ახლა იშვიათად მიწევს მეტროპოლიტენით სარგებლობა, მაგრამ წლების წინ, ჩემთვის უცვლელი ტრანსპორტი იყო. ჰოდა, იმას ვამბობდი, რომ ორი კვირის წინ ჩავედი მეტროში. ერთი გაჩერების შემდეგ, გაიღო თუ არა მეტროს ვაგონის კარი, მყისვე შემოხტა, თან უკან-უკან იყურებოდა გამარჯვებული ღიმილით და ვიღაცას ენას უყოფდა, ალბათ, კონკურენტ შემწეობის მთხოვნელს, რომელსაც სისხარტემ უმტყუნა. შევხედე თუ არა, ვიცანი, ისევ ის დიდრონი ცისფერი თვალები, კურნოსა ცხვირი და დალალებად დაყრილი ქერა, ხუჭუჭა თმა, გასაოცარი სილამაზის აწ უვე 13-14 წლის ვაჟი. კარის დახურვისთანავე მთელი სერიოზულობითა და პროფესიონალიზმით ჩამოგვიარა უკლებლივ ყველა მგზავრს, საოცარი მოხერხებულობით ჩაგვაბღუჯინა სანთლები, შეარჩია ვაგონის შუა ადგილი და როხროხა, ალაგ-ალაგ ბავშვური დეტონაციებითა და „ყიყლიყოებით“ გაჯერებული ხმით, ოდნავი აქცენტით დაგვამუნათა წმინდანების სახელებით და სანთლის ყიდვის შემთხვევაში ზემოჩამოთვლილთა წყალობის გარდაუვლობაშიც ცდილობდა მგზავრთა დარწმუნებას. როცა დაასრულა, ისეთივე სისხარტით წამოკრიფა სანთლები, მიეყრდნო კარს და მოჰყვა ხურდების თვლას. შემდეგ სადგურში გვერდზე ვაგონში გადაინაცვლა და იქაც ეგრე.

ყველა სხვა ტრანსპორტთან შედარებით მეტრო ბავშვობიდან რატომღაც განსაკუთრებით მიყვარს. მართალია, 90-იანების საწყის ეტაპზე არა ერთხელ მივლია ფეხდაფეხ ჩაკურატებულ ვირთხებთან ერთად ჩაბნელებულ გვირაბში, მაგრამ არასდროს მიღალატია მისთვის. ეს ერთგულება სტუდენტობაშიც გაგრძელდა. დილით მისულები საღამოსკენ ვამთავრებდით ლექცია-სემინარებს. ჰოდა, დავუყვებოდით თსუ-ის პირველი კორპუსიდან გზას რუსთაველის მეტრომდე, თან ვხალისობდით, ვლაზღანდარობდით, ხან ვკამათობდით და განვიხილავდით იმ დროს ჩვენთვის მნიშვნელოვან საკითხებს, ხანაც გადავუხვევდით ხოლმე გზიდან და საერთოდ სხვაგან, მაგალითად, ნარიყალაზე ამოვყოფდით თავს. მოკლედ, გზა მეტროსადგურამდე ჩემი სტუდენტობის ერთ-ერთი ტკბილი მოგონებაა ახლაც. მეტროსთან მისულები უკვე ვშორდებოდით ერთმანეთს, ჩემს მხარეს, დიდუბისკენ (ჩემს ჯგუფელსა და მეგობარ ნინოს თუ არ ჩავთვლით), იშვიათად თუ ვინმე მოდიოდა. შევიდოდი ვაგონში, ავეყუდებოდი სწორედ იმ კარს, სადაც ეწერა, ნუ მიეყრდნობით და ველოდი ჩემს სადგურს. გაჭირვება და მოწყალების მთხოვნელი მაშინ იყო, თუ იყო, ზოგჯერ 2-3 ადამიანი ერთად შემოდიოდა სხვადასხვა ტექსტითა და ერთნაირი შუქჩამქრალი თვალებით. როგორც რუსთაველამდე გზაა ყველაზე მძაფრად ჩემის სტუდენტობის სურათ-ხატებში, ისე განსაკუთრებულად მაქვს მეხსიერებაში ჩაბეჭდილი ერთი სურათი – დაახლოებით 35 წლის ქალი, ისიც საქმიანი, კონკრეტული მიზნით შემოსული ვაგონში, ჩამოხეული ჭრელი კაბით, მუდამ თავწაკრული, ნაიკისნიშნიან შლოპანცებში ფეხებგაყოფილი და ორი თუ სამი წლის ხელშიატატებული  ულამაზესი, ნათელსახიანი ბიჭუნათი, რომელიც ლურჯ თვალებს აქეთ-იქით აცეცებდა და შეხედვის დროს დამორცხვებული თავისივე გრძელ ქერა ხუჭუჭა თმებში გემალებოდა. მახსოვს, სანამ დედამისი იმ ყოველდღიური, უკვე რუტინად ქცეული საქმით იყო დაკავებული, ხელი დავუქნიე, რა თქმა უნდა, დაიმალა, მაგრამ როცა ვაგონიდან გადიოდნენ, ამოიჭყიტა, დამიქნია ხელი და კვლავ დედის მხრებში ჩარგო ბუჩქა თავი.  ეს 2003 წელი იყო, პირველ აბზაცში მოთხრობილი ეპიზოდი კი ორი კვირის წინანდელია.

თავშიც ვთქვი, როგორც კი შემოხტა და შევხედე, მაშინვე ვიცანი. ვუყურებდი და  რაღაცნაირად ცრემლი ყელში მებჯინებოდა, მრცხვენოდა, თითქოს იმწამს რაღაც დანაშაული ჩამედინა და ვმალავდი, არ მყოფნიდა შნო და ვაჟკაცობა რომ მეღიარებინა. მერე ყველაზე ერთად გავბრაზდი – ხალხზე, პოლიციაზე, პოლიტიკოსებზე, უკლებლივ მთელ საჩინოვნიკეთზე, წინასაარჩევნო კამპანიებზე, სამთავრობოებზე, არასამთავრობოებზე და, ზოგადად, ყველა ადამიანზე, ვინც მოვახერხეთ, რომ ის ოქროსკულულებიანი ბიჭი 14 წლის შემდეგ იმავე საქმით არის დაკავებული, რითიც წლების წინ დედამისი და ერთადერთი უნარი, რაც გამოვუმუშავეთ, მოწყალების თხოვნის მაღალი კომპეტენციაა. აქ საუბარი ზედმეტია სახელმწიფოს მხრიდან კონსტიტუციური ვალდებულების შეუსრულებლობაზე (დაწყებითი და საბაზო განათლება სავალდებულოა.), სადგურებშივე მოსეირნე პოლიციელების ამ თვალსაზრისით გულგრილობაზე, არსებული პრობლემის საზოგადოების მხრიდან  უგულებელყოფაზე და სხვა.

პირველ რიგში, მე ჩემს თავს ვერჩი, ვერაფერს ვერ ვუშვები ამ სინდისის ქენჯნას.

გეოგრაფიის საგნის სპეციფიკა იმაში მდგომარეობს, რომ  მის შესასწავლად და გასააზრებლად  აუცილებელია მოსწავლეებს შეეძლოთ სხვადასხვა გეოგრაფიული წყაროების – ტექსტური, კარტოგრაფიული, სტატისტიკური და სხვ.  გამოყენება ინფორმაციის მოსაპოვებლად და ცოდნის შესაძენად. ამ უნარების განვითარება კი  პრაქტიკული სამუშაოების ხშირად შესრულებითაა შესაძლებელი.

პრაქტიკული სამუშაოები გეოგრაფიის სწავლების პროცესის განუყოფელი ნაწილია. პრაქტიკული სამუშაოების შესრულება უზრუნველყოფს თეორიული ცოდნის პრაქტიკაში გამოყენების უნარის ფორმირებას, ავითარებს ისეთ  მნიშვნელოვან უნარ-ჩვევებს, როგორიცაა  გააზრებული კითხვა, ანალიზი, რუკების, სტატისტიკური მონაცემების  შედარება, დამუშავება,  გამოყენება და სხვ.  სხვადასხვა  სახის პრაქტიკული სამუშაოების შედეგად მოსწავლეები ეცნობიან და  იყენებენ კარტოგრაფიულ, შედარებით-გეოგრაფიულ, გეოეკოლოგიურ, გეოსისტემურ მიდგომებს და მეთოდებს.  გთავაზობთ პრაქტიკული სამუშაოს რამდენიმე მაგალითს.

პრაქტიკული სამუშაო N 1

ა)  განსაზღვრეთ მანძილი ვულკანებს ორისაბასა და კოტოპახს შორის. გაზომვის რომელ ხერხს გამოიყენებთ და რატომ?  (პასუხი: სახაზავისა და მასშტაბის საშუალებით, რადგან ეს ვულკანები სხვადასხვა განედზე მდებარეობენ;  3,5 სმ × 900 კმ= 3140 კმ);

ბ) მსოფლიოს ფიზიკურ რუკაზე იპოვეთ  თითქმის ერთსა და იმავე განედზე მდებარე გეოგრაფიული ობიექტები (მაგ; ლონდონი და ბერლინი);  შეიძლება თუ არა ამ ორ ქალაქს შორის მანძილის განსაზღვრა რუკის გრადუსთა ბადის საშუალებით?  პასუხი დაასაბუთეთ. (პასუხი: ლონდონი – 1 º დ.გ, ბერილინი – 13º ა. გ.; 1+13=14º; 14º×71,7 კმ=1003,8 კმ);

პრაქტიკული სამუშაო N 2

რუკის – „დედამიწის ქერქის აგებულება“ –  მიხედვით განსაზღვრეთ:

ა) რა მიმართულებით და არ სიჩქარით მოძრაობს თითოეული ლითოსფეროს ფილა?

