პოზიტიური სასკოლო კულტურის დამკვიდრება თავისთავად გულისხმობს ყოველგვარი ძალადობისგან თავისუფალ სასკოლო გარემოს. ეს ეხება ბულინგსა და მობინგს – ძალადობის იმ ფორმას, რომელიც ხშირად იჩენს თავს მოზარდთა კოლექტივებში, მათ შორის – სკოლაშიც.

მკვლევართა მიერ გამოყოფილი ბულინგის სახეები ყველა შემთხვევას ვერ აღწერს, რადგან მოძალადეთა ქმედებები მრავალფეროვანია.

„სხვა სკოლიდან გადმოვიდა, მორიდებული, თავჩაღუნული ბავშვი იყო, მოვიდა თუ არა, ერთმა ჯგუფმა აითვალწუნა… სულ მოიბუზა, ხმას აღარ იღებდა, ხან აცდენდა სკოლას. მინდოდა დახმარება, მაგრამ სანამ მოვიფიქრებდი, როგორ ჩავრეულიყავი, ჩვენი სკოლიდანაც წავიდა…“ „სკოლას ჯერ ტრანსპორტი არ ჰყავდა, მეზობელი სოფლიდან დადიოდნენ ბიჭები და ერთ-ერთს სულ ხუთი ჩანთა დაჰქონდა. სკოლიდან წასვლის დროსაც იგივე მეორდებოდა. ცალკე ვესაუბრე. რა მოხდა, მინდა და მომაქვსო… დანარჩენებმაც – თავად გვართმევს, ეხალისებაო. ავდექი და იმ ჯგუფის ორ „მეთაურს“ გაკვეთილზე 5-5 ჩანთა დავაჭერინე. ვიცი, სწორად არ მოვიქეცი, მაგრამ კი გაჭრა, დაანებეს თავი…“ „განსხვავებული ქცევა ჰქონდა. კარგად სწავლობდა. მეორე წარმატებულმა გოგონამ დაცინვა დაუწყო, დაიწყებდა თუ არა მოყოლას, გამოაჯავრებდა ხოლმე და ესეც იბნეოდა, ენა ებმოდა. ორივეს რამდენჯერმე ველაპარაკე ცალ-ცალკე… შედეგი იგვიანებდა. ახალ სასწავლო წელს მოძალადის ქცევა შეიცვალა, რა მოხდა, ვერ ვხვდები, ახლა კარგი ურთიერთობა აქვთ“.

ეს ყველაზე მსუბუქი ისტორიებია მასწავლებელთა მონათხრობიდან.

როგორ მოვიქცეთ, თუ ბულინჯს შევეჯახეთ?

ფსიქოლოგები ბულინგის მსხვერპლს ნაბიჯ-ნაბიჯ მოქმედებას ურჩევენ:

პირველი ნაბიჯი იმის აღიარებაა, რომ სერიოზულ პრობლემას შეეჯახა. ეს არც ისე იოლია, რადგან მოქმედებს უარყოფა როგორც თავდაცვის მექანიზმი: „ეს უმნიშვნელო პრობლემაა, რომელიც თავისთავად მოგვარდება“, – ან უარესი: ,,ეს სულაც არ არის პრობლემა, საიდან მოიტანეთ?“ – და ყველაზე ცუდი ვარიანტი: „მეშინია, რამე ვიღონო – უარესი მოხდება. მოვითმენ“. როგორც კი მსხვერპლი შეწყვეტს პრობლემის უარყოფას და აღიარებს მის სერიოზულობას, შეძლებს, ობიექტურად შეაფასოს სიტუაცია და პრობლემის სიმწვავე.

მეორე ნაბიჯი თვითდიაგნოსტიკა, ფხიზელი შეფასება და სიტუაციის ანალიზია. მსხვერპლმა საკუთარ თავს უნდა დაუსვას კითხვები: ხელს უშლის თუ არა ეს პრობლემა ცხოვრების ჩვეულებრივ რიტმში, განსაზღვრული სამუშაოს (სწავლა იქნება თუ სხვა) შესრულებაში? სჭირდება თუ არა ოჯახის, მეგობრების, სპეციალისტის დახმარება? შეიცვალა თუ არა მისი ქცევა? სურს თუ არა, შეცვალოს ბულინგის ჯგუფის ქცევა მის მიმართ?

მომდევნო ნაბიჯია სპეციალისტისთვის, ოჯახის წევრებისთვის, მეგობრებისთვის დახმარების თხოვნა და მოქმედების გეგმის შედგენა.

ფსიქოლოგები გვირჩევენ, მოზარდებსა და ბავშვებს მასწავლებლები და მშობლები დაეხმარონ. მასწავლებელი განსაზღვრული გეგმის შესაბამისად იწყებს მოქმედებას. იმის მიხედვით, რა ასაკისაა მსხვერპლი, განისაზღვრება  ამ პროცესში უფროსის (მასწავლებლის, მშობლის) როლი და ჩართულობის ხარისხი.

თავდაპირველად გასარკვევია, ხომ არ არის ბულინგი ბიჭებში ძალაუფლებისთვის ბრძოლის გამოხატულება და ხომ არ უკავშირდება ბიჭების ნორმატიულ კულტურას. თუ ეს გოგონათა შორის ხდება, უნდა გავარკვიოთ, რამდენად დესტრუქციულია ის. ამასთან, საჭიროა როგორც მსხვერპლისგან, ისე მოძალადისა თუ დამკვირვებლისგან მიღებული ინფორმაციის შესწავლა-გაანალიზება. შემდეგ უმჯობესია, შემოვიკრიბოთ მხარდამჭერთა ჯგუფი (მეგობრები, სოციალური ქსელების მომხმარებლები) და ამ ჯგუფის ლიდერთა შესაძლებლობები ბულინგთან დაპირისპირებისთვის გამოვიყენოთ. მათთან ერთად შევიმუშაოთ ბულინგთან დაპირისპირების სტრატეგია. ეს შეიძლება იყოს კლასში მიმდინარე პროცესებში მასწავლებლების ჩარევა, მოძალადეთა კონსულტაციები ფსიქოლოგთან, პოპულარული მოსწავლეების მიერ მოძალადეთა ქცევის (და არა მათი პიროვნების) კრიტიკა, ხაზგასმით თავაზიანი და ცივი ურთიერთობა მოძალადეებთან, მათ მიმდევრებთან, მოწმეებთან, ხოლო მათ დასანახად ბულინგის მსხვერპლთან თბილი და უშუალო ურთიერთობის დემონსტრირება, კლასის გაერთიანება რაიმე საქმის ერთობლივი შესრულებისთვის და შევიწროებული მოსწავლისთვის მნიშვნელოვანი დავალების მინდობა, მოძალადეთა მიმდევრებთან, დამკვირვებლებსა და გულგრილ მოსწავლეებთან ცალკე მუშაობა, ამ პროცესის ფრთხილი, გააზრებული გამეორება სოციალურ ქსელებში. ამის პარალელურად, სასურველია, მოძალადესთან/მოძალადეებთან იმუშაოს ფსიქოლოგმა აგრესიის, შიშის, წყენისგან მათი გათავისუფლების მიმართულებით. საჭიროა მოძალადე-მსხვერპლის ჯაჭვის გამოკვლევა. ბუნებრივია, პარალელურად უნდა ვიმუშაოთ პიროვნებებსა თუ ჯგუფებს შორის აგრესიული და მტრული განწყობის შესაცვლელად, აგრესიული რეაქციების შესასუსტებლადაც. მიზანშეწონილია კონფლიქტის მოგვარების შესახებ ინფორმაციის მიწოდება, კონფლიქტის მართვის, კონფლიქტში ემოციების მართვის უნარების გამომუშავებაში დახმარება.

