კვირა, მაისი 4, 2025
4 მაისი, კვირა, 2025

„თამარს ვაქებდეთ მეფესა“…

0

2013 წელს 800 წლისთავი შესრულდა თამარ მეფის გარდაცვალებიდან (თუსწორად მივიჩნევთ უმეტეს ისტორიულ წყაროებში ნახსენებ თარიღს – 1213). ისეთი მნიშვნელობის ქალი-მონარქის არსებობა, როგორიც თამარია, ნებისმიერი ევროპული ქვეყნის ისტორიისთვის ნამდვილი მარგალიტი და ზოგადსაკაცობრიო დისკურსის ინსპირაცია იქნებოდა, მაგრამ ჩვენ ამ მოვლენის მიმართ უფრო ემოციური კავშირით შემოვიფარგლებით და როგორც სხვა შემთხვევებში მივეჩვიეთ (თუ მიგვაჩვიეს), ჩვენს ოქროს სხვის ბამბაზე ბევრად ნაკლებად ვაფასებთ. გვიყვარს, როგორ არ გვიყვარს თამარ მეფე, უფრო მეტიც – ამ სიყვარულმა ბევრი რამ ლეგენდად და მითად აქცია (რამაც თავის მხრივ ცივ ისტორიულ ანალიზს ბევრჯერ ხელიც შეუშალა). თამარის მიმართ ჩვენი დამოკიდებულება ერთგვარი სახალხო სიყვარულის ქრესტომათიული ნიმუშია, რომელიც, ცხადია, დიდ საიდუმლოს იტევს და თან ამ სიყვარულს მუდმივად რაღაც აკლია…

ჰოდა, დიდი მეფის გარდაცვალების მერვაასე წლისთავმაც ისე ჩაიარა, მისი მოყვარული ქართველი საზოგადოების დიდ უმრავლესობას ამის შესახებ არც გახსენებია, არც არაფერი გაუგია. როგორც ვიცი, იგეგმებოდა ღონისძიებები, მაგრამ ყველაფერი ქვეყანაში განვითარებულმა უახლესმა პოლიტიკურმა ამბებმა, ხელისუფლების გადაბარების და პოსტ-ოქტომბრის ქრონიკებმა გადაფარა.

კინოსტუდია „ხომლი“ მეექვსე წელია არსებობს და მასში ჩემი მეგობრები მუშაობენ საინტერესო და საჭირო პროექტებზე, რომლებიც ძირითადად საგანმანათებლო-შემეცნებითი ხასიათისაა. სწორედ „ხომლმა“ გადაწყვიტა, თამარის გარდაცვალების 800 წლისთავთან დაკავშირებით, შეექმნა მხატვრულ-დოკუმენტური ფილმი და მთავარ სამიზნე აუდიტორიად კი სკოლა – მოსწავლეები და მასწავლებლები აირჩია. „ხომლი“ დამოუკიდებელი სტუდიაა და მან ეს ფილმი საკუთარი ძალებით შექნა.

უამრავი პრობლემის გამო, რომლებიც საქართველოში კინოს კეთებას (მით უფრო, ეპოქაში მუშაობას) ახლავს თან, ფილმი არა 2013 წელს, არამედ 2015 წელს დასრულდა. ის შვიდი ნოველისგან შედგება და თამარის ცხოვრების იმ საკვანძო ეპიზოდებს აცოცხლებს, რომლებზე დისკუსიაც ისტორიკოსებს შორის დღემდე არ წყდება.

მხატვრული სცენები ისეა აწყობილი, რომ მასწავლებელსაც და მოსწავლეებსაც ინტერპრეტირების საშუალება ეძლევათ – შეუძლიათ არგუმენტირებულად იმსჯელონ იმაზე, თუ რა იქნებოდა, ეს რომ ასე არ ყოფილიყო, ან რატომ მოხდა ეს ასე, ან ვინ იყო რეალურად დამნაშავე და ა.შ.

პირველი ჩვენება გორის გიმნაზიაში შედგა და მას რამდენიმე სკოლის პედაგოგები და მოსწავლეები ესწრებოდნენ. პრემიერამ სხვა სკოლებშიც წარმატებით ჩაიარა და ბევრ სხვა სიკეთესთან ერთად, მაყურებლები ფილმის უპირატესობად იმასაც მიიჩნევენ, რომ მასში თითქმის ყველა ის გეოგრაფიული  ლოკაციაა გამოყენებული, რაც თამარისა და მისი ეპოქის ისტორიას უკავშირდება. და ეს იმ ფონზე, როცა ჩვენი წარსულის „ოქროს ხანის“ არტეფაქტები თითქმის აღარც გვაქვს – აღარ არსებობს სამეფო სასახლეც კი არც თბილისში, არც გეგუთში, არც სხვაგან…

საკუთარი წარსულის მიმართ უდიერი დამოკიდებულება ბევრჯერ გამოგვიმჟღავნებია, იმაზეც არაერთხელ დაგვიმუნათებია თავი, რომ ეს წარსული მხოლოდ სადღეგრძელოებში და ეგზალტირებულ სამიტინგო ეიფორიაში გადავანაცვლეთ და გავაწყალწყალეთ… ხშირად ვწუხვართ, რომ გამუდმებით ერთ მოჯადოებულ წრეზე ვტრიალებთ, რომ შეცდომებისგან ვერაფერს ვსწავლობთ, რომ… და ეს რეფლექსია მხოლოდ იმაში გვეხმარება, რომ ბუნდოვნად გავარჩიოთ სინამდვილე ილუზიისგან, ბუნდოვნად, ხელის ცეცებით. სხვა არაფერი.

თანამედროვე ტექნოლოგიური გარემო, ინტერნეტის რეალობა, გადააზრებული ფასეულობები ახალ მომავალ თაობას აყალიბებს, ახალი ხედვებით და შესაძლებლობებით. მათთან სასაუბროდ გასული საუკუნის 60-70-იანი წლების პათოსი აღარ გამოდგება, მათ საკუთარი ენა აქვთ, კომუნიკაციის სრულიად ახალი მოდელი, და თუკი ვინმეს ვერ მოატყუებ, ეს სწორედ ახალგაზრდებს – მოსწავლეებს, რომლებიც მკაცრი კონკურენციის გარემოში იზრდებიან და ბოლომდე ისრუტავენ ყველა სასიცოცხლო (და საბრძოლო) უნარს, რათა ჯერ მიზანი დაისახონ და მერე კი ამ მიზნისკენ იარონ.

სწორედ ასეთ პირობებში, ამ რეალობაში, ვიზუალური სახელმძღვანელოები – ვიდეო-გაკვეთილები, ფილმები, ანიმაცია, ვფიქრობ, ერთ-ერთი ყველაზე ბუნებრივი საკომუნიკაციო ენაა, როგორც შექსპირი იტყოდა, იმისათვის, რათა არ დაირღვეს დროთა კავშირი. მოსწავლეები უფრო მეტი ხალისით ერთვებიან სასწავლო პროცესში, მათთვის უფრო ნათელი ხდება პრობლემა და მისი გადაჭრის გზები, ჩნდება სადისკუსიო კითხვები – ამ ყველაფერში გვარწმუნებდა ის გამოხმაურებები, რაც სკოლებიდან სტუდია „ხომლს“ ჰქონდა ფილმის ჩვენების შემდეგ. სტუდიის მიზანია, „თამარი“ დვდ-დისკების სახით, საქართველოს ყველა სკოლაში შევიდეს, ასევე გაჩნდეს სხვა მსგავსი პროდუქცია, ვიდეო-სახელმძღვანელოები, ვიდეო-ბიბლიოთეკები შეივსოს ახალი სასწავლო ნამუშევრებით.

„პარლამენტის იდეა ევროპაში 1250 წელს დაიბადა. ზუსტად ნახევარი საუკუნით ადრე კი ის საქართველოში ერთი პროგრესული კაცის თავში მომწიფდა. იცოდით ამის შესახებ?..“ – ეს ერთ-ერთი სადისკუსიო თემაა, რომელიც ამ შემთხვევაში თუნდაც ამ მხატვრულ-დოკუმენტურ ფილმში ახალ სამსჯელო საკითხებს ხსნის. ვინ იყო ყუთლუ-არსლანი – სახელმწიფოს მტერი თუ დიდი ნოვატორი, ფილოსოფოსი თუ ხელისუფლების ხამი, ან იქნებ სულაც, სწორედ ის იყო შოთა რუსთაველი, როგორც ამას რამდენიმე ღვაწლმოსილი მეცნიერი ხელაღებით ამტკიცებდა საბჭოთა საქართველოში? – ესეც საინტერესო უნდა იყოს მოსწავლეებისთვის, მით უფრო, თუ ფილმში მათ პროფესიონალი მსახიობები ასახიერებენ და კინოს კი ის თვისება აქვს, რომ ცოტა ხნით ის სინამდვილე დაგაჯეროს, რომელსაც უყურებ…

კიდევ ბევრი საუკუნე გავა და ჩვენი ისტორიისგან, წარსულისგან სულ აღარაფერი დარჩება, თუკი ვერ შევძლებთ მის აწმყოში განცდას და გააზრებას, თუკი ინფორმაციული ბუმის, გლობალიზაციის და ტექნოკრატიის პირობებში სულ უფრო და უფრო დაგვეზარება (დრო აღარ დაგვრჩება) ამ წარსულს შევხედოთ სხვადასხვა რაკურსიდან, მათ შორის მხატვრულად, ანუ, ვინ იცის, ეგებ ყველაზე რეალურად…

 

 

 

 

დღეს, ჟურნალი “მასწავლებელი” 9 წლის გახდა!

0

ვულოცავთ და მადლობას ვუხდით თითოეულ  ადამიანს, ვინც 9 წლის მანძილზე ჰქმნიდა ჟურნალს, მხარდაჭერას უცხადებდა, ვინც  ჟურნალთან თანამშრომლობდა და თავისი წვლილი შექონდა ჟურნალის გამოცემაში.

მადლობა ჩვენს ერთგულ მკითხველს, ჩვენ ერთმანეთან თანამშრომლობით ერთმანეთისათვის  უფრო მეტად მნიშვნელოვანი და სასრგებლო  გავხდით და მომავალშიც შევეცდებით გაგიმართლოთ მოლოდინები და ყოველთვის  საინტერესო იყოს თქვენთვის ჟურნალი.

როგორც ჟურნალის დაარსებისას, დღესაც ჩვენი სურვილია, რომ ჩვენ,  მასწავლებლები, იმაზე უკეთესები ვიყოთ, ვიდრე გუშინ ვიყავით და რომ ჩვენი  შრომა  დაფასდეს და უფრო მეტად სასურველი და საამაყო  გახდეს ჩვენი პროფესია.

მადლობას გიხდით ყველას თქვენი შრომისა და ამაგისთვის!

ციფრული რეალობა – გამოწვევა მასწავლებლებისთვის

0

“ტექნოლოგიები დრამატულად ცვლის ცხოვრების პირობებს”, – ამბობს ეკა ჯელაძე, რომელიც წლების წინ მასწავლებელთა ინფორმაციულ-საკომუნიკაციო ტექნოლოგიების ტრენინგების პროგრამის მენეჯერი და ექსპერტ-კონსულტანტი იყო და ქართველ მასწავლებლებს შორის ისტ უნარების კომპეტენციის ამაღლებას ცდილობდა. ამ დრამატულად ცვლადი სასწავლო გარემოებების ფონზე საკლასო ოთახს და სწავლების პროცესს განსაკუთრებული მნიშვნელობა ენიჭება, რათა მოსწავლეებმა შეძლონ იმ უნარების განვითარება, რომლებსაც თანამედროვე გარემო მოითხოვს მათგან.

 

– რატომ არის ასე მნიშვნელოვანი ტრადიციული საგაკვეთილო მასალის ტექნოლოგიებით გამრავალფეროვნება?

 

– თავდაპირველად განვსაზღვროთ, რა მოთხოვნების წინაშე დადგებიან ის მოსწავლეები, რომლებიც დღეს სკოლაში სწავლობენ და რამდენად ვამზადებთ მათ იმ გარემოსთვის, რომელშიც მოუწევთ ცხოვრება. ტექნოლოგიები დრამატულად ცვლის ცხოვრების პირობებს და გარემოს. სულ უფრო ნაკლებად საჭირო ხდება ფიზიკური შრომა, ყველაფერი სულ უფრო მეტად ავტომატიზებულ რეჟიმში გადადის და ეს ყოველდღიურობის ნაწილია. მაგალითად, მაღაზიებში გამოჩნდა ე.წ. self-check დანადგარები, რაც ნიშნავს, რომ მე, მომხმარებელს, აღარ მჭირდება სალაროსთან მომუშავე კონსულტანტის დახმარება. შემიძლია, პირდაპირ მივიდე სპეციალურ დანადგართან და თავად გავატარო პროდუქტები. დანადგარი დამიანგარიშებს გადასახდელ თანხას და შესაძლებლობას მომცემს, შენაძენის საფასური დამოუკიდებლად, კონსულტანტის ჩარევის გარეშე გადავიხადო. ადამიანები, რომლებიც ხელით ასრულებდნენ სამუშაოს, დანადგარებმა ჩაანაცვლა. რას ცვლის ეს საერთო სურათში? მომავალში სულ უფრო ნაკლებად დაგვჭირდება ადამიანები, რომლებიც ფიზიკურად ასრულებდნენ ამ სამუშაოს; სამაგიეროდ, დაგვჭირდება ადამიანები, რომლებიც შეძლებენ მსგავსი დანადგარების შექმნას, პროგრამულ უზრუნველყოფას, გაფუჭების შემთხვევაში შეკეთებას და ა.შ. ადამიანები გათავისუფლდებიან ფიზიკური შრომისგან და ეს რესურსი ახალი, ინოვაციური რესურსების შექმნისა და მომსახურებისთვის უნდა გამოვიყენოთ.

 

დღეს ვსაუბრობთ იმაზე, რომ გავცდით ინდუსტრიულ ერას ან 4.0 ინდუსტრიაში შევაბიჯეთ. პირველი ინდუსტრიული რევოლუცია ე.წ. მექანიზაცია, ორთქლმავლების გამოგონება და ამუშავება იყო, მეორე ინდუსტრიული რევოლუციის დროს მასობრივი პროდუქციის წარმოება დავიწყეთ, ელექტროობა შევქმენით, მესამე ინდუსტრიული რევოლუცია კომპიუტერების გამოგონებას და პროცესების ავტომატიზებას უკავშირდება, ამჟამად მეოთხე ინდუსტრიული რევოლუციის მოწმეები ვართ, რომელიც ხასიათდება კიბერნეტიკული სისტემებით, “საგნების ინტერნეტით” (Internet of things), ღრუბლოვანი გამოთვლებით (cloud computing). ასეთ პირობებში განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია, მოსწავლეებს განვუვითაროთ უნარები, რომლებიც მათ საშუალებას მისცემს, სრულფასოვნად იცხოვრონ ამ გარემოში და თავიანთი წვლილიც შეიტანონ მის განვითარებაში.

