ჩვენ ყოველ დღე ვხვდებით განსხვავებულ ადამიანებს, ვესაუბრებით, გარკვეული ინფორმაციის მისაღებად მათი ნდობის მოპოვებას ვცდილობთ. თუმცა ძნელია განსაზღვრო, რამდენად გულახდილი არიან ისინი.

ამ წერილში თავმოყრილი ინფორმაცია განსაკუთრებით დააინტერესებთ იმ სპეციალობის ადამიანებს, რომელთა საქმიანობის დიდ ნაწილსაც საზოგადოებასთან ურთიერთობა შეადგენს. ჟურნალისტიკის, HR და PR მენეჯმენტის თუ ბიზნეს მარკეტინგის სფეროს წარმომადგენლებთან ერთად, ერთ-ერთი ყველაზე „კომუნიკაბელური საქმიანობის“ სტატუსს საგანმანათლებლო სფეროც ინაწილებს.

კომუნიკაცია  (Communico – საერთოს ვხდი.) სიმბოლოთა საერთო სისტემის საშუალებით ინდივიდებს შორის ინფორმაციის გაცვლას ნიშნავს. კომუნიკაცია ხორციელდება ვერბალური და არავერბალური გზით.  მათგან პირველი გულისხმობს ინფორმაციის სიტყვებით გადაცემას, მეორე კი ამ ინფორმაციისა თუ თანამოსაუბრის მიმართ ინდივიდის ემოციურ დამოკიდებულებას გვიჩვენებს.

აღსანიშნავია, რომ მეტყველებით ინფორმაციის მხოლოდ 7% გადაიცემა, ხოლო არავერბალური კომუნიკაციისას  – 93%.  აქედან ჟესტები, პოზა და სახის გამომეტყველება ინფორმაციის დაახლოებით 55%-ს გვაწვდის, 38%  კი  ხმის ინტონაციასა და საუბრის ტემპზე დაკვირვებით მიიღება.

ადამიანის შინაგანი სამყარო და მისი სხეულის ენა ერთმანეთთან მჭიდრო კავშირშია. რეფლექსური ბუნება არ გვაძლევს საკუთარი ჟესტების, პოზისა თუ მიმიკის გაკონტროლების საშუალებას, რადგან ის გაუაზრებელი ქმედების შედეგია და ქვეცნობიერი იმპულსების ანბანით იკითხება.  მისი გაყალბება თითქმის შეუძლებელია.  ამიტომაც ამ გზით მიღებული ინფორმაცია ხშირად სიტყვებზე უფრო ზუსტია.

ფიზიოგნომია (ბერძ. ,,ფისის“ – ბუნება, „გნოსის“ – ცოდნა.) უძველესი ოკულტური მეცნიერებაა, რომელიც ადამიანის სახის ნაკვთების საშუალებით მისი ხასიათის ნიშან-თვისებების დადგენას ცდილობს. ფიზიოგნომიკა საკმაოდ „ხანდაზმულია“, მის ფესვებს  ძველ ეგვიპტესთან მივყავართ. ამ მეცნიერებისადმი დიდი ინტერესის მაჩვენებელია თებეში აღმოჩენილი ოქროთი მოვარაყებული წიგნი, რომელიც ფიზიოგნომიკისა და ქირომანტიის საფუძვლებს შეიცავდა. მას ასევე იკვლევდნენ ძველ საბერძნეთში. საკმარისია, გავიხსენოთ ბერძენი ფილოსოფოსი, მათემატიკოსი და ასტროლოგი, რომელმაც სოკრატეს „წარსული ცოდვები“ გაუხსენა (გონებაშეზღუდული, ვნებიანი და მრუში უწოდა), პლატონის მასწავლებელი კი ანაქსაგორის  მოსაზრებას მაშინვე დაეთანხმა და განაცხადა, რომ კოლეგის მიერ დახატული პორტრეტი ძალიან ჰგავდა მის ახალგაზრდობას.

ფიზიოგნომიკის მამამთავრად შვეიცარიელ მწერალს, ღვთისმეტყველსა და პოეტს, იოჰან კასპარ ლაფატერს (1741-1801) მიიჩნევენ. ლაფატერი ადამიანის შინაგან სამყაროს სახის ნაკვთებზე დაკვირვების გზით ხედავდა. მეცნიერს სწამდა, რომ ადამიანების გარეგნობა,  განსაკუთრებით – სახის გამომეტყველება, მათივე ცხოვრების წესის „ნაყოფია“. იგი საკმაოდ კარგად ფლობდა მიმიკის ანბანს და მისი დასკვნების სიზუსტე საზოგადოებას ხშირად აშინებდა. იოჰან ლაფატერი ძალიან ჰგავს პოპულარული ტელესერიალის „lie to me“  მთავარ გმირს – დოქტორ კელ ლაიტმანს, თუმცა მის პროტოტიპად სერიალის კონსულტანტი, კალიფორნიის უნივერსიტეტის ფსიქოლოგიის პროფესორი პოლ ეკმანი სახელდება. მან სიცრუის თეორიის შესწავლას თითქმის 30 წელი შეალია და ამ სფეროს საუკეთესო სპეციალისტის ტიტულსაც დამსახურებულად ატარებს.

მიმიკა ადამიანის შინაგან ემოციურ მდგომარეობას ირეკლავს. ადამიანის თვალებს, მზერას და ღიმილს სიტყვებზე მეტი სათქმელის გადმოცემა შეუძლია. ყველაზე მნიშვნელოვანი მაინც თვალით კონტაქტია. თუ ადამიანი მზერას ირიდებს და თვალსაც იშვიათად გისწორებთ, ე.ი. მას ყველაზე ნაკლებად თქვენთვის გულის გადაშლა სურს. ყველაზე ადვილად დადებითი ემოციები იკითხება, უარყოფითი დამოკიდებულება კი ძნელად ამოსაცნობია, რადგან, როგორც წესი, ადამიანები მის შენიღბვას ცდილობენ.

სახის ფორმას ბევრი რამ შეუძლია მოგვითხროს მისი მფლობელის შესახებ. ოვალური სახე ადამიანის მშვიდ ბუნებასა და გონიერებაზე მიუთითებს, მრგვალსახიანი ადამიანები კი ადვილად ერგებიან უცხო გარემოს და ულევი ენერგიის წყალობით ნებისმიერი ტიპის სირთულეებს უმკლავდებიან.  კვადრატული ფორმის სახე უმეტესად ლიდერის თვისებებით შემკულ სამართლიან პიროვნებებს ამშვენებთ. თხელი, მოგრძო სახის მქონე ადამიანები წინააღმდეგობების გადალახვის უნარით არიან დაჯილდოებულნი და წარმატებაც თან სდევთ, თუმცა მიზანს მხოლოდ ბრძოლის შედეგად აღწევენ.

ფიზიოგნომიკის მიხედვით, ფერი საკმაოდ დიდი ინფორმაციის მატარებელია. სახის ფერს ბევრი რამის თქმა შეუძლია ადამიანზე, თუმცა ეს უფრო მედიცინის სფეროა, მაგალითად, შავი წრეები თვალებთან ადამიანის გადაღლილობის/ქრონიკული უძილობის მანიშნებელია.

თვალები სახის ყველაზე მნიშვნელოვანი ნაწილია. დიდთვალება ადამიანები არტისტული და სულგრძელი ბუნებით გამოირჩევიან, მაგრამ მათ არ აქვთ ფინანსების სწორად განკარგვის ნიჭი. პატარა თვალები უმეტესად ფრთხილ და გონიერ ადამიანებს ამშვენებს. გადმოკარკლული თვალების პატრონი ბუნებით მოთამაშეა. ერთმანეთთან ახლოს განთავსებული მხედველობის ორგანოები მათი მფლობელის სერიოზულობასა და კარჩაკეტილობაზე მეტყველებს, ერთმანეთს დაშორებული თვალები კი ადამიანის გულუბრყვილო ბუნებაზე მიგვანიშნებს. თუმცა თვალის ფორმაზე მეტი ინფორმაციის მატარებელი მისი გამომეტყველებაა.

რაც შეეხება თვალის ფერს, ცისფერი თვალები მეოცნებე, ცოტათი ზედაპირულ, მაგრამ მზრუნველ და ალერსიან ადამიანებს ამშვენებს. ისინი კარგი იუმორის გრძნობითა და კრეატიულობით გამოირჩევიან. მწვანეთვალება ადამიანები თითქოს სიზმარში ცხოვრობენ, მისტიური ბუნების ხალხია. შავი თვალები უმეტესად გაუბედავ, მშიშარა ხალხს აქვს. ყავისფერ თვალებს ზრუნვისაკენ მიდრეკილ მეოჯახეები ატარებენ, თაფლისფერს კი – ეჭვიანი, გონებამახვილი და ლოგიკურად მოაზროვნე ადამიანები.

ფართო და სქელი წარბები გამბედავ და პირდაპირ ადამიანებს ამშვენებთ, თუმცა მათში ხანდახან დიქტატორსაც (აკვიატებული იდეების მატარებელს) ამოიცნობთ. თხელი და წვრილი წარბების მფლობელები გაცილებით მორიდებული, კარჩაკეტილი და სუსტი ჯანმრთელობის ადამიანები არიან. მაღლა აჭიმული წარბები – დიდსულოვნების, გადაბმული კი  დაბნეული და ეჭვიანი ბუნების ნიშანია.

მაღალ, წამოწეულ  ყვრიმალებს უმეტესად მებრძოლი ხასიათის მქონე ინდივიდების სახეზე ნახავთ. თუ ადამიანი ჩუმად, თავისთვის ცხოვრობს და არასდროს არსად ეჩქარება, მისი ყვრიმალები დაბალი და ნაკლებად გამოკვეთილია.

ცხვირი სახის ერთ-ერთი ყველაზე მნიშვნელოვანი ნაწილია. პატიოსანი ოპტიმისტის სახეს დიდი, სწორი სასუნთქი ორგანო ამშვენებს, პატარა ცხვირით კი ბუნება უმეტესად მელანქოლიკებს ასაჩუქრებს. კეხიანი ცხვირის პატრონი რთული ხასიათის ინდივიდია, მოკაუჭებული სასუნთქი ორგანოს მფლობელთან დაპირისპირებას კი აუცილებლად უნდა ერიდოთ.

თხელი და წვრილი ტუჩები მიზანდასახულ, მტკიცე ხასიათსა და ცივსისხლიანობაზე მიანიშნებს, რასაც უმეტესად თან სდევს დაუნდობლობაც. სქელი ტუჩების მატარებელი ადამიანი კი ზემოაღნიშნული თვისებების საპირისპირო ხასიათისაა. ის კეთილგანწყობილი, მეგობრული და პატიოსანი, თუმცა მარტივად მოაზროვნე პიროვნებაა.

დიდი პირის ჭრილი უმეტესად ჩხუბისთავ და მოლაყბე ინდივიდებს აქვთ, თუმცა ისინი საკმაოდ ადვილად ახერხებენ მათივე მიზეზით გართულებული ურთიერთობების დაბალანსებას. ზომიერი სიდიდის პირი კი გაწონასწორებული და მშვიდი ბუნების მაცნეა.

კვადრატული ფორმის, წინ გამოწეული ნიკაპით ბუნებას დიდი ნებისყოფის ადამიანები დაუჯილდოებია. პატარა ღრმულით დამშვენებული ან ორად გაყოფილი ნიკაპი  ვნებიანი ბუნების მანიშნებელია, ოდნავ წაწვეტებული ფორმის ნიკაპს კი ცხოვრებაში ბევრი გადაუჭრელი პრობლემის მქონე ინდივიდები ატარებენ.

ყურები სახის „სასაზღვრო ზოლზე“ მდებარეობს და კომუნიკაციის დროს მას ყურადღებას იშვიათად აქცევენ. არადა, ისინი ადამიანის ხასიათის შესახებ საკმაოდ დიდ ინფორმაციას ფლობენ, მაგალითად: თუ ყურების ზედა ნაწილი წარბების ზემოთ მდებარეობს, ეს გონიერებისა და ამბიციის ნიშანია. დაპრესილი სმენის ორგანო ყველაზე ხშირად ავტორიტეტულ ადამიანებს ამშვენებთ, დიდი და ხორციანი ყურების მფლობელებისთვის კი უცხო არ გახლავთ ფინანსური კეთილდღეობა.

ფიზიოგნომიკის საფუძვლიანად შესწავლისთვის ათეულობით წიგნის გაცნობა და ასეულობით სახეზე დაკვირვებაა საჭირო. რა თქმა უნდა, შეუძლებელია მხოლოდ ცხვირის ან ნიკაპის ფორმის ზოგადი ანალიზით ზუსტი დასკვნების გაკეთება. თანაც მიმიკა არავერბალური კომუნიკაციის მხოლოდ მცირე ნაწილია – მედლის ცალი მხარეა. ის  ყოველთვის სხეულის სხვა ნაწილებისგან (ჟესტი, პოზა, ინტონაცია) მოწოდებულ ინფორმაციასთან ერთად იკითხება.  შემდეგი წერილიც ემოციური სათქმელის სხეულითა და ხმით გადმოცემის ხელოვნებას დაეთმობა.