მომდევნო ნაბიჯი ბულინგის მსხვერპლთან ინდივიდუალური მუშაობაა. ის მოიცავს მსხვერპლისთვის სოციალური და კომუნიკაციური უნარების ამაღლებას, მისი თვითშეფასების ამაღლებას, შფოთვის დაძლევას, თავდაჯერების განმტკიცებას, დეპრესიის პროფილაქტიკას, ჩართვას ნებისმიერ ჯგუფურ აქტივობაში – ბულინგის მსხვერპლი ხომ, ჩვეულებრივ, დაბალი თვითშეფასებისა და დეპრესიული განწყობის ადამიანი ხდება, რომელსაც, დიდი ალბათობით, ძალადობა მანამდეც გამოუცდია. საჭიროა მუშაობა მოძალადესთანაც, რადგან მის ქცევასაც აქვს მიზეზები, რომელთა შორის, სავარაუდოდ, მისდამი ძალადობაც არის. დამკვირვებლებსაც სჭირდებათ ყურადღება, რადგან ზოგიერთი მათგანი თავადაც დათრგუნულია და ცხოვრობს შიშით, მასაც ასე არ მოექცნენ. ამიტომ საჭიროა, მასწავლებელმა სწორად გათვალოს რისკი და კლასთან მუშაობა თავიდანვე ისე წარმართოს, რომ მოსწავლეებს განუვითარდეთ თანაგრძნობის უნარი, გახდნენ სამართლიანები და გახსნილები. ღია დისკუსიები, არაფორმალური შეხვედრები, სწორად შერჩეული ფილმებისა თუ ნაწარმოებების განხილვა საშუალებას მისცემს მოზარდებს, ანალოგიური შემთხვევები და მათი უარყოფითი შედეგები გააანალიზონ, პოტენციურ მოძალადეებს – მიხვდნენ, რომ არავინ მისცემს უფლებას, შელახონ სხვათა უფლებები. ასეთ გარემოში ძალადობისთვის ადგილი აღარ დარჩება.

     ბოლო დროს ალბათ ყველას წაგიკითხავთ უამრავი სტატია საბედისწერო, ტრაგიკული შემთხვევების შესახებ, რომლებიც ჩვენს გზებზე ხდება. დღე არ გავა მძღოლისა და ქვეითის დაუდევრობას, სიჩქარის გადამეტებას, უყურადღებობას ახალი მსხვერპლი არ მოჰყვეს.  მგონია, რომ ასეთ თემებზე კლასშიც უნდა ვილაპარაკოთ, პროექტები მოვამზადოთ, განვიხილოთ და ვწეროთ.

საერთოდ, დაკვირვებული ვარ, როდესაც მოსწავლეებთან ერთად მუშაობ, მათსავით ერთვები შემოქმედებით პროცესში და შენს პროდუქტსაც უზიარებ, მათი ნდობა თუ მოტივაცია საგრძნობლად იზრდება, შედეგი კი – შესანიშნავია.

ჰოდა, წარმოვიდგენ, რომ სწორედ საგზაო საფრთხეებია ჩემი გაკვეთილის თემა, განვიხილოთ პრობლემა მრავალი სპექტით, იქნება ეს გზების კეთილმოწყობა, წესების დაცვა-დარღვევა თუ ჩვენი თანამოქალაქეების დამოკიდებულება. ბოლოს, როდესაც მოსწავლეებს დავავალებ თავიანთი აზრი ფურცელზე გადმოსცენ, მეც ასეთ პატარა მინიატურას დავწერ, დავწერ და მერე წავუკითხავ. მანამდე, სათანადო მაგალითებით იმაზეც გავამახვილებ ყურადღებას, როგორ შეიძლება საზოგადოებისთვის აქტუალური, სოციალური თემატიკა აისახოს მხატვრულ ლიტერატურაში, როგორი მნიშვნელოვანია, რომ მხატვრული ლიტერატურა თანამედროვე პრობლემებს ასახავდეს.

ესეც ჩემი მინიატურა:

პირველი გვერდი, ბოლო გვერდი

            ძველ, აქერცლილშპალერიან ოთახში უამრავი წიგნი, ორი, ტყავგადაკრული პუფი და ძველებური ტორშერი იდგა. თუ შპალერს კარგად დააკვირდებოდი, ბავშვის ნახატებს, გაკრული ხელით მიწერილ ტელეფონის ნომრებს, ოკრობოკრო ასოებს დაინახავდი. სახლის დალაგებაზე ტელეფონით შეუთანხმდნენ, გასაღებიც ტილოს ქვეშ დაახვედრეს, სასადილო და სასტუმრო ოთახების შემდეგ ბიბლიოთეკაშიც შემოვიდა.  წიგნების სუნი მძიმე ჰაერს ერთვოდა, დიდი ხნით დაკეტილ სახლებში რომ იცის ხოლმე, ისეთს. სუნი ადამიანივით დარაჯობდა ოთახს და ყველა შემსვლელს დიდი ყურადღებით აკვირდებოდა.  გოგომ თაროდან პირველივე წიგნი გადმოიღო-„მერი პოპინსი“, ცხვირში შეუღიტინა ვარსკვლავებიანი თაფლაკვერების მოტკბო სურნელმა. სატიტულო გვერდზე გადაშალა: „ ჩემს შვილს, სანამ გაჩნდება. შენი დედიკო. თბილისი, 1981 წელი, ნანა“.

თითქოს რაღაც თავგადასავალი იწყებოდა, გადაწყვიტა, მორიგეობით ჩამოეღო წიგნები, მტვერი გაეწმინდა, მათი ამბავი გაეგო, ასეც მოიქცა:

„აღმოსავლური პოეზია“. „საყვარელო, ეს წიგნი ჩვენს სკამთან რომ ბუკინისტი კაცია, იმასთან ვიყიდე, ერთად წავიკითხოთ, მენატრება შენი ტუჩები, 1982 წელი, თბილისი, ნანა“.

ბარქაია ვ. „მანქანათმშენებლობის ტექნოლოგია“  – „ვიყიდე დისერტაციისთვის, თუმცა ზუსტად ვიცი, თუ არ გნახავ, ბწკარსაც ვერ დავწერ, შენი დიმიტრი, ქუთაისი, 1982 წელი.

მარკ ტვენი, „ტომ სოიერის თავგადასავალი“ . „მამიკოს საყვარელი წიგნი შვილიკოს. დაბადების დღეს გილოცავ, დიდი ტომ სოიერი გაიზარდე, შენი მამიკო, თბილისი, 1985 წელი.

ლუის კეროლი „ალისა საოცრებათა ქვეყანაში“.  გიოს დედიკოსა და მამიკოსგან. ყოველთვის გაბედე საოცრებათა ქვეყნებში მოგზაურობა, ეძებე საოცრებები. გვიყვარხარ. თბილისი 1987

ბარბარე ჯორჯაძე, „სრული სამზარეულო“. „დაბადების დღეს გილოცავ, ჩემო პატარა, მსოფლიოში ყველაზე ცუდი ტაფამწვარის და ყველაზე კარგი კოცნის ავტორო. დიმიტრი, 1988

რეზო ინანიშვილი „შორი, დიდი მწვერვალი“ –„ ჩვენს გოგოს, სანამ გაჩნდება, ნანა 1990“

ამერიკული პროზა, მოთხრობების კრებული „ დედა, მამა, ქორწინების წლისთავს გილოცავთ, იმის ნაცვლად, რომ ხშირად მოიკითხოთ, სად ვარ და რატომ მაგვიანდება, ჰემინგუეი და ო’ჰენრი წაიკითხეთ!, მიყვარხართ“ 1995, “

ასტრიდ ლინდგრენი, „პეპი გრძელიწინდა“ – გიოსგან  მარიამს, გაიზარდე დიდი გოგო. 1997“.