 

ტექნოლოგიებმა შეცვალა სწავლება-სწავლის არსი, იმ გაგებით, რომ წინათ მთავარი აქცენტი ინფორმაციის დამახსოვრებაზე დაისმოდა, ვინაიდან ინფორმაციის გადამტანები ადამიანები იყვნენ. დღეს ინფორმაციის დამახსოვრება აღარ გვჭირდება, რადგან ამას ჩვენზე უკეთ ტექნოლოგიები აკეთებს. ინფორმაცია შეგვიძლია შევინახოთ კომპიუტერში, ღრუბლოვან საცავში და ა.შ. დღეს გაცილებით მნიშვნელოვანია, შეგვეძლოს ზღვა ინფორმაციაში ეფექტური ნავიგაცია, საჭირო ინფორმაციის მოპოვება და დახარისხება, ახალი ინფორმაციის შექმნა და გაზიარება. ეს თავისთავად მოითხოვს მაღალ სააზროვნო უნარებს, ასევე – სხვადასხვა პროგრამული უზრუნველყოფის ცოდნას, მათთან სწრაფი ადაპტაციის უნარს. საკლასო ოთახი და სწავლების პროცესი სწორედ ამ მოთხოვნებს უნდა პასუხობდეს, მოსწავლეებს იმ უნარებს უვითარებდეს, რომლებსაც მათგან თანამედროვე გარემო მოითხოვს.

 

თავად მასწავლებლები ტექნოლოგიების გამოყენების მნიშვნელობაზე საუბრისას, უპირველეს ყოვლისა, მოსწავლეთა მოტივაციის ამაღლებას ასახელებენ. ეს, ბუნებრივია, მძლავრი ინსტრუმენტია სწავლის პროცესის წარსამართავად. მოტივაციასთან ერთად მნიშვნელოვანია სწავლის პერსონიფიცირების – მოსწავლის ინდივიდუალურ საჭიროებებზე მორგების – შესაძლებლობა. დღესდღეობით განათლების სისტემის აქტუალური საკითხია სასწავლო პროცესთან დაკავშირებული მონაცემების შეგროვება და ანალიზი. ტექნოლოგიების წყალობით შეგვიძლია მდიდარი ინფორმაცია შევაგროვოთ სასწავლო პროცესის, ცალკეული მოსწავლეებისა და მთელი კლასის მოსწრების შესახებ. ეს საშუალებას გვაძლევს, მიზანმიმართული ინტერვენციები განვახორციელოთ სწავლის შედეგების გასაუმჯობესებლად. სასწავლო პროგრამული უზრუნველყოფაც ამ მიმართულებით ვითარდება. რესურსებში ჩაშენებულია პროგრამული უზრუნველყოფა, რომელიც მასწავლებელს საშუალებას აძლევს, დააკვირდეს თითოეულ მოსწავლეს, დაინახოს, რომელი დავალების შესრულებისას შეყოვნდა, სად დაუშვა შეცდომა, დააკვირდეს მის პროგრესს დროის განსაზღვრულ მონაკვეთში, დახმარება შესთავაზოს კონკრეტული საკითხის დაუფლებაში იმ პრობლემების ანალიზის საფუძველზე, რაც პროგრამამ დაუთვალა და შეუჯამა. შეუძლია, ერთმანეთს შეადაროს მოსწავლეთა შედეგები, თვალი მიადევნოს მთელი კლასის პროგრესს და ა.შ. ამრიგად, ტექნოლოგიები მასწავლებელს სთავაზობს ზედმიწევნით ზუსტ ინფორმაციას და დიაგნოზს მოსწავლისა და კლასის მოსწრებისა და საჭიროებების შესახებ. მთავარია, სასწავლო პროცესში ამ ინფორმაციის მიზანმიმართული გამოყენება შეგვეძლოს. ქართველი მასწავლებლებისთვის ყველაზე ნაცნობი რესურსი ამ მიმართულებით ალბათ “ხანის აკადემიაა”, რომლის გაქართულებაც მიმდინარეობს ამჟამად და, რაც მთავარია, უფასოა. თუმცა აქვე უნდა ითქვას, რომ, კვლევების თანახმად, განათლების სფერო, კერძოდ, სკოლები, ყველაზე ნაკლებად იყენებენ ტექნოლოგიების იმ შესაძლებლობებს, რომლებიც სასწავლო პროცესის შესახებ მონაცემების შეგროვებას და ანალიზს გულისხმობს.

 

თქვენ და თქვენმა რამდენიმე კოლეგამ, რომლებიც აქტიურად იყვნენ ჩართული ისტ სწავლებაში, ცოტა ხნის წინ დააფუძნეთ ორგანიზაცია “დიჯი-სოლთი”. რა სტრატეგიული მიზნები აქვს მას?

 

– “დიჯი-სოლთი” იანვარში დაარსდა. ძალიან დინამიკური გუნდი გვაქვს. მისი მთავარი მიზანი საზოგადოებაში ციფრული წიგნიერების დონის ამაღლებაა. გვინდა, საზოგადოების წევრებს დავეხმაროთ იმ უნარების გავნითარებაში, რომლებიც თანამედროვე, ტექნოლოგიებით გაჯერებულ სამყაროში მათ სრულფასოვან ცხოვრებას და განვითარებას შეუწყობს ხელს. ჩვენი სამიზნე ჯგუფი მხოლოდ მასწავლებლებს არ მოიცავს. გვაქვს იდეები მოსწავლეებსა და სტუდენტებთან დაკავშირებით, ასევე – ზრდასრულთა განათლების შესახებ. იმედი გვაქვს, სექტემბრიდან საზოგადოებას არაერთ სიახლეს შევთავაზებთ.

 

– თქვენს ვებ პლატფორმაზე უამრავი სტატია ქვეყნდება იმის შესახებ, როგორ შეიძლება ვებ აპლიკაციების გამოყენებით ამა თუ იმ საგნის უკეთ სწავლება. როგორია მასწავლებლებთან უკუკავშირი, ითვალისწინებენ თუ არა თქვენ მიერ შეთავაზებულ სტრატეგიებს და რა შედეგი აქვთ?

 

– იმედი გვაქვს, ეს სასარგებლო რესურსებია და მათი გაზიარებით მასწავლებლებს დავეხმარებით, სასწავლო პროცესი უფრო ნაყოფიერი გახადონ. ნახვების რიცხვი გვაფიქრებინებს, რომ მასწავლებლები ინტერესით კითხულობენ ჩვენს სტატიებს. თუმცა არ ვიცით, როგორ იყენებენ ამ ყველაფერს სასწავლო პროცესში. აქვს მინდა გითხრათ ისიც, რომ ამ სტატიების მიზანი არ არის მხოლოდ სხვადასხვა საგნის სწავლებისთვის კონკრეტული ინსტრუმენტების შეთავაზება; გვინდა, მოვუყვეთ მასწავლებლებს, საზოგადოდ, ტექნოლოგიებით გამდიდრებულ სწავლებაში მიმდინარე ცვლილებებზე, გამოწვევებსა და გამოცდილებებზე. ვფიქრობთ, ეს ხელს შეუწყობს ცვლილებათა აუცილებლობის შესახებ სათანადო დამოკიდებულებების ჩამოყალიბებას.

ამჟამად ესტონეთში, დოქტორანტურაში სწავლობთ და ესტონური სკოლების გამოცდილებაზე დაყრდნობით ქართული სკოლების შესახებ კვლევას ამზადებთ. რა განსხვავებები აღმოაჩინეთ კვლევის პროცესში?

 

– ამჟამად კვლევას ქართულ სკოლებში ვატარებ. მომდევნო ეტაპი უკვე ესტონეთის სკოლების ჩართვას და საქართველოში არსებულ ვითარებასთან მათ შედარებას ითვალისწინებს. ამ ორი ქვეყნის შედარების იდეა იმიტომ დაიბადა, რომ საქართველოში სკოლების კომპიუტერიზაციის პირველი პროგრამა “ირმის ნახტომი” სწორედ ესტონური “ვეფხვის ნახტომის” ანალოგიით შეიქმნა. თუმცა ეს პროგრამა ორივე ქვეყანამ სხვადასხვა მიმართულებით განავითარა. საქართველომ უფრო ცენტრალიზებული გზა აირჩია, მაშინ როდესაც ესტონეთში სკოლებისგან ელიან მეტ ინიციატივას. ამჟამად, როგორც გითხარით ქართულ სკოლებს ვიკვლევ და შემიძლია, ზოგადი სურათი გაგაცნოთ. სტატისტიკური ანალიზის საფუძველზე სკოლები ორ ჯგუფად დავყავით. ერთ ჯგუფში გავაერთიანეთ სკოლები, რომლებიც მეტად იყენებენ ტექნოლოგიებით გამდიდრებულ სწავლებას, მეორეში კი – ტექნოლოგიებზე ნაკლებად ორიენტირებული სკოლები. ჩვენს ინტერესს უმთავრესად ტექნოლოგიურად განვითარებული სკოლები იმსახურებს. რას აკეთებენ ეს სკოლები განსხვავებულად, რა უწყობს ხელს იქ ტექნოლოგიებით სასწავლო პროცესის გამდიდრებას, რა გავლენას ახდენს ეს ყველაფერი სწავლების შედეგებზე? ორ ჯგუფს შორის განსხვავება უმთავრესად მოდის “ცვლილებათა მენეჯმენტის” ცვლადის წილად, რაც მოიაზრებს ისტ სტრატეგიის დაგეგმვას, მასწავლებლების წახალისებას, მათ შორის გამოცდილების გაზიარების წახალისებას და ხელშეწყობას, სკოლის დონეზე პროფესიული განვითარების ხელშეწყობას. თითოეული ეს ასპექტი ტექნოლოგიების გამოყენებას გულისხმობს. “ცვლილებათა მენეჯმენტის” შესწავლის საფუძველზე საინტერესო სურათი გამოიკვეთა. ტექნოლოგიურად განვითარებული სკოლები ტექნოლოგიებს იყენებენ ქვეყნის საგანმანათლებლო ეკოსისტემაში ტრანსფორმაციული საგანმანათლებლო ნიშის დასაკავებლად. ისინი ერთი ძირითადი აქტივობის გარშემო ახდენენ ტექნოლოგიების ინტეგრაციის მობილიზებას, ტექნოლოგიების დიფუზიას, მაგალითად, ეს შეიძლება იყოს მასწავლებლის შეფასებას მიბმული ელექტრონული პორტფოლიოების დანერგვა სკოლის ბაზაზე, “გუგლ დრაივის” დანერგვა შიდასასკოლო მენეჯმენტის უზრუნველსაყოფად. ინიციატივა, როგორც წესი, დირექტორისგან მოდის და აქტივობებიც მისივე უშუალო ხელმძღვანელობით ხორციელდება, თუმცა, ყველა ამ აქტივობაში ტექნოლოგიებს უმთავრესად მაინც ადმინისტრაციული საქმის წარმოების დატვირთვა აქვს. უბრალო ენით რომ ვთქვათ, მასწავლებელს მოეთხოვება, დოკუმენტაცია ელექტრონულად მოაწესრიგოს და დირექციას წარუდგინოს. უშუალოდ სასწავლო პროცესში ტექნოლოგიების გამოყენება მასწავლებლის პირად მოტივაციასა და გადაწყვეტილებაზეა დამოკიდებული. ამას შეიძლება თავისი ახსნა მოეძებნოს. ქვეყნის მასშტაბით სკოლების ტექნიკური ინფრასტრუქტურა და მათი მუშაობის უზრუნველყოფა დირექტორს საშუალებას არ აძლევს, ეს მოთხოვნა წაუყენოს მასწავლებელს. ვგულისხმობ, რომ ტექნიკა კომპიუტერულ ლაბორატორიაშია თავმოყრილი, ლაბორატორია კი ძირითადად ისტ-ის გაკვეთილებისთვის გამოიყენება და საგნის მასწავლებელს უჭირს საგნის სწავლებისას ისტ-ის ინტეგრირება. ამას ემატება ტექნიკური გაუმართაობა, მოძველებული ტექნიკა, ერთ კომპიუტერთან რამდენიმე მოსწავლე ზის დავალების შესასრულებლად და ა.შ. ეს ყველაფერი მასწავლებლისთვის მომხიბვლელ გარემოს ნამდვილად არ ქმნის. საინტერესოა, რომ ეს დამოკიდებულება ბუკებზეც ვრცელდება. მიუხედავად იმისა, რომ სახელმწიფომ ყველა მოსწავლე აღჭურვა ნეთბუქით, სკოლა მას აღიქვამს როგორც გარე რესურსს, რომელიც მოსწავლეს ეკუთვნის და არ გრძნობს პასუხისმგებლობას მის სასწავლო რესურსად გამოყენებაზე. ბუკების გამოუყენებლობის მიზეზად, როგირც წესი, იმას ასახელებენ, რომ მოსწავლეებს დაზიანებული მოაქვთ სახლიდან, რომ არ არსებობს ეფექტიანი სისტემა დაზიანებული ბუკების შესაკეთებლად, არ არსებობს მათი ტექნიკური მომსახურების გამართული მექანიზმი სკოლის დონეზე და ა.შ., ძნელია, არ დაეთანხმო ამ მიზეზებს, თუმცა, მეორე მხრივ, მიზეზები ყოველთის არსებობს…

 

ამ კუთხით, მინდა, საინტერესო მაგალითი მოვიყვანო ესტონეთის სასკოლო ცხოვრებიდან. ესტონეთი მოსწავლეებს ნეთბუქებს არ ურიგებს საჩუქრად. ნაცვლად ამისა, სკოლამ უნდა წარადგინოს განაცხადი, მიიღოს მონაწილეობა კონკურსში და დაასაბუთოს, რომ ნამდვილად მზადაა სასწავლო პროცესში ტექნოლოგიების გამოსაყენებლად. მან უნდა ახსნას, სახელდობრ როგორ აპირებს მათ გამოყენებას, რა შედეგებს ელის ტექნოლოგიების დანერგვის გაძლიერებისგან. მხოლოდ ამის შემდეგ გადაეცემა სკოლას ტექნიკა. ხშირად ეს არის ტაბლეტები, რომლებიც სკოლის ბიბლიოთეკაში ინახება, მასწავლებელს საჭიროებისამებრ გააქვს საკლასო ოთახში და იყენებს მოსწავლეებთან სამუშაოდ. ვფიქრობ, ეს არსებული რესურსების საკმაოდ ეფექტიანი გამოყენებაა.

 

– საქართველოში ყოფნისას თქვენ ბრძანდებოდით მასწავლებელთა ინფორმაციულ-საკომუნიკაციო ტექნოლოგიების ტრენინგების პროგრამის მენეჯერი, ისტ-ის ექსპერტ-კონსულტანტი და არაერთი ტრენინგი ჩაგიტარებიათ ამ მიმართულებით. რამდენად შეინიშნება ქართველ მასწავლებლებში მზაობა  ისტ პროგრამების შესასწავლად და რამდენად სწორად ესმით ამ უნარების მნიშვნელობა?

 

– ტექნოლოგიების ტრენინგები 2006 წლიდან ტარდება და ისინი მასწავლებლების საკმაოდ დიდმა ნაწილმა გაიარა. ამასთან, ეს ტრენინგები საფეხურებრივად იმართება ისტ-ის გამოყენების სირთულის მიხედვით. ვიწყებთ საბაზო კურსით და თანდათან რთულ საფეხურებზე გადავდივართ. ყველა კურსი მოიცავს პედაგოგიურ ნაწილს, ანუ იმას, სახელდობრ როგორ შეუძლია მასწავლებელს სასწავლო პროცესში ისტ-ის გამოყენება. მასწავლებლებისგან ყოველთვის იგრძნობოდა ამ ტრენინგებში მონაწილეობისადმი ინტერესი, მაგრამ, სამწუხაროდ, იმის გამო, რომ მთელ რიგ პროცესებს თანმიმდევრულობა აკლდა, ეს ტრენინგები სერტიფიკატების მიღებისა და კრედიტების დაგროვების საშუალებად იქცა, ვინაიდან სკოლაში მასწავლებელს არავინ უწყობს ხელს, რომ მიღებული უნარები მოსწავლეებთან გამოიყენოს.