ეროვნული სასწავლო გეგმის მოქმედი და ახალი რედაქციების შესავალ ნაწილებში შესანიშნავადაა წარმოჩენილი უკანასკნელი ათწლეულის ტენდენცია, განმავითარებელმა შეფასებამ დაიკავოს შესაფერისი ადგილი სასწავლო პრაქტიკაში, ხოლო განმსაზღვრელი შეფასების მეტისმეტად ცალმხრივი და მავნე, შეცდომების რაოდენობის მიხედვით ქულების წერაზე ორიენტირებული პრაქტიკა შეიცვალოს მოსწავლეზე ორიენტირებული განათლების პრინციპების შესაბამისად. სიახლის თვალსაზრისით თუ ვიმსჯელებთ, ძველ და ახალ რედაქციებს შორის განსხვავებაზე დაკვირვება, უპირველეს ყოვლისა, სწორედ შეფასებასთან დაკავშირებულ თავებსა და მუხლებშია შესაძლებელი.

მაგალითად, ესგ-ის ახალ რედაქციაში თავი, რომელიც მოსწავლის შეფასების მიზნებს შეეხება, შეივსო სწავლა-სწავლების ხარისხის მონიტორინგის პუნქტით და მკაფიოდ ითქვა, რომ „შეფასება უნდა იძლეოდეს ინფორმაციას მოსწავლის ინდივიდუალური პროგრესის შესახებ“. ახალ რედაქციაში შეფასების ძირითად პრინციპად გამოცხადდა, რომ „მოსწავლის შეფასება არის სწავლა-სწავლების განუყოფელი ნაწილი. თანამიმდევრული საგანმანათლებლო პროცესის უზრუნველსაყოფად მოსწავლის შეფასება უნდა დაეფუძნოს სწავლის კონსტრუქტივისტულ პრინციპებს“ (აღვნიშნავთ, რომ ეს პუნქტი მოითხოვს სპეციალურ განმარტებას ესგ–ის ექსპერტთა მიერ; სხვაგვარად მასწავლებლებს შორის შესაძლოა გაურკვევლობა გამოიწვიოს მოსწავლის შეფასებისადმი სწავლის კონსტრუქტივისტული პრინციპების მისადაგებამ).

ახალ რედაქციაში გაჩნდა სრულიად ახალი ჩანაწერი შეფასების ამოცანების შესახებ, რომელიც რადიკალურად ცვლის როგორც განმავითარებელი, ასევე (და, შესაძლოა, უფრო მეტადაც კი) განმსაზღვრელი შეფასების არსსა და ტექნოლოგიას.

კერძოდ, მოსწავლის შეფასების ძირითადი ამოცანებია:

„ა) აჩვენოს როგორ მიმდინარეობს მოსწავლის ცოდნის კონსტრუირების პროცესი და მეხსიერებაში ცოდნათა ურთიერთდაკავშირება;

ბ) ახალი სასწავლო საკითხის/თემის დაწყებამდე დაადგინოს მოსწავლის წინარე ცოდნა და წარმოდგენები;

გ) გამოავლინოს, რამდენად ახერხებს მოსწავლე საკუთარი ძლიერი და სუსტი მხარეების დამოუკიდებლად შეფასებას, ასევე რამდენად გააზრებულ და ეფექტიან ნაბიჯებს დგამს იგი საკუთარი წინსვლის ხელშესაწყობად;

დ) მოიცვას სამივე კატეგორიის ცოდნა;

ე) აჩვენოს, რამდენად ახერხებს მოსწავლე ცოდნის ერთობლიობათა ფუნქციურად გამოყენებას შინაარსიან კონტექსტებში.

ძირითადი ამოცანების გადასაჭრელად მოსწავლის შეფასებაში პრიორიტეტი მიენიჭება კომპლექსურ, კონტექსტის მქონე დავალებებს, რომელთა შესრულება მოსწავლეს უბიძგებს ცოდნის სხვადასხვა კომპონენტის ინტერაქტიულად და თანადროულად გამოყენებისკენ“.

როგორც ახალი რედაქციის მომდევნო ნაწილების ანალიზიდან ირკვევა, განმსაზღვრელი შეფასება გულისხმობს „ცოდნათა ურთიერთდაკავშირების უნარის შეფასებას; ცოდნის სამივე კატეგორიის გამოყენების უნარის შეფასებას; ცოდნის ერთობლიობათა ფუნქციური გამოყენების უნარის შეფასებას. ამასთანვე, ძალაში რჩება მოქმედ რედაქციაში მითითებული მიზანი – „მოსწავლის აკადემიური მიღწევის დონის დადგენა საგნობრივი სასწავლო გეგმის შედეგებთან მიმართებით“. სიახლეა ისიც, რომ განმსაზღვრელ შეფასებაში აუცილებლად დასაწერ ქულას „შეიძლება ახლდეს კომენტარი ძლიერი და სუსტი მხარეების აღწერით, ხარვეზების გამოსასწორებელი მითითებებით“.

ახალ რედაქციაში ხაზგასმულია, რომ „შემაჯამებელი დავალების კომპონენტში სავალდებულოა კომპლექსური, კონტექსტის მქონე დავალებების გამოყენება (მაგ., ესეს დაწერა, პროექტის მომზადება, ლაბორატორიული კვლევის ჩატარება, რეფერატის დაწერა, ამოცანის ამოხსნა, სახვითი და გამოყენებითი ხელოვნების ნიმუშის შექმნა, მოთხრობის შედგენა, მონაცემთა ბაზის შექმნა, კონკრეტული პრობლემის გადაჭრა, საველე-გასვლითი სამუშაოს ან სასწავლო ექსკურსიის ანგარიშის მომზადება და სხვ.). ამგვარ დავალებაში შესრულებული სამუშაოს მრავალმხრივი შეფასებისთვის პედაგოგმა უნდა შეიმუშაოს მოსწავლეთა შეფასების კრიტერიუმები“.

აშკარაა, რომ ესგ–ის ახალი რედაქციის მიხედვით მასწავლებლებს მოეთხოვებათ, ზედმიწევნით ყურადღებით მოეკიდონ როგორც წინარე ცოდნის დადგენას, ისე მიმდინარე განმავითარებელ შეფასებასაც, კერძოდ, მოსწავლეთა თვითშეფასებას. განმსაზღვრელი შეფასების შედეგები მათ განმავითარებელი მიზნებისთვისაც უნდა გამოიყენონ, ხოლო კომპლექსური სტრუქტურის შემაჯამებელი დავალებებით ცოდნის გამოყენების, მათ შორის – ტრანსფერის (ანუ დაუფლებული კომპეტენციების უჩვეულო, არატიპურ ვითარებაში გადატანის) განხორციელების შესაძლებლობაც მისცენ მოსწავლეს.

ახალი რედაქციის მიხედვით, მოსწავლეები შემაჯამებელ დავალებაში განმსაზღვრელ შეფასებას აღარ იღებენ მეხუთე კლასის მეორე სემესტრამდე, ხოლო მიმდინარე საშინაო დავალებაში – მეშვიდე კლასამდე, განმავითარებელი შეფასება კი ყველა კლასში უნდა განხორციელდეს და მასწავლებელს შეუძლია, სემესტრის განმავლობაში ის „ნებისმიერ კომპონენტში გამოიყენოს“.

კეთილი და პატიოსანი, მაგრამ მასწავლებელი, რომელმაც, საგნობრივი სასწავლო გეგმის მიზნებთან მიმართებით მიღწევების შესაფასებლად მოსწავლეს უნდა მისცეს ზემოხსენებული ტიპისა და შინაარსის დავალებები, მერე კი განსაზღვრული კრიტერიუმების მიხედვით შეამოწმოს მისი ნამუშევარი, დაუწეროს ქულები და აღრიცხოს შედეგები, დგება ასეთი კითხვების წინაშე:

1. როგორ მოვახერხო „მოსწავლის აკადემიური მიღწევის დონის დადგენა საგნობრივი სასწავლო გეგმის შედეგებთან მიმართებით“, თუ სასკოლო სასწავლო გეგმა და სახელმძღვანელოები აგებულია და, შესაბამისად, სწავლებაც მიმდინარეობს თემატური დაგეგმვის შესაბამისად, ხოლო ესგ–ის შედეგები მხოლოდ წლის ბოლოსთვისაა განსაზღვრული და არა თემატური გეგმის ყოველი ერთეულის ბოლოსთვის? რა „გავზომო“ თემატური გეგმის ყოველი ერთეულის ბოლოს? ამ მონაცემების საშუალებით როგორ გამოვიტანო დასკვნა სასწავლო გეგმის მიზნებთან შესაბამისობის შესახებ? იქნებ მოსწავლეთა განმსაზღვრელი შეფასება სულაც არ უნდა მოხდეს თემატური გეგმის ყოველი ერთეულის ბოლოს? მაშ, როდის?
2. როგორ ჩავატარო შეფასება – მთელი კლასისა ერთად თუ თითოეული მოსწავლისა ცალ–ცალკე? გადატვირთული გრაფიკის პირობებში თემატური გეგმის ერთეულის ბოლოს როგორ მოვახერხო ბევრი მოსწავლის ზეპირი გამოკითხვა, რათა შემაჯამებელი დავალებების ნორმაც შევასრულო და თან თანაბარ პირობებშიც ჩავაყენო ყოველი მოსწავლე? თუ სხვადასხვა მოსწავლეს თემატური გეგმის ერთეულის ათვისების სხვადასხვა ეტაპზე ან სხვადასხვა ერთეულის ბოლოს მოვუწყვე გამოკითხვა განმსაზღვრელი შეფასებისთვის, დავარღვევ თუ არა ამით შეფასების თანასწორობის, სამართლიანობისა და მიზანთან შესაბამისობის პრინციპებს?
3. როგორ შევაფასო „ცოდნათა ურთიერთდაკავშირების უნარი; ცოდნის სამივე კატეგორიის გამოყენების უნარი; ცოდნის ერთობლიობათა ფუნქციური გამოყენების უნარი“? რა კრიტერიუმები მიესადაგება ამ ჩამონათვალის თითოეულ კომპონენტს?
4. როგორ შევქმნა და გამოვიყენო შეფასების ინსტრუმენტები ისე, რომ მოსწავლის შეფასება დაეფუძნოს სწავლის კონსტრუქტივისტულ პრინციპებს? მაგალითად, როგორ შევადგინო ან შევარჩიო კომპლექსური სტრუქტურის მქონე შემაჯამებელი დავალებები, რომელთა საშუალებითაც შეიძლება ეფექტურად შემოწმდეს და შეფასდეს მოსწავლის მიღწევები და პროგრესი?
5. როგორ დავწერო ქულები კრიტერიუმების მიხედვით? როგორ შევადგინო რუბრიკა, რომელიც ქულების ობიექტურად და ზუსტად დაწერის საშუალებას მომცემს? როგორ მოვახერხო ერთ რუბრიკაში განსხვავებული კომპეტენციების გათვალისწინება შესაფერისი წონებით? თუ მხოლოდ ერთ კომპეტენციაზე ფოკუსირებული რუბრიკები უნდა გამოვიყენო? რუბრიკის მიხედვით განსაზღვრული ქულები როგორ გადავიყვანო 10-ქულიან სისტემაში?

პირველ კითხვაზე ჩვენ მხოლოდ ნაწილობრივ გავეცით პასუხი წინა სტატიაში, თუმცა ეს საკითხი უფრო საფუძვლიან დამუშავებას მოითხოვს და ამას ვერავინ აარიდებს თავს. ყველაზე მწვავე პრობლემა სასკოლო სასწავლო გეგმებისა და სახელმძღვანელოების ისეთი აგებულების მიღწევაა, რომელიც საშუალებას მისცემს მასწავლებელს, შეფასების პროცესი მოარგოს არა იმდენად სწავლების თემატურ რუკას, რამდენადაც სწავლების მიზანთა/შედეგთა რუკას.