ბ) დაასახელეთ დედამიწის რეგიონები, სადაც  ადგილი აქვს ლითოსფეროს ფილების შეჯახებასა და დაშორიშორებას.

გ) რელიეფის რომელი ფორმები წარმოქმნება ლითოსფეროს ფილების შეჯახებისა და დაშორიშორების ადგილებში?

დ) ივარაუდეთ, როგორი განლაგება ექნებათ კონტინენტებსა და ოკეანეებს მრავალი მილიონი წლის შემდეგ.

ე) დახაზეთ კონტინენტებისა და ოკეანეების  განლაგების სქემატური ნახაზი შორეულ მომავალში.

პრაქტიკული სამუშაო N3

ევროპის, აზიისა და ჩრდილოეთ ამერიკის ბუნებრივი ზონების რუკების გამოყენებით:

ა) ამოიწერეთ ევროპის, აზიისა  და ჩრდილოეთ ამერიკის ბუნებრივი ზონები დასავლეთიდან აღმოსავლეთისაკენ ჩრდილოეთ განედის  40⁰ განედის გასწვრივ.

ბ) დაადგინეთ ბუნებრივი ზონების  ბუნებრივი კომპონენტების მსგავსება და განსხვავება (იანვრისა და ივლისის  საშუალო ტემპერატურები,  ნალექების წლიური რაოდენობა და მათი რეჟიმი,  შიდა წყლები, ნიადაგები,  მცენარეული საფარი და ცხოველთა სამყარო) და წარმოადგინეთ ცხრილის ან სქემის სახით;

გ) გამოიტანეთ დასკვნა ბუნებრივი ზონების მრავალფეროვნებისა და  მათი კონტინენტებზე განლაგების ხასიათის შესახებ;

დ) უპასუხეთ კითხვებს:

1.  40-გრადუსიან პარალელზე მდებარე ევროპისა და აზიის  რომელი ბუნებრივი ზონები  არ გვხვდება  ჩრდილოეთ ამერიკაში.
2. 40-გრადუსიან პარალელზე მდებარე ჩრდილოეთ ამერიკის რომელი ბუნებრივი ზონები არ გვხვდება ამავე პარალელზე ევროპასა და აზიაში?
3.  რით განსხვავდება  ბუნებრივი ზონების განლაგება ევროპაში, აზიასა და ჩრდილოეთ ამერიკაში. დაასახელეთ  ამ განსხვავების ძირითადი მიზეზები.

პრაქტიკული სამუშაო N 4

აფრიკის ქალაქების  ადის-აბება, ალჟირი, ვალენი და პრეტორიას

კლიმატური დიაგრამების გამოყენებით  შეავსეთ ქვემოთ მოცემული ცხრილი, დაადგინეთ კლიმატის ტიპი ამ ქალაქებში. პასუხი დაასაბუთეთ წლიური ტემპერატურის ცვლილებითა და ნალექების მოსვლის რეჟიმით.

პრაქტიკული სამუშაო N5

ადგილის  მარტივი გეგმის შედგენა:

ა) ექსკურსიის დროს  ჩაატარეთ მარშრუტული აგეგმვა და შეადგინეთ ადგილის გეგმა;

ბ)  მოამზადეთ მარშრუტის მოკლე აღწერილობა  რელიეფის ფორმების, შიდა წყლების, ნიადაგისა და მცენარეული საფარის შესახებ.

პრაქტიკული სამუშაო N 6

ინდოეთისა და გერმანიის  სქესობრივ-ასაკობრივი პირამიდების გამოყენებით:

ა) დაადგინეთ განსხვავება ამ ქვეყნებში სიცოცხლის საშუალო ხანგრძლივობის შორის და ქალებისა და მამაკაცების თანაფარდობა სხვადასხვა ასაკობრივ ჯგუფებში.

ბ)  იმსჯელეთ  გამოვლენილი განსხვავების მიზეზებზე;

გ) რით აიხსნება გერმანიის სქესობრივ-ასაკობრივ პირამიდებში სხვადასხვა ასაკობრივ ჯგუფში  მოსახლეობის  „ხარვეზები“;

დ) დახაზეთ გერმანიისა და ინდოეთის დემოგრაფიული პირამიდები 2030 წლისთვის, რომელშიც გათვალისწინებული იქნება  სიცოცხლის საშუალო ხანგრძლივობის 5 წლით ზრდა და  მოსახლეობის აღწარმოების ძირითადი მაჩვენებლები (შობადობა, სიკვდილიანობა და ბუნებრივი მატება);

ე)  აღწერეთ, როგორ შეიცვლება დემოგრაფიული პირამიდების ფორმა და  რა ცვლილებები მოხდება ამ ქვეყნების  სქესობრივ-ასაკობრივ სტრუქტურაში;

ვ) გამოიტანეთ დასკვნა სხვადასხვა აღწარმოების ქვეყნებში მოსახლეობის რიცხოვნობისა და  ასაკობრივი სტრუქტურის ცვლილებების შესახებ.

პრაქტიკული სამუშაო N 7

მსოფლიოს ფიზიკური რუკის  ან გლობუსის გამოყენებით  შეავსეთ ცხრილი:

პრაქტიკული სამუშაო N8

აფრიკისა და ავსტრალიის  ფიზიკური რუკების გამოყენებით  შეავსეთ ცხრილი: „აფრიკისა და  ავსტრალიის  გეოგრაფიული მდებარეობის შედარება“.

„ის (პოეტი), როგორც ფორმა, არის საშუალება, რომლის მეშვეობითაც ლაპარაკობს ღმერთი ან ეშმაკი.…პოეტის ხილული ფორმა არის ისეთივე ნიშანი, როგორც ბგერა, ნოტი… და მხოლოდ“.

მალევიჩი

მედიუმი განიხილება, როგორც სემიოტიკური სისტემა, რომელიც აღწერს სამყაროს და ამ აღწერისას გამოყენებული ნიშნებით გადმოგვცემს აზრს, ინფორმაციას, იდეას. რადგან ჩვენ ვცხოვრობთ ფორმათა სამყაროში, აზრი ჩვენამდე მოდის განსხვავებული სემიოტიკური არხებით: ლინგვისტური არხით, მათემატიკური ნიშნებით, აუდიალური და ვიზუალური სემიოტიკური სისტემებით და სხვა.

მედიუმი – სულიერ სამყაროს მატერიალურთან აკავშირებს. მით უფრო, ეს შეიძლება ითქვას პოეზიაზე. ამის გამოხატულებაა პოეტის სიტყვები: „არც მიწისა ვარ, არც ცისა“, ან „ხან მიწისა ვარ, ხან – ცისა“. ამიტომაც ხშირად შეუძლებელია, ლირიკული „მეს“ იდენტიფიკაცია პიროვნულ „მესთან“.

ერთ-ერთი მოხსენების დროს პასტერნაკს უთქვამს: „ცოცხალი სული პიროვნულისგან გაუცხოებულია თავისუფალი სუბიექტურობის სასარგებლოდ – რომელიც არის უკვდავება!“ მიმოქცევა ზეპიროვნულობასა და პიროვნულს შორის პოეტს ხშირად აქცევს ერთგვარი ბრძოლის ველად, კონფლიქტიც მაშინ იბადება, როდესაც პიროვნული ეწინააღმდეგება ღვთაებრივს (მეტაფორული და არა რელიგიური გაგებით).

და მაინც… რისი ან ვისი მედიუმია პოეტი? ან რომელი სამყაროს რიტმები მოაქვს ჩვენამდე? ამისი ზუსტად ახსნა შეუძლებელია. შეუძლებელია, რადგან იმ სივრცე-განზომილებებს სახელი არა აქვს. პოეტი მაშინაც კი, როდესაც, შესაძლოა, ძალიან პიროვნულ ამბებზე გვესაუბრება, ეს მხოლოდ ანკესია, რომლის მეშვეობით ის სრულიად სხვა თევზს იჭერს სხვა წყლებში. მედიუმის კავშირი ხან შიგნიდან გარეთაა მიმართული და ხანაც, გარკვეული რიტმებით გარედან შიგნით იჭრება. ყველა შემთხვევაში რეზონანსი მყარდება და ამ რეზონანსის დროს ხდება სწორედ ახალი ინფორმაციის, აზრის, იდეის შემოჭრა ტექსტში. ამიტომ არის, რომ პოეტი ყოველთვის გაოცებული რჩება საკუთარი სიტყვათქმნადობით, ის იქცევა ერთგვარ ინსტრუმენტად, რომელიც იღებს ინფორმაციას (აზრს, იდეას) და გადასცემს სხვებს. ლინგვისტური აპარატით გამოხატული აზრი ერთდროულად ხდება მუსიკალური (რიტმის წყალობით), ვიზუალური და კინესთეტიკური – სახეების მეშვეობით და, შესაბამისად, მკითხველში ანალოგიური პარამეტრების მეშვეობით იწყებს ჩატვირთვას. უბრალოდ, ჩვენი საუკუნის პრობლემა ის გახლავთ, რომ ადამიანთა კომუნიკაცია მშრალი, ზედაპირული და პრაგმატულად ცნებითია. ადამიანებს ესმით სიტყვები და მათი მნიშვნელობები, მაგრამ ამ სიტყვებით გამოხატული აზრის სხვა პარამეტრებით მიღება არ შეუძლიათ. ისინი შესაძლოა, ეტრფიან პოეზიას, იზეპირებენ კიდეც, მაგრამ ეს მხოლოდ სიტყვების კავშირები და მნიშვნელობებია და სხვა არაფერი. ნამდვილი პოეზიის შემეცნება ინტუიციურიცაა და აცოცხლებს რიტმებს, ფერებს, ფორმებს, შეგრძნებებს, რაც, საბოლოოდ ქმნის იმ განზომილების შინაგან სივრცეს, საიდანაც ლექსის აზრი მოედინება.