 

– არაერთი საინტერესო ინიციატივის ავტორი ბრძანდებით: შებრუნებული საკლასო ოთახის მოდელის, ქოუჩინგის, რომელიც დღეს აქტიურად იკიდებს ფეხს სხვადასხვა პროფესიაში…

 

– შებრუნებული საკლასო ოთახის იდეა მთელ მსოფლიოში პოპულარულია. ცნობილი უნივერსიტეტები ამ მოდელით წარმართავენ სწავლებას. ასევე არიან სკოლებიც. შებრუნებული საკლასო ოთახის მოდელი ითვალისწინებს სასწავლო პროცესის შეტრიალებას. ტრადიციულად, მასწავლებელი საკლასო ოთახში ხსნის ახალ მასალას, რომელიც მოსწავლემ დამოუკიდებლად უნდა განიმტკიცოს შინ, საშინაო დავალების შესრულებისას. მაგრამ ტემპი, რომლითაც მასწავლებელი ხსნის ახალ მასალას, ყველა მოსწავლისთვის ეფექტიანი ვერ იქნება, ვინაიდან მათ განსხვავებული შესაძლებლობები და სწავლის სტილი აქვთ. განურჩევლად იმისა, როგორ გაიგო ახსნილი მასალა, მოსწავლეს უწევს, დავალება დამოუკიდებლად შეასრულოს შინ. მეორე დღეს კი კლასი ახალ მასალაზე გადადის, განურჩევლად იმისა, როგორ დაეუფლა წინას ცალკეული მოსწავლე. შებრუნებული სასწავლო ოთახის მოდელის მიხედვით, მასწავლებელი ახალ მასალას სახლში გასაცნობად აძლევს მოსწავლეს ვიდეოგაკვეთილის, ტექსტური ინფორმაციის, ინფოგრაფიკისა თუ სხვა სახით. მოსწავლეს შეუძლია, სახლში საკუთარი ტემპისა და მუშაობის სტილის შესაბამისად გაეცნოს მას, დაუბრუნდეს გაუგებარ ადგილებს და იმდენჯერ გაიმეოროს, რამდენჯერაც საჭიროა. მასალის განმტკიცება კი საკლასო ოთახში ხდება, სადაც მოსწავლეს საშუალება ეძლევა, გაუგებარი ადგილები მასწავლებელს და თანაკლასელებთან ერთად გაიაროს, ივარჯიშოს, სანამ არ დაეუფლება ახალ კონცეპტს. ამრიგად, ამ ორი კომპონენტის გადაადგილებით სასწავლო პროცესისადმი მიდგომა სრულიად იცვლება და შეიძლება თითოეული მოსწავლის მიღწევების რადიკალურად შეცვლაც. თუ ამას დავუმატებთ სასწავლო პროცესის მონაცემთა შეგროვებასა და ანალიზს, რომელზეც ზემოთ ვისაუბრეთ, მასწავლებელს ხელთ ექნება სრულიად ახალი და მძლავრი ინსტრუმენტები, რათა რადიკალურად შეცვალოს თავისი სამუშაო პროცესი და შედეგები.

 

შებრუნებული საკლასო ოთახის მოდელის შესახებ ტრენინგები 2013 წელს დავიწყეთ დაწყებითი კლასის მასწავლებლებისთვის, რომლებსაც აქვთ ბუკები და რეალურად შეუძლიათ ამ მოდელზე გადართვა. როგორც ნებისმიერი სიახლის დანერგვისას, პროცესი ნელა მიმდინარეობს. არიან ინოვატორი მასწავლებლები, რომლებიც იყენებენ მოდელს, მაგრამ არა რეგულარულად, უფრო – სადემონსტრაციოდ. ძალიან პოპულარულია შებრუნებული საკლასო ოთახის მოდელის გამოყენება საჩვენებელი, ე.წ. ღია გაკვეთილის ჩატარებისას. მასწავლებელი ახდენს იმის დემონსტრირებას, რომ აქვს კომპეტენცია, მოამზადოს ციფრული რესურსები, დაგეგმოს და წარმართოს გაკვეთილი ინოვაციური მოდელის გამოყენებით. მაგრამ არ იყენებს ამ კომპეტენციას სასწავლო პროცესის რეალურად შესაცვლელად.

 

ასეა თუ ისე, ტრენინგების მიზანი, მასწავლებლებისთვის შესაბამისი უნარების განვითარება, მიღწეულია. ახალი მიდგომების სასწავლო პროცესში  რეალურად დასანერგავად კი სხვა ტიპის მექანიზმები და ინსენტივებია საჭირო, უფრო მეტად – სკოლის დონეზე.

 

რაც შეეხება ქოუჩინგს, ეს პროცესი პირველი კლასის მასწავლებლების მხარდასაჭერად წამოვიწყეთ 2011 წელს, ბუკების პროგრამასთან ერთად. ტერმინი ქოუჩინგი, ისევე როგორც მისი არსი, ბიზნესიდან არის გადმოღებული და გულისხმობს პირის დახმარებას, მისი განვითარების ხელშეწყობას სრული ციკლის განმავლობაში. ჩვენი სასწავლო ციკლი მოიცავდა ტექნოლოგიებით გამდიდრებული გაკვეთილის დაგეგმვას, შესაბამისი ციფრული რესურსების მომზადებას და გაკვეთილის ჩატარებას. ტრენერები, რომლებიც მასწავლებლებთან მუშაობდნენ ტრენინგის განმავლობაში, სკოლაშიც მიჰყვებოდნენ მათ, რათა ტრენინგზე შეძენილი უნარების საკლასო ოთახში გამოყენებაში დახმარებოდნენ. ტრენერი მასწავლებელთან ერთად ინდივიდუალურად გეგმავს გაკვეთილს მასწავლებლის მიერ შერჩეულ თემაზე, ეხმარება მას ციფრული რესურსების მომზადებაში, ბოლოს კი ერთად ატარებენ ტექნოლოგიებით გამდიდრებულ გაკვეთილს.

 

მასწავლებლებს მართლაც სჭირდებოდათ დახმარება, ვინაიდან “ერთი-ერთთან ელექტრონული სწავლება” (ერთ მოსწავლეზე ერთი კომპიუტერი) ახალი კულტურა იყო სკოლაში და არც მასწავლებლებს ჰქონდათ საკმარისი ტექნოლოგიური უნარები. დღეს 2011 წელთან შედარებით ვითარება შესამჩნევად უკეთესია. იმედი მაქვს, დროთა განმავლობაში სკოლაში დაგროვდება შესაბამისი კომპეტენცია და გამოცდილება, რათა ქოუჩინგის პროცესი შიგნიდან, გარე რესურსის ჩარევის გარეშე  წარიმართოს.

 

ინტერნეტი შესაძლებლობას გვაძლევს, სწავლება უფრო საინტერესო და ინტერაქტიური გავხადოთ. რა რესურსების გამოყენებას ურჩევდით მასწავლებლებს?

– გააჩნია სასწავლო მიზანს, საგანს, მოსწავლეების ასაკს… რაკი ამაზე ჩამოვარდა სიტყვა, მინდა, ერთ პრობლემასაც შევეხო. როგორც აღვნიშნე, მასწავლებლებს ინტერნეტის გამოყენება მხოლოდ კომპიუტერულ ლაბორატორიაში შეუძლიათ. ვაი-ფაი სკოლებში გათიშულია და ზოგჯერ ინფორმაციულმა მენეჯერმაც კი არ იცის პაროლი. ამის მიზეზად უსაფრთხოებას ასახელებენ. მასწავლებლებს ეშინიათ, რომ თუ მოსწავლეებს ინტერნეტზე წვდომის საშუალება მისცეს, ვეღარ გააკონტროლებენ, რას აკეთებენ ისინი გაკვეთილზე. ამავე მიზეზით კრძალავენ გაკვეთილებზე მობილური ტელეფონების ტარებას. არადა მობილური შეგვიძლია მძლავრ სასწავლო ინსტრუმენტად ვაქციოთ და წარმატებით გადავჭრათ ტექნოლოგიების უკმარისობის პრობლემა. სახელმწიფოს ნაკლები ფულის დახარჯვა მოუწევს, თუ სასწავლო რესურსად მოსწავლეების მობილურებს, სმარტფონებს, ტაბლეტებს ან ნოუთბუქებს გამოვიყენებთ. დღევანდელი ტენდენცია მსოფლიოში სწორედ ასეთია – სკოლები მოუწოდებენ მოსწავლეებს, სკოლაში მიიტანონ პირადი მოწყობილობა და BYOD (Bring Your Own Device) კლასებიც კი არსებობს. ცხადია, ეს შესაბამის ინფრასტრუქტურას მოითხოვს, მაგრამ, ვფიქრობ, უფრო გონივრული და ეფექტიანი იქნება, სახელმწიფო სახსრები სწორედ ამ მიმართულებით დაიხარჯოს.

 

– რა მდგომარეობაა ამ მხრივ სოფლის სკოლებში?

 

– იქ ყველაზე დიდ პრობლემად რჩება რესურსებთან წვდომა, ინტერნეტის უქონლობა, კომპიუტერების ტექნიკური გაუმართაობა, ვინაიდან ძნელად მოიძებნება კადრი, რომელიც ტექნიკის გამართულ მუშაობას უზრუნველყოფს, თუმცა პირადი გამოცდილების საფუძველზე შემიძლია გითხრათ, რომ ტექნოლოგიების ათვისებისა და გამოყენების მოტივაცია განსაკუთრებით მაღალია.

 

 

პეპელა რაფაზე ანუ კორფუს სკოლა

0

ზაფხულის დილა იყო. ფანჯარასთან ვიდექით და მოზრდილ პეპელას დავყურებდით, იქვე, ხის რაფაზე რომ გარინდულიყო. სიზმრიდან გადმოფრენილს ჰგავდა – ფართოდ გაშლილ ფრთებს წარმოუდგენელი ფერები უმშვენებდა. კიდევ დიდხანს ვიდგებოდი ასე, ერთიანად მონუსხული, ჩემს ცხრა წლის ძმისშვილს რომ არ გამოვეფხიზლებინე: პეპელას დავიჭერ და ჰერბარიუმში, გამხმარი ყვავილებისა და ფოთლების გვერდით ჩავაწებებო. თვალები უბრწყინავდა – როგორც ჩანს, ეს აზრი ძალიან მოსწონდა. ზაფხულის დასაწყისში ჰერბარიუმის გაკეთებას მასწავლებელი ავალებდა ხოლმე და ესეც ყოველ ჯერზე დიდი ხალისით ასრულებდა დავალებას.

ვუთხარი, რომ პეპლის სიცოცხლის შეწყვეტის უფლება არავის აქვს; რომ ადამიანი შეცდომას უშვებს, როცა იმის მისაკუთრებას ცდილობს, რაც ძალიან მოსწონს – ყვავილის მოწყვეტისას სილამაზეს დაუფიქრებლად ანადგურებს; რომ სინამდვილეში სულაც არ გვჭირდება მკვდარი პეპლები თუ დაკრეფილი ყვავილები – მათი სიცოცხლე ჩვენს სიცოცხლესთან არის გადაბმული და ისევე უნდა გავუფრთხილდეთ, როგორც საკუთარს; რომ ყველაფერი ურთიერთდაკავშირებულია სამყაროში, რომლის მრავალფეროვნების შენარჩუნებაზეც ყოველდღე უნდა იზრუნოს ადამიანმა; მცენარეების, ცხოველებისა და ფრინველების დამცველი უნდა იყოს – მათი მეგობარი…

ჩემი თანამოსაუბრე ერთხანს დუმდა, მერე კი დაეჭვებით მკითხა:

– აბა, ქათმებს რატომ ჭამ?

გამომიჭირეს. თავი პირსისხლიან მტაცებელ ცხოველად ვიგრძენი, კბილებს შორის მოგდებული ნახევრად ცოცხალი, ბუმბულაშლილი, ფეხებგაფარჩხული ქათმით. არ ვიცოდი, თავი საით წამეღო.

როგორც ჩანს, დასაწყისშივე არასწორი გზა ავირჩიე. მხოლოდ სიტყვებით, ზოგადი ფრაზებით ვერავის შეაყვარებ ბუნებას, ცხოველთა სამყაროს, სიცოცხლეს… როცა ცხრა წლის ვიყავი, არავის უთქვამს, რომ ძაღლები და კატები უნდა მყვარებოდა, გაზაფხულზე მოფრენილი მერცხლებისთვის საკვირველი გულმოდგინებით ნაშენები ბუდე არ უნდა დამენგრია, ეზოს ყვავილებისა და სხვა მცენარეებისთვის უნდა მომევლო. ძაღლები, კატები, მერცხლები, ყვავილები – ჩემი სამყაროს ნაწილი იყო და მათზე ზრუნვის აუცილებლობაც თვითონვე დავინახე. სიყვარულიც ბუნებრივად გაჩნდა.

იმ ზაფხულს კიდევ ერთხელ წავიკითხე ბრიტანელი ნატურალისტისა და მწერლის, ჯერალდ დარელის  წიგნი „ჩემი ოჯახი და სხვა ცხოველები“ და ჩემს ძმისშვილსაც წავაკითხე. მსუბუქი, სახალისო საკითხავია. გამაოგნებლად არის აღწერილი საბერძნეთის კუნძული კორფუ – მიწიერი სამოთხე სიცოცხლის ყოველგვარ გამოვლინებაზე დაკვირვების მოყვარული მოზარდისთვის. ალბათ არ არსებობს მკითხველი, რომლის ბუნებისადმი, განსაკუთრებით კი ცხოველთა სამყაროსადმი დამოკიდებულებასაც ეს წიგნი ვერ შეცვლიდა. სამწუხაროდ, ჯერალდ დარელის ავტობიოგრაფიული ტრილოგიის მეორე და მესამე წიგნები ქართულად ჯერ არ უთარგმნიათ.

კორფუზე გატარებულმა ბავშვობამ მთელი ჩემი ცხოვრება განსაზღვრა, ჯადოქარი რომ ვიყო, ყველა ბავშვს ჩემს ბავშვობას ვაჩუქებდიო, – წერდა ის.

ამ მხრივ უდავოდ გამიმართლა – კორფუ არ ერქვა, მაგრამ კარგ ადგილას კი ვცხოვრობდი: ვზრდიდი, ვუვლიდი, ვეთამაშებოდი, ყოველდღიურად ვაკვირდებოდი…

„ადამიანი ეხმარება პირუტყვს შთამომავლობის გაჩენაში, კვებავს და ზრდის მას, უშენებს ბოსელ-ფარეხებს, ზრუნავს და იფარავს ნადირისაგან. ზოგიერთ საზოგადოებაში კი (მაგალითად, ზემო სვანეთში) ადამიანი ზამთრობით საქონელთან ერთად, ერთ ჭერქვეშ, საერთო სივრცეში ცხოვრობს. მათ მხოლოდ დაბალი ტიხარი მიჯნავს. ისინი საერთო ნასუნთქში ცხოვრობენ. ამის გამო მათ შორის დიდი სიახლოვეა. დადასტურებულია რიტუალურ-სადღესასწაულო კვება შინაური ცხოველებისა, განსაკუთრებით ზამთარში… აწყობენ სადღესასწაულო ტრაპეზს, რომელშიც ადამიანებთან ერთად შინაური პირუტყვიც მონაწილეობს; ისინი მათი პატრონების სუფრიდან იღებენ ნაწილს, ანუ ისინიც იმასვე ჭამენ, რასაც მათი პატრონები; მათთვის საგანგებო ნამცხვრებსაც კი აცხობენ, რომელთაგან ზოგიერთს ცხოველთა და სამეურნეო იარაღების (მაგ., გუთნის) ფორმა აქვს“, – წერს ზურაბ კიკნაძე ქართული საზოგადოების არცთუ შორეულ წარსულზე. მისივე აზრით, ადამიანი შინაურ ცხოველს სახელს რომ არქმევს – ესეც მათი სიახლოვის დასტურია. სახელდების ამ აქტით დანარჩენებისგან მის გამორჩევას, ინდივიდუალობის მინიჭებას ცდილობს.