მეოთხე კითხვის აზრის მცირეოდენ დასაზუსტებლად შეგახსენებთ, რომ მხოლოდ ტესტის ტიპის (დახურული და ღია დავალებების მომცველი) შემაჯამებელი დავალებების შემთხვევაშიც კი აქტუალურია საკითხი, საგნობრივი კომპეტენციების რომელი კომპონენტის შესამოწმებლად უფროა გამოსადეგი ამა თუ იმ ტიპის დავალება (მაგალითად, არჩევითპასუხიანი დავალებები, მოკლეპასუხიანი დავალებები ან დავალებები პასუხის აგებით). ცნობილია, რომ როცა ტესტი მხოლოდ პასუხის აგების ტიპის დავალებებისგან არის შედგენილი, მასწავლებელი ეჯახება მოსწავლეთა ნამუშევრების სწრაფად და ობიექტურად შემოწმების, შედეგების აღრიცხვისა და ანალიზის სერიოზულ პრობლემას, მეტადრე – როცა კლასი მრავალრიცხოვანია ან მასწავლებელი რამდენიმე კლასის ყველა პარალელს ასწავლის. წესისამებრ, მასწავლებლები ამ პრობლემას ისე აგვარებენ, რომ თავი დააღწიონ რთულ ვითარებას – ასეთ ტესტში სულ რამდენიმე დავალება შეაქვთ, რაც მაშინვე ახალ კითხვებს ბადებს: საკმარისი და შესაფერისია ეს რამდენიმე დავალება მოსწავლეთა მიღწევების შესამოწმებლად? ყველა შესამოწმებელ კომპეტენციას მოიცავს ეს დავალებები? რა გზით – კომპლექსურობის ხარჯზე თუ ფოკუსირების საშუალებით? რომელი როდისაა უმჯობესი? ეს დავალებები ყველა მოსწავლეს აძლევს თანაბარ საშუალებას, ზედმიწევნით გამოამჟღავნონ საკუთარი შესაძლებლობები? მაგალითად, გათვალისწინებულია თუ არა ენობრივი კომპეტენციების დაბალი განვითარების არსებითი ზეგავლენა მათემატიკური კომპეტენციების განვითარების დონის შეფასების დროს, როდესაც ტესტი ტექსტური ამოცანებით კომპლექტდება?

მეხუთე კითხვის აზრის დასაზუსტებლად გთავაზობთ შემაჯამებელი დავალების შეფასებისთვის საჭირო რუბრიკის ერთ-ერთ შესაძლო ვარიანტს და ამ რუბრიკის შესაბამის ცხრილს, რომლის საშუალებითაც მასწავლებელი მოსწავლის მიერ დაგროვებულ ქულებს 10-ქულიან სისტემაში გადაიყვანს, რათა ჟურნალში შეიტანოს და გამოიყენოს საგნის სემესტრული ქულის დასადგენად ესგ-ში მოყვანილი ალგორითმის შესაბამისად. მისაღებია ასეთი რუბრიკა? როდის „კი“ და როდის „არა“? რატომ? მაშ, რა ვქნათ, როგორ ავაგოთ რუბრიკა, რომ მოსწავლე წავაქეზოთ, პასუხისმგებლობით მოეკიდოს შემაჯამებელ დავალებას და, ამასთანავე, მასწავლებლისთვისაც ადვილად აღსაქმელი სახით გააფორმოს იგი თავისივე საკეთილდღეოდ, რათა მასწავლებელმა ზედმიწევნით დაინახოს და დააფასოს მოსწავლის მიღწევები და არა შეცდომები? თანაბარი წონები მივანიჭოთ ესგ–ის შედეგებთან დაკავშირებულ კრიტერიუმებსაც და შესრულება-გაფორმებასთან დაკავშირებულ კრიტერიუმებსაც თუ უგულებელვყოთ აკადემიურ საგანთა სწავლების აღმზრდელობით-განმავითარებელი ასპექტები?

მათემატიკაში შემაჯამებელი დავალების შეფასების რუბრიკა

40-ქულიან შემაჯამებელ დავალებაში შეფასების შედეგების ქულებიდან/პროცენტებიდან 10-ქულიან სისტემაში გადაყვანის ცხრილი

იმედია, ზემოგანხილული საკითხები პრაქტიკოსთა (მასწავლებელების, ექსპერტების, განათლების მენეჯერების და სხვათა) ინტერესს გამოიწვევს და მათ ძალისხმევას პრობლემების გადაჭრისკენ მიმართავს. ჩვენ ვეცდებით, მომდევნო სტატიებში შეძლებისდაგვარად ვუპასუხოთ დასმულ კითხვებს.

გემი-ლეგენდა არამხოლოდ მგრძნობიარე კინომაყურებლებს აღელვებს. „ტიტანიკი“ მაგნიტივით იზიდავს მთელი მსოფლიოს ავანტურისტებსა და განძის მაძიებლებს.

მილიონები ფსკერზე

მეკობრეთა განძები, ჩაძირული ოქროს ზოდები და მსგავსი რომანტიკული სისულელეები, ყმაწვილების გონებას აბრუებს. ასაკის მატებასთან ერთად კი მათი უმრავლესობა სერიოზულ ადამიანად ყალიბდება, რომელშიც საგანძურებზე მოთხრობები მხოლოდ ღიმილს იწვევს და მხოლოდ ერთეულებს სჯერა ბავშვური ზღაპრების. რაოდენ გასაკვირიც უნდა იყოს, სწორედ ეს უკანასკნელნი პოულობენ საგანძურებს.

უახლეს ლეგენდად, რომელმაც განძის მაძიებელთა გონება დაბინდა, 1912 წელს ჩაძირული “ტიტანიკი” იქცა. გულის ამაჩუყებელი ჰოლივუდური შედევრის წყალობით მის შესახებ ყველამ ყველაფერი იცის. მაგრამ თუ საქმეს არა მელოდრამისტული, არამედ განძის მაძიებლური თვალსაზრისით შევხედავთ, თავად ის ფაქტი, რომ ლაინერის ბორტზე 57 მილიონერი იმყოფებოდა, მრავლისმეტყველია. საბედისწერო რეისში გაემგზავრნენ: ბანკირი რობერტ დანიელი, მსხვილი სარკინიგზო კომპანიის პრეზიდენტი ჩარლზ ჰეისი, ნახშირის მეფე ბენჟამინ გუგენჰეიმი და ამერიკელი მულტიმილიონერი ჯონ ასტორი ახალგაზრდა მეუღლესთან, რომელიც ცოცხალი გადარჩა, მაგრამ კაიუტაში 140 ათასად დაზღვეული მარგალიტის სამი ფარღული დარჩა. ატლანტიკის წყლებში აღმოჩენილი მისი მეუღლის გვამი კი უზარმაზარი ბრილიანტის ბეჭდით ამოიცნეს.

ეთიკურ ასპექტს თავი რომ დავანებოთ და რეზიუმე გამოვიტანოთ: ოკეანის ფსკერზე ოქროებით, ბრილიანტებითა და ხელოვნების შედევრებით გატენილი უზარმაზარი სარკოფაგი დევს. გამგზავრებამდე გაფორმებული საბუთების თანახმად “ტიტანიკს” 300 მილიონი დოლარის ძვირფასეულობის კოლექცია გადაჰქონდა. აღსანიშნავია, რომ ამ თანხაში არ შედის მგზავრთა პირადი ქონება. რა თქმა უნდა, პირადი ძვირფასეულობიდან საეჭვოა, გადარჩენილიყო ისეთი ისტორიული რელიქვიები, როგორიც არის ომარ ხაიამის მანუსკრიპტი მინანქრის ყდით ან ლონდონის აუქციონზე ნაყიდი უძველესი ხელნაწერების კოლექცია, ისევე როგორც ძველი ეგვიპტელი პრინცესას მუმია, რომელიც არქეოლოგ ლორდ კანტერვილს ამერიკაში გადაჰქონდა.

აი ოქრო და ბრილიანტები კი სავსებით შესაძლებელია, რომ დღემდე სრულიად ხელუხლებელი პირველი კლასის კაიუტების დაჟანგულ სეიფებში ინახებოდეს.

ბალარდის კვალდაკვალ

სხვა ლეგენდარული საგანძურებისგან განსხვავებით “ტიტანიკის” ადგილმდებარეობა ახლა ყველასთვის არის ცნობილი: დაახლოებით 700 კილომეტრი კანადური კუნძულის ნიუფაუნდლენდისგან სამხრეთ-აღმოსავლეთით. კატასტროფის ადგილზე ოკეანის სიღრმე დაახლოებით 4 კილომეტრია, ამიტომაც ყველა ძვირფასეულობა დიდი ხნის განმავლობაში ხელუხლებელი რჩებოდა. სამართლებრივი თვალსაზრისით განძის მაძიებელთათვის დიდი ხნის განმავლობაში გზა ხსნილი იყო. ლაინერი ხომ საერთაშორისო წყლებში ჩაიძირა, მისმა ყოფილმა მფლობელებმა კი განაცხადეს, რომ „ტიტანიკს” საკუთარ ქონებად არ მიიჩნევდნენ.

„ტიტანიკის“ ძებნაში პირველმა ფული ნავთობის ამერიკელმა მაგნატმა ჯეკ გრიმმა ჩადო. 1980 წელს მის მიერ ორგანიზებულმა ექსპედიციამ კატასტროფის ადგილისკენ აიღო გეზი, მაგრამ ლაინერი ვერ აღმოაჩინა. უფრო მეტად გაუმართლა მასაჩუსეტსის შტატის ოკეანოგრაფიის ინსტიტუტის წყალქვეშა კვლევების ლაბორატორიის ხელმძღვანელ რობერტ ბალარდს. 1985 წლის პირველი სექტემბრის ღამის პირველ საათზე ექიმ ბალარდის ექსპედიციამ 3 750 მეტრის სიღრმეზე „ტიტანიკის“ კონსტრუქციის ერთ-ერთი ელემენტი აღმოაჩინა. ზღვის ფსკერიდან „ტიტანიკის” გამოსახულება წყალქვეშა აპარატის ვიდეო-კამერამ გადმოსცა.

მკვლევრებმა ლაინერის 29 ორთქლის ქვაბიდან ერთ-ერთი დაინახეს. ექსპედიციამ დაადგინა, რომ გემი ორ ნაწილად არის გახლეჩილი, რომლებიც ერთმანეთისგან 600 მეტრით არის დაშორებული.

ერთი წლის შემდეგ ბალარდის ექსპედიცია „ტიტანიკს“ პატარა წყალქვეშა ნავით მიუახლოვდა. ეს აპარატი მხოლოდ ლეგენდარული მონსტრის კორპუსის დათვალიერებისთვის იყო განკუთვნილი. წინდახედულმა ბალარდმა ექსპედიციის ანგარიშში „ტიტანიკის” ზუსტი ადგილმდებარეობა არ დაასახელა, რათა საყოველთაო ოქროს ციებ-ცხელება არ გამოეწვია. თუმცა იგი მაინც დაიწყო.

1987 წელს ჩრდილოეთ ატლანტიკაში მარსელიდან ფრანგულ-ამერიკული ექსპედიცია გავიდა. ამავე წელს კატასტროფის ადგილზე სხვა ფრანგულ-ამერიკული ექსპედიციის კუთვნილი აპარატი „ნაუტილუსი“ მივიდა, რომელმაც „ტიტანიკთან“ წყალქვეშა რობოტი ჩაუშვა. შედეგად აუქციონების მენიუში უნიკალური ლოტები გაჩნდა: „ტიტანიკიდან“ ამოტანილი ჭურჭელი, ასაქაფებელი ფუნჯები, სამკაულები… საერთო ჯამში – 800 განძი.

ამის შემდეგ ამერიკულმა ფედერალურმა სასამართლომ ტიტანიკის სრულუფლებიან მფლობელად არა საერთაშორისო საზოგადოება, არა მისი აღმომჩენი ბალარდი, არამედ ამერიკული ფირმა დაასახელა. ძნელი სათქმელია, რამდენი საგანი ამოიღეს მას შემდეგ ზღვის ფსკერიდან და რამდენი გაყიდეს აუქციონზე. თანხა უზარმაზარი უნდა იყოს, რადგან ჩაის კოვზზე რომ არაფერი ვთქვათ, „ტიტანიკის“ ნებისმიერი რკინის ნატეხი უზარმაზარი მოთხოვნით სარგებლობს.

ბრენდი, რომელიც ოქროზე ძვირი ღირს

ალბათ დაინტერესდით რა ჯდება „ტიტანიკის” საგანძურებთან ექსპედიციების აღჭურვა. დაახლოებით 20 მილიონი დოლარი. თუმცა კრედიტის აღებას ნუ იჩქარებთ – ადგილი დაკავებულია! ამერიკელმა მილიარდელმა ჯორჯ ტულოკმა „ტიტანიკი” „ჩაიჯიბა”. ამ ადამიანმა ფული ავტომობილებით ვაჭრობაში იშოვა, 20 მილიონი დოლარი ძალზე სარისკო საქმეში ჩადო და გაუმართლა.

