„როცა ბავშვები მამებს არ უჯერებენ, ჩხუბობენ და სიგარეტს ეწევიან, ამინდები მაშინ ფუჭდება,“ – ასე მიაჩნიათ მეიკომელებს (ჰარპერ ლის რომანში „ნუ მოკლავ ჯაფარას“). ქარი და წვიმა ახლად ამწვანებულ ხეებს ქანცს რომ აცლის და გამოდარებას საშველი არ ადგება, ყოველთვის მეიკომური ცრურწმენა მახსენდება და გულში თუ ხამამღლა წამდაუწუმ ვიმეორებ: ბავშვებო, დროა მამებს დაუჯეროთ, გეყოთ ჩხუბი, შეწყვიტეთ სიგარეტის მოწევა!

წიგნები ყველას სხვადასხვაგვარად გვამახსოვრებენ თავს: გემოებით, ფერებით, მუსიკით, ჩაცმულობით, აქსესუარებით, ინტონაციებით და ვინ მოთვლის, რამდენი ნიშნის ჩამოთვლა შეიძლება. მე, როგორც წესი, ამინდს ვაფიქსირებ და აღვრიცხავ: შემოდგომის უთავბოლო წვიმები ისე არ ჩაივლის, კუნძულ სალკტროკას ნავმისადგომიდან ამოზრდილი ჩორვენი და მისი სენბერნარი არ მოვიგონო, ჩიტები დაბლა ფრენას რომ იწყებენ, ვიცი მალე გაწვიმდება (ჰეკლბერი ფინისგან ნასწავლი, მრავალჯერ გამოცდილი ნიშანია). „ოზის ჯადოქარი“ და „მერი პოპინსი“ ქარებიანი წიგნებია, „პეპი გრძელწინდა“ – მარადიული გაზაფხულის, „მონტებულსუ“ – შემოდგომის…

რამდენიმე დღის წინ, ზამთარმა კუდი რომ მოიქნია, სოფლის მეორნეობას ზარალი მიაყენა, სოციალურ ქსელში კი ვნებათაღელვა ატყდა, ღირდა თუ არა შუა გაზაფხულზე თბილი პულოვერებისა და ფეხსაცმლის შენახვა, ისევ მეიკომური გაფრთხილება მომაგონდა. „ნუ მოკლავ ჯაფარას“ გადავშალე, საყვარელ აბზაცებს ვინ მოთვლის, მერამდენედ გადავავლე თვალი, ნაცნობ  გმირებს შევეხმიანე და, როგორც აქამდე მჩვეოდა, ჭყიტას, ჯემისა და დილის ამბები ჩემებურად გავაგრძელე. თუმცა მალევე გამახსენდა მეიკომური ამბების ჰარპერ ლისეული გაგრძელება უკვე რომ არსებობდა, წიგნს „მიდი, დააყენე დარაჯი“ ერქვა და მეორე წელია შორიდან ვუვლიდი – არ თუ… ვერ ვკითხულობდი.

ვისაც „ნუ მოკლავ ჯაფარა“ საყვარელი წიგნების სიაში ჩაუწერია, ალბათ დამეთანხმება, რომ ნაწარმოებს საკმაოდ ორიგინალური დასასრული აქვს: სამი მთავარი გმირის სანუკვარი ოცნება ახდება და რედლი ბუა სახლიდან გამოვა, თუმცა ამ საბედისწერო მომენტისთვის ერთ გმირს ექიმის გადაწყვეტილებით ღრმად სძინავს, მეორე მეიკომიდან შორს იმყოფება, მესმეს კი „უკეთური საფრთხობელასთვის“ დიდი ხნის მეგობარივით ჩაუკიდია ხელი. მე, როგორც მკითხველს თავშესაქცევად ბევრი საფიქრალი დამრჩა. წარმოვიდგენდი ხოლმე როგორ მოუყვებოდა ჭყიტა გონზე მოსულ ძმას ყველაფერს, ჯემი კი სანამ ატიკუსსა და კელპურნიას არ გამოკითხავდა, არაფერს დაუჯერებდა. ზაფხულის არდადეგებზე მეიკომში ჩამსულ დილსაც მოწმეების დასტური დასჭირდებოდა, საბოლოოდ კი ბავშვები საბედისწერო ღამით მომხდარ მოვლენებს უსათუოდ გაითამაშებდნენ. ისინი ხომ მთელი ზაფხული სახლის უკან, ორ ვეებერთელა ჭადარს შორის მდგარ პატარა ქოხში მეიკომში მომხდარ ყველა მნიშვნელოვან ამბავს, ნანახ ფილმებსა და წაკითხულ წიგნებს დგამდნენ.

გავიაზრე, მეტი სიფრთხილე რომ მომეთხოვებოდა, ვინაიდან ახალ წიგნში ზაფხული შესაძლოა სულაც აღარ გულისხმობდა „მწერების დასაცავი ბადით შემოღობილ ღია აივანზე ძილს, ხის ქოხში თამაშსა და კელპურნიას დამზადებული გრილი ლიმონათის გემოს.“ მივხვდი, „მიდი, დააყენე დარაჯის“ წაკითხვის დრო რომ დამდგარიყო, კალენდარს ჩავხედე, გასაკეთებელი საქმეების სიას თვალი გადავავლე და მოულოდნელად 28 აპრილის გასწვრივ მიწერილი „ჰარპერ ლის დაბადების დღე“ ამოვიკითხე (მიყვარს სასიამოვნო დამთხვევები). გადავწყვიტე, აღარ გადამედო, ღირსეულად შევხვედროდი ჩანიშნულ თარიღს, პირველი დავაბრუნე და თაროდან მეორე წიგნი გადმოვიღე.

ჰარპერ ლი ორი წიგნის ავტორია

„ჰარპერ ლის ორ წიგნი,“ – ეს ფრაზა თავისთავად ბევრ საინტერესო ამბავსა და ისტორიას გულსხმობს. განსაკუთრებული ხაზგასმა კი სიტყვა „ორს“ სჭირდება, ვინაიდან 2015 წლამდე 87 წლის ჰარპერ ლის ერთი წიგნის ავტორად ვიცნობდით.

1960 წელს გამოცემული „ნუ მოკლავ ჯაფარას“ იმთავითვე ბესტსელერად იქცა, მრავალ ენაზე ითარგმნა, პულიტცერის პრემია დაიმსახურა და დღემდე ამერიკული ლიტერატურის გამორჩეული ნაწარმოებების სიაში მოწინავე პოზიციებზეა. მსგავს წარმატებაზე ჰარპერ ლი ნამდვილად არ ოცნებობდა, ეგონა, მისი ჯაფარა კრიტიკოსების ხელში „სწრაფად და უმოწყალოდ დალევდა სულს,“ თუმცა, მოლოდინმა არ გაუმართლა: „უმცირესის ნაცვლად ყველაფერი მიიღო!“

55 წლიანი პაუზის შემდეგ გამოცემულმა მეორე წიგნმა ბევრი მითქმა-მოთქმა და აზრთა სხვადასხვაობა გამოიწვია. ზოგიერთმა პასაჟმა გული დამწყვიტა, ზოგიერთმა გამაოცა, ხან გულიანად ვიცინოდი, ხან ცრემლი მერეოდა. ასეც უნდა მომხდარიყო – ჰარპერ ლი ხომ ადამიანების ყოფას აღწერს, მისი წიგნების კითხვა ცხოვრებაზე დაკვირვებას ჰგავს.

„მიდი, დააყენე დარაჯში“ სამართლიანობაზე მსჯელობა, სხვის ტყავში ჩაძრომის აუცილებლობა (ატიკუსი თავის შვილებს პატარაობიდან რომ ასწავლიდა) კვლავ აქტუალურ თემებად რჩება. მეორე წიგნი წინამორბედის მსგავსად კვლავ დაგვაფიქრებს ბავშვებისა და დიდების აღქმულ სამყაროს შორის არსებულ უფსკრულზე, გარშემომყოფების სიყვარულისა და სიძულვილის მიზეზებზე, „მურიანების“ მიმართ დამოკიდებულებაზე. მეიკომში მატარებლით მიმავალი ჭყიტა (უკვე ჯინ ლუიზით რომ მოიხსენიებენ და მიმართავენ) შავკანიანების სახლების სახურევაბზე ანტენებს ამჩნევს და ეღიმება. უნებურად „ნუ მოკლავ ჯაფარას“ პირველსავე გვერდებზე ირონიულად მოხსენიებული სასამართლოს შენობა გვახსენდება – „ძველი ქალაქის მოედანზე საცოდავად ჩამოწოლილი და გადაბრეცილი.“ პარალელს ვავლებთ და გვაინტერესებს, ისევ სჭირდება სამართალს ხიმინჯები? მეიკომში მომხდარი გარეგნული ცვლილებები რეალურია თუ მოჩვენებითი?

მეორე წიგნში დამოკიდებულებებთან ერთად ადამიანების ხასიათიც იცვლება, ოდესღაც გულღია და მგრძნობიარე ბავშვებს „ცხოვრება უსწავლიათ“ და უფროსებს ახლა სხვა თვალით აკვირდებიან. უფროსების უმრავლესობა კი, საკუთარი საქციელი მუდამ მართებულად რომ მიაჩნია, სამწუხაროდ არც თუ სამაგალითოა. დახუთულ, შენელებულ და გადაღლილ მეიკომში არაერთ პერსონაჟს მოისაკლისებთ, სამაგიეროდ „ჯინ ლუიზის კოცნის უფლებით აღჭურვილი ყმაწვილი“ ჰენკ კლინტონი გამოჩნდება. შესაძლოა სავარაუდო სასიძოს მამიდა ალექსანდრასავით თქვენც ძნელად შეეგუოთ და დაქორწინების ხელისშემშლელი მიზეზების ძებნა დაიწყოთ. რას ვიზამთ, ვისაც ჭყიტა შვილივით (ან მეგობარივით) გვიყვარს, არავისთვის გვემეტება. ჩემი აზრი თუ გაინტერესებთ, პირველ ტომში ხელუხლებლად დავტოვებდი უცოდველი ჯაფარასავით მოჭიკჭიკეს, ბავშვური მიამიტობითა და ცელქობით სავსეს, შაშხის საკარნავალო კოსტიუმში გამოწყობილი მთელ მეიკომს სიცილით რომ ხოცავდა. თუმცა, ლიტერატურას საკუთარი კანონები აქვს და ავტორის ნება უზენაესია.