მახსენდება ყველა ის სახელი, რაც დიდი თუ პატარა მეგობრებისთვის დამირქმევია. მახსენდება ყველა, ვინც კი ბავშვობისას გამიზრდია – მოვლა-პატრონობის წესების უცოდინარს, მხოლოდ ზრუნვის ინსტინქტს მინდობილს.

მეცხვარე ძაღლებთან გადაღებული ფოტოები.

შავ-თეთრი კატების თაობები.

მერცხლების პირდაფჩენილი ბარტყებით სავსე ბუდე.

შინდის ხეები. მოცვის ბუჩქი. გეორგინები.

მაგრამ სიტყვებით მაინც ვერავის შეაყვარებ…

უნდა აჩვენო.

ხელი უნდა მოკიდო და კორფუზე წაიყვანო (კორფუ იქ იქნება, სადაც მოინდომებ).

დაკვირვების სიამოვნება უნდა განაცდევინო, თუმცა არ უნდა დაგავიწყდეს: სხვა ყველაფერთან ერთად შენც დაკვირვებისა და კრიტიკული ანალიზის ობიექტად იქცევი („აბა, ქათმებს რატომ ჭამ?“, „რა გითხრა – გემრიელია და…“, „პეპელაც ძალიან ლამაზი იყო და მინდოდა“…).

ჩემი ოჯახი და სხვა ცხოველებიო, – ასე დაარქვა თავის სახალისო წიგნს იმ კაცმა.

დემოკრატია და აზერბაიჯანი

0

აღდგომის დღესასწაულზე თურქეთის რესპუბლიკაში საკონსტიტუციო რეფერენდუმი გაიმართა. მოქალაქეთა უმრავლესობამ კონსტიტუციის შეცვლას დაუჭირა მხარი. თურქეთის პრეზიდენტმა თითქმის შეუზღუდავი გავლენა მოიპოვა მინისტრთა კაბინეტზე, პარლამენტზე, სასამართლოზე, არმიაზე, ეროვნულ ბანკსა და მმართველ პარტიაზე. ჩვენს სამეზობლოში „ატლანტიკური ალიანსის“ ერთადერთი წევრი სახელმწიფოც საბოლოოდ ავტორიტარიზმის მორევმა ჩაითრია. საქართველოს მოქალაქეები მეტ-ნაკლებად კარგად იცნობენ რუსეთის ფედერაციის დემოკრატიული განვითარების პროცესის თავისებურებებს. კავკასიონის ჩრდილოეთით მდებარე იმპერიაც დაუნდობლად ებრძვის ოპოზიციასა და განსხვავებულ აზრს.

საქართველოში ხშირად ბჭობენ ქვეყნის დიდი მეზობლების ავტორიტარულ მისწრაფებებზე, მაგრამ ყოველთვის თავს არიდებენ სომხეთსა და აზერბაიჯანში ჩამოყალიბებულ რეჟიმებზე მსჯელობას. არადა, ორივე სახელმწიფოში მდგომარეობა არასახარბიელოა. ჩვენ კი ვალდებულნი ვართ, საქართველოს სამეზობლოს შესახებ ყველაფერი ზედმიწევნით კარგად ვიცოდეთ. აქედან გამომდინარე, გადავწყვიტე დღევანდელი აზერბაიჯანის პოლიტიკური ცხოვრებიდან რამდენიმე საგულისხმო დეტალი შეგახსენოთ.

აზერბაიჯანის პოლიტიკური განვითარების გზას ყველაზე უკეთ პრეზიდენტის ინსტიტუტის გადაგვარების პროცესი აღწერს.

1995 წლის კონსტიტუციის საფუძველზე აზერბაიჯანი ტიპურ პოსტსაბჭოთა რესპუბლიკად ჩამოყალიბდა. აზერბაიჯანი საპრეზიდენტო მმართველობის რეჟიმად გამოცხადდა. პრეზიდენტის პარტიამ საპარლამენტო მანდატების უმრავლესობის მოპოვება მოახერხა. მმართველი პარტიის გარდა, არსებობდნენ სხვა პოლიტიკური ძალებიც. თავდაპირველად,  ვერავინ იფიქრებდა, რომ აზერბაიჯანი ერთი დინასტიის მიერ მართულ სახელმწიფოდ გადაიქცეოდა.

ხელისუფლების მემკვიდრეობით გადაცემის ტრადიციას საფუძველი 2002 წელს ჩაეყარა. რეფერენდუმის შედეგების მიხედვით პრეზიდენტის გადადგომის შემთხვევაში, სახელმწიფოს მეთაურის ფუნქციების შესრულება პრემიერ-მინისტრს დაევალა. მძიმედ სნეულმა პრეზიდენტმა ჰეიდარ ალიევმა მთავრობის თავმჯდომარედ საკუთარი ვაჟი დაასახელა. 2009 წლის რეფერენდუმზე აზერბაიჯანელმა ხალხმა ერთი პირის პრეზიდენტად არჩევა ორზე მეტი ვადით გახადა შესაძლებელი. ილჰამ ალიევს მესამეჯერ მიეცა კენჭისყრის საშუალება. 2016 წლისთვის აზერბაიჯანის ხელისუფლება არჩევნების პერიოდულობითა და კენჭისყრის პროცედურების სიხშირით შეწუხდა. უკანასკნელი პლებისციტით პრეზიდენტის უფლებამოსილების ვადა ხუთიდან შვიდ წლამდე გაიზარდა. ყველაფერი კი იმით დაგვირგვინდა, რომ 2017 წელს პრეზიდენტმა ალიევმა მისი მეუღლე და ტანვარჯიშის ფედერაციის თავმჯდომარე, დეპუტატი მეჰრიბან ალიევა ქვეყნის ვიცე-პრეზიდენტად დანიშნა.

ცხადია, პრეზიდენტის ინსტიტუტის გარდაქმნის პროცესს თან ახლდა პარლამენტის მნიშვნელობის შემცირება და საკანონმდებლო ორგანოში პოლიტიკური მრავალფეროვნების გაქრობა. დღეს აზერბაიჯანის მეჯლისში მხოლოდ მმართველი პარტიის წარმომადგენლები და, ე.წ. „დამოუკიდებელი დეპუტატები“ მუშაობენ.

საქართველოში ბევრი ფიქრობს, რომ აზერბაიჯანელები დინასტიურ საპრეზიდენტო ავტორიტარიზმს ეკონომიკური კეთილდღეობისა და მაღალი შემოსავლების გამო არ უპირისპირდებიან. ჩვენს ქვეყანაში ბევრი მითი არსებობს რიგით აზერბაიჯანელთა სიმდიდრის შესახებ. მაშინ, როდესაც პრეზიდენტისა და ვიცე-პრეზიდენტის საერთო შვილების სიმდიდრეს  „პანამის დოკუმენტებში“(საიდუმლო მასალები არალეგალურად მოპოვებული და უკონტროლო ზონებში დარეგისტრირებული მრავალმილიონიანი საბანკო რეზერვების შესახებ) პოულობენ, რიგითი მოქალაქეები სიღარიბეში აგრძელებენ ცხოვრებას. უკანასკნელ პერიოდში აზერბაიჯანული მანათი დოლართან  მიმართებით 130%-ზე მეტით გაუფასურდა, იზრდება ინფლაციისა და სახელმწიფო ვალის მაჩვენებლები. ბაქოში მოგზაურობისას აუცილებლად შეამჩნევთ გზის პირას აღმართულ კედლებს, რომლებიც ღარიბ უბნებს ფეშენებელური კვარტლებისგან მიჯნავენ. გაზისა და ნავთობის ინდუსტრიის მოგებით ძირითადად მხოლოდ საპრეზიდენტო საგვარეულოსთან დაკავშირებული პირები ხეირობენ. ხელისუფლება საყოველთაო სიღარიბის დაფარვასა და წარმატებული ქვეყნის იმიჯის შემქნას „ევროპის ოლიმპიური თამაშებითა“ და „ფორმულა ერთის“ კავკასიური ტურის ორგანიზებით ცდილობს.

აზერბაიჯანელი ხალხის წინააღმდეგობას ხელისუფლება დაუნდობელი რეპრესიებით პასუხობს ხოლმე. პირადი ცხოვრების დეტალებით მანიპულირება, არაადეკვატური სასჯელი, პატიმრებისადმი არაადამიანური მოპყრობა აზერბაიჯანში ჩვეულებრივ მოვლენებად განიხილება. ადამიანის უფლებების დამცველი ევროპული ორგანიზაციები პერიოდულად აქვეყნებენ ხოლმე ჩვენი მეზობელი ქვეყნის მთავრობის მიერ შევიწროვებულ პოლიტიკურ პატიმართა სიას. ევროპელები პოლიტიკური ნიშნით დაკავებულ ასობით პირს ხუთ სიმრავლედ აჯგუფებენ. რეპრესირებულთა შორის მრავლად არიან ჟურნალისტები და ბლოგერები, თავისუფალი რეპორტიორები. საქართველოს სამხრეთით ოფიციალური პოზიციისგან განსხვავებული ნებისმიერი მოსაზრების გახმაურება სამშობლოს ღალატად და ხელისუფლებისთვის ძირგამომთხრელ საქმიანობად მიიჩნევა. ხატიჯა ისმაილოვას, რადიო „თავისუფლების“ უსამართლოდ დასჯილ თანამშრომელს მთელი მსოფლიო იცნობს. ის მხოლოდ იმიტომ გასამართლდა, რომ პრეზიდენტთან დაახლოებული პირების კორუფციულ შემოსავალზე წერა გაბედა. პოლიტპატიმართა მეორე ჯგუფს უფლებადამცველები წარმოადგენენ. მრავალი ქრონიკული დაავადებით  გატანჯული, ლეილა იუნუსი გადასახადების დამალვისა და სხვა აბსურდული ბრალდებების გამო კინაღამ საპატიმრო დაწესებულებაში გარდაიცვალა. ქალთა და ბავშვთა უფლებებისთვის მებრძოლი, დემოკრატიული არჩევნების პრინციპების დამცველი აზერბაიჯანელი ამჟამად ჰოლანდიაში არის გახიზნული. აზერბაიჯანის პოლიტიკურ პატიმართა სიაში მრავლად არიან ახალგაზრდები და სტუდენტები. რეპრესირებულთა ჩამონათვალში ათობით რელიგიური მოღვაწე და პოლიტიკური პარტიის მრავალი წევრია.

მაშასადამე, აზერბაიჯანის ხელისუფლება თანაბარი სიმკაცრით უსწორდება ყველა იმ საზოგადოებრივ ძალას, რომელსაც საპრეზიდენტო ძალაუფლების დაბალანსება, ოდნავ მაინც გაწონასწორება შეუძლია. მედია, სამოქალაქო საზოგადოება, სტუდენტობა, ოპოზიციური პოლიტიკური პარტიები და აქტიური რელიგიური პირები პოლიტიკური სისტემისთვის აუცილებლად გასანდგურებელ საფრთხედ აღიქმებიან.

აზერბაიჯანი საქართველოს სტრატეგიული პარტნიორია. საქართველოს მოქალაქეები პატივს ვცემთ მეზობელი ქვეყნის ტერიტორიულ მთლიანობასა და სუვერენიტეტს. ჩვენ არ გვაქვს უფლება აზერბაიჯანის საშინაო საქმეებში ჩარევისა. ვფიქრობ, რომ ჩვენ ყველანი მხარს ვუჭერთ საქართველოსა და აზერბაიჯანს შორის თანასწორუფლებიანი და კეთილმეზობლური ურთიერთობების ჩამოყალიბებას. მიუხედავად ამისა, აუცილებლად უნდა დავსვათ კითხვა (სამოქალაქო განათლების გაკვეთილზე მაინც) – რისი გაკეთება შეუძლია ჩვენს ქვეყანას სამხრეთ კავკასიაში დემოკრატიული პროცესების გასაძლიერებლად?

ჩვენ მხოლოდ იმის ძალა შეგვწევს, რომ დემოკრატიული ღირებულებებისა და ადამიანის უფლებებისთვის ბრძოლის გამო დევნილ მოქალაქეებს თავშესაფარი მივცეთ. ჩვენ მხოლოდ ის შეგვიძლია, რომ აზერბაიჯანელებს უკეთესი პოლიტიკური სტანდარტებით ცხოვრების მაგალითი მივცეთ, ამგვარ მაგალითებზე დაკვირვების შესაძლებლობა გავუზიაროთ.

რამდენიმე წლის წინ საქართველოს ძალიან ბევრი აზერბაიჯანელი ჟურნალისტი, პოლიტიკოსი, სტუდენტი აქტივისტი თუ უფლებადამცველი აფარებდა თავს. ისინი მშვიდად ცხოვრობდნენ და საქართველოდან მთელ მსოფლიოს მოუთხრობდნენ თავიანთი გასაჭირის შესახებ. ბოლო ორ წელიწადში მათი რაოდენობა დრამატულად შემცირდა. ძალიან მწყდება გული იმაზე, რომ ჩვენი მეზობელი ქვეყნის ყველაზე გამბედავი მოქალაქეებისათვის ხელის გაწოდებას ვეღარ ვახერხებთ.

 

 

შემოქმედებითი აზროვნების, პროდუქტიული სწავლის ხელსაწყოები

0

არც კი იცოდა ტალოსმა, ხერხის შექმნა თევზის ფარფლებმა რომ შთააგონა, ფარგალიც გამოიგონა, მისი მეშვეობით ხის ნაჭერზე წრე დახაზა, გამოთალა, გამოთლილ ნაჭერს ტრიალი აიძულა და თიხის ჭურჭლის დაზგაც დაამზადა,  თუ სიხარულის ნაცვლად აღმზრდელი ბიძის აღშფოთებას გამოიწვევდა. ვინ იცის, კიდევ რას არ გამოიგონებდა იგი, რომ არა დედალოსის შური და გამეტება.

თუმცა მათი დრო წარსულს ჩაბარდა და დღეს ყველას მოგვეხსენება, რომ სასწავლო პროცესში შემოქმედებითი, პროდუქტიული აზროვნების განვითარება ყოველი ჩვენგანის უმთავრესი ამოცანაა. შემოქმედება სიკეთე და სათნოებაა, თუმცა ისიც უნდა გავითავისოთ, რომ მისკენ სავალ გზაზე ადამიანს შეიძლება არაერთი დაბრკოლება შეხვდეს. მთავარია, ვიცოდეთ ხერხები, რომელთა დახმარებით გზიდან არასოდეს გადავიჩეხებით და გაგვაჩნდეს სამუშაო ხელსაწყოები, რომლებიც ამ ხერხების გამოყენებაში დაგვეხმარება.