შედეგად მან ზღვის ფსკერიდან 5 000 საგანი და მასთან ერთად ჩადებული თანხაც ამოიღო. ტულოკი, სუვენირის სახით „ტიტანიკის” ნახშირის ნატეხებსაც კი ყიდდა – ცალი 25 დოლარად! თუმცა, ძვირფასი საგანძურის მაძიებლებო, გაითვალისწინეთ, რომ ოქრო და ბრილიანტები, ყოველ შემთხვევაში მათი ნაწილი, ჯერჯერობით ნაპოვნი არ არის.

ზემოთნახსენებ ფირმა R.M.S. Titanic Inc.-ს სწორდ ტულოკი ხელმძღვანელობს. სხვათა შორის, თუ რომელიმე თქვენთაგანი ჩაძირულ „ტიტანიკზე” ფილმის გადაღებას დააპირებს, ნებართვის აღება სწორედ ტულოკისგან მოუწევს. ასე რომ, მთავარი ძვირფასეულობა, რომელიც მან მოიპოვა, არა ბრილიანტები, არამედ კიდევ უფრო ფასეული – მზა ბრენდია. სპეციალისტების გათვლით წელიწადში ბრენდ „ტიტანიკს” დაახლოებით 8,5 მილიონი დოლარი მოაქვს. ტულოკი კი წუწუნებს, რომ ექსპედიციის ხარჯებს ძლივს ფარავს და სხვადასხვა აუქციონებზე ყველაფრის გაყიდვას აგრძელებს: კორპუსის ნატეხებიდან დაწყებული, წყალქვეშ გადაღებული ფირებით დამთავრებული. ყოველივე ამას დაღუპულ მგზავრთა ნათესავები არ ეგუებიან.

ერთი საქმეა, როდესაც იცი, რომ ბებიის ქონება წყალქვეშ არის მოქცეული და სულ სხვაა, როცა იცი, რომ ამ ქონებით ვიღაცა ხეირობს. ამიტომაც ტულოკის წინააღმდეგ სხვადასხვა ქვეყნის სასამართლოში უამრავი სარჩელი შევიდა. თუმცა „ტიტანიკის” ძარცვაში წვლილი, მის გარდა, რუსებმა და ფრანგებმაც შეიტანეს.

საქორწინო მოგზაურობა „ტიტანიკთან”

2008 წლის ივნისში, ბალარდმა ლაინერის ნარჩენებზე მორიგი ექსპედიცია მოაწყო. როდესაც მან წყალქვეშა აპარატის ციფრული სურათები დაათვალიერა შოკში ჩავარდა: ზღვის ფსკერიდან გაქრა ზარი და გემბანის შუქურა. ვის შეეძლო ამის გაკეთება? ვერსია არც ისე ბევრია.

ამ ოპერაციის განხორციელებისთვის გამოსადეგი აპარატი მსოფლიოში მხოლოდ ოთხი არსებობს: ერთი ფრანგებს აქვს, ერთი იაპონელებს და ორიც – რუსებს. დღეს, როდესაც მოდაშია ზღვის ფსკერზე „ტიტანიკთან” ექსკურსიების მოწყობა, ამ საქმით ფრანგები და რუსები არიან დაკავებულნი. მსგავსი ორკვირიანი მოგზაურობა 35 000 დოლარი ჯდება. ტურისტი ზღვის ფსკერზე (აპარატში) 5 საათს ატარებს. აპარატის კაბინაში ორი ტურისტი და ერთი კაპიტანია.

2006 წელს ერთმა ამერიკელმა წყვილმა ქორწილი ასეთ ბატისკაფში მოაწყო. რა თქმა უნდა, სამახსოვრო საჩუქრების გარეშე საქმე არ ჩაივლიდა. სპეციალური ელექტრონული „ხელის” მარწუხი-მანიპულატორის მეშვეობით შესაძლებელია არა მხოლოდ გაცემა, მაგალითად, წყალქვეშა „სასაფლაოს” გვირგვინით შემკობა, არამედ აღებაც.

რაც შეეხება თავად „ტიტანიკს”, რამდენიც არ უნდა იკამათონ მეცნიერებმა მისი მომავალი ბედის შესახებ, გემი დასაშლელად განწირულია. მას შემდეგ, რაც ბალარდმა ტიტანიკი აღმოაჩინა ადამიანებმა ვერა და ვერ გადაწყვიტეს, რა მოუხერხონ ამ ლაინერს. ზოგი ცდილობს, გამოიკვლიოს იგი უკანასკნელ ჭანჭიკამდე და ამით სარგებლობა მოუტანოს მეცნიერებას.

ცოტა ვინმე თუ იხსენებს იმას, რომ ამ ადგილას 1 500 ადამიანი დაიღუპა და ურიგო არ იქნებოდა პარაკლისის გადახდა. თავად ბალარდი ოცნებობს, „ტიტანიკზე” წყალქვეშა მუზეუმი მოაწყოს, ვირტუალური ექსკურსიები ჩაატაროს, რისთვისაც ციფრული კამერების დამონტაჟებასა და ინტერნეტის მეშვეობით მთელ მსოფლიოზე ტრანსლაციის გადაცემას აპირებს. მან უკვე მიმართა ამერიკის კონგრესს „ტიტანიკისთვის” მუზეუმის სტატუსის მინიჭების, დაშლისა და ძარცვისაგან მისი დაცვის შესახებ.

დრო კი გადის. „ტიტანიკი” ბოლოს და ბოლოს ბუნებრივი გზით დაიშლება, თუ არა ხვალ, რამდენიმე წელიწადში მაინც. წყლის ზედაპირზე მისი ამოყვანა სრულიად არარეალური ამოცანაა. ამაზე დღეს ყველა მეცნიერი თანხმდება. ამოყვანის პირველივე მცდელობის დროს გემი-ლეგენდა გაცამტვერდება.

დოსიე

„ტიტანიკი” თავისი დროის უმსხვილესი ლაინერი იყო. მისი სიმაღლე 11-სართულიან სახლს უდრიდა, სიგრძე კი ქალაქის 4 კვარტალს. გემთმშენებელმა ფირმამ „ჰარლანდ ენდ ვულფმა” წყალში იგი 1911 წლის 31 მაისს ჩაუშვა.

„ტიტანიკის” წყალწყვა 66 000 ტონა იყო. გემი 3 500 მგზავრზე იყო გათვლილი. მისი სიგრძე 268, სიგანე კი 28, 2 მეტრი იყო. ლაინერი მოძრაობაში მექანიკურ დანადგარს მოჰყავდა, რომელიც ორი ოთხცილინდრიანი ორთქლის მანქანისგან (30 000 ცძ.) და ორთქლის ტურბინისგან (16 000 ცძ) შედგებოდა. გემის ეკიპაჟი – 900 კაცი, მაქსიმალური სიჩქარე კი 42 კმ/სთ იყო.

მე-20 საუკუნის დასაწყისში დოლარს სულ სხვა ფასი ჰქონდა, ვიდრე დღეს. გთავაზობთ „ტიტანიკის” ბილეთის ფასებს, რომლებიც თანამდეროვე დოლარებში გადავიყვანეთ:

პირველი კლასის აპარტამენტები – 50 000 დოლარი; პირველი კლასის კაიუტაში ერთი ადგილი – 1724 დოლარი; მეორე კლასი – 690 დოლარი; მესამე კლასი – 460 დოლარი.

ვიცი, მშობლების გარკვეული ნაწილი შეიძლება არ დამეთანხმოს, რადგან ფიქრობს, რომ „ცხოვრება ისედაც ბევრ განსაცდელს და გამოცდას ჩაუტარებს ჩემს შვილს და სანამ შემიძლია, უნდა დავიცვა და მაქსიმალურად ავარიდო უსიამოვნებები, რომლებიც უხვად შეხვდება ზრდასრულ ცხოვრებაში“.

შესაძლებელია მსგავს შეხედულებასაც აქვს არსებობის უფლება, თუმცა, რაც უფრო მეტი საკუთრი ცოდნითა და გამოცდილებით შეიარაღებული შეხვდება ადამიანი ზრდასრულ ასაკს, მით უფრო წარმატებული იქნება ის ცხოვრების მანძილზე.

არ მინდა სტატია ისე დავასრულო, რომ კიდევ რამდენიმე მნიშვნელოვან „შეგონებაზე“ არ ვისაუბრო.

ამ წერილის დასაწყისში გთხოვეთ გაგეხსენებინათ, თუ როგორ გზრდიდნენ ბავშვობაში. სხვა მრავალ მოგონებასთან ერთად, მინდოდა თქვენს ემოციურ აღზრდასთან დაკავშირებით დაფიქრებულიყავით,  ხომ არ გასწავლიდნენ  ემოციების შეკავებას?

• ნუ გეშინია სიბნელის, შენ ხომ უკვე დიდი ხარ !
• დაეცი? გეტკინა? არ იტირო, შენ ხომ უკვე დიდი ხარ!
• სირცხვილია, პატარები გიყურებენ, შიში არ შეგამჩნიონ!

როგორ ფიქრობთ, რას ემსახურებოდა მსგავსი შეგონებები? სავარაუდოდ, თავშეკავებული, ძლიერი, ემოციურად გაწონასწორებული პიროვნების აღზრდის სურვილს. შესანიშნავია, ვერაფერს იტყვი, მაგრამ ყველამ ვიცით,  რომ მედალს ორი  მხარე აქვს.  მოდით დავფიქრდეთ, იქნებ არ იყო სწორი ასეთი მიდგომა?

რატომ უნდა შევუშალოთ ხელი ემოციების გამოხატვას? რატომ უნდა ვასწავლოთ ჩვენს შვილებს თავშეკავება, მაშინ როცა მათ სტკივათ, ეშინიათ, შფოთავენ ან სულაც ბრაზი ახრჩობთ. განა ჩვენ, ზრდასრულ ასაკში, არ გვქონია ისეთი შემთხვევები, როცა წყენისა და უსამართლობის გამო ემოციები „ბურთივით ყელში გაგვჩხერია?“ ხომ გახსოვთ, ამ დროს რა ცუდად ვგრძნობთ თავს და განა ერთი „კარგი ტირილი (ან თუნდაც ყვირილი) ყველაფერს არ გვირჩევნია?“

მაშინ რატომ ვუწევთ ჩვენს ბავშვებს „დათვურ სამსახურს“?(ეს ფრაზა ჩემი საკუთარი ბავშვობიდან ამომიტივტივდა. სკოლაში  მასწავლებლები „ხუთოსან“ მოსწავლეებს სულ გვამუნათებდნენ: „არ გადააწერინო, რადგან ამით შენ კი არ ეხმარები, არამედ დათვურ სამსახურს უწევ მეგობარს“). რის მიღწევას ვცდილობთ? 

გვსურს ბავშვს ვასწავლოთ, რომ ემოციების გამოხატვა ცუდია? და თუ ასეა, მაშინ რატომ გვიკვირს და ვსაყვედურობთ ჩვენს წამოზრდილ შვილებს უემოციობას, უგულობას, თანაგრძნობისა და ემპათიის ნაკლებობას?

აქ მინდა, ამერიკელი ფსიქოლოგების, რობერტ და მარია გულდინგების, ერთი მოსაზრება გაგაცნოთ, რომლებიც უფრო შორს წავიდნენ და თვლიან რომ:

ბავშვობაში ასე აღზრდილი ზრდასრული ადამიანები, ხშირად ხდებიან უბედური შემთხვევების მსხვერპლი, რადგან მიდრეკილი არიან „არაფრად ჩააგდონ საკუთარი დაავადებებიც კი, შედეგად შესაძლებელია ადრეულ ასაკში დაიღუპონ რომელიმე ხელმიშვებული ავადმყოფობის გამო. გულდინგების აზრით, ასეთ ადამიანებში საკმაოდ გავრცელებული დაავადებაა – სიმსუქნე. რაც იმით აიხსნება, რომ მათ საკუთარი  სხეულებრივი  შეგრძნებებიც კი ატყუებთ. ტყუილს დაქვემდებარება კი ამ ადამიანებმა ბავშვობიდანვე „ისწავლეს“, როცა მათ ასწავლეს, რომ უნდა იყვნენ დამჯერენი და „აუცილებლად უნდა შეჭამონ მთელი ულუფა, რომ საჭმლის დატოვება არა არის კარგი საქციელი“. მშობლებმა ხომ ასწავლეს ბავშვს თავის შეკავება და საკუთარი ემოციების დაფარვა და  ისინი ვინც განსაკუთრებულად დამჯერენი აღმოჩნდნენ, „გადაწყვიტეს“, არათუ არ გამოამჟღავნონ საკუთარი გრძნობები, არამედ თავადაც კი არ მოუსმინონ მათ, რათა უფრო დამჯერენი და თავშეკავებულები გამოჩნდნენ მშობლების გულის გასახარად.

