სასწავლო პროცესის რუტინულობასთან გასამკლავებლად მასწავლებლები  სხვადასხვა აქტივობას ვიგონებთ. ყოველ ამგვარ სიახლეს მოსწავლეები დიდი ინტერესით ხვდებიან, რაც სწავლებისას   სტიმულს გვაძლევს. საინტერესოა, როგორ იბადებიან იდეები?

სიტყვა „იდეა“  უცხო სიტყვათა განმარტებით ლექსიკონში ასეა ახსნილი:

1. ცნება, წარმოდგენა, რომელიც ასახავს სინამდვილეს ადამიანის ცნობიერებაში და გამოხატავს ადამიანის დამოკიდებულებას გარე სამყაროსადმი;
2. მსოფლმხედველობის ძირითადი, არსებითი პრინციპი;
3. აზრი, ჩანაფიქრი; რისამე მთავარი აზრი.

შევეცდები,  შეკითხვას ჩემს პატარა გამოცდილებაზე დაყრდნობით გავცე პასუხი. ახალ იდეებზე ფიქრს მიზეზად უდევს მოსწავლეების ყოველდღიურობის გამრავალფეროვნებაზე ზრუნვა.

აი, მაგალითად, ჩვენს სკოლაში  ლიტერატურულ კაფეს ყოველ ორ თვეში ერთხელ ვაწყობთ, სადაც მასწავლებლები და მოსწავლეები ვსაუბრობთ ჩვენ მიერ არჩეული და წაკითხული წიგნის შესახებ. ასეთი თავყრილობები საინტერესო რომ გახდეს, საკუთარ თავს, როგორც ამ პროცესის ორგანიზატორს, აუცილებელ მოთხოვნად წავუყენე შემდეგი პირობები: ყოველ ჯერზე ინტერიერში რაიმეს შეცვლა; წიგნების წარდგინების  განსხვავებული ფორმა. საერთოდაც, რაც უფრო განსხვავებული იქნება ერთი ღონისძიება მეორისგან, მით უკეთესი.

ამგვარი მიდგომა თამაშს ჰგავს, რომელშიც სიამოვნებით ებმებიან მოსწავლეები, მასწავლებლები, მშობლები, სტუმრები.

ყოველივე ამან კი მაძიებელი გამხადა –  იდეებს, ჩემდაუნებურად თუ გამიზნულად, ყველგან და ყველაფერში ვეძებ. იდეა შეიძლება დამებადოს მეგობართან საუბრისას, კაფეში ყოფნისას, კინოთეატრში ფილმის ყურებისას, მეგობრის სამაგისტრო დაცვის მოსმენისას, მუზეუმში ყოფნისას, ქუჩაში სეირნობისას,  საგანმანათლებლო სტატიების, პროფესიული ლიტერატურისა თუ სხვისი გამოცდილების გაცნობისას. ყველაზე მეტად კი მათ წიგნების კითხვისას ვპოულობ.

დანიელ პენაკის  „სკოლის სევდა“

დანიელ პენაკი, ფრანგი მწერალი და მასწავლებელი, ერთ-ერთი საინტერესო თანამედროვე განმანათლებელი, რომელიც ბევრ მასწავლებელს უყვარს. არც მე ვარ მისდამი გულგრილი. გულწრფელობა, იუმორი და კითხვის სიყვარული განსაკუთრებულ ხიბლს მატებს მის წიგნებს.

„სკოლის სევდა“ მეგობრის ბლოგიდან აღმოვაჩინე და პირველივე წაკითხვისას მოვიხიბლე ერთ-ერთი მეთოდით, რომელიც მწერალს მასწავლებლობისას  გამოუგონია:

„ერთი ტექსტი კვირაში, რომელიც ყველას, მეც და მოსწავლეებსაც – სასწავლო წლის ნებისმიერ დროს, ნებისმიერ საათსა და წუთს, წინასწარ მოუმზადებლად უნდა მოგვეთხრო. დავალების გასართულებლად ტექსტები ინომრებოდა. პირველი კვირა – ტექსტი #1; მეორე კვირა – ტექსტი #2, ოცდამესამე კვირა – ტექსტი #23, ერთი შეხედვით, იდიოტური მექანიკაა, მაგრამ ეს ნომრები სათაურების ნაცვლად იყო ერთგვარი თამაში, რომელიც ცოდნით შეძენილ სიამაყეს, აზარტულობის სიამოვნებას უთავსებდა“.

ანუ, მასწავლებელი მოსწავლეებთან ერთად სწავლობდა კვირაში ერთ ტექსტს. სასწავლო წლის ბოლოს კი 50-მდე ტექსტი და ავტორი უგროვდებოდათ. ამგვარი მეთოდით მოსწავლეები ტექსტის ზეპირად სწავლის მნიშვნელოვნებას ეზიარებოდნენ, რომელიც ამავე დროს,  სიტყვის დაგემოვნებასა და შეყვარებას გულისხმობდა:

„ჩაიძირო ენაში – აი, მთელი საიდუმლო. დაცალო ერთი ფინჯანი და ისევ მოითხოვო.

დიახ, ვატენიდი ამდენ ტექსტს ჩემს მოსწავლეებს (თითოს კვირაში) და ყოველდღიურად მათ მოყოლას ვაიძულებდი. ამით მე მათ ენის ბობოქარ და უხვწყლიან ტალღებში ვძირავდი“.

რადგანაც ასეთი წიგნები გამოცდილების გაზიარების მიზნით იწერება, გადავწყვიტე,  ფრანგ მასწავლებელს მივბაძო და მეც ჩემს მოსწავლეებთან ერთად შევეჭიდო ტექსტების დაზეპირებას. მართალი გითხრათ, ვრცელი ტექსტის ზეპირად დამახსოვრება საკმაოდ მიჭირს და ამგვარი აქტივობა ჩემს მეხსიერებასაც გაავარჯიშებს.

იდეა პროექტად ვაქციე, რომელსაც  50 კვირა, 50 ტექსტი“ დავარქვი. წარმოიდგინეთ, რა საინტერესო იქნება შერჩევის, სწავლის, გაზიარების პროცესი. ამ აქტივობით შემოესწავლებათ მოსწავლეებს 50 ქართველი თუ უცხოელი ავტორის სახელი და გვარი, აუმაღლდებათ წიგნიერების დონე, დააგემოვნებენ სიტყვების სამყაროს და გაივარჯიშებენ მეხსიერებას.

კარამბარები

          დანიელ პენაკი „სკოლის სევდაში“ კარამბარებსაც ახსენებს, რომელიც იქვე ასეა განმარტებული: „კანფეტები, რომლის გასახვევ ქაღალდზე შეგეძლოთ ხუმრობები და ანეკდოტები წაგეკითხათ“. ამოვიკითხე თუ არა ხსენებული სიტყვა თავის განმარტებიანად, წამსვე  ასეთი რამ მომაფიქრდა: მომავალ ლიტერატურულ კაფესთვის ვიყიდი წონის კანფეტებს ან ჩვენ თვითონ დავამზადებთ მათ, შესაფუთ ქაღალდში გავახვევთ, რომელზეც დავწერთ  იუმორისტულ ამბებს ლიტერატურიდან (მაგალითად, დონ კიხოტი სანჩოს გაბრაზებისას რომ ამკობს, იმ ეპიზოდებს)  ან  სასაცილო თავგადასავლებს ჩვენი ცხოვრებიდან   და დღის მენიუში შევიტანთ.

ფრანგი მწერალი სწავლის პროცესში კარამბარებით პირის ჩატკბარუნებას  შემდეგ ახსნას უძებნის: „სულელური ხუმრობა განტვირთვის საშუალებას იძლევა და თანამონაწილეობისა და ერთსულოვნების ატმოსფეროს ქმნის, რომლის გაზიარებაც მხოლოდ ერთმანეთისადმი ნდობით განწყობილ ახლობლებს შეუძლიათ“.

მართლაც, არაფერია იმაზე დიდი ბედნიერება, როცა პატარა ადამიანებთან, შენს მოსწავლეებთან ერთად იცინი – წვრილმანებზე, საკუთარ თავზე, დონ კიხოტისა და სანჩოს თავგადასავლებზე, პირად თუ ერთობლივ მოგონებებზე.

