უახლესი პოლიტიკური ისტორია მომავალი თაობებისთვის უამრავ მხიარულ ამბავს ინახავს. საარჩევნო კომუნიკაციების საკითხებით დაინტერესებული მეცნიერები თავისუფალ დროს პოლიტიკური მეტსახელების შესწავლაზეც ხარჯავენ. ადამიანებს ხშირად უჭირთ ათობით პოლიტიკოსის არაფრით გამორჩეული, აბსოლუტურად სტანდარტული სახელებისა და გვარების დამახსოვრება. მოქალაქეთა ნაწილს ხანდახან სურს, რომ საყოველთაოდ ცნობილი პირის მიმართ სიყვარული და პატივისცემა გამოხატოს. ცხადია, არიან ისეთებიც, რომელთაც დაუფარავი სიძულვილი ამოძრავებთ. ხშირად კონკრეტული მოვლენები და განცხადებები განსაზღვრავენ საჯარო ფიგურათა განსაკუთრებულ მახასიათებლებს. შესაბამისად, ნებისმიერი პოლიტიკური პროცესი უამრავ მეტსახელს წარმოშობს, მათგან მხოლოდ ერთეულები იმკვიდრებენ ადგილს ლიტერატურასა თუ პუბლიცისტიკაში.

1970 წელს დიდი ბრიტანეთის საპარლამენტო არჩევნებში კონსერვატიულმა პარტიამ გაიმარჯვა. ახლადარჩეულმა პრემიერ-მინისტრმა ედუარდ ჰითმა თავის კაბინეტში ახალგაზრდა ლიდერებიც მიიწვია. მოულოდნელად, გაერთიანებული სამეფოს განათლებისა და მეცნიერების მინისტრი დეპუტატი მაგრარეტ ტეტჩერი გახდა. ტეტჩერი ყოველთვის სახელმწიფოს სოციალური ხარჯების შემცირების მომხრე გახლდათ. მინისტრობის პირველივე წელს მან მეორე მსოფლიო ომის შემდეგ მიღებული კანონის გადახედვა გადაწყვიტა. ათწლეულების განმავლობაში ბრიტანეთის მთავრობა გარემოს დაბინძურებისა და სიღარიბის უარყოფითი შედეგები აღმოფხვრას სხვადასხვა გზით ცდილობდა. ბავშვებზე საწარმოო ნარჩენების მავნე ზემოქმედებისა და გაჭირვების გამო კონკრეტული სასარგებლო ნივთიერებების დეფიციტის დასაბალანსებლად კუნძულის სკოლებში მოსწავლეები ყოველდღიურად ერთ ჭიქა უფასო რძეს იღებდნენ. ტეტჩერმა რძის დარიგების პრაქტიკის დასრულება მოიწადინა. მას ოპოზიციაც და კოლეგა მინისტრებიც განსაკუთრებულ წინააღმდეგობას უწევდნენ. თუმცა, ახალბედა პოლიტიკოსმა უპრეცენდენტო სიმტკიცე გამოავლინა. 1971 წლის დაწყებისთანავე ათასობით ინგლისელმა, შოტლანდიელმა, უელსელმა და ირლანდიელმა მოსწავლემ სასკოლო საუზმეზე რძის უფასო ულუფა დაკარგა. ლეიბორისტებმა და გაზეთებმა ტეტჩერს „რძის ქურდი“ (Milk Snatcher) შეარქვეს. მრავალი წლის შემდეგ, აწ უკვე პრემიერ-მინისტრ ტეტჩერს ოქსფორდმა საპატიო დოქტორის სტატუსი ჩამოერთვა. რექტორმა როი ჯენკინსმა გადაწყვეტილება კონსერვატორის უპასუხისმგებლო პოლიტიკით დაასაბუთა. მან აღნიშნა, რომ ტეტჩერი მუდამ ამცირებდა განათლებისა და მეცნიერების სახელმწიფო დაფინანსებას. ჯენკინსს არც იმის გახსენება დავიწყებია, რომ დარგის ალალბედზე მიტოვების პროცესი „რძის ქურდობით“ დაიწყო. თურმე, ეს მეტსახელი სახელგანთქმულ „რკინის ლედის“ ყველაზე მეტად სძულდა.

მეტსახელების ცვალებადობა ზუსტად აღწერს კონკრეტული პოლიტიკოსის განვლილ გზასა და მის მიერ მიღწეულ შედეგებს. 1990 წელს, გერმანიის დემოკრატიული რესპუბლიკის მეცნიერებათა აკადემიის ფიზიკური ქიმიის ინსტიტუტის ერთ-ერთმა თანამშრომელმა პოლიტიკურ პროცესებში მონაწილეობა გადაწყვიტა. მეცნიერებათა ახალგაზრდა დოქტორმა და შესანიშნავმა ორგანიზატორმა მალევე მიიქცია არაკომუნისტი ლიდერების ყურადღება. ყოფილი მკვლევარი ჯერ მთავრობის პრესმდივნის მოადგილე გახდა, შემდეგ კი გერმანიის ქრისტიან-დემოკრატიული კავშირიის მხარდაჭერით ბუნდესტაგის მანდატიც მოიპოვა. 1991 წელს, აღმოსავლეთ გერმანელი ფიზიკოსის სახელი მთელმა ევროპამ შეიტყო, ახლადგაერთიანებული გერმანიის პირველ მთავრობაში ჰელმუთ კოლმა ბევრისთვის უცნობი ანგელა მერკელი ქალთა და ოჯახის საკითხთა მინისტრად დანიშნა. ორ წელიწადში ერთი ჩვეულებრივი, რიგითი მეცნიერ-თანამშრომელი გაერთიანებული გერმანიის პირველი მთავრობის წევრი გახდა. ჰელმუთ კოლის მხარდაჭერით, მერკელმა მინისტრის რამდენიმე პორტფელიც გამოიცვალა, საბოლოოდ კი იგი მმართველი პარტიის თავმჯდომარის პოსტზე გამაერთიანებელი კანცლერის ადგილმონაცვლეც გახდა. 2005 წლამდე მერკელს ყველა ერთი მეტსახელით მოიხსენიებდა. თანამედროვე სამყაროში ერთ-ერთ ყველაზე გავლენიან ქალს წლების განმავლობაში „კოლის გოგონას“ (Kohls Mädchen) უწოდებდნენ და მის წარმატებას მხოლოდ ზემდგომის მზრუნველობას მიაწერდნენ.

გავიდა დრო და ანგელა მერკელი გერმანიის კანცლერი გახდა. ის თორმეტი წელია სათავეში უდგას ევროპის ერთ-ერთ ყველაზე მდიდარ სახელმწიფოს. საქართველოს პროფკავშირების სწორუპოვარი თავმჯდომარის მსგავსად, წარმატებული კანცლერი მეოთხე ოთხწლიანი ვადითაც აპირებს ქვეყნის მთავრი პოლიტიკური ლიდერის თანამდებობის დაკავებას. მერკელი გერმანიას ომების, ტერორიზმის, დევნილობისა და ეკონომიკური კრიზის ეპოქაში მეტ-ნაკლებად წარმატებულად გაუძღვა. დღეს აღარავის ახსოვს მისი ძველი ზედმეტსახელი. 24 სექტებრის ზოგიერთ საარჩევნო პლაკატზე ერთადერთი სიტყვა – „Mutti“ წერია, რაც ქართულად დედის კნინობით-ალერსობით ფორმად შეგვიძლია ვთარგმნოთ. მერკელი ახალი გერმანიის საყვარელ დედად მიიჩნევა.

რიგ შემთხვევებში მეტსახელებს ორმაგი შინაარსიც აქვთ. ამერიკელები რიჩარდ ნიქსონს დღემდე „გაიძვერა, ქვეშ-ქვეშა დიკს“ (Tricky Dicky) უწოდებენ. ნიქსონი ზედიზედ ორ არჩევნებში დამარცხდა, ჯერ კენედისთან დათმო ოვალური კაბინეტის გასაღები, შემდეგ კი კალიფორნიის გუბერნატორის სავარძელიც გამოეცალა ხელიდან. ყველას ეგონა, რომ მეორე წარუმატებლობის შემდეგ მისი სახელი აღარავის აღარასდროს გაახსენდებოდა. უმრავლესობა შეცდა, რადგან 1969, გარემოებათა მოულოდნელი დამთხვევის წყალობით ჩამოწერილი პოლიტიკოსი შეერთებული შტატების პრეზიდენტად აირჩიეს. მისი თანამდებობის გადადგომაც ფარულ მიყურადებასთან და ერთგვარ გაიძვერობასთან არის დაკავშირებული. ნიქსონის ადმინისტრაცია ოპოზიციური პარტიის შტაბიდან ინფორმაციის ფარულად მოპოვებას ცდილობდა, რაც ადგილობრივ მედიას ყურადღების მიღმა არ დარჩენია. „უოთერგეიტის სკანდალის“ შემდეგ, ინგლისური ენის მოქნილობისა და ადამიანთა მხრიდან ორაზროვნების აღმოჩენისკენ მიდრეკილების წყალობით „Tricky Dicky“ უწყინარი მეტსახელიდან უცენზურო, უბინძურეს პოლიტიკურ ჟარგონად გარდაიქმნა.

ვფიქრობ, ქართულ პოლიტიკურ მეტსახელებთან შედარებით დასავლური მაგალითები უსუსურ უნიჭობად მოგეჩვენებათ. ზოგიერთ სფეროში მათზე გაცილებით წინ ვართ.

27 წლის მარიამ ბიაშვილი კლინიკური ფსიქოლოგიის მაგისტრია. ბოლო ოთხი წელია, რაც ინკლუზიური განათლების მიმართულებით დაიწყო მუშაობა და ამჟამად თბილისის №41-ე საჯარო სკოლაში მუშაობს. მისი აღსაზრდელი მესამე კლასის მოსწავლეა. მარიამი ამბობს, რომ თავდაპირველად მოსწავლეს ძალიან უჭირდა გაკვეთილებზე ხანგრძლივად გაჩერება, თუმცა შემდგომმა მიზანმიმართულმა მუშაობამ  ის პოზიტიურ შედეგამდე მიიყვანა. მარიამის მოსწავლე ახლა მშვიდად ზის გაკვეთილზე და მასწავლებლის ინსტრუქციებს ასრულებს.

„ვთვლი, რომ თბილმა, მეგობრულმა საკლასო გარემომ ხელი შეუწყო, მისი პიროვნების განვითარებას და მის სასკოლო წარმატებებს. დღის განმავლობაში ის სამ გაკვეთილს ესწრება და აქტიურადაა ჩართული საგაკვეთილო პროცესში: წერს, კითხულობს ჩვენი დახმარებით დაფასთან მუშაობს, მონაწილეობს ზეიმებში, ექსკურსიებში, რაც მასწავლებლების, განსაკუთრებით კი დამრიგებლის მნიშვნელოვანი დამსახურებაა. ჩვენ ყველა მშობელთან ერთად ვმუშაობთ იმისთვის, რომ სწორად მოხდეს ინდივიდუალური  სასწავლო გეგმის შექმნა, გაკვეთილის დაგეგმვა, ეფექტური მუშაობა მოსწავლეებთან, რაც სპეციალური საგანმანათლებლო საჭიროების მქონე პირთა განვითარების საწინდარია”, – ამბობს მარიამი.

ცოტა ხნის წინ სოციალურ ქსელში გავრცელდა პეტიცია, რომლის ავტორი და ხელმომწერები საქართველოს პარლამენტს მიმართავენ და ითხოვენ, მოხდეს სპეციალური მასწავლებლის სტატუსის გათანაბრება მასწავლებლის სტატუსთან და სპეციალური მასწავლებლებისთვისაც შესაძლებელი გახდეს პროფესიული უნარ-ჩვევების განვითარებაზე ზრუნვა და კვალიფიკაციის ამაღლება. მიუხედავად იმისა, რომ საქართველოს კანონი ზოგადი განათლების შესახებ  სპეციალურ მასწავლებელს მასწავლებლად აღიარებს ( მუხლი 212 პუნქტი „ე”), დღესდღეობით სკოლებში ისინი ადმინისტრაციულ ან ტექნიკურ პერსონალად მოიაზრებიან და, შესაბამისად, ვერ სარგებლობენ ყველა იმ შეღავათით, რითაც მასწავლებლის სტატუსის მქონე პირი სარგებლობს საჯარო სკოლაში – კვალიფიკაციის ამაღლებაზე ზრუნვა, შრომითი ანაზღაურების ზრდის პერსპექტივა, ორმოცდღიანი საშვებულობო დღე და ა.შ

ნათია ნიაური, რომელიც  ინკლუზიური განათლების სპეციალისტი და ამ  პეტიციის ავტორია, საუბრობს, რომ სპეციალური მასწავლებლების პროფესიული განვითარებისა და  კარიერული წინსვლის სქემის  არარსებობა შემაფერხებელი ფაქტორია ინკლუზიური განათლების განვითარებისთვის. „რადგან, სპეციალური  მასწავლებლებისთვის არ გვაქვს პროფესიული განვითარებისა და კარიერული წინსვლის სქემა. მათი დაინტერესებაც, გაიარონ მსგავსი ტრენინგები და აიღონ კრედიტები, დაბალია. გამოდის, რომ თანაბარ პირობებში იმყოფებიან ისინიც, ვინც ამ საქმეში ძალისხმევას არ დებენ და ისინიც, ვინც კვალიფიკაციის ამაღლებაზე ზრუნავენ, ანუ აქვთ თანაბარი ანაზღაურება (350 ლარი, ხელზე – 280ლ). სამწუხაროდ, ხშირია შემთხვევა, როცა უკვე გადამზადებული კადრი ტოვებს სკოლას, იმის გამო, რომ იშოვოს უფრო მაღალანაზღაურებადი სამუშაო. გამოდის, რომ სახელმწიფო ტყუილად ხარჯავს რესურსს, რადგან ვერ ხერხდება საჭირო კადრის შენარჩუნება საგანმანათლებლო დაწესებულებებში. ახალი კვალიფიციური კადრის მოძიება სკოლას ძალიან უჭირს… საბოლოდ კი ისევ ხარისხიანი ინკლუზიური განათლების პრობლემის წინაშე ვდგებით და ვარღვევთ სსსმ მოსწავლეების უფლებას, თანატოლების მსგავსად მიიღოს თანაბარი და ხარისხიანი განათლება”, – ამბობს ნათია ნიაური.

სპეციალური მასწავლებლების მიმართ დისკრიმინაციაზე საუბრობს მარიამ ბიაშვილიც და ამბობს, რომ, თუ  ინკლუზიური განათლების სფეროში მომუშავე სპეციალისტებისთვის არ შეიქმნება ხელშემწყობი პირობები, მივიღებთ ფსევდო-ინკლუზიურ განათლებას. ამით პირველ რიგში ყველაზე ძალიან სწორედ სპეციალური საგანმანათლებლო საჭიროების მქონე მოსწავლეები დაზარალდებიან.