ვგონებ, არცთუ ისე სახარბიელო პერსპექტივაა ჩვენი შვილებისათვის და ამიტომ ვეცადოთ აღვზარდოთ ემოციურად მგრძნობიარე, მაგრამ მართვის უნარის მქონე ბავშვები, რომლებსაც სამომავლოდ შეეძლებათ  ყური დაუგდონ, ანგარიში გაუწიონ, არ შეუშინდნენ, აკონტროლონ და მისაღები ფორმებით გამოხატონ საკუთარი სხეულებრივი და სხვა სახის შეგრძნებები თუ  ემოციები.  ამგვარი დამოკიდებულებით აღზრდილი ბავშვები ყოველთვის, ნებისმიერ ასაკში, შეძლებენ სხვა ადამიანებისადმი ემპათიის გამომჟღავნებას.

იმედი მაქვს, არავის გაუკვირდება, თუ ვიტყვი – ყველა მშობელი ფიქრობს, რომ მისი შვილი სხვებისგან გამორჩეული, უნიკალური და ძალიან ნიჭიერია.

ვეთანხმები ყველა ასეთ მშობელს, ოღონდ მინდა ვთხოვო, რომ „ბოროტად არ გამოიყენოს საკუთარი პატარას ეს „გამორჩეულობა“,  არ დაარწმუნოს ის, რომ მის უნიკალურობასა და გამორჩეულობას, მხოლოდ მშობლები ხედავენ და აფასებენ სათანადოდ და რომ  დანარჩენი სამყარო „უძლურია ეს დაინახოს“. მსგავსი დამოკიდებულებით შესაძლებელია ბავშვი თქვენდა უნებურად გარიყოთ გარშემო  არსებული საზოგადოებისგან,  მას აფიქრებინოთ, რომ მშობლების გარდა ვერავინ, ვერასოდეს შეძლებს მისი ნიჭიერების ჯეროვნად შეფასება/ დაფასებას. ბავშვი, რომელიც ასეთი შეგონების გავლენის ქვეშ იზრდება, ხდება „უცხო“ სკოლაში, თანატოლთა წრეში და, სავარაუდოდ, ეს გაუცხოება მთელ მის მომავალ ცხოვრებაზე აისახება. სხვა ადამიანების  გარემოცვაში ის განიცდის ერთგვარ „მარტოობას და სიცივეს“. ხშირად, საზოგადოება მასზე უსამართლოდ ფიქრობს, როგორც ჩაკეტილ და არაკაცთმოყვარე პიროვნებაზე.

თქვენს მიზანს ხომ არ წარმოადგენს, თქვენი შვილი გაწიროთ მარტოობისთვის? დარწმუნებული ვარ, არა და ამიტომ გაათავისუფლეთ თქვენი შვილი, „ერთადერთი და განუმეორებელი“ ადამიანის წნეხისგან.

აქ მინდა  თქვენი საკუთარი ბავშვობიდან ის მომენტი შეგახსენოთ, როდესაც მშობლები,  „კეთილი განზრახვით“ (შვილში მეტი პატივმოყვარეობა და კარგად სწავლის უნარი  რომ გაეღვიძებინათ), ხშირად ვიღაცას გადარებდნენ. მაგალითად, მეზობლის ბავშვს, რომელიც თქვენი თანატოლი იყო და თქვენზე კარგად სწავლობდა ფორტეპიანოს დაკვრას; მაგალითად, მამიკოს კოლეგის შვილი, რომელიც თქვენზე კარგად სწავლობდა მათემატიკას; მასწავლებელიც გემახსოვრებათ, რომელიც მშობელთა კრებაზე თანაკლასელ წარჩინებულ გოგონას გადარებდათ.

ამას დავუმატოთ თავად ბავშვების ბუნებრივი სურვილი, გავდეს რომელიმე ცნობილ კინოვარსკვლავს, სპორტსმენს, როკ მომღერალს… ერთი სიტყვით, საკუთარი თავით, უნარებით, შესაძლებლობებით, გარეგნობით უკმაყოფილოა და სურვილი აქვს უკეთესი იყოს.

ფსიქოლოგები მიიჩნევენ, რომ ასეთი ადამიანები ძალიან თვითკრიტიკულები არიან    და მუდმივად  უკმაყოფილოები  საკუთარი პერსონით, გაურბიან საკუთარ თავსაც კი, რადგან მიაჩნიათ, რომ სხვა მათზე ყველაფრით უკეთესია. მსგავსი შეგონებები კი აყალიბებს შინაგან კონფლიქტებს, რომლებიც ზრდასრულობაშიც ისევე ტანჯავს და აწუხებს ადამიანს, როგორც ბავშვობაში.

„ყველანი ჩვენი ბავშვობიდან მოვდივართ“ ანტუან დე სენტ-ეგზიუპერის ეს სიტყვები ყველას შესანიშნავად მოეხსენება და მართლაც, ბავშვობა ეს არის, ზრდასრულობის საწყისი და იქ უნდა ვეძებოთ ჩვენი შემდგომი ცხოვრების ყველა მნიშვნელოვანი თუ ნაკლებად მნიშვნელოვანი გარემოებების სათავე. თუ ბავშვს გამუდმებით იდეალს ადარებენ და ასწავლიან, რომ მისკენ უნდა ისწრაფოდეს (მშობლებს ხომ, როგორც შევთანხმდით, შვილებისათვის მხოლოდ სიკეთე სურთ!), სინამდვილეში გამოვა, რომ საკუთარ შვილს არასრულფასოვნების კომპლექსი ჩამოუყალიბეს  ისე,  რომ თავად ეს ვერც კი  გააცნობიერეს.

იმედი  მაქვს ,  მშობლები დაფიქრდებიან და მიხვდებიან, რომ იდეალისკენ გადაჭარბებული სწრაფვა და მუდმივად შვილის შედარება  მისაბაძ პიროვნებასთან  სასიკეთოდ არ წაადგება  პატარას.

თქვენც ხომ არ მოგწონდათ და საშინლად გაღიზიანებდათ, როდესაც უფროსები სხვებს გადარებდნენ, მათ მისაღწევ მიზანს თქვენ გისახავდნენ და  საერთოდ მხედველობაში არ იღებდნენ თქვენს ინდივიდუალურ თავისებურებებს?

ბავშვისთვის სრულიად ნორმალურია, რომ მას საკუთარი მშობელი სრულყოფილი და უშეცდომო ჰგონია და სანამ ის თქვენ ბრმად  გენდობათ,  ეცადეთ ნდობა „ბოროტად არ გამოიყენოთ“.

წარმოუდგენელია მშობელი, რომელიც აღზრდისას შეგონებებს არ იყენებს. უბრალოდ, ვფიქრობ, ყველა მშობელი უნდა ეცადოს  არ იყოს ზედმეტად კატეგორიული და ზედმეტად მომთხოვნი არც შვილის და არც საკუთარი თავის მიმართ. შეცდომების დაშვება აღზრდის თანმხლები ბუნებრივი, ნორმალური პროცესია და არაფერია ისეთი,  რის გამოსწორებასაც ვერ შეძლებს მოსიყვარულე, თბილი, მომთმენი  მშობელი.

თქვენ ნებისმიერ წუთს შეგიძლიათ შეცვალოთ საკუთარი „შეგონებები”

გრაფიკულ წინმსწრებ აქტივობას ამერიკელი პროფესორი, მკვლევარი და კონსულტანტი განათლების მეთოდოლოგიურ საკითხებში ჯონ კლარკის ხსნის, როგორც გარკვეული თანმიმდევრობით ან თანმიმდევრობის გარეშე დალაგებულ სიტყვებს, რომლებიც ქმნიან გარკვეულ ურთიერთკავშირს და ცნების ინდივიდისეულ წარმოდგენას. ეს დიაგრამებია, მაგრამ გარკვეულწილად, „ნარატიული“ დიაგრამები, რომლებიც სურათებისა და სქემების ნაცვლად სიტყვებს შეიცავენ, დიაგრამის ფორმა კი კონკრეტული სახის ორგანიზაციულ სტრუქტურას ან აზროვნების მოდელს წარმოადგენს, რომელიც შეიძლება განვაზოგადოთ (მაგალითად, მიზეზი და შედეგი, აღწერა, პრობლემა და მისი გადაჭრის გზები, თეზისი, არგუმენტაცია და მაგალითები და ა.შ.)

სხვა სიტყვებით, გრაფიკული წინმსწრები აქტივობა არის დიაგრამა სიტყვებით, რომლის ფორმას განსაზღვრავს განსახილველი საკითხის შინაარსი, ცნება, პრობლემა. ეს აქტივობა ეფექტიანი ინსტრუმენტია არა მხოლოდ იდეების გენერირებისა თუ მოსწავლეთა ცოდნის გააქტრიურებისთვის, არამედ ნასწავლის ანალიზისთვის, მსჯელობისა და შეჯამებისთვის.

როდის და როგორ შეიძლება გამოიყენოს მოსწავლემ გრაფიკული დიაგრამები

მოსწავლეებს შეუძლიათ გამოიყენონ დიაგრამები როგორც საშინაო დავალების შესრულების დროს, ისე საკლასო სამუშაოს ჩატარებისას. ეს დაეხმარება მათ არსებული ცოდნის, ინფორმაციის მოწესრიგებასა და გამოყენებაში

მასწავლებელს შეუძლია გამოიყენოს აქტივობა როგორც ახალი მასალის გაცნობა-წარდგენისას, ისე მასალის ათვისების შემდეგ, შეჯამებისა და მსჯელობის დროს.

გრაფიკული დიაგრამების გამოყენება შესაძლებელია ინდივიდუალური და ჯგუფური სამუშაოს დაგეგმვისა და ორგანიზებისას

აქტივობის დახმარებით მოსწავლეები:

თვალნათლივ ხედავენ ცნებების, კონცეფციების, განსახილველი საკითხების ურთიერთკავშირს.

მიღებულ ინფორმაციას აორგანიზებენ ლოგიკურად.

ყურადღებას ამახვილებენ მნიშვნელოვან საკითხებზე.

ვიზუალურად გამოსახავენ შესასწავლს, უკეთ იმახსოვრებენ მასალას.

აქტიურობენ ისეთი მოსწავლეებიც, რომლებიც ნაკლებად ერთვებიან პროცესში ტრადიციული/ფრონტალური/ინდივიდუალური გამოკითხვის დროს.

მათ უვითარდებათ კრიტიკული აზროვნების უნარ-ჩვევები.

სპეციალურ საგანმანათლებლო ლიტერატურაში გრაფიკული წინსმრები აქტივობები შეიძლება შეგხვდეთ შემდეგი დასახელებებით:

გონებრივი რუკა/სემანტიკური რუკა/ასოციაციური რუკა/ცნებების რუკა/ ქსელი

პრაქტიკული გამოყენება

გრაფიკული წინმსწრები აქტივობის გამოყენებისას გაკვეთილებზე ხელს შევუწყობთ მოსწავლის მეტაკოგნიტური უნარების განვითარებასაც. მაგალითად, მეცხრე კლასში ერთ- ერთ გრიფირებულ სახელმძღვანელოში(„საგამომცემლო სახლი სწავლანი“ 
თანაავტორები: ვახტანგ როდონაია, ნინო ნაკუდაშვილი, ავთანდილ არაბული, მარინე ხუციშვილი, მანანა გიგინეიშვილი, ლაურა გრიგოლაშვილი, ლალი დათაშვილი) ექვსი აკადემიური საათი ეთმობა „ავთანდილის ანდერძს“ ვეფხისტყაოსნიდან. საგულისხმოა, რომ სახელმძღვანელოს პირველი თავი, საუკუნო საგზალი, იწყება სწორედ ამ ნაწყვეტით. მეთოდური მითითების თანახმად, მასწავლებელი მოსწავლეებთან ერთად იხსენებს ვეფხისტყაოსნის სიუჟეტს, ანდერძის დაწერის წინაპირობას, კლასში მსჯელობენ იმის შესახებაც, თუ რა არის ანდერძი, როდის და რისთვის იწერება ის და შემდეგ უკვე შეისწავლიან მხატვრული ანალიზის ელემენტებს ( კერძოდ, დაბალი და მაღალი შაირის რაობასა და გარჩევას).

აუცილებლად მიგვაჩნია იმის აღნიშვნა, რომ მოცემული თემის საფუძვლიანად, სიღრმისეულად, საინტერესოდ და მოსწავლეთათვის მისაღებ ფორმებში დასამუშვებლად ექვსი აკადემიური საათი საკმარისი არ არის. სახელმძღვანელოს ავტორების შრომა ნამდვილად პატივსაცემია და ეს ყველაფერი წყალში რომ არ ჩაიყაროს, პრაქტიკასა და საკუთრივ საგაკვეთილო პროცესში გამოკვეთილ პრობლემებიც უნდა გავითვალისწინოთ. ამ კონკრეტული წერილის მიზანი ეს არ გახლავთ, ამიტომ საკითხს აღარ ჩავუღმავდებით.

