ეს არის გამოძახილი საბავშვო ლიტერატურაზე შექმნილი, სტატიისა  ჟურნალში (https://mastsavlebeli.ge/?p=4641 )

საბავშვო ლექსზე ისე ვერ იფიქრებ ადამიანი, მანამდე, ზოგადად, საბავშვო ლიტერატურაზე თუ არ გიფიქრია. მეც, პირველ რიგში, ამ უკანასკნელით დავიწყებ.

საბავშვო ლიტერატურაზე საუბარი, მისი საჭიროების ანალიზი, პროფესიულ წრეებში სჯა-ბაასი რა სიხშირითა და ხარისხით ხდება, ამას ჩემ მიერ ერთგვარ ეპიგრაფად წამძღვარებული ბლოგის მოწონების, გაზიარებისა და კომენტარის რაოდენობაც ააშკარავებს – 0. ჩემთვის ძალიან მნიშვნელოვან თემატიკას, რომელიც განსაკუთრებული ყურადღების საგნად მიმაჩნია თანამედროვე ქართული ლიტერატურული პროცესის გათვალისწინებით, ფაქტობრივად, განმსჯელ-შემფასებელი არ ჰყავს. და თუ ჰყავს, ისიც ალაგ-ალაგ და მეჩხერად. პრობლემა არახალია, საბავშვო ლიტერატურა თითქმის ნახევარი საუკუნის განმავლობაში ე.წ. დიდი / სადიდო, კლასიკური ლიტერატურის დამატებად მოიაზრებოდა. ამ დამოკიდებულების პირველ გამონაკლისებად არჩილ სულაკაური და მაყვალა მრევლიშვილი გვევლინებიან, რომელთა შემოქმედებასაც ვერ აუარა გვერდი საბჭოთა ლიტერატურულმა კრიტიკამ და შედეგად 1971 და 1973 წელს ავტორები შოთა რუსთაველის სახელობის სახელმწიფო პრემიის ლაურეატები გახდნენ. მას შემდეგ ესტაფეტა 60-იანელ საბავშვო ავტორთა თაობამ გადაიბარა ღირსეულად შეცვალა ძველი თაობა (მარიჯანი, ლიდია მეგრელიძე, გიორგი კაჭახიძე, გიორგი ქუჩიშვილი და სხვა) და დატოვა სერიოზული მემკვიდრეობა – საინტერესო მხატვრული სახეები, პერსონაჟთა ტიპები, საფუძვლიანად დამუშავებული თემები. თუ საბავშვო პოეზიას შევეხებით, მათს სასახელოდ უნდა ითქვას, რომ  აბსოლუტურად ახალ სიმაღლეზე აიყვანეს საბავშვო ლექსი, რომლის განვითარების ხაზი ასე წარმომიდგენია: იაკობი, აკაკი –  შიო მღვიმელი  – მაყვალა მრევლიშვილი. მე-19 საუკუნეში სწორედ იაკობ გოგებაშვილის მიერ დაისვა პირველად საკითხი საბავშვო ლიტერატურის საგანგებოდ შექმნისა, სწორედ მან დარაზმა თავისი თანამედროვე ავტორები საბავშვო ლექსების საწერად. შიო მღვიმელის(ქუჩუკაშვილი) როლი იმ მხრივ არის განუზომელი, რომ იგი პირველი ავტორია, რომელმაც მხოლოდ საბავშვო ლიტერატურის, საბავშვო ლექსების შექმნა დაისახა მიზნად და წარმატებითაც გაართვა თავი. რაც შეეხება მაყვალა მრევლიშვილს, 60-იანელთა თაობის ყველა საბავშვო ავტორი მის მემკვიდრედ უნდა მივიჩნიოთ და თამამად შეიძლება დავასახელოთ პირველ საბავშვო პოეტ კლასიკოსად. მის შემოქმედებაში პირველად იშლება თემატური მრავალფეროვნება, იგია უცხოური საბავშვო ლექსების პირველი მთარგმნელი ქართულ ენაზე. მაყვალა მრევლიშვილის დამსახურებად უნდა ჩაითვალოს ისიც, რომ მან მოახერხა ხარკის გარეშე ემსახურა ბავშვებისათვის და არ შეესაღებინა საბჭოთა ყალბი სულისკვეთებით გაჟღენთილი ლექსები.

გავიდა წლები, 60-იანელთა თაობის შემოქმედებაც უკვე საბავშვო პოეზიის კლასიკად იქცა. რა მდგომარეობა გვაქვს ახლა ? რა თქმა უნდა, საბავშვო ლექსები იწერება, ავტორებს უწყობენ შეხვედრებს საბავშვო ბაღებსა თუ სკოლებში, სხვადასხვა ფორუმსა და ვებგვერდზე უხვად შევხვდებით ძველი და თანამედროვე ავტორების ლექსებს, ასევე,  – საბავშვო ლექსებს დედაზე, სამშობლოზე, გაზაფხულზე, მეგობრობაზე და ვინ მოთვლის კიდევ რაზე. თუმცა, ვცადოთ და საძიებელ ველში ჩავწეროთ ქართული საბავშვო ლექსი, საბავშვო ლექსი, საბავშვო პოეზია, ან ამ შინაარსის ნებისმიერი კომბინაცია და ინტერპრეტაცია. წამლად რომ გვინდოდეს, ვერც კრიტიკულ წერილს, ვერც სტატიას, ვერც რეცენზიას და ვერც ბევრ სხვას ვერ მივაგნებთ. თუ მაინცდამაინც, შეიძლება გადავაწყდეთ გრიგოლ აბაშიძის ოდინდელ სტატიას საბავშვო ლიტერატურაზე https://litklubi.ge/biblioteka/view-nawarmoebi.php?id=15510 . სხვადასხვა ფორუმზე ვიწრო წრეში კომენტარებად წარმოდგენილი შეფასებები ვერ შველის საქმეს, ვერც პოეტებთან შეხვედრებზე ტაშის გრიალი და სხაპასხუპით წარმოთქმული ლექსები ვერაა დიდი ბედენა. ქართული საბავშვო ლექსით და, ზოგადად, ლიტერატურით არავინ ინტერესდება, არავინ წერს, არავინ იწონებს ან იწუნებს, არავინ მსჯელობს. არადა, ეპოქა იცვლება, დრო იცვლება, სოციუმი იცვლება და საბავშვო ლექსებიც აუცილებლად შეიცვლება. ფუტკრისა და დათუნიას, კურდღლისა და კომბოსტო-სტაფილოს, ციყვისა და თხილ-კაკლის თემატიკა, საკმაოდ მდიდარი ქართული საბავშვო პოეზიის პირობებში, უკვე მრავლად დასურათხატდა. სხვა სახეები, ახალი თემები, ახალი მხატვრული ტიპები უნდა იქმნებოდეს ახალი თაობისთვის. ნუთუ არავის აინტერესებს, არავის ანაღვლებს ნახოს, როგორ შეიცვალა თანამედროვე საბავშვო ლექსი ან შეიცვალა კი?! თუნდაც იმის გარკვევა მაინცაა საჭირო, წერენ ახლანდელი საბავშვო პოეტები „ისევე, როგორც დიდებისათვის, ოღონდ უკეთ“ თუ არა?

სამწუხაროდ, ეს შეკითხვები დღესდღეობით რიტორიკულია, ვისურვოთ უკეთესი ხვალინდელი დღე.

თარო პირობითია, წარმოსახვითი. წიგნები პირდაპირ იატაკზე აწყვია, უფრო სწორად, განიერ ფიცარზე კედლის გასწვრივ. მოკლედ, იატაკი, ფიცარი და მერე წიგნებია. ესენი წაკითხული მაქვს, ზოგიერთი – არაერთხელ. წაუკითხავები დაბალი მაგიდის მარცხენა კუთხეში მაღალ კოშკად აღმართულა. მათთან ახლოს გავლა-გამოვლაც კი მიხარია – ზაფხულის ბოლომდე არაფერი მომაკლდება.

ნიკოლოზ ბარათაშვილის პირადი წერილები ალალბედზე გადავშალე და კარგა ხანს ფეხზე მდგარმა ვიკითხე, ზუსტად ამ დაბალ მაგიდასთან. ყველაფერი უნდა დავივიწყო, რაც აქამდე ვიცოდი და თავიდან უნდა შევიყვარო, მისი სახის თითოეული ნაკვთი კიდევ ერთხელ უნდა დავხატო წარმოსახვით. ხმის გაგონებაც უნდა ვცადო. „კიდეც ვტანცაობ“, – ვკითხულობ და ვხედავ. „ჩემი აქ დარჩომა სიზარმაცეში არ ჩამომართოთ. ღმერთმა დამიფაროს! ეგ თვისება სხვისიც მეჯავრება. ჭეშმარიტად არა, ზარმაცი არა ვარ, მაგრამ რა ვქნა, რა გაეწყობა სოფლის ბრუნვას… მახლას!“ – ვკითხულობ და მესმის.

ორასი წელი ხელის ერთი აქნევით ქრება. სკოლის წლებში შექმნილი წარმოდგენა ქვიშაზე ხმელი წკირით დახატული სურათივით იშლება – ქარს მიაქვს ფიქრთ გასართველად განმარტოებული, წარბშეკრული პოეტის ხატება. მის თვალს და ყურს არაფერი გამოეპარება, ქვეყნის ჭორები პირველმა უნდა გაიგოს, ნაჩხუბარი ცოლ-ქმარი შეარიგოს, ბიძამისს სიტყვა გადაუკრას ძველ გატაცებაზე („ბ[ეზა]კის ცოლი […] მუხრავანიდგან გადმოვიდა, ამ ზაფხულს იქ იდგა უქმროდ. არ გინდა, რომ ერთს საათს მაგ მთებში გამომძვრალიყავ და მუხრავანში, იმის ოთახში შუაღამისას დაბადებულიყავ?“), იბუზღუნოს, ქალები ზონრებს რატომ არ მიქსოვენო („ახალ დანიშნულს თუ პატარძალს სოფიოს მოახსენე, თუ შეგხვდეს: ჩემი ზონარი რა უყო? ქმარი არას დაუშლის. მეორე სოფიოსაც უთხარ, ჩქარა გამიკეთოს. ვინც მე ზონარს მომიქსოვს, აეგრე ჩქარა გათხოვდება!“).

უნდა დავხურო და თავიდან დავიწყო. ესეც უნდა დავივიწყო, რაც ამწუთას წავიკითხე. კიდევ ერთხელ გავაცოცხლებ, მკლავს გამოვდებ, ყურს ტუჩებთან მივუტან.

მეორე წიგნი, რომელსაც თვალი დავადგი, ვ. გ. ზებალდის „ემიგრანტებია“. როცა ამ მწერლის კითხვას ვიწყებ, სამყაროში მყისვე ყველაფერი საკუთარ ადგილას აღმოჩნდება ხოლმე, წესრიგი ხილული და ხელშესახები ხდება. არ არსებობს ქაოსი, რომლისთვის ფორმის მიცემაც მწერალს არ შეეძლოს. მხიბლავს მისი მოზომილი სიჯიუტე – აუჩქარებლად მიუყვება არჩეულ გზას, გზისპირებზე ყველა მოძრაობას ამჩნევს, გაფაჩუნებას, უმნიშვნელო რხევას, პეპლის მოფარფატე ფრთებს. და ყოველი მისი დაკვირვება მეტისმეტად საგულისხმოა. თვალს და ხელს შუა იქსოვება ტექსტის ბადისებრი ქსოვილი – ძალდაუტანებლად, ოსტატის მოუღლელი, შრომას ნაჩვევი თითებით: „სახლი შოტლანდიური ნაძვებითა და ურთხმლებით გარშემორტყმული სასაფლაოს ახლოს, ერთ წყნარ ქუჩაზე იდგა. გარეშე თვალისგან მას კაცის სიმაღლე გალავანი და ერთმანეთში გადახლართული ღვიისა და ლუზიტანიური დაფნის ბუჩქები იცავდა. სახლისკენ მიმავალ ფართო ქუჩაზე დავეშვით და მოხრეშილი მოედანი გავიარეთ. ხელმარჯვნივ, საჯინიბოებისა და ფარდულების უკან, შემოდგომის უღრუბლო ცის ფონზე წიფლის ხეივანს დაინახავდით, სადაც ყვავები ბინადრობდნენ, მაგრამ ახლა, ამ ნაშუადღევს, იქაურობა მიეტოვებინათ და მათი ბუდეები, ფოთლებქვეშ, რომლებსაც დროდადრო სიო არხევდა, შავ წერტილებად მოჩანდა“.

ეს ზებალდია. ზელიტერატურა.

მესამე წიგნი კი ავგუსტ სტრინდბერგის რომანი და პიესებია – სხვა ეპოქის, სხვა სამყაროს ზმანებები და თავსატეხები. მიყვარს ის ქვეყანა, რომლის ამბავსაც მისი გმირები ხან ხმამაღლა, ხან კი მხოლოდ თვალებით ჰყვებიან – მენატრება, მოგონებებში სხვადასხვა სახით წარმომიდგება. შვედური ტოპონიმები, შვედური გვარ-სახელები, დამარილებული ქაშაყი და ახლად მოხარშული კარტოფილი, ყავის მძაფრი სუნი სამზარეულოში… მწერლის მხარდამხარ სიარული ზოგჯერ წყალსა და ზოგჯერ ხმელზე, გარინდება, მერე ისევ ნაბიჯის აჩქარება. „მომდევნო დილას ყველა ვედრო მწვანე საღებავით გადაღება და შავი კანტითა და თეთრი გულებით მოხატა“, – თვალში მოხვედრილი ფრაზა. არ ვიცი, ვინ გაისარჯა. ზუსტად ვიცი, სად შეიძლება ასეთი ნივთების პოვნა. რომანი „ჰემსელები“, პიესა „ფრეკენ ჟული“, რომელიც სამეფო უბნის თეატრმა დაუვიწყარ სანახაობად აქცია, „მასზე ძლიერი“, „ზმანება“. აქამდეც უნდა წამეკითხა, მაგრამ მწამს, რომ წიგნები ყველაზე სწორ დროს ჩნდებიან ჩვენს სასთუმალთან.

ასე იწყება ზაფხული – ერთი ისტორიიდან მეორეში გადასვლით, წერილებით, დრამატიზმით, საუკუნიდან საუკუნეში მოგზაურობით, გზისპირას შესვენებითა და ბალახის ღერზე აცოცებულ მწერზე დაკვირვებით, ფიორდებით, მორუხო ციდან წამოსული წვიმის წვეთებით, ცნობისმოყვარეობით, მოლოდინით.