შერონ დრეიპერის   „გონების მიღმა“

დანიელ პენაკის მსგავსად ამერიკელი შერონ დრეიპერი მასწავლებლობასთან ერთად წიგნებს წერს. „გონების მიღმა“ ათი წლის მელოდის ცხოვრებას გვაცნობს. შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე გოგოს ცხოვრებაში ერთი სიტყვაც არ უთქვამს, თუმცა მისი სამყარო სხვისას არ ჰგავს და განსაკუთრებულობითაც გამოირჩევა – მელოდი მუსიკას ფერებად ხედავს და სკოლაში ყველაზე მაღალი ინტელექტი აქვს.

მელოდი პირველ პირში გვიამბობს საკუთარი ცხოვრების შესახებ, რომელშიც მასწავლებლებს დიდი ადგილი უკავიათ: „ენისა და ლიტერატურის მასწავლებელი, მის გორდონი, ენერგიით აღსავსეა და წიგნებს თეატრალურ დადგმებად აქცევს. ხან მაგიდაზე ახტება, ხან მღერის. ბავშვებს ლიტერატურული ნაწარმოებების პერსონაჟებს განასახიერებინებს და ზოგჯერ წიგნებზე თამაშებსაც კი იგონებს“.

მის გორდონის გაცნობა, თუნდაც წიგნის ფურცლებიდან, დიდი სიხარული იყო ჩემთვის, თუმცა წინ სასიამოვნო მოულოდნელობა მელოდა:

„მის გორდონი სხვა საინტერესო რაღაცებსაც გვიმზადებს. მაგალითად, ერთხელ გადაწყვიტა, მთელ კლასს ანე ფრანკი წაგვეკითხა და ბავშვები რიგრიგობით შეგვაძვრინა მაგიდის ქვეშ, სპეციალურად ამ გაკვეთილისთვის აგებულ ვიწრო ბუნაგში, რომ უკეთ გაეგოთ, რას გრძნობდა ანე“.

მის გორდონი ისეთი საინტერესო ვინმე ჩანს, ვფიქრობ, არ ეწყინება, რომ მივბაძო – ჩემი ბავშვებიც შევაძვრინო საგანგებოდ მოწყობილ ბუნაგში და ანე ფრანკის დღიურიდან რომელიმე ნაწყვეტი წავაკითხო, თუნდაც, აი, ეს: „მე კიდევ მაქვს რაღაცის იმედი, რომელიც აბსურდულად და განუხორციელებლად მეჩვენება, მაგრამ მაინც მაგრად ვებღაუჭები, რადგან ადამიანური სიკეთის ჯერ კიდევ მჯერა.“

ანა გავალდა „35 კილო იმედი“  და სიტყვების  პატრული

          ფრანგი მწერალი და მასწავლებელი ანა გავალდა ერთ-ერთი ქალია, რომელმაც, როგორც ამბობენ,  წიგნების წერით საკმაოდ დიდი ფინანსური შემოსავალი მოიპოვა. ანა წერს სიყვარულზე, ურთიერთობებზე – საინტერესოდ, იუმორით, მისთვის დამახასიათებელი ხელწერით, თუმცა „35 კილო იმედი“ თხელტანიანი მოთხრობაა მოზარდი ბიჭის, გრეგუარის, შესახებ. წიგნი მაშინ შემიყვარდა, როცა მისი ქართველი გამომცემელი, მარიამ კორინთელი, ვაკის მედიათეკაში გრეგუარისა და მისი ბაბუის ამბებს დიდი სიყვარულით ჰყვებოდა. ბაბუისა და შვილიშვილის წრფელი, ნდობით აღსავსე ურთიერთობა  გულგრილს არავის ტოვებს. როცა ბავშვებისა თუ უფროსების ვინმეს სწამს და სჯერა, ასეთ დროს იმდენ კილო იმედად ვიქცევით, რამდენსაც ვიწონით.

ამ წერილისთვის  ბაბუა ლეონისა და გრეგუარის ამბებიდან ერთ ეპიზოდს გამოვყოფ. კერძოდ, ახალ და სასურველ სკოლაში მისაღებ გამოცდაზე გრეგუარს ყველაფერი ავიწყდება. ამ დროს წარმოსახვით ბაბუა ლეონთან საუბარს გააბამს:

„ – წარმოიდგინე, რომ სიტყვების პატრული ხარ. სანამ თავის ადგილს მიუჩენ, ყველა სიტყვას საბუთები უნდა მოსთხოვო: – ეუბნება ბაბუა  გრეგუარს, –

–  მანდ, თქვენ რა გქვიათ?

– ზედსართავი სახელი. – ვისთან ერთად მგზავრობთ, ჩემო ბიჭო? – „ძაღლებთან“ ერთად. – კეთილი, ამ შემთხვევაში, თქვენ  რის გაკეთება მოგიწევთ? – მრავლობითი რიცხვის ნიშნის მიმატება. – მშვენიერია, მართალი ბრძანდებით, განაგრძეთ მოძრაობა“.

წარმოიდგინეთ, როგორ დაინტერესდებიან ამგვარი აქტივობით – „სიტყვების პატრულით“ – მიწოდებული გრამატიკული ფორმებით პატარა ადამიანები, რადგან ნებისმიერი რამ, რაც სიამოვნებას გვანიჭებს, გვახალისებს, სწავლებისას ინტერესს აღვივებს და სწავლების პროცესსაც გვიადვილებს.

ზურა აბაშიძე   „ცოტა რამ“

          დებიუტანტი მწერლის კრებული „როგორ მოვკლათ ბილი ელიოტი“ წელს „საბას“ ერთ-ერთი ნომინანტია.  ამ კრებულში ერთი მოთხრობაა, სახელად – „ცოტა რამ“, რომელიც ჩემმა მეგობარმა მასწავლებელმა აღმომაჩენინა და გადავწყვიტე,  წერილში ახალი სიცოცხლე მიმენიჭებინა მისთვის.

მოთხრობის მთავარი პერსონაჟი გვიყვება ნანუცაზე, თავის მასწავლებელზე, რომელმაც  „დებილებისთვის და ავანტყოფებისთვის“ საკუთარ სახლში პატარა სკოლა მოაწყო.

ნანუცა ათას რამეს იგონებდა მათთვის, ვისაც სწავლისა და გადაადგილების თავი არ ჰქონდა. ერთ-ერთი კი თვეში ერთხელ „ჩაიპიწიეს“ მოწყობა იყო, სადაც ჩაის სვამდნენ და ერთმანეთზე საუბრობდნენ, ამბებს ჰყვებოდნენ და წერდნენ  – „იმ ღამეს, დავიფიცებ, არავის გვეძინა, ყველა ჩაიპიწიეს ველოდებოდით, ვფიქრობდით, რაზე ვილაპარაკებდით, რას მოვყვებოდით, მე ვაპირებდი მომეყოლა, როგორ ამაყობდნენ  სახლში ჩემით, როგორ უხაროდათ საღამოობით კითხვაში რომ მხედავდნენ, იმის მოყოლასაც  ვფიქრობდი, გვერდითა სადარბაზოში ერთი გოგო რომ ცხოვრობდა და წიგნებს რომ ვაძლევდი, იმასაც რომ წაეკითხა“. – წერს მთავარი პერსონაჟი და აღვფრთოვანდი ამ იდეით – ჩაის ფონზე ამბების მოყოლით, იმაზე ფიქრით, რა შეიძლება უამბო კლასელს, მოსწავლეს, რაზე გინდა გაამახვილო შენი თუ სხვისი ყურადღება, რა ნიშნით ამოირჩევ, რას ამოიტივტივებ გონებიდან, რამდენად გულახდილი იქნები, რას დაუტოვებ სხვას ამგვარი საუბრისას და რას წამოიყოლებ თან.  „ჩაიპიწიე“, როგორც მეთოდი,  მრავალ უნარ-ჩვევას ავითარებს: გადაწყვეტილების მიღებას, ზეპირმეტყველებას, ემოციის გადმოცემას, სხვისი გამოცდილების გაზიარებას, აქტიური მოსმენას.