შევეცდებით გაგიზიაროთ ის გამოცდილება, რამაც კარგი საფუძველი მოამზადა თემით დაინტერესებისთვის და გაზარდა მოსწავლეთა მოტივაცია ამ პროგრამული ტექსტის დასამუშავებლად.

დაფის შუაში იწერება ცნება. ამ შემთხვევაში – ანდერძი.

მოსწავლეები ასახელებენ ყველაფერს, რაც ცნების შესახებ ახსოვთ, იციან, გაუგონიათ.

ჩვენს შემთხვევაში დაფაზე ერთმანეთის თანმიმდევრობით გაჩნდა საინტერესო ჩანაწერები: წერილი, სიკვდილის წინათგრძნობა, თხოვნა, სურვილი, ცხოვრების ბოლოსიტყვაობა, ის, რაც რჩება სიკვდილის შემდეგ, სიმდიდრე და ფული?(დაისვა დამაზუსტებელი კითხვა – მხოლოდ მდიდარ ან ფულიან ადამიანებს შეიძლება გაუჩნდეთ ანდერძის დაწერის სურვილი? მოსწავლე დაფიქრდა და საბოლოოდ ჩავინიშნეთ ქონების გადაბარება), „განძი“ და განძი ( ნაანდერძევი ნივთი, მაგალითად, უბრალო საყოფაცხოვრებო ნივთი, შთამომავლებისთვის ისეთივე ფასდაუდებელი შეიძლება იყოს, როგორც  ძვირფასთვლიანი ბეჭედი. ამიტომ ბრჭყალები და მის გარეშე), საიდუმლო,დანაბარები, გამომშვიდობება, მომავალ თაობასთან ურთიერთობა…

დაფაზე ჩანაწერების გაკეთებისას მოსწავლეები ასაბუთებდნენ საკუთარ მოსაზრებებს, მსჯელობდნენ ერთმანეთის ვერსიებზე.

ამის შემდეგ მათ დაურიგდათ ფურცლები, რომლებზეც მოცემული იყო ცნების ენციკლოპედიური განმარტება და აგრეთვე განმარტებები განმარტებითი ლექსიკონებიდან(ნიმუში: ანდერძი _ 1. ხელნაწერი წიგნის ანდერძი არის მინაწერი, რომელიც დართული აქვს ძირითად ტექსტს არეებში. მასში აღნიშნულია ხელნაწერის გადამწერის, შემკვეთელის, ზოგჯერ ავტორის ვინაობა, გადაწერის ადგილი, დრო, გადაწერის მიზანი, საწერი მასალა და სხვა. ანდერძებს, საყურადღებო ცნობების შემცველობიდან გამომდინარე წყაროს მნიშვნელობა ენიჭება; 2. ანდერძს უწოდებენ ასევე სახარებიდან ვნების კვირის პირველ საკითხავს, რომელიც შეიცავს იესო ქრისტეს გამოსამშვიდებებელ საუბარს თვის მოწაფეებთან; 3. იურიდიული ძალის დოკუმენტი, რომელიც პიროვნების გარდაცვალების შემდგ მისი ქონების მემკვიდრეობითობას განსაზღვრავს…)

მიღებული ცნობების გაანალიზების შემდეგ ვუბრუნდებით დაფაზე გამოსახულ „რუკას“ და ვავსებთ შეძენილი ცოდნის თანახმად ან ვათავისუფლებთ ზედმეტი/შეუსაბამო აღმნიშვნელებისგან.

გამოიკვეთა, რომ ანდერძს გარდა მათთვის კარგად ნაცნობი მნიშვნელობისა კიდევ დამატებითი, სხვა მნიშვნელობაც ჰქონია. ამის შემდეგ მოსწავლეებმა სამუშაო რვეულებში შეავსეს ცხრილი – ვიცოდი – ახლა შევიტყვე – მინდა მეტი გავიგო.

სამუშაოს ჯამში დასჭირდა ერთი სრული აკადემიური საათი და მეორე გაკვეთილზე – მიღებული ცნობების შეჯერება. ამის შემდეგ მოსწავლეები გაეცნენ ცნობილი ადამიანების (დავით აღმაშენებლის, გრიგოლ ხანძთელის, ფრანსუა ვიიონის,სესილია თაყაიშვილის და სხვათა) ანდერძებს. გამოკვეთეს ამ ანდერძების დაწერის მიზანი, იმსჯელეს ავტორების პიროვნულ მახასიათებლებზე, რაც ტექსტებში იყო გამოკვეთილი. ამის შემდეგ კი დავიწყეთ უშუალოდ ტექსტზე მუშაობა.

გგონიათ, ამბავი როცა მთავრდება, იქ არის მისი ნამდვილი დასასრული?  ფიქრობთ, რომ წერტილი მართლაც ამბის ბოლოს ნიშნავს? მართლა გჯერათ დასასრულის დასასრულობის? მე კი დარწმუნებული ვარ, რომ სულ პირიქითაა, ნამდვილი, ცოცხალი, მარად განახლებადი, დაუსრულებელი მოქმედება წერტილის შემდეგ იწყება.

ერთ მშვენიერ დღეს შოთა რუსთველმა დაასრულა თავისი პოემა, ვიზეიმეთ ქორწილები, თან განა ერთი? რამდენიმე – ამისაგან, იმისაგან, აქ , იქ… თითქოს ამბავი დასრულდა, თუმცა, მე რომ მკითხოთ, სწორედ იქ დაიწყო ნამდვილი ამბავი – პოემის წაკითხვის, შეყვარების, გადაწერის, დახატვის, დაზეპირების, გაგრძელების ნამდვილი საგა, მარადიული, ყოველდღიური, მიუხედავად ეპოქისა, პოლიტიკისა, მეფისა თუ მისი ვასლისა, დამპყრობლისა, დაშლისა თუ გაერთიანებისა, ჭირისა თუ სახადისა, სირთულისა თუ სიმარტივისა…

            სამწუხაროდ, პოეტის ავტოგრაფზე კი არა, თუნდაც პოემის დაწერის თარიღთან ოდნავ მიახლოებულ ხელნაწერზეც ვერ ვიოცნებებთ. დრომ, ომებმა, დაუდევრობამ თუ ღმერთმა იცის, რამ გაანადგურა უძვირფასესი ხელნაწერები. თუმცა, ის რაც დაგვრჩა, მაინც საოცრად შთამბეჭდავია…

ნახულობ ამ ხელნაწერებს, აშიებსა და მინდვრებზე მინაწერებს, ჩასწორებებს თუ შენიშვნებს და ხვდები, როგორი ცოცხალი შეიძლება იყოს წიგნი, როგორ შეიძლება შეცვალოს ადამიანთა ცხოვრება, მიჰყვეს მათ ბედს ანდაც, ზოგჯერ ბედის საჭე შემოატრიალოს კიდეც, თავის თავზე განიცადოს ყოველი ცვლილება, მის ყდას, ფურცელს დაეტყოს არამხოლოდ ადამიანთა შეხების, არამედ მათი  ყოველდღიური ცხოვრების კვალი…

             მაგალითად, ერთ-ერთი ხელნაწერის ავტორი უცნობია, თუმცა ჩვენთვის საცნაური ხდება მისი თუ ხელნაწერის მომავალი მფლობელის ტრფობის ამბავი, სატრფოს მონატრება, დარდი… შეყვარებული ადამიანის გულიდან ამოძახილია სხვა, ასევე უცნობი გადამწერის ხელნაწერზე – „ჩემნო იმედო, იმედო, იმედო…“ – წერს ის, ერთი სიტყვის რამდენიმეჯერ გამეორებაა, თუმცა იმდენ ამბავს ინახავს…

“ვენაცვალო წიგნო შენსა პატრონსა!” – ამბობს სხვა მინაწერი და თავისი გულის არითმიის მიზეზსაც ასახელებს: „როგორც მე ამ წიგნმა მამიდო ცეცხლი, ღმერთო ისე შენ მოუკიდე ცეცხლი ლევანის ძეს აბა ამას ტანჯვით. ღმერთო ამა ტანჯვით რისთვის დამბადე, რომ გავები სიყვარულის მახეში, როგორც მე ამ წიგნში“.

ზოგან – წიგნი მზითვის უმთავრესი განძია, ქორწინების მთავარი მოქმედი პირი. ერთ ხელნაწერს ასეთი მინაწერიც აქვს  – „ხოლო მეფემ აჩუქა ხახული აბაშიძეს, რომელმაც გამოატანა სამზითვოდ თავის ქალიშვილს ნინოს…“ შემდეგ, როგორც ჩანს ნინო აგრძელებს თავისი ოჯახური ბედნიერების ამბავს: „მე დავიწერე ჯვარი 1886 წლის გიორგობის თვის 10. ჩემი ბიჭი დაიბადა 1887 წლის ოქტომბრის 26 დღეს, მოინათლა 1889 წლის მარტში 3 დღესა პარასკევსა….“

ან ეს ამბავი, აქაც ბედნიერი ქორწინების შესახებ ცნობა  – „იქორწინა ჩემმა შვილმა ილია პატარას ძე ანდრონიკოვმა გრიგოლ მაღალოვის ასულ ნატალიასა ზედა, ქ/ა სიღნაღს… ნიშანი გავატანე ჩემს შვილსა ილია ანდრონიკოვსა აღალოვს ასულს ნატალია გრიგოლის ასულისათვის. ბედნიერი არიან ორნივე მრავალს წელთა მრავალჟამიერ“.

            კიდევ, კიდევ რისი კვალი ამჩნევია წიგნს? ვალების, დიახ, დიახ, ვალების, ხარჯების გასტუმრების, სესხებისა და ჩასესხების. რასაკვირველია, სარაინდო რომანი და ფულის აღნუსხვა ერთმანეთისგან შორს არის. თუმცა, ვინ იცის? განა ვაჭარი უსენიც ამ წიგნის პერსონაჟი არ არის?

„სახლის ქირა რომ ავიღე ერთი თუმანი, სამი მანათი ნანას მივეცი პურის საცხობშია, ორი მანათიცა ივანეს ქუდისთვის გავგზავნე. რაცა დარჩა ხუთი მანათი სამი მანათისა მაშოს კაბა და საცვლები უყიდე, მანათი და ორი შაურით ბიჭს ხალათი და პერანგი სამი აბაზისა შაქარი სამი შაურისა კოჭის ძაფი, ერთი შაურისა ნავთი” და ა.შ და ა.შ.

            ზოგჯერ ნაძლევის დადების თვითმხილველი, ზოგჯერ წყევლისა თუ დამუნათების შემნახველი, ხანაც მემატიანე, ხან ლოცვის ადგილი… ხან ნამდვილი, მკითხველური ბედნიერების მომსწრე -„ამიაშვილის ასული მაია აქანა კითხულობს“… „მიწყალე მე ღმერთო“ – მიუწერია ერთს, „ეს წიგნი ეკატერინესი იყოს, ღმერთმა მოახმაროს“   – უთქვამს მეორეს.   „წელსა ჩყიბ (1812) თვესა ნოემბრის მ (30) ამ რიცხვში დაწერილ არს: საქართველოს აზნაურიშვილი მაისურაძის ასული ნინო; პირველი ხელნაწერი არის და რაც შეცდომით მამსვლია ნუ დამგმობთ“, – დროის წიაღიდან გვესაუბრება მესამე.

წიგნი კი აგრძელებს  ცხოვრებას, მთავარი ამბები ჯერ კიდევ წინ არის, ტარიელისა და ავთანდილის ამბები წასაკითხი, დასახატი და გასაგები – ოცდამეერთე საუკუნის ახალი მკითხველისათვის.