ტიბეტი (ტიბეტურად: ბოდ, ჩინურად: სი-ძაან) ავტონომიური რეგიონი, ჩინეთის სახალხო რესპუბლიკის შემადგენლობაში, დღემდე ყველასათვის უცნობი, შორეული და საიდუმლოებით მოცული ადგილია.

…და მაინც რატომ იპყრობს დღემდე ეს ადგილი დასავლეთის თუ აღმოსავლეთის ყურადღებას? რატომ იზიდავს იგი ადამიანებს მსოფლიოს სხვადასხვა ქვეყნიდან თუ კულტურიდან? ალბათ ნებისმიერ თქვენგანს, ერთხელ მაინც გაუგონია მეგობრებისგან ან თვითონვე უოცნებია, ტიბეტში მოგზაურობაზე. დიახ, ეს იდეა ხშირად ჩნდება საუბრებისას, მაგრამ რეალურ ცხოვრებაში, ამ მოგზაურობაში „მეოცნებეთა“ მხოლოდ მცირე ნაწილი მიდის.  ტიბეტისადმი მაგნეტიზმის პირველი მიზეზი, ალბათ მისი ძნელად მისადგომობაა ჩინელებისთვისაც კი და შესაბამისად, ხელუხლებელია – მას ნაკლებად შეეხო დღევანდელი ცივილიზაციის „სიკეთეები“. დღეს, უამრავ ახალგაზრდა ჩინელს სურს „მსოფლიოს სახურავზე“ ველოსიპედით ან ავტობუსით მოგზაურობა, მაგრამ ამას მხოლოდ ერთეულები ახერხებენ. მოგზაურთა უმეტესობა აღნიშნავს ადგილობრივების გულწრფელ კეთილგანწყობას უცხოელებისადმი – ეს ალბათ იმიტომ  რომ ტიბეტში არც ისე ბევრი მოგზაურია. გარდა ამისა, ტიბეტელების რწმენა ადამიანებისადმი კეთილგანწყობას და სიკეთეს ქადაგებს. მიუხედავად ამისა და ტიბეტის სხვა საოცრებებისა, ეს ადგილი კვლავ რჩება დედამიწის „ტერა ინკოგნიტად“ (ლათ. უცნობი მიწა ). ამიტომაც, გადავწყვიტეთ მოკლედ მოგითხროთ განათლების სისტემაზე ტიბეტში, მსოფლიოს ერთ-ერთ ყველაზე საინტერესო და უცნაურ მხარეში…

ტიბეტში, 2000 წელს, წერა-კითხვის ცოდნის დონე 42%-ს შეადგენდა და იგი ყველაზე დაბალი იყო ჩინეთის მასშტაბით. ეს რიცხვი, 1950 წელს 95% გახლდათ…

განათლების მდგომარეობა ტიბეტში

ტიბეტელების უმეტესობას, განათლების სიმცირის გამო, სიღარიბეში უწევს ცხოვრება. გაკვირვებას იწვევს ადამიანების ის რაოდენობა, რომლებმაც არ იციან წერა-კითხვა, ჩინურად საუბარი ან ელემენტარული არითმეტიკა. ტიბეტელები, რომლებიც ბაზარში მუშაობენ, ხშირად დამოკიდებულნი არიან შუამავლებზე, უმეტესად მაჰმადიან ჰუის ხალხის წარმომადგენლებზე, რომლებიც მათ მაგივრად ესაუბრებიან მყიდველს და მათთვის ანგარიშობენ, წონიან თუ ყიდიან ტიბეტელების წარმოებულ პროდუქციას.

ტიბეტელი ბავშვების მხოლოდ 78% დადის დაწყებით სკოლებში და მხოლოდ 35% აგრძელებს სწავლას ე.წ. „შუა საფეხურის“ სკოლაში. ამავე დროს, უღარიბესი ოჯახებიც კი აცნობიერებენ რომ სასკოლო განათლება აუცილებელია მათი ბავშვებისთვის, თუმცა სკოლების სიმცირე და ბავშვების ჩართულობის აუცილებლობა სასოფლო-სამეურნეო საქმიანობაში, საგრძნობლად ზღუდავს განათლებას. შედეგად, ტიბეტში ცოტამ თუ იცის კითხვა და წერა.

კომუნისტურმა ჩინეთმა, წლების განმავლობაში საგრძნობლად გააუმჯობესა განათლების მდგომარეობა ჩინეთის ამ შორეულ და ძნელად მისადგომ მხარეში – აშენდა ასობით სკოლა. ჩინეთის მიერ ტიბეტის ოკუპაციამდე, ამ მხარეში მხოლოდ რამდენიმე საერო (არარელიგიური) სკოლა არსებობდა და მხოლოდ მოსახლეობის ძალიან მცირე ნაწილი იღებდა რაიმე სახის განათლებას.

ჩინეთის ოფიციალური წყაროების ამ პერიოდს შემდეგნაირად აღწერდნენ: „განათლება, ტიბეტელებით დასახლებულ ტერიტორიებზე, მონოპოლიზირებული აქვთ მონასტრებს. დიდ ეპარქიებში, ზოგიერთ ლამას, რომლებმაც წერა და კითხვა იციან და ჩაბარებული აქვთ ბუდისტური კატექიზმო, ენიჭებათ გეშის წოდება (თეოლოგიის დოქტორის წოდება) და განათლების სისტემას სწორედ ისინი განაგებენ. სხვებს, გარკვეული სწავლების შემდეგ, უფლება ეძლევათ  ოფიციალური რელიგიური პირები გახდნენ და უხელმძღვანელონ რელიგიურ რიტუალებს.“

ტიბეტის უდიდესი ნაწილი, დახურულია დაასვლელი მეცნიერებისა და მკვლევრებისთვის. ხშირად, ასევე ხელმიუწვდომელია ჩინელი მკვლევრების ნაშრომებიც ტიბეტის შესახებ.

ტიბეტის განათლების სისტემის მოდერნიზაცია

„ასოშიეიტიდ პრესის“ კორესპონდენტი, ტიმ სალივანი წერს: „ტიბეტურ კულტურაში, ცვლილებები, როგორც წესი მყინვარის მოძრაობის სიჩქარით ხდება. მსოფლიოსგან იზოლირებული, ჰიმალაის მასივის მაღალმთიან ზეგანზე განლაგებული უზარმაზარი ტერიტორია, მკაცრად იყო დახურული ნებისმიერი უცხოელისთვის და დიდი ხნის განმავლობაში,  მოდერნიზაციას მცირე მნიშვნელობას ანიჭებდა. განათლება  თითქმის მთლიანად იყო მონოპოლიზებული  სამონასტრო განათლების მიერ. მაგია და მისტიციზმი იყო – და კვლავ არის  – ტიბეტელთა ცხოვრების  შემადგენელი მნიშვნელოვანი ნაწილი. ახალი ტექნოლოგიები წარმოადგენდა საშიშ მოვლენას ტიბეტელებისთვის: აკრძალული იყო სათვალის ხმარება მე-20 საუკუნის შუა წლებამდე. დღეს, მდგომარეობა  შეცვლილია. დღევანდელი დალაი ლამას, ტენცინ გიცოს (Tenzin Gyatso) მეცადინეობით, რომელიც თავის მხრივ დღევანდელი სასკოლო სიტემის მკვეთრი ოპონენტია, ტიბეტელი ბერებისთვის (რომლებიც ტიბეტური კულტურის ქვაკუთხედს წარმოადგენენ) დაინერგა სამეცნიერო განათლების რიგი პროგრამები.

ამასობაში, ტიბეტური კულტურა, სახიფათო გამოწვევების წინაშე აღმოჩნდა. ეთნიკური ჩინელები (ჩინ. ჰან), სამთავრობო სუბსიდიების მხარდაჭერით ტიბეტელებზე მეტნი არიან ტიბეტის ავტონომიურ ოლქში. ნელ-ნელა კვდება ტრადიციული ტიბეტური მესაქონლეობაც, – ქალაქებში საცხოვრებლად გადმოსული ტიბეტელების რაოდენობა იზრდება. ახალგაზრდა ტიბეტელი უკვე ჩინურისა და ტიბეტურის ნაზავ  ახალ დიალექტზე ლაპარაკობს. ამის ფონზე დალაი ლამა – ადამიანი, რომელიც უმეტესად მონარქიულ იზოლაციაში გაიზარდა, ცდილობს მოდერნიზაციასთან ერთად, იპოვოს ტიბეტელებისთვის  გამოსავალი, რომელიც მათ, თანამედროვე სამყაროში, ტრადიციული კულტურისა და ტიბეტური ცხოვრების წესის შენარჩუნებაში  შეუწყობს ხელს. მიუხედავად კრიტიკული დამოკიდებულებისა, დალაი ლამა მხარს უჭერს თანამედროვე სასკოლო განათლების გავრცელებას დევნილობაში მცხოვრები ტიბეტელი ბავშვებისათვის; სთავაზობს ახალგაზრდა ტიბეტელებს სხვადასხვა სახის დასაქმების პროგრამებს.

სამონასტრო განათლება ტიბეტში

დღეს, ტრადიციული სამონასტრო სკოლები მოსწავლეებს სთავაზობენ როგორც რელიგიურ სწავლებას, ისე – წერა-კითხვის და სამეცნიერო დისციპლინების, მათემატიკის სწავლებას, სხვადასხვა ხელობის დაუფლებას და თანამედროვე სამყაროს მორგებულ პროფესიებს. ჩვეულებრივ, გაკვეთილებსა და ფორმალურ ინსტრუქტაჟს ტიბეტურ მონასტრებში იქაური ბერები, დგე-ბშეები ატარებენ. სკოლაში შესვლის შემდეგ, ახალგაზრდა მორჩილები ჯგუფებად იყოფიან და ათ წელიწადს ბუდისტური ტექსტების დაზეპირებაში, სხვადასხვა თემებზე დებატებში, ცერემონიების ჩატარების წესების სწავლასა და შესაბამის დისციპლინებში გამოცდების ჩაბარებაში ატარებენ. სპეციალური სასწავლო კურსია  განსაზღვრული წინასწარმეტყველების, მედიუმებისა და შემლოცველებისთვის.

ერთმა ტიბეტელმა მასწავლებელმა ჟურნალ ნეიშენალ ჯეოგრაფიკის  ჟურნალისტს  განუცხადა:  „ იმ მრავალი მიზეზისგან, რის გამოც ტიბეტი ასე ჩამორჩენილია დღევანდელობას,  ერთერთი გახლავთ ის, რომ მონასტრებში ძალიან ბევრი მამაკაცი სწავლობს და ისინი არ მონაწილეობენ მხარის განვითარებაში. მე მუდმივად, დაჟინებით ვურჩევ მშობლებს, განათლების მისაღებად ბავშვები მონსტრების ნაცვლად, სკოლებში გააგზავნონ. სხვაგვარად, ეკონომიკა არ განვითარდება და ჩვენ ვერასდროს შევძლებთ ეკონომიკურად კონკურენტუნარიანები გავხდეთ.“

ზოგიერთი მკვლევრის აზრით, საჭიროა ბიჭებს ნებისმიერ ასაკში შეეძლოთ მონასტერში სწავლა, მაგრამ მონასტრებმა მათ  ჩინეთის სახელმწიფო სასკოლო პროგრამის მიხედვითაც უნდა ასწავლონ. ტიბეტური ოჯახები, დღეს მონასტრებს დაახლოებით 30 აშშ დოლარის ეკვივალენტურ თანხას უხდიან, რათა მათ ბავშვებს (ბიჭებსა და გოგონებს) ასწავლონ ტიბეტური, ჩინური, ინგლისური ენები  და მათემატიკა.“

სკოლები ტიბეტში

ტიბეტის სასკოლო სიტემა ჩინელებმა თითქმის ცარიელ ადგილას შექმნეს. 1951 წელს, ტიბეტში საჯარო სკოლები არ არსებობდა. 1999 წლისთვის, სკოლების რაოდენობამ დაახლოებით ორი ათასიან ნიშნულს მიაღწია.

განსხვავებით ჩინეთის სკოლებისგან, ტიბეტში, საჯარო სკოლის დაწყებითი და საშუალო საფეხურები უფასოა. დამამთავრებელ კლასებში, მოსწავლეებს, სემესტრში დაახლოებით სამოცდაათი აშშ დოლარის გადახდა უწევთ და ამ ფასში საკვებიც შედის. მთავრობას დიდი ძალისხმევის გაღება უწევს, რათა დაარწმუნოს ტიბეტელები ბავშვების სასკოლო განათლების აუცილებლობაში. ტიბეტის მომთაბარე ჯგუფებს, მთავრობა ბავშვების სკოლებამდე უფასო ტრანსპორტირებას სთავაზობს.

დღეს, ბევრ ტიბეტურ ქალაქში არსებობს საჯარო სკოლები, რომლებიც უკეთ არის აღჭურვილი, ვიდრე ჩინეთის ზოგიერთ პროვინციაში. თუმცა, მდგომარეობა სრულიად განსხვავებულია ტიბეტის სასოფლო რაიონებში: სოფლებში, ბევრგან, გაკვეთილებისთვის მხოლოდ ერთი ოთახია გამოყოფილი,  ბავშვები გაკვეთილის მიმდინარეობისას ფეხზე დგანან (რადგან არ არის საკმარისი სკამები). მათ არ გააჩნიათ ფანქრები. ამ სკოლებში, სასკოლო ინვენტარისთვის თვეში ერთი დოლარია გამოყოფილი. ბევრ სოფელში, გაკვეთილები მხოლოდ იმ დროს ტარდება, როდესაც განათლების სამინისტროს ინსპექტორებს ელიან.

სამწუხაროდ, ტიბეტის საჯარო სკოლებში ხშირად შეხვდებით ტიბეტური კულტურის და რელიგიის შეურაცხყოფის მაგალითებს. ზოგიერთ სკოლაში, მოსწავლეებს აძალებენ გაიმეორონ „მე ჩინეთის მოქალაქე ვარ“, „ტიბეტი ველურების მხარეა“ და „ბუდიზმი ცრურწმენაა“

დაწყებით კლასებში მოსწავლეებს მუდმივად ამეორებინებენ 2050 წლისათვის ჩინეთის სახელმწიფოს მიზანს: „ჩვენ უნდა მივაღწიოთ თანამედროვე სოციალიზმის სისტემის გამარჯვებას…ჩვენ უნდა შევეწინააღმდეგოთ კაპიტალისტური კლასის თავისუფლებას და ჩვენ უნდა ფხიზლად ვიყოთ იმპერიალისტური შეთქმულების გამოსავლენად“.