„ჩვენ არ გვაქვს კონკრეტული სტატუსი, რაც სამუშაო საათების გაწერაზე, შვებულებაზე, ხელფასზე იმოქმედევს. თუ სპეციალურ მასწავლებელს მოეთხოვება პედაგოგიური გამოცდილება  და გარკვეული მოთხოვნების დაკმაყოფილება, მაშინ დისკრიმინაციად  უნდა ჩაითვალოს ის ფაქტი, რომ ჩვენ ვერ ვსარგებლობთ მასწავლებლის 40-დღიანი შვებულებით და ხელფასის ზრდის პერსპექტივაც ჩვენთვის არ არსებობს. სკოლაში ჩვენ მივეკუთვნებით ადმინისტრაციულ რგოლს, ამიტომ სპეციალურ მასწავლებელს, თავისი საქმიანობის გარდა, კიდევ სხვა საქმეების შესრულებაც უწევს, რაც ცხადია, უარყოფითად იმოქმედებს მასწავლებლის მოტივაციაზე, რაც შესაბამისად აისახება კიდეც მათ შრომითუნარიანობაზე. სულ მალე კი მივალთ იმ სავალალო შედეგამდე, რომ ინკლუზიურ განათლებაში მომუშავე საუკეთესო კადრი სკოლიდან  გადინებას დაიწყებს. ამ ეტაპზე კი ჩემი შინაგანი მოტივაცია მხოლოდ ჩემი მოსწავლეების კეთილდღეობა და სიყვარულია. მინდა ვაჩვენო საზოგადოებას არა მხოლოდ შეზღუდული შესაძლებლობები, არამედ პიროვნებები, რომლებსაც დიდი შედეგებისა და წარმატების მიღწევაც შეუძლიათ”, – ამბობს მარიამი.

ნათია ნიაური ორგანიზაცია „სპეციალური განათლების პედაგოგთა ასოციაციის” დამფუძნებელიცაა  და თავისი საქმიანობის ფარგლებში ხშირად უწევს სპეციალური მასწავლებლებისთვის ტრენინგების ჩატარება. მისი დაკვირვებით მასწავლებელთა კვალიფიკაციის მხრივ დედაქალაქსა და რეგიონებში განსხვავებული სიტუაციაა. რეგიონებში საქმე უფრო რთულადაა, მეტი არაკვალიფიციური კადრია. რადგან ტრენინგებიც მხოლოდ სარეკომენდაციო ხასიათს ატარებს და სპეციალური მასწავლებლებიც კრედიტს ვერ იღებენ, მასწავლებელთა მოტივაცია დაბალია.

„ამ მხრივ გაცილებით უკეთესი სიტუაცია გვაქვს დედაქალაქში, სადაც სპეცმასწავლებლებად უმეტესად ბაკალავრის ან მაგისტრის ხარისხის მქონე სპეცმასწავლებლები ან ფსიქოლოგები მუშაობენ. უმეტესობა მათგანს გავლილი აქვს მასწავლებლის პროფესიული განვითარების ეროვნული ცენტრის მიერ შემუშავებული 120-საათიანი სატრენინგო კურსი სახელწოდებით: „სპეციალური მასწავლებლის პროფესიული განვითარების შესავალი კურსი“.  აღნიშნული ტრენინგი ეხმარება სპეცმასწავლებლებს, აიმაღლონ კვალიფიკაცია, უკეთ დაეხმარონ საგნის მასწავლებლებს, დაგეგმონ და განახორციელონ სასწავლო პროცესი სსსმ მოსწავლეებთან, აწარმოონ დოკუმენტაცია მოსწავლეთა შედეგის ასახვის მიზნით და ჩაატარონ ცნობიერების ასამაღლებელი სემინარები/შეხვედრები სკოლის პერსონალთან, მოსწავლეებთან ან მშობლებთან… თუმცა,  ამ  მოდულის გავლა არის სარეკომენდაციო და არა სავალდებულო მათთვის, შესაბამისად ყველა არ გადის”,  – ამბობს ნათია ნიაური.

სპეციალური მასწავლებელი მნიშვნელოვან როლს ასრულებს მოსწავლის განვითარებაში. ის შუალედური რგოლია მოსწავლესა და მასწავლებელს, მშობელსა და ადმინისტრაციას შორის, რომელიც ფლობს საჭირო კომპეტენციას, სწავლების იმ მიდგომებს, მეთოდოლოგიასა და სტრატეგიებს, რომლებიც უზრუნველყოფს ყველა მოსწავლის და მათ შორის სპეციალური საგანმანათლებლო საჭიროების მქონე მოსწავლის ჩართულობას და თანამონაწილეობას საგანმანათლებლო სივრცეში. ნათია ნიაურის თქმით, ინკლუზიური განათლების ფილოსოფიის ეს პრინციპი ხშირად ირღვევა მასწავლებელთა დაბალკვალიფიციურობის მიზეზით, რაც სპეციალური საგანმანათლებლო საჭიროების მქონე მოსწავლის საკლასო გარემოდან იზოლირებაში ან კლასიდან ინტენსიურ გაყვანაში გამოიხატება, რაც ხარისხიანი განათლების მიღწევაში  და თანატოლებთან ინტერაქციის პროცესში ერთ-ერთი ხელისშემშლელი ფაქტორია.

„იზოლირება-აქტივობებში ჩაურთველობა, ან კლასიდან ინტენსიური გაყვანა უარყოფით გავლენას ახდენს მოსწავლის თვითეფექტურობაზე, რადგან ხაზს უსვამს მის განხვავებულობას და სუსტ მხარეს. იკარგება აღიარებისა და კლასთან ერთიანობის განცდა, არასწორი დამოკიდებულება სსსმ მოსწავლეში აყალიბებს რწმენას, რომ ის უუნარო, ე.ი. წარუმატებელია, რაც მას სწავლის მოტივაციას და ინიციატივას უკარგავს, ხდის დათრგუნულს ან, პირიქით, ხდება რთული ქცევის გამოვლენის პროვოცირება”.

ნათია ნიაური და მარიამ ბიაშვილი ინკლუზიური განათლების პროცესის წარმატებით გაგრძელების ერთ-ერთ მთავარ როლს კვალიფიციური სპეციალური მასწავლებლების არსებობაში ხედავენ, რომლებსაც პროფესიული განვითარებისა და წინსვლის პერსპექტივა ექნებათ, რაც დაეხმარებათ როგორც საკუთარი თავის დამკვიდრებაში, ასევე სპეციალური საგანმანათლებლო საჭიროების  მქონე მოსწავლეთა უფლებების ადვოკატირებაში. წინააღმდეგ შემთხვევაში, ისინი მიიჩნევენ, რომ სკოლაში სპეციალურ  მასწავლებელად მუშაობის მსურველ პროფესიონალთა რიცხვი შემცირდება, რაც უარყოფითად აისახება ქვეყანაში ინკლუზიური განათლების განვითარებაზე.

სიყვარული – უმთავრესია

ჩვენ სრულიად დარწმუნებულები ვართ, რომ სიყვარულის მოთხოვნილება – უმთავრესი ადამინური მოთხოვნილებაა. თუ ადამიანს შეუძლია სიყვარულის გაცემა და მისი მიღება, მაშინ ნებისმიერი საქმე, რასაც ის წამოიწყებს წარმატებულად დაგვირგვინდება.

ჩვილი ბავშვისათვის რძე და სინაზე – სინონიმებია. ის არ ანსხვავებს ერთმანეთისაგან საკვებს და სიყვარულს. პატარა საკვების გარეშე ისევე დაიღუპება, როგორც სიყვარულის გარეშე. თუ ბავშვი არ არის მიჯაჭვული საყვარელ ადამიანებზე ის ემოციურად დაიღუპება. პატარა ვერასოდეს შეძლებს სრულფასოვნად იცხოვროს. თითქმის ყველა კვლევა ადასტურებს, რომ ადამიანის ემოციური სფერო ძირითადად პირველი წელიწადნახევრის მანძილზე ყალიბდება. აქ განსაკუთრებულად დიდ როლს ასრულებს ბავშვის ურთიერთობა დედასთან.  შეხება, საალერსო სიტყვები და ფაქიზი მზრუნველობა ეს არის საკვები, რომელიც განაპირობებს ადამიანის მომავალ ემოციურ სიჯანსაღეს.

ბავშვი იზრდება, ის სწავლობს სიარულს, ლაპარაკს, ის სულ უფრო მეტად აცნობიერებს საკუთარ თავს, როგორც პიროვნება. ის თანდათანობით ანსხვავებს საკუთარ თავს სიყვარულის ობიექტებისაგან: არის ის და არიან სხვები. ბავშვი წინანდებურად დამოკიდებულია დედაზე, მაგრამ უკვე აცნობიერებს, რომ ის და დედა ერთიდაიგივე პიროვნებები არ არიან. ასაკის მატებასთან ერთად ბავშვს ემატება უნარი უფრო მეტად უყვარდეს. ახლა ის არა მხოლოდ იღებს სიყვარულს, არამედ შეუძლია მასზე პასუხის გაცემა. რა თქმა უნდა, ბავშვი ჯერ კიდევ არ არის მზად თავგანწირვისათვის, ის ჯერ კიდევ ბავშურად ეგოისტურია. მაგრამ თანდათნ დროის გავლასთან ერთად მატულობს, ბავშვის უნარი გამოხატოს სიყვარული სხვების მიმართ. და თუ პატარა წინანდებურად შეიგრძნობს უფროსების სიყვარულს, ახლა ისიც მზად არის საკუთარი სიყვარული გაუზიაროს მათ.

ეს წიგნი, როგორც მიხვდით იმ სიყვარულზეა, რომელიც ყველაფრის საფუძველია. სიყვარული, რომელიც ბავშვის ფუნდამენტშია ჩაშენებული გავლენას ახდენს მის უნარზე ისწავლოს და შეიძინოს სულ ხალ-ახალი ინფორმაცია. ბევრი ბავშვი სკოლაში მიდის ისე, რომ საერთოდ არ აქვს სასწავლო მზაობა, რადგან ემოციურად მოუმწიფებელია. აუცილებელია, ბავშვმა საკუთარი ასაკის შესაბამის გარკვეულ ემოციურ დონეს მიაღწიოს, მანამდე სანამ სწავლას შეძლებს. თუ მოსწავლე ვერ ახერხებს სწავლას, არ არის საჭირო მას სკოლა და მასწავლებლები ვუცვალოთ, რადგან ამით პრობლემას ვერ აღმოვფხვრით. ბავშვები სწავლისათვის ემოციურადაც მზად უნდა იყვნენ.

მკითხველი დაგვეთანხმება, რომ სრულად დააკმაყოფილო ბავშვის მოთხოვნილება სიყვარულზე არც თუ ისე ადვილია, როგორც ერთი შეხედვით შესაძლებელია მოგვეჩვენოს და მით უფრო თუ თქვენი შვილი უკვე ეგრეთ წოდებულ გარდატეხის ასაკშია.

„გარდატეხის ასაკი“, რთული პერიოდია და განსაკუთრებულად უჭირთ იმ ბავშვებს რომლებიც არ არიან დარწმუნებული გარშემო მყოფი ადამინების სიყვარულში. ასეთი მოზარდი, არ არის მზად შეეჭიდოს იმ პრობლემებს, რომლებიც მას ამ ასაკში შეხვდება. ის ბავშვები, რომლებიც არ იზრდებოდნენ უპირობო სიყვარულის გარემოცვაში, თავისთავად სწავლობენ, სიყვარული გასცენ „რაიმეს სანაცვლოდ“. ასეთი ბავშვები იზრდებიან, მოზარდები ხდებიან და ამ დროისათვის სრულად ფლობენ მშობლებით მანიპულირების ხელოვნებას. სანამ ასეთ მოზარდს არავინ არაფერში ეწინააღმდეგება ის თბილი და ალერსიანია, მას უყვარს მშობლები. მაგრამ საკმარისია, მას რამე არ მოეწოის, რომ მოზარდი, უმალ „წყვეტს მშობლების სიყვარულს“. საპასუხოდ, მისი მშობლები, რომლებმაც არ იციან შვილის უპირობო სიყვარული ასევე „წყვეტენ მოზარდის სიყვარულს“. თქვენ აუცილებლად დამეთანხმებით, რომ ეს  – მოჯადოებული წრეა. შედეგად, მოზარდი ხდება გაბოროტებული და გაღიზიანებული.

ბავშვები – საოცრად ემოციური არსებები არიან. სწორედ, ემოციების საშუალებით შეიმეცნებენ ისინი სამყაროს. კვლევები ადასტურებენ, რომ ჯერ კიდევ ჩანასახში, რეაგირებენ პატარები დედის ემოცური მდგომარეობის ცვლილებებზე, როგორც პოზიტიურზე ასევე, ნეგატიურზე. ბავშვებს დაუჯერებელი სიზუსტით შეუძლიათ ამოიცნონ მშობლების ემოციური მდგომარეობა.

ჩემი შვილები (პატარა კემპბელები), ელვის უსწრაფესად ხვდებოდნენ თუ როგორ ხასიათზე დაბრუნდა დღეს მათი მამიკო სამსახურიდან. ზოგჯერ, საკუთრ ფიქრებში ჩაძირული, თავად ვერც კი ვაცნობიერებდი მხიარული ვიყავი თუ მოწყენილი, მშვიდი თუ შეშფოთებული – ჩემი შვილები კი ყოველთვის ხვდებოდნენ თუ რა ხასიათზე ვიყავი სახლში დაბრუნებული. მაგალითად, ჩემი გოგონა დანახვისთანავე მეკითხებოდა: „მამიკო, რატომ ხარ ასეთი გაბრაზებული? რამე მოხდა?“ მე მიკვირდა: „გაბრაზებული? არა, რას ამბობ, შენ მოგეჩვენა“. მაგრამ, როგორც კი ჩავუღრმავდებოდი საკუთარ გრძნობებს მაშინვე ვხვდებოდი, რომ ჩემი გოგონა მართლაც არ ცდებოდა, მე იმ დღეს სამსახურში პრობლემები მქონდა და ამიტომაც ვიყავი გაბრაზებული.

სიმართლე უნდა ითქვას, ყოველთვის მაინტერესებდა როგორ ახერხებდნენ პატარები ასე ზუსტად დიდი ადამინის დაფარული გრძნობების გაშიფვრას. ხოდა როდესაც მორიგ ჯერზე ჩემი შვილები ისევ მიხვდნენ თუ როგორ ხასიათზე ვიყავი და მკითხეს: „რატომ ხარ ასეთი გახარებული?“ – შემხვედრი კითხვა დავუსვი მათ: „როგორ მიხვდით?“ ჩემმა გოგონამ მხრები აიჩეჩა და მიასუხა: „ადვილად. შენ წეღან ღიღინებდი, როგორც ყოველთვის“. წარმოიდგინეთ მე არასდროს შემიმჩნევია საკუთრი თავისათვის, რომ, როდესაც გახარებული ვარ ვღიღინებ.

დამეთანხმებით, ეს ძალიან გასაოცარია! ისინი როგორც რენდგენის სხივები ისე ამჩნევენ ყველაფერის, წვრილმანებიც კი არ გამორჩებათ! ახლა ხომ ხვდებით, რომ ბავშვები ყოველთვის ზუსტად გრძნობენ, თუ როგორ ექცევიან მათ მშობლები. ბავშვები მომენტალურად რეაგირებან როგორც, სიყვარულის გამოხატულებაზე, ასევე მრტულ დამოკიდებულებაზეც.

მნიშვნელოვანია მშობლებმა გამოხატონ სიყვარული იმ ენაზე, რომელსაც ბავშვები ადვილად გაიგებენ. სახლიდან გაქცეული მოზარდები ხშირად ხსნიან საკუთარ საქციელს, იმით რომ „სულერთია სახლში იქნებიან თუ არა, ისინი ხომ მაინც არავის სჭირდება“.