ჭყიტა, ჰარპე ლი და მამა ატიკუსი

თანამედროვე მკითხველისთვის ალბათ ისეთივე ნაცნობი, ახლობელი და გათავისებული სახელია ატიკუს ფინჩი, როგორც რობინზონ კრუზო, ტომ სოიერი, გრაფი მონტე კრისტო (ცნობილი პერსონაჟების სახელების ჩამოთვლა შორს წაგვიყვანს). ატიკუსი ერთი წაკითხვით გიყვარდება, პირველივე გვერდებიდან მის მიმართ სიმპატიით იმსჭვალები (ჯაფარასეულ ატუიკუსს ვგულისხმობ, მეორე წიგნში სამწუხაროდ გამოცვლილი მომეჩვენა), პატიოსანი, მამაცი და ამავე დროს ჩვეულებრივი ადამიანია. დედით ობოლ ჭყიტასა და ჯემს „მამასთან სასაყვედურო არაფერი ჰქონდათ, ის არც მათთან თამაშს თაკილობდა და არც წიგნის კითხვას დაზარდებოდათ. გულთბილი და მოსიყვარულე იყო.“  ბავშვები თუ გადააჭარბებენ, ისე მოკუმავდა პირს, ტუჩები სწორ ხაზად ექცეოდა, ზედმეტ საყვედურებს სიტუაციაში გარკვევა ერჩივნა, შვილებთან ნებისმიერ საკითხზე თავისუფლად მსჯელობდა, ალბათ ამიტომაც უხმობენ იმედიანად: „ატიკუს, სამყაროს დასასრული დგება, უშველე რამე!!!“

ატიკუს ფინჩი ჰარპერ ლის მამის პროტოტიპია. ამასა ლი ადვოკატი ყოფილა,  „ნუ მოკლავ ჯაარაში“ აღწერილი სასამართლო პროცესი კი მისი ერთერთი საძიებო საქმე გახლდათ. 1962 წელს  რობერტ მალიგანმა „ნუ მოკლავ ჯაარას“ მიხედვით ფილმი გადაიღო. სასამართლოს ინტერიერი ჰარპერ ლის მშობლიური ქალაქის მონრევილის სასამართლოს ზუსტი ასლის მიხედვით ააგეს. ჰარპერი გადაღებებს ესწრებოდა და თურმე  ცრემლსაც ხშირად აფრქვევდა, ბევრ სასიამოვნო სიურპრიზთან ერთად ატიკუსის როლის შემსრულებელი გრეგორი პიკი საკუთარ მამას აგონებდა.

ჰარპერ ლის ალტერ-ეგოა ყაჩაღანა ჭყიტა, შიშისაგან გული რომ ეკუმშება, „გოგო, გოგო“ არ დაუძახონ და უსამართლობით შეძრული ზოგჯერ არამკითხეს კბილებზე საკუთარი თითის სახსარს აფშვნის. მამიკოს გათამამებული გოგონას აღზრდას მამიდა ალექსანდრა გადაწყვეტს და, რა თქმა უნდა, ჭყიტას უკმაყოფილებასაც დაიმსახურებს: „მისი აზრით, უნდა მეთამაშა პაწაწინა ქურებით, სათამაშო ჩაის სერვიზებით, უნდა მეტარებინა ის მარგალიტის ყელსაბამი, რომელიც მან დაბადებისას მაჩუქა, მამაჩემის მარტოხელა ცხოვრებაში მზის სხივივით უნდა მეკიაფა. მე კი ვთვლიდი, მზის სხივი თავისუფლად შეიძლება ვყოფილიყავი ბრიჯებშიც.“

სხვა ბევრ მსგავსებასთან ერთად ჰარპერ ლიმ და ჭყიტამ კითხვა ადრეულ ასაკში „უნებლიეთ აითვისეს, ისევე თავისთავად, როგორც კაბის ზურგზე ღილების შებნევის ან ზონარის ორად გამონასკვის ხელოვნება.“ რომ გეკითხათ, ვერაფრით ვერ მოიგონებდნენ, „როდიდან გადაიქცნენ მამის საჩვენებელ თითს ზემოთ გავლებული საგაზეთო სტრიქონები ცალკეულ სიტყვებად.“

კითხვა – სუნთქვასავით ჩვეულებრივი და აუცილებელი პროცესი

კარგი მკითხველი პერსონაჟები წიგნის ნამდვილი სამკაულია, დამატებით ღირსებებს ჰმატებს მას (და ეს ფაქტი არაერთ წერილში ხაზგასმით აღმინიშნავს). ჭყიტასთვის რომ გეკითხათ, კითხვა თუ გიყვარსო, გაუკვირდებოდა. შეიძლება, გაინტერესებდეს უყვარს თუ არა ადმიანს სუნთქვა? – აქეთ ჩაგეკითხებოდათ. წიგნის ჭიები არიან ჯემი და დილიც, აღარაფერს ვამბობ სათვალიან-გაზეთებიან ატიკუსზე. „ნუ მოკლავ ჯაფარაც“ კითხვის ხასიათზე მომყვანი წიგნია, მთავარია დაიწყოთ და თუ გაჭირდა, ერთი პატარა რუბიკონის გადალახვასაც შეძლებთ.

მოსწავლეებთან ურთიერთიობის პრაქტიკაში ზემოხსენებულ რუბიკონს არაერთხელ შევუფერხებივარ. საქმე იმაში გახლავთ, რომ „ნუ მოკლავთ ჯაფარას“  დასაწყისში არის ერთი ადგილი (ფინჩების საგვარეულოს დინასტიის ამბების აღწერა), სადაც ტირე ოაზისივით მოჩანს და არაერთ მოზარდს წიგნის წაკითხვა გადააფიქრებინა. გული მწყდებოდა და საბოლოოდ ერთი ხერხი გამოვიყენე – მოსწავლეებს დანიელ პენაკისეულ „მკითხველის უფლებათა დეკლარაცია“ შევახსენე. ერთ მუხლის მიხედვით, გვერდების გამოტოვების ხელშეუხებელი უფლება გაგვაჩნია. ბავშვები შეღავათით სარგებლობდენენ და კითხვას იმ მომენტიდან იწყებდნენ ზაფხულის ერთ მზიან დღეს სათამაშოდ მომართული ჭყიტა და ჯიმი კომბოსტოს კვლებში ჩამალულ დილს რომ გაიცნობენ. 4-5 გამოტოვებული გვერდის ხარჯზე კომპრომისზე წასვლა ნამდვილად მიღირდა, სამაგიეროდ წაუკითხავი აღარ რჩებოდათ საუკეთესო წიგნი (ბესტსელერის სახელს ნამდვილად და არა მოდური ლიტერატურული ტენდენციების ხათრით რომ იმსახურებს).

ალბათ წარმოუდგენელია იცხოვრო და არაფერი იცოდე რედლების კარმიდამოს განაპირას მდგარი ორი მუხის ან  ოკრობოკროდ დაკემსილი შარვლის  საიდუმლოზე, რა კავშირშია ერთმანეთთან ვერცხლის ქაღალდში შეხვეული კევები, ძველებური მონეტები, რუხი ბაწრის გორგალი, ორი პაწაწინა საპნის ქანდაკება, ძეწკვზე დაკიდებული საათი, მართლწერაში ჯილდოდ მიღებული სამკერდე ნიშანი და ალუმინის დანა.

მშურს იმ ადამიანების, „ნუ მოკლავ ჯაფარას“ წაკითხვის სიამოვნება წინ რომ აქვთ. თუმცა არც მეორე წიგნს ვივიწყებ, ეტიკეტს ვიცავ და გთავაზობთ: თქვენთვის სასურველ ნებისმიერ 28 აპრილს წაიკითხოთ, რადგან იმ დღეს ჰარპერ ლის დაბადების დღე იქნება.

დაარეგულირე შენი ARTერიული წნევა

პაპუნა ფირცხალაიშვილი

როგორც იცით, ჩვენი „პოეზიის აფთიაქი“ ახალ-ახალი რაკურსებით წარმოგიჩენთ სიტყვის ძალას… და არა მხოლოდ სიტყვის ძალას… ერთი ბგერის ძალას, რომელიც ისე უცვლის მნიშვნელობას მთელ ფრაზას, რომ საერთოდაც თავდაყირა აყენებს მთელ სემანტიკურ ველს. ენობრივი თამაშების ამ პროცესს მეტაფორულად (გ)ენური ინჟინერია ვუწოდეთ.

რატომ (გ)ენური ინჟინერია…? ან რა კავშირი აქვს ინჟინერიას ქმნადობასთან? ვთქვათ, გადავწყვიტე, დავჯექი და დავიწყე არა შექმნა, არამედ – აგება. სიმართლე გითხრათ, აგებასა და შექმნას შორის ვერ ვხედავ განსხვავებას…. აგებულიც შექმნილია და შემნილიც აგებულია… უბრალოდ, ინჟინერმა იცის წინასწარ, რისგან რა უნდა ააგოს და პოეტმა ხშირად არ იცის, კალამს რომ ხელს მოჰკიდებს, მერე რას დაწერს (არ იცის, არ ნიშნავს, რომ არ არსებობს „აგების“ მექანიზმი) … ყველაფერი კი შედეგით  იზომება.

მოკლედ, თუ თქვენთვის საინტერესოა ზოგადად თამაშის იდეა და იზიარებთ კონცეპტუალურ მეტაფორას – ცხოვრება თამაშია, მაშინ ენობრივი თამაშები თქვენი სახალისო საქმიანობა იქნება.

რატომ არის საინტერესო და სახალისო ენობრივი თამაშები?

• ის შეუძლია ყველას…
• მას მოძრაობაში მოჰყავს შემოქმედებითი უნარები, რომლებიც არღვევს სტერეოტიპებს და გასაქანს აძლევს ენის ახალ შესაძლებლობებს ლექსიკის, გრამატიკის, სემანტიკის დონეზე…
• ის, რაც სახალისოა, უფრო მეტად იზიდავს ყურადღებას, შესაბამისად, დიდი გავლენის მქონეცაა…

„პოეზიის აფთიაქმა“ ეს გავლენა კარგად შეამოწმა სოციალურ ქსელში… ენობრივი თამაში გახდა გადამდები, სახალისო, საინტერესო… მაგალითად, სტატუსების აგება ენობრივ თამაშებზე. გამოთქმის ლაკონურობის მოთხოვნა ამ დროს „აიძულებს“ ენას, გააკეთოს ყველაფერი… რაც შეიძლება მცირე სიტყვებით გადმოსცეს მეტი ინფორმაცია.