ჩინური სკოლები ტიბეტში

ჩინეთის მთავრობამ მდიდარ  ქალაქებს დაავალა  ფინანსურად დაუჭირონ მხარი ტიბეტში სკოლების მშენებლობას. ქალაქ შიგაძეში, რომელიც ლჰასადან (ტიბეტის დედაქალაქი) ოთხი საათის სავალზეა, 2005 წელს დასრულდა ტიბეტ-შანხაის ექსპერიმენტული სკოლის მშენებლობა. სკოლის ასაგებად გაღებული ინვესტიცია 8.6 მილიონ აშშ დოლარს შეადგენდა და იგი მთლიანად შანხაის მთავრობამ გაიღო. სკოლის დირექტორი, ჰუანგ იონგდონგი. სკოლაში შანხაიდან იანვრის თვეში ჩავიდა, სამწლიანი კონტრაქტით. ამ სკოლაში დღეს, დაახლოებით 1 500 ტიბეტელი მოსწავლე იღებს განათლებას.

სკოლის მთავარ დერეფანში თავმჯდომარე მაო ძე დუნის პორტრეტი კიდია. კლასებში ყველა საგანს მხოლოდ ჩინურ (მანდარინზე) ენაზე ასწავლიან, გარდა ტიბეტური ენის გაკვეთილისა. სამთავრობო საგანმანათლებლო პოლიტიკის კრიტიკოსები აღნიშნავენ, რომ ჩინელები ტიბეტში ანადგურებენ ტიბეტურ ენას და ახალგაზრდებს მალე ტიბეტურად თავისუფლად საუბარი გაუჭირდებათ. თუმცა ოფიციალური ჩინეთი დაჟინებით იმეორებს, რომ ტიბეტელებმა ჩინური კარგად უნდა ისწავლონ, თუ სურთ კონკურენტუნარიანები იყვნენ. ზოგი მოსწავლე ამას ეთანხმება.

„ჩემი საყვარელი საგანი ტიბეტური ენაა, რადგან სახლში ჩვენ ტიბეტურად ვსაუბრობთ, „მაგრამ ჩვენი სამშობლოს ენა ჩინურია, ამიტომაც ჩვენ ყველაფერს ჩინურად ვსწავლობთ“-ამბობს ცამეტი წლის გესანგ დანდა. ერთ-ერთ საკლასო ოთახში, ვიღაცამ ცარცით წითელი დროშა, ნამგალი და ურო დახატა. ნახატს ტექსტიც ჰქონდა მიწერილი: „კომუნისტური პარტიის გარეშე არ იარსებებს არც ახალი ჩინეთი და არც ახალი ტიბეტი.“

სკოლები და ენა ტიბეტში

ტიბეტის სკოლებში, თანდათანობით, ჩინური, როგორც სასწავლო ენა, ანაცვლებს ტიბეტურს, მიუხედავად კანონისა, რომელიც მიმართულია უმცირესობების ენების გადარჩენა-განვითარებისთვის. დაწყებით კლასებში, ტიბეტელ მოსწავლეებს საგნებს ძირითადად ტიბეტურ ენაზე ასწავლიან. ისინი ჩინურის სწავლას მესამე კლასიდან იწყებენ. როდესაც ბავშვები საშუალო საფეხურის სკოლაში გადადიან,  სწავლების ძირითადი ენა ჩინური ხდება. ექსპერიმენტული სკოლები, სადაც სწავლება ტიბეტურად მიმდინარეობდა – დახურეს.

ტიბეტის სკოლები, რომლებიც ორენოვანია, ერთადერთი საგანი, რომელსაც ტიბეტურად ასწავლიან, ტიბეტური ენაა. ტიბეტურად არ არსებობს სახელმძღვანელოები ისტორიაში, მათემატიკასა თუ სხვა საგნებში. გამოცდებიც მხოლოდ ჩინურად ბარდება (ზეპირი თუ წერითი). ტიბეტელმა მოსწავლემ როიტერის სააგენტოს კორესპონდენტს უამბო: „მე მსურს ადვოკატი გავხდე და ჩემთვის ჩინურ ენას ძალიან დიდი მნიშვნელობა აქვს…თუ ვინმემ ჩინურად ლაპარაკი არ იცის, ეს იგივეა რომ მუნჯი იყო.“

დღეს, ტიბეტის სკოლების 90 პროცენტში, გაკვეთილები ჩინურ ენაზე ტარდება. მოსწავლეებს შეუძლიათ დამატებით ენად ტიბეტური ან ინგლისური აირჩიონ. ტიბეტის დევნილობაში მყოფი მთავრობის წარმომადგენელმა, დავა ცერინგმა, ქ. ტაიპეიში შეკრებილ ფორუმზე, რომელიც ტაივანის ახალი საუკუნის ფონდმა ჩაატარა, დამსწრე საზოგადოებას შემდეგი სიტყვებით მიმართა: „ შემხედეთ მე: მე გამართულად ვერ ვსაუბრობ ტიბეტურად, მიუხედავად იმისა რომ ტიბეტში გავიზარდე და ჩემი მშობლები მხოლოდ ტიბეტურად საუბრობდნენ. ეს იმის გამო მოხდა, რომ მე დაწყებით სკოლაში კულტურული რევოლუციის წლებში დავდიოდი – იმ დროს კი ტიბეტური ენა სკოლებში აკრძალული იყო“.  მოგვიანებით სკოლებში ტიბეტური ენა კვლავ დაუშვეს, თუმცა ეს მხოლოდ „კოსმეტიკური“ ღონისძიება აღმოჩნდა. „ცივილიზაცია რომელიც კარგავს თავის ენას, მხოლოდ მუზეუმში თუ გააგრძელებს თავის ცხოვრებას“.

სამწუხაროდ, ჩინეთის მთავრობის მიერ ტიბეტში წარგზავნილი მასწავლებლების მხოლოდ მცირე ნაწილმა იცის ტიბეტური. ისინი გაკვეთილებს ან ჩინურად, ან ინგლისურად ატარებენ. ერთ-ერთ სკოლაში, რომლის დირექტორმაც ერთი სიტყვაც კი არ იცოდა ტიბეტურად, „ვაშინგტონ პოსტს“ შემდეგი განუცხადა: „ტიბეტელებს უბრალოდ არ აქვთ ლექსიკონი სამეცნიერო საგნებისთვის. ზოგიერთი ცნება, რომელიც ჩინურად ვთქვათ ორი სიტყვით გადმოიცემა, მაგალითად „ელექტრული წინააღმდეგობა“, ტიბეტურად თარგმნისას ძნელად იწერება და მთელ დაფას იკავებს“. ტიბეტის საშუალო და უმაღლესი საფეხურის სკოლებში, მასწავლებლებმა საგნები ჩინურად უნდა ასწავლონ, თუმცა ხშირია შემთხვევები, როდესაც ისინი ტიბეტურად ასწავლიან.

ტიბეტელი მოსწავლეების ნაწილი თვლის რომ ჩინურის სწავლა აუცილებელია, თუ მათ სურთ განათლების გაგრძელება უნივერსიტეტში, გამოცდების ჩაბარება და საბოლოოდ კარგი სამუშაოს პოვნა ჩინეთში თუ ჩინეთის კონტროლქვეშ მყოფ ტიბეტში. ჩვიდმეტი წლის ტიბეტელმა მოსწავლემ „ვაშინგტონ პოსტთან“ ინტერვიუს დროს განაცხადა: „მე ტიბეტურად ვსაუბრობ სახლში, მაგრამ მეგობრებთან უკვე ჩინურს ვიყენებ. მასწავლებელმა მითხრა, რომ ეს საუკეთესო გზაა ენის სასწავლად. ახლა ჩემი ჩინური ბევრად უკეთესია, ვიდრე ტიბეტური. ეს არის მომავალი.“

ტიბეტელი ბავშვები, რომლებიც დევნილობაში იზრდებიან, როგორც წესი, ტიბეტურს ათი წლის ასაკამდე სწავლობენ, რაც მათ შესაძლებლობას აძლევს თავიანთ მშობლიურ ენას და კულტურას ბავშვობის წლებში ეზიარონ. შემდეგ ისინი განათლებას უკვე ინგლისურ ენაზე აგრძელებენ.

„ნიუ იორკ თაიმსის“ კორესპონდენტი, დენ ლევინი, ჩინეთის კიდევ ერთი ტიბეტური პროვინციიდან, ცინგჰაიდან (იგი ტიბეტის ავტონომიური ოლქის ჩრდილოეთით მდებარეობს) შემდეგს წერს: „ტიბეტის ზეგანის ამ საშინელი, დამსხვრეული გზის ბოლოს, რომელიც თოვლიანი მყინვარების კიდეზე გადის, უამრავ საოცრებას ნახავთ: ათასობით ჟოლოსფერ სალოცავ დროშას, მორწმუნეთა მიერ „დარგულს“ ლოცვის ბილიკებზე; ველურ თხებს, გადმომდგარს თავბრუდამხვევი სიმაღლის ქარაფებზე; ბუდისტ ბერებს მედიტაციისას, რომელიც იმავე წესით სრულდება როგორც ათასი წლის წინ, იმავე ადგილებში, სადაც უცხოელებს ჰაერის ჩასუნთქვა უჭირთ. მაგრამ ალბათ ყველაზე დიდი საოცრება, თქვენს თვალწინ გადაიშლება დილაობით, ახლად აშენებულ საკლასო ოთახში, ბუდისტების ერთ-ერთი ყველაზე წმინდა მთის ძირას – უახლოესი ქალაქიდან ექვსი საათის სავალზე და ჩინეთის კომუნისტური პარტიის ტექნოკრატების ფრთხილი მზერისგან შორს – სადაც თორმეტიოდე ახალგაზრდა მამაკაცი და  პატარა ბიჭები, სწავლობენ ხუჭუჭა ტიბეტური ანბანის ასოებს და იღებენ თავის პირველ ფორმალურ განათლებას ტიბეტის ისტორიაში, კულტურასა და რელიგიაში, რომელსაც ბევრი ტიბეტელი აღწერს როგორც “თავდასხმის ქვეშ მყოფს“.

„ტიბეტური ენა, ჩვენი კულტურის გასაღებია და მის გარეშე  ჩვენი ყველა ტრადიცია სამუდამოდ ჩაიკეტება“, ამბობს აბო დეგასაირანგი, ოცდახუთი წლის, წითელლოყება ბერი, რომელიც ანიმაჩენის ტიბეტური კულტურის ცენტრის  კურსდამთავრებულია. ეს სკოლა ცინგჰაის პროვინციაში 2011 წელს გაიხსნა.

(პირველი ნაწილის დასასრული)

წყარო: https://factsanddetails.com/china/cat6/sub37/item201.html

მასალა თარგმნა და მოამზადა ლევან ალფაიძემ

მობილური ტელეფონების, პლანშეტების, ლეპტოპებისა და ტელევიზორების ეკრანებს მიჯაჭვული ამერიკელი ბავშვები ელექტრონულ მედიას დღეში საშუალოდ 9 საათის განმავლობაში იყენებენ. მავნე ფილმები, მუსიკა და ინტერნეტკონტენტი იწვევს ჯანმრთელობასა და ქცევასთან დაკავშირებულ არაერთ საზიანო შედეგს –აგრესიას, სექსუალიზაციას, მღელვარებას, დეპრესიას, სიმსუქნეს, ნარკოტიკული ნივთიერებების გამოყენებას, ძილის დარღვევას.

სმარტფონები საშუალებას აძლევს ბავშვებს, თან ატარონ ინტერნეტი და ნახონ და მოისმინონ თითქმის ყველაფერი, ყოველთვის და ყველასგან: ფოტო, ვიდეო, სატელევიზიო გადაცემა, მუსიკა, ფილმი. სმარტფონები ასევე იძლევა ნაცნობებსა თუ უცნობებთან კომუნიკაციის საშუალებას დღე–ღამეში 24 საათის განმავლობაში. და განა გამაღიზიანებელი არ არის, როცა ბავშვი არ ერთვება საუბარში და თვალს არ აშორებს გაჯეტს, როდესაც მასთან გამოლაპარაკებას ცდილობთ?

მაგრამ ეს ყველაფერი მოზარდების მიერ სმარტფონების გამოყენებასთან დაკავშირებული პრობლემების აისბერგის მხოლოდ მწვერვალია. კიბერბულინგი (ბულინგი ტელეფონის ან ინტერნეტის გამოყენებით) დღეს საკმაოდ გავრცელებულია, შესაძლოა, ზიანი მიაყენოს მსხვერპლის ფსიქიკას და თუ ამ უკანასკნელმა სათანადო დახმარება ვერ მიიღო, შეიწიროს კიდეც. გამაღიზიანებელი, სექსუალური ან ძალადობრივი ხასიათის მედიაკონტენტის თვალიერებას ან გაზიარებას დაუზიანებია ახალგაზრდების მენტალური ჯანმრთელობა და კრიმინალურ საქმიანობაში მათი ჩართვაც კი გამოუწვევია.

თუმცა შეგვიძლია მოვიქცეთ ისე, რომ სმარტფონების გამოყენებამ დადებითი გავლენა მოახდინოს ბავშვების ცხოვრებაზე. ტექსტურ შეტყობინებებსა და ინტერნეტს, სოციალური მედიის ჩათვლით, შეუძლია გააფართოოს მათი მსოფლმხედველობა და ცოდნის ბაზა, დაეხმაროს სასკოლო დავალებების შესრულებაში, მეგობრების შეძენაში, ხელი შეუწყოს მათ აკადემიურ მიღწევებს და სოციალურ სამართლიანობას.

როგორ დავეხმაროთ ბავშვებს, ისარგებლონ სმარტფონის უპირატესობით და ამავე დროს მინიმუმამდე დაიყვანონ საფრთხე? როგორ ვაკონტროლოთ, რას აკეთებენ ისინი დივაისებზე და იქნება თუ არა ეს პირად ცხოვრებაში ჩარევა? როდის შეიძლება მივიჩნიოთ, რომ ბავშვები ზედმეტად ხშირად იყენებენ ტელეფონს და როგორ შევამციროთ მისი გამოყენება? გთავაზობთ გაიდლაინებს, რომლებიც შესაძლოა სასარგებლო გამოდგეს.