რადგან ოდესღაც ქართულ ენობრივ სივრცეში ტალოსის მიერ გამოგონილი ინსტრუმენტის სახელი ისე განზოგადდა, რომ რეალურ და დიდ ძალასთან უკვე ყოველთვის უპირატესია („ხერხი სჯობია ღონესა, თუ კაცი მოიგონებსა“), რადგან სადგისი, ჭყინტი ყველი და ნაცარი – ის ხელსაწყოებია, რომელთა გამოყენებით შესაძლოა დევები დაამარცხო, ხოლო გამოუყენებლობით – ერთ დღესაც კავკასიონის ქედზე მიგაჯაჭვონ, ცხადია, უნდა ვაღიაროთ მათი მნიშვნელობა და ამ „უტილიტარულ ხრიკებზე“ რაც შეიძლება, ბევრი ვიფიქროთ. სააზროვნო ინსტრუმენტებს, რომლებსაც ასე უცნაურად ვიღებთ ან არ ვაღიარებთ, ხომ ძალიან შორს შეუძლია ჩვენი წაყვანა ანაც მთელი ჩვენი შეგრძნებების, ემოციონალობის, შემეცნების დაკნინება თუ გაფართოება?!

აზროვნების ინსტრუმენტების შესახებ საუბრისას სავსებით  სამართლიანდ მიიჩნევენ, რომ ისინი, განსაკუთრებით, ენისა და წიგნიერების ინსტრუმენტები, მხოლოდ ისეთი მარტივი მიზნებისთვის არ გამოიყენება, რომლისთვისაც გამოიგონეს, რომ მათი მიზნები ძალიან გასცდა გამომგონებლების წარმოდგენებს. ამიტომ მათზე მსჯელობას ენის ინსტრუმენტებზე საუბრით იწყებენ. კირან იგანის აზრით, სწავლა-სწავლებისთვის ძალიან მნიშვნელოვანი სწორედ ის მარტივი ინსტრუმენტებია, რომლებსაც ყოველთვის სათანადოდ ვერ იყენებენ და დროდადრო მათ საერთოდაც ივიწყებენ ხოლმე, მიუხედავად იმისა, რომ ბავშვების იმ კულტურული სიმდიდრეების სამყაროში გადაყვანა შეუძლია, რომელიც მარტივი წიგნიერების კარიბჭის მიღმაა მოქცეული.

ფსიქოლოგ დავიდ ოზუბელის (David Ausubel) მტკიცებით, ერთ-ერთი ასეთი ინსტრუმენტი გახლავთ „წინასწარი ცხრილი“, რომელსაც მოსწავლისთის მომავალი სასწავლო მასალის სტრუქტურის წინასწარ გაცნობით მათი შედეგების ბევრად გაუმჯობესება შეუძლია და, რომელიც, მიუხედავად იმისა, რომ ძველი პრინციპების გამეორებაა, იდეის წარდგენის საუკეთესო საშუალებად მიიჩნევა:

  • ადამიანებს უთხარით იმის შესახებ, რაზეც მათთან ლაპარაკს აპირებთ;
  • მოუყევით სათქმელი;
  • ამის შემდეგ კი უკვე ნათქვამზე ესაუბრეთ.

თავის მხრივ, კირან იგანი, ძირითადი შემეცნებითი ინსტრუმენტების იმგვარ ნაკრებს გვთავაზობს, რომელთაგან განსაკუთრებით, პირველი ოთხი, მნიშვნელოვანია სიმბოლოთა ყველა სისტემის შესწავლისათვის,  მათემატიკიდან და მუსიკიდან დაწყებული, ნებისმიერი ცოდნისა და გამოცდილების ყველა ფორმით დასრულებული. მაშ, ეს ხელსაწყოებია:

  • ამბავი, რომელსაც მოსწავლეები წარმოსახვის საშუალებით ცოდნის დამუშავებისთვის იყენებენ. ამბებს რეალური სამყაროს შინაარსის განსაზღვრა შეუძლია, რეალური სამყაროს ამგვარი ჩამოყალიბება კი სწავლების ყველაზე დიდ ღირებულებად მიიჩნევა. ამდენად, იგი ერთ-ერთი ყველაზე ძლიერი შემეცნებითი ინსტრუმენტია.
  • მეტაფორა საშუალებას გვაძლევს, ერთი საკითხი მეორის საშუალებით დავინახოთ. ეს უჩვეულო უნარი ადამიანის ინტელექტუალური გამჭრიახობის, კრეატიულობისა და წარმოსახვის ძირითადი შემადგენელი ნაწილია და მოსწავლეებისთვის მის შენარჩუნებაში დახმარება, მათი სწავლების პროცესში ხშირად გამოყენება ენერგიულად და მოქნილად კითხვასა და აზროვნებაში გვეხმარება.
  • ბინარული დაპირისპირებანი ცოდნის მოწესრიგებისა და კატეგორიებად დაყოფის მნიშვნელოვანი და ძლიერი ხელსაწყოებია. ამგვარ დაპირისპირებას თითქმის ყველა ამბავში ვხვდებით და მათ ცოდნის ბევრი კომპლექსური ფორმის საწყისი განაწილების დროს გადამწყვეტი მნიშვნელობა ენიჭება. ყველაზე ძლიერი დაპირისპირებანი, მაგალითად, კარგი/ცუდი, უსაფრთხოება/შიში, შეჯიბრი/თანამშრომლობა – ემოციურად დატვირთულია და შინაარსთან დაკავშირების შემთხვევაში შემოქმედებითი ხდება.
  • რითმა, რიტმი და სტრუქტურა ნებისმიერი შინაარსისთვის დასამახსოვრებელი, აზრის შემცველი და მომხიბვლელი ფორმის მიცმის ძლიერი ინსტრუმენტებია. ძალიან დიდია როგორც მათი როლი სწავლებისას, ისე – მათი მნიშვნელობა ენის რიტმისა და სტრუქტურის წარმოსახვისა თუ ძირითადი ემოციების გააქტიურებისათვის.
  • ხუმრობები და იუმორი ენის ფუნქციონირების ძირითადი საშუალებების მაჩვენებელი ინსტრუმენტებია. ამავე დროს ისინი მოსწავლეებს ცოდნის ელემენტებთან თამაშისა და სწავლის სარგებლის აღმოჩენის შესაძლებლობას აძლევს და ეხმარება, არ „დაავიწყდეთ“ წარმოსახვა და შეინარჩუნონ წესების მკაცრი, საყოველთაოდ აღიარებული გამოყენების წინააღმდეგ ბრძოლის უნარი. ეს ინსტრუმენტები მოსწავლეებს მათი ცოდნის მრავალ განზომილებას დაანახებს და გონების მოქნილობის განვითარებას შეუწყობს ხელს.
  • გონებრივი გამოსახულებები ძალიან დიდი ემოციური მნიშვნელობის ხელსაწყოებია. ისინი ჩვენს მთელ ცხოვრებაზე ახდენს გავლენას. ვიზუალური სახეებით გაჯერებულ საზოგადოებაში შესაძლოა, უფრო მეტად მნიშვნელოვანი იყოს მოსწავლეებისათვის ისეთი სივრცის შექმნა, სადაც ისინი საკუთარი გონებრივი გამოსახულებების ჩამოყალიბების სწავლას შეძლებენ. ჩვენ შეგვიძლია, ადვილად დავივიწყოთ სიტყვების მეშვეობით წარმოქმნილი უნიკალური სახეების ძალა, რადგან ხშირად სახეს უფრო მეტი წარმოსახვითი და დასამახსოვრებელი ძალა აქვს, ვიდრე ეს მხოლოდ კონცეფციას ექნებოდა. ორივე ერთად შეიძლება კიდევ უფრო ძლიერი ეფექტის მქონე აღმოჩნდეს. აზრობრივი, გარე სახეებისგან განსხვავებული გამოსახულებების გამოყენებამ სერიოზული როლი უნდა ითამაშოს სწავლისა და სწავლების საქმეში.
  • ჭორი ხშირად უსარგებლო სიამოვნებად ფასდება, თუმცა სწავლის პროცესში მნიშვნელოვანი წვლილის შეატანა შეუძლია. ჭორი სოციალური ურთიერთობების ერთ-ერთი ყველაზე მნიშვნელოვანი ფორმაა. მასში ჩართვა ადვილია და ეს, ჩვეულებრივ, სასიამონო პროცესად ითვლება. ამდენად, ჭორაობა, მოვლენების ნარატივის საშუალებით გადმოცემის ჩათვლით მთელ რიგ უნარებს აერთიანებს. მას მოსწავლეების ცოდნის წარმოსახვითი გაგების გაფართოება შეუძლია. ჭორის საშუალებით შესაძლებელია მოსწავლეების ენასა და, განსაკუთრებით, ზეპირმეტყველებაში მნიშვნელოვანი ელემენტებისა და შესაძლებლობების განვითარება.
  • თამაში დაკავშირებული შემეცნებითი ინსტრუმენტი ან ინსტრუმენტების ნაკრებია. ის ადამიანებს იმ ობიექტებისაგან გათავისუფლებში ეხმარება, რომლებთანაც მჭიდროდ არიან გადაჯაჭვულნი. მაგალითად, „კლასობანას“ თამაშისას ბავშვები სკოლაში ქცევის ნორმებსა და შეზღუდვებს გაიზიარებენ. ისინი სიამოვნებას შემბოჭველი სამყაროს პაროდირებით იღებენ. თამაშს ასევე შეუძლია მოსწავლეების თვითკონტროლის უნარის განვითარება და მისი მნიშვნელობის გააზრება.  თამაშის დროს ისინი სწავლობენ, რომ იმპულსურად კი არ ნდა იმოქმედონ, არამედ მოქნილ წესებს უნდა მისდიონ. მათ შეუძლიათ წარმოიდგინონ, რომ ტირიან, სინამდვილეში კი  – თვალთმაქცობისაგან სიამოვნება მიიღონ.
  • საიდუმლო მოსწავლეთა ყოველდღიური გარემოს მიღმა არსებული ცოდნის საშუალებით მათი ჩართულობის განვითარებისთვისაა საჭირო. მოსწავლეებს უჩნდებათ მიმზიდველი განცდა, რომ კიდევ ბევრი არაჩვეულებრივად შთამბეჭდავი რამაა აღმოსაჩენი. ყველა საგნის კურიკულუმს აქვს თავისი საიდუმლო, ჩვენი საქმე კი მოსწავლეთათვის ამ შინაარსის გაცნობისას მისი უფრო მდიდარი და ღრმა შინაარსის ისეთი წარდგენა უნდა იყოს, რომ მათი გონება სწავლის თავგადასავლში ჩააბას.

 

სასწავლო პროცესში კირან იგანის ეს სააზროვნო ხელსაწყოები/ინსტრუმენტები, ალბათ, ბევრ ჩვენგანს წარმატებით გამოუყენებია, ხოლო ვისაც არა – შეუძლია ღრმად იწამოს, რომ ისინი, ერთად აღებული, ტროას ცხენია, რომლითაც ბავშვების სულსა თუ გულში, გონებაში შეღწევა და საგაკვეთილო „ომების“ მოგება  ბევრად უფრო მარტივი, სასიამოვნო და, რაღა თქმა უნდა, უდანაკარგო იქნება, ვიდრე ნებისმიერი სხვა ძალისხმევის გამოყენება.

როგორ ვითანამშრომლოთ „დამგვიანებელ“ ბავშვებთან

0

 

„დროს არ უყვარს, როდესაც კლავენ“, – ამბობს „ალისა საოცრებათა ქვეყნის“ ერთ-ერთი პერსონაჟი. დროს უნდა ემეგობრო. დროს უნდა გაუფრთხილდე… როგორ მოვეხმაროთ ბავშვს, დააფასოს დრო, არ დაიგვიანოს სკოლაში, გახდეს პუნქტუალური, დაგეგმოს თავისი გაკვეთილები და გართობა? დღეს ამის შესახებ უბრალო რჩევებს გაგიზიარებთ.

ყველას, მით უფრო მასწავლებლებს, შეხვედრია მოსწავლე, რომელიც გამუდმებით იგვიანებს საკლასო ოთახში, ცუდად ორიენტირდება დროში, მისთვის წუთები ნაკლებად მნიშვნელოვანია. ასეთი ბავშვისთვის ზრდასრულობის ასაკში ცხოვრების მოშვებული რიტმი ნორმად იქცევა ხოლმე. მათთვის ყველგან დაგვიანება მყარი ჩვევა ხდება. ამიტომ პატარაობაშივე, როგორც კი ბავშვი ინტერესს გამოიჩენს საათის, დღე-ღამის ცვალებადობის, კალენდრის მიმართ, აუცილებელია განემარტოს, რა არის დრო, რამდენად მნიშვნელოვანია იგი.

რას ნიშნავს „ერთი საათის მერე?“ ბევრია თუ არა „ხუთი წუთი“? რის გაკეთებას მოასწრებ ათ წამში? რამდენი საათი გჭირდება იმისათვის, რომ სოფელში, ბებიასთან და ბაბუსთან  ჩახვიდე? რამდენი წელი უნდა ხეს, რომ გაიზარდოს და ნაყოფი მოისხას? ეს და სხვა ამგვარი კითხვა-პასუხი ბავშვისთვის ძალიან საცნობაროა. ამ კითხვების დასმაში ბავშვებს ჩვენ უნდა დავეხმაროთ. ბავშვს უნდა აინტერესებდეს, რა არის დრო.

ბევრი ფსიქოლოგი ბავშვის სათამაშოებში საათის ქონას გვირჩევს. ის შეიძლება იყოს მაჯის ან კედლის, ხელნაკეთი ან ნაყიდი, ციფერბლატიანი ან ელექტრონული. დროის ციკლურობის ასახსნელად მცირე ასაკის ბავშვისათვის, რასაკვირველია, ციფრებიანი საათი უფრო გამოგვადგება. ასევე, აუცილებელია შინ თუ საკლასო ოთახში გვეკიდოს ან გვედოს ბეჭდური კალენდარი, სადაც გარკვევით გამოჩნდება კვირის დღეები, თვეები და წელი.

მშობელმა ბავშვს უწყვეტად უნდა განუმარტოს, რას ნიშნავს დღე და ღამე, განთიადი და მზის ჩასვლა, საიდან ხდება ადამიანის სიცოცხლის ათვლა, რატომ აღვნიშნავთ ახალი წლის დადგომას და ა.შ. ეს ინფორმაცია ბავშვს, მისთვის გასაგებ ენაზე და რაც შეიძლება ადრეულ ასაკში უნდა მივაწოდოთ.

აუცილებელია, დავფიქრდეთ მედლის მეორე მხარეზეც – ვინ არ იგვიანებს არასდროს? ვინ მოდის დანიშნულ დროზე ადრე? ასეთი ბავშვებიც ხომ გვინახავს. როგორც წესი, მათი ზედმეტად პუნქტუალურობის მიზეზი გაძლიერებული შფოთვაა. თუკი ბავშვი სკოლაში ყოველდღიურად 15-20 წუთით ადრე ცხადდება, ეს არცთუ კარგია. ხშირად ასეთ ბავშვებს ყველაფრის გულთან ახლოს მიტანა ახასიათებთ. ისინი გამუდმებით აკონტროლებენ თავს, უფრთხიან შეცდომებს. ასეთ ბავშვებს საკმაოდ ფხიზელი ძილი აქვთ, რადგან შიშობენ, რომ დაიგვიანებენ და საყვედურს მიიღებენ. ასეთ მშფოთვარე ბავშვებს ფხიზელი ძილი არ აძლევს იმის საშუალებას, რომ დღის განმავლობაში დახარჯული ძალა და რესურსი ბოლომდე აღიდგინონ.