ხალხური პოეზია  „ჩემს ნანას ქმარუკასგან, მიყვარხარ, მიყვარდი, მეყვარები“ 1998.“

            წიგნიდან ძველი გაზეთიდან ამოჭრილი ფურცელი გადმოვარდა, „მკვლელი გზატკეცილები“ – ერქვა საგაზეთო სვეტს.

„დღეს, 9 აგვისტოს, თბილისი-გორის გზატკეცილზე უბედურ შემთხვევას ემსხვერპლა კიდევ ერთი ოჯახი,  გარდაცვლილია მამაკაცი, ორსული ქალი და მოზარდი. პატარა გოგონა მძიმე მდგომარეობაშია’. „საქართველოს რესპუბლიკა N 10/ 2002.

კატერინა დემინა ფსიქოლოგი კონსულტანტია, ბავშვებთან მუშაობს. თავისი სტატიით ის დაეხმარება მშობლებსა და მასწავლებლებს, გაიგონ, რატომ „არაფერი უნდათ“ მოზარდებს. ფსიქოლოგის აზრით, არაფრის კეთების სურვილი ახალგაზრდებში ბოლო შვიდი წლის განმავლობაში განსაკუთრებით მომძლავრდა. მათ არ აქვთ საკუთარი ჯიბის ფული, არც აწყობილი პირადი ცხოვრება. ისინი დღე და ღამე უსხედან „კომპებს“ ან მობილურ ტელეფონებში არიან თავჩარგულები. ბიჭები ნაკლებად ინტერესდებიან გოგონებით. ბევრი არ ფიქრობს იმაზე, თუ რა მომავალი ელის, რა პროფესიას აირჩევს. მშობლების თბილ და საიმედო კალთას გამოკერილი მოზარდები ნაადრევად იწყებენ სიგარეტის მოწევას და ლუდის დაგემოვნებას.

„ალექსანდრე კონსულტაციაზე დედამ მომიყვანა. ის 15 წლისაა, ნებისმიერი გოგოსთვის საოცნებო რაინდი. სპორტული აღნაგობა აქვს, არ უზრდელობს, სიტყვებს არ კარგავს, გამართულად მეტყველებს, თამაშობს ჩოგბურთს, უკრავს გიტარაზე. დედა კი უკმაყოფილოა და ჩივის, რომ მას არაფერი აინტერესებს.

„რას ნიშნავს „არაფერი აინტერესებს?“ – ვეძიები დედას. – სულ არაფერი? ნუთუ არც ჭამა, არც ძილი, სეირნობა, თამაში, ფილმის ყურებაც არ უნდა?“

თურმე, ალექსანდრეს არ სურს მოზარდისთვის „ნორმალური“ საქმეების კეთება. ესაა სწავლა, მუშაობა, კურსებზე სიარული, გოგონებთან პაემნები, საოჯახო საქმეებში დახმარების გაწევა და შვებულების დროს დედასთან ერთად დასვენება.

ამის გამო დედა სევდიანი და სასოწარკვეთილია. აი, მან ჯანმრთელი ბიჭი გაზარდა, ხეირი კი არ არის. დედა მის გამო ყველაფერს აკეთებს, ოღონდ შვილი კარგად ჰყავდეს – საკუთარი თავი უკანა პლანზე გადაწია, ყველანაირ სამსახურსაა გამოკიდებული, რომ ორიოდე ზედმეტი კაპიკი იშოვოს… შვილი წრეებზე დაჰყავდა, ძვირადღირებულ სპორტზე, უცხო ენების გასაძლიერებლად საზღვარგარეთ ბანაკებში უშვებდა. და რა?.. ბიჭს სადილამდე სძინავს, მერე იღვიძებს, კომპიუტერთან ჯდება და გვიანობამდე უაზროდ თამაშობს. დედას იმედი ჰქონდა, რომ შვილი გაიზრდებოდა და მას დაეხმარებოდა.

ალექსანდრეს დედას ვეკითხები: „რამდენი წევრი ხართ ოჯახში? ფულს რით შოულობთ? ვის რა ფუნქცია აქვს?“ ის მპასუხობს, რომ დიდი ხანია ქმარს გასცილდა, მაშინ შვილი ხუთი წლის ჰყავდა. „მამამისიც ასეთი უქნარა იყო. იქნებ სიზარმაცე გენეტიკურია?“ ქალი ბევრს მუშაობს, იღლება. მას ალექსანდრეს გარდა, ხანდაზმული დედაც ჰყავს შესანახი. სამსახურიდან ძალიან დაქანცული ბრუნდება… საოჯახო საქმეებს კი ბებია უძღვება. ალექსანდრესაც ის აქცევს ყურადღებას, მაგრამ ბიჭი აღარ უჯერებს. ბებიას აღარც ეპასუხება, მის ლაპარაკს „ერთ ყურში შეუშვებს და მეორედან გამოუშვებს“. სკოლაში ალექსანდრე მაშინ დადის, როცა მოესურვება. სულაც არ ირჯება საიმისოდ, რომ ოდნავ უკეთესად ისწავლოს. თუმცა ყველა მასწავლებელი ერთხმად აცხადებს, რომ აქვს ამის პოტენციალი.

ალექსანდრე ელიტარულ სკოლაში დადის და იქიდან რომ არ გააგდონ, იძულებულია ძირითად საგნებში რეპეტიტორებთან მოემზადოს. სახლში კი უქნარობს. საკუთარ ჭიქასაც კი არ რეცხავს. ბაზარში ბებია დადის. მძიმე ჩანთებს ატარებს. საჭმელი ალექსანდრესთვის კომპიუტერთან მოაქვთ.

დედა ლამის ტირის: „კი მაგრამ, რა სჭირს ამ ჩემ ბიჭს, მე ხომ მას მთელი ცხოვრება შევწირე?“

შემდეგ ჯერზე ალექსანდრეს მარტო ვიბარებ. მართლაც, რა კარგი ბიჭია, სიმპათიური, მოდურად ჩაცმული, ძალიან კარგად გამოიყურება, მაგრამ თითქოს სიცოცხლე აკლია, სიხალისე. გოგონების ჟურნალში ჩახატულ ბიჭუნას ჰგავს, გლამურულ პრინცს, რომელსაც შუბლზე არცერთი მოზარდული მუწუკი არ აქვს.

ჩემთან მიმართებაში ის საკმაოდ მეგობრულია, თავაზიანი, მთელი თავისი არსით მაჩვენებს, რომ ღიაა და მზად არის თანამშრომლობისთვის. მე საკუთარ თავს ამერიკული ფილმის რომელიღაც პერსონაჟად აღვიქვამ: მთავარი გმირი ფსიქოანალიტიკოსთანაა მოსული.

ძალიან უცნაურია, მაგრამ ბიჭი დედამისის ტექსტით მელაპარაკება და ამბობს, რომ ის ძალიან ზარმაცია, სიზარმაცე წარმატების მიღწევაში ხელს უშლის. ამბობს, რომ თავმოუბმელია. შეუძლია დიდხანს იჯდეს ერთ წერტილს მიჩერებული.

„შენ თვითონ რამე გინდა?“ – ვეკითხები. მპასუხობს, რომ არც არაფერი. სკოლაში მოწყენილობაა, გაკვეთილები ერთფეროვანია, თუმცა კარგი მასწავლებლები ასწავლიან. მეგობრები ბევრი არ ჰყავს, არც შეყვარებული. გეგმები არ აქვს.