ბუნებრივია, რომ პოეზია მხოლოდ ერთი განზომილებიდან არ საზრდოობს და როგორც მეტაფორულად ამბობდა მალევიჩი: „ის (პოეზია), როგორც ფორმა, არის საშუალება, რომლის მეშვეობითაც ლაპარაკობს ღმერთი ან ეშმაკი.… პოეტის ხილული ფორმა არის ისეთივე ნიშანი, როგორც ბგერა, ნოტი… და მხოლოდ“. ღმერთი და ეშმაკიც მეტაფორებია, რა თქმა უნდა, და აღნიშნავს პოზიტიურ და ნეგატიურ ენერგიას.

არსებობს პოეზია, რომელშიც რიტმი და ტემპი ეწირება სახეებს, ფორმებს, საგნებს და, პირიქით – რომელშიც უფრო მნიშვნელოვანია რიტმი და ტემპი, როგორც დრო და მოძრაობა. ამას ქმნის ბგერწერა. ვფიქრობ, რომ თანამედროვე ქართულ პოეზიაში ამისი საუკეთესო ნიმუში რატი ამაღლობელის პოეზიაა.  რატის რიტმული პოეზიიდან განსაკუთრებით „სეკვენციას“  გამოვარჩევდი.

ეს ლექსი განსაკუთრებულ ძალას იძენს, როდესაც მას თავად პოეტი კითხულობს, რადგან წაკითხვისას პოეტი თავის ტექსტიანად ხდება ერთი მთლიანი ნიშანი (სწორედ ისე, როგორც ზემოთ მოხმობილ მალევიჩის ციტატაშია), რომელიც სწორედ რიტმისა და ტემპის წყალობით უკავშირდება „სხვა სამყაროს“, საიდანაც ეს აზრი მოედინება, როგორც სწრაფი მდინარე და მსმენელში განსხვავებულ შეგრძნებებს აცოცხლებს… მერე სიტყვები აღარ გესმის, რჩება მხოლოდ მოძრაობის შეგრძნება, ბოლოს ეს ყველაფერი დიდ დუმილში გადადის… თითქოს კოსმოსური ხომალდი გაიტყორცნა… ამ დროს ხდება სწორედ „დაკავშირება“, ამ დროს ასრულებს პოეტი-მედიუმი თავის მთავარ დანიშნულებას – შეეხოს ადამიანთა სულებს.

ესეც დღევანდელი აბი: გირჩევთ, რომ მოუსმინოთ რატი ამაღლობელის ლექსის ვიდეოჩანაწერს. ეს აბი საშიში არ არის, შეგიძლიათ დღეში რამდენჯერმე მიიღოთ… ასევე ერთ მიღებაზე 2-3-ჯერაც, გვერდითი მოვლენები არა აქვს, ეფექტი კი აუცილებლად ექნება. აბი მოქმედებას იწყებს მიღებისთანავე.

სეკვენცია

ანი ბანი და განი და
მართლა არ ვიცი რა მინდა,
ალბათ პატარა და მინდა
ღმერთო, დამინდე, ამინ, და
ანი ბანი და განი და.
მინდა ამოვძვრე კანიდან,
სიცოცხლე მინდა თავიდან.
სიკვდილი მინდა? – არ მინდა,
არა როგორმე გავუძლებ,
არა როგორმე ავიტან,
მხრით გოლგოთაზე ავიტან
დღეებს, რომელიც სვე-ბედმა
გამი-წვიმ-ავდარ-ამინდა.
ანი ბანი და განი და
სევდის სივრცე და განი და
ბედის ცამეტი განედი
ვერ გავისეგრძეგანე და
მისი უღრმესი ქანიდან
ვყვირივარ: ანი ბანი და
განი და დანი ზანი და
თანდათან თანი კანი და
ლანი და მანი მანი და
მე ნანი-ნანი-ნა მინდა.
ვეხფვის ტყავისა გაძრობა
ამ გატანჯული ტანიდან
და წასვლა იერუსალიმს,
კანას ქორწილში სმა მინდა.
მეგზურად მწყემსი ძმა მინდა:
პანი და ჟანი რანი და
ფანი და ღანი ყანი და
შანი ჩანი და ქანი და
ეზო-კარიდან, ყანიდან
მუნ ჩემი ბაღის ნაყოფის
მიტანა ქანაანიდან.
მე ცაზე ცანი ვცანი და
ჯანი და ძანი წანი და
მინდა გამოსვლა წამიდან,
ვეებერთელა ცა მინდა.
ვიწრო ბილიკის მაგიერ
ათი ათასი გზა მინდა.
გზა მინდა მნათობებიდან,
შენსკენ მავალი გზა მინდა,
მზის მუცელღების ხმა მინდა.
სანი და ჭანი ხანი და
ვერძის შუბლიდან, ხარიდან
ისევ მნათობთა გზა მინდა,
ყოველ მნათობში ანთებულ
საიდუმლოში წვა მინდა..
ყველა ვარსკვლავში წვა მინდა,
ყველა ვარსკვლავში სვლა მინდა,
ყველა ვარსკვლავის ცვლა მინდა,
მინდა გამოსვლა წამიდან,
ვეებერთელა ცა მინდა.
ანი ბანი და განი და,
ღმერთო, ამ შუბლის ამინდი
ცხრა მზით ამინთე, ამინ, და
ისევ ა-მინდა, ე-მინდა,
თეთრი ი-მინდა, ო-მინდა,
სანამ ცხოვრების ჰოემდე
მივალ ათასი ომიდან,
ერთი ძლიერი უ-მინდა,
სამოთხის ვაშლი უმი, და
მერე შენს გვერდით თუ გინდა,
ანი ბანი და განი და,
ღმერთო, დამინდე და მინდა.

„სასკოლო რეფორმა ნელი და რთული პროცესია.

მისი დაჩქარება პროცესის დაღუპვას ნიშნავს“.

პასი სალბერგი, ფინელი ავტორი, განმანათლებელი და მკვლევარი

სტატიაში გვთავაზობთ აშშ-ის სასკოლო სისტემის მრავალპროფილიანი პრობლემების მოკლე ანალიზს და ნიუ-იორკის უნივერსიტეტის სტეინჰარდტის კულტურისა და განათლების კოლეჯის პროფესორის, პრეზიდენტ ბილ კლინტონის ადმინისტრაციის პერიოდში აშშ-ის განათლების მინისტრის თანაშემწის,  დაიენ სილვერზ რავიჩის მოსაზრებებს დღევანდელი აშშ-ის საგანმანათლებლო სისტემის ძლიერი და სუსტი მხარეების შესახებ.

პროფესორი თავის ბლოგში მოგვითხრობს იმ სერიოზული გამოწვევებისა და ალტერნატივების შესახებ, რომელთა შორისაც ამერიკელ სწავლულებს, პოლიტიკის ანალიზის სპეციალისტებს, მასწავლებლებს, მოსწავლეებსა და მათ მშობლებს უწევთ მოძრაობა და ლავირება.

დაიენ რავიჩი: ყოფილმა პრეზიდენტმა ბარაკ ობამამ, თავის ერთ-ერთ გამოსვლაში მასწავლებლებს მოუწოდა „შეეწყვიტათ სკოლის მოსწავლეების მხოლოდ გამოცდებისთვის „გამოწრთობა“. საზოგადოებას კი მოსთხოვა „სათანადოდ დაეფასებინათ საუკეთესონი, ხოლო უარესები – ვინც ბავშვებს ცოდნის მიღებაში უშლის ხელს, მოეცილებინათ“.

პრეზიდენტის ნათქვამში თითქოს ყველაფერი ნათელი და სწორია. პროგრამა „გზა მწვერვალისკენ“, რომელსაც პრეზიდენტმა ობამამ მოაწერა ხელი, შტატების ადმინისტრაციას მოუწოდებს, მხარი დაუჭიროს და წაახალისოს ის მასწავლებლები, რომელთა მოსწავლეებიც ტესტებზე კარგ შედეგებს უჩვენებენ (ალბათ ესენი არიან „საუკეთესონი“) და გაათავისუფლოს ისინი, ვისი მოსწავლეებიც ტესტებზე დაბალ ჯამურ ქულებს იღებენ (ალბათ ესენი არიან „უარესნი“).

გამოდის, რომ მასწავლებლები, რომლებსაც ადგილის შენარჩუნება სურთ, ვალდებულნი იქნებიან ტესტებისთვის „გამოაწრთონ“ ბავშვები. პრეზიდენტის სიტყვების თანახმად, იგი მასწავლებლებს მოუწოდებს, ხელი აიღონ იმ პრაქტიკაზე, რომელიც თვითონ ობამას მიერ იყო ჩადებული აშშ-ის განათლების პოლიტიკის საფუძველში.

პროგრამა „გზა მწვერვალისკენ“ და უფრო ადრინდელი, პრეზიდენტი ჯორჯ ბუში უმცროსის დროინდელი პროგრამ, „არ გამოგვრჩეს არცერთი ბავშვი“, იმ ტენდენციის გამოვლინებაა, რომელსაც პასი სალბერგი (ფინეთის სასკოლო რეფორმის ერთ-ერთი ავტორი)  „მიკრობს“ უწოდებს (ალუზია ინგლისური ტერმინი  GERM-იდან, Global Education Reform Movement – მსოფლიო საგანმანათლებლო რეფორმის მოძრაობა, რომელიც თავისი პრინციპებით ბიზნეს-მოდელებს ემყარება და ფართოდ არის გავრცელებული აშშ-ში, ბრიტანეთში, ავსტრალიასა და სხვა განვითარებულ ქვეყნებში).