მაიკლ ონდააჩი „ინგლისელი პაციენტი“

თანამედროვე კანადელი მწერლის, მაიკლ ონდააჩის რომანის „ინგლისელი პაციენტის“ მიხედვით ფილმია გადაღებული, რომელსაც სხვადასხვა ნომინაციაში ოსკარი აქვს მიღებული, თუმცა, ჩემი აზრით, კინოეკრანიზაციაში წიგნის მხოლოდ ზედაპირული ამბავია წარმოჩენილი და „ინგლისელი პაციენტი“ აუცილებლად წასაკითხთა სიაშია შესატანი.

რომანი ზამთარში დათოვლილი სოფლის მდუმარებაში წავიკითხე. სიუჟეტი მეორე მსოფლიო ომის დროს ვითარდება. დამწვარი ინგლისელი ჯარისკაცი იტალიაში აღმოჩნდება, სადაც მას მის მოვლა-პატრონობას თავისივე ნებით ოცი წლის ჰანა იტვირთავს.

ინგლისელი პაციენტის მკითხველისთვის გაცნობისას ერთგან ვკითხულობთ: „1890 წელს გამოცემულ  ჰეროდოტეს „ისტორიის“ ტომში კი რაღაც-რაღაცები ჩაუწებებია – რუკები, დღიურის ფურცლები, სხვა წიგნებიდან ამოხეული მთელი გვერდები. არშიებზეც სულ სხვადასხვა ენაზე წაუწერია შენიშვნები… აქ ერთმანეთს აბნეულად ენაცვლება ცნობები გამოქვაბულის კედლის მხატვრობაზე, ცნობარებიდან ამონაწერები თუ საჟურნალო ამონარიდები და ყველაფერი იმავე, სავარაუდოდ, მისი საკუთარი წვრილი ხელწერითაა ნაწერი“. ამის წაკითხვისას პერსონაჟმა კიდევ უფრო მეტად დამაინტერესა და სურვილი გამიჩნდა, მეც მქონოდა მსგავსი წიგნი, რომელშიც სხვადასხვა ფორმით დავტოვებდი ჩემი თითოეული დღის კვალს. ასე დამებადა იდეა, რომ მოსწავლეებისთვის, როგორც აქტივობა, ისე შემეთავაზებინა. ავირჩიეთ სხვადასხვა პოეტის ლექსების კრებული და ერთი ლექსი გავიხადეთ დღის ლექსად, ლექსის წაკითხვისას ვაკვირდებით სიტყვებს, განწყობას, რომელიც გვეუფლება, ამასთან ერთად არშიაზე უცხო ენის რამდენიმე სიტყვას, დღის სიმღერას, რომელიმე მხატვრის ტილოს სახელს, იმ პერიოდის წიგნის სათაურს ვწერთ.  ამგვარი აქტივობით  იზრდება შემეცნებითი სამყარო, ერთი პოეტის შემოქმედებას დაწვრილებით ეცნობი, ლიტერატურული პარალელების გავლებას სწავლობ, სიტყვის სამყაროში მოგზაურობას იწყებ, იკვეთება პიროვნული ინდივიდუალიზმი, რის შედეგადაც, როგორც  მოზარდის, ასევე ზრდასრულის  ინტელექტი იზრდება და იხვეწება.

ჰეროდოტეს „ისტორიიდან“ ლია სტურიას ლექსებამდე

          ალმაშის წამოწყებულმა თამაშმა მეც ამიყოლია და ლია სტურუას ლექსებამდე მიმიყვანა.  წიგნის საახალწლო ფესტივალზე ერთ-ერთი გამომცემლობის დახლის წინ ჩამოფასებულ წიგნებში ქექვისას ჩემი ყურადღება მწვანეყდიანმა სქელმა წიგნმა მიიქცია, რომელსაც ოქროსფერი ასოებით ავტორის სახელი და გვარი – ლია სტურუა – ეწერა. ზუსტად ორ ლარად ვიყიდე ერთი ჩემთვის და მეორე – ჩემი მოსწავლის დაბადების დღისთვის საჩუქრად. წიგნი რაჭაში დავიმგზავრე და მალევე მომაფიქრდა, რომ სწორედ ეს უცნაური, ულამაზესი და ამბებიანი ლექსების კრებული მექცია ჩემი ცხოვრების დღეების, განწყობების შემომნახველად. უკვე მეხუთე თვე სრულდება, რაც ყოველდღიურად ვკითხულობ ერთ ლექსს, ვფიქრობ, სხვა წიგნებსა და ამბებს ვუკავშირებ, ნაჩუქარ თუ ნაპოვნ ფოთლებს, ჩემი შვილების თმებს  ვინახავ ან – იმ ძაფის ნაკუწს, რომლითაც ჩემს გოგოს ზამთრის გრძელ დღეებში ჟაკეტი მოვუქსოვე. მერე თითქოს ჩემთვის აუკინძავთ ლექსები ამ წიგნში – თითქმის ყოველ გვერდზე  მხოლოდ ერთი ცალი მხვდება.

ახლა ზაფხულია და შემიძლია, თებერვლის ბოლო დღეები ან გაზაფხულის ამბები ლექსებში მოვძებნო. მაგალითად, 26 თებერვლის დღის ლექსია სახელად „იოსიფ ბროდსკის“. არშიებზე გაკეთებული წარწერებიდან ვიხსენებ, რომ იმ დღეს ვკითხულობდი ენდი უირის „მარსელს“, ხოლო ლექსში აღმომიჩენია შემდეგი ფრაზა – „ავიაციის ზემოთ სულ სხვა ზეცაა“, რამაც დღის წიგნთან დამაკავშირა და გამახარა, ასევე, კარლ საგანი გამიცვნია და ვუსმენდი Yann Tiersen-სა და Shannon Wright-ს, დღის ინგლისურის სიტყვა კი Explicit (გულწრფელი, ზუსტი)  ყოფილა.

ჩემთვის, როგორც მასწავლებლისთვის, ყველაზე საინტერესოაძიების პროცესი, რასაც აღმოჩენის, თანაგანცდის და გაზიარების სიხარულთან მივყავარ. ცხოვრებისადმი ამგვარი დამოკიდებულებები ყოველდღიურობას მიმრავალფეროვნებს და საინტერესოს ხდის.