( ტექსტში გამოყენებულია ინფორმაცია „ვეფხისტყაოსნის“ პარალელური კორპუსიდან – https://corpora.iliauni.edu.ge/)

რამდენიმე ხნის წინ ჩემი ახლობლის სტატუსს გადავაწყდი ფეისბუქზე, ჩიოდა, ზღაპარი ვერ წამიკითხავს შვილიშვილისთვის, ან დედინაცვალი მოითხოვს ქმრისგან გერის აკუწვას და მერე ნახარშის მომზადებას ან მამა ტოვებს ტყეში საცოდავ შვილებს, მოკლედ, ისეთი ამბებია მოთხრობილი, ამის წაკითხვა რომ გავაგრძელო, ჩემს საწყალ შვილიშვილს ღამე აღარ დაეძინებაო. ჰოდა, ჩემმა ახლობელმა რჩევა ჰკითხა გამოცდილ ნაცნობებს. ნაცნობებსაც არ დაეზარათ და მილანძღ-მოლანძღეს ზღაპრები, ზოგიერთებმა დასკვნაც გამოიტანეს, რომ ქართული ზღაპრები არასოდეს არაა კეთილი და გაიხსენეს კეთილშობილური ევროპული ზღაპრები; საქმეში უფრო მეტად ჩახედულმა გულშემატკივრებმა დაინდეს ქართული ზღაპრები, ზღაპრის მოარული სიუჟეტი გაიხსენეს და დაასკვნეს, რომ ქართული კი არა, ზოგადად ზღაპარია ასაკრძალი. მეც არ დამეზარა და ჩემს ახლობელს მოკრძალებული აზრი გავუმხილე ზღაპრების წაკითხვა-არწაკითხვის საკითხზე. სანამ ამ მოკრძალებულ აზრს თქვენც მოგახსენებდეთ, დავძენ, რომ ჩემი ახლობელი ქალბატონი თავადაც მკვლევარია, ჩემი კომენტარები ადეკვატურად გაიგო, გაიზიარა ფოლკლორის სპეციალისტების წუხილი და ფოლკლორისტებს პატარა სასარგებლო რჩევებიც მოგვცა. ამ წერილს არც დავწერდი, რომ არა შემდგომი მოვლენები. საქმე ისაა, რომ ბოლო დროს ფეისბუქზე უკვე ხშირად გადააწყდებით ზღაპრების ღირსების შემლახავ ან ღირსების დამცველ სტატუსებს და კომენტარებს ზღაპრების სასკოლო პროგრამაში თუ კლასგარეშე საკითხვად შეტანის მიზანშეწონილობის შესახებ. ეს დავა არც საქართველოსთვისაა ახალი და არც სხვა ქვეყნებისთვის, ეს დავა საუკუნეებია, დიახ, საუკუნეებია, მიმდინარეობს მთელ რიგ ქვეყნებში. ზოგიერთი მშობელი, პედაგოგი, ფსიქოლოგი, თანამდებობის პირი სხვადასხვა დროს ხან მორალს უწუნებდა ზღაპრის გმირებს, სისასტიკეში და ძალადობაში ადანაშაულებდა მათ, ხანაც თვლიდა, რომ ზღაპრის სიუჟეტები სტერეოტიპების გამყარებას ემსახურება და სექსისტურია. მოპაექრე მხარეებს უკვე ასპარეზი არ ყოფნიდათ და მალე ადაპტირებულ ზღაპრებსაც გამოუცხადეს ომი, მერე ფოლკლორის სხვა ნიმუშებსაც გადაწვდნენ და ბოლოს საქმეებმა საგაზეთო ფურცლებიდან სასამართლოებში გადაინაცვლა. ყველაზე გახმაურებული ინციდენტი ალბათ მაინც ძმები გრიმების ზღაპრებს უკავშირდება, განსაკუთრებით, კონკიას, ფიფქიას, წითელქუდას, რაპუნცელს, გრეტელისა და ჰენსელის ზღაპარს და სხვა ყველასთვის ბავშვობიდან ნაცნობ ზღაპრებს. ჯერ იყო და პოლიტიკოსებმა გადაწყვიტეს, ზღაპრები თავიანთი იდეოლოგიისთვის მოერგოთ. სწორედ ასე იქცა წითელქუდას ანტაგონისტი მგელი საძაგელ ებრაელად, რომელიც ერჩის გერმანელ ხალხს. ფაშიზმის დამარცხების შემდეგ ზოგიერთმა ზღაპრის კრიტიკოსმა დაასკვნა, რომ გერმანელების სისასტიკე ბავშვობაში ამ სასტიკი ზღაპრების კითხვამ განაპირობა. გაისმა მოწოდებები აკრძალულიყო ძმები გრიმების ზღაპრები, ხოლო სამოციანი წლებიდან დაიწყო არა მარტო ძმები გრიმების, არამედ სხვა ზღაპრების დევნაც ევროპისა და ამერიკის სხვადასხვა სკოლაში და, რა თქმა უნდა, პირველ რიგში, გერმანიაში. განათლების მესვეურებმა გაიზიარეს ზღაპრის კრიტიკოსების მოწოდება და უარი თქვეს ზღაპრების სასწავლო მიზნებით გამოყენებაზე. თუმცა ამ ტალღამაც მალე გადაიარა და დღეს ზღაპრები ისევ დაბრუნდა საბავშვო წიგნების თაროებზე, შესაბამისად, მასწავლებლებიც (არა ყველა) მიუბრუნდნენ ზღაპრის ტექსტების სასწავლო მიზნებით გამოყენებას და მშობლებმაც (გამონაკისის გარდა) გააგრძელეს ზღაპრების შვილებისთვის წაკითხვა/მოთხრობა. თუმცა პროტესტი მაინც გაისმოდა ხოლმე, ხან წითელქუდას კალათიდან ალკოჰოლის ამოღებას მოითხოვდნენ, ხანაც ქორწინებამდე კოშკში გამომწყვდეულ ასულთან ჭაბუკის სტუმრობის პასაჟს, მეფის ასულს რომ მერე აღარ გაკვირვებოდა, ტანსაცმელი რატომ აღარ მეტევა ტანზეო, ხანაც სკაბრეზისა და არანორმატიული ლექსიკისგან ტექსტების გაწმენდა-გათავისუფლებას…

არადა, ძმები გრიმები ფოლკლორის პირველი შემგროვებლები იყვნენ. მათი თავდაპირველი მიზანი სულაც არ იყო ზღაპრების ჩაწერა ბავშვების განსანათლებლად. პირველი კრებული, ყოველგვარი ილუსტრაციების გარეშე, 1812 გამოსცეს და ეს წიგნი პატრიოტულ ნაბიჯად უფრო შეფასდა, რადგან ნაპოლეონის მიერ დაპყრობილ გერმანიაში ზეპირი ნიმუშების გადარჩენა ღირსეული საქმე იყო. მაშინ ძმებ გრიმებს არც უფიქრიათ, რომ მათი შეგროვილი გერმანული ზღაპრები იმდენად პოპულარული გახდებოდა, რომ სწრაფად ითარგმნებოდა სხვადასხვა ენებზე და მისი ყველაზე აქტიური მკითხველი ბავშვი გახდებოდა, ხოლო მათი დაწყებული საქმე, ზღაპრის და დანარჩენი ფოლკლორული ტექსტების შეგროვება ჯერ მთელი ევროპის მასშტაბით, მერე კი მსოფლიოს დანარჩენ ნაწილებშიც დაიწყებოდა. გრიმების კრებულს კომენტარები ჰქონდა და ეს კომენტარები ტექსტზე უფრო ვრცელი იყო. ვერც იმას ვიტყვით, რომ არავინ ფიქრობდა ამ ზღაპრების იმ დროისთვის ზოგჯერ შეუსაბამო და შეუთავსებელ მორალურ მხარეებზე. თავად გრიმების კრებულიც რაღაც სახით ადაპტირებული იყო იმდროინდელ, განსაკუთრებით, ქრისტიანულ ნორმებთან. ამიტომაც გრიმების ვერსიაში ბოროტი დედა ანჩხლ დედინაცვლად იქცა, დაუნდობელი მამა ეშმაკმა ჩაანაცვლა, ქორწინებამდე სექსის მიმანიშნებელი პასაჟები გაშალაშინდა, მაგრამ მერედამერე ზღაპრები კიდევ უფრო მეტად ადაპტირდა დროის მოთხოვნებთან და ბოლოს საქმე დააგვირგვინა მულტიპლიკაციამ. დღეს თითქმის ყველა ბავშვი ზღაპრებს, ასე ვთქვათ, უოლტ დისნეის ინტერპრეტაციით იცნობს. მაგრამ საქმე ისაა, რომ არც ეს ინტერპრეტაცია აღმოჩნდება ხოლმე მისაღები ზოგიერთი დარგის სპეციალისტებისთვის (რა თქმა, უნდა, ამ ცალკეულ დარგებშიც ყველა მკვლევარს ერთი პოზიცია ვერ ქნება), იქნება ეს გენდერის საკითხებზე მომუშავე ადამიანი თუ ფსიქოლოგი, პედაგოგი თუ ლინგვისტი.

საქართველოში ზღაპრების წინააღმდეგ პირველად ჯერ კიდევ მე-19 საუკუნეში გაილაშქრეს. ცნობილია აკაკის წერილიც, რომელსაც ერთი მასწავლებელი ედავებოდა, ჩვენ გამოსაფხიზლებელ და არა დასაძინებელ წერილებს ველოდებით თქვენგან ჟურნალშიო, რაზეც აკაკის ენამოსწრებულად შეუნიშნავს: „მოდი, მოვიყვანოთ ყმაწვილები, ეგ „ბროწეულის წყარო“ წავუკითხოთ და თქვენი პედაგოგიური ნაწერებიც და რომელმაც უფრო ადრე დააძინოს, ის დარჩეს გამტყუნებულიო“. სერიოზული სახე მიიღო პედაგოგ ნინო ძიძიგურის (რომელიც ზღაპრების შეტანას სახელმძღვანელოებში იმ მოტივით თვლიდა გაუმართლებლად, რომ მოზარდში შიშის, ცრუმორწმუნეობის, ეგოიზმის განვითარებას უწყობს ხელსო) და პროფესორ მიხეილ ჩიქოვანის (იგი წერდა, რომ ზღაპრების ხელოვნური გარდაქმნა, მისი შელამაზება და შევსებაც, ხალხური ზღაპრების ლიტერატურული კანონების მიხედვით გადამუშავებაც კი არ არის მიზანშეწონილიო) დაპირისპირებამ, ნოდარ შამანაძისა და ანა ღვინიაშვილის პოლემიკამ. ვინაიდან დღემდე არ წყდება ზღაპრის მიმართ მტრული დამოკიდებულების გამოვლენა, პერიოდულად თავიანთ თვალსაზრისს აფიქსირებენ ცნობილი ფოლკლორისტებიც (აღსანიშნავია პროფესორ ფიქრია ზანდუკელის შესავალი წერილი წიგნისთვის „წერილები საბავშვო ფოლკლორზე“, პროფესორ ზურაბ კიკნაძის წერილი ჟურნალ „კადმოსში“ და პროფესორ რუსუდან ჩოლოყაშვილის წერილი კრებულში „მხატვრულ სახეთა ტრანსფორმაციის ფორმები ქართულ ფოლკლორში“). რამდენიმე წელია, რაც ქართული ლიტერატურის ინსტიტუტის ფოლკლორის განყოფილების თანამშრომელი ვარ. არაერთხელ შევსწრებივარ სხვადასხვა სახის კამათს და დაპირისპირებას. მახსოვს, ერთ-ერთი გამომცემლობის ხელმძღვანელმა გამოსაცემად ოცდაათი საბავშვო ზღაპრის შერჩევა გვთხოვა. ნებისმიერმა სპეციალისტმა იცის, რომ ჯადოსნური ზღაპრების დასასრული კეთილია, ხოლო სხვა ნაწილები – ნაკლებად. როგორც იქნა, შევთანხმდით, რომ მეტნაკლებად „კეთილ“ ზღაპრებს შევარჩევდით. მე, რუსუდან ჩოლოყაშვილმა და რუსუდან ცანავამ დიდი მონდომებით შევარჩიეთ ასეთი ზღაპრები, საკმაოდ დიდი შრომა და ენერგიაც გავწიეთ, იოლი საქმე ხომ არაა, ათასობით ზღაპრიდან მხოლოდ 30 შეარჩიო? სამწუხაროდ, ჩვენმა შერჩეულმა ზღაპრებმა დღის სინათლე ვერ იხილეს. შემდეგ, ერთ-ერთი პროექტის ფარგლებში,  განათლების სამინისტროდან გვთხოვეს „კეთილი“ ზღაპრების კრებულის მომზადება. არაქართული გვარის მინისტრი აღშფოთებული იყო ქართული ზღაპრების სისასტიკით და უკვირდა, რატომ არ წერდნენ ქართველები ევროპული ყაიდის ზღაპრებს. ცოტაც და ალბათ რინგზე გაიწვევდა ჩვენი განყოფილების ხელმძღვანელს, რომელიც დიდი ნებისყოფის ხარჯზე ცდილობდა გაენათლებინა ზედაპირულად მოაზროვნე მინისტრი… მადლობა ღმერთს, ეროვნულ სამეცნიერო ფონდში მაინც იყვნენ კომპეტენტური ადამიანები და დაგვიფინანსეს ქართული პროზის 22 ტომის აკადემიურად მომზადება (აქედან რამდენიმე ტომი სწორედ ზღაპრებია, ჯადოსნურიც და ნოველისტურიც). სამწუხაროდ, ეს ტომები მხოლოდ ელექტრონული სახითაა და ელოდება თავის დროს, როდის მოიცლის რომელიმე გამომცემელი და წიგნების სახით გამოსცემს მათ.