სალბერგის აზრით, სწორედ „მიკრობია“ ის ფორმატი, რომელიც ბავშვების მხოლოდ გამოცდებისთვის „გამოწრთობას“ გულისხმობს. „მიკრობის“ მიდგომა გულისხმობს იმას, რომ მოსწავლეები მუდმივად უნდა შეამოწმო და ამ შემოწმების შედეგები, წარმოადგენს როგორც მათი სწავლების შედეგს, ისე – საუკეთესო შეფასების კრიტერიუმს. ტესტირება საშუალებას იძლევა, არა მარტო გავიგოთ ამა თუ იმ სკოლის მუშაობის დონე, არამედ იძლევა იმის საფუძველს, წავახალისოთ თუ დავსაჯოთ მოსწავლე, მასწავლებელი და სკოლის ადმინისტრაციის წარმომადგენლები და თვითონ სკოლაც.

ამავე დროს, განათლების სისტემის ხელისუფალნი, ჩინოვნიკები და ხელმძღვანელები, ანუ ის ხალხი, ვინც სკოლებისთვის ინსტრუქციებს წერს და სახსრებს ანაწილებს, საერთოდ არ აგებს პასუხს მათი გადაწყვეტილებების შედეგებზე! „მიკრობის“ მიდგომა იმ მოსაზრებიდან მომდინარეობს, რომელიც მასწავლებლების მოტივაციისა და დასჯისთვის, „მათრახისა და ორცხობილას“ პრინციპს ეყრდნობა.

ჩემს ერთ-ერთ წიგნში აღწერილი მაქვს ფინელი მასწავლებლების ერთობლივი, მუდმივად მიმდინარე მუშაობა განათლების სფეროს ხელმძღვანელებთან. ფინელ მასწავლებლებს არავინ აგებინებს პასუხს „ტესტების შედეგების გამო“ და ეს ასე იმიტომ ხდება, რომ ფინეთში ტესტების სისტემა არ არსებობს.

მასწავლებელი თვითონ მუშაობს  კონტროლის ფორმებზე, რაც საშუალებას აძლევს მას, გაიგოს, რა შეითვისეს მისმა მოსწავლეებმა და რომელ სფეროშია ბავშვების განათლება არასაკმარისი. უნდა აღინიშნოს, რომ ეს მუშაობა, ძალიან ინტენსიურია, რადგან ფინელ მასწავლებლებს ამისკენ პროფესიული პასუხისმგებლობის მაღალი დონე უბიძგებთ და არა ხელმძღვანელი ჩინოვნიკებისადმი შიში.

თავის წიგნში „ფინური გაკვეთილები“ პასი სალბეგი კარგად აღწერს იმ შინაგან სტიმულებს, რომლებითაც ფინეთის მასწავლებლები, როგორც ნებისმიერი საქმის ოსტატები,  სარგებლობენ კლასში სასწავლო პროცესის გაუმჯობესებისათვის. ეს ძირფესვიანად განსხვავდება გათავისუფლების შიშისა და ხელფასზე დანამატის მიღების მოტივაციისგან.

„მიკრობი“ თავისი ფილოსოფიით ცდილობს, შექმნას თავისუფალი ბაზრის ანალოგია, რომელიც მშობლებს მომხმარებლებად განიხილავს, ხოლო მოსწავლეებს – პროდუქტად. მასწავლებელს ამ სქემაში მორჩილი აღმასრულებლების როლი ენიჭება და მისი ერთადერთი ვალდებულება, მითითებებისა და ინსტრუქციების გულმოდგინედ შესრულებაა.

„მიკრობის“ ფორმატის მომხრეებს ძალიან აღიზიანებთ პედაგოგთა პროფკავშირები, რომლებსაც ისინი სწავლების „ეფექტური მენეჯმენტისა“ და მართვის ხელის შემშლელ ფაქტორად განიხილავენ.  პროფკავშირები მათთვის ართულებს სახსრების აუცილებელ „ეკონომიას“, რაც ხშირად მაღალანაზღაურებადი მასწავლებლების გათავისუფლებას და მათ ადგილებზე მცირე ხელფასზე თანახმა ახალგაზრდების მოყვანას გულისხმობს. „მიკრობის“ მომხრეების აზრით, ეს სკოლისთვის ბევრად უფრო „იაფია“.

ფინეთის წარმატებულმა გამოცდილებამ ეჭვქვეშ დააყენა მსოფლიო საგანმანათლებლო რეფორმის მოძრაობის თეორიული დებულებები – პრაქტიკულად ყველა ფინელი მასწავლებელი და სკოლის დირექტორი ერთიანი პროფკავშირის წევრია, რომელიც განათლების ხარისხის გაუმჯობესების მიზნით მჭიდროდ თანამშრომლობს განათლების სამინისტროსთან. ამავე დროს მასწავლებლები ერთიანი ძალით აღწევენ ხელფასის ზრდას და ზოგადად, მასწავლებლის სამუშაო პირობების გაუმჯობესებას.

ამერიკაში სასკოლო რეფორმის მოძრაობის წევრები მსხვილი ბიზნესისადმი კეთილგანწყობილი დემოკრატების, მემარჯვენე რესპუბლიკელებისა და „ჩაის მოძრაობის“ წევრი გუბერნატორების, უოლ-სტრიტზე მომუშავე ფინანსური კომპანიებისა და მსხვილი ფონდების უცნაურ ნაზავს შეადგენენ. ყველა ეს ჯგუფი, მტკიცედ იცავს „მიკრობის“ ძირითად პრინციპებს.

ისინი დარწმუნებულნი არიან, რომ მეტი სკოლა იქნება კერძო მართვაში და  მცირე იქნება რეგულაციები  ზემოდან, არასასურველი მასწავლებლების სწრაფად „მოცილება“ -გათავისუფლება ან სკოლების ადვილად დახურვა ხელს შეუწყობს სკოლის მეტი კურსდამთავრებულის შესვლას უმაღლესში და სიღარიბის საბოლოოდ დამარცხებას. თუმცა აღსანიშნავია, რომ ასეთი წარმოდგენები ერთობ არამყარ ნიადაგზე დგას.

ცოტა ხნის წინ დიუკის უნივერსიტეტის ეკონომისტმა ჰელენ ლედმა გაავრცელა დიდი ზომის ანგარიში სათაურით „განათლება და სიღარიბე: მონაცემების შედარება“. ანგარიშში ნაჩვენებია, რომ სიღარიბე აფერხებს განათლების განვითარებას არა მარტო აშშ-ში, არამედ ყველა ქვეყანაში.

„ბიზნესრეფორმის“ მომხრეთა უაპელაციო განცხადებები იმის შესახებ, რომ სიღარიბე მხოლოდ მიზეზია, რომელსაც ცუდი მასწავლებლები იყენებენ თავის გასამართლებლად, სულ მცირე, გულუბრყვილობას წარმოადგენს (თუ არ ვიტყვით, რომ ეს სისულელეა).

ალბათ ამ განაცხადში გამოსჭვივის სურვილი, გვერდი აუარონ სიღარიბის და შემოსავლების უთანაბრობის პოლიტიკურად „მოლიპულ“ თემებს, რომლებიც წლებთან ერთად სულ უფრო მძაფრდება, და რომელთაც შეიძლება კითხვის ქვეშ დააყენონ ჩვენი საზოგადოების მშვიდობიანი განვითარება.

სკოლების “ბიზნესრეფორმატორების“ ჯგუფს იმედი აქვს, რომ კერძო ინიციატივის დანერგვა და ინტეგრაცია კარს გაუღებს შემოქმედებით ნოვაციებს განათლების სფეროში. თუმცა რეალობა საპირისპიროს გვიჩვენებს: კარი ხშირად იმათთვის იღება, ვინც ყველა მეთოდით ტესტირების შედეგების გაუმჯობესებას ცდილობს და კარს მიღმა ის მოსწავლეები რჩებიან, ვისაც შეზღუდული შესაძლებლობები აქვთ, ან რომელთათვისაც ინგლისური მეორე ენას წარმოადგენს, მშობლიურის შემდეგ.

მათ კიდევ ერთი მიზანი ამოძრავებთ – მაქსიმალური მოგების მიღება. ამ ტიპის რეფორმის კიდევ ერთი მიმართულებაა განათლებაზე ხარჯების მაქსიმალური შემცირება.  შედეგად, სკოლების ბევრი ხელმძღვანელი ხარჯებს ამცირებს და ათავისუფლებს მასწავლებლებს.

სხვები, იმავე „ბიზნესრეფორმების“ ჯგუფიდან, ცდილობენ ცოცხალი მასწავლებლები „დისტანციური სწავლებით“ ჩაანაცვლონ. კიდევ ერთი მეთოდი, რომელიც აქტიურად გამოიყენება ხარჯების შემცირებისათვის, გახლავთ ახალგაზრდა, გამოცდილების არმქონე მასწავლებლების დაქირავება, რომლებსაც მინიმალური განაკვეთებით უხდიან ხელფასს. ასეთი მასწავლებლების უმეტესობას ურჩევნია საპენსიო ასაკამდე დიდი ხნით ადრე დაასრულოს „მასწავლებლობა“ და სხვა უფრო ადვილ და სარფიან საქმეს მიჰყოს ხელი.