ის კი, ვინც სულ მუდამ იგვიანებს გაკვეთილებზე, შესაძლოა, მშფოთვარეც იყოს და სრულებით უშფოთველიც. თუმცა, ორივე შემთხვევაში, აუცილებელია ბავშვმა ისწავლოს დროის დაფასება და პუნქტუალურობა. ეს მას ზრდასრულობის ასაკში უამრავი უსიამოვნებისგან დააზღვევს. სწორედ ამიტომ ყურადღებით უნდა ვიყოთ და ჩავეძიოთ ბავშვის დაგვიანების მიზეზს; მოვიკვლიოთ, რატომ სურს იმაზე მეტ ხანს ეძინოს, ვიდრე ეს მისაღებია? რატომ გამოდის სახლიდან გვიან? რატომ გეგმავს თავისი დღეს არასწორად? იქნებ ფსიქოლოგიური ან ფიზიკური პრობლემები აქვს? გვახსოვდეს, რომ ყველა ქცევას, მათ შორის დაგვიანებას, მიზეზ-შედეგობრივი კავშირი აქვს და სანამ ბავშვს მკაცრად ვუსაყვედურებთ, ეს უნდა გავარკვიოთ.

როგორ გავიგოთ, რომ ბავშვი მზად არის, თვითონ დაგეგმოს თავისი დღე? თუ ის თქვენზეა დამოკიდებული, მაშინ ამას ვერ მოახერხებს. მისი დრო თქვენს განკარგულებაშია – თქვენ კარნახობთ, როდის დაიძინებს და გაიღვიძებს; თქვენ დაგყავთ სკოლაში, უსაზღვრავთ თამაშის და კვების საათებს. სამწუხაროდ, მშობელთა ზემზრუნველობა და გავლენა ბავშვის ცხოვრებაზე ხშირად დიდხანს გრძელდება, რაც იწვევს იმას, რომ ბავშვი გვიან სწავლობს დროის სწორ განაწილებას, შემდგომში – დამოუკიდებლობას.

დიახ, თავდაპირველად მშობელმა უნდა დაგეგმოს ბავშვის დღე, მაგრამ მომავალში დაგეგმარების საკითხები უკვე ბავშვთან თანამშრომლობით გვარდება, ბოლოს კი დროის მართვის სადავე სრულად გადაეცემა ბავშვს. ეს პროცესი თანდათანობითი და ზედმიწევნით ზომიერი უნდა იყოს.

ფსიქოლოგები გვირჩევენ „დამგვიანებელ“ ბავშვებს სხვადასხვაგვარად, მათი ინდივიდუალურობის გათვალისწინებით მივუდგეთ. მაგალითად, თუ ბავშვი სკოლაში წასასვლელად დიდხანს ემზადება, მაღვიძარა ხუთ ზარზე უნდა დავუყენოთ. პირველი ზარი ბავშვს აღვიძებს, მეორე ზარი კარნახობს, რომ აბაზანაში შესვლის დროა, მესამე –  საუზმის დროს კარნახობს, მეოთხე – ჩაცმისას, მეხუთე – სახლიდან გასვლისას. „ხმოვანი გრაფიკი“ გაცილებით სახალისო შესასრულებელი იქნება ბავშვისთვის, ვიდრე ამ თემაზე ატეხილი დავიდარაბა.

შედარებით უფროსი ასაკის ბავშვს თვითონ შეუძლია, მოიფიქროს თავის „გამოსაფხიზლებელი“ და ამაჩქარებელი მეთოდი. მაგალითად, ჩართოს მუსიკა, რომელიც უყვარს და რომელიც აიძულებს, უფრო სწრაფად იმოძრაოს, ანდა მაღვიძარას ზარის ნაცვლად სახუმარო ხმოვანი შეტყობინებები ჩაიწეროს და საკუთარი თავი ამით წააქეზოს.

ასეთივე მიდგომას საჭიროებს ზედმეტად მოჩქარე ბავშვი, რომელიც ისე ჩქარობს, რომ სკოლის ჯერ კიდევ დახურულ კართან უწევს ჯდომა და სხვების ლოდინი. განუმარტეთ ბავშვს, რომ ამ „ზედმეტი 20 წუთის“ დახარჯვა უფრო საინტერესოდ შეუძლია. მაგალითად, ამ დროში ის თავისუფლად გადაიკითხავს გაკვეთილებს, მოუსმენს საყვარელ სიმღერას, მიალაგებს თავის ოთახს, სამუშაო მაგიდას და სხვ.

მაღალი პასუხისმგებლობის მქონე ბავშვებს ძალიან მოსწონთ პუნქტუალურობასთან დაკავშირებული თამაშები. მაგალითად, ბავშვს შეუძლია წუთებში ზუსტად გამოთვალოს, რა დრო სჭირდება პირის დაბანასა და კბილების გასახეხად, რამდენ ხანს საუზმობს, რამდენ წუთში იცვამს ფეხსაცმელს, რა დროს საჭიროებს სკოლამდე მისასვლელად. გამოთვლის მერე ბავშვი ცდილობს ყოველდღიურად ისევ ამდენივე წუთი დახარჯოს სასკოლოდ მომზადების პროცესზე. ასე სწავლობს დროის კონტროლს.

არსებობს კიდევ ერთი, დროის უკუღმა ათვლის მეთოდი, რომლითაც ბავშვი კარგად აცნობიერებს, რომ დროს მოფრთხილება უნდა. მაგალითად, მშობელი ბავშვს განუმარტავს: „მამა სახლში შვიდ საათზე მოვა. შენ უკვე თავისუფალი დრო გექნება და ერთად ითამაშებთ. დავითვალოთ: საშინაო დავალებებისთვის სულ ორი საათი გჭირდება, მაშასადამე, ხუთ საათზე უნდა დაჯდე სამეცადინოდ. მანამდე კი შეგიძლია ერთი საათი დაისვენო, ანუ ოთხიდან ხუთ საათამდე. მოინიშნე“.

მნიშვნელოვანია ის, რომ დღის დაგეგმვისას ბავშვს უნდა მივცეთ შეცდომის დაშვების საშუალება. მან თავად უნდა დაინახოს, რას ვერ ასწრებს, რა დაგეგმა არასწორად. სხვა დროს ის უფრო ბევრს იფიქრებს იმაზე, რომ დრო ტყუილად არ დაეხარჯოს და მეტი თავისუფალი დრო დარჩეს.

გამოცდილება აჩვენებს, რომ დღის დაგეგმვის საუკეთესო მაშველად კედლის დაფა რჩება. დაფას შეიძლება კედელზე მიკრული ფურცელი ჩაენაცვლოს. დაფაზე/ფურცელზე ჩამოწერილ საქმეებს ბავშვმა თვითონ უნდა დაუსვას პლიუსები ან მინუსები. დროის კონტროლის ეს ინსტრუმენტი უდავოდ ეფექტიანია.

დაფის მქონე ყველაზე უზრუნველი ბავშვებიც კი გაცილებით პუნქტუალურები ხდებიან. დაფაზე არა მხოლოდ საქმეები, არამედ დროის დედლაინებიც იწერება – ეს საქმე ამ დროიდან იმ დრომდე მონაკვეთში უნდა გაკეთდეს. დაფაზე ჯერ მშობლები უწერენ ბავშვებს შესასრულებელი საქმეების ჩამონათვალს, შემდეგ კი ესტაფეტას ბავშვებს გადასცემენ. თავდაპირველად ბავშვები ვერ საზღვრავენ საკუთარ შესაძლებლობებს და სიაში ბევრ ზედმეტ რამეს ინიშნავენ, მაგრამ დროთა განმავლობაში ხვდებიან, რომ ყველაფრის მოსწრება შეუძლებელია.

ვიღაცისთვის დაფა მარტივი ინსტრუმენტია (მაგალითად, მოზარდებისთვის). მათ დაფის ნაცვლად სპეციალური მობილური პროგრამების და გაჯეტების გამოყენება შეუძლიათ.  გაჯეტი შეახსენებს მოზარდს, რის მერე რა უნდა გააკეთოს; როდის უნდა შეისვენოს, როდის უნდა წავიდეს რომელიმე წრეზე, რომ არ დააგვიანდეს; როდის დაურეკოს მშობლებს, რომ მათ არ ინერვიულონ.

კიდევ ერთი იდეალური ინსტრუმენტი თვითნაკეთი ყოველდღიურია. ვიღებთ უჯრედებიან რვეულს და გაშლაზე ვწერთ კვირის დღეებს, შემდეგ კი ამ დღეებში ვინიშნავთ იმ საქმეებს, რომელიც ბავშვმა აუცილებლად უნდა შეასრულოს. თუ ბავშვს დროის მართვის სადავეებს დროულად მივანდობთ, ის იოლად მიეჩვევა ცხოვრების ამგვარ წესს.

დროის მართვის ხელოვნება არცთუ იოლია. ამიტომ ნუ გაუბრაზდებით ბავშვს, თუ თავისივე გეგმას ვერ გაჰყვა. ბოლოს და ბოლოს, ბევრმა უფროსმაც არ იცის, როგორ უნდა დახარჯოს თავისი დრო. გავიხსენოთ, რომ სკოლაში ჩვენც ვიგვიანებდით და ვცდილობდით, რომ უფრო მეტი დრო მეგობრებთან ერთად გაგვეტარებინა, ვიდრე გვემეცადინა. სამწუხაროდ, ადამიანების უმრავლესობა გვიან ხვდება, რომ დრო ყველაზე ძვირფასი რამაა, პუნქტუალურობას კი, რაღაც მომენტში, ისეთივე სიამოვნების მოტანა შეუძლია, როგორც დილის ძილს, რომელიც შემთხვევით გაგვიგრძელდა…

 

 

ჩემი და მაიკლ კეის მათემატიკური ცხოვრება და დროება

0

მათემატიკა, როგორც იტყვიან ხოლმე, „ჩინური“ იყო ჩემთვის ყოველთვის. შეიძლება ცოტა ვაჭარბებ – სკოლაში ალგებრა-გეომეტრიაში დაუყვედრებელი ოთხიანი მეწერა – მაგრამ, ამის მიუხედავად, მე და მათემატიკა მაინც ვერასოდეს დავმეგობრდით. ვინ იცის, ბავშვობაში რამდენჯერ მიოცნებია, რაიმე ისეთი აპარატი  გამოეგონებინათ (ალბათ ჩიპის მსგავს რაღაცას ვგულისხმობდი), რომლის თავთან ახლოს მიტანით, ან თმის სარჭივით თმაში ჩამაგრებით, ნებისმიერ ამოცანას თუ მაგალითს ყოველგვარი ტვინის ჭყლეტის გარეშე ამოვხსნიდი. დღეს, ტექნიკური პროგრესის საუკუნეში, როცა თითქმის აღარაფერია შეუძლებელი, დარწმუნებული ვარ, ჩემი გულუბრყვილო ნაოცნებარის რეალობად ქცევაც შეიძლება (იქნებ იქცა კიდეც უკვე და მე არ ვიცი). მაგრამ მანამდე, სანამ ეს მოხდება (ან ინფორმაცია ჩემამდე მოაღწევს), შევეცდები, ჩემ მიერ ნებაყოფლობით არჩეული „მეგობარი საგნისა“ თუ „დისციპლინის“ დახმარებით, ისეთი და იმ მათემატიკის შესახებ მოვყვე, რომლის „ათვისებაც“ მეტ-ნაკლებად უმტკივნეულოდ მოვახერხე.

 

A . ეთერ ხოსროშვილის „ხორციანი გაკვეთილი“

მისი ტალღოვანი, შეჭაღარავებული თმა მახსოვს,  სახეზე დიდი, მუქი ყავისფერი ხალი, ქალისთვის  ზედმეტად დაკუნთული ფეხები და მჭექარე ხმა. ისეთი ენერგიული, სწრაფი სიარული იცოდა, გეგონება სიცოცხლეს თავის ნებაზე დააქროლებსო. უზომოდ უყვარდა თავისი საგანი და მათემატიკის გაკვეთილზე დაგვიანებას პირად შეურაცხყოფაზე მეტად საგნის შეურაცხყოფად იღებდა. რამდენიმე ჩემს კლასელს, მათ შორის გოგოებსაც, სწორედ დაგვიანების გამო, მისი მწარე ხელიც ახსოვთ. კი, მკაცრი იყო, ოღონდ, იმავდროულად, მშობლიური და ნათესაური – სოფელში  უმეტესად ასეთი მასწავლებლები არიან.

გაკვეთილის ახსნის ნამდვილი ვირტუოზი იყო. არასოდეს დამავიწყდება ფრაზა, რომელსაც მხოლოდ თავისი საგნის ფანატიკოსი და შემოქმედებითი მასწავლებელი თუ მოიფიქრებდა. ახლა რომ ვიხსენებ, მისი ყოველი ახლად ახსნილი გაკვეთილი ერთგვარი პერფორმანსი იყო. ოღონდ ის არ თამაშობდა, ბუნებრივად აკეთებდა ამ ყველაფერს: დაფასთან გვერდულად დადგებოდა,  გრძელსახელოიანი ზედა თუ ეცვა, ჯანმრთელ მკლავებს, სიცხე-სიცივის მიუხედავად, აუცილებლად დაიკარწახებდა, ცარციან მარჯვენა ხელს ჭერისკენ შემართავდა, მარცხენათი ჩვარს ჩაბღუჯავდა და ბედნიერი სახით იტყოდა: „ბავშვებოოო… – მეტი ექსპრესიისთვის, და იმისათვის, რომ ინტერესი აღეძრა და ჩვენი ყურადღება ბოლომდე მიეპყრო, ზოგიერთ სიტყვას გაწელავდა – ახლა ისეთი ხორციანი გაკვეთილი უნდა აგიხსნააათ, ისეთიიიი…“ და იწყებოდა ჯადოქრობა. თვალის დახამხამებაში სადღესასწაულო სუფრასავით ივსებოდა დაფა „მსუქანი“ და მჭლე“ რიცხვებით თუ ფორმულებით, ჩვენ კი,  გვესმოდა  თუ არ გვესმოდა რასაც  ის გვიხსნიდა, მაინც მოჯადოებულები შევყურებდით, როგორ ბობოქრობდა ჩვენგან სულ რამდენიმე ნაბიჯში „მათემატიკური ცუნამი“.

დარწმუნებული ვარ, ეთერ მასწავლებელს „ჰარი პოტერის“ ავტორისთვის რომ ესწავლებინა, ჯოანა რულინგი მისთვისაც აუცილებლად გამონახავდა ადგილს ჰოგვორტსის მაგიისა და ჯადოქრობის სკოლაში.

 

  1. ქეთო ჩხეიძის „დარიგება“

ზუსტად არ ვიცი, რამდენი წლის იქნებოდა, როცა ჩემს კლასში შემოვიდა. სოლიდური ასაკის მიმანიშნებელი იყო მისი თეთრი თმა, დასივებული, სახლის ჩუსტებში წაყოფილი ფეხები და ის ფაქტი, რომ თავის დროზე დედაჩემსაც ასწავლიდა ალგებრა-გეომეტრიას.

„საქართველოს დამსახურებული მასწავლებლი“ იყო და სრულიად სამართლიანადაც. თავისი საგნის უბადლო მცოდნეს, ჩემი გამოთვლით, 55 წელი მაინც უნდა გაეტარებინა სკოლაში, რომელიც გზის მოპირდაპირე მხარეს, ზუსტად სახლის წინ ჰქონდა. ალბათ ამიტომაც იყო, რომ ხშირად შინაურულად ჩაცმული, ბამბაზიის ხალათითაც კი „გადმოირბენდა“ ხოლმე გაკვეთილებზე. გაზაფხულობით სკოლის უზარმაზარ, მწვანედ ახასხასებულ სტადიონზე თავის ინდაურებს შემორეკავდა გამოსაკვებად. თან გაკვეთილს ხსნიდა, თან კი საკლასო ოთახის ფანჯრიდან ადევნებდა თვალს ნოყიერი ბალახისგან ჩიჩაყვდაბერილ მობალახე ფრინველებს. თუ ინდაურები თვალს მიეფარებოდნენ, „არაფრისმაქნის და გაკვეთილზე მაინც ტყუილად მსხდომ“ ბიჭებს სასწრაფოდ გააქცევდა ეზოში, წადით, ნახეთ, ქუჩაში არ გავიდნენ, სადმე არ გადაიკარგონ, განა ბევრი მოეკითხებათ, ეგენიც თქვენსავით ინდაურები არიანო.