რაც შეეხება ჩემს მოკრძალებულ აზრს: მეც, ბევრი ფოლკლორისტის მსგავსად, მიმაჩნია, რომ ფოლკლორული ნაწარმოებების უდიდესი ნაწილი, ზღაპარი იქნება ეს, სიმღერა თუ გათვლა, ხალხური რწმენა-წარმოდგენების შესახებ უძველეს ინფორმაციას ინახავს, ამ ჟანრებში ხდებოდა საკრალურის პროფანაცია. გვიანდელი ფენებისგან ტექსტების გათავისუფლება და უძველეს შრეებთან მიახლოება ურთულესი, მაგრამ სიურპიზებით სავსე საქმეა. ძალიან მიყვარს ეს პროცესი და ამიტომაც დიდი სიამოვნებითა და გატაცებით ვაკეთებ ჩემს საქმეს. მე ფოლკლორს მეცნიერულად ვუდგები და ვიკვლევ. ამ საქმეში ადაპტირებული გამოცემები ვერ დამეხმარება და ამიტომაც, გული მტკივა, როდესაც გამომცემლები არ ინტერესდებიან ფოლკლორული ტექსტების აკადემიური გამოცემებით და მათ ადაპტირებულ-ილუსტრირებულ გამოცემებზე აქვთ გათვლა. მე პირადად არასოდეს წავუკითხავდი და არც წასაკითხად მივცემდი ჩემს შვილებს ზღაპარს კონკიაზე, რომელიც აქტივისტ გოგოებს შემოიკრებს, კლუბს თუ მოძრაობას დააარსებს და მერე ემიგრაციაში წავა ამერიკაში; სამოქალაქო პოზიციის მქონე ბავშვებზე უამრავი საინტერესო ნაწარმოებია შექმნილი და სწორედ ამ ნაწარმოებებს შევურჩევდი ჩემს შვილებს წასაკითხად, რა საჭიროა კონკიას მივანიჭოთ ახალი, მისთვის უცხო ფუნქცია. და კიდევ ერთი: მე პირადად მარტო ფოლკლორული კი არა, ყველანაირი ტექსტის ადაპტაციის სასტიკი მოწინააღმდეგე ვარ, არასოდეს ვყიდულობდი ჩემი შვილებისთვის არც ადაპტირებულ ჰომეროსს, არც სერვანტესს, არც შექსპირს და არც რუსთველს. მე ჩემი არგუმენტები მაქვს და მიმაჩნია, რომ ლექსიკის სიმდიდრისთვის, გემოვნების დახვეწისთვის, კრიტიკული აზროვნების განვითარებისთვის ავტორის წაკითხვა უპირველესია, თუკი ამის ფუფუნებაა, მაშინ, რა თქმა უნდა, ორიგინალის ენაზე. თუმცა ჩემთვის ისიც გასაგებია, რომ ყველას თავისი გემოვნება, მოსაზრება გააჩნია ამ საკითხზე და ესეც მშობლის არჩევანია და უფლება, რას იყიდის შვილისთვის და რას – არა. მაგრამ, აბა, ახლა ერთი წუთით წარმოიდგინეთ, ჩემს კვლევაში იმ უფლისწულზე ვილაპარაკო, ბაყაყის კოცნის შედეგად რომ მოუხსნა ჯადო ასულმა და არ ვიცოდე, რომ ეს პასაჟი ადაპტაციის (გავიხსენოთ თუნდაც ასტრიდ ლინდგრენის „ჩვენს სალტკროკელები ვართ“, სადაც საყვარელი პერსონაჟი სტინა, იმ იმედით, ბაყაყი უფლსწულად გადაიქცევაო, ბაყაყს კოცნის) შედეგია, ავთენტური ტექსტის მიხედვით კი, ბაყაყს გოგონა კი არ კოცნის, არამედ გამწარებული კედელზე ანარცხებს; ანდა, ლექციაზე კომბლეს ბატონის ცემა დავაბრალო მაშინ, როცა ავთენტურ ზღაპარში ამის შესახებ დუმს, მულტფილმში კი ეს პასაჟი ასეთ სახით ადაპტირდა… ხომ იტყვით, რომ არაკომპეტენტური ვარ? აი, მეც მეშინია, რომ ადაპტირებულ ლიტერატურაზე გაზრდილი თაობა აღარ მიუბრუნდება ორიგინალს და მის მეხსიერებაში არასწორად ჩაიბეჭდება დამახინჯებული სიუჟეტები, გადასხვაფერებული გმირები და კიდევ, ვინ მოთვლის, რამდენი რამ. ამიტომაც მე ასაკზე მორგებული ტექსტების შერჩევის მომხრე კი ვარ, ოღონდაც არა ტექსტების აკრძალვის, რადგან ასე მგონია, ზღაპრებზე გაგულისებულებს დღეს ავტორის ხელიდან გამოსული ნაწარმოებები არ გვახსენდება, თორემ ხვალ და ზეგ, აკრძალვის პირველ ეტაპს მეორე ეტაპი მოჰყვება ავტორების კურიკულუმიდან ამოღების მოთხოვნით და, ვინ იცის, მაზეგ ეგებ ავტოდაფეებიც მოვაწყოთ. ასე დაიწყო ეს პროცესები გერმანიაში (აქ 1933 წლის მოვლენებს ვგულისხმობ)… ჩვენ კი ისტორიას ხომ იმიტომაც ვსწავლობთ, რომ შეცდომები გავაანალიზოთ და მომავალში აღარ გავიმეოროთ?!

მე და ჩემი ძმა ის იშვიათი ბავშვები ვიყავით, ვინც პირველ სექტემბერს – პირველი კლასის პირველ სექტემბერს – უკვე იცნობდა თავის მასწავლებელს. მერი ბულია ჩვენი კარის მეზობელი იყო და მან იმ 90-იანებში, უფრო კონკრეტულად კი 1994 წლიდან, ჩვენთვის არა მხოლოდ წერა-კითხვის სწავლება ითავა, არამედ სახლიდან სკოლამდე და სკოლიდან სახლამდე მშვიდობიანად მიყვანაც. აოხრებულ, დარბეულ ქალაქს ყოვედღიურად, დილაობით, სკოლისკენ მიმავალი მოსწავლეები აცოცხლებდნენ, რადგან მათ მშობლებს და მასწავლებლებს ჯერ კიდევ სჯეროდათ, რომ ომი, ბინძური პოლიტიკა და განუკითხაობა ცხოვრების წესად არ უნდა ქცეულიყო.

იმ დილასაც ჩვეულებრივ პირველი მე გავვარდი ჭიშკრისკენ, პურისა და ყველის მოზრდილი ლუკმა სულმოუთქმელად გადავყლაპე და სანამ ჩემი ძმა კვალში ჩამიდგებოდა, უკვე ვხედავდი, როგორც ეშვებოდა ჩვენი მასწავლებელი კიბეზე. ის წინ, ჩვენ – უკან. ხმაამოუღებლად მივყვებოდით. სულ მინდოდა მეკითხა (მაგრამ ვერასდროს გავუბედე), იმ სიჩუმეში, რომელსაც მხოლოდ მისი ნაბიჯების ხმა არღვევდა, რაზე ფიქრობდა, უფრო სწორად, ჩვენზე თუ ფიქრობდა. ვერ ვკითხე, მაგრამ იმას კი ვგრძნობდი და ვხედავდი, რომ ხანდახან, ტროტუარზეც და ქუჩის გადაკვეთისას, თავს შემოაბრუნებდა, გამოგვხედავდა და როცა დარწმუნდებოდა, რომ საშიში არაფერია, თავის თანამგზავრთან ერთად აგრძელებდა გზას.

თანამგზავრი ნათელა ჯინჯოლია იყო, რუსულის მასწავლებელი, ქუჩის თავში რომ გვიცდიდა და მერი ივანოვნასთან ერთად აპირებდა შემდეგი ოცი წუთი – სკოლამდე მისასვლელი გზა – პოლიტიკაზე, საჭირბოროტო საკითხებზე და სკოლაზე საუბრით გაელია. ისინი გზადაგზა ჩერდებოდნენ, შეკამათდებოდნენ, საჭირო რეპლიკებს ცვლიდნენ ერთმანეთში. ჩვენც ვჩერდებოდით, დიდად არ გვესმოდა მათი სალაპარაკო თემის შინაარსი, მაგრამ არც გადასწრება გვინდოდა. სულერთია, კლასში მაინც ის მასწავლებელი უნდა დაგვხვედროდა ან თუ არ დაგვხვედროდა, შემოსულიყო მაინც, ვისაც გადავუსწრებდით, მხედველობის არედან დავუსხლტდებოდით. ეს დროებითი ოინები მაინცდამაინც არ გვხიბლავდა, მით უმეტეს, რომ ჩვენს ოინებზე ერთი-ორჯერ მწარედაც მოგვხვდა.

– ბურთი უსულო არსებაა და თავისი ნებით არ მოვა და არ გეტყვით, მორჩით თამაშს, თავი დამანებეთ, საკმარისიაო! – გვითხრა ერთხელ მერი მასწავლებელმა და რომ არ გამცინებოდა, ქვედა ტუჩის ძარღვზე ისე მწარედ ვიკბინე, პირი სისხლით გამევსო. ისე, მართალი იყო, ჩვენზე უფრო ბურთი რომ შეეცოდა – თამაშის აზარტში შესულები დღე-ღამეს ვერ ვარჩევდით და ქუჩაში შუქი თუ ბჟუტავდა, ღამის საათებშიც  შეგვეძლო ნამდვილი მუნდიალის მოწყობა.

მაგრამ ეს მერე, მოგვიანებით, მაშინ კი, 1994-ში, შუქი ისეთივე იშვიათი მოვლენა იყო, როგოც, ვთქვათ, „კიპიტელნიკი“ ახლა. სამაგიეროდ, უშუქოდ და უპატრონოდ დარჩენილ ქალაქში სხვა, ფეხბურთზე გაცილებით სახიფათო თამაშები იმართებოდა დღისითაც და ღამითაც.

ჯიხურს რომ გავცდით და ის-ის იყო თეატრისკენ უნდა გაგვეხვია, რომელიღაც მოსახვევიდან ხრიალის, დგანდგარის, გრუხუნის, ხავილის, ყეფის ხმა მოგვაწყდა ერთიანად. შემობრუნება ძლივს მოვასწარით და ტანკიც გამოჩნდა. შორიდანაც ჩანდა: შიგ მეზღვაურის მაისურგადაცმული ტიპი იჯდა, რომელიც სწრაფად და ნერვიულად მოაგორებდა ტანკს. თავი პირდაპირ ჩვენკენ დაეღერებინა, სიჩქარეს არ უკლებდა და ადგილზე გაქვავებულები, ფეხმოკვეთილები ველოდით, როდის ამოიჭრებოდა ტროტუარზე.

მაგრამ უცებ, თითქოს საჭე გაუსხლტაო, ოდნავ მხარი ექცა და წონასწორობადაკარგული პალმას შეასკდა. პალმა ჯერ დაიზნიქა, შემდეგ წამოიმართა, ისევ დაიზნიქა და გადატყდა. ტანკისტმა ერთი გაოცებულად მიმოიხედა, შეიგინა, რამდენიმე წამით შეგვატოვა მზერა, ტანკი მოატრიალა და გაგვეცალა.

– წამოდით, რას უყურებთ?! – მერი მასწავლებლის ხმამ გამოგვარკვია. შიშნაჭამები, დაზაფრულები ვიდექით და ბოლომდე არ გვჯეროდა, რომ ის, რაც წუთ-ნახევარში მოხდა, ფილმი ან ფილმიდან ჩარჩენილი სიზმრის ეპიზოდი არ იყო. „წამოდით, ფეხი გამოადგით!“ – ხმამაღლა გვეძახდა მერი ბულია და თავისკენ გვექაჩებოდა, თითქოს ეშინოდა, რამდენიმე წამის წინ მომხდარ ამბავს არ მოვენუსხეთ და სწავლაზე კი არა, მშვიდი პალმების აყირავებაზე გვეფიქრა, იმ საქციელებზე, რომელიც დედაენაში არ წერია, მაგრამ აი იასავით სწავლობენ ისინი, ვისაც ომი და სისხლი სწყურია.

– ახლავე წამოდით! – მკაცრი და მომთხოვნი იყო ჩვენი პირველი მასწავლებელი, რომელიც მომხდარს არ იმჩნევდა და იმ წუთას ალბათ ყველაზე მეტად ფიქრობდა ჩვენზე, დათრგუნულ და გადარჩენილ ბავშვებზე.

მეტჯერ არ გაუმეორებია. შებრუნდა და წავიდა. გავყევით.