(პირველი ნაწილის დასასრული)

სტატია თარგმნა და მოამზადა ლევან ალფაიძემ

საქართველოში ყველაზე პოპულარული და პრესტიჟული ლიტერატურული პრემიის ნომინანტთა სია უკვე ცნობილია. ნომინანტთა შორის კიდევ ერთხელ აღმოჩნდა ახალგაზრდა ქართველი მწერალი და სამოქალაქო აქტივისტი ცოტნე ცხვედიანი. ცხვედიანის „მაიაკოვსკის თეატრს“ წლის საუკეთესო რომანის სტატუსის მოპოვების შანსი აქვს. ბევრს გვიხარია, რადგან გამოუცდელი ავტორი თანამედროვე ქართულ საზოგადოებაში სრულიად განსაკუთრებული როლის შესრულებას ცდილობს. თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის ისტორიის კათედრის სტუდენტი ბევრი ასპექტით ენათესავება ჩემს საყვარელ ჯონ სტაინბეკს. ორი შემოქმედის სტილი რადიკალურად განსხვავდება ერთმანეთისგან, მაგრამ მათ თემატიკა და სამოქალაქო პოზიციები აერთიანებთ. ქუთაისელიც და კალიფორნიელიც გაჭირვებული, გარიყული ადამიანების ჩაგვრისა და განსაცდელის წარმოჩენისთვის ზრუნავენ. ისინი დამოუკიდებელნი არიან პოლიტიკური და ეკონომიკური ელიტებისგან. ორივე მათგანის ნიჭი პირველყოფილი ქრისტიანებივით დევნილ მოქალაქეთა ყოველდღიურობის დახვეწილად აღქმისა და უზუსტესად ახსნის უნარში ვლინდება. რაც მთავარია, ნობელიანტიც და სტუდენტიც ლიტერატურას მხილებისა და საზოგადოებრივი გარდატეხის ძლევამოსილ იარაღად განიხილავენ. მათთვის მთავარი მკითხველის მდგომარეობა, მკითხველისთვის სოლიდარობის გამოცხადებაა და არა საკუთარი განუმეორებლობისა თუ სწორუპოვრობის წარმოჩენა.

რატომ მიიჩნევენ „მაიაკოვსკის თეატრს“ გამორჩეულ ნაწარმოებად?

„მაიაკოვსკის თეატრი“ ანტისისტემური რომანია. იგი ჩვენს უსამართლო სისტემას წარმოაჩენს და მის ყველა შემზარავ ნაკლოვანებაზე სვამს აქცენტს. ვრცელ მოთხრობაში სიტუაცია ბაღდათში ვითარდება. ვფიქრობ, რომ ავტორმა ეს ქალაქი სპეციალურად შეარჩია. სტუდენტები და პროფკავშირელები ხშირად სტუმრობენ ინდუსტრიულ ქალაქებს, იციან ადგილობრივთა პრობლემები და მუხლჩაუხრელი შრომით ცდილობენ მეშახტეებისა თუ მაღაროელების, მეტალურგებისა თუ სამთო ინჟინრების სირთულეებით ხელისუფლების დაინტერესებას. სამწუხაროდ, მათ აღარ რჩებათ დრო, რომ სამრეწველო ცენტრებზე უარეს მდგომარეობაში მყოფ დასახლებებზე იფიქრონ. ჭიათურელი სიკვდილის ფასად მაინც ახერხებს ელემენტარული შემოსავლის მოპოვებას. ლანჩხუთელს იმის იმედი მაინც აქვს, რომ ბათუმისკენ მიმავალი მანქანა „გადარეული გურულის“ ძეგლის მიმდებარედ გახსნილ მაღაზიასთან გააჩერებს. ბაღდათში კი არც მსხვილი საწარმო მუშაობს და არც ცენტრალური გზატკეცილი გადის. ბაღდათი ჩიხში მომწყვდეული გეტოა, სადაც ყველაზე ნათლად ჩანს საყოველთაოდ გავრცელებული სისტემური ჩაგვრის თითოეული ასპექტი.

რა ძირითადი ნიშნები ახასიათებს ცოტნეს მიერ აღწერილ სისტემას?

სისტემა ისედაც გაუბედურებული ადამიანების საბოლოოდ განადგურების სურვილით ხასიათდება. იგი სრულუფლებიან მოქალაქეებად ვერ აღიქვამს ღარიბებს, შეშლილებს, მეძავებს, სხვადასხვა უმცირესობის წარმომადგენლებს. სისტემაში დამყარებულ წესრიგს უდიდეს საფრთხეს უქმნის ნებისმიერი გარიყულისთვის ელემენტარული სიკეთის განაწილება. იერარქიის სათავეში მოქცეული მოთამაშეები საკუთარი უპირატესობებისა და გაბატონებული მდგომარეობის შესანარჩუნებლად მზად არიან შეაჩერონ პროგრესი, შეაფერხონ განვითარების პროცესი, უარი თქვან ყოველდღიურად ფრენის მარტივ და უნიკალურ შესაძლებლობაზე.

სისტემის არსებობასა და უთანასწორობის განვითარებას ხელს  უწყობენ ჟურნალისტები და ინტელექტუალები. ჟურნალისტები ჩაგვრას თავიანთი გულგრილობითა და ზედაპირულობით აძლიერებენ. მათთვის მნიშვნელოვანი მხოლოდ ფორმაა, რადგან მოვლენათა შინაარსის აღქმის უნარი დაკარგული აქვთ. პოეტებს, ფილოსოფოსებსა და რეჟისორებს კი მხოლოდ პირველ პირში შეუძლიათ ლაპარაკი, დაკარგული აქვთ სხვების განსაცდელის თანაგანცდის ნიჭი. მათ მხოლოდ იმის ძალა შესწევთ, რომ აკრიტიკონ მსოფლიოში მიმდინარე მოვლენები, გამოკვეთონ გლობალიზაციის უარყოფითი ნიშნები, ისაუბრონ ტერორიზმის რაციონალურ ასპექტებზე. ისინი მზად არიან მხარი დაუჭირონ ბნელ ძალებს, რადგან მათ ინტელექტუალების ფუფუნების უზრუნველყოფის შნო აქვთ. შემოქმედნი საკუთარი კეთილდღეობის ფასად მონობის ქურუმები და მორჩილების აპოლოგეტები ხდებიან.

მჩაგვრელ სისტემაში ქველმოქმედებაც კი დაქვემდებარების განმტკიცების საშუალებაა. მოულოდნელად გამდიდრებული ადამიანები თავიანთი შემოსავლის მემილიონედის ათასში ერთხელ გაღებით მყარი პოლიტიკური კარიერის გაკეთებას ცდილობენ. ქველმოქმედთათვის მნიშვნელობა არ აქვს ვის ეხმარებიან, რატომ ეხმარებიან, საკმარისი არის თუ არა მათი დახმარება. მთავარი სიყალბის საშუალებით სახელის მოხვეჭაა.

ცოტნე შესანიშნავად ასაბუთებს იმას, თუ რა როლი აქვთ უსამართლობის გაღვივების საქმეში რელიგიურ სტრუქტურებს. ეკლესია განწირული ადამიანების თავშესაფრის ნაცვლად, თავშესაფრის ნანგრევებზე აგებულ ქვის აკლდამად არის ქცეული. ნაწარმოების ღრმადმორწმუნე, უნიკალური და უტყვი მეორეხარისხოვანი პერსონაჟი ვერა დიდებულ ნაგებობაზე მეტ სიწმინდეს ჩაფხავებულ თეატრში პოულობს.

ცხვედიანი ძალიან კარგად იცნობს „პერესტროიკის“ პერიოდში ჩამოყალიბებულ თაობას: „მამამ და მისმა თაობამ დამოუკიდებლობა გამოგლიჯეს უდიდეს იმპერიას. ყოველ შემთხვევაში, ასე ეგონათ. მათ შექმნილ ქვეყანაში კი აღმოჩნდა, რომ ადგილის დამკვიდრება იოლი არ იყო. თუ არ იბრძოლებდა, თავისი გუშინდელი თანამოაზრეები წაართმევდნენ ყველაფერს…. ყველაზე დიდი მიზეზი იმისა, რომ მამა მოძალადედ იქცა, იმის განცდაა, რომ თვითონ გახდა უსამართლობის მსხვერპლი… მის წინაშე იმდენი დანაშაული მიუძღვით, რომ ახლა მას ყველაფერი ეპატიება“. ავტორი ღიად მიანიშნებს იმაზე, რომ სისტემის წესრიგი სოლიდარობას კონკურენციით ანაცვლებს. სასტიკ კონკურენციასა და ურთიერთქიშპში ჩაფლულ მოქალაქეებს კი პროგრესის საერთო ძალისხმევით მიღწევის შესაძლებლობა სამუდამოდ აქვთ დაკარგული. მაშასადამე, ჩვენს ყოფაში განწირული მსხვერპლიც კი ჯალათის წისქვილზე ასხამს წყალს, თან დარწმუნებულია, რომ საკუთარი თავისა და ოჯახისთვის სასარგებლო საქმეს აკეთებს.

საინტერესოა, არსებობს თუ არა ამ ყოვლისმომცველი ჩაგვრის მექანიზმის გაჩერების შესაძლებლობა.

სამწუხაროდ, ავტორი რომანის უკანასკნელ გვერდამდე ამტკიცებს, რომ სამყარო აჯანყებულის ყველა შეტევის შემდეგ ბევრად უფრო ძლიერი ხდება და ყველა წინააღმდეგობას კვლავ თავისი წესრიგის ნაწილად აქცევს. თითქოს, წიგნის მთავარი პერსონაჟი იმის მაგალითია, რომ ჩვენ არაფერი შეგვიძლია, რომ ყველანი უძლურნი ვართ დიდი ხნის წინ ამუშავებული, აგუგუნებული მანქანის ხმაურის წინაშე.