ამ ბავშვების მშობლები, თითქმის ყოველთვის აპროტესტებენ და ამბობენ, რომ ძალიან უყვართ საკუთრი შვილები. სამართლიანობა მოითხოვს აღინიშნოს, რომ ეს მართლაც ასეა. უბრალოდ, მათ ვერ მოახერხეს თავიანთი სიყვარულის შვილამდე მიტანა. როგორც წესი მშობლები ზრუნავენ შვილებზე, არ აკლებენ საკვებს, ტანსაცმელს, ცდილობენ კარგი განათლება მისცენ მათ. ეს ყველაფერი, უდაოდ სიყვარულის გამოხატულებაა. მაშ რაშია საქმე? საქმე კი შემდეგში გახლავთ: თუ მშობლებმა ვერ მოახერხეს შვილისათვის უპირობო სიყვარულის განცდის მიცემა, მაშინ ვერანაირი მზრუნველობა ვერ დაარწმუნებს პატარას, რომ ის ჭეშმარიტად ძვირფასია საკუთრი ოჯახისათვის.

ვფიქრობთ, რომ ბავშვები ყოველთვის უშეცდომოდ ანსხვავებს ერთმანეთსაგან უპირობო სიყვარულს და იმ სიყვარულს, რომელიც მათ გარკეული „საფასურის სანაცვლოდ“ ეძლევათ. ამიტომ, როდესაც ბავშვი ამბობს, რომ მშობლებს ის არ უყვართ – დაუჯერეთ მათ, ეს ნამდვილად ასეა.

და მაინც როგორ მოვახერხოთ, ბავშვისადმი სიყვარულის გამოხატვა?

სამწუხაროა, მაგრამ ფაქტია, შვილების ძალიან მცირე რაოდენობაა დარწმუნებული იმაში, რომ რაც არ უნდა მოხდეს მშობლებს ის ყოველთვის ეყვარებათ და იზრუნებენ მასზე.  მიუხედავად იმისა, რომ ყველა მშობელს უყვარს საკუთრი შვილი (ამაზე ზემოთ უკვე ვისაუბრეთ), ბავშვები მაინც ეჭვის თვალით ეპყრობიან მათ გრძნობებს. ჩვენი აზრით ეს იმიტომ ხდება, რომ მშობლებმა არ იციან, როგორ მიიტანონ საკუთარი გრძნობები შვილების გულებამდე. მშობლების გარკვეული ნაწილი თვლის, რომ მათი სიყვარული იმდენად თვალნათელია, რომ  დაუჯერებელია შვილმა არ იცოდეს ამის შესახებ. მეორე ნაწილი ფიქრობს, რომ საკმარისია დრო და დრო შვილებს უთხრან: „მე შენ ძალიან მიყვარხარ“. ფაქტი კი ჯიუტია, ეს ყველაფერი არ არის საკმარისი მტკიცებულება შვილებისათვის.

უდაოა, რომ სიყვარულის განცდა და მასზე საუბარი – მშვენიერია. ოღონდ არ არის საკმარისი იმისათვის, რომ შვილი დარწმუნდეს მშობლების უპირობო სიყვარულში. საქმე იმაშია, რომ ბავშვები აფასებენ უფროსებს, მათი ქცევების მიხედვით. პირველ რიგში, ისინი ყურადღებას აქცევენ იმას, თუ როგორ იქცევიან მათი მშობლები. ამიტომ, იმისათვის, რომ შვილებს საკუთარი სიყვარული დაანახონ მშობლებმა უნდა ისაუბრონ შვილებთან მათ „ენაზე“, ანუ სიყვარული საქციელით უნდა გამოხატონ. ასეთ მიდგომას უდიდესი უპირატესობა აქვს. აი, მაგალითად: სამსახურში რთული დღე გქონდათ და სახლში ისეთ ცუდ ხასიათზე დაბრუნდით, რომ სიყვარულს დიდად ვერავის მიმართ ვერ განიცდით. მაგრამ მიუხედავად ამისა, თქვენ მაინც შეგიძლიათ მოსიყვარულე დედის (ან მამის) როლი შეასრულოთ: მოეხვიოთ შვილს, ვახშამი მოუმზადოთ და ა.შ. სიყვარულის საქციელით გამოხატვა, ძალიან ადვილია, მაშინაც კი თუ სრულიად არ ხართ ამის ხასიათზე.

შესაძლებელია, მკითხველს გაუჩნდეს კითხვა: „ბავშები ხომ ძალიან ფაქიზები არიან და ხომ არ არის საფრთხე „ტყუილში გამოგიჭირონ“. დიახ, ბავშვებმა ზუსტად იციან, რომ მშობელი ცუდ ხასიათზეა და სწორედ ამიტომ ვფიქრობთ უფრო მეტად დააფასებენ მათ ზრუნვას და ქცევაში გამოხატულ მოქმედებას, რადგან ბავშვები ხვდებიან, რომ ისინი უყვართ მიუხედავად ყველაფრისა.

ჩვენ ვფიქრობთ, რომ ძირითადად ხუთი მეთოდი არსებობს, რომლებითაც მშობლებს შეუძლიათ საქმით დაამტკიცონ საკუთარი უპირობო სიყვარული: მოფერება; შვილისთვის ყურადღების მიქცევა და დროის გამოყოფა; საჭირო მომენტში გამხნევება; მზრუნველობის გამოხატვა და საჩუქრების ჩუქება. ყველაზე მთავრია ბავშვი დარწმუნდეს, რომ ის უყვართ და ძალიან სჭირდებათ.

აღსანიშნავია, რომ შესაძლებელია თქვენმა შვილმა კარგად იცის სიყვარულის გამოხატვის ხუთივე „ენა“, მაგრამ როგორც წესი ბავშვს ყველაზე უკეთესად ესმით საკუთარი „მშობლიური ენა“. ამიტომ, თუ მშობელს სურს სრულად დააკმაყოფილოს შვილის სიყვარულის მოთხოვნილება, აუცილებელია დაადგინოს ზუსტად ის „ენა“, რომელიც ყველაზე უკეთ ესმის მის შვილს.

საგულისხმოა, რომ თუ თქვენი პატარა ჯერ კიდევ არ არის ხუთი წლის, მაშინ ჯერ ადრეა, მისი გულისკენ მიმავალი რომელიმე ერთი გზის განსაზღვრა. ისუბრეთ მასთნ ყველა „ხუთ ენაზე“. პატარა აუცილებლად იგრძნიბს თქვენს სიყვარულს და მომავალში გაუადვილდება სწავლა და სხვა ნებისმიერი აქტივობა. როდესაც თქვენი შვილი წამოიზრდება, განაგრძეთ მასთან „სიყვარულის ყველა ენაზე“ საუბარი, მიუხედავად იმისა, რომ „მშობლიური“ მისთვის უფრო გასაგებია, მაგრამ ჰარმონიული განვითარებისათვის აუცილებელია ყველა ხუთივე „ენის“ ცოდნა.

ამგვარად, ბავშვი გრძნობს სიყვარულს, რომელიც მისთვის სასიცოცხლოდ აუცილებელია. მიუხედავად ამისა შეცდომა იქნებოდა გვეთქვა, რომ ამის შემდეგ ყველა პრობლემა წარსულს ჩაბარდა. სამწუხაროდ, ეს ასე არ არის, შვილებსა და მშობლებს შორის გაუგებრობები მაინც იქნება მაგრამ მიგვაჩნია, რომ სიყვარული დაიფარავს ოჯახში ურთიერთობებს. გახსოვდეთ, ბავშვი – ყვავილია, რომელსაც მშობლების სიყვარული ასაზრდოებს. უსიყვარულო პატარა, მოგვაგონებს უდაბნოში აღმოცენებულ მცენარეს, რომელიც წყალს ითხოვს და ვერ იღებს მას.

ყველა მშობელი ისწრაფვის, რომ მისი შვილი გახდეს სრულფასოვანი ზრდასრული ადამინი. მშობლები გამოხატავენ საკუთრ სიყვარულს ნებისმიერი საშუალებით, რასაც ბავშვები უყურებენ და სწავლობენ. სიყვარულის გამოხატვის რაც უფრო მეტი ხერხი ეცოდინებათ შვილებს მით უფრო გაუადვილდებათ მომავალში სოციუმში ურთიერთობა. ზრდასრული ადამინის ერთ-ერთი ძირითადი  თვისებაა – მიიღოს და გასცეს სიყვარული „ხუთივე ენაზე“. მაგრამ ყველა მოზრდილი ვერ ახერხებს ამას, უკეთეს შემთხვევაში უფროსები ირჩევენ მხოლოდ რომელიმე ორ გზას.

და ბოლოს, გვინდა ვთქვათ, რომ როდესაც მშობლები ცდილობენ ასწავლონ საკუთარ შვილებს სიყვარულის გამოხატვის ხუთი „ენა“, თავდაც იზრდებიან, მათ ეცვლებათ წარმოდგენა იმის თაობაზე თუ როგორი შეიძლება იყოს ადმიანებს შორის ურთიერთობები. მშობლებიც შეისწავლიან „ყველა ენას“ და მათი ოჯახი ნამდვილი „პოლიგლოტები“-ს ოჯახი გახდება.

ამონარიდი როს კემპბელისა და ჰარი ჩეპმენის წიგნიდან: „ბავშვის გულისკენ მიმავალი ხუთი ბილიკი“.

როცა სასკოლო პროგრამაში საბუნებისმეტყველო საგნები გაჩნდა, ჩემ შესახებ ჩამოყალიბდა აზრი, რომ უფრო „ჰუმანიტარი” ბავშვების კატეგორიას მივეკუთვნებოდი და ვინაიდან ლიტერატურას, უცხო ენებს და ისტორიას კარგად ვსწავლობდი და ხელოვნების მიმართაც ვიჩენდი ინტერესს, არსებობდა დაუწერელი შეთანხმება სკოლასა და ოჯახთან, რომ ქიმიასთან, ფიზიკასთან, ბიოლოგიასთან  და მსგავს დისციპლინებთან შედარებით გულგრილი ურთიერთობა მექნებოდა და ეს პრობლემად არ იქცეოდა. სკოლის პერიოდშიც და მერეც, ვფიქრობდი, რომ ეს დაუწერელი შეთანხმება კარგი გამოსავალი იყო, რომელიც საშუალებას მაძლევდა,  ის საგნები უკეთ მესწავლა, რაც მეტად მაინტერესებდა, ნაკლებად მენერვიულა ნიშნებზე და ცუდად შესრულებულ დავალებებზე. მაგრამ მერე, როცა რამდენჯერმე თვითონ შევწუხდი სხვადასხვა საკითხში ჩემი უცოდინარობით, მივხვდი, რომ შეუძლებელია, იცოდე რამე, თუ მის შესახებ არაფერს გაიგებ. და რას ვიგებდით სასკოლო პროგრამაში არსებული საბუნებისმეტყველო საგნების შესახებ ჩემი თაობის მოსწავლეები? ბევრს ვერაფერს. ფორმულებს, წესებს, გრაფიკებსა და ამოცანებს. ვერ ვიგებდით ყველაზე მთავარს, რატომ არის ეს დისციპლინა მნიშვნელოვანი, რა საჭიროა ეს ფორმულები და წესები და რატომ არის მათი ცოდნა „ჰუმანიტარებისთვისაც” მნიშვნელოვანი.

საბუნებისმეტყველო მეცნიერებების სწავლების საკითხებზე მასწავლებლის ჟურნალსა და გაზეთში არაერთხელ დაწერილა და ამ თემებზე ჩემზე ბევრად კომპეტენტურ ადამიანებს სჯობს მოვუსმინოთ. მე კი, როგორც რიგით „ჰუმანიტარს”, რომელიც ორ შვილს ზრდის და არ უნდა იგივე შეცდომა დაუშვას, რაც მისი აღზრდისას დაუშვეს, მინდა მოგიყვეთ, როგორ შეიძლება ბავშვების დაინტერესება მეცნიერებებით ჯერ კიდევ სკოლამდე, როგორ შეიძლება გამოვიყენოთ მობილური აპლიკაციები იმისთვის, რომ ბავშვებს მივაწოდოთ ინფორმაცია მისთვის გასაგები ფორმით იმის შესახებ, რატომ არის ესა თუ ის დისციპლინა მნიშვნელოვანი.

მაშ ასე.

ყველაფერი დაიწყო იმით, რომ ვიპოვე აპლიკაცია პატარა თაგვის შესახებ, რომელიც ყველა სხვა თაგვის მსგავსად სოროში ცხოვრობს და სანამ მიწის ზემოთ ამოდის, გზად ხვდება მატლები, ჭუპრები, სხვა მღრღნელები, ბიბინა მინდორში კი პეპლები დაფრინავენ, ყვავილები ყვავიან, ფუტკრები ბზუიან და ცხოვრება მშვენიერია. ამ აპლიკაციის ხიბლი ის გახლავთ, რომ თან ახლავს ლუპა, რომელიც შეგიძლია მიიტანო ნებისმიერ მცენარესთან, მწერთან ან მღრღნელთან და ნახო კარგად დაწურული და ადვილად აღსაქმელი გრაფიკით. პატარა თაგუნიას თავგადასავალი ბავშვს არა მხოლოდ ფლორისა და ფაუნის მიმართ უღვივებს ინტერესს, არამედ ცოცხალი ორგანიზმების სტრუქტურის შესახებ ელემენტარულ ინფორმაციას აძლევს; ახვედრებს, რომ განვითარების სხვადასხვა ეტაპი ყველა ორგანიზმს აქვს და ამავდროულად, შიშის ან ზიზღის  ნაცვლად, ინტერესს უჩენს მწერების შესახებ.

https://www.youtube.com/watch?v=4irf0JZm46k

გადმოსაწერი ბმული:

IOS – https://apple.co/2xDh1JZ

Android – https://bit.ly/2zjLGcs

შემდეგი აპლიკაცია, რომელიც სულითა და გულით შევიყვარეთ, მზის ოჯახზე და მზის სისტემაში შემავალ პლანეტებზეა. სად არის დედამიწა, რას ნიშნავს ორბიტა, რატომ თენდება და ღამდება, როგორ მოძრაობენ კომეტები და რამხელაა სამყარო, რომელშიც ჩვენ ვცხოვრობთ, სულ რამდენიმე წუთში ისე მარტივად შეგიძლიათ აუხსნათ ბავშვებს, თავადაც გაგიკვირდებათ.

https://youtu.be/Ilp3QpQP-9Y

გადმოსაწერი ბმული:

IOS – https://apple.co/2xDh1JZ

Android – https://bit.ly/2zjLGcs

ანატომიის გაკვეთილების შესახებ უამრავი მართალი და გამოგონილი ამბავი არსებობს, რომლებსაც სხვადასხვა თაობის ქართული სკოლადამთავრებულები ჰყვებიან. რაც ნამდვილად შემიძლია დავადასტურო, ბიოლოგიის კაბინეტში გამოკეტილი დამტვერილი თვალსაჩინოებები და ზედაპირულად გავლილი თავები იმ საკითხების შესახებ გვიყვებიან, რომლებიც იმ დროს ყველაზე მეტად გვაინტერესებდა. იმ ეჭვს, რომ ანატომიის გაკვეთილების შესახებ მითების უმეტესობა მართალია, ჩვენი (ანუ საზოგადოების დიდი ნაწილის)  ცხოვრების წესი, კვების რეჟიმი, ექიმებთან სიარულის ინტენსივობა და სხვა ჩვევებიც მიმყარებს ხოლმე.