დაფიქრებულხართ იმაზე, რომ ხალხურმა ზეპირსიტყვიერებამ ყველაზე უხვი მასალა თამარ მეფეზე და პატარა კახზე შემოგვინახა, და თითქმის არაფერი დავით აღმაშენებელზე? (საინტერესო იქნება ამ კუთხით საბჭოთა წარსული კვლევის ლაბორატორიაში გამართული დისკუსიის ტრანსკრიპტის წაკითხვა https://www.scribd.com/doc/53064153/სტალინი-და-ქართული-ნაციონალიზმი ) საინტერესოა ისიც, რომ ფოლკლორმა არ შემოგვინახა არცერთი ლექსი ან თქმულება გიორგი სააკაძეზე, რაც წარმოუდგენლად მიაჩნდათ ლიტერატორებს. მასალის მოძიების მიზნით, 1943 წელს გიორგი შატბერაშვილმა მოაწყო ექსპედიცია ქართლში და გამოავლინა რამდენიმე ძირითადად ბიოგრაფიული ხასიათის გადმოცემა (გიორგი სააკაძე ხალხის ხსოვნაში https://www.bu.org.ge/x2248?lang=geo). წარმოუდგენელია იმის დადგენა, ეს პროზაული და პოეტური გადმოცემები როდიდან ჩნდება ხალხში, ფილმის გადაღების დროს თუ მათ უფრო ძველი ფესვები აქვთ. აქვე ისიც უნდა აღვნიშნო, რომ არც გიორგი შატბერაშვილია ერთადერთი, ვინც გიორგი სააკაძით დაინტერესდა. გიორგი სააკაძე ჯერ მეფე არჩილმა „გააცოცხლა“, შემდეგ კი – სტალინმა: არჩილ მეფემ იოსებ თბილელს დაუკვეთა ნაწარმოები, ხოლო 1943 წელს იგივე გააკეთა სტალინმა. ჯერ ორი ისტორიკოსი დაიბარა კრემლში და თხოვა (აბა ვინმეს არ შეესრულებინა სტალინის თხოვნა), ცოტა უფრო მეტად წამოეწიათ წინ ეს ფიგურა ნარკვევებში (ნიკო ბერძენიშვილი, სტუმრად სტალინთან https://burusi.wordpress.com/2010/02/02/niko-berdzenishvili-3/ ). ამით მან ახალი სიცოცხლე შთაბერა დიდ მოურავს, ოღონდ საბჭოთა ლიდერს სულ სხვა მიზანი ამოძრავებდა. ორივე მათგანმა (არჩილმაც და სტალინმაც) ეს საკუთარი ინტერესებისთვის გააკეთა. რატომ დასჭირდა სრულიად განსხვავებული ეპოქის ორ მოღვაწეს ამის გაკეთება? იოსებ ჯუღაშვილი ცდილობდა, ხალხს ბმა გაეკეთებინა გიორგი სააკაძეს – დიდ მხედართმთავარსა და და სტალინს – საბჭოთა არმიის მთავარსარდალს შორის (ეს ბმა კი ადვილი გასაკეთებელია თუნდაც იმიტომ, რომ ორივეს ცხოვრებაში შვილის გაწირვის ეპიზოდია ქვეყნის ინტერესების სასარგებლოდ). კავშირი ორ ქართველს შორის კი პირველ რიგში იმით დამყარდებოდა, თუკი დიდი მოურავის ფიგურის წინ წამოწევისას აქცენტი ახლებურად დაისმებოდა. სააკაძე ხომ შეიძლება აღვიქვათ, როგორც სიმბოლო, პიროვნება, რომელიც მასზე მაღალი წრის წარმომადგენლებს, თავადებს ებრძოდა. და არა მარტო.  ამ მიზნით, მეორე მსოფლიო ომის პერიოდში, მაშინ, როდესაც საბჭოთა კავშირი ეკონომიკურადაც უმძიმეს მდგომარეობაშია, ბიუჯეტიდან ფინანსდება ანა ანტონოვსკაიას წიგნის „დიდი მოურავის“ ეკრანიზაცია. ეს ასაბუთებს იმას, თუ რამდენად მნიშვნელოვანი იყო დიდი მოურავის „გაცოცხლება“, გიორგი სააკაძის პერსონისთვის ახალი სიცოცხლის შთაბერვა. ზემოთქმულიდან გამომდინარე, შეგვიძლია დავასკვნათ, რომ ხშირად მმართველებს საკუთარი ინტერესებიდან გამომდინარე სჭირდებათ ხოლმე რომელიმე ისტორიული პირის ხალხისთვის გახსენება. ასეთ ისტორიულ პირად კი ორი ქართველი მმართველისთვის გიორგი სააკაძე იქცა (https://sovlab.ge/ka/news/georgian-film-in-soviet-union-transcript ).

ამასა გარდა ისიც უნდა აღინიშნოს, რომ გიორგი სააკაძეზე აქტიურად გამოთქვამენ წინააღმდეგობრიც შეხედულებებს. ჩემი მოსწავლე ნიკა ხარშილაძე დაინტერესდა ამ თემით, უცვლელად გთავაზობთ ამონარიდებს ნიკას ნაშრომიდან:

გიორგი სააკაძის სიკვდილიდან ნახევარი საუკუნეზე მეტია გასული, როდესაც მეფე არჩილი იოსებ თბილელს დიდი მოურავის ცხოვრებაზე ნაწარმოების დაწერას უბრძანებს. საინტერესოა, რაში დასჭირდა ხელმწიფეს აზნაურის ღვაწლის წინ წამოწევა? რატომ გადაწყვიტა მეფეს სააკაძის სახელის უკვდავყოფა? სანამ უშუალოდ კითხვას ვუპასუხებთ, უნდა აღვნიშნოთ, რომ ის ქართველი ისტორიკოსები, რომლებიც განიხილავენ და აანალიზებენ დიდი მოურავის, გიორგი სააკაძის მოღვაწეობას და დამსახურებებს სამშობლოს წინაშე, არ არინ სააკაძის თანამედროვენი. გიორგი სააკაძეს, მისივე მოღვაწეობის ხანაში, მხოლოდ უცხოელი ისტორიოგრაფები აღწერენ. სწორედ მათ შემოგვინახეს ცნობები დიდ მოურავზე და სწორედ მათი ნაშრომებია ის ძირითად წყარო, რომელსაც მკვლევრები ეყრდნობიან.

მე-18 საუკუნეში ე.წ. „ეროვნულ-პატრიოტული სკოლა“ (გ. ჯამბურიას ტერმინი) ძლიერდება. ამ „მოძრაობას“ წარმოადგენდნენ მეფე არჩილი და იოსებ თბილელი. ჩემი აზრით, ამ კავშირის არსებობას მეფესა და ეპისკოპოსს შორის სწორედ ნაწარმოების შექმნა ამტკიცებს. ეს პატრიოტული კავშირი გარკვეულ მიზნებს ემსახურებოდა, რომელთაგან ერთ-ერთი არჩილის მიერ თეიმურაზ პირველის მოღვაწეობის შეფასება იყო. საინტერესოა, რომ საკუთარ პოემაშიც კი („გაბაასება თეიმურაზისა და რუსთველის“) არჩილი თეიმურაზის ზოგიერთ გადაწყვეტილებას მკაცრად განიკითხავს. მაგრამ ხელმწიფე თავს უფლებას არ აძლევს ღიად და აშკარად დაუპირისპირდეს თავის წინაპარს. შესაძლოა, მისი მიზანი ეს სულაც არ ყოფილა და მას ობიექტურად, ყველა პერსპექტივის გათვალისწინებით, უნდოდა მოვლენების შეფასება. ამიტომაც, მეფე-პოეტი სწორ გამოსავალს ხედავს დიდი მოურავის სახით: თუკი მოხდება გიორგი სააკაძისა და თეიმურაზ პირველის დაპირისპირების მიზეზების სწორი ანალიზი, მხარეები, დამსახურების მიხედვით, ან გამართლდებიან ან გამტყუნდებიან. მაგრამ პირველ რიგში საჭიროა მოვლენების აღდგენა. ამ საქმეში კი დახმარების გაწევა თავად გიორგი სააკაძის უახლოეს ნათესავს, მის მოგვარეს იოსებ სააკაძეს, იგივე იოსებ თბილელს შეუძლია. მე-18 საუკუნის საქართველოს თვალს თუ შევავლებთ, მივხვდებით, რაში სჭირდება მეფეს სააკაძის პერსონის „გაცოცხლება“. ჯერ ერთი, ეს არის პიროვნება, რომელიც ურჩ, ცენტრალურ ხელისუფლებასთან დაპირისპირებულ თავადებს ებრძვის. ესენი არიან შადიმან ბარათაშვილი, ფარსადან ციციშვილი, ქაიხოსრო ჯავახიშვილი (და მისი სანათესაო). მეორეც, გიორგი სააკაძე არის ის პიროვნება, რომელიც იმავდროულად თავისი ბატონის (სიმონ პირველ დიდი, გიორგი მეათე, ლუარსაბ მეორე, თეიმურაზ პირველი) ერთგულია. გარდა ამისა, მოურავმა თითქმის ყველაფერს საკუთარი ნიჭის წყალობით მიაღწია (მოურავობა მამამისისგან გადაეცა, თუმცა წყაროებში არ წერია, რომელი ქალაქის მოურავი იყო სიაუში), განსხვავებით დიდგვაროვნებისგან, რომელთაც გვარი დაბადებიდანვე გარკვეულ პრივილეგიებს ანიჭებდა. მესამე მიზეზად კი შეიძლება ჩაითვალოს ის, რომ დიდი მოურავი იბრძვის ქვეყნის ერთიანობისთვის, მაშასადამე გიორგი სააკაძე ქვეყნის ცენტრალური ხელისუფლების ერთგული მამულიშვილია, რომელიც ხალხს მხოლოდ პატრიოტიზმისკენ თუ მოუწოდებს. შესაძლოა, ხალხს გადმოცემებიდან ამ პიროვნების უარყოფითი თვისებების შესახებაც სცოდნოდა რამე. მაგრამ, არჩილის მხრიდან ობიექტურობის დასაცავად, რომ არ მოხდეს ასეთ თვისებებზე ყურადღების გამახვილება და შესაბამისად, თეიმურაზისთვის უპირატესობის მინიჭება, საჭიროა ადამიანი, რომელიც სწორედ გიორგი სააკაძის დადებით თვისებებზე გაამახვილებს ყურადღებას და ისეთ ნაწარმოებს შექმნის, რომელშიც თეიმურაზ პირველი მთელი სისრულით წარმოჩნდება. აი, აქედან გამომდინარეა ამ სამუშაოსთვის ყველაზე შესაფერისი იოსებ თბილელი. იგი არა მხოლოდ ეპისკოპოსია, რაც მას ხალხზე დიდ გავლენას აძლევს, არამედ გვარად სააკაძეა და გიორგის ნათესავია. შესაბამისად, თუ ვინმემ დიდი მოურავი ღირსეულად უნდა წარმოაჩინოს, ამას იოსებ ეპისკოპოსზე კარგად ვერავინ გააკეთებს, გიორგი სააკაძის ღირსეულად წარმოჩენით კი თეიმურაზ პირველის პიროვნება უკეთ გამოიკვეთება.