ანუ ალექსანდრეს არ სურს კაცობრიობის გაბედნიერება, არ გეგმავს იქცეს მეგავარსკვლავად, მას არ სჭირდება სიმდიდრე, კარიერული ზრდა და მიღწევები. მას უბრალოდ არაფერი სჭირდება. მას ისედაც ყველაფერი აქვს.

ნელ-ნელა ფსიქოლოგიური სურათი იკვეთება: დაახლოებით 3 წლის ასაკიდან ალექსანდრე მეცადინეობს. ჯერ სკოლისთვის ამზადებდნენ, დაჰყავდათ ცურვასა და ინგლისურზე. მერე სკოლაში წავიდა და ცხენოსნობაც დაემატა. დღეს მათემატიკურ ლიცეუმში სწავლის გარდა, ინგლისური ენის კურსებზე დადის, ორ სპორტულ სექციაშია გაწევრიანებული, მეცადინეობს რეპეტიტორთან. ეზოში არ ჩადის, არ სეირნობს, ტელევიზორს არ უყურებს, არ სცალია. კომპიუტერზე მხოლოდ არდადეგების პერიოდში თამაშობს და ისიც არაყოველდღიურად.

რატომ არაფერი უნდა?

როდესაც ალექსანდრეს ვეკითხები, რით დაკავდებოდა სწავლა რომ არ უშლიდეს ხელს, ამბობს გიტარაზე დაკვრითო. გიტარაზე დაკვრა – აი, ეს სიტყვა დაიმახსოვრეთ.

იცით, ამ მესიჯით – „მოზარდ ვაჟს არაფრის კეთება უნდა“ (13-19 წლის ასაკში). სამჯერ მაინც მომმართავენ. სიუჟეტი არ იცვლება: მომჩივანი აქტიური, ენერგიული, ამბიციური დედაა. მამა ოჯახში არ არის, სახლში ბებია ან ძიძაა. ოჯახის სქემა დამახინჯებულია: დედას მამის როლი შეუთავსებია. ისაა ფულის შემომტანი, ის იღებს გადაწყვეტილებებს, კონტაქტობს გარე სამყაროსთან და იცავს ვინმეს, თუ ამის საჭიროება არსებობს. ანუ დედა სახლში არ არის, დედა ველადაა გაჭრილი და ნადირობს. ოჯახში ბებიაა, მაგრამ ის ვერ მართავს ბავშვს, ამის სადავეები ბებიობის სტატუსის გამო არ გააჩნია. ოჯახში დედ-მამას ერთად რომ ეცხოვრა, საღამოს სამსახურიდან მოსულ მამას დედა შესჩივლებდა და ვაჟის ქცევაზე რამენაირი რეაქცია მაინც იქნებოდა, მაგრამ უმამობის ჟამს ეს შეუძლებელია. პირიქით, დედა ცდილობს ბავშვს ყველაზე საუკეთესო მისცეს: მოდური გართობა, საჩუქრები. შვილი კი სულაც არ არის ბედნიერი. მას „არაფერი უნდა“. და როგორ უნდა მოუნდეს, თუ მის მაგივრად დედამ ყველაფერი უკვე დაგეგმა და განახორციელა?..

წარმოვიდგინოთ, რომ 5 წლის ბავშვი სახლში ზის და ხალიჩაზე პატარა მანქანას აგორავებს. იმ მომენტისთვის მას სურვილები უჩნდება, მაგალითად, უფრო დიდ მანქანაზე იწყებს ოცნებას. შემდეგ, ამ ოცნებას დედას უზიარებს. დედა ეუბნება, რომ დიდ მანქანას საახალწლოდ აჩუქებს. ბავშვი ელის საჩუქარს. ძილის წინ ის ოცნებობს დიდ სათამაშო მანქანაზე, დეტალურად წარმოიდგენს ხოლმე სანატრელ ნივთს. ამ გზით ბავშვი სწავლობს კონტაქტირებას თავის შინაგან სამყაროსთან სურვილების მიმართულებით.

ალექსანდრესთან კი რა ხდებოდა? მანქანას თუ მოისურვებდა, დედას შეტყობინებას გაუგზავნიდა და საღამოსვე დიდი მანქანა უკვე მის ხელთ იყო. ალექასანდრესნაირ ბიჭებს ყველაფერი აქვთ: უახლესი სმარტფონები, ძვირადღირებული ჯინსები, ევროპაში მოგზაურობა. მათ არ სჭირდებათ ფიქრი, გადაწყვეტილების მიღება, ოცნება. მათ ნაცვლად ყველაფერს დედა აგვარებს.

პირველად გავიგე, რომ ბევრ მოზარდ ბიჭს დედა სკოლაში დაჰყვება. მეგონა, დედა შვილს მაქსიმუმ მესამე კლასამდე დაყვებოდა სკოლაში, მაგრამ საქმე სხვაგვარად ყოფილა. შიში და შვილის გადაჭარბებული სიყვარული სიგიჟეს გაკეთებინებს. იქნებ, ბავშვს სადმე ცუდი ბიჭები უსაფრდებიან, ანდა ნარკოტიკების მოხმარებაში ითრევენ, იქნებ, რამეს ისეთს ასწავლიან, რომ დაღუპონ? ჩვენ ხომ ასეთ რთულ დროში ვცხოვრობთ…

მე კი ვფიქრობ, რომ დრო ყოველთვის ერთნაირია.

ჩემს დროს გოგონები უკაცრიელ ადგილებში სიარულს ერიდებოდნენ. მაშინ სექსუალური მანიაკებიც იყვნენ და ყაჩაღებიც. არ იყო თავისუფალი პრესა. ამიტომ კრიმინალური ამბები ცოცხლად ვრცელდებოდა. რაც უფრო ბევრი ადამიანი გადაღეჭავდა ისტორიას მანიაკის შესახებ, მით უფრო და უფრო საშიში დეტალები ემატებოდა მას.

ადამიანის ფსიქიკა არ არის ჩვეული სიკვდილის ყოველდღიურ დაკვირვებას, განსაკუთრებით ძალადობრივი სიკვდილის. ეს ადამიანისთვის დიდი ტრავმაა, თავდაცვა კი მას არ ეხერხება.

ამიტომ, ერთი მხრივ, ჩვენ ცინიკურები ვართ, მეორე მხრივ, ბავშვებს ეზოში სათამაშოდ არ ვუშვებთ, გვეშინია. ყველაზე ხშირად უსუსური ბავშვები იმ მშობლებს ეზრდებათ, ვინც ადრეული ბავშვობიდან დამოუკიდებლები იყვნენ, ზედმეტად პასუხისმგებლიანები; ვისაც ყელზე თოკზე ასხმულ სახლის გასაღებს ჰკიდებდნენ, გაკვეთილებს თვითონ სწავლობდნენ, საჭმელსაც თვითონ იცხელებდნენ; ვინც ზაფხულობით ბანაკში ან ბებიასთან სოფელში მიდიოდა, სადაც თავის ჭკუაზე ატარებდა დროს. შემდეგ ეს ბავშვები გაიზარდნენ და გარდაქმნაც დაიწყო. ყველაფერი შეიცვალა: ცხოვრების წესი, ღირებულებები, ორიენტირები. თაობა ადაპტირდა, მაგრამ შფოთვა დარჩა. სწორედ ამ შფოთვის მსხვერპლი არიან ჩვენი შვილები.. .