წყნარი, მშვიდი ბუნების ქალი იყო ქეთო ჩხეიძე. თუ არ სწავლობდი,  სამიანს არ დაგამადლიდა, თუ სწავლობდი, უფრო მეტს ითხოვდა შენგან. გოგოებს  სახელის ნაცვლად „ქალოთი“ მოგმართავდა, გვართან ერთად. აი ასე: „ქალო, …არჩუაშვილო…“ – და მერე სათქმელს მოაყოლებდა. ერთხელ, მახსოვს, გაკვეთილის თემას გადაუხვია (მეორე ასეთი შემთხვევა არ მახსენდება) და ჩვენს მომავალ ცხოვრებაზე, უფრო სწორად, გათხოვებაზე გველაპარაკა კლასში რატომღაც ბიჭების გარეშე დარჩენილ გოგოებს. მაშინაც „ქალოთი“ დაიწყო, მაგრამ ყველას ერთად მოგვმართავდა: „ჭკვიანი ქალი, თუ უნდა, რომ ბედნიერი იყოს, ჩიტირეკია და გიჟპოეტა კაცს არ უნდა გაჰყვეს ცოლად. ქმრად ინჟინერი, მათემატიკოსი და  ფიზიკოსი კაცი ჯობია. ტექნიკური ტვინის კაცები ნაკლებად ერევიან საქალო წვრილმანებში და ერთგული მეუღლეები და კარგი მამები არიან. თუ დამიჯერებთ,   ოდესმე გაიხსენებთ ჩემს ნათქვამს და იტყვით, მართალი ყოფილაო; თუ არ დამიჯერებთ, მაინც გამიხსენებთ, ოღონდ იმას იტყვით, რატომ არ დავუჯერეო“. – ასეთი იყო ქეთო ჩხეიძის „მასტერკლასი“ „ქალური ბედნიერების საგანში“,  რომლის ასაკშიც, როგორც ამბობენ, ტყუილიც კი დაიჯერება. თუმცა, სკოლას რომ დამთავრებისას ისეთი რამ მითხრა, მისგან  ნამდვილად რომ არ ველოდი:

„- ქალო,  – გამაჩერა სკოლის დერეფანში, კიბესთან, – შენზე გავიგე, ფილოლოგიურზე აბარებსო, – პასუხს არ დალოდებია, ისე გააგრძელა, – დაანებე  მაგ პოეტების ფაკულტეტს თავი, წიგნების კითხვა თუ გიყვარს, იკითხე, ვინ გიშლის, ოღონდ ჯერ ჩააბარე და მერე. მათემატიკას ჩაუჯექი, ცოტა თავი დაიტვირთე და პოლიტექნიკურში შეიტანე საბუთები, შენი ადგილი იქ არის“.

„- მე მეუბნებით ქეთო მას, – სიცილი ვერ შევიკავე, – მე, ვისაც არაფერი გამეგება მათემატიკის და ფიზიკის… (ისეთი მეხსიერება ჰქონდა, ვერ ვაკადრე, სხვაში ხომ არ გეშლებით-მეთქი.)  – ხო, ქალო, შენ გეუბნები, აბა, მე ჩემი წილი  უკვე დიდი ხანია ვისწავლე“, – წყენით შემომხედა და  გზა გააგრძელა.

ახლაც არ ვიცი, რა ძალამ ათქმევინა ქეთო ჩხეიძეს ჩემთვის ეს სიტყვები, მაგრამ მაინც უზომოდ მადლიერი ვარ მისი, და არა მხოლოდ კეთილი რჩევის გამო: მის ნათქვამს დღემდე ვებღაუჭები, როგორც ჩემი „მათემატიკური მონაცემების“ ერთადერთ დასტურს.

 

  1. თემო მაღლაფერიძის „ კოშმარი“

ის ჩემი უფროსი მეგობარი და ლექტორი იყო. ვინ მოთვლის, რამდენ რამეზე გვისაუბრია უნივერსიტეტიდან თავისუფლების მოედნამდე (მაშინ ჯერ კიდევ „ლენინის მოედანი“ ერქვა)  ფეხით მიმავლებს, კაფეში შესულებს თუ მზიან ამინდში უნივერსიტეტის ბაღში სკამზე ჩამომსხდრებს: თავისი ახალი მოთხრობა, წერილი თუ თარგმანიც წაუკითხავს ჩემთვის გამოქვეყნებამდე, საყვედურიც მიმიღია მისგან, როდესაც ლიტერატურულ გაზეთში, რომელსაც ის რედაქტორობდა, კორექტურები გამეპარა, ჩემთვის უცნობი ავტორის წიგნის წაკითხვაც ბევრჯერ ურჩევია და თავისი სიზმრებიც მოუყოლია, რომელთაგან ერთი, ბავშვობიდან მოყოლებული, მთელი ცხოვრება ტანჯავდა.

„წარმოგიდგენია, ისევ ის სიზმარი დამესიზმრა, – მეტყოდა და ისეთი განცდით    დაიწყებდა მოყოლას, თითქოს პირველად ჰყვებოდა. – ვითომ ისევ მათემატიკის გამოცდაზე  ვიჯექი, ისევ იმ კოშშშმარ – კბილებში გამოცრიდა – ამოცანას  ვხსნიდი, ის ჯალათი გამომცდელიც ისევ თავზე მადგა და მერხზე თითებს მიკაკუნებდა… გავწამდი კაცი, თან ვერც ვიღვიძებ, რომ დავუძვრე ამ დამამცირებელ მდგომარეობას და ოფლის ღვრას…მერე კი, როცა ბოლოს და ბოლოს ძილს თავს დავაღწევ, ადამიანად აღარ ვვარგივარ, სულ მთლად წამხდარი, დათრგუნული და ღირსებააყრილი ვუბრუნდები რეალობას… ალბათ არასოდეს დამთავრდება ეს ჯოჯოხეთი…“.

გულწრფელად თანავუგრძნობდი სიზმრის მოყოლისას ლამის ბავშვად ქცეულ ჩემს ლექტორს. მიუხედავად იმისა, რომ მსგავს სიზმრებს არ ვნახულობდი, მესმოდა მისი, რადგან კარგად ვიცოდი ვერამოხსნილი ამოცანებისა და ფორმულებით სავსე  დაფასთან უხერხულად დგომისა და სირცხვილის სიმწარე; მეც დავატარებდი ჩემთვის სრულიად გაუგებარი წესებისა თუ ფორმულების გაზუთხვისა და გამოცდა-გასაუბრებისას მიღებულ სტრესს, და დღემდე ვერმონელებულ წუხილს იმის გამო, თუ რატომ  შევწირე  სკოლაში ფიზიკა-მათემატიკის „ამაო სწავლა-დაზეპირებას“ ჩემი ძვირფასი დროის უდიდესი ნაწილი  და მაგიდაზე აკოკოლავებელი სასკოლო წიგნების ქვეშ, მალულად, რატომ უფრო მეტი „კლასგარეშე“ საკითხავი წიგნი არ შევაცურე. და ბარემ, ისიც აქვე უნდა ვთქვა, თუ ჩემი და ჩემი მეგობრის, შესანიშნავი ფილოლოგისა და მწერლის, თეიმურაზ მაღლაფერიძისა და სხვა არაერთი წარმატებული „ჰუმანიტარის“ მსგავსად, კიდევ რამდენ  ადამიანს ექცა გამოცდებისა და სავალდებულო „ტექნიკური“ საგნების სწავლის გამო ცხოვრება კოშმარად – ცხადსა თუ სიზმარში (რომ აღარაფერი ვთქვათ იმაზე, რომ თურმე პუშკინი ძალიან ცუდად სწავლობდა ლიცეუმში და მათემატიკის გაკვეთილებზე ტიროდა; რომ ბეთხოვენი შეცდომებით წერდა და ვერაფრით ისწავლა რიცხვების გაყოფა და გამრავლება, რომ მის ხვედრს იზიარებდა მამა ალექსანდრე დიუმაც და კიდევ ბევრი ცნობილი ადამიანი).

 

  1. მაიკლ კეის „ფიქრები“

წერილის დასრულებას აქ ვაპირებდი, მაგრამ შემთხვევით თაროზე რამდენიმე თვის წინ წაკითხულ ჯ.მ. კუტზეეს რომანს, „მაიკლ კეის ცხოვრება  და დროებას“ მოვკარი თვალი. გამახსენდა, რომ რომანში იყო ერთი (ჩემთვის) ძალიან ემოციური ადგილი,  სადაც  პროტაგონისტი მაიკლ კეი თავისი არითმეტიკის გაკვეთილს „იხსენებს“. და რადგან წერილიც არ გამოვიდა ისეთი სახალისო, როგორიც თავიდან მქონდა ჩაფიქრებული, მაიკლ კეის შესახებ მცირე კომენტართან ერთად, მისი ციტირებაც გადავწყვიტე.

რომანის მიხედვით, მაიკლ კეი თითქოსდა არ უნდა მივიჩნიოთ მთლად ჯანსაღი ფსიქიკის ადამიანად, მაგრამ განა ვინმემ იცის, როგორია ადამიანის სრულყოფილი გონი  და როგორად ჩაიფიქრა იგი ღმერთმა? იქნებ სწორედ კურდღლისტუჩა მაიკლ კეია (და მისნაირები) ნომერ პირველი Homo sapiens-ი, რომელიც მთელი  ცხოვრება  თავისუფლებისკენ მიისწრაფვის და მხოლოდ ის უნდა, რომ იცხოვროს უბრალოდ და შეუმჩნევლად (რასაც სხვა ადამიანები არ აცდიან, მათ შორის, საკუთარი დედა) ცხოვრებასთან  და თავის თავთან ჰარმონიაში მყოფმა?  მაიკლ კეის „გახსენება“ კიდევ ერთი დასტურია იმ ადამიანების განცდათა სიმძაფრისა, ვისთვისაც მათემატიკა ჩემსავით „აუღებელ ციხესიმაგრედ“ დარჩა; და თუ მე და მაიკლს არ დაგვიჯერებთ, ბატონ ჯონ მაქსველს მაინც ენდეთ, ბუკერისა და ნობელის პრემიების ლაურეატს:

„მაიკლს „თავშესაფარი „ნორენიუსი“ და არითმეტიკის გაკვეთილები გაახსენდა. შიშისგან გახევებული მიშტერებია ამოცანას, რომელიც უნდა გამოიყვანოს. მასწავლებელი რიგებში დადის და ელოდება, როდის დადებენ მოსწავლეები კალმისტრებს, როდის დადგება დრო, რომ ცხვრები თხებისგან განაცალკეოს.  თორმეტმა ადამიანმა ექვსი ტომარა კარტოფილი შეჭამა. თითოეულ ტომარაში ექვსი კილოგრამი იყო. რამდენი კარტოფილი შეჭამა თითოეულმა? ის ხედავს საკუთარ თავს, რიცხვი „თორმეტი“ როგორ გამოჰყავს.  შემდეგ „ექვსიანს“ წერს, მაგრამ, ვერ გაუგია, ამ ციფრებს რა უნდა მოუხერხოს. ორივეს შლის. სიტყვა „რამდენი“-ს დასჩერებია. ის არ იცვლება, ჰაერში არ იფანტება. თავის საიდუმლოს არ ამჟღავნებს. „მე მოვკვდები, – ფიქრობს ის, – ისე მოვკვდები, რომ ვერ გავიგებ, რამდენი შეჭამა თითოეულმა“.

 

 

 

 

 

 

 

ბევრი-შხამია… მცირე-წამალი…

0

არც თუ დიდი ხნის წინ, ერთ სტატიაში  ე.წ.  „აგრესიულ რეკლამაზე“ ვწერდი. მოდის და მოდის ტელეფონით დაუსრულებლად, იქვე მითითებული აქვს რეკლამის გასათიში კოდი, თუმცა, თქვენი არ ვიცი და მე არაფერი გამომდის. ისღა დამრჩენია, მორჩილად (ოღონდ წაუკითხავად) წავშალო ყველაფერი. თუმცა, გუშინდელმა ელვა-წერილ-რეკლამამ გამახალისა.

-გსურთ იშოვოთ ფული და…

ჰო, რა მოხდა მერე. იფიქრებთ თქვენ,  სესხის შეთავაზების ჩვეულებრივი რეკლამაა. არადა, ბოლოში ეს მრავალი წერტილი, რა მრავლის მთქმელია. შენს წარმოსახვის უნარზეა ყველაფერი დამოკიდებული.

-გსურთ იშოვოთ ფული და… წიგნები შეიძინოთ?… საოცნებო ქვეყანაში წახვიდეთ?…  გაერთოთ?… ლამაზი სამკაულებით დამშვენდეთ?… ან, უბრალოდ, კარგად იცხოვროთ?…

მე კიდევ ჩემებურად დავწერდი.

-გსურთ იშოვოთ ფული და…სულ რამდენიმე თვეში ბინას დაემშვიდობოთ?…

-გსურთ იშოვოთ ფული და… სულ მალე ქუჩაში აღმოჩნდეთ?…

-გსურთ იშოვოთ ფული და… ნერვული აშლილობის გამო  დასამშვიდებელი წამლების სმით მძაფრი შეგრძნებები იქონიოთ? ნერვიულობა ჩვენგან გექნებათ გარანტირებული, რადგან ზარებს, ყურადღებას და მუქარას არ მოგაკლებთ…

ჰო, მოკლედ, ეს ამ რეკლამის  ჩემებური ინტერპრეტაციაა და მსგავს რამეებს სიკვდილივით გავურბივარ.

არადა, სარეკლამო სიტყვები აუცილებელია. მთავარია, დაშიფრულ ტექსტს  როგორ ამოიცნობ. მაგალითად, თამბაქოს რეკლამა მახსენდება-„შენი განსხვავებული შეგრძნება იწყება აქ“…

კი, უეჭველი დაიწყება. ნაირ-ნაირ შხამებს მიაწვდი ორგანიზმს, მძიმე მეტალებს და სხვა  ათას „ლამაზ“ რამეს. კვამლს არა მხოლოდ შენ ჩაყლაპავ, სხვასაც ჩააყლაპებ (საბრალო, შემთხვევით გვერდით მოხვედრილ, პასიურ მწეველს ვგულისხმობ), კანს ნაადრევად დაიბერებ, ღრძილებს დაიავადებ, სისხლძარღვებსაც, მუდმივ ხველაში იქნები და თუ ძალიან გაგიმართლებს, შეიძლება ფილტვის სიმსივნესაც გამოკრა ხელი. რეკლამა არ ტყუის, ნახეთ რამდენი განსხვავებული შეგრძნება ჩამოვთვალე…

თუმცა, ეს ისე ლირიული გადახვევაა… სინამდვილეში, წერილს მოლდოვაზე ვწერ.