უპირველეს ყოვლისა, გასათვალისწინებელია, რომ ბავშვები და მოზარდები ბუნებრივად იმპულსურები არიან და გადაწყვეტილების მიღებაც უჭირთ, განურჩევლად მათი განათლებისა, გონიერებისა და პასუხისმგებლობიანობისა. ეს მათი ბრალი არ არის – ტვინის ის არეები, რომლებიც განაგებს გადაწყვეტილების მიღებას, სექსუალობას, ემოციებისა და იმპულსების კონტროლს, დაახლოებით 25 წლამდე ვითარდება. ამით აიხსნება მედიის ძლიერი გავლენა.

მეორე: განიხილეთ მობილური ტელეფონის გამოყენება არა როგორც უფლება, არამედ როგორც პრივილეგია, რომელსაც თან ახლავს პასუხისმგებლობა მისი გამოყენებისა საკუთარი თავისთვის ან სხვისთვის ზიანის მიუყენებლად. იმსჯელეთ იმ სარგებლობასა და საფრთხეზე, რაც ელექტრონულ მედიას მოაქვს, კარგი განზრახვით მის ჯანსაღ გამოყენებასა და ჩვევისა თუ დამოკიდებულების გამო არაჯანსაღ გამოყენებას შორის განსხვავებაზე. ყოველივე ეს ბავშვს უკეთესი არჩევანის გაკეთებაში დაეხმარება.

მესამე: აუცილებელია, ვმართოთ ბავშვების მიერ სმარტფონის გამოყენება. ეცადეთ, რაც შეიძლება გვიან მისცეთ, მერე კი წესების შესაბამისად ადევნეთ თვალყური, რათა ბავშვმა მედიისგან მაქსიმალური სარგებლობა და მინიმალური ზიანი მიიღოს. მაგალითად, მოსთხოვეთ, ყურადღება მოგაქციოთ, როდესაც ესაუბრებით. აუკრძალეთ ტელეფონის სარგებლობა საშინაო დავალების მომზადებისა თუ ჭამის დროს. ღამით რომ არ ითამაშოს, ძილის წინ ჩამოართვით.

მეოთხე: ბავშვის ადეკვატური აღზრდის მნიშვნელოვანი ნაწილია სახიფათო იდეებთან, ნივთებსა და ადამიანებთან ურთიერთობის მონიტორინგი, რაც ინტერნეტის გამოყენებაზეც ვრცელდება. ბევრი მშობელი ფიქრობს, რომ ეს შვილის პირად ცხოვრებაში ჩარევაა. ბავშვებმა შესაძლოა უკმაყოფილება გამოთქვან ამის გამო და გისაყვედურონ, რომ არ ენდობით.

შვილების პირად ცხოვრებაში მათივე ჯანსაღი განვითარებისა და უსაფრთხოებისთვის ვერევით. მოზრდილ ბავშვებსაც კი სჭირდებათ ხელმძღვანელობა. ასე რომ, შეგიძლიათ უპასუხოთ: „გენდობი, მაგრამ შენ ჯერ კიდევ გამოუცდელი ხარ. მე პასუხს ვაგებ შენზე და როცა საქმე შენს კეთილდღეობას ეხება, არ ვენდობი მედიას და ადამიანებს, რომლებსაც კარგად არ ვიცნობ“.

ბავშვები მიიღებენ „პირად ცხოვრებაში ჩარევას“ იმის მიხედვით, როგორ გააკეთებთ ამას. აი, რამდენიმე რჩევა:

* წინასწარ უთხარით, რომ გააკონტროლებთ აპლიკაციებს, სოციალურ მედიას, გვერდებს, რომლებსაც ათვალიერებს ინტერნეტში.

* ჩამოწერეთ ნებადართული აპლიკაციები  და საიტები. მოარიდეთ ძალადობის შემცველ კონტენტს 8 წლამდე და ახალ ამბებს უფროსების მეთვალყურეობის (ერთად ნახვისა და მსჯელობის) გარეშე დაახლოებით 11 წლამდე.

* ზრდისა და წესების დაცვის შესაბამისად მონიტორინგი თანდათან შეამცირეთ.

* იცოდეთ სოციალურ ქსელში მისი გვერდისა და ელექტრონული ფოსტის პაროლები.

* მოსთხოვეთ, არ დაწერონ,  არ გამოაქვეყნონ და არ გააზიარონ, რის თქვენთვის ჩვენებასაც არ ისურვებდნენ.

* წესების დარღვევისთვის განსაზღვრული ხნით ჩამოართვით მობილური და შეუზღუდეთ ინტერნეტზე წვდომა.

* დაჰპირდით, რომ არ დასჯით, თუ გულახდილად მოგიყვებიან კიბერბულინგის ან სხვების მიერ გამოგზავნილი არასათანადო კონტენტის შესახებ – მთავარი მიზეზი, რის გამოც ბავშვები მშობლებს არ უყვებიან სახიფათო მოვლენების შესახებ, ტელეფონის/ინტერნეტის ჩამორთმევის შიშია.

* მისთვის საჭირო პროგრამები თავად გადმოიწერეთ თქვენი საიდუმლო პაროლით, რათა მათი შემოწმება შეგეძლოთ – ყალბი პროგრამა შესაძლოა უწყინარი ჩანდეს, სინამდვილეში კი სახიფათო კონტენტზე ჰქონდეს წვდომა.

დაბოლოს, ბევრ მშობელს აინტერესებს, მეტისმეტად ხშირად იყენებს თუ არა მათი შვილი ტელეფონებს. ქვემოთ მოცემულია გადაჭარბებული მოხმარების ნიშნები კითხვების სახით, რომლებიც საკუთარ თავს უნდა დაუსვათ:

* ხელს უშლის თუ არა ტელეფონის გამოყენება ბავშვს სოციალური უნარების განვითარებაში? ფიზიკურ აქტივობაში?

* ხელს უშლის თუ არა საშინაო დავალების ან სხვა სამუშაოს შესრულებაში?

* თქვენთან საუბრის დროსაც კი ტელეფონს დაჰყურებს?

* ხშირად ხედავთ თუ არა ბავშვს ტელეფონში თავჩარგულს, როცა, წესით, სხვა რამეს უნდა აკეთებდეს?

* ტელეფონის გამოყენების შემდეგ ხომ არ ჩანს აღელვებული ან დათრგუნული? ხომ არ ბრაზობს, როცა მისი გამოყენება არ შეუძლია? ეს უკანასკნელი მიჯაჭვულობის სავარაუდო ნიშანია.

თუ რომელიმე კითხვაზე დადებითად უპასუხეთ ან სხვა რამე გაღელვებთ, დროა, შეაფასოთ კონტენტი ან შეზღუდოთ ინტერნეტზე წვდომა.

სამწუხაროდ, არ შეგვიძლია, შვილს გამუდმებით ვადევნოთ თვალყური, მაგრამ არსებობს პროგრამები, რომლებიც ამაში დაგვეხმარება – Forcefield, My Mobile Watchdog და სხვა.

გახხოვდეთ: შვილების ცხოვრებაში მათივე უსაფრთხოებისთვის ვერევით. ნუ შეგაშინებთ მათი მოსალოდნელი რისხვა – ეს ნიშანია იმისა, რომ მათზე ჯანსაღი ზემოქმედების შესაძლებლობა დაკარგეთ. ისინი დააფასებენ თქვენს ძალისხმევას, როცა გაიზრდებიან და მიხვდებიან, რომ ზრუნავდით მათზე და ცდილობდით იმის კეთებას, რაც მათთვის უმჯობესი იქნებოდა, განსაკუთრებით მაშინ, თუ მათთან ერთად ხალისით აზიარებთ ხოლმე პოზიტიურ ინფორმაციას.

წყარო: https://www.psychologytoday.com/blog/warning-signs-parents/201703/kids-using-smartphones

სასტუმროს გვერდით კერძო სახლებია, პატარა ბაღები აქვთ, ბევრი ყვავილით. ხეებიც ბლომად უდგათ. საერთოდ, ესქიშეჰირი მწვანე ქალაქია. სახელი, ძველ ქალაქს ნიშნავს. ჰოდა, ეტყობა ძველი დროიდან მოყოლებული ჟანგბადის ფასი იციან. ერთ ეზოში პატარა მამალი ცხოვრობს, დილაობით მთელი გულით სურს „ყიყლიყოს“ თქმა, მაგრამ… ხმა არ ყოფნის. იფხრიწება, ისე ინდომებს, მაგრამ საქმეში ხარ… სასაცილო ბგერების გარდა არაფერი ამოსდის.  თუმცა, არ ეპუება და მცდელობას ყოველ დილით იმეორებს.

აივნიდან ესქიშეჰირის „შატოს“ ლურჯი კოშკურები მოჩანს. ეს ქალაქის სავიზიტო ბარათია და საზოვა პარკში მდებარეობს. აი, შედიხარ და გრძნობ, რომ ზღაპარში მოხვდი.   უამრავი სტუმარია- დიდები, პატარები, ადგილობრივები და უცხოელები, ყველანი აქ არიან. „შატომდე“ მისასვლელი გზა „ფათერაკებითაა“ სავსე, ჯერ მოლა ნასრედინს უნდა ჩაუარო, წინ დიდი ქვაბი უდგას და შიგ ტყუილ-მართალს ხარშავს. შემდეგი გაჩერება ოჩოფეხებზე შემდგარი სახლია. მეორე სართულზე რაღაც დაკლაკნილი კიბით უნდა ახვიდე და მიუხედავად იმისა, რომ ასასვლელად ბავშვების რიგი დგას, მეც სიამოვნებით ვუერთდები მათ. უკაცრავად, მაგრამ ასეთ ზღაპრულ ადგილას სერიოზულობა გარეთ, შემოსასვლელ ჭიშკართან  დავტოვე და ახლა მეც ამ ბავშვებივით გულიანად ვხალისობ.

მოპირდაპირე მხარეს, მეკობრეების იალქნიანი გემია. ხისგანაა დამზადებული და ჭრაჭუნობს. საჭე სწორედ „შენ“, დამთვალიერებელს, გელოდება და რომ არ დაატრიალო, მეკობრეებს გაანაწყენებ.

„შატოს“ გარშემო რაღაცნაირი ლურჯი ფერის წყლიანი თხრილია და შიგნით ნიანგი დაცურავს. ცოცხალი არ არის, მექანიკურია, მაგრამ ცოცხალივით დაპარტყუნობს წყალში. წყლიან თხრილთან წარწერაა-არ იბანაოთო. არა, რატომ უნდა მოგინდეს შიგ ჩახტომა და ბანაობა, მაგრამ, რადგან საგანგებოდ გვაფრთხილებენ, ეტყობა ოდესღაც ვიღაც მაინც გადახტა და გაცურვა სცადა.

„შატო“ უზარმაზარია, ზედა სართულებზე რა ხდება, ვერ გეტყვით, არავის უშვებენ. პირველი სართულის დარბაზებში კი უბრალოდ ზღაპრის გმირების ქანდაკებებია. ზოგი ვიცანი, ზოგიც ვერ, თურქული ზღაპრების გმირები იქნებიან უეჭველი.

გახსოვთ, ზემოთ მამალზე დავწერე. ყოველ დილით „ყიყლიყოს“ თქმას ცდილობს. საგანგებოდ ემზადება, ფრთებს აფართხუნებს, კისერს იგრძელებს და…უჰ, კვლავ არაფერი გამოსდის.

პირდაპირ მისაბაძი საქციელია, არ გამოგდის რაღაც, მაგრამ ცდილობ და ცდილობ… ჰოდა, ერთ დღესაც, დარწმუნებული ვარ, იმ უბანს მშვენიერ „ყიყლიყოს“ დასძახებს.

მამალს ისლამური ალქიმიური ხელნაწერების ფურცლებზეც შეხვდებით. რას მიანიშნებს, ამაზე განსხვავებული ვერსიებია. თუმცა, ყველაზე გავრცელებული აზრით, მამალი რაღაც ახლის დასაწყისს ნიშნავს.

თუ მამლაყინწა წყალს მიირთმევს, მაშინ ასეთ ხელნაწერში საუბარი, სწორედ წყალზეა, რადგან წყალი სიცოცხლის საწყისი გახლავთ.

„წყალი სიცოცხლის საწყისი“-სწორედ ასეთი სახელწოდებით სტამბულში ერთ-ერთი სამეცნიერო ფონდის მიერ საზაფხულო სკოლაში სამუშაო შეხვედრა გაიმართა , სადაც მეცნიერები რვა სხვადასხვა ქვეყნიდან იყვნენ მიწვეულნი. მონაწილეობის და პრეზენტაციის პატივი მეც მხვდა წილად. სასაუბრო თემა, რა თქმა უნდა, წყალი იყო. წყალი ყველა მიმართულებით, დაწყებული ალ-ჯაზარის ოთხმოცი შადრევნით და დამთავრებული უძველესი აქვადუქებით.

აქვადუქზე გამახსენდა. სტამბულიდან ორი საათის სავალზე უძველესი და უზარმაზარი აქვადუქია. მის სანახავად ავტობუსით წავედით. ჩვენი გეგმით, რაღაც სპეციალური გზით, ზედ აქვადუქის თავზე უნდა მოვქცეულიყავით. თუმცა, გზა დაკეტილი აღმოჩნდა და ორი კილომეტრი ფეხით ტყე-ტყე მოგვიწია სიარულმა. ტყეში ვიღაცები  პიკნიკისთვის იყვნენ გასული და აქვადუქისკენ მწყობრი ნაბიჯებით მიმავალი უცხოელების ჯგუფს როგორც კი  მოკრეს თვალი, ხუმრობით  თუ შესაშინებლად ჰაერში სროლა ატეხეს. თავად თქვეს შემდეგ, ვიხუმრეთო, თორემ ჩვენ სახუმაროდ სულაც არ გვქონია საქმე.  ასე იყო თუ ისე, „ხუმარა“ მოპიკნიკეებს და ტყეს მშვიდობიანად დავაღწიეთ თავი და აქვადუქსაც დავხედეთ. მისი მონახულების შემდეგ კი, კვლავ სალექციო ოთახს მივაშურეთ, წყალზე საუბრის გასაგრძელებლად.

El Kanun Fit-Tibb (Canon Medicinae) ისლამური მეცნიერების ისტორიაში ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესია. ხუთ ტომეულია და ექვსი თავისგან შემდგარი  მეორე ტომი მედიცინაზეა. იბნ სინას დაწერილია, რომელიც 980-1037 ჩვ.წ. ცხოვრობდა. ეს წიგნი ევროპაში სამედიცინო საქმის სწავლებაში, მეჩვიდმეტე საუკუნის მიწურულამდე,  ერთ-ერთ მთავარ წყაროდ გამოიყენებოდა.