თანამედროვე პოსტმოდერნის ენა სწორედ ეს არის – თამაშის ენა…. თუ აქამდე ვიცოდით ენის სამი ძირითად ფუნქცია (ურთიერთგაგებინების, ექსპრესიული და დანაწევრების) ახლა შეგვიძლია კიდევ ერთი დავუმატოთ: ენას აქვს „თამაშის ფუნქცია“. ენა ხომ ჩვენი „ყოფიერების სახლია“(ჰაიდეგერი), რაც ნიშნავს, რომ ყველაფერი უნდა გამოითქვას, სხვაგვარად ის არც არსებობს. ენას გამოთქმის დროს დაფარული სიღრმეებიდან ამოაქვს „უცნობი“ და ამდიდრებს „ყოფიერების სახლს“. ამიტომ წერდა მერაბ მამარდაშვილი: რომ ენას ავითარებს არა გრამატიკული სწორმეტყველება, არამედ ამ ენაზე მხატვრული და სამეცნიერო გამოთქმაო.

ამ დროს ჩადის სწორედ ენა თავის სიღრმეში, ახალი აზრი ქმნის ახალ სიტყვებს, ახალ მეტაფორებს, რადგან ენას უწევს „გამოუთქმელის გამოთქმა“. ენა ეს არის – სცენა(რი). ის ერთდროულად სცენაცაა და თავის თავში მოიცავს უამრავ ენობრივ სცენარსაც, მთავარია, საშუალება მიეცეს ყველა სცენარს, სცენაზე გამოვიდეს…

როდესაც ვამბობთ, რომ ენა – თამაშია, ამაში ენის ზედაპირულობას და გართობის ფუნქციას კი არ მოვიაზრებთ, არამედ სიტყვების უფლებას, დავტოვოთ ცნობიერებაში თავისუფალ მოძრაობაში, რათა მათ თავად მოძებნონ ერთმანეთი აზრის გამოსათქმელაც, მოვხსნათ ბარიერები, გავათავისუფლოთ ენა პიროვნების დიქტატისგან, რომ რაღაც უნდა ვთქვა „მაინცდამაიც ასე“. ენა „დამალობანას“ თამაშია… ერთი სიტყვა მუდმივად ეძებს მეორეს, ყველაზე ადეკვატური გამოთქმისთვის, მეორე – მესამეს მიიზიდავს და ასე შემდეგ… ეწყობა აზრი, ნაწილდება სიტყვებში… ეს დაბადებაა, აზრის დაბადება… გამოდი, დაგინახე – ეუბნება ერთი სიტყვა მეორეს და ისიც მორბის, რომ ფინიშთან მიასწროს… ასე მხოლოდ ბავშები თამაშობენ: ენკი, ბენკი, სიკლისა… ენკი, ბენკი, ბა…. ენაც ერთგვარად „გათვლაა“, „გამოთვლაა“, აზრის კონსტრუქციის აგება-დაშლის პროცესია…

ენობრივი თამაშებით ხდება ენის დეკონსტრუქცია, რეკონსტრუქცია, ორმაგი კოდირება… ენის  ოკეანეში თავისუფლად მცურავი სემანტემები თუ ლექსემები თავად ეძებენ ერთმანეთს, ისწრაფვიან ერთმანეთისკენ და ახალ აზრსაც გვამცნობენ ხოლმე სრულიად მოულოდნელად.

განსაკუთრებით საინტერესოა ერთი ბგერით როგორ შეიძლება მთელ ფრაზას შეუცვალო აზრი, არადა, სულ ერთი ბგერა „ჩააშენე“, როგორც ინჟინერმა და ფრაზამაც დაკარგა აზრი, უფრო სწორად, შეიძინა ახალი აზრი, მაგალითად, ამ შემთხვევაში:

კედელს ცერცვი შევაყ(ვ)არე

მერე თუ ამ ახალ ფრაზას მაისურზეც გადაიტანთ, ჩვენი პოეზიის აბით მკურნალობა  კიდევ უფრო ეფექტური გახდება.

ფრაზის ახალი მნიშვნელობა კი ღიმილს ნამდვილად მოგგვრით, რადგან ერთი ბგერის „ჩაშენებამ“ სემანტიკა რადიკალურად შეცვალა და ნეგატიური სემანტიკის ფრაზა უცებ აქცია ძალიან პოზიტიურ მესიჯად. ესეც ფრაზის (ენის) დეკონსტრუქცია და რეკონსტრუქცია და ორმაგი კოდირების ეფექტიც. როდესაც ახალ სემანტიკასაც გავიაზრებთ, სრულიად ახალი ემოციები გაჩნდება კედელთან და ცერცვთან დაკავშირებით… ეს განწყობაა სწორედ ბელა ჩეკურიშილის ლექსში: „ამბავი ცერცვისა და კედლისა“.

„ეს მაშინ,
როცა ჩვეული მოძრაობით
კედელს მეათასედ შემაყარე,
როცა წკაპა-წკუპით ძირს ჩამოვცვივდი,
როცა ხელები ჰაერში აიქნიე ნიშნად იმისა,
რომ კედელი გლუვია,
ცერცვის მარცვალი კი ბრიყვი და სხმარტალა,
როცა იფიქრე,
რომ კედლისა და ცერცვის ამბავი ისე სანდოა,
შეხედვაც კი აღარ სჭირდება,
სწორედ მაშინ,
როცა მშვიდად მიუბრუნდი ქარს და საზრუნავს,
სწორედ მაშინ,
ფესვი გავიდგი….“

აი, კიდევ, ერთი ბგერის დემონტაჟი და ახალი აზრიც მზადაა:

მე ვარ (გ)ოდების კედელი

საყოველთაოდ აღიარებულ ფრაზებში საპირისპირო სემანტიკის შეტანა მოულოდნელობის ეფექტიც არის და სახალისო შემეცნებითი პროცესიც… ენით გამოთქმულ აზრს ისევ ენა უპირისპირდება და სიტყვები გვეუბნებიან, რომ მთავარია, დაინახოთ… მაგრამ იმისათვის, რომ დაინახოთ, აუცილებელია იცოდეთ, რომ ის არსებობს…. მაგალითად, თუ არ იცით, რას ნიშნავს „გოდების კედელი“ და აგრეთვე „ოდა“, მაშინ ვერც ამ ფრაზის ძველ და ახალ მნიშვნელობას გაიგებთ და ეს ფრაზა თქვენთვის საერთოდაც არ იქნება მნიშვნელოვანი.

ასე რომ, ენით თამაში ადვილიც არის და რთულიც… სანამ თამაშს დაიწყებდეთ, უნდა იცოდეთ, რა მასალა დაგჭირდებათ ახალი აზრის ასაგებად. მე კი დარწმუნებით გეტყვით, რომ ენის ყველა დონის ცოდნა აუცილებელია: ლექსიკური, ფონეტიკური, გრამატიკული, სემანტიკური…. აგრეთვე კარგად უნდა ფლობდეთ ენის ფრაზეოლოგიას და ამის შემდეგ შეგიძლიათ გასცეთ ბრძანება და თქვენი ცნობიერება კი „მყარ დისკზე“ შენახულ ცოდნას გამოიყენებს ენობრივი თამაშებისთვის და გაგაოცებთ გამოთქმის ორიგინალობით…

დაიწყეთ ენობრივი თამაშები ენის ცოდნით, მოიმარაგეთ მასალა, რისგანაც უნდა ააგოთ…  სწორედ ამიტომაც  ენობრივი თამაშები (გ)ენური ინჟინერიაა…

ერთ ზაფხულს – შორეულ 80-იან წლებში – საბჭოთა საქართველოში აღიარებული და დაფასებული უნგრელი მწერლის, ანდრაშ ბერკეშის ვეებერთელა რომანი „ნიმფიანი ბეჭედი“ წავიკითხე. წიგნში მეორე მსოფლიო ომის დროს რამდენიმე წამყვანი ქვეყნის დაზვერვის სამსახურების მუშაობა იყო აღწერილი, უბრალო უნგრელების დანგრეულ ცხოვრებასთან ერთად.  წაკითხულმა შთაბეჭდილება უდავოდ მოახდინა. მისი წყალობით, 13 წლისამ პირველად გავიაზრე, რომ შესაძლოა არსებობდეს რაღაც, რის გამოც თავის გაწირვა სწორი და ბოლომდე გამართლებული იქნებოდა.

გავწირავდი თუ არა თავს საყვარელი ადამიანის გამო? ოჯახის წევრის გამო? გავუძლებდი თუ არა ხანგრძლივ წამებას? მაინც რამდენ ხანს გავუძლებდი? რა ღირებულება აქვს სიყვარულს, რომელზეც პირველი წინააღმდეგობის წაწყდომისთანავე უარს ამბობ? – ასეთი კითხვები მიტრიალებდა თავში და გამბედაობა არ მყოფნიდა პასუხების ხმამაღლა სათქმელად.

სწორედ ამ წიგნში გადავაწყდი სიტყვა „ჰომოსექსუალს“, უფრო სწორად, „ჰომოსექსუალისტს“ – სტილს დავიცავ – რომლის მნიშვნელობის გარკვევაც რამდენიმე წლის შემდეგღა შევძელი. რა აღარ წარმოვიდგინე, რა აღარ დავაბრალე იმ საბრალო მესამეხარისხოვან თუ მეოთხეხარისხოვან გმირს, რომელზეც მწერალი ამბობდა – ჰომოსექსუალი იყო და ნაცისტმა ჩინოსანმაც იმიტომ განიცადა მისი სიკვდილი, რომ ამ საქმისთვის სჭირდებოდაო. თავს დავდებ, ეს სიტყვები ეწერა: „ამ საქმისთვის სჭირდებოდა“. რა მარტივი იქნებოდა, უფროსებისთვის მეკითხა და მათაც ისე ბუნებრივად აეხსნათ უცხო სიტყვა და მისი არც ისე ღრმა აზრი, თითქოს „მელიორაციის“ ან „აერონავიგაციის“ მნიშვნელობას მიხსნიდნენ (ახლახან მითხრა დედაჩემმა, რომ ჰომოსექსუალური პრაქტიკის შესახებ მხოლოდ ოცდათხუთმეტი წლისას შეუტყვია ერთ სასამართლო პროცესზე, სადაც არასრულწლოვნის მიერ ჩადენილი მკვლელობის საქმეს განიხილავდნენ. თანაკლასელების შელაპარაკება ტრაგიკულად დასრულებულა – ერთს მეორისთვის ისეთი სიტყვებით მიუმართავს, რომელთა არსში სიღრმისეულად გარკვევამაც დედაჩემი ფრიად განაცვიფრა – კარგა ხანს ვერ ვიჯერებდი, რომ ერთნაირი სქესის ადამიანებს შორის ასეთი რამ მართლა შეიძლება მომხდარიყოო).