იმისათვის, რომ ბავშვებმა საკუთარი სხეული შეისწავლონ, სულაც არ არის საჭირო იმ დროს დაველოდოთ, როცა სასკოლო პროგრამაში შესაბამისი საგანი გამოჩნდება. MotionBody-ის საშუალებით  3-4 წლის ბავშვებსაც კი კარგად შეგიძლიათ აჩვენოთ, რა ორგანოებისგან შედგება ადამიანი, რომელს რა საქმე აქვს და როგორ ფუნქციონირებს. დანარჩენი ასაკის მატებასთან ერთად ნელ-ნელა დაუმატოთ.

https://www.youtube.com/watch?v=jd233h–nSI

გადმოსაწერი ბმული:

IOS – https://apple.co/2zk1wnE

სხვადასხვა მეცნიერებების შესახებ სახალისო ფაქტების გასაგებად შეგიძლიათ გამოიყენოთ Science Facts (https://apple.co/2hDk4qX ), მოზრდილებს კი აუცილებლად აჩვენეთ BrainPoP (https://bit.ly/2xCp9p6 ), რომელიც დაეხმარება მისთვის საინტერესო დისციპლინებში მოკლე ვიდეოებით, სახალისო ტესტებითა და თავის სურვილებზე მორგებული სასწავლო პროგრამით გაიღრმავონ ცოდნა.

ყველა აპლიკაცია, რომელიც გაგაცანით, უფასოა და არაქართული. ფასიანი აპლიკაციები, როგორც წესი, კიდევ უფრო დატვირთულ პროგრამას სთავაზობენ  მომხმარებლებს, ქართულენოვანი  აპლიკაციები კი,  სამწუხაროდ, მხოლოდ თითზე ჩამოსათვლელია.  ჩვენ ჯერ წინ გვაქვს პროცესი, როდესაც დავიწყებთ ფიქრს იმაზე, როგორ დავაადაპტიროთ სასწავლო პროგრამები თანამედროვე ბავშვებისთვის  სხვადასხვა მედიუმებში და როგორ მოვარგოთ სწავლის პროცესი მათი, ციფრული თაობის ინტერესებს. როცა ფიქრს დავიწყებთ, აღმოვაჩენთ, რომ მოსაძებნი გვაქვს თხრობის ახალი ფორმები, განახლებას საჭიროებს  ვიზუალური მასალები, დრო კი ჩვენს წინააღმდეგ მუშაობს.

ავტორი: პროფესორი პიტერ გრეი, ბოსტონის კოლეჯი, აშშ

Source: https://www.psychologytoday.com/blog/freedom-learn/201704/what-are-the-proper-purposes-system-schooling;

https://www.psychologytoday.com/blog/freedom-learn/201706/ideal-purposes-schools-readers-weigh-in

სანამ რამეს განვავითარებთ ან შევქმნით, ალბათ აუცილებელია, ნათელი წარმოდგენა გვქონდეს მის დანიშნულებაზე. რას უნდა აკეთებდეს ის, რასაც ვქმნით? რაღაცის აგებულებაზე ან სტრუქტურაზე საუბარს ალბათ აზრი არ აქვს, თუ გონების თვალით ვერ ვხედავთ ამ „რაღაცის“ ფუნქციას. ფორმა ფუნქციას უნდა მოჰყვეს.

ხალხს, რომელმაც საფუძველი ჩაუყარა სავალდებულო სასკოლო განათლების საყოველთაო სისტემას, – სისტემას, რომელიც ჩვენი სკოლებისთვის დღესაც მოდელად გამოიყენება, – ნათლად ჰქონდა წარმოდგენილი, რა მიზნით ქმნიდა მას.

ეს ხალხი იყო პროტესტანტი მღვდლები ევროპიდან და ამერიკული კოლონიებიდან, პროტესტანტული რეფორმაციის პერიოდში, მე-17 და მე-18 საუკუნეების მიჯნაზე. მათ მკაფიოდ განაცხადეს, რომ სკოლა ემსახურებოდა შემდეგ მიზნებს: ინდოქტრინაციას (იდეოლოგიურ დამუშავებას) და მორჩილების სწავლებას.

სისტემის შექმნელებს სჯეროდათ, რომ ბავშვები (ისევე როგორც მოზრდილები) ბუნებრივად ცოდვილები არიან და მათი გადარჩენის ერთადერთი გზა ბიბლიური ინდოქტრინაცია და თავისუფალი ნების დათრგუნვაა. სკოლები, რომლებიც მათ შექმნეს, ამ მიზანს იყო მორგებული.

პროტესტანტული სკოლების იდეა იყო ბავშვებისთვის იმ გაკვეთილების სწავლება, რომლებიც უმეტესწილად სახარებისეული და ბიბლიური სწავლებიდან მომდინარეობდა. მათი რწმენით, ის მოსწავლეები, რომლებიც ბიბლიურ გაკვეთილებს ვერ შეისწავლიდნენ, დაისჯებოდნენ, ხოლო წარმატებული მოსწავლეები ჯილდოს მიიღებდნენ (ან, ყოველ შემთხვევაში, არ დაისჯებოდნენ მაინც).

ვინაიდან განზრახული ჰქონდათ, ყველა ბავშვისთვის ერთი და იგივე ესწავლებინათ, ბუნებრივი იყო სასწავლო ოთახში მათი რიგებად დასმა გაკვეთილების მოსასმენად, რომელსაც მასწავლებელი უძღვებოდა (იმ დროს მასწავლებელს „მასტერი“ ანუ ბატონი, წინამღოლი ერქვა) ან წიგნიდან გაკვეთილების ხმამაღლა წასაკითხად. სწავლებას გამოცდები მოსდევდა – ყველა ერთნაირ გამოცდას აბარებდა, რათა დარწმუნებულიყვნენ, რომ ბავშვებმა ის აითვისეს, რაც უნდა აეთვისებინათ.

რაკი ყველაფერი, რასაც ადრეულ სკოლებში ასწავლიდნენ, „ჭეშმარიტებად“ ითვლებოდა, კითხვებს „მასტერს“ არავინ უსვამდა; სკოლა მხოლოდ გადაცემული მასალის დასაზეპირებლად იყო შექმნილი.

ვინაიდან სკოლის მთავარი დანიშნულება ბავშვებისთვის მორჩილების სწავლება იყო, ასევე ბუნებრივად მიიჩნეოდა, მოსწავლეებს ზედმეტი შეკითხვების გარეშე ეკეთებინათ ის, რასაც მათ მასწავლებელი ავალებდა. ეკეთებინათ ისე, როგორც მათ ეს მასწავლებელმა ასწავლა და იმ დროში, რომელიც დავალებისთვის გამოუყვეს.

დღეს სკოლის ადმინისტრაციებისა და მასწავლებლების უმრავლესობა მორჩილების სწავლებასა და ინდოქტრინაციას აღარ ისახავს მიზნად და ამას სკოლის მთავარ დანიშნულებად აღარ განიხილავს (ყოველ შემთხვევაში, ამას აშკარად არავინ აღიარებს), მაგრამ ჩვენი სკოლების საბაზისო სტრუქტურა დიდად არ შეცვლილა. ეს მკაფიოდ უნდა ითქვას. ეს დღეს სკოლებისა და სისტემის ფუნდამენტური პრობლემაა და ალბათ ამის გამო არ მუშაობს სკოლები ისე, როგორც გვსურს. სკოლების სიტემა კონკრეტული მიზნით ჩამოყალიბდა, მაგრამ დღეს იქ მომსახურე ადამიანების უმრავლესობას მიაჩნია, რომ სკოლა სხვა მიზნებს უნდა ემსახურებოდეს.

სასკოლო რეფორმების ნებისმიერი საკითხის განხილვა უნდა დაიწყოს შემდეგი კითხვებით: რა არის სკოლის რეალური ფუნქცია? რატომ გვინდა, გვქონდეს სკოლა? რა დანიშნულება უნდა ჰქონდეს მას? მოდი, წარმოვიდგინოთ, რომ სკოლების ერთადერთი დანიშნულება დღის განმავლობაში ბავშვის მეთვალყურეობა (ინგ. babysitting) არ არის და მათ საგანმანათლებლო ფუნქციაც აქვთ. რა როლი უნდა ეკისროს სკოლას განათლებაში? სხვა სიტყვებით – რა გვინდა ისწავლონ ბავშვებმა სკოლაში? ხასიათის რა თვისებები გვინდა განუვითარონ სკოლაში ბავშვებს? მგონია, რომ ესენია ძირეული კითხვები. კვლავ წარმოვიდგინოთ, რომ სამომავლო სასკოლო სისტემის ჩამოყალიბების კომიტეტის წევრები ვართ. ხალხი, რომელმაც სრულიად უნდა შეცვალოს განათლების ეს რგოლი და საქმე ნულიდან დაიწყოს. დარწმუნებული ვარ, თქვენ და კომიტეტის სხვა წევრები ახალი სისტემის სტრუქტურის შექმნამდე ამ სკოლების დანიშნულებასა და ფუნქციაზე იმსჯელებთ. ასევე დავუშვათ, რომ თქვენ იდეალისტი ბრძანდებით და გჯერათ, რომ სკოლის საქმე განათლება უნდა იყოს (ამის საპირისპირო მოსაზრება იქნება, თუ გჯერათ, რომ სკოლა მასწავლებლების დასასაქმებლად ან სახელმძღვანელოების საბეჭდ-საგამომცემლო ბიზნესისთვის უნდა არსებობდეს). თუ რომელიმე მოსაზრებას ემხრობით, წარმოიდგინეთ, რომ ზემოხსენებული კომიტეტის მომდევნო კრებაზე თქვენი მოსაზრებისა და მოკლე გეგმის წარდგენა გთხოვეს. ამ მიზნით მე ჩემს მკითხველებს ზემომოყვანილი კითხვები დავუგზავნე. პასუხებმაც არ დააყოვნა.

სტატიის მომდევნო ნაწილი შეეხება მომავლის სკოლაზე იმ მოსაზრებებს, რომლებიც ჩემი წერილის მკითხველებმა მომაწოდეს. ფაქტობრივად, გაგაცნობთ გამოკვლევის მიმოხილვას, რომელიც მკითხველების მოსაზრებათა შეჯამების შედეგად დაიწერა.

რისთვის არსებობს სკოლები? (მკითხველთა მოსაზრებების ანალიზი)

სკოლების დანიშნულების შესახებ მოსაზრება დაახლოებით 170 მკითხველისგან მივიღე. ზოგიერთი ესე მართლაც შესანიშნავი იყო და ყველას მადლობას მოვახსენებ გამოგზავნილი მოსაზრებებისთვის. ახლა შევეცდები მოგახსენოთ, რას ფიქრობენ მკითხველები და როგორ წარმოუდგენიათ “მომავლის სკოლის” ფუნქციები და დანიშნულება.

მიღებული წერილების განხილვა დავიწყე თვისებრივი ანალიზით, რომელიც აღწერს იმ მთავარ მოსაზრებებს, რომლებიც სკოლის დანიშნულებას ეხება. ამის შემდეგ დავაჯგუფე ის მოსაზრებები, რომლებიც ერთმანეთს ემთხვეოდა ან ჰგავდა. შედეგად მივიღე ცხრა სია, რომელთაგან თითოეული აღწერდა სკოლის დანიშნულების იმ საგანმანათლებლო კატეგორიას, რომელსაც შეიძლება სკოლები მოემსახუროს. შემდეგ ეს სიები სამ სუპერკატეგორიად დავაჯგუფე, რადგან მოსაზრებები ან გარკვეულწილად მოიცავდა ერთმანეთს, ან ძირეულად განსხვავებული იყო:

(1) სკოლა როგორც ბავშვების პირდაპირი, ყოველდღიური მოთხოვნილებებისთვის საჭირო დაწესებულება;

(2) სკოლა, როგორც ბავშვების გრძელვადიანი, სამომავლო საჭიროებისთვის საჭირო დაწესებულება და

(3) სკოლა, რომელიც საზოგადოების (სოციუმის) გრძელვადიან საჭიროებებსა და მოთხოვნილებებს ემსახურება.

ქვემოთ შემოგთავაზებთ თითოეული სუპერკატეგორიის შინაარსსა და დახასიათებას:

სკოლა – ადგილი ბავშვების პირდაპირი, ყოველდღიური მოთხოვნილებებისთვის

განათლების მესვეურთა უმეტესობას მიაჩნია, რომ სკოლა ბავშვებს მომავლისთვის ამზადებს. საყოველთაოდ მიღებული მოსაზრების მიუხედავად, გაკვირვებული დავრჩი, რამდენმა მიკითხველმა მიანიჭა სკოლას ბავშვების პირდაპირი, ყოველდღიური საჭიროებების დაკმაყოფილების და არა ახალგაზრდების სამომავლოდ მომზადების ფუნქცია.

დაფიქრებისა და რეფლექსიის შემდეგ მივხვდი, რომ გასაკვირი აქ არაფერი იყო. ჩემი ბლოგის მკითხველების უმეტესობა არ მუშაობს განათლების საკითხებზე ან განათლების სისტემაში; მათი დიდი ნაწილი ის ხალხია, ვინც გარკვეულწილად უარყო ტიპური განათლება.

ერთმა მკითხველმა მომწერა: “ჩვენ “სკოლა” გვაქვს მანამდე, სანამ ის ბავშვებს უზრუნველყოფს იმით, რითაც მათ სახლში ან არსებულ თემში ვერ უზრუნველყოფენ. რატომ უნდა ვიფიქროთ ცხოვრებაზე ისე, თითქოს ეს იყოს რაღაც ისეთი, რაც მომავალში მოხდება, თუ ამისთვის მზად ვიქნებით? ცხოვრება ახლა მიედინება! “სკოლას” აზრი მხოლოდ მაშინ ექნება, თუ ის მოსწავლეებს მისცემს იმას, რაც მათ ახლა აინტერესებთ, რისი გაკეთებაც სახლში ან სადმე სხვაგან შეუძლებელია”.

მეორე მკითხველმა, რომელსაც ალბათ განსაზღვრული ცოდნა აქვს ჰუმანისტურ ფსიქოლოგიაში, ასეთი წერილი მომწერა: “სკოლის დანიშნულება მოსწავლის საჭიროებების დაკმაყოფილება უნდა იყოს. თუ მასლოუს[1] საჭიროებათა იერარქიას გავიხსენებთ, განათლების ტრადიციული მიდგომები სრულიად უგულებელყოფს მის საფეხურებს, გარდა ყველაზე მარალი დონეებისა. სკოლა უნდა იყოს უსაფრთხო ადგილი, სადაც ბავშვი საკმარის საკვებს მიიღებს, სადაც მას თავშესაფარი ექნება და შეეძლება თავისუფლად სირბილი, შეეძლება ურთიერთობის გაბმა იმ ხალხთან, ვისაც ის მოსწონს და უყვარს. ბავშვების უფლებები დაცული უნდა იყოს, განსაკუთრებით – ისეთ საზოგადოებაში, რომელიც ხალისით ხვდება ამ უფლებების ყოველ დარღვევას”.

წარმომიდგენია თქვენი რეაქცია ამ ციტატის ბოლო ნაწილზე, რადგან ამ ყველაფერს ბავშვი, წესით, სახლში უნდა იღებდეს. მაგრამ სიმართლე ის გახლავთ, რომ ბევრ ოჯახში ბავშვები ამას მოკლებულნი არიან. მართლაც გავოცდი, როდესაც სკოლა ბევრისთვის ბავშვის პირდაპირი საჭიროებების დაკმაყოფილებისთვის აუცილებელი საჯარო ინსტიტუცია აღმოჩნდა.

