაში. აქაც `დრო ავი იყო, ქვეყანა გავერანებული~. ამჯერად, უბრალო აზნაურის, ზებულონის, თავგადასავალია მოთხრობილი მოდელირებულ ისტორიულ ფონზე. ეს არის მძიმე  ხანა საქართველოსთვის. ზებულონი უნებურად მოექცევა მოვლენათა შუაგულში, მაგრამ მწერლისთვის მთავარია მისი ზნეობრივი ცვლილებები. რომანში სხვა პერსონაჟებიც შემოიჭრებიან თავიანთი განსხვავებული ხმებით. ესენია: მანუჩარ ბატონიშვილი, ბექა ამილახვარი, ნესტანი,  იესე ერისთავი. რომანში მრავლად იხატებიან ქვეყნის ერთგულნიც და მოღალატენიც, მაგრამ ისე, რომ მთავარი პერსონაჟის, ზებულონის, ხმა არსად არ იჩრდილება.

განსაკუთრებულ ყურდღებას იქცევს კათალიკოსის სახე. ეს არის ამაღლებულის  შემოჭრა რომანში. როცა რწმენაშეცვლილი ისკანდერი ირანის მხარდაჭერით დაჯდა სამეფო ტახტზე, ქართლის კათალიკოსმა ჯერ საჯაროდ შეაჩვენა მაჰმადიანი მეფე, მერე კათალიკოსის ძვირფასი სამოსი შემოიძარცვა, ჯვალოს კაბა ჩაიცვა, ხელში რკინის ჯვარი დაიჭირა და სოფელ-სოფელ დაიწყო სიარული: `ქადაგად დაცემული ყველა ქრისტიანს, ვისაც იარაღის ტარება შეეძლო, გულმხურვალედ მოუწოდებდა, ხელი გამოეღო, რათა ღვთისმშობლის წილხვედრი ქვეყანა ურჯულოთაგან  ეხსნათ და თუ ვერ იხსნიდნენ, ნამუსიანად დახოცილიყვნენ~. რომანში განსაკუთრებით შთამბეჭდავია  ერთი ეპიზოდი. ტყეში გახიზნულ კათალიკოსთან ნახევრად დანგრეულ ეკლესიაში თავშეფარებულ ზებულონს დაევალა, ეთვალთვალა და ამოეცნო აქ ამოსული მოღალატე თავადი. ზებულონმა დავალებას თავი ჩვეული მოხერხებულობით გაართვა, მაგრამ ის სახეზე არ იცნობდა თავადებს. მოულოდნელად ეკლესიაში კათალიკოსი გამოჩნდა, რომელმაც მიმალული ზებულონის გასაგებად ხმამაღლა სახელით მიმართა მისთვის ნაცნობ მოღალატეს. ზებულონის თვალწინ მოკლეს კათალიკოსი. ეს იყო საოცარი თავგანწირვა ეკლესიის საჭეთმპყრობელისა, რომელმაც საკუთარი სისხლით დაამოწმა თავისივე ნაქადაგევი. იგი ასე არიგებდა ზებულონს: `გათათრება ეგრე იოლი არ არის. ქვეყანა განა ვაშლია, რომ პირდაპირ გულში გაუჩნდეს მატლი, როგორც კაცს უჩნდება! ქვეყანას მატლი გარედან ეხვევა და, როგორც კომბოსტოს, პირველად დიდ-დიდი ფურცლები ულპება, რომლებიც გამოსაჩენზეა. გულში გვიან აღწევს~. რა თქმა უნდა, გათათრებაც ერთგვარი სიმბოლოა და იგი, ზოგადად, ერის გადაგვარებას გულისხმობს.

ცხოვრებანაგემი ზებულონი შემეცნების ახალ საფეხურზე სიკვდილს გაიაზრებს, როგორც უჩვეულო სიცოცხლის დასაწყისს, ამიტომაც ბრუნდება მშობლიურ სოფელ წყაროსთვალში: `მიხვდა, რომ ამაო ყოფილა სიკვდილის ძებნა, ისევე როგორც სიცოცხლის ძებნა ამო ყოფილა~. ზებულონი თავის მიწას უბრუნდება ნამდვილი სიკვდილისა და ნამდვილი ზებულონის საძებნელად. მან ცხოვრების აღმართ-დაღმართებზე ხეტიალისას კიდევ ერთი ჭეშმარიტება აღმოაჩინა: `სიცოცხლე უფრო დიდი სასჯელი ყოფილა, ვიდრე სიკვდილი~. სიმბოლურია, რომ მას მოღალატის ისარი ზურგში მშობელთა საფლავზე წამოეწევა და `ზებულონი მიხვდა: `სიცოცხლე, გაუთავებელი სატანჯველი რომ ეგონა~, სინამდვილეში მყისიერი და მოუხელთებელი რამ ყოფილა. როგორც მუგუზლიდან ავარდნილი ნაპერწკალი, რომელიც ერთი აკიაფდება ჰაერში და მაშინვე ისევ ჩაქრება. ეს ნაპერწკალი შურისძიებისაა, სიყვარულისა და სიკვდილისა და ზებულონის სიცოცხლეც სხვა არა ყოფილა რა, გარდა განუწყვეტელი, ყოველწამიერი შურისძიებისა, განუწყვეტელი, ყოველწამიერი სიყვარულისა და განუწყვეტელი, ყოველწამიერი სიკვდილისა~.