13 წლისას მეგონა, რომ თუ ძალიან ბევრს ვიფიქრებდი სექსსა და სექსუალობაზე, ყველა კითხვას პასუხს გავცემდი, ყველა საიდუმლოს ბოლომდე ამოვხსნიდი. სხვების დაუხმარებლად. მხოლოდ და მხოლოდ ინტუიციისა და ანალიზის უნარის წყალობით. უნგრული რომანიდან გამოყოლილი ახალი სიტყვა და აუხსნელი ეპიზოდი კი ერთ-ერთი იყო იმ მთავარ საკითხებს შორის, რომლებსაც გონებით დროდადრო ვუბრუნდებოდი – მინდოდა, უფრო ღრმად გამეაზრებინა, უფრო ახლოს მივსულიყავი არსთან, რომლის მოხელთებასაც ვერა და ვერ ვახერხებდი.

ეს ძველი ამბავი ცოტა ხნის წინ ნანახმა „მთვარის შუქმა“ გამახსენა – ფილმმა, რომელიც ამერიკის კინოაკადემიამ წლის საუკეთესო ფილმად დაასახელა. პატარა შავკანიანი ბიჭი, რომლისთვისაც სამყაროს ყველა კარი დაკეტილია (ერთის გარდა – მასზე ნარკომოვაჭრე და მისი შეყვარებული ზრუნავენ, როგორც შეუძლიათ), მაყურებლის თვალწინ იზრდება და იქცევა იმად, ვინც ვერც ერთ შემთხვევაში ვერ იქნებოდა, გულის ხმისთვის რომ მოესმინა. დედა, მასწავლებლები, კლასელები, ნაცნობები – უყურებენ და სხვა ადამიანს ხედავენ, უყურებენ და თითქოს გამოხედვითაც კი აიძულებენ, სხვა ადამიანი გახდეს .

მეტს აღარაფერს ვიტყვი – თავად გაადევნეთ თვალი ქაირენის ცხოვრების გზას.

გულის ხმას ხშირად ფარავს სხვა ხმები – ყოვლისმცოდნე აღმზრდელების, ცნობისმოყვარე მეზობლებისა და ნაცნობ-მეგობრების, განსხვავებულისადმი მტრულად განწყობილი საზოგადოების. მეორე მხრივ, რა უნდა უპასუხო მოზარდს, როცა რაღაც ისეთის ახსნას გთხოვს, რაზეც წარმოდგენა არ გაქვს და, შესაბამისად, შიშის თვალით უყურებ?

დასამალი არ არის, რომ საბჭოთა ეპოქიდან გამოყოლილი დამოკიდებულებები ისევ დიდწილად განსაზღვრავს იმ ქვეყნის წიაღში დაბადებულთა წარმოდგენებს: არცოდნა დიდი დანაშაულია, სტერეოტიპული პასუხები – დანაშაულის შენიღბვის ყველაზე ნაცადი გზა. ამის თვალსაჩინო ნიმუშად ჰომოსექსუალებისადმი დამოკიდებულებაც გამოდგება. იმის ნაცვლად, რომ ცნებებში გაერკვეს და იოლად ხელმისაწვდომ ინფორმაციას გაეცნოს (ორი-სამი მოკლე სტატიის წაკითხვაც საკმარისი იქნებოდა), ხშირად მშობელი თუ მასწავლებელი დაშინების, დაცინვის, შეურაცხყოფის, იძულებითი გამოსწორების გაკვალულ გზას ირჩევს და სრული გაუცხოებისკენ უბიძგებს მას, ვისაც ისედაც ეჩვენება, რომ ირგვლივ ყრუ კედლებია და სხვა არაფერი.

– მე პედერასტი ვარ? – ეკითხება „მთვარის შუქის“ პატარა ბიჭი თავის მფარველსა და უფროს მეგობარს, სწორედ იმ ნარკომოვაჭრეს, რომელიც შესაშური ტაქტით პასუხობს ამ შეკითხვას.

წარმოვიდგინე, ეს სცენა რომ სადღაც სხვაგან გათამაშებულიყო – ჩვენთან უფრო ახლოს. წარმოვიდგინე ყველა შესაძლო პასუხი.

ქაირენს აშკარად გაუმართლა. ხშირად ის ერთი კარიც დახურულია ხოლმე.

დეტექტიური ჟანრის ფილმები თუ წიგნები ყოველთვის იყო საზოგადოების მაღალი ინტერესის საგანი, განსაკუთრებით კი ამბები, რომლებიც რეალობას ეფუძნებოდა. ამის მაგალითია სულ ცოტა ხნის წინ მომხდარი შემზარავი დანაშაული, რომლის მთავარი მოქმედი გმირი, მაგდა პაპიძე, სასამართლომ დამნაშავედ ცნო. მედიის გადამეტებული ყურადღებისა და დაუდასტურებელი დეტალების გახმაურების გამო კი, მოსახლეობამ უდანაშაულობის პრეზუმცია, როგორც სჩვევია, ფეხქვეშ გათელა და პაპიძე განაჩენის გამოტანამდე გაანადგურა.

მედია კვალდაკვალ მიჰყვებოდა საქმის დეტალებს, აკეთებდნენ სიუჟეტებს, ამზადებდნენ სტატიებს და იღებდნენ დოკუმენტურ ფილმებს. ერთი ნაწილი თუ მისი, როგორც დამნაშავის, იმიჯის გამყარებას უწყობდა ხელს, მეორე მხარეს იყვნენ ადმიანები, რომლებიც პაპიძისგან უდანაშაულოდ დასჯილი ქალის ხატს ქმნიდა.

საბოლოოდ ყველაზე ახლოს მივედით იმ რეალობასთან, რომელიც საზოგადოებაში ყველაზე კარგად გამოჩნდა – საზოგადოების განწყობა და მენტალიტეტი, მსაჯულებმა პირველი ნაწილის მხარე დაიჭირეს და პაპიძე დამნაშავედ ცნეს.

საზოგადოების განწყობასა და მენტალიტეტზე თამაშს ცდილობს გიორგი  მასხარაშვილი  დეტექტიური ჟანრის ფილმში „მესაათე”, რომელიც პირველივე სცენიდან გვაცნობს  მთავარ გმირებს,  რომლებიც დოკუმენტურ ფილმს შემზარავ მკვლელობაზე იღებენ და ამ ისტორიაში ჩვენც გვეპატიჟებიან.  ისინი იკვლევენ ფაქტებს და ხვდებიან ეჭვმიტანილსაც კი, რომელიც გვეუბნება, რომ ახალი საფლავებიდან ესმის საათების ხმა, მისი მიზანი კი მათი საფლავებიდან საათების ამოღება და დროის გათავისუფლებაა.

სუფთა კინო არის ფილმის შემავსებელი ყველა კომპონენტის გაერთიანება ისე, როგორც მუსიკალური ნოტების ერთობლიობა ქმნის მელოდიას. სასპენსის ღმერთი, ჰიჩკოკი ამბობდა, რომ ფილმის დაჭრის და მონტაჟის ორი ძირითადი მიზანი არსებობს: მონტაჟი – იდეების შესაქმნელად და მონტაჟი – ემოციებისა და ძალადობის შესაქმნელად. რეჟისორები ხშირად გამოდიან იდეით, რომ „მოდი, კამერა იყოს ვიღაც და ისე იმოძრაოს, თითქოს პერსონაა, ანუ, ტიპს აყენებ სარკის წინ და შემდეგ ხედავ მას“. ასე იქცევა გიორგი მასხარაშვილიც, ის დოკუმენტალისტების  კამერას ისტორიის მთავარ მთხრობელად ირჩევს, რომელიც რეალითი შოუს სტილში გვიჩვენებს იმას, რაც მის თვალწინ ხდება ყოველგვარი ჩაღრმავების გარეშე.

რეალურად კი ისტორიის მთავარი გმირი შემზარავ მკვლელობაში ეჭვმიტანილი გელა რუსაძეა, კამერა კი, რომელიც მის ამბავს ჰყვება, მის გარეშე გვიჩვენებს საცხოვრებელ სახლს, სადაც უამრავ წიგნთან და ნახაზთან ერთად, ადამიანის სხეულის ნაწილებიც ინახება.

მასხარაშვილი მიუხედავად იმისა, ითხოვს თუ არა ამას ფილმი, ცდილობს, ეგზისტენციალური საკითხების სიღრმეებში შევიდეს.  თუმცა  ეს იმდენად ხელოვნურად ხდება, რომ მაყურებელი ფილმის მიმართ ინტერესს კარგავს. ამ ყველაფრის პიკი კი გიორგი მეგრელიშვილის პერსონაჟის ისტორიაა, რომელსაც არც თუ ისე სახარბიელო ცხოვრება აქვს. მისი პრობლემა ჯერ ნარკოტიკებია, შემდეგ კი მის ცხედარს ავღანეთიდან ჩამოასვენებენ, მაყურებელი პირდაღებულია და ვერ ხვდება, რა მოხდა. თუმცა ეს ამ ფილმის ერთადერთი პრობლემა ნამდვილად არ არის, რადგან რეჟისორი დიდი „ოსტატობით” ახერხებს, მაყურებელს დაავიწყოს ამბავი და ამ ამბავთა ურთიერთკავშირები.

საბოლოოდ კი ის ვერ ახერხებს რაიმე გავლენა მოახდინოს საზოგადოების განწყობასა და მენტალიტეტზე. უფრო მეტიც, ერთადერთი მიზანი, რაც რეჟისორს ჰქონდა – გადაეღო დეტექტიური ჟანრის ფილმი, ჩახლართული სიუჟეტით და ადგილ-ადგილ ფილოსოფიური ტექსტებით – არ გამოვიდა. ერთდერთი, რაზეც ფილმს პრეტენზია შეიძლება ჰქონდეს, არის ის, რომ „მოდი, კამერა იყოს ვიღაც და ისე იმოძრაოს, თითქოს პერსონაა, ანუ, ტიპს აყენებ სარკის წინ და შემდეგ ხედავ მას“.

მიუხედავად ამისა, მასხარაშვილის „მესაათე” კარგი მაგალითია იმის საჩვენებლად, თუ რა მარტივად შეიძლება ადამიანებმა ფეხქვეშ გათელონ უდანაშაულობის პრეზუმცია და რა მარტივია, რომ მედიამ საზოგადოების განწყობა და მენტალიტეტი ჩამოაყალიბოს.