ავიცენა, იგივე იბნ სინა, წყალს ორ კატეგორიად ყოფს. პირველი მათგანი „კარგი წყალია“ და ის აუცილებლად სუფთა უნდა იყოს, სასმელად ვარგოდეს და ადვილად შეითვისებოდეს ორგანიზმის მიერ. სხვათა შორის, იქვე წერს, გაზიანი არ უნდა იყოსო, ანუ ჯანმრთელობისთვის გაზიან წყალს სასარგებლოდ არ მიიჩნევს და მინდა გითხრათ, სწორადაც იქცევა.

წყლის სმა, რომ აუცილებელია, ავიცენამ იცის და გვეუბნება: თუ გსურთ თავი აარიდოთ ავადმყოფობას, თქვენი კუჭი სამ ნაწილად დაყავით. ერთი ნაწილი საკვებისთვის შეინახეთ, მეორე სუნთქვისთვის დაიტოვეთ (ანუ, იმდენი ჭამეთ, რომ მერე სუნთქვა შეგეძლოთო), ბოლო მესამე ნაწილი კი წყლისთვის არის, რადგან დღის განმავლობაში, წყალი იმდენი გჭირდებათ, რამდენსაც ორგანიზმი მოგთხოვთო.

თანამედროვე მედიცინამ უკვე დაადგინა, რომ წყლის დღიური აუცილებელი ნორმა ორი ლიტრია, ზოგჯერ სამიც, მაგრამ ორზე ნაკლები არ უნდა მიირთვათ.

„ცუდი წყალი“ შეიცავს მინარევებს, არ არის სუფთა, ძალიან ხისტია და სასმელად არ გამოდგება.

ავიცენას მიხედვით, გამოხდილი წყალი კარგია ჭრილობების მოსაბანად. თანამედროვეობაში ჭრილობების მოსაბანად წყალბადის პეროქსიდს ვიყენებთ, რომელიც ჭრილობაზევე იშლება წყლის და ჟანგბადის გამოყოფით.

ცხელი წყალი თავის ტკივილს იწვევს, მაგრამ კარგია ყელის ტკივილის დროს.

ალუმინის შემცველი წყალი ამოსახველებლად ყოფილა კარგი. ეს წყალი მინერალური წყლის მსგავსია, თიხა მიწებიდან მოიპოვება და ალუმინის სილიკატს შეიცავს. ზოგიერთ სინჯში მისი შემცველობა 75%-საც აღწევს.

ცივი წყლის გადავლება    სისხლის მიმოქცევას აუმჯობესებს, კარგია დაჟეჟილზე ან ჭრილობაზე დასაფენად.  აძლიერებს საჭმლის მომნელებელი სისტემის მოქმედებას. ამ უკანასკნელში ავიცენა რას გულისხმობს, ვერ გეტყვით. ცივი წყალი ორგანიზმის მიერ ცუდად შეითვისება და დამატებით ენერგიას ვხარჯავთ მის გასათბობად. იქვე წერს, რომ წყალი შიმშილის გრძნობას ანელებს და ეს სრული სიმართლეა. თუ გვშია, მაგრამ სხვადასხვა მიზეზთა გამო საკვების მიღება არ შეგვიძლია, ორი ჭიქა ოთახის ტემპერატურის წყალი სრულიად საკმარისია შიმშილის გრძნობის მოსაკლავად. საქმე იმაშია, რომ ადამიანის თავის ტვინში წყურვილის და შიმშილის ცენტრები ერთმანეთის გვერდითაა და წყლის დალევა შიმშილის ცენტრსაც „ატყუებს“.  ოღონდ, მხოლოდ ორი საათით, შემდეგ შიმშილი კვლავ თავს შეგვახსენებს. წყალს იმაშიც იყენებენ, რომ საკვები უფრო ნაკლები მივირთვათ. თუ ჭამამდე ნახევარი საათით ადრე ერთ ჭიქა წყალს დავლევთ, მაშინ გამოყოფილი კუჭის წვენი განზავდება და დანაყრების გრძნობას უფრო მალე ვიგრძნობთ.

ზღვის წყალს ავიცენა  შუა ყურის ანთების  და  ადისონის დაავადებისას იყენებდა. ამ უკანასკნელის დროს თირკმელზედა ჯირკვალი ვერ გამოიმუშავებს საჭირო რაოდენობის ჰორმონ კორტიზოლს. ასეთი პათოლოგიური მდგომარეობა პირველად 1855 წელს აღწერა ბრიტანელმა თერაპევტმა თომას ადისონმა. ავიცენამ, რა თქმა უნდა, ადისონის შესახებ არც არაფერი იცოდა, მაგრამ სამაგიეროდ, როგორც ჩანს, დაავადების სიმპტომებს იცნობდა. ერთ-ერთი ადრეული სიმპტომი ღრძილების გაშავება და იასამნისფერში გადასვლაა. შემდეგ და შემდეგ სურათი მძიმდება და აქ მათი აღწერით თქვენც არ დაგამძიმებთ. ფონს ცხელება და მაღალი სიცხეები ახლავს თან და სავარაუდოდ ავიცენა, სწორედ ზღვის ცივი წყლის კომპრესებს იყენებდა მის დასაგდებად.

წყლის გაწმენდაზეც თავისებური წარმოდგენა ჰქონდა. მაგალითად, ნავთობით ან ცხიმით დაბინძურებული წყლის გასაწმენდად კარგი იყო რძე, ღვინო, სახამებელი და კიტრი. ხისტი წყლის დასარბილებლად ნიორს და ძმარს გვთავაზობდა.

სუფთა წყალზე მარტო ავიცენა როდი ფიქრობდა. მეფე ვახტანგ მეექვსე წიგნში „ზეთების შეზავებისა და ქიმიის ქმნისა“ წერდა, რომ წყლის გაწმენდა სავარაუდოდ ჭაობის მცენარეებით იქნებოდა შესაძლებელი. ესპანეთის მეფე ფილიპე მეორე კი გამოხდილ წყალში ვარდის ფურცლებს ათავსებდა და ისე სვამდა. მოგვიანებით, თავის სამეფო კარზე მიწვეული ალქიმიკოსების მეშვეობით, ერთი საუკუნით ადრე მცხოვრები, თავისი თანამემამულის რაიმონდ ლულის მიერ დაწერილი წყლის გამოხდის მეთოდიკა გაშიფრა და სწორედ მისებურად დაიწყო დისტილირებული წყლის დამზადება.

„შატოდან“ გამოსვლის დროა. გზა ზუსტად იგივეა, გადმოვდივარ თხრილზე, სადაც მექანიკური ნიანგი დაცურავს. ჩავუვლი მეკობრეების გემს, შემდეგ ოჩოფეხებიან სახლს და გამოსასვლელი ხეივნისკენ გავუხვევ. იქ დიდ ჭიშკართან ჩემი სერიოზულობა მაქვს დატოვებული (გახსოვთ ხომ, „შატოში“ არ მჭირდებოდა), ავიღებ და გზას განვაგრძობ, საქმეები მაქვს.

„ოთხი აზიური ვეფხვი“ ან „აზიური დრაკონები“  ტერმინია, რომელიც სამხრეთ კორეის, სინგაპურის, ჰონგ-კონგის და ტაივანის მაღალგანვითარებული ეკონომიკის აღსანიშნავად გამოიყენება. ეს ქვეყნები გამორჩეულნი არიან განსაკუთრებით მაღალი ეკონომიკური ზრდის ტემპით (წელიწადში 7%-ზე მეტი) და 1960 – 1990 წლებში სწრაფი ინდუსტრიალიზაციით.  XXI საუკუნეში მათ უკვე შექმნეს განვითარებული და მაღალი შემოსავლების მქონე ეკონომიკა, რომლებიც სპეციალიზდებიან სხვადასხვა კონკურენტულ სფეროში. მაგალითად: ჰონგ-კონგი და სინგაპური გახდნენ მსოფლიოს წამყვანი სავაჭრო ცენტრები, ხოლო სამხრეთ კორეა და ტაივანი დაწინაურდნენ საინფორმაციო ტექნოლოგიების წარმოებაში. მათი ეკონომიკური წარმატება გახდა მრავალი განვითარებადი ქვეყნების მისაბაძი მოდელი. მათი ერთ-ერთი წარმატების მიზეზი იყო ინდუსტრიული პოლიტიკა, რომელიც მხარს უჭერდა ექსპორტს განვითარებულ ქვეყნებში. ისინი ასევე გამოირჩევიან ბიზნესის კეთების სიმარტივით. მათი სხვა საერთო ნიშნებია: სახელმწიფოს მიერ დიდი ინვესტიციები განათლებაში, ნაკლებად დემოკრატიული და შედარებით ავტორიტარული პოლიტიკური სისტემა.

სამხრეთი კორეა, ოფიციალურად კორეის რესპუბლიკა უპირობო ლიდერია, როგორც   „აზიის ვეფხვების“ ქვეყნებს, ასევე ზოგადად, ე.წ. ახალ ინდუსტრიულ ქვეყნებს  შორისაც. კორეა აღმოსავლეთ აზიაში, კორეის ნახევარკუნძულის სამხრეთ ნაწილში მდებარეობს. სახელი კორეა მომდინარეობს კორიოს სამეფოდან. ქვეყანას გააჩნია სახმელეთო ასტრონომიული საზღვარი ჩრდილოეთ კორეასთან (ჩრდილოეთით, გადის 38-ე პარალელზე) და საზღვაო საზღვრები იაპონიასა (აღმოსავლეთით) და ჩინეთთან (დასავლეთით). მეტად საინტერესოა ის ფაქტი, რომ კორეასა და იაპონიას შორის მდებარე იაპონიის ზღვას სამხრეთ კორეაში აღმოსავლეთის ზღვად მოიხსენიებენ.  კორეის მხარის განცხადებით სახელი „იაპონიის ზღვა“ მსოფლიო საზოგადოებას თავს იაპონიის იმპერიამ მოახვია. 1910-1945 წლებში კორეაში ადგილი ჰქონდა იაპონიის ინტერვენციას. ამიტომ კორეის მთავრობის პოზიცია ზღვის სახელწოდებასთან დაკავშირებით არ იქნა გათვალისწინებული, როცა 1929 წელს საერთაშორისო ჰიდროგრაფიულმა საზოგადოებამ (IHO) გამოაქვეყნა პუბლიკაცია „ოკეანეებისა და ზღვების საზღვრები“. თუმცა უნდა აღინიშნოს, რომ  სახელწოდება „აღმოსავლეთის ზღვა“ დაახლოებით 2000 წელს ითვლის და ბევრ ძველ რუკაზე გვხდება. მაგ; მარკო პოლოს მოგზაურობის რუკაზე, ვახუშტი ბატონიშვილის მიერ თარგმნილ მსოფლიოს პოლიტიკურ რუკაზე და სხვ. ამჟამად, ეს საკითხი კვლავ  განხილვის საკითხია: 2017 წლის აპრილში მონაკოში, აღნიშნული ორგანიზაციის შტაბბინაში მოეწყო შეხვედრა, სადაც მხარეებს 3 წელი მისცეს შესათანხმებლად. აღსანიშნავია ის ფაქტიც, რომ ძალიან ბევრ ქვეყანაში გამოცემულ რუკებსა და გლობუსებზე, ასევე; Googl Maps-ის, Bing. Maps-is, National Geographic-ის ციფრულ რუკებზე, ორივე სახელწოდებაა დატანილი.

ეკონომიკური წინსვლა პირდაპირპროპორციულად მოქმედებს ქვეყანის განვითარებასა და მის საერთაშორისო სისტემაში ჩაბმის სიჯანსაღეზე. მათ შორის ყველაზე თვალსაჩინო ეკონომიკური წინსვლა სამხრეთ კორეას ახასიათებს. ინდუსტრია არ არის ერთადერთი სფერო, რომელიც სამხერთ კორეამ, როგორც ინდუსტრიულმა ქვეყნამ ფაქტობრივად რამდენიმე ათეულ წელიწადში განავითარა. მათი წარმატება თვალსაჩინოა – ბიოტექნოლოგიაში, ზეგამტარობის სფეროში, ენერგიის ალტერნატიული წყაროების გამოყენებაში და სხვა. ქვეყანამ განავითარა მძიმე მანქანათმშენებლობა, მათ შორის გემთმშენებლობა. მსოფლიოში წამყვანი პოზიციები უკავია „SAMSUNG“ -ს, „DEU ELECTRONIC“-ს, „HYUNDAI“-სა და “KIA MOTORS“-ს.

სამხრეთ კორეა 2016  წლის მონაცემებით, მსოფლიო ქვეყნების დემოკრატიის ინდექსის მიხედვით სრული დემოკრატიის მქონე ქვეყანათა რიცხვში მოხვდა და ის უსწრებს ისეთ ქვეყნებს, როგორიცაა იაპონია, საფრანგეთი, იტალია. ინდექსი შემდეგი ხუთი მონაცემის საშუალებით ადგენს დემოკრატიის ხარისხს: პოლიტიკური აქტივობა და პოლიტიკური კულტურა, საარჩევნო პროცესი და პლურალიზმი, სამოქალაქო უფლებები,  მთავრობის ფუნქციონირება. ექსპერტები  იმასაც აღნიშნავენ, რომ რამდენიმე ათეულ წელში სამხრეთ კორეამ, როგორც ერთ–ერთმა უღარიბესმა ქვეყანამ ასეთ წარმატებას, არა  მხოლოდ ეკონომიკური, არამედ დემოკრატიის განვითარების თვალსაზრისითაც მიაღწია.  სამხრეთი კორეა ადამიანის განვითარების ინდექსის მიხედვით აღმოსავლეთი აზიის ყველაზე განვითარებული ქვეყანაა. მისი მოქალაქეები სარგებლობენ ცხოვრების ძალიან მაღალი ხარისხით, გააჩნიათ აზიის რეგიონში  უმაღლესი ინდივიდუალური შემოსავალი და საშუალო ხელფასი;  ასევე, მსოფლიოში  მერვე ადგილზეა ოჯახური შემოსავალის მხრივ.  ქვეყანა, მსოფლიო მასშტაბით, ჯანდაცვის ხარისხისა და ბიზნესის კეთების სიმარტივის მიხედვითაც  წამყვან ქვეყნებს შორისაა.