მოლდოვაში ვარ.  კიშინიოვიდან ოცი კილომეტრის  სავალზე,   სოფელ მილეშტი მიჩში ორმოცდაათ კილომეტრზე, მიწისქვეშა გვირაბები გადაჭიმულა, სიღრმე 80 მეტრს აღწევს. მთელი წელი ტემპერატურა +12…+14 გრადუსია და ღვინის უზარმაზარ კოლექციას ინახავს. ეს გვირაბები 2007 წელს გინესის რეკორდების წიგნში იქნა შეტანილი. ჩვენით, ანუ კონფერენციის მონაწილეებით სავსე

მიკროავტობუსები ნელ-ნელა გვირაბებში შედიან, მშვენივრად იგრძნობა, ყოველ მოსახვევში უფრო ღრმად და ღრმად ვეშვებით. სიმართლე გითხრათ, მიწისქვეშ სიარული არ მიყვარს. იქ ერთ დღეს წავალ და ვთვლი, რომ მაშინაც საკმარისი იქნება. ჰოდა, სანამ ცოცხალი ვარ, რაღა მიწისქვეშეთში ვირბინო. თუმცა, ამჯერად, „ყველას“ ვერ ჩამოვრჩი და ბედს შეგუებული ჩავდივარ ღრმად, კიდევ უფრო… ნეტა, ჟანგბადი საიდან შემოდის? აქეთ იქეთ ვიხედები… ფრანგები სუნთქავენ, რუმინელებიც, ის გერმანელი კაციც სუნთქავს… რა გაეწყობა, მეც ვისუნთქებ…

სიღრმეში ახალი ამბავი გველოდება. თურმე, ეს ადგილი მთელ მოლდოვაში სეისმურად ყველაზე მგრძნობიარე და აქტიური ყოფილა. ამიტომ, სწორედ აქ არის შესაბამისი ლაბორატორიაც, სადაც დანადგარები თითოეულ ბიძგს ბეჯითად იწერენ და შიფრავენ. შვება ის არის, რომ მიწისძვრები იშვიათად ხდება და თან ამისთანა  სიღრმეში არც არაფერი იგრძნობა.

ჰო, რეკლამები აქაც არის, მაგ. „ქვეყანა სამოთხის კარით “. ეს ქვეყანა, მიხვდით ალბათ, მოლდოვაა და დავეთანხმები. ძალიან ბევრი მწვანეა, სუფთა ჰაერი, გულღია, სტუმართმოყვარე ხალხი, გემრიელი საჭმელი და სახელგანთქმული ღვინო. გვირაბებში ღვინოზე სხვა რეკლამებიც აქვთ, ვიტყოდი, უფრო წამახალისებელი სიტყვები. მაგალითად,  პანოზე ბრგე ვაჟკაცია გამოსახული, რომელიც ერთი კნაჭა ბიჭი ყოფილა, მაგრამ რაც ღვინის სმა დაუწყიააა… უჰ, ასეთ დევგმირად გადაქცეულა. სხვა ლამაზი სიტყვებიც ეწერა, რომლებსაც შევაჯამებ და ჩვენებურად დავწერ: „მთვრალი კაცი, კარგი კაცი“.

ოღონდ… მთვრალი კაცი კარგი ვერ იქნება! ვერც თავისთვის, ვერც სხვისთვის! მე ღვინოდამოკიდებულ მთვრალებზე მოგახსენებთ, თორემ ორი-სამი ჭიქის მირთმევაზე არ არის საუბარი. აქ ერთი ნაცნობი მახსენდება. იცით, რა თავმომწონე კაცი გახლდათ? მოსაწონიც ჰქონდა თავი, საზოგადოებაშიც და ოჯახშიც დაფასებული იყო. ღვინოს ეთამაშებოდა, სმა კარგად გამოსდიოდა, ყანწების შემდეგ ვერც ვერაფერს შეატყობდით. ღვინომ შეიტყუა და ისე გალახა, თავისი საქციელით საზოგადოებაშიც და ოჯახშიც თანდათან დაფასება დაკარგა, შემდეგ ღირსებაც და თავის პატივისცემაც სადღაც შემოეფანტა და სულ მარტო,  ღვინის ამარაღა დარჩა. ამიტომ, ღვინის და ჩვენი თავის ზომა-წონა უნდა ვიცოდეთ, თორემ მილეშტი მიჩის ღვინის სარდაფებში, დეგუსტაციაზე ოდნავ მეც გავსინჯე. ამ საუკეთესო ხარისხის  „ოდნავს“ კი, მერწმუნეთ, ჩემთვის კარგის მეტი არაფერი მოუტანია.

ჯერ კიდევ ძველმა ბერძნებმა იცოდნენ ე.წ. ღვინო თერაპიის (ენოთერაპიის) შესახებ. მეტიც, ფიქრობდნენ, რომ ღვინო ღმერთ დიონისეს სისხლი იყო და ვაზი მათთან პირველად სწორედ მან შეიტანა.   უფრო მეტი ეფექტისთვის შიგნით მინერალური და მცენარეული წარმოშობის სხვადასხვა ნივთიერებებს ამატებდნენ. გარდა ამისა, არომატიც უმჯობესდებოდა და კარგად ინახებოდა. უმატებდნენ ზეითუნის ზეთს, დამწვარი ვაზის ნაცარს, თაბაშირს, თეთრ თიხას, ნუშს, ჩამიჩს, პიტნას, თაფლს, რძეს და სხვა ათას უცნაურობას. ღვინის ჭურჭელს ზღვის წყლით რეცხავდნენ.

ჰიპოკრატე დარწმუნებული იყო, რომ ყურძენი ადამიანის ორგანიზმს შეესაბამებოდა,  მისი დაღვინებული წვენი აუცილებელიც კი  იყო. ამიტომ, წითელ ღვინოს უნიშნავდა დასუსტებულებს, ანემიით, დისტროფიით, ნერვული სისტემის აშლილობით და რევმატიზმით  დაავადებულებს.  სხვათა შორის, ჰომეროსის „ილიადაში“  ნახსენებია ექიმების მაქაონის და პადალირიუსის სახელები,  რომლებიც ღვინის საფენებს ჭრილობების გადახვევისას იყენებდნენ.

დღეს ენოთერაპიას ევროპის მრავალ  სანატორიუმში მიმართავენ, მათ შორის ნიღბების და კომპრესების სახითაც.  ღვინო ამაღლებს იმუნიტეტს, გულსისხლძარღვთა და ნერვულ სისტემას ასტაბილიზებს, ანელებს დაბერების პროცესს. ოღონდ, აქ ისევ პარაცელსი უნდა გავიხსენოთ, რომელიც ამბობდა, მთავარი საიდუმლო რაოდენობაშიაო. ანუ, არაფერში არ გადაამლაშოთ და ყველაფერი კარგად იქნებაო. იბნ სინამ კი ბრძანა, ღვინო მეგობარია, მაგრამ შიგნით მზაკვრობა იმალება: ბევრს დალევ-შხამია, მცირე-წამალი.

დღეს ღვინის ქიმიურ შემადგენლობაზე არ დავწერ, ერთხელ უკვე დავწერე და საკმარისია. უბრალოდ შეგახსენებთ, რომ 350 ქიმიურ ნივთიერებას შეიცავს, მათ შორის ოცივე პროტეინგენულ ამინმჟავას. დღეს  ის გავიგოთ, ჩვენს ორგანიზმში მოხვედრილ ალკოჰოლს რა ემართება, სად და როგორ გადამუშავდება.

ადამიანის ორგანიზმში მოხვედრილი ეთანოლის დაჟანგვა ღვიძლში ხორციელდება. ღვიძლის პარენქიმული უჯრედების ციტოპლაზმაში არსებული ფერმენტი ალკოჰოლდეჰიდროგენაზას მოქმედებით ეთანოლი აცეტალდეჰილამდე იჟანგება. წარმოქმნილი აცეტალადეჰილი ციტოპლაზმიდან მიტოქონდრიაში გადადის, სადაც მიტოქონდრიული ალდეჰიდდეჰიდროგენაზას მოქმედებით ძმარმჟავას წარმოქმნით იჟანგება. ძმარმჟავა კი საბოლოოდ ნახშირორჟანგს და წყალს გვაძლევს.

მწვავე ალკოჰოლური ინტოკსიკაციის დროს მკვეთრად იზრდება ბარბიტურატების მიმართ ორგანიზმის მგრძნობელობა. ბარბიტურატები ცენტრალური ნერვული სისტემის დამთრგუნველი მედიკამენტურ ნივთიერებათა ჯგუფია, რომლებსაც დაწყებული მსუბუქი დამაწყნარებელი მოქმედებიდან, ღრმა ძილიანობა და  ნარკოზული მდგომარეობა ახასიათებთ. ალკოჰოლთან ერთად მათმა მიღებამ შეიძლება ადამიანის სიკვდილი გამოიწვიოს. საქმე ის არის, რომ ეთანოლი აინჰიბირებს ღვიძლის ენდოპლაზმურ რეტიკულუმში ბარბიტურატების ჰიდროქსილირების პროცესს. ამის გამო, ბარბიტურატების მოქმედების დრო მნიშვნელოვნად ხანგრძლივდება. როგორც ეთანოლი (მაღალი დოზებით), ისე ბარბიტურატები ცენტრალურ ნერვულ სისტემაზე  მოქმედებს, როგორც დეპრესანტი. ამიტომ, ამ ორი ნივთიერების სინერგისტული მოქმედების შედეგად შეიძლება განვითარდეს სუნთქვითი ცენტრის დამბლა და ადამიანი დაიღუპოს.

ცოტა გასაგებად რომ დავწერო, ბევრი ალკოჰოლი ცუდია. ბევრი ალკოჰოლი და საძილე საშუალებები ერთად  კი სამუდამოდ დაძინების დიდი შესაძლებლობა.

ჰმ, მეც სარეკლამო სიტყვებივით გამომივიდა. ოღონდ, შელამაზებული კი არა, მწარე სიმართლის პრინციპით.

რეკლამა ყველგან არის. ტელევიზორში, რადიოში, ინტერნეტში, ტელეფონში, ქუჩაში…

იყიდე… აიღე… მოწიე… დალიე… გაერთე… ჩვენთან მოდი… ჩვენთააან… ჩურჩულებს იდუმალი ხმა.

ჰმ…

ვცდილობ, სტატია ლამაზად დავასრულო და…კვლავ წერილი მომდის. ეს „აგრესიული“ რეკლამაა,  გასათიში კოდიც ახლავს, ოღონდ მე არაფერი გამომდის. ამიტომ, მორჩილად, ოღონდ წაუკითხავად წავშლი.

 

     ქართული ლირიკული პოემა

0

ამ არცთუ ისე ცოტა ხნის წინ წავიკითხე ფილოსოფოს  ზაზა შათირიშვილის წერილი ქართული ლირიკული პოემის შესახებ, სადაც ის პირველ ქართულ ლირიკულ პოემად „ბედი ქართლისას” მიიჩნევს, მცირე მიმოხილვას ბესიკ ხარანაულით ამთავრებს და არც კი ახსენებს მეოცე საუკუნის მეორე ნახევრის და შემდგომი პოეტების კარგ, შესანიშნავ და ბრწყინვალე ლირიკულ პოემებს.

დავიწყებ იმით, რომ ბარათაშვილის ზემოთ აღნიშნული შედევრის ლირიკულ-ეპიკური ხასიათიდან გამომდინარე, მისი ცალსახად ლირიკულ პოემად გამოცხადება არასწორი მგონია. ის შეიძლება მივიჩნიოთ, როგორც წინაპირობა ჭეშმარიტად პირველი ქართული ლირიკული პოემისა „აჩრდილი”. მეცხრამეტე საუკუნის დიდი პოეტების პოემებიდან მკაფიოდ ლირიკული ხასიათის პოემა სხვა არ მეგულება. თუ გალაკტიონს არ ჩავთვლით, ეს ჟანრი მეოცე საუკუნის პირველი ნახევრის ქართველი პოეტების ყურადღების მიღმა დარჩა. თუმცა თანამედროვე ქართული ვერსიფიკაციის უმთავრესი რეფორმატორი რამდენადაც გენიალური იყო ლირიკულ ლექსებში, იმდენადვე უფერული აღმოჩნდა ლირიკულ პოემებში, გამონაკლისად შეიძლება ჩაითვალოს „ჯონ რიდი”. მეოცე საუკუნის მეორე ნახევარში ქართულმა ლირიკულმა პოემამ წამყვანი პოეტების ყურადღება მიიქცია, სათავესთან ერთ-ერთი ოთარ ჭილაძე იდგა.

მისმა განუმეორებელი ხმით დაწერილმა, თემატურად და ფორმალისტურად ქართული სინამდვილისთვის ნოვატორულმა პოემებმა ახალი არხი გახსნა და შემდგომში რამდენიმე პოეტმა მისი მიღწევები გამოიყენა. აღსანიშნავია გივი გეგეჭკორის, მურმან ლებანიძის, ტარიელ ჭანტურიას (განსაკუთრებით „ლტოლვა”), რეზო ამაშუკელის, ტარიელ ხარხელაურის, ლია რუსიაშვილის ლირიკული პოემები. საერთოდ სხვა სივრცეები და სამყაროებია გიორგი კორნაპელის, ესმა ონიანისა და მიშა გოგუაძის პოემები. რა თქმა უნდა,  ცალკე გამოყოფის ღირსია ბესიკ ხარანაული, რომლის საეტაპო ლექსებმა და პოემებმა უმნიშვნელოვანესი როლი შეასრულა ქართული პოეზიის შემდგომი განვითარებისთვის. ორიათასიანი წლების დასაწყისში დიდი რეზონანსი მოჰყვა პაატა შამუგიას პოსტმოდერნისტულ-ინტერპოლაციურ მინიპოემა „ანტიტყაოსანს”. თანამედროვე ქართული პოეზიისთვის უმნიშვნელოვანესია ზვიად რატიანის „მოძრავი სამიზნე” და შალვა ბაკურაძის ბრწყინვალე პოემები. ძალიან საინტერესოა ლია ლიქოკელის ვრცელი ლექსები, რომლებსაც მე ლირიკულ პოემებს დავარქმევდი.

ისეთი შთაბეჭდილება მრჩება, რომ თანამედროვე ავტორები, ზოგადად, ერიდებიან პოემის წერას, რადგან მათ ცოტა მკითხველი ჰყავთ. პროზაში კი პირიქითაა, რომანს მეტი კითხულობს, ვიდრე მოთხრობების კრებულს. ჯორჯ ორუელი ერთგან წერს, როცა წიგნის მაღაზიაში (თუ სწორად მახსოვს) ვმუშაობდი, ხალხი მოთხრობების კრებულებს არ ყიდულობდა. როცა მიზეზს ვეკითხებოდი, მპასუხობდნენ, რომ ახალ პერსონაჟებთან მალ-მალე შეჩვევის ნერვები არ ჰქონდათო. მე კი ვთვლი, რომ პრობლემა დაბალი ხარისხიაო. პრინციპში, სწორს ამბობს, მაგრამ ისიც მართალია, რომ წიგნს თუ „რომანი“ აწერია, მყიდველი არ მოაკლდება.

 

 

 

ვიდეობლოგი

მასწავლებლის ბიბლიოთეკას ახალი წიგნი შეემატა- სტატიები განათლების საკითხებზე

ჟურნალ „მასწავლებლის“ თითოეული ნომრის მომზადებისას, ცხადია, ვფიქრობთ მასწავლებელზე და იმ საჭიროებებზე,რომელთა წინაშეც ის ახლა დგას. ვფიქრობთ მასწავლებელზე, რომელიც ჩვენგან დამოუკიდებლადაც ფიქრობს, როგორ მოემზადოს გაკვეთილისთვის, რა...