„იმ ასაკში უკვე ვიცოდი, რა მინდოდა, ეს კი მეათე კლასში თამაშებს თამაშობს. მე მესამე კლასიდან თვითონ ვმეცადინეობდი, ეს კი მაგიდასთან ვერ დავსვი. ჩემმა მშობლებმა არ იცოდნენ რანაირი მათემატიკის პროგრამა გვქონდა, მე კიდე ამასთან ერთად მიწევს ამოცანების ამოხსნა“, – ამას მშობლები ტრაგიკული ინტონაციით ჰყვებიან და აუცილებლად ამატებენ – „როგორ გადაგვარდა სამყარო!“

სამყარო გადაგვარდა?.. და რატომ უნდა ცხოვრობდნენ ჩვენი შვილები მაინცდამაინც მშობლებისნაირად?

ამ დროს მშობლებს ვეკითხები ხოლმე – რას ელიან შვილებისგან. ჩამონათვალის სია სახალისო გამოდის, თითქოსდა ისინი იდეალური მამაკაცის პორტრეტს აღწერდნენ: ბავშვმა ყველაფერი თვითონ უნდა აკეთოს, უსიტყვოდ დაემორჩილოს, გამოიჩინოს ინიციატივა, იაროს წრეებზე, რომელიც ცხოვრებაში გამოადგება, იყოს მზრუნველი და არაეგოისტი, იყოს გამტანი და ცოტა თავხედი. ამ ჩამონათვალის გაჟღერებისას მშობელი ხვდება, რომ ბავშვისგან ბევრს მოითხოვს. მაგრამ სინამდვილეში ან სიმღერა უნდა ვარჩიოთ, ან ცეკვა. თქვენი შვილი ან ფრიადოსანი ბოტანიკოსი იქნება ან ენერგიული, ინიციატივიანი ცელქი. ის ან თანაგიგრძნობთ და დაგეხმარებათ, ან თავს დაგიქნევთ და თავისას გააკეთებს.

ბევრ ბიჭს გამოტოვებული აქვს განვითარების მნიშვნელოვანი ეტაპი – თანატოლებთან თამაში. ისინი არ იგონებენ თავიანთ თამაშებს, არ ჩხუბობენ, არ იძიებენ ახალ ტერიტორიებს ეზოს სიახლოვეს, არ ეხერხებათ თავის გარშემო გუნდის შეკრება.

ვამჩნევ, რომ თანამედროვე მოზარდები ცუდად მეტყველებენ მშობლიურ ენაზე, არ აქვთ სიტყვების მარაგი. მშობელი კი ამაყად აცხადებს, რომ შვილი უცხო ენებზე დაჰყავს და ის ძალიან დატვირთულია.

რას ამბობენ ბავშვები 

„მე არავინ მისმენს. მინდა სკოლიდან სხვა ბავშვებთან ერთად გამოვიდე და არა ძიძასთან ერთად.  არ მაქვს დრო ტელევიზორის საყურებლად. არ მაქვს კომპიუტერით გართობის დრო. დიდი ხანია არ ვყოფილვარ კინოში მეგობრებთან ერთად. არ მიშვებენ სტუმრად და ჩემთანაც არავინ მოდის. დედაჩემი მიმოწმებს ჩანთას, ჯიბეებს, ტელეფონს. თუ სკოლიდან გამოსვლა ხუთი წუთით დამაგვიანდა, ეგრევე მირეკავენ“. ამას ამბობენ არა პირველკლასელები, არამედ მეცხრეკლასელები!

მათი ჩივილი შეიძლება ორ კატეგორიად დავყოთ: საზღვრის დარღვევა („მიმოწმებს ჩანთას. არ მაძლევს უფლებას ის ჩავიცვა, რაც მინდა“) და პირობითად, ძალადობა პიროვნებაზე („არაფერი არ შეიძლება“). რჩება შთაბეჭდილება, რომ მშობლებმა ჯერ ვერ შენიშნეს შვილების გაზრდა. 14 წლის ასაკის მოზარდის ოთახში ფორმალური კაკუნით შესვლა მისი პიროვნების პატივისცემას ნიშნავს. თუმცა ვერ გეტყვით, რას ნიშნავს მოზარდის ტელეფონში ძრომიალი… მოზარდის ვარცხნილობის კრიტიკა და შეხსენება „წადი, იბანავე, რაღაც ცუდი სუნი გდის“, თბილი ქურთუკის ჩაცმის მოთხოვნა. ეს ყველაფერი იმის მანიშნებელია, რომ მოზარდი ისევ ბავშვად მიაჩნიათ და მიუთითებენ, რომ მშობლებს უნდა დაემორჩილოს, მათ გადაწყვეტილებას დანებდეს.

არა მგონია ქვეყნად არსებობდეს მშობელი, რომელმაც არ იცოდეს, რამდენად მნიშვნელოვანია მოზარდისთვის თანატოლებთან ურთიერთობა. დიახ, მოზარდი გამოდის მშობლების კონტროლის არეალიდან, მშობლები მისთვის ჭეშმარიტების ერთადერთ ინსტანციას აღარ წარმოადგენენ.

რაც შეეხება პასუხს შეკითხვაზე: რატომ არ უნდა მოზარდს არაფერი? თუკი ბავშვის შემოქმედებითი ენერგია იმთავითვე იბლოკება და მოზარდს ეკრძალება ის, რაც სურს, საბოლოოდ, ის უარს აცხადებს ყველა სურვილზე. მას აღარაფერი უნდა. ეს მართლა საშინელებაა, მაგრამ ბუნებრივია – რატომ უნდა უნდოდეს რამე, თუკი ამას მაინც აუკრძალავენ და დაუსაბუთებენ, რომ ეს მისთვის საზიანო და არაფრის მომცემია („წადი და გაკვეთილებს მიხედე, ეგ ჯობია“)?!

ჩვენი სამყარო შორსაა იდეალისგან. ის არ არის უსაფრთხო, მასში ქაოსი და ბოროტებაა, მაგრამ ჩვენ მაინც ვახერხებთ არსებობას, სიყვარულს, ვიცვლით სამსახურებსა და საცხოვრებელ ადგილებს, გადაგვაქვს შინაგანი და გარეგანი კრიზისები. რატომ არ ვაძლევთ ჩვენს შვილებს იმის საშუალებას, რომ მათაც გაიგონ, რა არის ეს? მესმის, რომ ოჯახებში, სადაც ეს პრობლემები არსებობს და სტრესის ხარისხი ორგანიზმის ადაპტაციის შესაძლებლობებს აჭარბებს, მშობლებს სურთ შვილმა სიმშვიდესა და ჰარმონიაში იცხოვროს, შვილს კი ეს არ სურს! მას მოსწონს ქარიშხალი, თავგადასავლები და როდესაც ამის შანს უქრობენ, დივანზე წვება და არაფერი აღარ უნდა.

როგორ მოვიქცეთ

როგორც ყოველთვის, უნდა ვიმსჯელოთ, შევადგინოთ გეგმა და მივყვეთ მას. გაიხსენეთ, რას გთხოვდათ ადრე ბავშვი და ახლა რას აღარ გთხოვთ. დარწმუნებული ვარ, რომ მოზარდმა ყოველდღიურად ერთი საათი მაინც თანატოლებთან ერთად უნდა გაატაროს. ეს აუცილებელი პირობაა მოზარდის ფსიქიკური ჯანმრთელობისთვის.