კორეა ასევე, ერთ-ერთ მოწინავე ადგილზეა განათლების თვალსაზრისით, თუმცა  უნდა აღინიშნოს, რომ ქვეყნის საგანმანათლებლო სისტემის სიმკაცრემ საერთაშორისო კრიტიკა გამოიწვია. 1945 წლისთვის იაპონიის ოკუპაციისგან გათავისუფლებული კორეაში ეშპ-ის სტრუქტურაში მრეწველობაზე 15%, ხოლო სოფლის მეურნეობაზე 40% მოდიოდა, მოსახლეობის უდიდესმა ნაწილმა წერა-კითხვა არ იცოდა,  რეფორმები კი ქვეყანაში ინდუსტრიალიზაციით დაიწყო და მთავარ პრიორიტეტად განათლება გამოცხადდა. სამხრეთ კორეის ეროვნულმა საგანმანათლებლო პროგრამამ უკანასკნელ წლებში უდიდეს წარმატებას მიაღწია, რაც სახელმწიფოს მიერ ფინანსების მობილიზების წყალობით მოხდა. სტატისტიკა და ციფრები ნათლად აჩვენებს განვითარების იმ გზას, რაც საგანმანათლებლო რეფორმამ გაიარა ამ ქვეყანაში: თუ 1945 წლისთვის წერა-კითხვის მცოდნე მოსახლეობის 22% იყო, 1970 წლისთვის ამ მაჩვენებელმა 87,6%-ს მიაღწია, ხოლო 80-იანი წლების ბოლოსთვის – 93%-ს. განათლებაში ჩადებული კაპიტალი ქვეყანას ბუმერანგივით დაუბრუნდა.  ქვეყანაში დროთა განმავლობაში განვითარდა მძიმე მრეწველობა, მანქანათმშენებლობა და მეტალურგია. ინფრასტრუქტურის განვითარებამ ბიძგი მისცა მსხვილი პროექტების განხორციელებას ნავთობგადამუშავებასა და ნავთობქიმიაში.

ქვეყნის 51-მილიონიანი მოსახლების დაახლოებით ნახევარი  სეულის დედაქალაქის რეგიონში ცხოვრობს, რომელიც სიდიდით მეოთხეა მსოფლიოში თავისი 25-მილიონიანი მოსახლეობით და Arcadis NV-ის მიერ შეფასებულია, როგორც აზიის მეორე ყველაზე ხელსაყრელი ქალაქი ცხოვრების ხარისხის მიხედვით. სეულმა  1986 წელს აზიურ თამაშებს, 1988 წლის ზაფხულის ოლიმპიურ თამაშებს, 2002 წლის ფიფა-ს მსოფლიო ჩემპიონატს, Miss Universe 1980-ს, ასევე 2010 წლის  G-20 -ის სამიტს უმასპინძლა. იუნესკოს მიერ ქალაქი 2010 წლის მსოფლიო დიზაინის დედაქალაქად დასახელდა.

ბუნება კორეელებისთვის ერთ-ერთი მთავარი ღირებულებაა, სწორედ ამიტომ, სამხრეთ კორეაში უამრავი ნაციონალური პარკია თავისი ფანტასტიკური ბუნებით, ისტორიული ტაძრებითა და რელიქვიებით.

სორაქსანის ეროვნულ პარკში შესვლა 3 500 სამხრეთ კორეული ვონა, ანუ 3 დოლარი ღირს, ბილეთებიდან შემოსული თანხა კი სრულად ირიცხება გარემოს დაცვის ფონდში. აქვეა სინჰინგსის ბუდისტური ტაძარიც, რომელიც 652 წელს აშენდა და ერთ-ერთი უძველესია აზიაში. ტაძრის შესასვლელთან მოგზაურებს დიდი ბუდას 19-მეტრიანი ბრინჯაოს მოოქროვილი სტატუა ხვდება, რომლის ჩამოსხმაზეც კორეას მთელი მოსახლეობა აგროვებდა თანხას.

ოდესანის ეროვნული პარკი ორ ზონად იყოფა – მე-7 საუკუნის სამონასტრო ზონა, სადაც უამრავი ისტორიული ძეგლია თავმოყრილი და მდინარე სოგიმგანგის ზონა თავისი ველებით, უცნაური ფორმის უზარმაზარი ქვებითა და კლდეებით. პარკის მთავარ ღირსშესანიშნაობებს შორისაა ოქტაგონის მიერ აგებული ცხრაიარუსიანი პაგოდა, სანვონსის ტაძარი 725 წელს ჩამოსხმული ბრინჯაოს ზარით და ბუდას ქვის ფიგურა.

კაიასანის ეროვნულ პარკში, ჰეინსის მონასტერში ქვეყნის მთავარი საგანძური – მე-13 საუკუნის ხის ფირფიტებზე შესრულებული ბუდისტური ტექსტების კრებული – ტრიპიტაკა კორეანა ინახება. 1980-იან წლებში კორეას კულტურის სამინისტრომ სპეციალური მიწისქვეშა საცავი ააგო, სადაც რელიკვიის დასაცავად საჭირო ტემპერატურა და ჰაერის ტენიანობა იყო დაცული. თუმცა, საცავში გადატანილი საცდელი პარტია სწრაფად დაზიანდა და ეროვნული საგანძური ისევ ძველ ადგილს დაუბრუნდა. ტაძართან ახლოს ნებისმიერ მსურველს სულ რაღაც 9 დოლარად შეუძლია შეიძინოს უძველესი ტექსტის ანაბეჭდი სპეციალურ ბრინჯის ქაღალდზე.

პუკჰანსანის ეროვნულ პარკს, რომელიც გინესის რეკორდების წიგნში „ყველაზე პოპულარული და ხშირად მონახულებადი პარკის” სტატუსით შევიდა, ყოველწლიურად 5 მლნ-მდე დამთვალიერებელი სტუმრობს, რაც პირველ რიგში მისი მდებარეობის დამსახურებაა – პარკი სეულის საზღვრებშია მოქცეული და ერთ-ერთი მეტროსადგური პირდაპირ პარკშია მოწყობილი. პუკჰანსანის მთავარ ღირსშესანიშნაობას ბუდისტური ტაძარი ტოსონსა წარმოადგენს, რომლის სტუმართმოყვარე ბერები ყოველთვის დიდი სიამოვნებით უმასპინძლდებიან დამსვენებლებს ბრინჯისა და თხილის ღვეზელით.

ჩედჟუს კუნძულზე მოწყობილ ჰალასანის ეროვნულ პარკამდე მიღწევა  ჯიმპოს აეროპორტიდან შიდა რეისით შეიძლება. ჰალასანი ერთადერთი ნაკრძალია, რომელიც იუნესკოს მსოფლიო მემკვიდრეობის ნუსხაში მოხვდა. პარკმა ჩამქრალი ვულკანის – ჰალასანის პატივსაცემად მიიღო სახელი, რომლის სიმაღლე 1950 მეტრს აღწევს და ქვეყნის ერთ-ერთი ყველაზე მაღალი წერტილია. პარკის ტერიტორიაზე რვა სპეციალური ბილიკია მოწყობილი, რომლის მარშრუტი მანდარინის ხეივნებისა და უზარმაზარი მინდვრების გავლით მთის წვერზე სრულდება. ვულკანის კრატერში კი, პატარა მდინარე პენაქტომია, რომელსაც საოცრად ლამაზი, მუქი ლურჯი ფერი აქვს.

საბუნებისმეტყველო დისციპლინების სწავლების მიზანია, აზიაროს მოსწავლე საბუნებისმეტყველო მეცნიერების საფუძვლებს და განუვითაროს კვლევის უნარ-ჩვევები, რაც მას საშუალებას მისცემს, შეიცნოს და გაითავისოს სამყარო, ჩაერთოს საზოგადოებრივი საქმიანობის სხვადასხვა სფეროში, იგრძნოს პასუხისმგებლობა საკუთარი თავის, საზოგადოებისა და გარემოს წანაშე.

კლასიდან კლასში გადასვლისას მოსწავლის ასაკობრივი თავისებურებების გთვალისწინებით მათი ინტერესები იცვლება, რაც გარკვეულ პირობებთან არის დაკავშირებული.

რა არის ის პირობები, რომლებსაც ამ ასაკში სწავლისადმი სტაბილური დამოკიდებულების ჩამოყალიბება შეუძლია?

1) ახალი და უკვე ნაცნობი ინფორმაციის სწორი შეთანხმება არის მთავარი პირობა ბავშვებში შემეცნებითი ინტერესების გასაჩენად. ის, რაც სრულიად უცნობია ბავშვებისათვის (ანუ არავითარი წინა ცოდნა არ აქვს ამის შესახებ), არ იწვევს მათში ინტერესს, მაგალითად, ბუნების მოვლენები, სიტყვის შემადგენლობა, რიცხვები (განსაკუთრებით, პირველ ეტაპზე); ასევე არ არის მათთვის საინტერესო ის, რაც კარგადაა ნაცნობი. მასწავლებელმა უნდა მოახერხოს და უკვე ნაცნობში ჩადოს ახალი შინაარსი: ნიშან-თვისებები, დამოკიდებულებები სხვა მოვლენებთან თუ ობიექტებთან და ა.შ.

2) შესაძლებლობა, გამოიყენოს საკუთარი ინიციატივა; საკუთარი აქტივობა შესასწავლი მასალის შემოქმედებითად გარდაქმნისათვის (მაგ., მოდელის, სქემის, წინადადების, მაგალითის, გეგმის რეკონსტრუირება), რაც ზრდის მოსწავლის ინტერესს.

3) ინტერესი წარმატების მიღწევისას. როდესაც მოსწავლე მოახერხებს წარმატებით გაართვას თავი დავალებას, თანაც სხვადასხვა ხერხით, ინტერესი მატულობს.

4)  შესასწავლი მასალის პრაქტიკული გამოყენება, რაც, თავის მხრივ, აჩენს ახალ კითხვებს და ხელს უწყობს შემეცნებითი პროცესების განვითარებას.

საკუთარი პედაგოგიური პრაქტიკიდან გამომდინარე, მინდა შემოგთავაზოთ ინტერაქტიურ თვალსაჩინოებაზე მუშაობის რამდენიმე აქტივობა, რომელთა გამოყენების შედეგად  მოსწავლეთა ინტერესი შესასწავლი თემის მიმართ გაიზარდა. ამ ინტერესის გაზრდის  საფუძველი კი   შექმნა-წარმოებაზე  ორიენტირებული აქტივობებია.

ცოცხალი ორგანიზმების დახასიათება – გამრავლება, ზრდა, განვითარება, კვება, მოძრაობა, შეგუებულობა.

დავალება – შესწავლილი მასალის გამოყენებით დაასრულეთ მოცემული სქემა და  დაასათაურეთ და აღწერეთ   ვიზუალური მასალის  ხუთივე   კომპონენტი: 1. გამრავლება; 2. ზრდა; 3. კვება; 4. განგური; 5. ნაკვალევი.

დავალება – შესწავლილი მასალის გამოყენებით. დაასრულეთ  მცენარის ზრდა-განვითარებაზე მოქმედი ფაქტორების  სქემა. დაასახელეთ  ვიზუალურ მასალაში  ყველა   ფაქტორი და  განმარტეთ მათი მნიშვნელობა.

კვლევითი კითხვა – რატომ იცვლება წყალში თევზის სხეულის მდებარეობა საცურაო ბუშტის აირით ავსების და აირისგან დაცლის შემთხვევაში?

მასალად საჭიროა – რეზინის გასაბერი ბუშტები, შუშხუნა ასპირინი საბი, დიდი მოცულობის გამჭვირვალე ჭურჭელი, ძალიან წვრილი ნემსი, წყალი.

მოსწავლეებს ვაძლევ ინსტრუქციას, რომლის მიხედვითაც შეუძლიათ, ჩაატარონ ექსპერიმენტი და ექსპერიმენტის შედეგებზე დაყრდნობით უპასუხონ მთავარ კვლევით კითხვას.

კვლევის მიმდინარეობა – ჭურჭლის 2/3 გაავსე წყლით. აიღეთ რეზინის ბუშტი, ჩაასხით ონკანიდან წყალი, ჩააგდეთ შიგ ასპირინი საბი, ბუშტიდან ხელის მოჭერით გამოდევნეთ ჰაერი, თავი მოუკარით წკაპით და ჩადეთ ჭურჭელში. ეს ყველაფერი ძალიან სწრაფად უნდა გააკეთო. ასპირინი საბი დაიწყებს წყალში გახსნას და აირის გამოყოფას. ბუშტი დაიწყებს გაბერვას ამ აირის დაგროვების გამო. რაც მეტად გაიხსნება ასპირინი და მეტი აირი გამოიყოფა, მით უფრო გაიბერება ბუშტი. დააკვირდი ჭურჭელში ბუშტის ადგილმდებარეობას 5 წუთის განმავლობაში.

უპასუხე კითხვებს :

1. რა ადგილი დაიკავა ბუშტმა ჭურჭელში თავდაპირველად?
2. შეიცვალა თუ არა ბუშტის ადგილმდებარეობა დაკვირვების განმავლობაში? თუ შეიცვალა, საითკენ გადაადგილდა ბუშტი?

ფრთხილად გახვრიტე ბუშტი (წკაპთან ახლოს) ნემსით. დააკვირდი, რა მოხდება.

უპასუხე კითხვას – შეიცვალა თუ არა ბუშტის ადგილმდებარეობა? საით გადაადგილდა ბუშტი?

ახლა სცადე პასუხი გასცე კვლევის მთავარ კითხვას –  რატომ იცვლება წყალში თევზის სხეულის მდებარეობა საცურაო ბუშტის აირით გავსების და აირისგან დაცლის შემთხვევაში.

კვლევითი კითხვა – რაში გამოიხატება აქლემის შეგუებულობა უდაბნოში, ქვიშნარში გადაადგილებასთან დაკავშირებით?

მასალად საჭიროა – მუყაოს ყუთი, ფქვილი, ორიგირი (500 გრ.), პლასტმასის ერთნაირი სისქის მართხკუთხა ფირფიტები (2ხ2სმდა10ხ10სმ), სახაზავი.

მოსწავლეებს ვთავაზობ ჩაატარონ კვლევითი ექსპერიმენტი ორ ეტაპად და მიღებულ შედეგებზე დაყრდნობით უპასუხონ  მთავარ კვლევით შეკითხვას.