ამ იდეის გარშემო ჯამში 107 წერილი გაერთიანდა. მათი ძირითადი აზრი ის იყო, რომ სკოლა ბავშვების ყოველდღიურ, პირდაპირ მოთხოვნილებებს უნდა ემსახურებოდეს.

თანამედროვე სამყაროში, რომელშიც ორივე მშობელი მუშაობს ან რომელშიც ბავშვს შეიძლება ერთი მშობელი ჰყავდეს, ბავშვებს სჭირდებათ მზრუნველობა დღის განმავლობაში. ბევრ პასუხში ამ ზრუნვის ხარისხზეც იყო საუბარი.

ოცდაერთი წერილის ავტორს სკოლა წარმოედგინა ადგილად, სადაც ბავშვები უსაფრთხოდ იქნებიან და სადაც მათ პატივისცემით მოეპყრობიან.

თხუთმეტმა რესპონდენტმა აღნიშნა, რომ სკოლა ის ადგილია, სადაც ბავშვებს შეეძლებათ თამაში, გართობა და ფიზიკურად დაიტვირთებიან.

თერთმეტმა ხაზი გაუსვა სკოლებში ბავშვებისადმი მზრუნველობას.

თერთმეტ წერილში აღნიშნული იყო, რომ სკოლებში ბავშვები უნდა განიცდიდნენ სიხარულს და თავს გრძნობდნენ მათ ოჯახზე უფრო დიდი თემის წევრებად და ნაწილებად.

სამ წერილში ნახსენები იყო ბავშვების ხარისხიანი კვება.

ამ კატეგორიის სხვა წერილებში აქცენტი დასმული გახლდათ თავგადასავლებისა და სწავლისადმი ბავშვების თანდაყოლილ მიდრეკილებაზე.

განათლების სამყაროში გავრცელებული მოსაზრების საპირისპიროდ, რომელსაც მიაჩნია, რომ ბავშვები მომავალი ცხოვრებისთვის ჯილდოსა და დასჯის მეთოდით უნდა მოვამზადოთ, რესპონდენტების ნაწილი მიიჩნევს, რომ ბავშვებისთვის მთავარია იმ ინსტინქტების ხელშეწყობა, რომლებიც მათ კვლევისა და სწავლისკენ უბიძგებს და სკოლას სწორედ ასეთი ხელშეწყობა ევალება.

დაახლოებით 45 ასეთი პასუხი დავითვალე. მათი ავტორები, საბოლოო ჯამში, აღნიშნავდნენ, რომ სკოლებმა ბავშვები უნდა უზრუნველყოს დროით, თავისუფლებით, ხელსაწყოებითა და მაგალითებით და ხელი შეუწყონ მოსაზრებათა განსხვავებულობას, რათა ბავშვებმა თავიანთი ადგილი იპოვონ სამყაროში.

ის რესპონდენტები, რომლებიც სკოლას ბავშვების პირდაპირი, ყოველდღიური მოთხოვნილებების დაკმაყოფილების ადგილად მიიჩნევდნენ, გულისხმობდნენ, ზოგჯერ კი პირდაპირ აღნიშნავდნენ, რომ თუ ბავშვების ასეთი საჭიროებები და სურვილები სკოლებში დაკმაყოფილდება, ისინი გაიზრდებიან ჯანმრთელ, კომპეტენტურ ადამიანებად და უმეტესწილად მზად იქნებიან, წარმატებით გაუძღვნენ საკუთარ ცხოვრებას.

სკოლა – ადგილი, ბავშვების გრძელვადიანი, სამომავლო საჭიროებისთვის

განათლების ტიპური მუშაკი ამბობს შემდეგს: “სკოლა ემსახურება მოსწავლის მომზადებას მისი მომავალი ცხოვრებისთვის”. ამ წინადადების გრამატიკა გულისხმობს, რომ მოსწავლეები წარმოადგენენ განათლების პასიურად მიმღებ ჯგუფს, რომელსაც სკოლის პერსონალი “აძლევს” ამ “განათლებას”.

ჩემს გამოკითხვაში რამდენიმემ ახსენა “განათლების” გადაცემის ასეთი ფორმა, მაგრამ უმეტესობას სხვა მოსაზრება ჰქონდა. გამოკითხულთა დიდი ნაწილი ხმარობდა იმ ენას, რომელიც თვითმართვად განათლებას გულისხმობდა.

ეს ხალხი საუბრობდა “იდეალურ” სკოლაზე – გარემოზე, რომელშიც, მათი წარმოდგენით, ბავშვები თვითონვე ფლობენ მათ მიერ არჩეულ აქტივობებს (უფროსების დახმარებით, თუ ბავშვები ამას თვითონ მოისურვებენ) და რომლებიც მათ ჯანმრთელი და ბედნიერი ცხოვრებისკენ წაიყვანს. თუ თავს მოვუყრით წერილებში გამოთქმულ მოსაზრებებს სკოლის ფუნქციების შესახებ, მივიღებთ გრძელ სიას, რომელშიც ჩამოთვილი იქნება ის უნარები, ცოდნის ის სფეროები, დამოკიდებულებები და ხასიათის თვისებები, რომელთა შეძენა-განვითარებაშიც უნდა დაეხმარონ სკოლები ბავშვებს.

ჩემს თვისებრივ ანალიზში ეს ინდივიდუალური სურვილები ექვს ჯგუფად დავახარისხე.

ყველაზე დიდ კატეგორიას დავარქვი „ხასიათის თვისებები და თვითშემეცნება“.

წერილებში 82-ჯერ წავაწყდი სოკრატესეულ გამოთქმას: „განათლების უმთავრესი მიზანი უნდა იყოს საკუთარი თავის შემეცნება“, – რომელიც სხვადასხვა სიტყვებით იყო გამოხატული.

სულ მცირე, 25 რესპონდენტი ახსენებდა თვითშემეცნებას როგორც მიზანს, რომელიც მოიცავს საკუთარი ნიჭისა და ინტერესების აღმოჩენას და ცხოვრების დანიშნულების თვითგანსაზღვრას.

ამ კატეგორიის სხვა მიზნები მოიცავდა პირად პასუხისმგებლობას და თვითმართულ გზას (21-ჯერ); “ცხოვრების გემოს” ან სრულფასოვანი/სავსე ცხოვრების აუცილებლობას (18); გამძლეობას ან მოქნილობას, წარუმატებლობასა და გაურკვევლობასთან გამკლავების უნარს (11); თავმდაბლობას (3); სანდოობას (2) და სილაღეს (2).

ამ განყოფილებაში მეორე დიდ ქვეკატეგორიას „ფიქრი და მსჯელობა“ ვუწოდე.

ამ ქვეკატეგორიაში გამოიყო შემდეგი მოსაზრებები: შემოქმედებითი აზროვნება (19 ხსენება); კრიტიკული აზროვნება (13); აზროვნების დამოუკიდებლობა (10); პრობლემების განსაზღვრა და გადაჭრა (11); სიბრძნე და გონიერება (3); ემპირიული, სამეცნიერო მეთოდების აღქმა (3); გადაწყვეტილების მიღების უნარი (2) და პროექტების შექმნისა და მათი განხორციელების უნარი (2).

მესამე კატეგორიას შევარქვი „სოციალური უნარ-ჩვევები“.

ამ კატეგორიაში გავაერთიანე: ზოგადი სოციალური უნარები (15 ხსენება); კოოპერირებისა და სხვებთან თანამშრომლობის უნარები (13); კონფლიქტების მოგვარების უნარები (9); კომუნიკაციური უნარები (7); ჯანმრთელი ურთიერთობისა და მეგობრობის უნარი (5) და უნარი, მოითხოვო სხვების მხარდაჭერა/დახმარება (2). ეს კატეგორია უფრო გრძელი იქნებოდა, მასში რომ შემეყვანა სხვა სოციალური უნარებიც, მაგალითად, ემპათია/თანაგრძნობა, სხვებზე ზრუნვის უნარი, მაგრამ გადავწყვიტე, ისინი სხვა სუპერკატეგორიაში, “საზოგადოებრივ საჭიროებებში” მომექცია.

მეოთხე ქვეკატეგორიას “სწავლის მიღების განგრძობადი სურვილი” ვუწოდე.

აქ გამოვყავი: სწავლის სიყვარული (წყურვილი) (19-ჯერ); ცნობისმოყვარეობა (14); დამოუკიდებლად სწავლის უნარი (8).

საინტერესოა, რომ მეხუთე ქვეკატეგორიაში, რომელსაც “ჩვეულებრივი სასკოლო საგნები” დავარქვი, არც ისე ბევრი პასუხი (სულ 26) დაჯგუფდა.

მხოლოდ 14-ჯერ ახსენეს კითხვისა და მათემატიკური უნარების ათვისება და 16-ჯერ – სხვა ტიპური სასკოლო საგნები: ისტორია, გეოგრაფია, სამოქალაქო ცოდნა, ენები და ლიტერატურა. ჩემი აზრით, სასწავლო დისციპლინების შედარებით იშვიათად ხსენება კავშირშია იმ დამოკიდებულებასთან, რომლის თანახმად, სკოლები ამ საგნებს მეტისმეტად ბევრს დროს უთმობენ და მოსწავლეებისთვის უსარგებლო, საწვალებელ გამოცდილებად აქცევენ.

ვფიქრობ, ჯანმრთელ, კულტურულ გარემოში ბავშვები ბუნებრივი გზით შეისწავლიან კითხვას და რიცხვებს და თავად განივითარებენ ინტერესს სხვადასხვა დისციპლინისადმი, რომლებსაც დღეს მხოლოდ “სასკოლო საგნებად” აღიქვამენ.

მეექვსე ქვეკატეგორია, რომელსაც “ცხოვრების პრაქტიკული უნარები და ცოდნა” ვუწოდე, 16-ჯერ იქნა ნახსენები.

11–ჯერ ახსენეს განსაკუთრებული უნარები, როგორებიცაა საჭმლის მომზადება, ფულის მართვა, პირველადი დახმარება და საკვების გაზრდა. 7–ჯერ – უნარები, რომლებიც მომავალში გახდებოდა საჭირო სამსახურისთვის, ძირითადად – ტექნიკური. ორმა მკითხველმა განაცხადა, რომ აუცილებელია სკოლაში შეგირდობის სწავლება როგორც სამუშაო უნარების განვითარებისა და სხვადასხვა სამუშაოს გაცნობის გზა.

სკოლა – ადგილი, რომელიც საზოგადოების (სოციუმის) გრძელვადიან საჭიროებებს და მოთხოვნებს მოემსახურება

განათლების სფეროს ტრადიციული წარმომადგენლები ხშირად ამბობენ, რომ სკოლები არა მხოლოდ ინდივიდის, არამედ საზოგადოების საჭიროებებს ემსახურება.

ადრე განათლების თეორეტიკოსები ღიად საუბრობდნენ სკოლების როლზე არამეამბოხე მოქალაქეების, კარგი მუშებისა და ქვეყნისთვის თავდადებული პატრიოტების ჩამოყალიბებაში.

როდესაც თავად გახლდით საშუალო სკოლის მოსწავლე (“სპუტნიკის” კოსმოსში გაშვების ეპოქაში), საუბრები ძირითადად ეხებოდა სკოლების როლს კარგი ინჟინრებისა და ფიზიკოსების წარმოებაში, რომლებიც დაეწეოდნენ ან დაამარცხებდნენ საბჭოთა კავშირს იარაღის წარმოების სფეროში.

დღეს საუბრები, ჩვეულებრივ, ეხება სკოლის როლს იმ მოქალაქეებისათვის განათლების მიცემის კუთხით, რომლებიც უკეთეს ცხოვრებას შექმნიან როგორც საკუთარი თავისთვის, ისე გარშემო მყოფთათვის, რომლებიც ხელს შეუწყობენ მშვიდობას და დედამიწაზე ჯანმრთელი ეკოსისტემის ჩამოყალიბებას. არ არის გასაკვირი, რომ ჩემს გამოკვლევაში ეს იდეები გამოჩნდა.

ჯამში, მე მოვიძიე 63 პასუხი, რომლებიც მოექცა “საზოგადოების საჭიროებების” ჯგუფში. ამათგან ნახევარზე მეტი (33) ეხებოდა სკოლის როლს “კარგი მოქალაქის” ჩამოყალიბებაში. სხვა პასუხები მოიცავდა “სხვების პატივისცემას და მათი უფლებების დაცვას” (11); პლანეტაზე ზრუნვას და მდგრადი ცხოვრების წესებს, დემოკრატიასა და მშვიდობის საკითხებს ეხებოდა 10 პასუხი; ემპათია და სხვებზე ზრუნვა ახსენა 7–მა რესპონდენტმა, ხოლო ეთიკური ცხოვრების წესი – 2–მა.

თარგმნა ლევან ალფაიძემ

[1] აბრაამ ჰაროლდ მასლოუ (Abraham Maslow ) – მეოცე საუკუნის ერთ-ერთი ყველაზე გავლენიანი ამერიკელი ფსიქოლოგი. ადამიანის თვითაქტუალიზაციისა და მოტივაციის თეორიის ავტორი.

კანის ფესტივალზე სამ ძირითად ნომინაციაში გამარჯვებული (საუკეთესო ფილმი, საუკეთესო მსახიობი და საუკეთესო მსახიობი ქალი), „პიანისტი ქალი“, ერიკას ისტორიას მოგვითხრობს – არაჩვეულებრივი მუსიკოსისა და მასწავლებლისა, რომელმაც პირადი ცხოვრება კარიერას შესწირა. მიუხედავად იმისა, რომ ფილმი რომანის მიხედვითაა გადაღებული, როგორც ჩანს, ფრანგული ფსიქოანალიტიკური ფემინისტური კინოს თეორიის პასუხად შეიქმნა. მეტიც – ზოგჯერ ის ფროიდისა და მისი ფრანგი მიმდევრის ჟაკ ლაკანის ნაწერების შესავალსაც მოგვაგონებს.

„პიანისტი ქალის“ წარმატება ნათელი მაგალითია იმისა, რომ ლაკანის კინოს თეორია თანდათანობით პოპულარული წარმოსახვითობა გახდა. ეს ფილმი ქალის სურვილების შეუძლებლობას ასახავს. ერიკა ვერ პოულობს სიამოვნებას ახალგაზრდა საყვარლის მკლავებში. ფემინისტურია ეს ფილმი თუ მიზოგინური, არაერთ ფაქტორზეა დამოკიდებული. მე თუ მკითხავთ, ის არაჩვეულებრივად ეხმიანება პატრიარქალური კულტურის მიერ ქალებზე ძალადობას ან მცდელობას, საკუთარ რეპრესირებულობაში ქალსვე დასდონ ბრალი.

არის რამდენიმე გზა, რა შემთხვევაშიც შეიძლება ფილმი ლაკანის თეორიებს მიესადაგებოდეს. ერიკა, რომელსაც იზაბელ იუპერი განასახიერებს, 40 წელს გადაცილებული ქალია, რომელიც კონტროლის მოყვარულ დედასთან ცხოვრობს (დედას ანი ჟირარდო განასახიერებს). ქალებს ერთ საწოლში სძინავთ და ერიკას ერთადერთი ოთახის კარსაც კი საკეტი არ აქვს. ფილმი იწყება  დედა–შვილის კამათით იმის გამო, რომ ერიკა შინ გვიან დაბრუნდა. დედა მის ჩანთას დასტაცებს ხელს, გაჩხრეკს და აღმოაჩენს კაბას, რის გამოც იწყება კამათი, რომელიც შემდგომ ფიზიკურ შეხლა–შემოხლაში გადაიზრდება. სცენა ერიკას ტირილით მთავრდება, ის მოუბოდიშებს დედას და თავს უსინჯავს, რადგან ჩხუბის დროს თმა მოქაჩა.