გაგიკვირდებათ, მაგრამ ზოგჯერ მოზარდმა უაზრო თამაშებიც უნდა ითამაშოს და გასართობ არხებსაც უყუროს. ამ დროს მათ ტრანსის მაგვარი შეგრძნებები ეუფლებათ, მედიტაციასთან მიახლოებული სულიერი მდგომარეობა, როდესაც საკუთარ თავზე ფიქრობენ. იმავეს ვიტყოდი სოციალურ ქსელებზე, სატელეფონო ლაქლაქზე. ეს ყველაფერი თქვენ კი გაღიზიანებთ, მაგრამ უნდა მოითმინოთ. შეიძლება მოზარდი შეზღუდოთ, დაუწესოთ ჩარჩო, მაგრამ ტოტალურად არ აუკრძალოთ შინაგანი ცხოვრება, თორემ ზრდასრულობაში ადამიანს დაეტყობა, რომ რომელიღაც თამაშით გული ვერ იჯერა, ქუჩა-ქუჩა ტყუილად არ უხეტიალია, არ უცინია სულელურ კომედიებზე.

ერთ მოზარდ ბიჭს ვიცნობდი, რომელიც თავის მშობლებს, ამ სიტყვის სრული მნიშვნელობით, დივანზე კოტრიალით აგიჟებდა, თან მონოტონურად კედელს ჩოგბურთის ბურთს ურტყამდა. მშობლებს ჭკუიდან ბურთის ხმა კი არ შლიდა, არამედ ის, რომ მათი შვილი არაფერს აკეთებდა. დღეს ეს ბიჭი 30 წლისაა. ნორმალური კაცი დადგა, ცოლი მოიყვანა, მუშაობს. უბრალოდ, 15 წლის ასაკში მას თავის ნაჭუჭში ყოფნა სჭირდებოდა.

მეორე მხრივ, ასეთ ბავშვები კატასტროფულად განიცდიან ნამდვილი ცხოვრებით ცხოვრების დეფიციტს. ისინი მხოლოდ სწავლაზე იხარჯებიან. არ დადიან პროდუქტების საყიდლად, არ წმენდენ იატაკს, არ უკირკიტებენ გაფუჭებული ტექნიკას.

პირადად მე მათ მეტ შინაგან თავისუფლებას მივცემდი, მაგრამ გარეგან შეზღუდვებს დავუწესებდი, ანუ მოზარდს თვითონ გადავაწყვეტინებდი, რა უნდა ჩაიცვას და რით სურს დაკავდეს სწავლის გარდა, მაგრამ ამავე დროს სავალდებულო საშინაო საქმეების სიასაც მივცემდი. სხვათა შორის, ბიჭები ძალიან კარგად ამზადებენ საჭმელს და აუთოვებენ. ნამდვილად!

მეოცე საუკუნის დასაწყისში ელექტრომაგნიტური გამოსხივების შესწავლამ მეცნიერები კვატური თეორიის შექმნამდე მიიყვანა. აბსოლუტურად შავი სხეულის გამოსხივების ექსპერიმენტული შედეგების მონაცემების ასახსნელად მ. პლანკმა წამოაყენა ჰიპოთეზა, რომლის თანახმად, ელექტრომაგნიტური ტალღის გამოსხივება ხდება დისკრეტულად, პორციებად (ამ პორციას ეწოდა შემდგომ ფოტონი).

ვრცლად:

ატომური ფიზიკა

თქვენი შვილი წარმოსახვით მეგობრებს ელაპარაკება? ხშირად ჰყვება ისტორიებს, რომლებსაც არაფერი აკავშირებს სინამდვილესთან? თავისი ტყუილის თვითონვე სჯერა? მაშ, ბავშვი მეოცნებეა და განსხვავებული მიდგომა სჭირდება. ის შეიძლება გახდეს ცნობილი მხატვარი, მწერალი, გამომგონებელი, დიზაინერი, მსახიობი, მუსიკოსი, მეცნიერი… მაგრამ ხომ არ ვნებს თავისივე ფანტაზია? აუცილებელია თუ არა ბავშვის მიწიერთან დაბრუნება?

როგორც არ უნდა ჩანდეს შორიდან, ბავშვის ფანტაზიორობას ბევრი დადებითი მხარე აქვს. მეოცნებეს მდიდარი წარმოსახვა ახასიათებს, მისი გონება გამუდმებით მუშაობს, მისი ფანტაზია უშრეტია და შემოქმედებისთვის მსუყე ნიადაგს ქმნის. ასეთი ბავშვები კრეატიულ ადამიანებად იზრდებიან, მერე კი სწორედ ასეთი ადამიანები ხდებიან გამომგონებლები, ანგრევენ სტერეოტიპებს, ცვლიან სამყაროს…

მაგრამ მშობლებს აწუხებთ მეოცნებე ბავშვის მდიდარი ფანტაზია. ისინი შიშობენ, რომ მათი შვილი, ზრდასრულიც კი, თავის სამყაროში დარჩება, ცხოვრების მკაცრ მოთხოვნებს ვერ მოერგება.

ფსიქოლოგები განმარტავენ, რომ თუ ბავშვი მეტისმეტად მოსწყდა რეალობას, ესე იგი მან ან ტრავმა გადაიტანა, ან მშობლების ყურადღება დააკლდა, ან მორიდებულია და დაბალი თვითშეფასება აქვს.

მეოცნებეს ყურადღება სჭირდება. ჯერ ერთი, მას შეუძლია დაიჯეროს, რომ ფრენას მოახერხებს და მაღლიდან გადახტეს; ოცნებით გატაცებული, დაუდევრად გადავიდეს ქუჩაზე; შეუძლია, კლასში წარმოსახვით მეგობარს დაელაპარაკოს და თანაკლასელების დასაცინი გახდეს. მეორე – მეოცნებეს უჭირს თანატოლებთან კომუნიკაცია, უჩვეულო ბავშვს იოლად ამჩნევენ და იჩემებენ. მესამე – რეალობისგან გამოთიშვის ყველაზე მძიმე მხარე ის არის, რომ ბავშვის მიერ შექმნილი სამყარო საინტერესოა, რეალობა კი მის ფონზე ფერმკრთალი და ერთფეროვანი ჩანს. დროთა განმავლობაში ეს ბავშვს დეპრესიაში აგდებს და ფსიქოლოგის ჩარევის გარდა ვეღარაფერი შველის.

სპეციალისტები გვირჩევენ, ყურადღებით მოვეპყროთ ბავშვებს. შესაძლოა მათ ჩვენი თანადომა, გამხნევება და სითბო აკლდეთ. შესაძლოა, თავიანთ წარმოდგენაში ჯადოქრები და გმირები იყვნენ, რადგან ხშირად ეუბნებით, არაფრის მაქნისი ხარო.

მშობლებს შეუძლიათ, ბავშვის მდიდარი წარმოსახვა შემოქმედებითი საქმიანობისკენ მიმართონ. პირველი ნაბიჯის გადასადგმელად ჰკითხეთ ბავშვს, როგორია მისი სამყარო, ვინ ცხოვრობს იქ, ზღაპრულია ეს სამყარო თუ ნამდვილს ჰგავს. სთხოვეთ მისი დახატვა, მასზე მოთხრობის დაწერა. შეუქეთ თავისი სამყარო. წარმოსახვითი მეგობრებიც შეუქეთ – შესაძლოა, ისინი თქვენი მოკავშირენი გახდნენ. იქნებ ერთ-ერთმა მათგანმა შეახსენოს ხოლმე თქვენს შვილს, რომ ძილის წინ კბილების გახეხვა აუცილებელია J

მთავარია, ბავშვის ფანტაზიაში თქვენც არ ჩაყვინთოთ. ხშირად უთხარით: „წარმოიდგინე, რომ…“ ან „ვითომ ჩვენ…“ ბავშვმა უნდა იცოდეს, რომ რეალობა სხვაა და ის, რაზეც ოცნებობს – სხვა.