ერთი პროექტის შესახებ უნდა მოგითხროთ. უკვე რამდენი ხანია, მინდა, გაგიზიაროთ არა მარტო ის ემოციები, რომლებიც ამ პროექტის ნახვისას მივიღე, არამედ ის უამრავი ახალი ინფორმაცია, რაც ამ პროექტიდან გავიგე. ყველაფერი კი ასე დაიწყო: მეათე კლასელ ნინო კობაიძეს უფროსი ძმა ჰყავს. ლაშამ შარშან შვიდწუთიანი ფილმი გადაიღო. ბევრი იშრომა, ჯერ ისეთი მოთხრობა შეარჩია, მის სათქმელს რომ შეესაბამებოდა, მერე ეს მოთხრობა სცენარად გადააკეთა, მოძებნა „მსახიობები“, რომლებიც კარგად მოერგებოდნენ სცენარს და ბუნებრივად ითამაშებდნენ, დიდხანს იწვალა, სანამ ისეთ მუსიკას დაუდებდა ფილმს ფონად, კიდევ უფრო მეტად რომ წარმოაჩენდა მის ინტერესებს. ჰოდა, ფილმი რომ დაასრულა, პროექტების კონფერენციაზეც და კონკურსზეც გაიტანა, იმიტომ კი არა, რომ პრიზები აეღო, იმიტომ რომ მის თანატოლებს ენახათ და კიდევ ერთხელ დაფიქრებულიყვნენ ომის საშინელებაზე. თუმცა ლაშამ პრიზიც აიღო, ბევრი საქებარი სიტყვაც უთხრეს, მაგრამ მისთვის მთავარი მაინც ის მიზანი იყო, რომელმაც ნამდვილად გაამართლა (ლაშას ფილმი ამ ლინკზე შეგიძლიათ ნახოთ

ახლა წარმოიდგინეთ ნინოს მდგომარეობა, როცა გამიმხილა, მეც ფილმის გადაღება მინდა, მაგრამ ყველა იფიქრებს, რომ ლაშას ვბაძავო, მაგრამ მაინც გავრისკავ, რადგან ისეთი რამის გაკეთება მინდა, მენანება, მხოლოდ ამ მიზეზის გამო რომ დავნებდეო.  ყოველთვის კარგად მესმის იმ უმცროსი და-ძმების, უფროსი დედმამიშვილების ჩრდილქვეშ რომ აქცევს საზოგადოება თავისდაუნებურად. ამიტომაც ნინო გამოვკითხე, რისი გაკეთება უნდოდა. ნინოს იდეა მეც მოვუწონე და შევთანხმდით, ნინო, ძმისგან  განსხვავებით, დოკუმენტურ ფილმს გადაიღებდა რეპრესირებულ მწერლებზე. ნინოს კი პროექტის განხორციელებაში ია ღადუა დაეხმარებოდა, რადგან ია ნინოს ქართულის მასწავლებელიცაა და იმავდროულად ლიტერატურის მუზეუმის თანამშრომელია, ბევრ საინტერესო მასალაზე მიუწვდება ხელი, ფილმს რომ დაამშვენებდა. თანაც, სამსახურის სპეციფიკიდან გამომდინარე, ია ბევრ პროფესიონალსაც იცნობს, კონსულტაციას რომ გაუწევდნენ ნინოს ფილმზე მუშაობის პროცესში. საბოლოოდ გადაწყდა, რომ ნინო ოთხ მოკლემეტრაჟიან, მაქსიმუმ ოცწუთიან ფილმს გადაიღებდა, რომლებსაც შემდგომში სასწავლო მიზნებისთვის გამოვიყენებდით სკოლაში (და, თუ სხვა სკოლებიც დაინტერესდებოდნენ, მაშინ ამ ფილმებს სასწავლო რესურსად არათუ სხვა მასწავლებლებიც გამოიყენებდნენ, არამედ თავიანთ მოსწავლეებს მოუწოდებდნენ და უკვე სხვა მწერლებზე გადაიღებდნენ ახალ ფილმებს).

რატომ ოთხი ფილმი? თავიდან გადავწყვიტეთ, ისეთ მწერლებზე შეგვეჩერებინა ყურადღება, დროსთან ერთად ცოტათი რომ მიივიწყა ხალხმა. „სოვლაბის“ მკვლევარმა ირაკლი ხვადაგიანმა რეპრესირებულ მწერალთა ვრცელი სია (არასრული მონაცემით 113 ადამიანი) მოგვაწოდა. ამ სიამ კიდევ ერთხელ დაგვარწმუნა იმაში, რომ სწორ გზაზე ვდგავართ და ნინომ ნამდვილად საშურ საქმეს მოკიდა ხელი. უამრავი სახელია მივიწყებული და წინ საინტერესო სამუშაო ელის მას, ვინც ამ საქმეს გააგრძელებს. სიის დამუშავების შემდეგ ნინოს თავდაპირველმა იდეამ ოდნავ იცვალა სახე. ალბათ პირველ ეტაპზე ისეთი სახელების არჩევა აჯობებდა, რომელთა ცხოვრებაც იმის ნათელი მაგალითი გახდებოდა, რომ სამოცდაათწლიანი ისტორიის ყველა პერიოდში არ შენელებულა ხელისუფლების მხრიდან შემოქმედი ადამიანების მიმართ ზეწოლა, მუქარა, დაშინება, გატეხვის მცდელობა და ბოლოს, სულიერთან ერთად ფიზიკური განადგურება.

ასზე მეტი მწერალი შეეწირა მსხვერპლად საბჭოთა რეპრესიებს, ვიღაც გადარჩა, უმეტესობა კი – ვერა. და ამ მსხვერპლთა რიცხვი თითქოს გამოიხატება თვლადი რიცხვებით, მაგრამ ვერავინ იტყვის, რამხელა დანაკლისია ის ენერგია, მათთან ერთად რომ დაიკარგა; ვერავინ დათვლის, რა რაოდენობის ზარალი განიცადა ქართულმა ლიტერატურამ  ამდენი შემოქმედის განადგურებით. მართლაც განუზომელია ეს რიცხვი… საბოლოოდ, ოთხი მოკლემეტრაჟიანი ფილმის ნაცვლად, რომლებშიც აქცენტი მხოლოდ მწერალზე იქნებოდა, ნინომ ერთი ორმოცდათორმეტწუთიანი ფილმის გადაღება ამჯობინა, რადგან მისი სათქმელი (რომ რეპრესიები მხოლოდ ერთ პერიოდს უკავშირდებოდა) ასე უფრო გასაგები გახდებოდა და სკოლის ასაკის მაყურებელიც ერთიან სურათად ნანახს უფრო ადვილად გააანალიზებდა.

ფილმისთვის ოთხი მწერალი შეირჩა: მიხა ხელაშვილი, ნიკოლო მიწიშვილი, თინა თუშმალიშვილი და ლევან გოთუა. აქვე შევნიშნავ, რომ იმ სიაში, ირაკლი ხვადაგიანმა რომ მოგვაწოდა, თვალში გეცემოდა ერთი რამ – რეპრესირებულთა სიაში ქალი მწერლების ნაკლებობა, უფრო სწორად, არარსებობა. ამას თავისი ახსნა აქვს და, ცხადია, აქ იმის ახსნას არ დავიწყება, რასთან გვაქვს საქმე. ამიტომაც ნინომ გადაწყვიტა, ფილმში იმ ერთადერთ, საზოგადოებისთვის თითქმის უცნობ ქალზეც მოეთხრო, სიაში რომ მიაგნო.

აქ არ დავიწყებ ფილმის ღირსებების ჩამოთვლას, მხოლოდ იმას აღვნიშნავ, როგორ გაიზარდა ნინო და რამდენი რამ ისწავლა. მან დაამუშავა ზღვა მასალა და ეს მასალა მარტო ოთხი მწერლის ბიოგრაფია ან შემოქმედება არ იყო. როდესაც ოთხი მწერლის გაერთიანება გინდა ერთ ფილმში, სულ ცოტა, ერთი ეპიზოდიდან მეორე ეპიზოდზე გადასვლა გჭირდება. ამისთვის კი ტექსტი უნდა დაწერო, თანაც ისეთი, ყველა სიტყვა რომ მოზომილი იყოს, ღირსეულად გამოხატო შენი დამოკიდებულებაც და ჯეროვანი პატივი მიაგო იმათ, ვიზეც ჰყვები ამბავს, მათი ოჯახების გადარჩენილ წევრებს და იმ აუდიტორიასაც, ვისთვისაც ფილმს ამზადებ (ნინომ ბეწვის ხიდზე გაიარა და მართლაც არაჩვეულებრივად გაართვა თავი ამ საქმეს!); ბიბლიოთეკებში და არქივებში მუშაობა არ კმარა, როცა ასეთ საქმეს ეჭიდები. ასეთ დროს, თუ ამის საშუალება მოგეცემა, აუცილებლად უნდა შეხვდე რეპრესირებულთა ოჯახის წევრებს (ამისთვის დიდი მადლობა იმ ადამიანებს, რომლებიც ნინოს ოჯახებთან დასაკავშირებლად დაეხმარნენ. მაგრამ ყველაზე დიდი მადლობა ბატონ ილამაზ მიწიშვილს, ნიკოლო მიწიშვილის ღირსეულ მემკვიდრეს, ქალბატონ ლელა გოთუას, ლევან გოთუას ულამაზეს ქალიშვილს და ქალბატონ რუსუდან ქუთათელაძეს, თინა თუშმალიშვილის უკეთილშობილეს დისშვილს; ადამიანებს, რომლებმაც უარი არ უთხრეს მეათეკლასელ მოსწავლეს და დათანხმდნენ, სერიოზულად მოკიდებოდნენ მის პროექტს). ხშირად მათგან დამატებით ინფორმაციას ვერც გაიგებ, მაგრამ მათგან იმ ემოციას გაითავისებ და შემდეგ უკვე გადაიტან ფილმში, რომლის გარეშეც არაფრად ივარგებს ფილმი, რადგან იქნება მორალი, მხოლოდ ფაქტებზე აგებული და ამიტომაც სკოლის ასაკის მოსწავლეებისთვის უინტერესო. მიხა ხელაშვილის შემთხვევაში, გასაგები მიზეზების გამო, მის შთამომავლებს ვერ ჩაწერდა ნინო. ამიტომაც თავი იღბლიანად მიიჩნია, როცა ფილმზე მუშაობის პროცესში სოციალურ ქსელებში ასეთი ინფორმაცია ამოიკითხა: 25 იანვარს მიხა ხელაშვილის დაბადების და დაღუპვის დღეს ჩარგალში ლელა რაზიკაშვილი იწვევდა პოეტის თაყვანისმცემლებს შემდეგი სიტყვებით: „…25 იანვარი მოდის, ხელაშვილის დღესასწაული! მისი ლექსის და გმირობის თაყვანისმცემლებს მოწვევა არ სჭირდებათ, ისინი თავად არიან ამ დღეს მასპინძლები!.. გელოდებით!“ და ეს სიტყვები სიმართლე აღმოჩნდა, ნინომ ფილმისთვის მიხას დიდი ოჯახის მასპინძლები ჩაწერა, ბატონი ტრისტან მახაური მართლაც შეუდარებელი მთხრობელი აღმოჩნდა!