გასაგებია, რომ „დიდმოურავიანის“ სიუჟეტის დამუშავებისა და ნაწარმოების წერის პროცესში იოსებ თბილელი სუბიექტოურობისგან დაცლილი ვერ იქნებოდა, მაგრამ მისი თხზულება მაინც ფასდაუდებელია ისტორიული რეალობის რესტავრაციის საქმეში. სწორედ ეს ტექსტი გვაძლევს საშუალებას, უკეთესად შევაფასოთ თეიმურაზის მეფობის ხანა ისევე, როგორც არჩილის მმართველობის პერიოდი. შესაბამისად, ამ ყველაფერმა გამოკვეთა ჩემი კვლევის ინტერესი და საკვლევი შეკითხვაც ასე ჩამოვაყალიბე: რა არის იოსებ თბილელის ნაწარმოებში ისეთი, რაც საფუძვლად დაედო გიორგი სააკაძეზე წარმოშობილ წინააღმდეგობრივ შეხედულებებს? იოსებ თბილელის „დიდმოურავიანის“ ანალიზმა კი დამარწმუნა, რომ:

1.მე-17 და მე-18 საუკუნეებში საქართველოშო მძლავრობენ დიდი ფეოდალები, რომლებიც ასუსტებენ ცენტრალურ ხელისუფლებას. მათი ინტერესები შორსაა სამშობლოსადმი თავდადებისგან. ერთგულებას მხოლოდ პირადი ინტერესების გამო თუ იჩენენ.

2. არჩილ მეორე ცდილობს გააღვივოს ერთგულების გრძნობა თავადებში და ამისთვის იოსებ თბილელს უკვეთავს ნაწარმოების შექმნას. „დიდმოურავიანი“ არ არის ერთგულების თემაზე დაწერილი წიგნი, ამისთვის კახეთის 1659 წლის აჯანყების მეთაურებზე წიგნის დაწერაც საკმარისი იქნებოდა. სააკაძის წინ წამოწევა აუცილებელია, ვინაიდან ის დიდი ტემპერამენტის მქონე ადამიანია, თუმც ქვეყნის დასაცავად მზადაა, შვილიც გასწიროს და მეფესაც აუჯანყდეს, ვინაიდან ის ემსახურება უფრო დიდ ხელმწიფეს ვიდრე თეიმურაზ მეორეა. ის პირველ რიგში საქართველოს ერთიანობის ქვეშევრდომია.
3. პოემა განიხილავს ძირითადად იმ ნაწილებს სააკაძის ცხოვრებიდან, რომლებმაც ხალხი მის ერთგულებაში დააეჭვა. „დიდმოურავიანიდან“ გამომდინარე აშკარაა, რომ არც საქართველოდან წასვლა იყო დიდი მოურავის ბრალი და არც შაჰ აბასის ქართლში გამოლაშქრება. ერთადერთი ბაზალეთის ბრძოლა შეიძლება მივიჩნიოთ წინააღმდეგობრივად, ვინაიდან მოურავი დაუპირისპირდა თავის მეფეს, მაგრამ ავტორი ამას თვითონ არ ამართლებს, ამბობს კიდეც, ყმა პატრონს არ უნდა დაუპირისპირდესო. ეს გასაგებიცაა, ვინაიდან წიგნი იმისთვისაა დაწერილი, რომ ხალხმა შეცდომებზე ისწავლოს და მეფე არჩილის ერთგული გახდეს. ერთგულების ასეთ მაგალითად კი გიორგი სააკაძე შეირჩა. რატომ მაინცდამაინც ის ადამიანი, ვინც მეფეს შეებრძოლა? ერთი შეხედვით, არჩევანი პარადოქსულია, მაგრამ სინამდვილეში გიორგი სააკაძეს უკვდავყოფენ არა მარტყოფისა ან სხვა დიდი გამარჯვების გამო. მისი უდიდესი დამსახურებაა დიდი ფეოდალების ალაგმვა. ბაზალეთის ბრძოლა სხვა არაფერია, თუ არა დაპირისპირება საქართველოს ერთიანობისთვის მებრძოლი სააკაძისა და ცენტრალური ხელისუფლების მოწინააღმდეგე თავადებს შორის. მეფე თეიმურაზი მართალია მთავარსარდალია, მაგრამ ომი „სუფრაჯებმა“ წამოიწყეს, ისარგებლეს რა ხელმწიფის თავმოყვარეობით. შესაბამისად, დიდი მოურავი ებრძვის არა თავის ხელმწიფეს, არამედ დიდ ფეოდალებს საქართველოს ერთიანობისთვის.

ამ დასკვნების გაკეთების საფუძველს „დიდმოურავიანის“ გულმოდგინე ანალიზი მაძლევს. ვფიქრობ, პოემა დიდი მოურავის შესახებ არსებულ ყველა ეჭვს აბათილებს. ის კი არა, შეიძლება ითქვას, რომ გიორგი სააკაძეზე წარმოშობილ წინააღმდეგობრივ შეხედულებებს საფუძვლად ვერ დაედებოდა იოსებ თბილელის ნაწარმოები. სააკაძის პერსონის ოპონენტები ან ცუდად იცნობენ ან უგულვებელყოფენ ამ პოემასან მათ სხვა მიზნები გააჩნიათ. დიდ მოურავზე წარმოშობილი აზრთა სხვადასხვაობა თავადების გამოწვეულია. ამის მიზეზი კი ზედმიწევნით კარგად აქვს ასახული ილიას შემდეგ სიტყვებში: „დიდი მოურავი თუმცა ყოვლად ნიჭიერი კაცი იყო, ყოვლად მხნე სახელმწიფო კაცი და წარჩინებული მეომარი და სარდალი, მაგრამ ყოველივე ეს ვერ იპატიებდა მას მდაბალ ბუნებიანთა კაცთა შურისგან. ეს ნაძილარი გრძნობა ადამიანის ავზნეობისა ბევრს მეტოქესა და მოშურნეს მოუგროვებდა მაშინდელ დიდებულებთა შორის, რომელთაც მოდგმა უფრო დიდ ღირსებად მიაჩნდათ, ვიდრე ნიჭიერი დიდბუნებიანობა. ამით აიხსნება ის გარემოება, რომ ამ სახელოვანს დიდ მოურავსა მრავალი მტერი აუჩნდა“. ამ ყველაფრით, როგორც ჩანს, კარგად ისარგებლეს მეოცე საუკუნეში და სტალინის ეპოქამაც ეჭვები კიდევ უფრო გააძლიერა. ასეა თუ ისე, კვლევამ დამარწმუნა, რომ გიორგი სააკაძეზე შექმნილი პირველი მხატვრული ნაწარმოები ობიექტური არის (მიუხედავად იმისა, რომ მონოლოგის ფორმითაა დაწრილი) და მასში არანაირად არაა დაკნინებული დიდი მოურავის ღვაწლი სამშობლოს წინაშე. აქედან გამომდინარე, იგი ვერ გახდებოდა წინააღმდეგობრივი შეხედულებების გამომწვევი მიზეზი.

„სანამ ლომებს საკუთარი ისტორიკოსები არ ჰყავთ,

მონადირეობის შესახებ ზღაპრებში მუდამ მონადირე იქნება განდიდებული“.