ერიკას უყვარს და, იმავდროულად, ეშინია მისი, რადგან მასზეა დამოკიდებული და ახლოა მის სხეულთან – ამ სიახლოვით შვილი დედას საკუთარ ნაწილად აღიქვამს. ფილმი რამდენიმენაირად ასახავს ერიკას დედას როგორც ფალიკურს და ამ ორ ქალს შორის დისტანციის ნაკლებობას. ფილმის დასაწყისში მუსიკოსი, რომელიც გაგიჟდა, უკვე დიდი ხნის გარდაცვლილია. ერიკასთან მის კავშირზე მიანიშნებს ფაქტი, რომ ორივეს მოსწონს შუბერტისა და შუმანის მუსიკა. ეს კომპოზიტორები შემთხვევით არ არის შერჩეული, შუბერტს, როგორც ამბობენ, ჰომოსექსუალური კავშირები ჰქონდა და სიფილისით გარდაიცვალა, ხოლო შუმანი გაგიჟდა. ამდენად, ორივე კომპოზიტორი განასახიერებს დიდ ხელოვნებას, სიგიჟეს და გენდერულ იდენტობას – შუმანი უკაასკნელ წლებში თავის ცოლზე იყო დამოკიდებული, რომელიც თავადაც კომპოზიტორი იყო და რომლის ნიჭსაც მისი ქმრის ნიჭი ფარავდა.

ფილმის ერთ-ერთ პირველ სცენაში მუსიკალური წარმოდგენაა ნაჩვენები, რომელშიც ერკაც მონაწილეობს. დაკვრის დასრულებისთანავე დედა მსთან მიდის და მხრებზე სვიტერს ახურავს, ხოლო წარმოდგენის შემდეგ გამართულ წვეულებაზე გამუდმებით მასზე უჭირავს თვალი. მალევე ვიგებთ, რომ ერიკა იძულებულია, ტყუილები მოიგონოს, რათა დედის მზერას გაექცეს. ის გრძელ გზას გადის იმისთვის, რომ დაუმალოს დედას თავისი სექსუალური ლტოლვა და იმავდროულად ოცნებობს, ამ სურვილებს დედა დაუპირისპირდეს. ამიტომაც არის მნიშვნელოვანი ერიკას ჩანთაში კაბის აღმოჩენა. როდესაც ახალგაზრდა საყვარელი სახლში აკითხავს, მან და ერიკამ ტანსაცმელი კართან უნდა დატოვონ, რათა ოთახში დედა არ შევიდეს.

ფროიდის თანახმად, ოიდიპოსის კომპლექსამდე ბავშვი ფოლიმორფულად პერვერტია, რადგან სექსუალურ სიამოვნებას იღებს სხეულის ფუნქციონირებისგან, რომელიც უშუალო სექსუალურ პენეტრაციასთან არ არის დაკავშირებული. ის, რასაც ფროიდი პერვერტს უწოდებს, პიროვნებაა, რომლის სექსუალური ენერგია ან ლიბიდო არ არის რიგისამებრ „ორგანიზებული“, რათა გენიტალური სექსისგან სექსუალური კმაყოფილება მიიღოს. რამდენადაც პრეოიდიპოსური პერიოდის ნაკვალევი რჩება ზრდასრული ადამიანის სექსუალობაში სიამოვნების ისეთ ფორმებში, როგორებიცაა კოცნა, ორალური სექსი, ფანტაზიები სექსუალურ აგრესიასა და დომინირებაზე, „ნორმალური“ ზრდასრული ადამიანი კმაყოფილებას იღებს ასეთი სიამოვნებებისგან, რამდენადაც იგი გენიტალური სექსით აღწევს კულმინაციას.

ფროიდის თანახმად, პერვერტი არის ის, ვისაც სექსუალური კმაყოფილების მიღება შეუძლია მხოლოდ არაგენიტალური სექსუალური აქტის მეშვეობით.

ერიკა სწორედ ის არის, რასაც ფროიდი პოლიმორფულ პერვერტს უწოდებს. ეს არ არის ფილმის ფსიქოანალიზური განხილვის შედეგად დანახული ქვეტექსტი. მეტიც – ფილმში დიდი ადგილი ეთმობა ერიკას პერვერსიების ჩვენებას. მათ შორის – საკუთარი გენიტალიების სამართებლით დაზიანებას, ვუაიერიზმს, სექსუალური სიამოვნების მიღებას მოშარდვით, სადიზმსა და მაზოხიზმს. ერთ–ერთ სცენაში ვხედავთ, რა აგრესიულად შედის ერიკა პორნოს საყურებელ ჯიხურში. ის ელოდება ჯიხურის გათავისუფლებას და დაუმორცხვებლად პასუხობს მამაკაცის მზერას. როდესაც ჯიხურში შევა, მრავალ სურათს შორის არჩევანს შეაჩერებს ერთზე, სადაც ქალის მამაკაცთან ორალური სექსის სცენაა ნაჩვენები. ერიკა პორნოს ყურებისას ნაგვის ურნიდან იმ ნაჭერს იღებს, რომლითაც აქ მასზე ადრე მყოფმა მამაკაცმა სპერმა მოიწმინდა. ყურებისას ის ღრმად დაყნოსავს ნაჭერს და სახეზე სიამოვნება გამოეხატება. ფილმში არსად ჩანს ერიკას „ნორმალური“სექსუალური აქტი. მისი ყველა მცდელობა ასეთი აქტის ქონისა კრახით მთავრდება.

ერიკა ფილმში ნაჩვენებია როგორც მკაცრი და ცივი მასწავლებელი. როდესაც მისი მოსწავლეები თამაშობენ, ის ხელებგადაჭდობილი ფანჯარასთან დგას და შიგადაშიგ მათ ნამუშევრებს აკრიტიკებს. ფილმის დასაწყისში ვხედავთ მისი მოსწავლეების ხელებს, რომლებიც უკრავენ და ამ დროს ისმის ერიკას მკვეთრი ხმა, რომელიც ინსტრუქციებს აძლევს მათ. მისი ეს სიცივე კონტრასტს ქმნის მისივე დაკვრასთან, რაც მიგვითითებს მის მიერ კომპლექსურ ურთიერთობას გენდერთან. იყო პროფესიონალი პიანისტი ნიშნავს იყო ასპარეზზე, სადაც მამკაცები დომინირებენ, ასპარეზზე, რომელიც ზოგჯერ „ფემინურად“ ან „ქალისთვის სახასიათოდ“ მიიჩნევა. კიდევ ერთხელ, ერიკას აღფრთოვანება შუბერტითა და შუმანით მნიშვნელოვანია, რადგან ორივე მამაკაცი იყო „არაჯანსაღი“ – ეს კი თვისებაა, რომელსაც ჰეტეროსექსისტული კულტურა ზოჯერ ფემინურ ან ჰომოსექსუალ მამაკაცებს მიაწერს.

ერიკას ვალტერი უყვარდება, თავისი სტუდენტი ვაჟი, რომელსაც ბენუა მაჟიმელი თამაშობს. ვალტერს თავდაპირველად ერიკას ნიჭი იზიდიავს. როდესაც იგი ცდილობს, დაწინაურდეს მის კლასში, ერიკა კოლეგებთან უარყოფს ვალტერის თავდადებას ამ საქმის მიმართ. არცთუ შემთხვევით, პირველი, რასაც ვალტერი ერიკასთვის უკრავს, შუბერტია – მისი სწორედ ის ნაწარმოები, რომლის ათვისებასაც ერიკას სტუდენტი გოგონა მთელი ფილმის განმავლობაში ცდილობს.

საბოლოოდ, ერიკას ვალტერის მიმართ გრძნობა უჩნდება, რომელსაც ისინი თავიანთ პირველ სექსუალურ კავშირთან მიჰყავს. უფრო ადრე ფილმში ვხედავთ, რომ ერიკა ხელმძღვანელობს სტუდენტ გოგონას, რომელიც დარდობს შუბერტის შესრულებისას მომღერლის თანდასწრების გამო, იმდენად ღელავს, რომ ცრემლებამდე მიდის. მასტერკლასისთვის სარეპეტიციო სცენაში ფილმში ერთდროულად ორი კადრია ნაჩვენები – ვალტერისა და ამ სტუდენტისა, ერიკას მიახლოებული სახით. აქ ვხედავთ რომ ვალტერი ახალგაზრდა ქალს აცინებს; იგი მას დაკვრას უადვილებს შუბერტის შესრულებისას. თავდაპირველად ძნელია ამაზე ერიკას რეაქციის გარჩევა, თუმცა მოგვიანებით ერიკა სტუდენტს პალტოს ჯიბეში ჭიქის ნამსხვრევებს უყრის. ის მეთოდურად მოქმედებს – ჭიქას კაშნეში ახვევს და ქუსლით ამტვრევს. ამ ქმედებას რიტუალური ხასიათი აქვს და ის, ჩემი აზრით, პორნოგრაფიასა და მაზოხიზმთან ახლოსაა.

გოგონას ტირილი მას შემდეგ, რაც ის ჯიბეში ხელს ჩაიყოფს, ხდება საწყისი ერიკასა და ვალტერის პირველი სექსუალური კონტაქტისა. რეპეტიციის დასასრულს, როდესაც სტუდენტის ნაიარევს ვხედავთ, ერიკა ტუალეტში შედის და შარდავს, იმავე პოლიმორფულ პერვერსიულ ორგაზმს აღწევს. ვალტერი მას ტუალეტში შეჰყვება და ზემოდან დაჰყურებს, თუმცა კი ვერ ვხედავთ, რას ხედავს იგი. როდესაც ერიკა კაბინიდან გამოვა, ვალტერი მას კოცნის და ორივე იატაკზე ეცემა. საჯარო ტუალეტი ჰომოეროტიკული სექსუალური ქცევის ველი ხდება.

თუმცა ერიკა ვალტერისგან მამაკაცურ პრეროგატივას იღებს სექსუალური სცენის საკონტროლებლად. იგი ვაჟს მასტურბირებაში ეხმარება. როდესაც ვალტერი ქალს ეხვევა, ერიკა აჩერებს მას და აიძულებს, ქალის ნაცვლად საკუთარ პენისს უყუროს. ვალტერი ეუბნება რომ უყვარს იგი. პასუხად ქალი გამუდმებით ცდილობს, იყოს დომინანტი სექსუალურ სცენაში, წყვეტს, რას იზამენ და რას არა. ერიკა არ აძლევს ვალტერს თავისი სექსუალური სურვილების განვითარების საშუალებას და აფრთხილებს, რომ თუ მას არ დაუჯერებს, ყველაფერს შეწყვეტს. მაგრამ ვალტერი ორგაზმს ვერ აღწევს. ის ჰპირდება ერიკას, რომ მომავალში უკეთ შეასრულებს მის მითითებებს, ერიკა კი პასუხობს, რომ უფრო დეტალურ ინსტრუქციებს წერილობით მიიღებს.

მოგვიანებით ვალტერი ერიკას წერილში კითხულობს მისი მაზოხისტური სურვილების შესახებ ვალტერის მიმართ. როდესაც ერიკა საკუთარ წერილს თავისთვის ხმამაღლა კითხულობს, საკუთარი სურვილების წარმოთქმისას ტირის. ერიკას ფანტაზია მოიცავს სურვილს, დასაჯოს დედა, ანუ აყურებინოს საკუთარ ტრანზიციას გენიტალურ სექსუალობაში. წერილი ვალტერს ეუბნება, დაარტყას ერიკას, თუ იგი მის მითითებებს არ შეასრულებს. კითხვის ეს სცენები ნაჩვენებია დედის კადრებთან ერთად, სადაც იგი საუბრისთვის ყურის დაგდებას ცდილობს. ერთი მხრივ, ერიკა საიდუმლო ადგილიდან იღებს სიას იმ შეზღუდვებისა, რომლებიც სურს ვალტერმა დაუწესოს. ამგვარად ხსნის ფილმი ქალთა შორის გაუპატიურების ფანტაზიების არსებობას, რადგან ერიკას სწორედ ეს ფანტაზიებია ერთადერთი თავშესაფარი მისი შეუსაბამო ფალიკური სურვილებისაგან. ქალის მოთხოვნებით აშკარად შოკირებული ვალტერი მიდის.

ამ სცენას მოსდევს კადრი, სადაც იმავე ღამით ერიკა იმ საწოლში წვება, სადაც დედამისი წევს. ერიკა დედას ზემოდან მოექცევა, აკოცებს მას და ეუბნება: „მე შენ მიყვარხარ“. დედა დაიბნევა და ხელს ჰკრავს. ერიკა დაჟინებულია და დედაც ცდილობს, წინააღმდეგლობა გაუწიოს, ეს ყველაფერი კი ჰეტეროსექსუალური აქტის ერთი ვერსიის პაროდიას ჰგავს, რომელშიც ქალი თავდაპირველად ეწინააღმდეგბა მამაკაცის მცდელობას, დაიკმაყოფილოს ჟინი. ერიკას ეს „მასკულინური“ ქცევა, რომელიც მოჰყვა მის უშედეგო მცდელობას, მიეღო ფემინური პასიურობა მაზოხიზმის სახით, მიუთითებს იმაზე, რომ ერიკას არ სურს თავისი პოლიმორფული პერვერსული სიამოვნებების მიტოვება და კულტურის მიერ მოთხოვნილი ფემინურობის შეთვისება.

იმისთვის, რომ ფემინურობას დაექვემდებაროს, ერიკა ვალტერს საციგურაო მოდენაზე მიყვება. ეს სცენა იმითაა მნიშვნელოვანი, რომ წინამორბედ სცენას ერთგვარად ეჭვქვეშ აყენებს. პირველ სცენაში ვხედავთ, რომ სწორედ ერიკა აკონტროლებს მზერას. ორი მოციგურავე გოგონა, რომელიც ყინულზე ვარჯიშობს, ტოვებს არენას ორი მამაკაცი მოციგურავის მოსვლის შემდეგ. ისინი უხალისოდ ემორჩილებიან მამაკაცების მიერ მათ განდევნას. მათი ფემინური ქცევა და პოზები, რომლებსაც ვარჯიშის დროს იღებენ, კონტრასტს ქმნის მამაკაცთა გუნდის მიერ ყინულის დაუფლების დროს ხმაურიან ქცევასთან. ვალტერი გუნდის ერთადერთი წევრია, რომელიც მოუბოდიშებს გოგონებს და ისინიც უღიმიან მას. ფილმში ვალტერის „სენსიტიურობა“ უფრო ფართოდაც არის ნაჩვენები. ერთზე მეტ სცენაში ვხედავთ, რა კომფორტულად გრძნობენ თავს ქალები მის კომპანიაში და ასეთივე კმაყოფილებით პასუხობენ მის ნიჭსა და ვაჟურ მომხიბვლელობას.