მშობლებმა და მასწავლებლებმა ბავშვს რეალური სამყარო უნდა შეაყვარონ. უნდა აჩვენონ, რომ აქ უამრავი რამაა საინტერესო. წაიყვანეთ ბავშვი პიკნიკზე. აუხსენით, რომ შეუძლია წარმოიდგინოს ზღაპრული ტყე, მაგრამ არც ნამდვილი ტყე ჩამოუვარდება ზღაპრულს. ის გაცილებით იდუმალია. ბევრი დრო გაატარეთ შვილთან ერთად: ეთამაშეთ, ეცეკვეთ, მასთან ერთად მოიგონეთ მუსიკა, მიეხმარეთ სხვა ბავშვებთან კომუნიკაციაში – ბავშვს რეალური მეგობრებიც უნდა ჰყავდეს.

ყოველ ასაკს განსაზღვრული ფსიქოლოგიური თავისებურებები ახასიათებს. ეს თავისებურებები განაპირობებს ბავშვის ქცევას, მის  წარმატებას, სოციალური მოთხოვნებისადმი შესაბამისობას და სხვა. ბავშვის ქცევის ხასიათზეა დამოკიდებული, როგორი რეაქცია ექნებათ მასზე გარშემო მყოფებს (მშობლებს, მასწავლებლებს, სხვა ბავშვებს). ფსიქიკური განვითარებიდან გადახვევა მაშინ ხდება, როდესაც გარშემო მყოფები ამძაფრებენ ბავშვის ფსიქოლოგიურ პრობლემებს. ბავშვთან ურთიერთობის დროს უფროსები თავიანთი ქცევით გაუცნობიერებლად ართულებენ მის მდგომარეობას, ამიტომ ბავშვის სწორ თუ არასწორ განვითარებაში უფროსების დდი წვლილია.

რეალობიდან ძლიერი ამოვარდნა შინაგან სამყაროში, ფანტაზიაში გადასახლებას ნიშნავს. ბავშვი თითქოს „სადღაც დაფრინავს“, არ ესმის გაკვეთილზე მასწავლებლის ხმა, არ რეაგირებს მშობლების მითითებებზე. ის თავის წარმოსახვაში ცხოვრობს და თამაშობს. ხან მონადირის როლს ირგებს, ხან მოგზაურისა და კინოვარსკვლავისას. წარმოსახვითვე იკმაყოფილებს თამაშის მოთხოვნილებას. შეუძლია, მოიაროს აფრიკა და აზია, გაეხვიოს თავგადასავლებში, იქცეს ყველასათვის სათაყვანებელ სუპერგმირად… ხშირად ბავშვს სინამდვილე და გამონაგონი ერთმანეთში ერევა. ის ისეთ ისტორიებს ყვება, რომ მშობლებიც კი ძნელად არჩევენ ტყუილსა და მართალს.

სასკოლო ასაკში რეალობიდან ამოვარდნა სკოლამდელი ცხოვრების, თამაშის გაგრძელებაა. დავალებებს ბავშვი საკუთარი აქტივობების ნაწილად აღიქვამს და მათ ზედმიწევნით შესრულებაზე არ არის ორიენტირებული. ინსტრუქცია ირღვევა, მაგრამ ბავშვი ამაში ცუდს ვერაფერს ხედავს.

მეოცნებეს განვითარების პროგნოზი დროული კორექციის შემთხვევაში არაჩვეულებრივია: ბავშვი კარგად სწავლობს და ძალიან კრეატიულია. მას ეადვილება ფიქრი, გონებრივი სამუშაოს შესრულება. შესაძლოა, სისტემური საქმიანობა ოდნავ უჭირდეს, მაგრამ მალევე აინაზღაურებს დანაკლისს.

მეოცნებე ბავშვისთვის დამახასიათებელია შფოთვის მაღალი დონე. შფოთვა ბარიერია, რომელიც ბავშვს გულღია ქცევაში ხელს უშლის, რადგან გარშემო მყოფთა ნეგატიური რეაქცია აშინებს. კონფლიქტი რეალური ყურადღების მიპყრობის სურვილსა და ამავე ყურადღების უქონლობას შორის დაუკმაყოფილებლობას, შფოთვას იწვევს. ეს მიზეზშედეგობრივი მანკიერი წრეა: ყურადღების მოთხოვნილების დაუკმაყოფილებლობა იწვევს შფოთვას, რომელიც, თავის მხრივ, ბლოკავს ქცევის იმ ფორმებს, რომლებითაც ბავშვი საკუთარი პიროვნებისადმი ყურადღების მიპყრობას მოახერხებდა.

მოზარდ ასაკში ქცევითი აქცენტები არცთუ იშვიათად იცვლება. თუ ადრე ბავშვი მხოლოდ სწავლაში იყო პასიური, ახლა თანატოლებთან ურთიერთობის დროსაც პასიურობს. რეალობიდან გაქცევის ტენდენცია მას მარტოსულობს, კარჩაკეტილს ხდის. მოზარდი ნელ-ნელა უუცხოვდება თანატოლებს, მისი ინტერესები სხვებისას არ ემთხვევა. სხვა მოზარდები „ვერ უგებენ“ მას და მის ფანტაზიებს არ იზიარებენ.

რეალობიდან გაქცევის ტიპური შფოთვის „განკურნება“ მოზარდის თეატრალურ სტუდიაში მიბარებით შეუძლებელია. თუ მოზარდი თავის შესაძლებლობებში არ არის დარწმუნებული, სცენაზეც შებოჭილი იქნება და ვერაფერს მიაღწევს. „განკურნებისთვის“ კი მას სწორედ წარმატება, ყურადღება, ემოციური მხარდაჭერა სჭირდება. ასეთ დროს გაცილებით ეფექტიანია სხვაგვარი შემოქმედებითი საქმიანობა, მაგალითად, ხატვის წრეზე ან ლიტერატურულ სტუდიაში სიარული. თუ მოზარდს მხატვრული ნიჭი არ აღმოაჩნდა, შეუძლია, აბსტრაქტულ მხატვრობას მოჰკიდოს ხელი. რეპროდუქციების ნახვა, საგამოფენო სივრცეში ნამდვილი ტილოების თვალიერება დაარწმუნებს მოზარდს, რომ აბსტრაქტული ხელოვნება არსებობს და საზოგადოების ინტერესს იწვევს.

მოიმარაგეთ ქაღალდი, გუაში, ფუნჯები და შესთავაზეთ მოზარდს, დახატოს აბსტრაქცია. ფერადი დეკორატიული ნახატები მეოცნებე ბავშვებს კარგად გამოსდით. ამ ნამუშევრების შინ გამოფენაც შეიძლება. მოზარდი უნდა დარწმუნდეს, რომ ამაყობთ მისით. ეს საუკეთესო თერაპიაა.

კვარტა-კვინტური წრე ანუ „ტონალობათა თერმომეტრი“ საგასაღებო ნიშნებში სწრაფად ორიენტირებისთვის ეფექტური გზამკვლევია. ამ წრის არსი ის არის, რომ სკალაზე ყოველ ტონალობას საკუთარი აღნიშვნა აქვს საგასაღებო ნიშნების რაოდენობის მიხედვით. მაგალითად, სოლ მაჟორში ერთი დიეზია, რე მაჟორში – ორი, ლა მაჟორში – სამი, მი მაჟორში – ოთხი და ა.შ. რაც მეტი დიეზია ტონალობაში, მით „ცხელია“ ტონალობა და, ბუნებრივია, სკალაზეც მაღალ პოზიციას იკავებს.