აფრიკული ანდაზა

ტერმინი „კრიტიკული ინციდენტი“ ისეთ ურთიერთობას აღნიშნავს, რომელსაც მონაწილეები (ან ერთი მათგანი) პრობლემურად, დამაბნევლად, სახალისოდაც კი მიიჩნევენ. ეს ისეთი სიტუაციებია, რომელიც უნდა დავიხსომოთ და გავითვალისწინოთ. ჩვეულებრივ, კრიტიკული ინციდენტი კულტურათა ურთიერთქმედებას ასახავს – სიტუაციებს, რომელშიც მოულოდნელი ქცევა ჩნდება.

არ არის აუცილებელი, კრიტიკული ინციდენტი დრამატული მოვლენა იყოს: ჩვეულებრივ, ის კომუნიკაციაში მონაწილეთათვის მნიშვნელოვანი მოვლენაა. მოვლენაა, რომელმაც შეჩერება და დაფიქრება გვაიძულა, კითხვები გაგვიჩინა. შესაძლოა მან ეჭვქვეშ დააყენა ჩვენი შეხედულებები, ფასეულობები, დამოკიდებულებები ან ქცევა. მნიშვნელოვნად იმოქმედა პიროვნულ და პროფესიულ განვითარებაზე.

კრიტიკული ინციდენტის, როგორც სწავლების ინსტრუმენტის მიზანია განუვითაროს ადამიანს სხვა კულტურის პერსპექტივიდან კონკრეტული ურთიერთობის დანახვის უნარი  (Salo-Lee & Winter-Tarvainen 1995).

კრიტიკული სიტუაციის შესახებ ფიქრისა და ანალიზის შესაძლებლობა ხელს უწყობს კროსკულტურულ ცნობიერებას და სწავლება–სწავლას. ამ თვალსაზრისით კრიტიკული ინციდენტი მნიშვნელოვანი სტრატეგიაა, რომელიც შეიძლება გამოვიყენოთ კულტურით განპირობებულ განსხვავებათა და მოსალოდნელ გაუგებრობათა გამოსავლენად.

გარკვეულწილად, ნებისმიერი კომუნიკაცია ინტერკულტურულია, რადგან ყველას ჩვენ–ჩვენი ისტორია, ამბები „დაგვაქვს“, რომელიც ჩვენთან არის ნებისმიერი ურთიერთობისას. არასწორი ინტერპრეტაცია და გაუგებრობა არცთუ იშვიათია კულტურათშორისი კომუნიკაციისას (Salo-Lee & Winter-Tarvainen 1995).

ქვემოთ მოცემული ზოგიერთი ინციდენტი უფრო სპეციფიკურია კულტურის თვალსაზრისით, ზოგი – უფრო ზოგადი. ჩვენი მიზანია, ვისწავლოთ ამ ინციდენტების გაანალიზება და ფიქრი სხვადასხვა კულტურისა და ინტერკულტურული კომუნიკაციის პერსპექტივით. სიტუაციებზე მსჯელობისას ნებისმიერი მოსაზრება მისაღებია.