გასახდელში ერიკა ამბობს, რომ ვალტერთან საუბარი სურს. ერიკა და ვალტერი საკუჭნაოში განმარტოვდებიან სალაპარაკოდ, სადაც ქალი სტუდენტს თავის სურვილებს უმხელს და სთავაზობს, იქვე ჰქონდეთ სექსი. ბოდიშს იხდის წერილის გამო და ტირის. ცდილობს, გახადოს ვალტერს უნიფორმა და მინეტი გაუკეთოს, მაგრამ ვაჟი ვალტერი ხელს ჰკრავს. შემდეგ ქალი დაბლა წვება და ვალტერს სთხოვს, სექსით დაკავდეს მასთან. ვაჟი უპასუხებს, რომ ამის გაკეთება აქ არ შეუძლია. „მიყვარხარ“, – ეუბნება ერიკა და კოცნის მას. ვალტერს გული მოულბება. კომიკურია მისი მცდელობა, გათავისუფლდეს „მასკულინურობისგან“ და გაიხადოს უნიფორმა და ტრუსი. ერიკა მინეტს უკეთებს, თუმცა შემდეგ იატაკზე აღებინებს და ვალტერს სთხოვს, გვერდზე გაიხედოს.

საბოლოოდ ვალტერი ცდილობს, მისცეს ერიკას ის, რაც მას სურს. შუაღამისას მის სახლში მიდის, აღვიძებს მასა და დედამისს. წერილის ინსტრუქციის თანახმად, სილას აწნავს დედის თანდასწრებით, მერე კი დედამისს მეზობელ ოთახში კეტავს, საიდანაც მას ყველაფრის გაგონება შეუძლია. კვლავაც ინსტრუქციის თანახმად, ვალტერი ერიკას სილას აწნავს, როდესაც იგი არ ემორჩილება მამაკაცის ნებას. ერიკა ტირის და საღამური ცხვირიდან გადმოსული სისხლით ესვრება, მაგრამ როდესაც დედა ეძახის, პასუხობს, რომ კარგადაა. შემდეგ ვალტერი სექსით კავდება ერიკასთან და ორგაზმსაც აღწევს. მთელი ამ ხნის განმავლობაში ერიკა უძრავია.

ფილმი მთავრდება იმით, რომ ერიკა მკერდში, გულის ზედა მხარეს იჭრის თავს. წინა სცენაში ვხედავთ, როგორ იღებს იგი სამზარეულოს დანას და ჩანთაში იდებს. მისი ქცევა განზრახ არის ბუნდოვნად ნაჩვენები. ჩვენ ვფიქრობთ, ვისზე გამოიყენებს ერიკა დანას. როდესაც საკონცერტო დარბაზი გაივსება, ერიკა ვალტერს ელოდება. ამ დროს ჩვენ ველით, რომ ერიკა სწორედ ვალტერს დაარტყამს დანას მისი „გაუპატიურებისთვის“. ვალტერი კონცერტის დაწყებამდე რამდენიმე წუთით ადრე მოდის და ერიკას როგორც მასწავლებელს ისე ესაუბრება – თითქოს მათი სადისტური შემთხვევა არ მომხდარა, მიუხედავად ძალადობის აშკარა კვალისა, რომელიც ქალს სახეზე ეტყობა.

ჩვენ არ ვიცით, რამდენად სერიოზულია ჭრილობა, რომელსაც ერიკა თავის თავს აყენებს. ფინალიც ბუნდოვანია – სად წავა ერიკა, როცა საკონცერტო დარბაზს დატოვებს? დასასრულის ბუნდოვანებაც, თავის მხრივ, პრეოიდიპოსურია. ოიდიპოსის კომპლექსისაგან გასნსხვავებით, ერიკას დილემის „გადაწყვეტის გზა“ არ არსებობს.

ზოგიერთის თვალთახედვით, „პიანისტი ქალი“ მართლაც ფემინისტური ფილმია, რომელიც გვიჩვენებს პატრიარქალური კულტურის მიერ ქალთა სურვილების უგულებელყოფას. ერიკა გაჭედილია, ერთი მხრივ, თავის პედაგოგიურ წარმატებას, შიშს, რომ რომანტიკულმა სიყვარულმა შესაძლა ხელი შეუშალოს წარმატებაში და დედასთან ურთიერთობას, მეორე მხრივ – კი სექსუალური დაკმაყოფილების ფემინურ სურვილს შორის.

საქმე იქითკენ მიდის, რომ არგენტინის საფეხბურთო ნაკრებს მსოფლიოს ჩემპიონატზე გასასვლელად გვარიანი ოფლისღვრა მოუწევს და ჯერჯერობით არავინ იცის, გამოიღებს თუ არა შედეგს ეს ოფლისღვრა. არავინ დავობს იმაზე, რომ სამხრეთ ამერიკის შესარჩევ ზონაში არგენტინის ნაკრებისათვის უჩვეულო მეხუთე ადგილი და ბუნდოვანი მომავალი საკუთრივ არგენტინელი ფეხბურთელების ბრალია, მაგრამ ახლა მიზეზებზე მეტად მომავალია საინტერესო და პირველ ყოვლისა ის – შეძლებს თუ არა სამპაოლის კრებული საშვილიშვილო სირცხვილსგან თავის დაღწევას.

რეალობა ასეთია: არგენტინის ნაკრებს შესარჩევ ციკლში დარჩენილი აქვს ორი მატჩი – პერუსა და ეკვადორის ნაკრებებთან. 5 ოქტომბერს ბუენოს აირესში თუკი „ვერცხლისქვეყნელებმა“ პერუელებს სძლიეს, შეგვიძლია ჩავთვალოთ, რომ ამოდენა ვაების შემდეგ, არგენტინელები საბოლოოდ მაინც შეძლებენ რუსეთის მუნდიალზე გასვლას. მაგრამ არსებობს რაიმე გარანტია, რომ არგენტინა პერუს და ეკვადორს მოუგებს? ვენესუელის უსუსტეს გუნდთან საკუთარ მოედანზე ქულების დამკარგავი გუნდი ვითომ რატომ არ „იკადრებს“ იმავეს პერუსთანაც? მაშინ როდესაც, სამხრეთ ამერიკაში ასეთი დიდი კონკურენციაა და მუნდიალზე გამსვლელი ოთხი ადგილისთვის (ამას დამატებული, ფლეი-ოფში გამსვლელი მეხუთეადგილოსანი) დაახლოებით 7 გუნდი იბრძვის და ეს ნაკრებები ყველაფერს იზამენ სანუკვარი მიზნის მისაღწევად.

თუკი მოხდა ისე, რომ არგენტინის ნაკრებმა შინ პერუს ვერ მოუგო, ჩილემ და პარაგვაიმ კი შეძლეს გამარჯვება (მიუხედავად იმისა, რომ ჩილე გასვლაზე მრისხანე ბრაზილიას ხვდება), შეიძლება ისეც კი მოხდეს, რომ ბოლო ტურში არგენტინას ეკვადორში გამარჯვება მეხუთე ადგილზე გასასვლელად არ ეყოს. აქედან გამომდინარე, პერუსთან შეხვედრა ბევრ რამეს წყვეტს. საკმარისია ერთი „ფეხის გადაბრუნება“ და…

არგენტინის ნაკრები ასეთ მნიშვნელოვან გზაგასაყარზე კარგა ხანია არ მდგარა და ახლა როგორც არასოდეს სჭირდება ნამდვილი, ქარიზმატული ლიდერი, რომელიც მარადონასავით, ანდა პასარელასებრ საკუთარ თავზე აიღებს გუნდის გამარჯვებისაკენ სწრაფვას და წინ გაუძღვება. არგენტინის მტერმაც და მოყვარემაც ნათლად დაინახა, რომ ლეო მესი, მიუხედავად იმისა, რომ დღეს მსოფლიოში ერთ-ერთი თვალსაჩინო ფეხბურთელია, ლიდერად უბრალოდ არაა დაბადებული და ამ ინფანტილური კაცისგან მოედანზე „ბელადი“ ვერც ერთმა მწვრთნელმა ვერ გამოძერწა.

არგენტინას ამ უმძიმეს ჟამს ლეო მესიზე და ლამაზად „ფინტაობებზე“ მეტად ხუან სებასტიან ვერონი სჭირდება​, რომელიც საკუთარი ბრძოლისუნარიანობით სხვათა მაგალითი იქნება და არავის მისცემს უფლებას, როდესაც თავად მოედანზე ოფლს ღვრის – სხვამ მწვანე მინდორზე ისეირნოს; არგენტინას ხავიერ ადერმარ ძანეტი სჭირდება, რომელიც ერთი წამითაც კი არ დაუშვებს გუნდის უკან დახევას, მოედანზე უაზროდ ბორიალს და თანაგუნდელებს წინ გაუძღვება; არგენტინას დიეგო პაბლო სიმეონე სჭირდება, რომელიც მოედნის გოჯს არ დაუთმობს მოწინააღმდეგეს. ასე რომ, ხორხე ლუის სამპაოლის მთავარი ამოცანა ახლა საკუთარ გუნდში ლიდერის „აღმოჩენა“ უნდა იყოს, რადგან ვარსკვლავმრავალი არგენტინა აშკარა ლიდერის გარეშე არასოდეს ყოფილა დიდი გუნდი და ვერც იქნება. ეს ხომ დიეგო მარადონას ქვეყანაა. ეს ხომ ბატუსტუტას ნაკრებია!

ჩემი მოსწავლეებისთვის ყველაზე მეტად „მწვანე გაკვეთილების“ ჩატარება მიყვარს, როდესაც სახატავებს, ფერად ქაღალდებს, სათანადო წიგნებს მოვიმარაგებთ და ვიწყებთ… ვიწყებთ ჩვენ გარშემო დაკვირვებით: ჯერ მცირედიამეტრიან წრეს შემოვხაზავთ (საკუთარი ეზო და ქუჩა რომ შევისწავლოთ), მერე წრეების გარშემოწერილობას ვზრდით (უბნებს გადავწვდებით), თანდათან თვალთახედვას გავიფართოებთ (ქალაქს მოვიცავთ) და ასე გრძელდება, სანამ მთელ დედამიწას არ შემოვფარგლავთ.

წრეების შესაბამისად, პრობლემებიც იზრდება, მოსწავლეებს თვალი და მეტყველება ეხვეწებათ: აქ სკვერის ადგილია! აქ ხეებია დასარგავი! აქ ხეივანი მოუხდებოდა, აქ კი გაზონი! აქ ბეტონს და ასფალტს ჟანგბადი გაუდევნია! ეს გორა შენობას დაუჩაგრავს! ამ კორპუსს ცა დაუჩრდილავს! მანქანები ფეხით მოსიარულეებს გასაქანს ტროტუარზეც აღარ აძლევენ! მათ წარმოსახვაში სწორად დაგეგმარებული ქუჩები, უბნები და ქალაქები იხატება, მათ კრიტიკულ მზერას არაფერი გამოეპარება, მათ შესაძლოა მთელი ჩვენი ქალაქი გადააპროექტონ.

მწვანე წიგნების დამსახურებით ბავშვებს, მარტივად რომ ვთქვათ, ეკოლოგიური კულტურა უყალიბდებათ, ისინი ადრეული ასაკიდანვე გაიაზრებენ, რომ ამ სამყაროში სწორედ ადამიანია მთავარი მოქმედი გმირი და ბუნების კანონების დაცვაც ყველაზე მეტად მას მოეთხოვება; რომ სილამაზის დანახვისა თუ დაცვის უნარი უნდა ჰქონდეთ და ყველაზე მიკროსკოპულ არსებებსაც ყურადღებით მოექცნენ.

დარწმუნებული ვარ, გავა დრო და მწვანე წიგნების პერსონაჟებს მიბაძავენ: ტარიელ ხარხელაურის ლექსის გმირივით არ მოჭრიან ხეს, რომელიც „სივრცეს ამშვენებს“, ქეითივით ოაზისებად აქცევენ ქალაქებს, „უხილავი მცველებივით“ გააქრობენ მონსტრ შენობებს და ერნესტის მსგავსად ვერ შეძლებენ უმოქმედოდ დარჩენას, თუ მწვანე საფარს საფრთხე დაემუქრება.

„ხე, რომელსაც მშვიდად დგომა არ შეეძლო“ (ჰენინგ კრამერ დალი) და „ია“ (ვაჟა-ფშაველა)

„იყო და არა იყო რა“, – ასე იწყება იმ პატარა ხის ამბავი, რომელსაც ერნესტი ჰქვია.

„ბევრს ჰგონია, რომ ხეებს სახელები არ აქვთ. ეს იმიტომ, რომ მათ ხეებისთვის სახელი არ უკითხავთ. ან თუ ჰკითხავენ, ზედ იმდენ მომაბეზრებელ შეკითხვას დააყოლებენ, რომ ხეებს პასუხის გაცემის სურვილს უკარგავენ“. ასე რომ, ერნესტის სახელმა არ გაგაკვირვოთ, მით უმეტეს, რომ მისი მთავარი უცნაურობის შესახებ ჯერაც არაფერი იცით.

ერთ დღეს მელაკუდა ეტყვის ხეებს: აქ წყნარად რომ ცხოვრობთ, გგონიათ, თქვენი ტყე ისევ თვალუწვდენელია?! ადამიანები ყოველ ცისმარე დღეს უამრავ ხეს ჩეხენ და მალე მთელ ტყეს გაანადგურებენ, აღარც ცხოველებს გააჩერებენ, მხოლოდ ადამიანები და მათი ბუნაგები – სახლები დარჩებაო.

ერნესტი მოსვენებას დაკარგავს და გადაწყვეტს, სამყარო უკეთ გაიცნოს. ხანგრძლივი ფიქრის შემდეგ ძალ-ღონეს მოიკრებს, ფესვებს მოქაჩავს და… არც მეტი, არც ნაკლები, პირველ ნაბიჯს გადადგამს. დიახ, ასეთი საოცარი პასაჟი შეგხვდებათ ამ წიგნში. რამხელა ტრაგიზმია ამ პატარა, ადამიანზე გამწყრალ და ფეხადგმულ ნაძვ ერნესტში! ყოველ წაკითხვაზე ვაჟა-ფშაველას „ია“ მახსენდება, როდესაც სამყაროში ყველაზე ნაზსა და უსუსურ არსებას უმკაცრესი განაჩენი გამოაქვს ადამიანისთვის: „რა შეუბრალებელია კაცი! რასაც დაინახავს, უნდა, რომ თავის სასარგებლოდ მოიხმაროს, ალბათ ვერ აფასებს ჩვენს სილამაზეს!“ (ჩემი აზრით, იასა და ერნესტთან ერთად ფიქრი პატარებს საინტერესო და სასარგებლო დასკვნები გამოიტანაში დაეხმარება).

„ქეითი და მილიონი ხე“ (ჯოზეფ ჰოპკინსი და ჯილ მაკელმარი)

ამ უმწვანეს წიგნს საფუძვლად ნამდვილი ამბავი უდევს. ის გოგონაზე მოგვითხრობს, რომელსაც ქეითი ჰქვია და რომელმაც უდაბნოს ადგილას მსოფლიოში ერთ–ერთი უდიდესი ურბანული პარკი დააარსა. ქეითის პროტოტიპი ამერიკელი ბოტანიკოსი და ლანდშაფტების არქიტექტორი ქეით ოლივია სეიშენსია. ქალი, რომელმაც მთელი ცხოვრება ქალაქ სან-დიეგოს გამწვანებას მიუძღვნა: ჯერ ერთი პატარა სანერგე გააშენა, ყოველ წელს 1000 ხეს რგავდა, თანდათან ხალხს შეუყვარდა მისი სანერგე და მალე სან-დიეგოში ყოველი მეოთხე ხე ქეითის სანერგიდან იყო. უდაბური ქალაქი ნამდვილ წალკოტად იქცა. დღესდღეობით ქეითისეულ „ბილბაოს პარკში“ უამრავი მუზეუმი, თეატრი და ცნობილი სან-დიეგოს ზოოპარკია განთავსებული. აქვე მისი ძეგლიც დგას.