ფილმზე მუშაობას რომ ასრულებდა, ნინოს აუდიტორიაზეც უნდა ეზრუნა. გარდა იმისა, რომ პრემიერა სკოლაში გაიმართებოდა, მან გადაწყვიტა, ზაფხულში, სასწავლო წლის დასრულების შემდეგ, ფილმის ჩვენება საქართველოს სხვადასხვა რეგიონშიც მოეწყო. ასე დაუკავშირდა ზემო ნიქოზელებს და თანხმობა მიიღო მათგან, ასე დაუკავშირდა თბილისის რამდენიმე სკოლას და იმედოვნებს, რომ დაუკავშირდება სხვა დაინტერესებულ სკოლებსაც.

ახლა კი ორიოდე სიტყვა ფილმის პრემიერაზე: ეს ფილმი თავიდან ბოლომდე პრემიერის დღეს ვნახე. ჩემი თხოვნა იქნება, თქვენც ნახოთ ეს ფილმი და, თუ საჭიროდ ჩათვლით, აჩვენოთ თქვენს მოსწავლეებსაც, ეგებ მათაც გაუჩნდეთ მოტივაცია და გააგრძელონ ეს საქმე.

ფილმის ნახვის შემდეგ დარწმუნდებით, რაოდენ საინტერესო საქმეს შეეჭიდა ეს პატარა გოგო. ჩემთვის მოულოდნელი აღმოჩნდა ის პატარა მიგნებები, ნინოს ფილმში რომ აისახა (მაგალითად, მიხა ხელაშვილის გარდაცვალების თარიღი, რომელიც თურმე არასწორად ვიცოდი). გარდა ამისა, ერთი საინტერესო რამ შევიტყვე ილამაზ მიწიშვილისგან. ცისფერყანწელი ნიკოლო მიწიშვილის აყვანის დღეს ჩეკისტებს მისი კაბინეტიდან 27 საქაღალდე (საქაღალდეც არის და საქაღალდეც, ეს საქაღალდე გაძეძგილი იყო ნაწერებით) ამოუღიათ. ამ საქაღალდეში ქართველ მწერალთა გამოუქვეყნებელი ნაწარმოებები იდო (რაღაც მდარე ხარისხის იქნებოდა, რაღაც დიდი საბჭორეთის დიდება, მაგრამ მაინც საინტერესოა, რა იდო საქაღალდეში!). რომ აღარაფერი ვთქვათ, დაკარგულ სიცოცხელზე, კაცმა არ იცის, ერთ-ერთი პირველი რეპრესირებული მწერლის წერტილდასმულ სიცოცხლესთან ერთად, ვისი ტექსტები და რა დონის ტექსტები დაკარგა ქართულმა ლიტერატურამ. ამიტომაც გადავაკეთებ ნინოს სიტყვებს ფილმიდან „წითელი კალმით“ და მეც ვეტყვი მომავალ თაობებს საჯაროდ: მიიღეთ ჩვენი დაგვიანებული ბოდიში…

პირადი ბლოგი დაახლოებით 10 წლის წინ გავაკეთე და მაშინ, როცა უზარმაზარ ქსელში ჩემს პატარა ავტორიზებულ სივრცეს ვინიშნავდი, ვერაფრით წარმოვიდგენდი, რომ ბლოგერობა შესაძლოა ჩემი იდენტობის ერთ-ერთი ნაწილი გამხდარიყო. დღეს ინტერნეტში თუ მოძებნით მასალებს პროფესიების შესახებ, რომლებიც გასული 10 წლის განმავლობაში გაჩნდნენ, ერთ-ერთ პროფესიად სწორედ ბლოგერობა დაგხვდებათ. თუმცა იმ ასაკის ადამიანებს თუ ვკითხავთ, რა ასაკშიც ჩემი პირველი ბლოგი გავაკეთე, მათთვის იუთუბერები (ანუ ის ადამიანები, ვისაც Youtube-ზე საკუთარი არხი აქვთ და საკუთარ გადაღებულ ვიდეოებს განათავსებენ) გაცილებით საინტერესო ხალხია, ვიდრე ბლოგერები. დღევანდელი ბავშვების ძალიან დიდი ნაწილისთვის იუთუბერობა სასურველი მომავალია. მხოლოდ ჩემ გარშემო ათამდე ისეთი მოზარდი ტრიალებს, ვისაც ან უკვე აქვს საკუთარი არხი Youtube-ზე, ან უახლოეს მომავალში აპირებს მის გაკეთებას.

Youtube-ზე საკუთარი არხი, ბლოგი რომელიმე პლატფორმაზე, ან აქტიური გვერდი რომელიმე სოციალურ ქსელში ნებისმიერ ადამიანს შეუძლია გააკეთოს. და თუ ამ საქმეს თავს კარგად გაართმევს, შესაძლოა აქედან შემოსავალი, საინტერესო სამსახურის შემოთავაზება, პოპულარობა ან ყველაფერი ერთად მოიპოვოს. თუმცა, თუ მომავლის პროფესიებზე მიდგება საქმე, სჯობს უფრო იშვიათი და გამოსაყენებელი რამ ავირჩიოთ. გასული წლების  განმავლობაში არაერთი სპეციალობა გაჩნდა, რომლებიც თანამედროვე ბავშვებისთვის თან საინტერესო და თან პერსპექტიული შეიძლება იყოს. რამდენიმე მათგანზე მოგიყვებით, შეგიძლიათ თამამად ურჩიოთ თქვენ გარშემო მოზარდებს მათზე ფიქრი.

1. მობილური ტელეფონების აპლიკაციების დეველოპერი – თანამედროვე სმარტფონები იმდენად დაიხვეწა, რომ მასში ბევრ „ჭკვიან” პროგრამას, მინისაიტსა თუ დამხმარე ინსტრუმენტს თავისუფლად შეუძლია თანაცხოვრება და, მიუხედავად იმისა, რომ დღეს ათასობით აპლიკაციას შორის შეგვიძლია გავაკეთოთ არჩევანი, რა გადმოვწეროთ ჩვენს ტელეფონში, რიგ სფეროებში მაინც დეფიციტურია ხარისხიანი აპლიკაციები. მაგალითად, მხოლოდ თითებზე ჩამოსათვლელი ქართულენოვანი საბავშვო პროდუქტი არსებობს და ეს დეფიციტი პატარებს ინტერნეტში ბილინგვურ ცხოვრებას აიძულებთ. ალბათ სწორედ ბავშვები და ახალგაზრდები ხვდებიან ყველაზე კარგად, რა აკლიათ მათ და რა შეიძლება გახადონ უფრო უკეთესი და თუ ამაზე უკვე ფიქრობენ, ისღა დარჩენიათ, შესაბამისი პროგრამული ენები ისწავლონ და საჭირო პროდუქტების შექმნას მიჰყონ ხელი. მობილური ტელეფონების აპლიკაციების დეველოპერები და დიზაინერები დღეს მსოფლიოში შრომის ბაზარზე ერთ-ერთ ყველაზე მოთხოვნად და მაღალანაზღაურებად კადრებად ითვლებიან.
2. დრონის ოპერატორები – ცნობილი ფრთიანი ფრაზა იმის შესახებ, რომ “დრონი მეფობენ და არა მეფენი” მფრინავი კამერის გამოჩენის შემდეგ, რომელსაც დრონი ქვია და უფრო და უფრო აქტიურად იჭრება ჩვენს ყოველდღიურობაში, ახალ შინაარსს იძენს. დრონი მომავლის მოწყობილობაა, რომელიც განუზომლად ამცირებს საჰაერო ფოტო- და ვიდეოგადაღების რესურსებს და, რომლის გამოყენებაც რეკომენდებულია როგორც პირადი, ასევე კომერციული მიზნებისთვის; მართალია ინოვატორები უკვე ფიქრობენ იმაზე, როგორ გახადონ არსებული დრონები უფრო ჭკვიანები, რომ თავად მართონ საკუთარი თავი, მაგრამ სანამ ეს დრო დადგება, დრონის ოპერატორობა საინტერესო და საჭირო საქმე იქნება.
3. სოციალური მედიის მენეჯერი – სოციალურ ქსელებს ყოველდღიურად უამრავი ადამიანი სხვადასხვა მიზნით მოიხმარს. თუმცა ცოტა მათგანი თუ ფიქრობს იმაზე, როგორ ცვლის ყოველდღიურად მრავალმილიონიანი ინდუსტრია კომუნიკაციის ფორმასა და ტენდენციებს. ონლაინკომუნიკაციის უწყვეტი და უსასრულო ფორმატი ინტენრეტმომხმარებლებს საშუალებას გვაძლევს, ყოველდღიურად ვიყოთ ჩართული უამრავ განხილვასა და შეფასებაში, დავაგროვოთ და გავავრცელოთ ჩვენთვის მნიშვნელოვანი ინფორმაციები, გავიცნოთ საინტერესო ხალხი და ვესაუბროთ მათ ნებისმიერ თემაზე. ამ უსაზღვრო სამყაროში, ცხადია, საჭიროა ადამიანები, ვინც სხვადასხვა კომპანიების, საჯარო პირების თუ, ე.წ. „სელებრითების” სოციალურ ქსელებში სათანადო რეპრეზენტაციაზე იზრუნებენ. სწორედ ასე გამოჩნდნენ წლების წინ სოციალური მედიის მენეჯერები, რომლებსაც რიგით ინტერნეტმომხმარებლებთან შედარებით მეტი ცოდნა აქვთ მარკეტინგის, პიარის, სოციოლოგიისა და კომუნიკაციების შესახებ და, რომელთა მიმართ მოთხოვნაც წლიდან წლამდე იზრდება.
4. მონაცემების ანალიტიკოსი – ინტერნეტის განვითარება და ახალი მედია მნიშვნელოვნად ცვლის ბევრ რამეს, მათ შორის – ინფორმაციის მიღებისა და გავრცელების გზებს. არაერთი სპეციალისტის დაკვირვებით, ადამიანები უფრო აქტიურად კითხულობენ სტატიების სათაურებს, ვიდრე თავად სტატიებს, გრძელ ვიდეოებს გადახვევებით უყურებენ, ვრცელ ტექსტებში კი „ხელმოსაჭიდად” ვიზუალიზაციებს ეძებენ. შესაბამისად, დიდი მონაცემების ანალიზი, გადამუშავება და ეფექტურად მიწოდება აუდიტორიისთვის ახალი გამოწვევაა, რომელსაც ინფოგრაფიკების, ინტერაქტიული ვებსაიტების ან აპლიკაციების, ან სულაც მოკლე ვიდეოების გზით აღწევენ კარგად მომუშავე პირები თუ ორგანიზაციები. მონაცემების ანალიზი და მათი ადაპტაცია მომხმარებლისთვის გასაგებ ენაზე ახალ მედიაში სულ უფრო საჭირო გახდება და, მთავარია, ახლავე დავიწყოთ ეფექტური გზების ძებნა და საჭირო უნარების გამომუშავება.