არადა, გამოსავალი არსებობს. გეტოებში დაბადებულთაგან ერთეულები წარმატების მიღწევას ახერხებენ. ისინი მშობლიური გარემოდან გარბიან, მწვერვალებს იპყრობენ, საკუთარ თავს პოულობენ და წარმოაჩენენ. დაწინაურებულები პირად კეთილდღეობაში აგრძელებენ ცხოვრებას და დანარჩენებს საკუთარ თავს მისაბაძ მაგალითად სთავაზობენ: „ჩვენც ხომ თქვენ დღეში ვიყავით, ვიშრომეთ, გადავრჩით და  საუკეთესოც დავიმსახურეთ. თქვენც სცადეთ და გამოგივათ!“ ჩვენი მიზანი გეტოდან გაქცევა კი არ უნდა იყოს, არამედ მისი გაუქმებისთვის უნდა ვზრუნავდეთ.

ჭეშმარიტი ხელოვანისთვის უცხოა ამპარტავნება. მას კარგად ესმის, რაოდენ ამოუწურავია ხელოვნება და რა შორსაა მიზანი.

ლ. ვ. ბეთჰოვენი

სიყრუე აბსოლუტური გახდა. 1815 წლის შემოდგომიდან კომპოზიტორი ხალხთან მხოლოდ წერილობით ურთიერთობდა. „მეგობრები აღარ მყავს, სრულიად მარტო ვარ ამქვეყნად“, – წერს ბეთჰოვენი 1916 წლის ერთ-ერთ ჩანაწერში. საზოგადოებას გარიდებული, სიმშვიდეს მხოლოდ ბუნების წიაღში პოვებდა. მისი დიდი ხნის მეგობარი ტერეზა ფონ ბრუნსვიკი იხსენებდა, რომ ბუნება ბეთჰოვენის ერთადერთი თავშესაფარი იყო და რომ მანამდე არავინ ენახა, ვისაც ასეთი სინაზით ეყვარებოდა ყვავილები და ღრუბლები… თითქოს მათით ცოცხლობდაო. ერთ-ერთ ჩანაწერში თავად კომპოზიტორიც აღიარებდა: „მე შემიძლია, ხე ადამიანზე მეტად მიყვარდეს“.

გავიდა რამდენიმე წელი და 1821 წელს ჯულიეტა ავსტრიაში დაბრუნდა. ბეთჰოვენი მოინახულა და ტირილით გაიხსენა ის შესანიშნავი დრო, როდესაც კომპოზიტორი მისი მასწავლებელი იყო. შემდეგ თავისი ოჯახის ცხოვრებისეულ სირთულეებზე მოუთხრო და ფულადი დახმარება სთხოვა. კეთილშობილმა მაესტრომ ჯულიეტასთვის მნიშვნელოვანი თანხა გაიღო, მაგრამ შემდგომი შეხვედრები აკრძალა. ბეთჰოვენი გულგრილი ჩანდა, მაგრამ ვინ იცის, რა ხდებოდა სინამდვილეში მის მრავალგზის იმედგაცრუებით განაწამებ გულში…

1826 წლის შემოდგომაზე ბეთჰოვენი ავად გახდა. ურთულესმა ოპერაციებმა და დაუძლურებულის მკურნალობამ შედეგი ვერ გამოიღო. ლუდვიგმა მთელი ზამთარი საწოლში გაატარა. სრულიად ყრუ, ძალიან განიცდიდა, რომ მუშაობის გაგრძელება არ შეეძლო.

და მაინც, არავითარ ძალას არ შეეძლო, გაეტეხა მისი დაუმორჩილებელი სული, საკუთარ ტანჯვასაც რომ დასცინოდა. „კომედია დასრულდა“, – თქვა და გარდაიცვალა ხელოვნებაში ყველაზე გმირული ძალა, მუსიკის გენიოსი ლუდვიგ ვან ბეთჰოვენი. ის ამ ქვეყნიდან 1827 წლის 26 მარტს, ქარბუქიან დღეს წავიდა. რა სამწუხაროა, რომ მისი ცხოვრებაც ავდრიან დღეს ჰგავდა.

ბეთჰოვენის გარდაცვალების შემდეგ საწერი მაგიდის საიდუმლო უჯრაში იპოვეს წერილი, რომელშიც კომპოზიტორი წერდა, რა დიდი მნიშვნელობა ჰქონდა ჯულიეტას მის ცხოვრებაში, როგორ ჩამოექცა სამყარო თავზე მისი ღალატის გამო, როგორ დაკარგა აზრი მისმა ცხოვრებამ.

„უკვდავ სატრფოს

ჩემო ანგელოზო, ჩემო ყველავ, ჩემო მევ… სადაც არ უნდა ვიყო, შენ ჩემთან ხარ. განა ეს ცხოვრებაა?! უშენოდ?! ასე ახლოს! ასე შორს! ღმერთო ჩემო, როგორ ვიცხოვრო უშენოდ?! მე სიცოცხლე მხოლოდ შენს სიახლოვეს შემიძლია, სხვაგვარად ვერ ვიცოცხლებ! რა ნაღველი, მწუხარება და ცრემლები მომგვარა უშენობამ, ჩემო სიცოცხლევ, ჩემო ყველავ, ჩემო მევ…“

შემდეგ ბევრს იკამათებენ იმის შესახებ, ვის ეძღვნებოდა ეს უსტარი. კომპოზიტორის ცხოვრებაში იყო კიდევ ერთი ქალი – ტერეზა, მაგრამ არსებობს ფაქტი, რომელიც ჯულიეტა გვიჩარდიზე მიანიშნებს: წერილთან ერთად ინახებოდა უცნობი ოსტატის მიერ შესრულებული ძალზე მცირე ზომის პორტრეტი და „ჰაილიგენშტადტის ანდერძი“.

ასეა თუ ისე, სწორედ ამ უიღბლო სიყვარულის წყალობით შეიქმნა უკვდავი შედევრი „მთვარის სონატა“.

აი, რას წერს ერთი ცნობილი კომპოზიტორი და მუსიკის კრიტიკოსი: „სიყვარულის ძეგლი, რომლის შექმნაც ამ სონატით ბეთჰოვენს სურდა, ბუნებრივად გადაიქცა მავზოლეუმად. ისეთი ადამიანისთვის, როგორიც ბეთჰოვენი გახლდათ, შეუძლებელია, სიყვარული ყოფილიყო რამე სხვა, გარდა საიქიო იმედისა და სულიერი გლოვისა აქ, დედამიწაზე“.

მუსიკის ისტორიაში ერთ-ერთი ყველაზე ცნობილი ნაწარმოები კომპოზიტორისთვის უმძიმეს პერიოდში შეიქმნა. სონატის წერა ბეთჰოვენმა აღფრთოვანებითა და მთრთოლვარე იმედით დაიწყო და სრულ მრისხანებაში დაასრულა.

1802 წელს ბონში გამოქვეყნებული „მთვარის სონატის“ სათაურის ქვეშ იკითხებოდა კომპოზიტორის მინაწერი: „ეძღვნება გრაფინია ჯულიეტა გვიჩარდის“. სონატის მიძღვნით ბეთჰოვენმა სამუდამოდ უკვდავყო ჯულიეტას სახელი.

საინტერესოა, იყო კი ჯულიეტა ისეთი, როგორიც ლუდვიგს წარმოედგინა? თავს დატეხილი უბედურების მიუხედავად, ბეთჰოვენი ადამიანებში მაინც საუკეთესოს ხედავდა და სისუსტეებს მიუტევებდა. კომპოზიტორისთვის ჯულიეტას ხატებაში ალბათ ქალის იდეალმა შეისხა ხორცი.

ბეთჰოვენის ბუნებაში იყო რაღაც პურიტანული. თამამი აზრები და საუბრები მას ყოველთვის აფრთხობდა. სიყვარული მისთვის სიწმინდეს ნიშნავდა. ამბობენ, რომ ბეთჰოვენი მოცარტს ვერ პატიობდა თავისი გენიის დამცირებას „დონ ჟუანის“ შექმნით. სწორედ ბეთჰოვენის მსგავსნი ხდებიან ყალბი სიყვარულის მსხვერპლნი და ეს მოსაზრება ლუდვიგის შემთხვევაში სავსებით გამართლდა.

ორ საუკუნეზე მეტია, რაც ლუდვიგ ვან ბეთჰოვენის „მთვარის სონატას“ მთელ მსოფლიოში სწავლობენ და ასრულებენ. ალბათ ძნელად იპოვით ადამიანს, ეს ნაწარმოები ერთხელ მაინც რომ არ მოესმინოს. ძნელი წარმოსადგენია, მუსიკალური სკოლის თუნდაც ტანჯვა-წამებით დამთავრების მიუხედავად, მოსწავლეს ერთხელ მაინც არ ეცადოს “მთვარის სონატის“ პირველი ტაქტების გარჩევა-დაკვრა. ამ დროს, უმეტესობას შესაძლოა წარმოდგენაც არ ჰქონდეს, რამხელა დრამა იმალება ყოველი ნოტის უკან.

„Quasi una Fantasia“ („ფანტაზიის მსგავსი“) ბეთჰოვენის რიგით მეთოთხმეტე საფორტეპიანო სონატაა. შეგახსენებთ, კომპოზიტორს ფორტეპიანოსთვის სულ 32 სონატა აქვს შექმნილი.

სათაური კი პრაქტიკულად შემთხვევით, მეტიც – სავსებით პროზაულად გაჩნდა, როდესაც კომპოზიტორის გარდაცვალების შემდეგ მისმა მეგობარმა, გერმანელმა მუსიკალურმა კრიტიკოსმა, პოეტმა და ლიბრეტისტმა ლუდვიგ რელშტაბმა, სონატის პირველი ნაწილი შეადარა შვეიცარიაში მდებარე ფირვალდშტეტის ტბის პეიზაჟს მთვარიან ღამეში.