კვლევის მიმდინარეობა:

ეტაპი 1

1. მუყაოს ყუთში ჩაყარე ფქვილი, მოუსწორეთ ზედაპირი;
2. ფქვილის ზედაპირზე ფრთხილად მოათავსეთ ფირფიტა 2ხ2სმ;
3. ფირფიტაზე მოათავსეთ გირი;
4. დაიცადეთ 5 -10 წამი, გირი და შემდეგ კი ფირფიტა ფრთხილად აიღე;
5. გაზომეთ ფირფიტის მიერ დატოვებული ნაკვალევი.

ეტაპი 2

1. მოასწორეთ ფქვილის ზედაპირი;
2. ფქვილის ზედაპირზე ფრთხილად მოათავსეთ ფირფიტა 10ხ10სმ;
3. ფირფიტაზე მოათავსეთ გირი;
4. დაიცადე 5-10 წამი, ჯერ გირი და შემდეგ კი ფირფიტა ფრთხილად აიღეთ;
5. გაზომეთ ფირფიტის მიერ დატოვებული ნაკვალევი; გამოითვალეთ ორივე ფირფიტის ზედაპირის ფართობი (გაიხსენეთ შესაბამისი ფორმულა).

მონაცემები შეიტანეთ ცხრილში. გააანალიზეთ ცხრილის მიხედვით ცდის მონაცემები და უპასუხეთ კითხვებს:

1. როგორია ფქვილში ნაკვალევის სიღრმე ცდის პირველ და მეორე ეტაპზე?
2. არის თუ არა ამ მონაცემებს შორის განსხვავება?
3. იყო თუ არა ერთნაირი ფირფიტის ზედაპირის ფართობი ცდის პირველ და მეორე ეტაპზე?
4. ერთნაირი იყო თუ არა გირის წონა ცდის პირველ და მეორე ეტაპზე?
5. რას შეიძლება უკავშირდებოდეს სხვაობა ცდის I და II ეტაპზე ფირფიტის მიერ ფქვილში დატოვებული ნაკვალევის სიღრმეებს შორის?
6. ცდის შედეგი განმარტეთ ფიზიკაში მიღებული ცოდნის გამოყენებით. მოიშველიეთ სათანადო ფორმულები და მათი დახმარებით განმარტეთ ფირფიტების ნაკვალევის სხვადასხვა სიღრმის მიზეზი.
7. მიღებულ მონაცემებზე დაყრდნობით ახსენით, როგორაა აქლემი შეგუებული უდაბნოს პირობებთან?

ასეთი ტიპის აქტივობები ხელს უწყობს მოსწავლის მიერ გარემოს პასიური აღქმიდან აქტიურ შემეცნებაზე გადასვლას; შემოქმედებითი აზროვნებისა და გარემოსადმი სწორი დამოკიდებულების ჩამოყალიბებას; ბიომრავალფეროვნების, მატერიის, ენერგიის და ფიზიკური ძალების შეცნობას. მოსწავლემ უნდა შეძლოს მიღებული ცოდნისა და შეძენილი გამოცდილების ყოველდღიურ ცხოვრებაში გამოყენება. მოსწავლეს უვითარდება სპეციფიკური უნარ-ჩვევები, რომელთაგან პრიორიტეტულია:

• გარემოზე დაკვირვება (როგორც საკუთარი შეგრძნების ორგანოების, ისე მარტივი ხელსაწყოების გამოყენებით);
• ბუნებრივი მოვლენების ამოცნობა და მარტივი პროცესების აღწერა;
• მონაცემების შეგროვება დაკვირვების, მარტივი ექსპერიმენტის, საინფორმაციო წყაროების საშუალებით;
• გამოსაკვლევი საკითხის შესახებ შეკითხვების დასმა;
• ობიექტების კლასიფიკაცია მათი მახასიათებლების მიხედვით;
• რაოდენობრივი მონაცემების აღრიცხვა, მათი ორგანიზება და პრეზენტაციის სხვადასხვა საშუალებით წარმოდგენა;
• გარემოზე ზრუნვა, უსაფრთხოების წესების დაცვა.

გაკვეთილს,  პოზიტიური დასასრული უნდა ჰქონდეს, მასწავლებელი კი ვირტუოზი უნდა იყოს, რომელსაც საოცარი სამყაროს შექმნა შეუძლია. ყველაზე გადამდები  შინაგანი განწყობაა, თუ მასწავლებელს  არა გაქვს შემართება, ღიმილი და უდიდესი სურვილი სიახლის ძიების, ვერც მოსწავლეს ვერ გადასდებს ამ მაგიურ ძალას. თუ გულწრფელად არ გიხარია, ვერც მოსწავლეებისაგან მოითხოვ იმავე განცდას…

ბავშვობიდან მიყვარდა ყველა პერსონაჟის როლის მორგება და გათავისება… 7-იანი ულვაშებგაწკეპილ კაცს მაგონებდა, 8-იანი – ფაშფაშა  ქალს… და ასე გამწკრივდებოდნენ ციფრები… ადამიანების ხასიათების მთელი სამყარო.  ზოგჯერ ისე გავითავისებდი ხოლმე  ლიტერატურულ გმირის განცდებს, მთელი ღამე ვეღარ ვიძინებდი. ხოდა, ახლა ჩემს ბავშვობაში ვყურყუმალაობ და მისი თვალებით ვიყურები, რათა უფრო ახლოს მივიდე მათ ფიქრებთან, მათი ,,ტოლი’’ მინდა გავხდე, რომ სულიერი მეგობრობა შევძლო…

საოცარი პროგრამის, ,,ასწავლე საქართველოსთვის’’ წყალობით, ჯერ ბაღდადის რაიონის სოფელ საკრაულაში ვიმუშავე, შემდეგ მესტიის რაიონის სოფელ იელში, ახლა კი ქარელის რაიონის სოფელ ატოცში ვარ. ყველაფერი კი  სვანეთიდან დაიწყო… იქ თამამად ვფიქრობდი… და ერთ დილასაც  იდეა დამებადა  –  ამემეტყველებინა და გამესულიერებინა მეტყველების ნაწილები. წარმოვიდგინე, როგორ  შემოვიდოდნენ კლასში ჯანსუღ კახიძის ,,მარშით’’ არსებითი სახელი, ზედსართავი სახელი, რიცხვითი სახელი, ნაცვალსახელი. როგორი თავაწეული და ღირსეული შემოვიდოდა  ზმნა – წინადადების სული და გული!  და ზღაპრის სცენარიც იწერება – სიტყვების სამეფოზე: ,,იყო და არა იყო რა, იყო ერთი ზღაპრული ქვეყანა… ბავშვების ფანტაზია ხომ უსაზღვროა და… ასე შეგროვდა იდეები ამ უცნაური ,,სიტყვების ქვეყანაზე’’… ხან რას წარმოიდგენდნენ და ხან რას… აქ ცხოვრობდნენ ნაირ-ნაირნი, ფერად-ფერადნი, კეთილნი და ბრაზიანნი, დიდნი და პატარანი, ამაყნი და თავმდაბალნი – სიტყვები…

ვისაც ხატვა შეეძლო, ხატავდა კიდეც, როგორ წარმოედგინათ გაადამიანურებული ზედსართავი  თუ არსებითი სახელი, რიცხვითი თუ ნაცვალსახელი და  ზმნა – წინადადების ღირსეული წევრები. დამხმარე მეტყველების ნაწილები მოუქნელი იქნებიანო – ესეც მათი იდეა იყო..

სიტყვებს ძალიან უყვარდათ ერთმანეთი. ხოდა, მათთან ერთად ვიმოგზაურეთ ამ ლამაზ  სამყაროში.

სვანეთის შემდეგ ეს იდეა უფრო დაიხვეწა, მაღალი კლასების მოსწავლეებმაც საკუთარი აზრები მოგვაწოდეს. მათ შედარებით დაასერიოზულეს სათქმელი, როლებიც მოირგეს და მინისპექტაკლიც შედგა… წინადადებაში ზმნის როლი რომ გამოეკვეთათ, კარს უკან დამალეს და შეეცადნენ აეწყოთ წინადადება – არაფერი გამოუვიდათ. ამ დროს კი თავი შემოყო ზმნამ – არ მელოდით? ვერ გაძელით უჩემოდ? მე ზმნა ვარ!  წინადადების სული და გული! მთელ სამყაროს ვამოქმედებ! ცდილობდნენ, რაც შეიძლება გაეთავისებინათ როლები, ღიმილით, ემოციებით, ხმის ტემბრით. ისე ლამაზად ჯდებოდნენ როლში, თვითონაც ვერ გაიაზრეს, ისე სიღრმისეულად გადაიმეორეს მთელი წლის მანძილზე დამატებით გაკვეთილებზე  ნასწავლი მორფოლოგია, ეს შემაჯამებელი გაკვეთილი იყო… საკმაოდ ნაყოფიერი…

როლური თამაში ხელს უწყობს საკითხის სიღრმისეული გააზრების, დისკუსიის, პრეზენტაციის, შემოქმედებითი აზროვნებისა და როლური თამაშის  უნარ-ჩვევების განვითარებას. მოსწავლეები თვითშეფასებისას კრიტიკულად აფასებენ საკუთარ პერსონაჟს, აღნიშნავენ თავიანთ ძლიერ და სუსტ მხარეებს, შინაგანად თავისუფლდებიან, იხსნებიან და ლაღდებიან .

„მე არსებითი სახელი ვარ და საგანს აღვნიშნავ… ყველაფერი, რაც სამყაროში  არსებობს, ჩემ გარშემო ტრიალებს, ჩემ გარეშე სხვები ვერაფერს გააკეთებენ, ყველა მეტყველების ნაწილს ვიცნობ, ვისაც გაუჭირდება, იმას ვეხმარები… ყველას ვუყვარვარ, ხანდახან მინდა ზმნასაც დავეხმარო, მაგრამ ვჭირდები კი? როგორ არა! ხანდახან ვჭირდები ხოლმე… ხომ საინტერესო ვინმე ვყოფილვარ?

„მე ნაცვალსახელი ვარ… არსებით სახელს, ზედსართავ სახელს და რიცხვით სახელს რომ გაუჭირდებათ, იმ წუთში მე მთხოვენ დახმარებას, ხუმრობით „112-საც“ მეძახიან. მე კი რა ვქნა, უარს ხომ ვერ ვეტყვი, იმ წუთში მათთან გავჩნდები ხოლმე. ოღონდ არ მიყვარს ხშირად რომ მიმეორებენ.

არსებითი სახელები ხშირად იღლებოდნენ და  ნაცვალსახელები მათ საშველად გამორბოდნენ ხოლმე, ჩაენაცვლებოდნენ, ამშვიდებდნენ მეგობარს  და  თან ლექსებს უკითხავდნენ – „ხმელი ტოტებივით ვიმსხვრევით, ვიწვით და ღუღუნებს კერია, – მე ვმღერი, შენ მღერი, ის მღერის… თურმე ნაკვერჩხლები მღერიან..’’ / მორის ფოცხიშვილი /. თან პრეზენტაცია გავაკეთეთ მოსწავლეებთან ერთად და პროექტორით დაფაზე ვწერდით სავარჯიშოებს, სადაც თავმომწონე სახელები უნდა მოგვეძებნა, თორემ უყურადღებობაში ჩამოგვართმევდნენ და ეწყინებოდათ და თან მორფოლოგიურად უნდა გაგვერჩია. ასე თამაშ-თამაშში, ხალის-ხალისში გავიაზრეთ მორფოლოგია.

აქ გვყავდა შეწუხებული ზმნიზედაც, რომელიც განიცდიდა, რომ მას დაარქვეს დამხმარე სიტყვა. ის ხომ ასეთი  აუცილებელი და მნიშვნელოვანი  წევრია წინადადებაში,  ,,სულ ჩემია ეს სამყარო, რადგან მე გამოვხატავ, თუ სად, როდის, როგორ ან რატომ ხდება მოქმედება“.  გულში განიცდიდა ასე გახევებული რომ დადიოდა და გაოცებული უყურებდა ზმნას თუ სახელს, ხან ერთი ფორმით რომ გამოცხადდებოდნენ და  ხან მეორეთი.

დააბოტებდნენ ნაწილაკები: -ც, -ღა, -ვე… დაუძახებდა არსებითი სახელი და ისინიც მაშინვე  გამოფრინდებოდნენ ხოლმე. ნაწილაკი კი ყველას აფრთხილებდა – ,,არ შეგეშალოთ და  ,,ლაწირაკი’’ არ დამიძახოთ, მე ვალამაზებ წინადადებას  და ამიტომაც დავერთვი წინადადების წევრს, ან მთელ წინადადებას და ჰოპლა! სულ სხვა ელფერი ეძლევა მას!

ზმნის დასახმარებლად სიხარულით მორბოდნენ კავშირები – „და“, „მაგრამ“, „რომ“, „თუ“… თანდებულთან ერთად ისე მიჰკედლებოდნენ სიტყვას, ვერც გაარჩევდი მისგან. ისინი, დიახაც, საჭირონი იყვნენ!  ფორმაცვალებად სახელებს ყველა ძალიან უყვარდა. ძალიან წუხდა თანდებული: ,,ყურადღებას არავინ მაქცევს, მაგრამ მაგიდაზე როცა რაიმეს დებენ, ვინ სჭირდებათ? თანდებული  – ,,ზე’’, კარადაში როცა რაიმეს დებენ, ვინ სჭირდებათ  თანდებული – ,,ში’’, მდებარეობის განსაზღვრა სჭირდებათ, მე მიხმობენ, მიმართულების განსაზღვრა უნდათ – ისევ მე… მსგავსების განსაზღვრა მე, მე, მე… აღარ შემიძლია!  დავიღალე!

მთელ სამეფოში განსაკუთრებით შორისდებული უყვარდათ, საოცრად მგრძნობიარე და ემოციური იყო და ამიტომ. მთელი დღის მანძილზე ათას რამეს გაიკვირვებდა და არ იღლებოდა – ხან ბრაზდებოდა, ხანაც უხაროდა: ბიჭოს!  ვაი! ეჰ! ოჰ! უჰ! ყოჩაღ! ისმოდა მუდამ. ახლაც რომ გაიგო, ყველანი ერთად შეკრებილანო სიხარულით გამოიქცა და ლამაზი ემოციებიც შემოიტანა: ბიჭოს! ესენი ვინ შეკრებილან!  უჩემოდ რა უემოციოდ დგახართ, გაიღიმეთ! მე მოვედი!

ახლა კი დროებით მინდა დაგემშვიდობოთ… წინ სინტაქსი გველის… ჩვენ კიდევ შევხვდებით ერთმანეთს.