მობილური სათბურები, ხელოვნების სტუდია, ქიმიისა და ბიოლოგიის ლაბორატორია და ხელმარჯვე ოსტატთა სახელოსნოები იმ მოსწავლეებთან მიემგზავრებიან, რომლებიც კეთილმოუწყობელ და ღარიბ სკოლებში სწავლობენ.

ყვითელ კაშკაშა სასკოლო ავტობუსებს, რომლებსაც ყველგან მყისიერად ცნობენ, ყოველდღიურად აშშ-ში ოცდაექვს მილიონზე მეტი მოსწავლე გადაყავთ ქვეყნის 50 შტატისა და კოლუმბიის ოლქის ტერიტორიაზე.

საავტობუსე სივრცის ახალი დანიშნულებითა და ავტობუსის მობილურობის  გამოყენებით შესაძლებელი გახდა მოძრავი სამხატვრო სტუდიების, კაფეტერიების, სამეცნიერო ლაბორატორიების და სხვა სასკოლო თუ არასასკოლო აქტივობების „მიყვანა“ იქ, სადაც მოსწავლეებს ისინი ნამდვილად სჭირდებათ.

გთავაზობთ რამდენიმე ყველაზე ინოვაციურ ავტობუსს და ისტორიებს, რომლებიც მათთან არის დაკავშირებული.

„მეიქერ-სფეისი“ – ავტობუსი, ხელმარჯვე ოსტატებისათვის: ქოლამბია, მისური

ავტობუსი-სახელოსნო, ავტობუსი-ლაბორატორია და არტისტული „ოთახი“ – ეს ის სამი თანაბარი სივრცეა, რომლისგანაც მისურის შტატში მოძრავი სასკოლო ავტობუსი „მეიქერ-სპეისი“ შედგება და რომელთაც იგი სთავაზობს იქაურ მოსწავლეებს. ეს ცნობილი ავტობუსი უკვე ათ წელზე მეტია მოძრაობს აშშ-ის უკიდეგანო  ტერიტორიაზე და მასწავლებლებს, მეცნიერებსა და განათლების აქტივისტებს საშუალებას აძლევს, ადგილზე ანახონ, დააინტერესონ, შეასწავლონ და გააკეთებინონ ბავშვებს, მათი რწმენით, მომავალში საჭირო და მოთხოვნადი უნარები და სპეციალობები.

ქოლამბიის საჯარო სასკოლო ოლქის ადმინისტრაციამ „მეიქერ-სფეისის“ მსგავსი ავტობუსებით უკვე სასკოლო ოლქის დაწყებითი სკოლების თითქმის ნახევარი უზრუნველყო. ეს იმიტომ გაკეთდა, რომ ოლქის ყველა მოსწავლესა და სკოლას თანაბარი წვდომა ჰქონოდა ასეთი ტიპის სასწავლო ლაბორატორიებსა თუ სტუდიებთან.  2015 წელს თანასწორობის მიზნით ოლქის ადმინისტრაციამ ამ ტიპის ავტობუსს სპეციალური სახელიც შეურჩია და მას STEAM („სთიმი“) უწოდა, რაც წარმოადგენს აბრევიატურას შემდეგი სიტყვებისათვის: მეცნიერება, ტექნოლოგია, საინჟინრო საქმე, ხელოვნება და მათემატიკა. ეს ყველაფერი ერთ ავტობუსში მოაქციეს!

ახალთახალი სასკოლო ავტობუსი – რომელიც ოლქმა საჩუქრად ქველმოქმედისგან მიიღო  – ცისფრად შეღებეს. ავტობუსში კი საერთო ძალისხმევით, დაამონტაჟეს და განათავსეს სხვადასხვა სამუშაო იარაღები, 3D-პრინტერები, ვირტუალური სათვალეები და littleBits-ები – ელექტრონული სამშენებლო აგურები. ავტობუსს შეუძლია ერთდროულად ოცდახუთ ბავშვს უმასპინძლოს. დღეს ავტობუსს და მის მრავალფეროვან სამუშაო-სასწავლო „ოთახებს“ ჯამში ხუთი ათასზე მეტი მოსწავლე ჰყავს უკვე მიღებული.

ქრეიგ ადამსის, „სტიმის“ საოლქო კოორდინატორის თქმით, „საავტობუსე“ გაკვეთილები სასწავლო გეგმის მიხედვითაა დაგეგმილი და შედგენილი და მორგებულია იმ სასწავლო მასალას, რომელიც ბავშვებს მოეთხოვებათ. მაგალითად, მეოთხე კლასის მოსწავლეებმა, რომლებიც ბგერის სიხშირესა და ამპლიტუდას სწავლობდნენ, „სთიმის“ ავტობუსში ეს ბგერები და ტალღები littleBits-ების მეშვეობით გააკეთეს.

„ეს ხუთი მეტრის სიგრძის „საველე“ ექსკურსიაა, სადაც ბავშვებს შეუძლიათ ამ მცირე სივრცეში შექმნან და გამოიკვლიონ სხვადასხვა სახის მოვლენა. არ ყოფილა არცერთი დღე, რომ „სთიმში“ ჩატარებულ  გაკვეთილს ინტერესი არ გამოეწვია ახალგაზრდებში. – ამბობს ადამსი, რომელიც თვითონვე მართავს „სთიმის“ ავტობუსს. – ასეთი რამის გაკეთება ყველას შეუძლია. ეს იაფია და ეფექტური საოლქო ბიუჯეტისა და ხარჯებისათვის“.

მისურის შტატის სხვა სკოლებმა მიბაძეს ქოლამბიას წამოწყებას და მისტერ ადამსის ხელმძღვანელობით, ლიბერთის სასკოლო ოლქი უკვე აკეთებს „სთიმ“-ავტობუსს თავისი სკოლებისთვის. მსგავსი ინიციატივა გაჩნდა მერილენდის შტატშიც, სადაც ბალტიმორის საგრაფოს ოლქმა, დაწყებითი კლასების ბავშვებისთვის გააკეთა „მობალი ინოვეტივ ლაბ“ – მოძრავი ლაბორატორია რობოტირების, კომპიუტერული პროგრამირების, კოდირებისა და ქსელების შემსწავლელი მოწყობილობებით, რომელიც მოგზაურობს ოლქის სკოლებში და თითოეულში ერთი კვირით რჩება.

 „არტი“ – ხელოვნების ავტობუსი“: იუჯინი, ორეგონი

1980 წელს დეილ უეინგანდტმა, რომელიც ქ. იუჯინის პარკების ზედამხედველი გახლდათ და რომელიც შეწუხებული იყო იუჯინის განათლების საოლქო ბიუჯეტში ხელოვნების კლასებისთვის დაფინანსების შემცირებით, გადაწყვიტა შეექმნა „ხელოვნების ავტობუსი“ – მოძრავი პლატფორმა ბავშვებისათვის ხატვის, ძერწვისა და სხვა არტისტული საქმიანობის შესასწავლად. დეილს ეს აზრი ავტობუსზე დამონტაჟებული მოძრავი ბიბლიოთეკის ნახვის შემდეგ გაუჩნდა.

მომავალი 30 წლის განმავლობაში დეილ უეუნგანდტი პერიოდულად ამოწმებდა ქ. იუჯინის სატრანსპორტო მეურნეობის უფროსთან ჩამოწერილ ავტობუსებს, რომლებიც შესაძლოა საჩუქრად გადაეცათ მისთვის. 2015 წელს დეილის ოცნება ახდა.

თუმცა, ნაჩუქარ ავტობუსს ესაჭიროებოდა კაპიტალური გადაკეთება, რათა ის „ხელოვნების ავტობუსად“ გარდაქმნილიყო.

საბოლოოდ, დეილის, პარკებისა და რეკრეაციის დეპარტამენტის, და Imagination International-ის (კომპანია ორეგონიდან, რომელიც ხელოვნების მობილურ სკოლებზე მუშაობს) პარტნიორობით, შესაძლებელი გახდა შექმნილიყო „რივერ როუდ პარკ იმეგინაშენ ბასი“, რომელსაც დღეს ორეგონში „არტის“ სახელით იცნობენ. „არტის“ მეშვეობით, მხატვრები, დიზაინერები, აპლიკატორები და ხელოვნების სხვა წარმომადგენლები, უფასო გაკვეთილებს უტარებენ იმ ბავშვებს, რომლებსაც არ შეუძლიათ ხელოვნების წრეებზე სიარული ან შტატის მოშორებით მდებარე დასახლებებში ცხოვრობენ.

„ამ ბავშვებს სხვადასხვა მიზეზების გამო, არ შეუძლიათ ჰქონდეთ წვდომა იმ სპეციალისტებთან თუ არტისტებთან, რომლებსაც შეუძლიათ შეცვალონ პატარების ცხოვრება“, ამბობს კეითი კასალენიო, პარკებისა და რეკრეაციის დეპარტამენტის დირექტორი. „მაშინაც კი, როდესაც სულ სამ ან ოთხ ბავშვს ემსახურები, ეს მათთვის გაკეთებული დიდი საქმეა. ეს მათ ახალ შესაძლებლობებს აძლევს“.

ზაფხულობით „არტი“-ავტობუსი, კვირის დღეებში ათამდე პარკს სტუმრობს. ორი პარკი დღეში – ასეთია „არტის“ გრაფიკი. ამ სამუშაოთი ყოველ კვირა ოცამდე ბავშვი იღებს ხელოვნების უფასო გაკვეთილებს.

პარკებისა და რეკრეაციის დეპარტამენტი თანამშრომლობს Stellar Project-თანაც, ფედერალური დაფინანსების მქონე კომპანიასთან, რომელიც ემსახურება ღარიბ ოჯახებში მცხოვრებ ბავშვებს. ამ პროექტით ხელოვნებისა და წერა-კითხვის უფასო გაკვეთილები უტარდებათ ეკონომიურად გაჭირვებულ მოსწავლეებს ორეგონის შტატის სხვადასხვა საგრაფოში. ავტობუსი თითოეული მიმართულებით 8-10 დღიანი მარშრუტებით მოგზაურობს და სასკოლო საათების შემდეგ სტუმრობს შტატის დაბალშემოსავლიან დასახლებებს.

„არტი“ მარტო არ არის.  ქ. ჩარლსტონში (სამხრეთი კაროლინა) არასამთავრობო ორანიზაცია „ქეროლაინა სტუდიოს“ გაჭირვებულ დასახლებებში მობილური მუსიკალური ჩამწერი სტუდიით მოგზაურობს, რომელიც ადგილობრივ ახალგაზრდებს უზრუნველყოფს საიმედო და უსაფრთხო სივრცით, სადაც ახალგაზრდებს შესაძლებლობა ეძლევათ, გაეცნონ მუსიკას, ისწავლონ მისი ჩაწერა და შეიძინონ ხმის ჩაწერისა და რედაქტირების ტექნიკური უნარები.