სინამდვილეში „მთვარის სონატას“ არაფერი აქვს საერთო მთვარის შუქთან. ეს სამგლოვიარო მარშია სიყვარულზე, რომლითაც კომპოზიტორი უდიდეს გრძნობას გამოეთხოვა.

წარმოუდგენელია, ვინმეს ზღაპარი სხვა ჟანრში აერიოს, თუნდაც იმიტომ რომ ზღაპრები ერთნაირად, სტანდარტული ფრაზებით იწყება და ზღაპრები ერთნაირად, სტანდარტული ფრაზებით მთავრდება. თუკი დაგუგლავთ, ინტერნეტი ზღაპრის დასაწყისისა და დასასრულის სტანდარტულ ფრაზას 84 ენაზე შემოგთავაზებთ. ეს ფორმულები მეტნაკლებად ერთმანეთს წააგავს. ზღაპრის შესავლის და დასასრულის ფორმულები ყველამ, ვისაც ერთხელ მაინც მოუსმენია ან ერთხელ მაინც წაუკითხავს თუნდაც ერთი ზღაპარი, ზეპირად იცის. ზღაპრის რამდენიმე სიტყვიანი შესავალი მსმენელს შეამზადებს, რომ საქმე რეალურთან კი არა, უცნაურ ამბავთან ექნება. ამიტომაც მსმენელი აღარ გააპროტესტებს არც მფრინავ ხალიჩას, ცხრა ზღვისა და ცხრა მთის იქით წამში რომ გადაიყვანს პერსონაჟს; არც ჯადოსნურ საგანს, ხიფათის დროს რომ თანაბარ დახმარებას აღმოუჩენს ნებისმიერს, ვინც მისი მფლობელი გახდება; არც საზარელ არსებებს, თან ბრიყვულად რომ იქცევიან და თან ძალიან საშიშები არიან, იმაზე მეტი ან ნაკლები სხეულის ნაწილი აქვთ და ამით განსხვავდებიან სხვა სულიერებისგან; არც მზაკვარ მავნეს, რომელიც მუდმივად ცდილობს, ხაფანგი დაუგოს მიამიტ ადამიანებს, აწყენინოს, ზიანი მიაყენოს და დააზარალოს; არც ერთგულ შემწეს, რომელიც ძალ-ღონეს არ იშურებს, ხიფათი და ფათერაკი აარიდოს თავის საყვარელ და რჩეულ ადამიანს. ზღაპარი რომ ზღაპარია და არა სხვა ჟანრი, ამიტომაც არ უკვირს მსმენელს, როცა ხან შინაური თუ გარეული ცხოველი და ხანაც მოჭიკჭიკე ფრინველი, ხან უტყვი ხე და ხანაც დახავსებული ქვა, ხან უწყინარი ნიავი და ხანაც მოჩუხჩუხე ნაკადული უეცრად ალაპარაკდება და აღმოჩნდება, რომ მას იმაზე მეტის გაკეთება შეუძლია, ვიდრე მანამდე ვინმეს ეგონა. ეს უეცარი გარდასახვა მხოლოდ ზღაპრის პერსონაჟებს აოცებს, თუმცა მხოლოდ თავიდან და არცთუ ისე ძალიან. როგორც კი გაოცება გადაუვლით, ამის შემდეგ წარმოუდგენელიც შესაძლებელი ხდება: ერთ ღამეში მანამდე თვალით უნახავი სასახლეები წამოიჭიმება – ბროლის კედლებით, განათებულ-გაჩახჩახებული, ცამდე აჭიმულ-ატყორცნილი; ერთ ღამეში ენით აღუწერელი ბაღები გაშენდება – ხეების ერთი რიგი რომ ნაყოფს ისხამს, მეორე რიგი რომ ჯერაც შეკვირტულია ანდა ყვავილობს, მესამე რიგი რომ უკვე ისე დამწიფებულა, უკვე სადაცაა მიილევა კიდეც; ერთი ტაშის შემოკვრით კოშკში გამომწყვდეული მზეთუნახავის საცხოვრებელში შესვლა შესაძლებელი ხდება, თუმცა მანამდე ასჯერაც რომ შემოგევლო, კარს მაინც ვერ მოუძებნიდი; თვალის ერთ დახამხამებაში რაღაც მაგიური სიტყვების წარმოთქმით, ბუმბულის ერთი აქნევით საძულველი არსება გაუჩინარდება, სანატრელი კი იქვე გაჩნდება, არასასურველი მოგონება დავიწყებას მიეცემა, ვიღაც წლობით დაიძინებს, ვიღაც კი, სამუდამოდ დაძინებული, ისე გაახელს თვალებს, თითქოს ეს წუთია ჩასძინებიაო. ეს ყველაფერი ზღაპრებში ხდება. ზღაპრის დასაწყისი სიტყვებით შემზადებულმა მსმენელმა კი იცის, რომ ზღაპრის ბოლო კეთილი იქნება და როგორც არ უნდა განვითარდეს მოვლენები, რა განსაცდელიც არ უნდა შეხვდეს მთავარ გმირს, ის მაინც ყველა სიტუაციიდან გამოძვრება, ყველაზე გამოუვალი მდგომარეობიდანაც დაიძვრენს თავს, ყველას მოერევა, ძალით თუ არა, ხერხით მაინც და ყოველთვის გამარჯვებული დარჩება.

ზღაპრის შესავალი სტანდარტული ფრაზის მსგავსად ზღაპრის დასასრული სტანდარტული ფორმულაც ამზადებს მსმენელს, ნელ-ნელა გადმოვიდეს ირეალურიდან რეალურ სამყაროში. მაგრამ, თუკი შესავალი ფორმულა არანაირ პროტესტს არ იწვევს, ზღაპრის დასასრული ფორმულები, ერთი შეხედვით, უცნაურია და ვიღაცას, შესაძლოა, წყევლასაც აგონებდეს. თუმცა ეს ერთი შეხედვით. როდესაც კარგად დავფიქრდებით, დავუკვირდებით და გავაანალიზებთ, ბევრ საინტერესოს აღმოვაჩენთ. რასთან გვაქვს საქმე სინამდვილეში? ნუთუ მართლა წყევლას ვასწავლით ჩვენს შვილებს, როდესაც, ჩვენდა უნებურად, ძვალრბილში გამჯდარ ზღაპრის ბოლო ფორმულას გამოთქმით ჩავუმარცვლავთ ძილის წინ? ნუთუ უნებლიეთ ჩავაგონებთ ჩვენს შვილებს, ყველა სხვას, ვინც მათთან ახლოს არ არის, ცუდი უსურვონ? ხომ შეიძლება, შემოგვიტრიალდეს ბავშვი, რომელიც დაკვირვებულია (მაგრამ ჯერ კარგად ვერ ხვდება, რომ სიტყვა „აქ“ ხან მიკროკოსმოსს, ხანაც კი მაკროკოსმოსს აღნიშნავს, გააჩნია რასთან მიმართებით გამოიყენება ეს სიტყვა, ამიტომაც მას „აქ“ მხოლოდ თავისი ოთახი ან სახლი ჰგონია), მიმოიხედოს გარშემო, თავის გვერდით ვერ აღმოაჩინოს ახლობელი ადამიანი და დასვას შეკითხვა: აქ არის ბებია და აქ არ არინ მშობლები, აქ არის მამა, მაგრამ აქ არ არიან და-ძმები, აქ არის დედა, მაგრამ აქ არ არიან მეგობრები, ნათესავები, მეზობლები, მაშ, რატომ უნდა ვუსურვო მათ, აქ არმყოფებს ჭირი? ანდა, რა იცის ბავშვმა, რომ დიეტოლოგების რჩევებს თუკი დავუჯერებთ, ქატო უფრო სასარგებლოა საჭმლის მომნელებელი სისტემისთვის, ვიდრე – ფქვილი და, როცა იქ მყოფ ახლობლებს ქატოს ვუსურვებთ, მათ ამ სიტყვებით ჯანმრთელობის გახანგრძლივებას ვუსურვებთ? ამის შესახებ არ იცოდნენ ძველ დროში და ვერ ხვდებოდნენ, რომ აქ მყოფებისთვის ლხინი კი სურდათ, მაგრამ მათ სულაც არ უსურვებდნენ კარგ რამეს, იქ მყოფებისთვის კი სასარგებლო პროდუქტი ემეტებოდათ… ხუმრობა იქით იყოს და შევეცადოთ, განსხვავებულად შევხედოთ ზღაპრის დასასრულის ამ ფორმულას. საქმე ისაა, რომ სიტყვებიდან: „ჭირი – იქა, ლხინი – აქა, ქატო იქა, ფქვილი – აქა“ აქცენტი სიტყვებზე „ჭირი“, „ლხინი“, „ქატო“ და „ფქვილი“-ზე კი არ უნდა გაკეთდეს, არამედ სიტყვებზე „აქა“ და „იქა“; და აი რატომ:

უძველესი რწმენა-წარმოდგენების მიხედვით, სამყარო „აქ“ და „იქ“ ნაწილებად იყოფა. ეს ორი სიტყვა მხოლოდ ამ და იმ ქვეყნის აღსანიშნად კი არ გამოიყენება (სულხან-საბა ორბელიანის „სიტყვის კონა ქართული“ სიტყვა „საიქიოს“ ასე განმარტავს: „მერმის სოფელი სიკუდილის უკან“, ხოლო სიტყვა „სააქაოს“ როგორც „ეს სოფელი“), აქ და იქ, შესაძლოა, განსხვავებული სამყაროებიც იყოს, დასახლებული თავისი განსხვავებული ბინადრებით. ამდენად, როდესაც პროტაგონისტი თავისი სამკვიდრებლიდან უცნობ ადგილას, უცხო მხარეში გადადის, მისთვის ეს მოგზაურობა იქ, ანუ საიქიოში მოგზაურობის ტოლფასია. რადგან უცხო საშიში და ხიფათისშემცველია, ამიტომაც ნებისმიერი სამყარო, რომელიც იქ არის, ცოტათი იმ საიქიოსაც წააგავს, რომელსაც ენაში მიცვალებულთა სამყაროსაც უწოდებენ. ნებისმიერი ჯადოსნური ზღაპარი გმირის სახლიდან გასვლით იწყება. ზღაპრის პროტაგონისტი, როგორც წესი, ტოვებს სახლს, გადის სახლიდან, ე.ი. ის ტოვებს აქაურობას, მიდის აქედან იქით, სხვაგვარად რომ ვთქვათ, რაღაც გაგებით ის სააქაოდან საიქიოში გადადის. თუმცა, ერთი შეხედვით, ყველაფერი სხვანაირად, ბევრად უფრო მარტივად ჩანს. ადამიანი სახლიდან რომ არ გავიდეს, მის ცხოვრებაში არც არაფერი საინტერესო არ მოხდება, ყველაფერი ისეთივე ერთფეროვანი და მოსაწყენი იქნება, როგორც მანამდე იყო. აი, სახლიდან გასვლა კი, გარდა იმისა, რომ სამყაროს შეცნობაში გვეხმარება და თვალსაწიერს გვიფართოებს, ხიფათთანაც არის დაკავშირებული. სახლში დაცულები ვართ, გარეთ კი საფრთხე გვემუქრება. მაგრამ ყველას ესაჭიროება ამ საფრთხეებთან, მცირეწლოვანი იქნება ის თუ დიდი, გამკლავება ისწავლოს. ამგვარი მარტივი ახსნის გარდა, მკვლევრები ზღაპრის გმირის სახლიდან გასვლას კატაბასისსაც ადარებენ. კატაბასისი იმქვეყნიურ სამყაროში მოგზაურობას ნიშნავს. არავინ იცის, როგორ გამოიყურება ის ქვეყანა, საიქიო, როგორია „იქ“, ამიტომაც ზღაპარში იმ ქვეყანაში, საიქიოში, „იქ“ ხდება ყველაზე უცნაური ამბები. იქაურობა ამოუცნობი მოვლენებითაა სავსე, „იქ“ ბინადრობენ ურჩხულები და გველეშაპები; „იქ“ გადაეყრებიან დევები, გაუგონარი ღონის მქონე არსებები; სწორედ იქ საუბრობენ ადამიანურ ენაზე ხან ცხოველები, ხან ფრინველები, ხან ხეები, ხანაც ქვები; სწორედ იქ ართმევენ ძალას, იქ ვნებენ, მაგრამ იქვე ჩუქნიან ჯადოსნურ საგნებს, იქვე პოულობენ ნამდვილ გულშემატკივარს, ერთგულ მეგობარს, დამხმარეს, შემწეს, იქვე უწყალობებენ სხვადასხვა დამსახურების გამო არნახულ სიმდიდრეს, ნახევარ სამეფოს, იქვე მიათხოვებენ მზეთუნახავ საცოლეს, რომელსაც ზოგჯერ აქეთ გამოატანენ კიდეც.

როგორ ვითარდება ზღაპრის სიუჟეტი? გმირი გადის სახლიდან, შესაძლოა, ეს მისი ნებით არც ხდებოდეს და მას აგდებდენ სახლიდან, მაგალითად, დედინაცვალი ან მშობელი მამა; ან, შესაძლოა, მას სხვა გზას არ უტოვებენ და ამიტომაც უნდა დატოვოს ღარიბული, მაგრამ უსაფრთხო სახლი, რადგან მამამ ქონება არ დაუტოვა, სახლი და კარმიდამო უფროს ძმას ერგო; შესაძლოა, გმირმა სახლი იმიტომაც დატოვოს, რომ მას და ან ძმა დაეკარგა, მოსტაცეს და ახლა პასუხი უნდა აგოს დაუდევრობის გამო; შესაძლოა, გმირმა თბილი ან ცივი, მაგრამ მაინც მყუდრო სახლი თავისი ნებითაც დატოვოს, რადგან სახლში შეშაა, საკვებია მოსატანი. თავდაპირველად შეშის ან ხილის მოსაგროვებლად გასულ პროტაგონისტს ტყე ჩვეულებრივი ტყე ჰგონია, ტყეში კი ვინ არ წასულა, ვის არ დასჭირვებია ტყიდან შეშის ან ხილის მოტანა? ისიც ხომ ხშირად დადიოდა მანამდე ტყეში? მაგრამ სახლიდან ტყეში წასული პროტაგონისტი მალევე აღმოაჩენს, რომ ეს ტყე ჩვეულებრივი ტყე კი არაა, მანამდე რომ ადვილად სავალი ეგონა, სხვა ტყეების მსგავსი კი არაა, არამედ ეს ტყე განსაკუთრებულია, რადგან ეს ტყე „იქ“ არის; ანდა სანადიროდ წასულ პროტაგონისტს მთა ჩვეულებრივი მთა ჰგონია, მთაში კი ვინ არ დადის, რომელი მონადირის ცოლს არ მოუმზადებია რამდენიმე დღის საგზალი, რომელ მონადირეს შეშინებია მთის ციცაბო ბილიკების? მაგრამ სახლიდან მთაში წასული პროტაგონისტი მალევე აღმოაჩენს, რომ ეს მთა ჩვეულებრივი მთა კი არაა, მანამდე რომ მარტივად დასალაშქრი ეჩვენებოდა, ეს მთა სხვა მთების მსგავსი კი არაა, არამედ ეს მთა განსაკუთრებულია, რადგან ეს მთა „იქ“ არის; ანდა სხვა ქვეყანაში ბედის საძიებლად გადახვეწილ პროტაგონისტს უცხო მხარე ჩვეულებრივი ქვეყანა ჰგონია, ვის არ სმენია უცხო ქვეყანაში გადახვეწილი თანამემამულის შესახებ დაუჯერებელი ამბები, ვის არ უნატრია მისი ბედი? მაგრამ უცხო ქვეყანაში ბედის საძიებლად წასული პროტაგონისტი მალევე აღმოაჩენს, რომ ეს ქვეყანა, მანამდე რომ სანუკვარი მხარე ეგონა, სხვა ქვეყნების მსგავსი სულაც არ ყოფილა, არამედ ეს ქვეყანა განსაკუთრებულია, რადგან ეს ქვეყანა „იქ“ არის. ზღაპარში განა იმიტომ ხდება საოცრებები, რომ ის ზღაპარია (ამ სიტყვის დღევანდელი გაგებით, როცა სიტყვა „ზღაპარი“ დაუჯერებელი ამბის სინონიმი გახდა), არამედ იმიტომ, რომ ის იმქვეყნიურ ამბებზეა, სხვაგვარად რომ ვთქვათ, „იქ“-ზე გვიამბობს. „იქ“ კი ვერც ყველა მიდის და, მით უმეტეს, „იქ“-იდან ყველა ვერ გამოდის. ეს მხოლოდ ზღაპრის გმირს შეუძლია, რადგან ის ბედის ნებიერა განსაკუთრებულია. თავისი განსაკუთრებულობის შესახებ კი ზღაპრის პერსონაჟმა მანამდე არაფერი იცის, სანამ „იქ“ არ მოხვდება. ზოგი მას „აქ“ სულელს ეძახის, ზოგი მასხრად იგდებს, ზოგი ჩაგრავს. მაგრამ საკმარისია, სულელი, ჩაგრული ან გამასხარავებული „იქ“ აღმოჩნდეს, მაშინვე გამოავლენს დაფარულ უნარებს. მას, სხვებისგან განსხვავებით, „იქ“-იდან გამოსვლის ძალა შესწევს, მერე რა, თუ მას ვიღაც ეხმარება? ესეც ხომ თავისებური უნარია, შეძლო დაარწმუნო ან შენ მიმართ კეთილად განაწყო ის, ვისაც შენი დახმარება ძალუძს. გახსოვთ, ზღაპარში იქაური ბინადრები რას ამბობენ? აქ გავლილი ბევრი გვინახავს, აი, გამოვლილი კი – არავინო, ამვლელი ბევრი გვინახავს, ჩამომვლელი კი – არცერთიო. ჰოდა, რადგან გამოვლილი და ჩამოვლელი არავინ უნახავთ, ამიტომაცაა, რომ აქაური „იქაურობას“ ჭირისთვის საუკეთესო ადგილად მოიაზრებს. ყველაზე დიდი ჭირი ხომ სიკვდილია! იქაურები ხომ ისედაც მკვდრები არიან, რადგან აქეთ გადმოსვლის ძალა არ შესწევთ. ჰოდა, რა უჭირს, თუკი სწორედ მათთან გავისტუმრებთ ამ ჭირს, ვერბალურად მაინც. ასე აქაურებიც მადლიერები დაგვრჩებიან და ზედმეტად არც არავის გავანაწყენებთ. რადგან სასაცილოა, გავანაწყენოთ იქაურები, რომლებიც ისედაც ჭირში, ჭირის ტყვეობაში იმყოფებიან და ახლა კიდევ ჩვენგან ვერბალურად გადმოლოცვილ ჭირზე გაბრაზდნენ.

ასე რომ, ნუ შეგეშინდებათ, მშობლებო, მასწავლებლებო, და თამამად, მორიდების გარეშე გაიმეორეთ საუკუნეებგამოვლილი ფორმულა: „ჭირი – იქა, ლხინი – აქა, ქატო – იქა, ფქვილი – აქა!“