1. სალომემ გრამატიკაში ტესტი დააწერინა მოსწავლეებს. ტესტირების დროს შენიშნა, რომ ერთ–ერთი მათგანი პასუხებს მეორისაგან იწერდა. მასწავლებელმა სთხოვა, დარჩენილი ნაწილი საკუთარი ძალებით დაესრულებინა. მოსწავლემ გადაწერა გააგრძელა. სალომემ ნამუშევარი აიღო და ყველას დასანახად ნაგვის ურნაში ჩააგდო. ამით სხვა მოსწავლეებს აჩვენა, რომ პასუხები არ ასახავდა რეალურ ცოდნას და აზრი არ ჰქონდა ტესტირების გაგრძელებას, თუკი მოსწავლე გადაწერას გააგრძელებდა. მოსწავლე ძალიან განაწყენდა და სასწავლო ნაწილთან გადაწყვიტა ჩივილი.
2. ჩემს მეგობარს თავისი კლასი მოსწონს, მაგრამ თვლის, რომ მასწავლებელი ძალზე ცივია. მეუბნება, რომ გრამატიკას კარგად ასწავლის, მაგრამ არასოდეს ეკითხება მოსწავლეებს ოჯახის შესახებ და არც საკუთარ ოჯახზე საუბრობს.
3. სოფო ხალისით ემსახურება საყვარელ პროფესიას ერთ-ერთ სკოლაში. ყოველ ახალ ჯგუფს ის უხსნის კლასში და სკოლაში ქცევის წესებს, რომელთა შორისაა დაგვიანების შესახებ წესი. დაახლოებით ორი კვირის შემდეგ ერთ–ერთმა მოსწავლემ დაგვიანებით დაიწყო სკოლაში მისვლა. სოფოს მოვლენებისადმი მსუბუქი მიდგომა ახასიათებს და ერთ-ერთი დაგვიანებისას მოსწავლეს „საღამო მშვიდობისაო“ მიესალმა. ყველამ გაიცინა. ადრე ასე სხვა ჯგუფთანაც მოიქცა. მოსწავლემ ყურადღება არ მიაქცია და თავისი ადგილისაკენ გაემართა. გაწბილებულმა მასწავლებელმა დაგვიანების მიზეზი ჰკითხა. „ასე არ დამელაპარაკოთ“, დაუყვირა მოსწავლემ. სოფომ უთხრა, რომ დაგვიანებისთვის ბოდიში უნდა მოეხადა. მიუხედავად იმისა, რომ თვლიდა, მოსწავლეს პირველს უნდა მოეხადა ბოდიში, მოგვიანებით სოფომ თავად მოიხადა ბოდიში. მოსწავლემაც მოუბოდიშა, თუმცა, რამდენიმე დღის შემდეგ კლასში საერთოდ აღარ გამოჩენილა.
4. ლევანი საღამოობით TOEFL–ს (ინგლისურის, როგორც უცხო ენის ტესტი) ასწავლის მოსწავლეებს. ერთ–ერთი შეხვედრისას ორ მოსწავლეს შორის უსიამოვნება მოხდა: ერთს მოსმენის სავარჯიშოების გაკეთება სურდა, მეორეს – გრამატიკის. მეორე დღეს ერთ–ერთი მათგანი ლევანთან მივიდა და უთხრა, რომ, მისი აზრით, გრამატიკული სავარჯიშოები საკმარისად გააკეთეს და ახლა კარგი იქნებოდა მოსმენაზე კონცენტრაცია. არწმუნებდა, რომ სრულიადაც არ უფიქრია მასწავლებლისთვის ჭკუის სწავლება. ერთი კვირის შემდეგ ამავე მოსწავლემ ლევანს სთხოვა, სახლში მესტუმრეთ, რაღაც მინდა გაჩვენოთო. ლევანი არ წავიდა. მოგვიანებით მოსწავლისაგან ელფოსტით წერილი მიიღო, მადლობას უხდიდა სწავლებისთვის და შეხედულებებისთვის. ლევანმა თავი ძალზე უხერხულად იგრძნო, მან გააზრებულად სცადა, თავიდან აეცილებინა კლასის გარეთ მოსწავლესთან ურთიერთობა.
5. ჯეკი 10 წელია ასწავლის ინგლისურს ჩინეთსა და იაპონიაში. კანადაში დაბრუნებულს მულტიკულტურული ჯგუფი შეხვდა, რაც სასიამოვნო გამოწვევა იყო – მრავალფეროვანი მოსწავლეების სასწავლო საჭიროებები უნდა განესაზღვრა. ყველაზე მეტად ერთ–ერთ მოსწავლესთან გაუჭირდა საერთო ენის გამონახვა, რომელიც მუდამ მოღუშული და კრიტიკული იყო. 45 წლისას საკუთარ ქვეყანაში დოქტორის ხარისხი ჰქონდა მიღებული, არასოდეს იღიმოდა და თითქოს ყოველ ჯერზე სცდიდა ჯეკს გრამატიკისა და ლექსიკის სწავლებისას. ჯეკი ხვდებოდა, რომ მოსწავლე ხალისობდა საკუთარი საქციელით. ერთ დღეს ჯეკმა უთხრა მოსწავლეს, რომ თუკი უკმაყოფილო იყო, შეეძლო სხვა ჯგუფში გადასულიყო. მოსწავლე სხვა კლასში არ გადავიდა, თუმცა ამ ამბის შემდეგ უფრო კმაყოფილი ჩანდა.
6. ერთი მოსწავლე მყავს, რომელიც მუდამ იგვიანებს. თუმცა, მხოლოდ ეს არ არის პრობლემა. როცა რამეს ვეკითხები, ის საუბარს იწყებს და ვეღარ ჩერდება, დანარჩენები მოთმინებით ელოდებიან. მინდა ვუთხრა ხოლმე, რომ კითხვის არსს დაუბრუნდეს. საბოლოოდ ვაწყვეტინებ, რადგან ის დროის შეგრძნებას კარგავს. ვუთხარი, რომ მზად ვარ შესვენებაზე მოვუსმინო მის მოსაზრებას. მას არ ესმის დროის კონცეფცია. ჩვენ მკაცრი გრაფიკი გვაქვს და ყველაფერი დროულად უნდა გაკეთდეს, ყველაფერს განსაზღვრული დრო სჭირდება.
7. შესვენებისას დერეფანში ორი მოსწავლე საუბრობდა. როცა შესვენება დასრულდა, ჯენეტმა კლასში შესვლა სთხოვა. მოსწავლეებმა საუბარი გააგრძელეს. როცა ჯენეტმა ისევ სთხოვა კლასში შესულიყვნენ, ერთ–ერთმა მათგანმა ისე შეხედა თითქოს ეუბნებოდა, „რა უხეში ხართ! როგორ მთხოვთ კლასში შესვლას შუა საუბრისას“. ჯენეტმა თავი უხერხულად იგრძნო.
8. ჯორჯი მაცოფებს: როგორც კი დავალების ჩაბარების დრო დგება, საცოდავ ტყუილებს იგონებს და ბოდიშობს. ვბრაზობ, რადგან ვგრძნობ, რომ არც საქმეს და არც ვადებს სერიოზულად არ უდგება. მორიგი დავალება ზედმიწევნით ავხსენი, ვადა დაფაზეც დავწერე და როცა ისევ თავის მოკატუნება დაიწყო, ლამის გავგიჟდი. უფრო იმიტომ, რომ მეორე მოსწავლესაც არ ჰქონდა დავალება შესრულებული. მან მომიბოდიშა და მითხრა, რომ იმავე დღეს მოგვიანებით გამომიგზავნიდა. იმავე დღეს კი არა, რამდენიმე დღეში გამომიგზავნა, მაგრამ რაკი მომიბოდიშა, დავალება მივიღე და არც გავბრაზებულვარ.
9. ახალგაზრდა ქალი კანადაში ჩავიდა ახალი ცხოვრების დასაწყებად. იქ უფრო ციოდა, ვიდრე თავის ქვეყანაში, მაგრამ საკუთარი ჩაცმულობა მოსწონდა და არ უფიქრია შემოტმასნილი ქვედაბოლოსა და მოკლე ბლუზონის გამოცვლა. რამდენიმე დღეში გარშემომყოფთა დაჟინებული მზერა იგრძნო. იფიქრა, ხვდებიან, უცხოელი რომ ვარ და იმიტომ მიცქერენო. შემდეგ ვიღაცამ უთხრა, რომ ასე მხოლოდ მსუბუქი ყოფაქცევის ქალებს აცვიათო. ქალმა თავი შეურაცხყოფილად იგრძნო და გაბრაზდა.
10. როცა სასაფლაოს ჩაუარა, კაცმა რაღაც უცნაური შენიშნა. იქნებ თვალები მატყუებსო და უფრო ახლოს მივიდა. საფლავის ქვაზე ორი ადამიანის სახელი შენიშნა. ერთზე ორივე თარიღი იყო აღნიშნული, ხოლო მეორეზე მხოლოდ დაბადების. ის თვალებს არ უჯერებდა.
11. ორი საშუალო ასაკის ქალბატონი ქუჩაში ხელიხელჩაკიდებული მოსეირნობდა. უცებ მანქანამ ჩაუქროლა და თავგამოყოფილმა მგზავრმა მიაძახა „ლესბოსელებოო“. ქალბატონებს ძალიან ეწყინათ, ალბათ, ასე ფიქრობს ყველაო და ერთმანეთს ხელები გაუშვეს.
12. დათომ განაცხადა, რომ ამდენი მარტოხელა ქალის არსებობას მათი სიზარმაცე განაპირობებს, რითაც ძალიან გააკვირვა და შეურაცხყოფილად აგრძნობინა თავი მაიას.
13. ირენმა და მისმა ქმარმა საქართველოში ჩამოსული წყვილის დაპატიჟება გადაწყვიტეს. როცა წყვილი მოვიდა, ოთახში უკვე სამი სხვა წყვილი იყო სტუმრად. მამაკაცმა ყველა მამაკაცს ჩამოართვა ხელი, ქალები კი უყურადღებოდ დატოვა. ირენმა თავი შეურაცხყოფილად იგრძნო.
14. მოსწავლეთა გაცვლითი პროგრამის ფარგლებში ექვსი წლის წინ ვიყავი აშშ-ში. ვცხოვრობდი ამერიკულ ოჯახში. ზოგადად, დღეში რამდენიმე საათს საკუთარ თავს ვუთმობ, შევდივარ ჩემს ოთახში, ვასრულებ საშინაო დავალებას ან ვწერ წერილს, ვისვენებ და ვუსმენ მუსიკას. ასე მოვიქეცი ამერიკაშიც. ვერც კი წარმოვიდგენდი, თუ ჩემი ეს ჩვევა მასპინძელ ოჯახს სირთულეს შეუქმნიდა. ერთ დღეს ოჯახის დიასახლისი შემოვიდა ჩემთან და მკითხა ყველაფერი რიგზე იყო თუ არა. მათი აზრით, მე იმიტომ ვიქცეოდი ასე, რომ მოწყენილი ვიყავი ან სახლი მენატრებოდა. გავოცდი – სინამდვილეში, ასეთი რამ აზრადაც არ მომსვლია.
15. 19. ერთად ცხოვრების მეორე დღეს ჩემმა მეგობარმა ჩაიცვა ქურთუკი და წასასვლელად მოემზადა. მინდოდა გამეგო, სად მიდიოდა და ვკითხე კიდეც. მიპასუხა, რომ მეგობარ ბიჭთან ერთად აპირებდა კინოში წასვლას, რადგან დღეს მისი დაბადების დღე იყო. მინდოდა მისთვის დაბადების დღე მიმელოცა, ამიტომ მისკენ გავეშურე და როგორც ჩემს ქვეყანაში იციან, ლოყაზე კოცნა დავუპირე. ვფიქრობ, ძალიან შევაშინე ჩემი საქციელით. მან რამდენიმე ნაბიჯით უკან დაიხია და შეშინებული თვალებით შემომხედა. მივხვდი, რომ რაღაც ისე არ გავაკეთე. მეც უკან დავიხიე და კოცნის ნაცვლად ხელი ჩამოვართვი.
16. 20. სამ მარტს სტუდენტი მეცადინეობაზე მოვიდა და მთხოვა ავადმყოფობის გამო გადამევადებინა მისთვის ესეს ჩაბარების თარიღი (სახეზე და ხმაზე ეტყობოდა, რომ მართლაც ავად იყო). შევთანხმდით, რომ ესეს მომდევნო ხუთშაბათს მოიტანდა. თუმცა, მან ვერ მოახერხა ლექციაზე მოსვლა და არც შემეხმიანა. როცა შევეკითხე, თუ რატომ არ მოიტანა ესე, მიპასუხა რომ აუცილებლად მოიტანდა მომავალ კვირას. თან დაამატა, რომ თავს ჯერ კიდევ ვერ გრძნობდა კარგად. გამიკვირდა, რომ სტუდენტმა, რომელიც სისტემატურად ესწრებოდა მეცადინეობებს, დროულად ვერ ჩააბარა ნამუშევარი და თან ასეთი ქცევის კონკრეტული მიზეზიც ვერ დაასახელა. მისი განმარტების პასუხად ავუხსენი, თუ რაოდენ გამაღიზიანებელი იყო სტუდენტის მსგავსი საქციელი პედაგოგისთვის. როგორც ჩანს, არ იცოდა, რომ უნივერსიტეტი ყოველ გაცდენილ დღეზე ესეში ნიშანს აკლებდა სტუდენტს. მას იმდენი დაგვიანება ჰქონდა, რომ ექიმის ცნობაც ვეღარ უშველიდა.
17. 21. ერთ-ერთ პედაგოგთან საუბრისას აღმოჩნდა, რომ საკმაოდ ნიჭიერმა სტუდენტმა, სწავლას მოუკლო. ამის მიზეზი ზარმაც „ახალგაზრდებთან“ მისი მეგობრობა იყო. პედაგოგი ფიქრობდა, რომ აზრი არ ჰქონდა მასთან საუბარს. ბევრი ვიფიქრე და გადავწყვიტე, რომ თუ კათედრას არ აინტერესებდა ამ სტუდენტის ბედი, მაშინ მე უნდა დავინტერესებულიყავი. გადავწყვიტე დავლაპარაკებოდი, თან მისი პედაგოგიც ვიყავი, პრაქტიკულ კურსს ვასწავლიდი. არ ვიცოდი საუბარი როგორ დამეწყო, არ მინდოდა უხერხულ სიტუაციაში აღმოვჩენილიყავი.
18. 22. სემინარს 16 სტუდენტი დაესწრო. ორ მათგანს მომზადებული ჰქონდა პრეზენტაცია. შევეცადე კითხვების დასმით მთელი ჯგუფი ჩამერთო დისკუსიაში. ჩემს პირველ შეკითხვას სტუდენტებმა სიჩუმით უპასუხეს. იგივე კითხვა ახლა სხვა სიტყვების გამოყენებით კვლავ დავსვი. მოკლე პასუხი მივიღე. ჯგუფის სხვა წევრების ჩაბმა ვცადე, მაგრამ უშედეგოდ. მეორე და მესამე კითხვებზე სტუდენტებმა სიჩუმით მიპასუხეს. აღმოჩნდა, რომ მხოლოდ ოთხ სტუდენტს, მათ შორის პრეზენტატორებს, წაეკითხათ მასალა. სტუდენტებს შევახსენე სემინარის მიზანი და, აგრეთვე, მათი პასუხისმგებლობა. თან დავამატე, რომ აზრი არ ჰქონდა სესიის გაგრძელებას. ბოდიში მოვუხადე პრეზენტატორებს და მათ, ვინც მოამზადა წასაკითხი მასალა და კლასს ვთხოვე დაეტოვებინა აუდიტორია.