ფლორიდის შტატში, ორინჯის საგრაფოში მობილური საკვები სერვისი, უფასო ან დაბალფასიანი სადილებით უზრუნველყოფს საოლქო საჯარო სკოლებს, რათა დაბალშემოსავლიანი ოჯახების ბავშვებს მთელი წლის განმავლობაში ჰქონდეთ სრულფასოვანი საკვები სკოლებში და საზაფხულო არდადეგების დროსაც. 2014 წელს მოძრავი კაფეტერის სერვისის საშუალებით ორინჯის საგრაფოს საჯარო სკოლებში, ერთ მილიონზე მეტი სადილი დარიგდა.

საკვების დარიგების პარალელურად მოძრავი კაფეტერია ბავშვებს სთავაზობს სხვადასხვა საგანმანათლებლო პროგრამას, როგორებიცაა „წიგნების საზაფხულო კითხვა“, კონცერტები, რომლებიც ადგილობრივ ბიბლიოთეკებში ან ეკლესიებში იმართება. პროექტში, გარდა აშს-ის სოფლის მეურნეობის დეპარტამენტისა და განათლების ადმინისტრაციისა, ჩართულია ოთხი ადგილობრივი ბიბლიოთეკა, თხუთმეტი ეკლესია და ოცი რეკრეაციული ცენტრი.

„ჩვენ ყოველთვის ვეძებთ სათემო პარტნიორებს, რომლებიც ბავშვებისთვის ჩვენი ღონისძიებების ჩასატარებლად თავიანთ დარბაზებს ან სივრცეებს გახსნიან. სხვაგვარად, მათი ჩატარება შეუძლებელი გახდება“, – ამბობს ლორა გილბერტი, ორინჯის საგრაფოს საჯარო სკოლების კვებისა და ნუტრიციის სამსახურის დირექტორი.

 „გიქბასი“ (Geekbus): სან-ანტონიო, ტეხასი

მარკ ბარნეტი მეშვიდე კლასში სწავლობდა, როდესაც საბუნებისმეტყველო მეცნიერებების მასწავლებელმა მას ველურ ყვავილებზე პროექტის გაკეთება დაავალა. „ეს პირველი შემთხვევა იყო, – იხსენებს ბარნეტი, – როდესაც სკოლა მომეწონა“.

თორმეტი წლის შემდეგ, ბარნეტმა, (იმ დროს უკვე შუა კლასების მეცნიერების მასწავლებელი ტეხასში) გადაწყვიტა რაღაც მსგავსი გამოცდილება შეეთავაზებინა თავისი მოსწავლეებისათვის. მან სკოლაში რობოტების ტექნოლოგიების ჯგუფი გააკეთა და სხვა საგანმანათლებლო ოლქებსაც დაეხმარა, შეექმნათ „სთიმის“ ტიპის (მეცნიერება, ტექნოლოგია, საინჟინრო საქმე და მათემატიკა)კლასგარეშე აქტივობების ჯგუფები. მოგვიანებით, ბარნეტმა სან-ანტონიოში „ხელმარჯვე ოსტატების“ კლუბიც დააარსა.

კლუბის მუშაობის პარალელურად, ბარნეტმა, სხვადასხვა ძველი ტექნიკისა და მოწყობილობების გამოყენებით და ქველმოქმედისგან ნაჩუქარი ავტობუსის მეშვეობით შექმნა მობილური, ავტობუსის ბაზაზე დამონტაჟებული სახელოსნო-ლაბორატორია, ე.წ. „გიკ-ბასი“ (ინგლ. Geek, „გიკ“, სლენგი: „კომპიუტერზე შეშლილი, გადარეული პროგრამისტი“, ლ.ა.), რომელშიც ნახავთ ქარის ტურბინების კომპლექტს, ასაშენებლ რობოტებს და „არდუინოსებს“ – პატარა პროგრამირებად კომპიუტერებს, რომელთა მეშვეობით ააწყობთ საათებს, კლავიატურას თუ სხვადასხვა რობოტს.

ბარნეტმა ასევე შექმნა სასკოლო კურიკულუმი  „სთემის“ საგნებში: რობოტ-ტექნიკაში (ე.წ. „რობოთიქსი“),3D- ბეჭდვაში (სივრცითი პრინტერები, ლ.ა.), განახლებად ენერგიებში, ვიდეო-თამაშების დიზაინში, ჰარდვეარის საინჟინრო დისციპლინაში და კომპიტერული სოფტის ინჯინირინგში.

ადგილობრივი არასამთავრობო ორგანიზაციის „სასტემიკის“ დახმარებით, „გიკ-ავტობუსი“ 2014 წლიდან მოგზაურობს შტატის დასახლებებში და ამ საინტერესო გაკვეთილებს სთავაზობს სოფლებში და მცირე ქალაქებში მცხოვრებ მოსწავლეებს.

„ტექნოლოგია შესაძლოა ძალიან ძლიერ იმპულსად იქცეს იმ ბავშვებისთვის, რომლებსაც აქამდე არ ჰქონიათ შანსი, ენახათ და შეესწავლათ იგი“, – ამბობს ბარნეტი, რომელსაც სურს რომ შესაძლებლობა ყველა ბავშვს მისცეს, მიუხედავად მათი ეკონომიკური მდგომარეობისა. „ინტერნეტზე წვდომა და კომპიტერების გამოყენების ცოდნა, ყველას თანასწორ მდგომარეობაში აყენებს“.

გასულ წელს, „გიკ-ბასი“ 15,000-ზე მეტ გაჭირვებულ მოსწავლეს მოემსახურა. ბარნეტის პარტნიორს, „სასტემიკს“ გეგმაში აქვს მეორე „გიკ-ბასის“ აღჭურვა. ასეთი სასწავლო ცენტრის შექმნის ინტერესი გამოთქვეს სოლტ-ლეიქ სიტისა და ლას-ვეგასის ორგანიზაციებმაც, რომლებსაც მსგავსი მიზნები აქვთ იუტასა და ნევადის შტატებში.

მერილენდში, არასამთავრობო ორგანიზაცია MdBio Foundation-ის ინიციატივით, მუშაობს ორი „სტიმ“-ბასი, რომელიც მოძრავი ლაბორატორიაა იმ მოსწავლეებისათვის, ვისაც ქიმია, ბიოლოგია და კრიმინალური მედიცინა აინტერესებს.

„ბობი“ – ავტობუსი-ბაღი მონტანიდან

დაწყებითი კლასების მოსწავლეები, „ბობის“ (Bozone Ozone Bus) დანახვისას, მისალმების ნიშნად ავტობუსს ხელს უქნევენ. მონტანის შტატის პატარა, სასოფლო-სამეურნეო ქალაქ ბოუსმანში ეს სასწავლო ავტობუსი უკვე იქ მცხოვრები თემის ნაწილად იქცა.

ყველაფერი კი სკოლის უფროსკლასელი მოსწავლის იდეით დაიწყო – მას სურდა, ბოუსმანის ხანდაზმულთა სახლისათვის სათბური გაეკეთებინა. ეს წამოწყება კი მობილურ საკლასო ოთახ-ბაღად გადაიქცა, რომელიც ადგილობრივ დაწყებით კლასებს სტუმრობს და ბაღის შექმნის წესებს ასწავლის ახალგაზრდა თაობას.

„ბობის“ რეალობად ქცევას ორი წელი, დაახლოებით $ 25,000 დოლარი და ორასამდე ადგილობრივი პარტნიორის ერთობლივი ძალისხმევა დასჭირდა. დასაჯდომი სკამები მცენარეებისთვის განკუთვნილ მიწიან ყუთებად იქცა, მზის ენერგიის პანელებმა ავტობუსის ჭერი ჩაანაცვლეს, ხოლო ბალახები და ბოსტნეული კულტურები ავტობუსის იატაკზე დაითესა.

ადგილობრივი სკოლის უფროსკლასელებმა თვითონვე შეადგინეს ბუნების მეცნიერებათა კლასების სასწავლო პროგრამა საგანმანათლებლო ოლქის პროგრამის შესაბამისად, რათა დაწყებითი კლასის ბავშვებისთვის თვითონვე ესწავლებინათ ფოტოსინთეზისა და მცენარეთა ანატომია საკუთარი მობილური ბაღის გამოყენებით. „ბობის“ საველე ვიზიტები უკვე მისწვდა 2,000-ზე მეტ მოსწავლეს ბოუსმანის ექვსი სკოლის დაწყებით კლასებში. პროექტის დასაწყისიდან დღემდე ბიოლოგიური ავტობუსი „ბობი“ თითქმის 10,000-მა მოსწავლემ გაიცნო.

ქ. ბოუსმანში მომუშავე ადგილობრივი არასამთავრობო ორგანიზაცია, „გალათენ ველი ფარმი, სკოლისთვის“ (Gallatin Valley Farm to School), საგრაფოს ბავშვებს ასწავლის საკვების გაზრდას ბაღებში და ჯანმრთელი კვების ანა-ბანას. მათაც აქვთ „ბობის“ მსგავსი ავტობუსი და გეგმავენ, საქმიანობა მთელ შტატში გაავრცელონ. ასევე დაგეგმილია ბიოლოგიისა და ბოტანიკის გაკვეთილებისათვის მათემატიკისა და ინგლისური ენის კურსების დამატება, რომლებიც ბაღის მოვლის გაკვეთილებთან იქნება დაკავშირებული.

„განა ყველა სკოლას შეუძლია ჰქონდეს საკუთარი ბაღი. ამიტომ, ჩვენთვის „ბობის“ ავტობუსი მართლაც უნიკალური გზაა, რომელიც ბაღს და მასში გაზრდილ საკვებად ვარგის ბოსტნეულს სკოლებში მიიტანს, როგორც ყველა მოსწავლისათვის თვალსაჩინო მაგალითს“, – ამბობს, ერინ ჯექსონი, გალათენის ველის სკოლის დირექტორი. „ჩვენ ვცდილობთ ყველას ვაჩვენოთ რომ „ფერმიდან – სკოლაში“ მიმართულების განათლება შეიძლება იმ ლინზებად იქცეს, რომლის მეშვეობითაც სკოლა მოსწავლეებს ძირითად საგნებს შესთავაზებს“.

სტატია თარგმნა და მოამზადა ლევან ალფაიძემ

ავტორი: Emelina Minero,

წყარო: https://www.edutopia.org/article/climb-aboard-school-buses-reimagined-emelina-minero