როგორი ბავშვობა, სტუდენტობა და სიბერე ჰქონდა ქეით ოლივია სეიშენს, როგორ მიაღწია სანუკვარ მიზანს, წიგნიდან შეიტყობთ. ერთი პატარა წიგნიდან, რომელსაც 17 ჯილდო აქვს მიღებული (დიახ, უცხოეთში უამრავი წამახალისებელი კონკურსი არსებობს, საბავშვო მწერლებმა თავიანთ წიგნებში ეკოლოგიის საკითხებზე რომ წერონ).

„ტროლეიბუსი ასტარიონი და მისი მგზავრები“ (ნაირა გელაშვილი)

ერთხელ უკვე ვისაუბრე ამ არაჩვეულებრივ წიგნზე, რომლის გმირებსაც ბუნება განსაკუთრებულად უყვართ. ფლორიან ნერგოვანის სანერგე კი ნერგებისა და თესლების ნამდვილი სამეფოა. იქ მიდის ყველა, ვისაც საკუთარი ეზო-კარის, ბაღისა თუ სკვერის გამწვანება სურს, ვინც ბავშვებზე ზრუნავს და იცის, რომ მათთვის ნაძვნარში სეირნობა და თამაში მისწრებაა. სანერგეში მოსწავლეებს დამყნობის, თესვისა თუ მცენარეების მოვლის შესახებ ისე ზღაპრულად უამბობენ, რომ მთელი ცხოვრება დაამახსოვრდეთ.

წიგნის გმირები უკანონო მშენებლობის წინააღმდეგ საპროტესტო კონცერტებს მართავენ, ამასთან, ორკესტრის არც ერთ წევრს არ მოსწონს ის, ვინც ქუჩაში იფურთხება, იგინება, ნაყინისა და შოკოლადის ქაღალდს ურნაში არ აგდებს, განსაკუთრებით იმ ადამიანების მიმართ არიან შეუწყნარებლები, ნაგვით სავსე პარკებს აივნიდან რომ ისვრიან.

საიდუმლო ორგანიზაცია „უჩინარი მცველების“ წევრები კი ბაღების გადასათხრელად მობილიზებულ ბულდოზერებსა და ტრაქტორებს, ტყე-პარკების ნაცვლად აღმართულ მონსტრ შენობებს აქრობენ, მწყობრიდან გამოჰყავთ ბენზინგასამართი სადგურები, რომლებიც უხარისხო ბენზინს ყიდიან, ისეთი სახლების მშენებლობას ემხრობიან, უბანის კოლორიტს რომ არ ამახინჯებს და მიდამოს ეხამება, უმცროს თაობას უზიარებენ საკუთარ ცოდნას, ბავშვებს თანამებრძოლებად მიიჩნევენ და ასწავლიან: „როდესაც ვიღაც რაღაცას აზიანებს, ხმა უნდა ამოიღო!“

ნაირა გელაშვილის „ტროლეიბუსი ასტარიონი და მისი მგზავრები“, მართალია, ზღაპარივით ამბავია, მაგრამ მისი წაკითხვის შემდეგ ბავშვებს საკუთარი ქალაქის გაცნობა და მოვლა-პატრონობა აუცილებლად მოუნდებათ. ამავე დროს, ეს მართლაც საოცარი წიგნი პატარაობიდან შთაგვაგონებს, რომ „სამყარო მხოლოდ ის როდია, რასაც ყოველდღიურად ჩვენ თვალწინ ვხედავთ!“ რომ გაცილებით ფართოდ ყურება გვმართებს და რთული სიტუაციებიდან გამოსავალს აუცილებლად ვიპოვით (სწორედ ისეთი წიგნია, ნებისმიერი ქალაქის მერობის კანდიდატს საარჩევნო კამპანიის დროს სახელმძღვანელოდ რომ უნდა დაურიგდეს).

მუსიკალურ სასწავლო რეპერტუარში ჰაიდნის საკლავირო ნაწარმოებების მნიშვნელობის შეფასება რთულია. ზოგიერთი სონატა კომპოზიტორის მიერ სპეციალურად არის შექმნილი პედაგოგიური მიზნებისთვის. ზოგი მათგანი დღესაც შეტანილია სამუსიკო სკოლების, სტუდიებისა და კოლეჯების სასწავლო პროგრამებში. მათი როლი მოსწავლეებისთვის ვენის კლასიკოსთა ესთეტიკის გაცნობაა. ეს სონატები ნორჩ მუსიკოსებს აჩვევს ზედმიწევნით ფრთხილ მუშაობას ფაქტურის დეტალებზე, უვითარებს რიტმისა და ტემპის შეგრძნებას, შესაბამისად, პიანისტურ ტექნიკას.

ვენის კლასიკური სკოლის პირველ წარმომადგენელს, გამოჩენილ ავსტრიელ კომპოზიტორს ფრანც იოზეფ ჰაიდნს, ხანგრძლივი ცხოვრების განმავლობაში უამრავი ნაწარმოები აქვს შექმნილი თითქმის ყველა ჟანრში: ოპერები, მესები, ორატორიები, სიმფონიები, კონცერტები, კამერული ანსამბლები, სონატები, გუნდები, სიმღერები, თუმცა მაესტრო უდიდეს კომპოზიტორად ინსტრუმენტული მუსიკის ჟანრშია მიჩნეული, როგორც კლასიკური სიმფონიისა და კვარტეტების ფუძემდებელი. გენიალური კომპოზიტორების მიერ შექმნილი სიმფონიური ნაწარმოებების საფუძველი სწორედ ჰაიდნის სიმფონიები გახლავთ და მას სავსებით დამსახურებულად უწოდებდნენ „სიმფონიის მამას“.

კლასიკური ინსტრუმენტული მუსიკის წამყვანი ჟანრის ნაწარმოებებს, სიმფონიებს, ჰაიდნი საუკუნის მესამედზე მეტი ხნის განმავლობაში – XVIII საუკუნის 50-იანიდან 90-იან წლებამდე ქმნიდა. ის ასზე მეტი სიმფონიის ავტორია. ჰაიდნის ადრეული პერიოდის სიმფონიები მანჰაიმელი ოსტატების სიმფონიებთან ერთად მნიშვნელოვან რგოლს წარმოადგენდა ვენის კლასიკური სკოლის სიმფონიზმის სტილისტური საფუძვლების ფორმირების პროცესში.

დიდი სიმფონისტი ჰაიდნი უნგრელი თავადების – ესტერჰაზების სასახლის კარზე 30 წლის განმავლობაში მსახურობდა კაპელმაისტერად. წარმოუდგენელია, რომ კომპოზიტორი, რომელსაც უმნიშვნელოვანესი წვლილი მიუძღვის სიმფონიური მუსიკის განვითარებაში, ეს „უდიდესი ჰაიდნი“, როგორც მას სიცოცხლეშივე უწოდებდნენ, მხოლოდ და მხოლოდ ავსტრია-უნგრეთის თავადის, ვინმე ნიკოლო ესტერჰაზის სასახლის კარის კაპელმაისტერი იყო.

ისიც გასაკვირია, რომ კომპოზიტორს, რომელსაც მთელი ევროპა იცნობდა და რომლის კონცერტებს პარიზსა და ლონდონში დღესასწაულივით ელოდა, გასტროლებისთვის თავადის ნებართვა სჭირდებოდა. კაპელმაისტერ ჰაიდნის კაბალური კონტრაქტი მის მრავალგვარ მოვალეობას აღწერდა: ესტერჰაზის საოჯახო დიდი კაპელის შემადგენლობაში შემავალი გუნდის წევრებს, სოლისტებსა თუ ორკესტრანტებს შორის არსებული ყოველგვარი გაუგებრობა და უთანხმოება კაპელმაისტერ ჰაიდნს უნდა მოეგვარებინა. მუსიკოსთა მიერ წესების დარღვევისთვის კი პასუხი სწორედ მას მოეთხოვებოდა. გარდა ამისა, ჰაიდნს თავისუფალი შემოქმედებითი საქმიანობის უფლება არ ჰქონდა, მუსიკა მხოლოდ თავადის დაკვეთითა და გემოვნებით უნდა შეექმნა… თვით ჰაიდნიც ხომ მისი საკუთრება იყო. კონტრაქტის მიხედვით, კოსტიუმი, პარიკი და წინდებიც კი თავადის გემოვნებით იყო შერჩეული.

მიუხედავად ყველაფრისა, ჰაიდნი 30 წლის განმავლობაში ემსახურებოდა ესტერჰაზების დინასტიას. დიდი მაესტრო თავს მოსამსახურეს უწოდებდა და თვით ესტერჰაზიც ამაში უცნაურს ვერაფერს ხედავდა. მრავალი წლის შემდეგ მშობლიურ სახლში დაბრუნებული, საყოველთაოდ აღიარებული, მაგრამ ძალაგამოლეული „გათავისუფლებული მოხუცი მუსიკოსი“ უსაზღვრო მონატრებისგან ზღურბლთან მუხლს მოიდრეკს.

უნდა აღინიშნოს, რომ თავადს მუსიკა ძალიან უყვარდა, თუმცა უცნაურად კი გამოხატავდა ამას… მუსიკოსებს არასათანადოდ ეპყრობოდა, ფაქტობრივად, მსახურებისგან არ ასხვავებდა. ანაზღაურებასა და შვებულებას მუდამ დაგვიანებით გასცემდა. ერთ მშვენიერ დღეს ამგვარი მოპყრობით დატანჯულმა მუსიკოსებმა შველისთვის მაესტროს მიმართეს. მიუხედავად მცდელობისა, მასაც არაფერი გამოუვიდა – გულგრილმა თავადმა „მამა ჰაიდნის“ თხოვნა არ შეისმინა. ბუნებრივია, რეპეტიციების ჩატარება გართულდა, თავადი კი მოახლოებული დღესასწაულისთვის დაჟინებით მოითხოვდა ახალი სიმფონიის შესრულებას. გონებამახვილმა მაესტრომ თავადთან მუსიკის ენით გასაუბრება გადაწყვიტა. შექმნა სიმფონია, რომელსაც „გამოსათხოვარი“ უწოდა და სიმფონიის ბოლო ნაწილით მუსიკოსების თხოვნაზე მიანიშნა.

ესტერჰაზის სასახლე ავსტრიის კულტურისა და სულიერი ცხოვრების ცენტრად იყო მიჩნეული. აქ სრულდებოდა მუსიკალური სიახლეები, ჰაიდნის ოპერების პრემიერები და სხვა კომპოზიტორთა ნაწარმოებები. გარდა ამისა, ავსტრიის ელიტას იზიდავდა სასახლის უმდიდრესი ბიბლიოთეკაც, რომელიც 20000-ზე მეტ ტომს ითვლიდა.

დღესასწაული დადგა. ახალი სიმფონიის მოსასმენად თავადის „უნგრული ვერსალის“ სასახლის დარბაზში შეკრებილი მასპინძელი და სტუმრები უცნაური ამბის მოწმენი გახდნენ:

სუსტად განათებულ სცენაზე ორკესტრი უკრავდა. სანოტო სადგამებზე (პიუპიტრებზე) დამაგრებული სანთლების მოციმციმე შუქზე თეთრი ნოტები და მუსიკოსთა სახეები იკვეთებოდა. დარბაზში გაბნეული მშვიდი მუსიკა თითქოს სანთლების ალიდან იღვრებოდა. მოულოდნელად ყურადღებას მიიპყრობს ერთ-ერთი ციმციმა სანთლის ფონზე ამოზრდილი ჩრდილი: მუსიკოსი საკრავს ფრთხილად დადებს სკამზე, სანთელს ჩააქრობს და ჩუმად დატოვებს სცენას. მუსიკის ხმა თანდათან იკლებს, სცენაზე კი უფრო და უფრო ისადგურებს სიბნელე… მუსიკოსები საკუთარი პარტიის დასრულებასთან ერთად ერთიმეორის მიყოლებით აქრობენ სანთლებს და სიბნელეში უჩინარდებიან. სცენაზე დარჩენილი ორი ვიოლინოს ჰანგის ფონზე ორი სანთელიღა ციმციმებს…

მუსიკა მიწყდა და მასთან ერთად უკანასკნელი სანთელიც ჩაქრა.

ჰერცოგს სიმფონიის ქვეტექსტის, მიხვედრა არ გასჭირვებია და ერთგვარი „მუსიკალური გავლენის“ ქვეშ მყოფმა, მუსიკოსებს თხოვნა შეუსრულა – ოჯახების მონახულების უფლება მისცა.

ვინაიდან კლასიკური მუსიკის მოსმენა ბავშვებისთვის, გამონაკლისების გარდა, რატომღაც მოსაბეზრებელი და დამღლელია, ინტერესის გასაღვივებლად ჰაიდნის №45-ე „მხიარული“ სიმფონიის საკონცერტო შესრულების ისტორიას მოვუყვეთ და „მუსიკალური წარმოდგენაც“ ვაჩვენოთ.

https://www.youtube.com/watch?v=kjFeDk6Kr3U

აი, როგორი „მუსიკალური გაფიცვა“ მოაწყო მხიარულმა კომპოზიტორმა იოზეფ ჰაიდნმა. ეს მახვილგონივრული პროტესტი თავადისთვის იმდენად გამაოგნებელი აღმოჩნდა, რომ კაპელის მიმართ აღშფოთება უმალ გაუნელდა. ჰაიდნმა გაიმარჯვა.

ასე შემთხვევით შექმნილი „გამოსათხოვარი სიმფონია“ დღემდე ცოცხლობს. სიმფონიის შესრულებისას ორკესტრანტები სცენას კვლავ ერთიმეორის მიყოლებით ტოვებენ: ჯერ – ყველა სასულე საკრავი, შემდეგ –კონტრაბასები,ვიოლონჩელოები, ალტები და მეორე ვიოლინოები, დასასრულ – პირველი ვიოლინოების სევდიანი სუსტი ბგერები და გარინდება.

https://www.youtube.com/watch?v=0lLa_W0Hm_Q

„გამოსათხოვარი“ სიმფონია პირველად 1772 წლის შემოდგომაზე შესრულდა. ჰაიდნის შემოქმედებაში მას განსაკუთრებული ადგილი იმ დროისთვის უჩვეულო ტონალობის – ფა დიეზ მინორის გამო უკავია. ყველაზე უნიკალური კი სიმფონიის დასასრულია, დამატებული უცნაური Adagio-თი, რომელიც ფინალს მოსდევს და სიმფონიის მეხუთე ნაწილად მიიჩნევა. გარდა ამისა, ნელი ფინალი ევროპული სიმფონიების ისტორიას მანამდე არ ახსოვდა.

სიცოცხლით სავსე კომპოზიტორს, „დიდ ჰაიდნს“, ძალიან ჰგავდა მისი მუსიკა. რა თქმა უნდა, ორკესტრანტების დასახმარებლად შექმნილი სევდის მომგვრელი სიმფონია ხუმრობა იყო, თუმცა დიდი მაესტრო ყოველთვის არ ხუმრობდა.

P.S. შესაძლოა ყველამ არ იცოდეს, რომ გერმანელებს თავიანთი ქვეყნის ჰიმნად ვენის კლასიკოსის იოზეფ ჰაიდნის მუსიკა აქვთ არჩეული.