ამ გაკვეთილს, როგორც ყველა ზღაპარს ლამაზი დასასრული ჰქონდა… ღიმილი.. გულწრფელობა  და  უდიდესი მოტივაცია… ჩემი ,,აპლოდისმენტები’’ მათი ცნობისმოყვარე, აციმციმებული თვალები იყო.

გამოდიხარ დაღლილი, წინა ღამის უძინარი, მაგრამ მაინც გაღიმებული… შედგა!  იმსჯელეს, იკითხეს, იფიქრეს, ივარაუდეს, წარმოიდგინეს, პარალელები გაავლეს, გაიაზრეს, შეაფასეს – სწორედ ეს მინდოდა! და  საიდანღაც ენერგიაც გიბრუნდება… გონებაში ახალი იდეები იწყებენ მოუსვენრად ტრიალს, ერთგვარი ჟინიც გიპყრობს – ხვალ უკეთესი  და ორიგინალური მასალა, იდეა, ტექსტი შექმნა…

და ვიწყებ ახალი დღისთვის მზადებას – კეთილი  ჯადოქარი, ხელისგულისოდენა სცენის მსახიობი  –  მასწავლებელი, რომელსაც შეუძლია საოცარი სამყარო შექმნას.

 ცისანა ლონდარიძე  – ქართული ენისა და ლიტერატურის მასწავლებელი           პროგრამით  ,,ასწავლე საქართველოსთვის“ ქარელის მუნიციპალიტეტი,  ატოცის საჯარო სკოლა.

ამ კითხვაზე პასუხის გაცემა, პირველ რიგში, ისევ კითხვით უნდა დავიწყოთ. რატომ აღარ ისწავლება  ილიას ეს ნაწარმოები სკოლაში? პასუხი ცალსახად მარტივია, იმიტომ, რომ რთულია. რთულია ასახსნელად, რთულია გასაგებად. (ყოველ შემთხვევაში, ასეთი აზრი არსებობდა იმ  საზოგადოებაში, რომლის კომპეტენციაშიც შედის ამგვარი  საკითხების გადაწყვეტა). ამ აზრს ნამდვილად ვეთანხმები-პოემა საკმაოდ მძიმე და დატვირთულია, როგორც აზრობრივი, ასევე იდეურ-თემატური თვალსაზრისით, მაგრამ ეს აზრი და თემატიკა იმდენად აუცილებელი და საჭიროა ახალგაზრდის მოქალაქეობრივი და სახელმწიფოებრივი აზროვნების ჩამოსაყალიბებლად ეს სირთულე უნდა დავძლიოთ. შევეცდები მოკლედ განვიხილო ნაწარმოები და შეძლებისდაგვარად  წარმოვაჩინო ის იდეა, რომლის გამოისობითაც ილიამ ეს დიდებული პოემა შექმნა.

ილიამ ნაწარმოებს ეპიგრაფად წარუმძღვარა რუსთველის სიტყვები:

     „რა ვარდმან მისი  ყვავილი გაახმოს, დაამჭნაროსა,

იგი წავა და სხვა მოვა, ტურფასა საბაღნაროსა.“

ქალბატონი მაია ჯალიაშვილი თავის წერილში-„ილია ჭავჭავაძის „აჩრდილის“  სწავლებისათვის“_ წერს: „ეპიგრაფში აისახა გამეორებისა და ცვლის ერთიანობა და აუცილებლობა“.  მისი   დედააზრი  პოემაში  განსხეულდა.

       „აღმობრწყინდა მზე დიდებულადა, და გაანათა ქვეყანა ბნელი,

        კავკასის მთების წვერთა მაღალთა  ზედ გადაჰფინა ოქროს ნათელი.“

ნაწარმოების დასაწყისშივე ილიამ ორი უკიდურესობა გამოკვეთა-ეს გახლავთ „ქვეყანა ბნელი“და  „ოქროს ნათელი“, რომელმაც ის გაანათა. პოეტის გულს ვერ ხიბლავს, მზერას ვერ ატყვევებს დილის სილამაზე, რადგან „ამგვარი დილა ქვეყანას ბედკრულს ბევრჯერ სხვა დროსაც გასთენებია, მაგრამ არც ერთხელ მის გულსა ვნებულს, მადლი ცისა არ მიჰკარებია.“

„მზით გაბრწყინებულ“ ქვეყანაში, ერთი შეხედვით,  „ძალუძს კაცსა ბედნიერება,“  მაგრამ ილიას ბედნიერად არ ეგულება თავისუფლებაწართმეული ერი.

პოეტს ფიქრთა მოზიარე და საქართველოს გულშემატკივარი მოხუცის აჩრდილი მოევლინება, რომელსაც „ცალის ხელითა ეჩრდილნა თვალნი“ და „შორს გაჰყურებდა“.

ილია თვალს გაადევნებს მოხუცის მზერას და არაგვის ხეობის ჭვრეტით ტკბება. არაგვი ხომ მომსწრეა საქართველოს უამრავი ჭირ-ვარამისა; მისი ხეობის ყოველი გოჯი მამა-პაპის სისხლითაა მორწყული, ძვლებითაა გაპოხიერებული: „შენს ზვირთებს შორის ჩემი ქვეყნისა, გრძელი მოთხრობა დამარხულია, და წმინდა სისხლი ქართველებისა შენს კიდეებზედ გადასხმულია“. მოხუცის მზერა ვერ დაატყვევა არაგვისა და თერგის თვალწარმტაცმა ხეობამ, იგი უფრო შორს, სივრცეში იმზირებოდა „სრულ საქართველო მოჩანდა შორსა“. გაკვირვებული პოეტი ეკითხება: „საიდამა ხარ ვინ მოგავლინა;“ პასუხად მოხუცი საქართველოს მიმართავს:

„მარად და ყველგან საქართველოვ მე ვარ შენთანა,

მე ვარო შენი თანამდევი, უკვდავი სული,

შენ შვილთა სისხლით გული სრულად გარდამებანა,

ამ გულში მე მაქვს  შენი  აწმყო,შენი წარსული“.

მოხუცი შეძრულია საქართველოს მდგომარეობით.  ქართველთ დავიწყებიათ, „რომ ქვეყნად ცასა ღვთად მოუცია მარტო მამული,“  „შური, ლალვა, და მტრობა“ ისეა ფეხმოკიდებული, რომ თავად მამულიშვილთაც აღარ სწამთ მამულის აღდგენის შესაძლებლობა  და  „დაუგდიათ იგი,  ვით  ტაძარი გაუქმებული.“  მოხუცის აზრით, გონიერების მოხმობაა საჭირო, თუ არ სურთ ქართველთ მარტოდენ ცრემლთა ღვრა, რომელიც მათ უძლურებას ღაღადებს. ეს საკითხები დღესაც ისევე, და უფრო მძაფრადაც, აქტუალურია, როგორც მაშინ, XIX საუკუნის საქართველოში იყო,  მხოლოდ იმ განსხვავებით, რომ დღეს ცრემლს აღარ ვღვრით, იმდენად, რამდენადაც ცოტა თუ აცნობიერებს    დღევანდელ უსუსურ და უძლურ მდგომარეობას და ილიასაგან განსხვავევით  ნაკლებად გვტკივა მოყვასის ტკივილი. თავად მოყვასის ცნებაც კი გაუცხოვდა დღევანდელი საზოგადოებისათვის. მამულისა და სამშობლოს მხსნელი უკვდავების შარავანდედითაა მოსილი:

„წმიდაა იგი, ვისაც, ეღირსა მამულისათვის თავის დადება,

ნეტა იმ ვაჟკაცს, ნეტა იმ გმირსა, ის თავის ხალხში აღარ მოკვდება!“

საქართველოს ადრეც ბევრჯერ განუცდია დაცემა, განადგურება,მაგრამ  ჭეშმარიტ გმირებს უხსნიათ იგი. აწმყოში კი  „გმირის დამბადი დიდი საგანი“   „სპობილა და წარწყმედილა.“ გაუნელდათ რა ქართველთ მამულის ტრფობა, მომძლავრდა ბოროტება. ქვეყანა იძულებული გახდა „უცხო კალთის ქვეშ, ვითა ობოლი, შეფარებულიყო“.  ამდენად, ის „დიდი საგანი“, თავისუფლება ერისა,რომელიც მომავალ მხსნელს აღზრდიდა,  ქვეყანაში აღარ არსებობს. „საქართველოს თანმდევი,  უკვდავი სული “ მძიმედ განიცდის ეროვნულ ტკივილებს; იგი  ხედავს, თავგზააბნეული ქართველები „ თვით ანგრევენ მას, რისი აღდგენაც სურთ, თვით შველიან მას, რასაც ებრძვიან.“ არც ეს პროცესია თანამედროვე საქართველოსათვის უცხო.

აკაკი ბაქრაძე ბრძანებდა -ილიამ საქართველის დაჭრილი, დასახიჩრებული სხეული ქირურგის მაგიდაზე დადო და ქირურგიული სიზუსტით შეუდგა მისი ჭრილობების დამუშავებას.  ამდენად, ილია  სოციალურ პრობლემებსაც ეხება_  მოხუცის  აზრით, „ქვაა ბატონის გული, მონისათვის ლამაზი ქალის ყოლაც კი საშინელებაა,  რადგან „გახდიან ყვავილს ფეხქვეშ სათრევლად.“

ამ პოემაში ილიამ ზუსტად განსაზღვრა XIX საუკუნის მისია: „შრომისა ახსნა ეგ არის ტვირთი, ძლევამოსილის ამ საუკუნის.“

ეროვნული მთლიანობა დარღვეულია, ზოგი ფუფუნებით ცხოვრობს  და გაჭირვებულ მოძმეს არ ეხმარება, ვაჭარი მხოლოდ მოტყუებაზეა გადასული, თბილისში თითქოს დუღს სიცოცხლე, მაგრამ ყველაფერი მოჩვენებითი და ამაოა, რადგან, „დაჟანგებულ ბორკილზედ“ ცვლიან თავისუფლებას. თვით მცხეთაც კი „სავანე გმირთა“, სამიკიტნო დაბად ქცეულა და „პირუტყვთ ქელვითა შეგინებულა.“

მოხუცი იხსენებს ალექსანდრე მაკედონელის შემოსევას და გარდასული მტრის დახასიათებაში თანამედროვე დამპყრობლის,  რუსეთის სახე ამოიცნობა:

      „თვით ერის ენას, მაგ ერის განძს იგი სდევნიდა,

სძაგდა ყოველი, რაშიც იყო ერის ღირსება,

 რაშიაც ერი თვისთა ნიჭთა იყო მსახველი….

      რისთვისაც დაშვრა მამა-პაპის გული და ხელი.“

როდესაც ხმალს „მამულის ტრფობამ“ მოჰკიდა  ხელი, მტერი განიდევნა საქართველოდან და ფარნავაზ მეფემ ქვეყანას „ვით მზე  მოჰფინა თავისუფლება“. სწორედ მამულისადმი ტრფობის ქადაგებაა მთელი პოემა. ამის გარეშე ილიას ვერ წარმოუდგენია ქვეყნის თავისუფლება. სამწუხაროდ, არც ეს პრობლემა გამქრალა XXI საუკუნის საქართველოში;  უბრალოდ „ფერი იცვალა“.

საუკუნეების განმავლობაში საქართველოს ბევრი ჭირი და ლხინი უნახავს, მისი ცხოვრების მდინარე ბევრჯერ დამშრალა და შევსებულა.  ბოლოს კი უცხო ძალას „შური მტრობა და ლალვა“ გაუღვივებია ქვეყანაში, რის შედეგადაც,  მდინარის ნაპირები მორღვეულა და ზვირთნი „სხვადასხვა  ტოტად გადაგდებულან“. მოხუცის ფიქრი მხოლოდ ერთს  დასტრიალებს, თუ  როდის შეიკვრებიან „ერთის ფიქრით, ერთის ოცნებით“,  „იგიტომნი ცად აწვდილი, მძლავრ კავკასისა.“  ნაწარმოების მთავარი აზრი და იდეა სწორედ ამ სიტყვებში დევს. საქართველო თავისი არსებობის განმავლობაში ყოველთვის იყო ცენტრი კავკასიისა. საქართველოს სახელმწიფოებრიობის დაკარგვით კი ამ ცენტრმა რუსეთში გადაინაცვლა. ამ რეალობის წყალობით კი თუ საქართველო კავკასიის გამაერთიანებელი იყო, „ბარაქალა, ერთმორწმუნე  რუსეთი“ მის დამშლელ, და მეტიც, დამაპირისპირებელ ძალად მოევლინა კავკასიას. სამწუხაროდ, იმპერიული ზრახვები  „რუსეთუმე“  ქართველების განსაკუთრებული „ღვაწლის“  წყალობით  განხორციელდა კავკასიაში. ეს, შეიძლება ითქვას,  XIX საუკუნიდან მოყოლებული შეუქცევადი პროცესია, მიუხედავად საბჭოთა იმპერიის დაშლისა. საბჭოთა ბელადის, ლენინის სიტყვები გახლავთ: „მტერი დამარცხებულია და არა მკვდარი“. ჩვენ ან გამოგვრჩა მხედველობის არედან, ან თავს ვიტყუებთ, როცა გვგონია, რომ  საბჭოეთის დაშლით რუსეთი გარდაიცვალა და იდეოლოგია, რომელიც ამ ჩრდილოელი დათვის წინააღმდეგ იყო მიმართული დავიწყებას უნდა მიეცეს.

„საქართველოს თანმდევი, უკვდავი  სული“ შესთხოვს ღვთისმშობელს:

„დედავ ღვთისაო ეს ქვეყანა შენი ხვედრია,

შენს მეოხებას ნუ მოაკლებ ამ ტანჯულ ხალხსა…

ჰოი, სახიერო  ცისარტყელა განავლე ცასა,

რათა წარღვნისა მოლოდინი წარხოცო ხალხსა.“

ღვთისმშობელმა შეისმინა მოხუცის ვედრება და  „მსწრაფ გადმოეშვა ცისა კიდესა შვიდფეროვანი სარტყელი ცისა!“  ეს სარტყელი, მაცხოვრის კვართი  და ყოვლადწმინდა ქალწული  არის გარანტი საქართველოს მთლიანობისა.

გამოყენებული ლიტერატურა:

ილია ჭავჭავაძე_ქართული საყმაწვილო ლიტერატურის ბიბლიოთეკა,  ტომი-4

          აკაკი ბაქრაძე -„მწერლობის მოთვინიერება“

          მაია ჯალიაშვილი _„ილია ჭავჭაძის „აჩრდილის“ სწავლებისათვის“