რაც შეეხება ბემოლიან ტონალობებს, მათ „მინუსიან ტემპერატურას“ მიაკუთვნებენ, ამიტომ რაც მეტია ნიშნების რაოდენობა ტონალობაში, მით „ცივია“ ტონალობა და, შესაბამისად, სკალაზეც დაბლა მდებარეობს.

ავიღოთ უნიშნო ტონალობა დო მაჟორი. თუ „დო“-დან ზევით წმინდა კვინტას ავაგებთ ანუ ხუთ კლავიშს გადავითვლით, მივიღებთ „სოლ“ ნოტს. ანუ თუ დო მაჟორში ავიღებთ დომინანტას (კილოს V საფეხური) და მას ტონიკად მივიჩნევთ, მივიღებთ ახალ ტონალობა – სოლ მაჟორს ერთი ფა დიეზ ნიშნით. როდესაც სოლ მაჟორის გამას დავუკრავთ, უკვე გვეცოდინება, რომ „ფა“ ნოტი უნდა ავამაღლოთ და თეთრი კლავიშის ნაცვლად შავ კლავიშზე დავუკრათ.

ახლა წმინდა კვინტა „სოლ“ ნოტიდან ზევით ავაგოთ (ჩვენ ხომ სოლ მაჟორ ტონალობაზე შევჩერდით). მივიღებთ ნოტ „რე“–ს. რე მაჟორის მისაღებად ფა დიეზთან ერთად დო დიეზის შემოტანაც დაგვჭირდება.

„რე“-დან კიდევ ერთი კვინტის აგებით „ლა“-ს ანუ სამნიშნა ტონალობას – ლა მაჟორს მივიღებთ ფა, დო და სოლ დიეზებით.

თუ ხუთ ასეთ სვლას 4-ჯერ გავიმეორებთ, ბოლო შვიდნიშნა ტონალობამდე – დო დიეზ მაჟორამდე მივალთ. ამგვარად, შეიქმნება ერთმანეთისგან წმინდა კვინტებით დაშორებული დიეზიანი ტონალობების ჯგუფი.

რაც შეეხება ბემოლიან ტონალობებს, ის დიეზიან ტონალობათა სისტემის საწინააღმდეგოდ აიგება, ანუ გადათვლას საათის ისრის საწინააღმდეგო მიმართულებით, წმინდა კვინტებით ქვევით ვიწყებთ. ყოველი გადათვლილი წმინდა კვინტა ტონალობას თითო ბემოლს შემატებს.

ნეიტრალური „დო“ ნოტიდან წმინდა კვინტით ქვევით გადათვლის შემთხვევაში ვიღებთ ნოტ „ფა“–ს, ტონალობა ფა მაჟორში კი ერთი ნიშანია – სი ბემოლი. ასე იწყება ბემოლიანი ჯგუფის ტონალობები.

მომდევნო ბემოლიანი ტონალობის მისაღებად „ფა“-დან ქვევით კიდევ ერთ კვინტას ავაგებთ, საიდანაც სი ბემოლს მივიღებთ. სი ბემოლ მაჟორში კი უკვე ორი ბემოლია – სი და მი. თუ ხუთ ასეთ სვლას კიდევ 5-ჯერ გავიმეორებთ, ბოლო შვიდნიშნა ტონალობა დო ბემოლ მაჟორს მივიღებთ. ასე ჩამოყალიბდება ერთმანეთისგან წმინდა კვინტებით დაშორებული ბემოლიანი ტონალობების ჯგუფი.

საინტერესოა, რომ ბემოლიანი ტონალობების აგება შესაძლებელია საათის ისრის მიმართულებითაც წმინდა კვარტებით ზევით.

როგორც სქემიდან ჩანს, ტონალობებში ყველაზე მეტი საგასაღებო ნიშანი (7 დიეზით) დო დიეზ მაჟორსა და მის პარალელურ ლა დიეზ მინორს (7 ბემოლით) და დო ბემოლ მაჟორსა და მის პარალელურ ლა ბემოლ მინორს აქვს. „თერმომეტრის სკალაზე“ მათ უკიდურესი პოზიციები უკავიათ: დო დიეზ მაჟორს – ყველაზე „ცხელი“, ხოლო დო ბემოლ მაჟორს – ყველაზე „ცივი“.

ერთხელაც შეგახსენებთ, რომ ტონალობები, რომლებსაც საგასაღებო ნიშნები არ გააჩნია, დო მაჟორი და ლა მინორია და ისინი „თერმომეტრის“ სკალის ნულოვან მაჩვენებელთან ასოცირდება. მათში ნული დიეზი და ნული ბემოლია. ისინი მხოლოდ თეთრ კლავიშებზე იკვრება, რაც, დამეთანხმებით, ძალიან მოხერხებულია.

ყოველ მაჟორულ ტონალობას, დიეზიანსა თუ ბემოლიანს, თავისი პარალელური მინორი აქვს. იოლი მისახვედრია, რომ მინორული ტონალობების მწკრივი მაჟორულ ტონალობათა პარალელურად არის განლაგებული.

პარალელური ტონალობები ეწოდება მაჟორული და მინორული ტონალობების წყვილს ერთნაირი საგასაღებო ნიშნებით, რაც ტონალობებში ერთნაირ ბგერით შემადგენლობას გულისხმობს. მაგალითად, ტონალობა ლა მინორის აგების გასაადვილებლად გავიხსენოთ მინორული კილოს სტრუქტურა (ტონი, ნახევარტონი, ტონი, ტონი, ნახევარტონი, ტონი, ტონი). როგორც ვხედავთ, ტონალობაში არ არის გასაღების ნიშნები და ყველა ბგერა თეთრ კლავიშს ემთხვევა. ასეთივე სურათია დო მაჟორში, ვინაიდან ლა მინორი ზუსტად დო მაჟორის ბგერებისგან შედგება. სწორედ ასეთ ტონალობებს უწოდებენ პარალელურს.

დავიმახსოვროთ შემდეგი წესი: პარალელური ტონალობები ძირითად ბგერათა რიგის მეექვსე საფეხურზე აიგება. ისინი ერთმანეთს პატარა ტერციით (1,5 ტონი) არიან დაშორებული; ქვევით მინორულია, ზევით – მაჟორული. ამრიგად, მინორული ტონალობის დასადგენად აუცილებელია მოცემული მაჟორული ტონალობის ტონიკიდან დაღმავალი მიმართულებით ავაგოთ ინტერვალი პატარა ტერცია (1,5 ტონი) ანუ სამი საფეხურით ქვევით გადავთვალოთ. მაჟორული ტონალობის დასადგენად კი პატარა ტერცია ავაგოთ მინორული ტონალობიდან ზევით. მაგალითად, მი მაჟორის პარალელური მინორული ტონალობა დო დიეზ მინორი იქნება. ორივე ტონალობაში 4 საგასაღებო ნიშანი – დიეზი შეგვხვდება.

კვარტა-კვინტური წრის ყველა ტონალობაში აქვთ დაწერილი შოპენსა და შოსტაკოვიჩს თავიანთი 24 პრელუდიისგან შემდგარი ციკლები. რაც შეეხება იოჰან სებასტიან ბახს, მან „კარგად ტემპერირებულ კლავირში“ ყველა ტონალობის თანასწორობა უნაკლოდ აჩვენა.

ტონალობათა კვარტა-კვინტური წრე კიდევ ერთი დასტურია იმისა, რომ მრავალსახოვანი ბგერები და კილოები მკაფიოდ აწყობილი მექანიზმია. დღესავით ნათელია, რომ ჰარმონიის კანონების ცოდნა მუსიკის გაგებას ძალზე აადვილებს.