დაბოლოს, კრიტიკული ინციდენტის გამოყენებისას, სასარგებლოა ქვემოთ მოცემული ჩარჩო, რომელიც ინტერდისციპლინურ სწავლებას შეუწყობს ხელს.

1.      ინციდენტის მნიშვნელობა

• რა მოხდა, სად, როდის? ვინ მონაწილეობდა?
• რა როლს ასრულებდი ინციდენტში?
• რა გარემოში მოხდა ინციდენტი?
• იმ მომენტში რა გსურდა?

2.      პირველი რეაქცია ინციდენტის შესახებ  

• როგორი იყო შენი გრძნობები და ფიქრები ინციდენტის მსვლელობისას?
• როგორი პასუხები გასცეს ძირითად შეკითხვებზე? თუკი პასუხები არ მოგისმენიათ, თქვენი აზრით, როგორი პასუხები შეიძლებოდა ყოფილიყო?

3.      რა საკითხებს  და დილემას გაესვა ხაზი ამ ინციდენტით

• მოინიშნე ნებისმიერი დილემა, რომელიც ამ კონკრეტულ ინციდენტს ეხება.
• მოინიშნეთ ინციდენტში მოცემული ნებისმიერი ღირებულება და ეთიკური პრობლემა.
• რამ გაგაკვირვათ ან რა მოხდა ისეთი, რასაც არ ელოდით?

4.      შედეგი

• როგორი იყო ინციდენტის შედეგი თითოეული მონაწილისთვის?
• გამოიწვია თუ არა (ან შეიძლება თუ არა გამოიწვიოს) ამინციდენტმა ცვლილებები?როგორგრძნობთ  ან იგრძნობთ თავს ამ ცვლილებების შემთხვევაში?
• რას ფიქრობთ და გრძნობთ ამ ინციდენტის შესახებ?

5.      სწავლა

• რა ისწავლე საკუთარი თავის შესახებ?
• ამ ინციდენტის შედეგად რა დაისახე მიზნად მომავალში?
• როგორ შეიძლება მიაღწიო მიზანს?

გამოყენებული ლიტერატურა:

https://www.jyu.fi/viesti/verkkotuotanto/kp/ci/ci_one.shtml

https://www.tolerance.org/magazine/number-48-fall-2014/feature/excerpt-case-studies-diversity-social-justice-education

ჩვენს კლუბს რომ ნამდვილი ბიოგრაფია აქვს და მე რომ დაუსრულებლად შემიძლია ვილაპარაკო მასზე, ყველას თავი მოვაბეზრო და ყურები გამოვუჭედო, ეგ არ არის ახალი ამბავი.

ახლა სხვა მიზეზი და მიზანი აქვს ამ სტატიას: ხშირად მეკითხებიან მეგობრები თუ ნაცნობები, რომლებმაც იციან ჩვენი კლუბის შესახებ, რა ეტაპები გავიარეთ, სანამ კლუბი დასრულებულ სახეს მიიღებდა, რა რისკი არსებობდა და რა უნდა გაითვალისწინონ, თუ ამ საქმეს მოჰკიდებენ ხელს. ყველა მასწავლებელმა ხომ ძალიან კარგად იცის, რა მნიშვნელოვანია გამოცდილების გაზიარება.

ეს ამბავი ჯერ კიდევ მაშინ დავიწყეთ, როცა მე და ჩემმა მოსწავლეებმა მასწავლებლების კრედიტებისა არაფერი ვიცოდით, არც პრემიების იმედით შეგვიქმნია, არც ტაშისა და დითირამბების მოლოდინი გვქონია. ახლა რომ ვიხსენებ, არავითარ დიად მიზანზე არ გვიფიქრია. ყველაზე მეტად, ალბათ, გვჭირდებოდა სივრცე, რომელიც კიდევ უფრო დაგვაახლოებდა ერთმანეთთან, გაგვაერთიანებდა, სხვებსაც შემოვიკრებდით და რასაც გავაკეთებდით, სიხარულით და სიყვარულით გავაკეთებდით. უბრალოდ, იმან შეგვაგულიანა, რომ 2014 წელი წიგნიერების წლად გამოცხადდა.

ეტაპი პირველი – როგორც ადამიანები არ ჰგვანან ერთმანეთს და არც უნდა ეცადონ, ერთმანეთს დაემსგავსონ, ასევეა კლუბიც. ამიტომ პირველი, რაზეც ფიქრი დავიწყეთ, კლუბის სახელი იყო. ჩავთვალეთ, რომ კლუბის ხასიათს ერთგვარად განსაზღვრავს მისი ლოგო და სლოგანიც. ამ ყველაფერზე ბევრი ვიფიქრეთ. ახლა გვაქვს „მკითხველთა და კრიტიკოსთა კლუბი“. ჩვენი ლოგოა „წიგნჩიტა“

ნიშნად იმისა, რომ წიგნი გვაფრთიანებს, ფრთები ფრენაა, ხოლო ფრენა – თავისუფლება. ჩვენი სლოგანია „კითხვით გააქრე კითხვები“. ეს ფრაზა პროცესის მუდმივობას გულისხმობს. რაც უფრო მეტი კითხვა გაგვიჩნდება, მით მეტი უნდა ვიკითხოთ პასუხების საპოვნელად. რაც უფრო მეტს წავიკითხავთ, მით მეტი კითხვა აფუთფუთდება ჩვენს გონებაში… და ასე დაუსრულებლად.

მომდევნო ეტაპი იყო სამუშაო გეგმისა და ფორმატის შემუშავება. მოვიფიქრეთ, რამდენ ხანში ერთხელ უნდა შევკრებილიყავით, რომ წიგნის წაკითხვა მოგვესწრო; რომელი დღე სჯობდა შეკრებისთვის, რომელი საათი – შეხვედრის დაწყებისა და დასრულებისთვის. ჩამოვწერეთ განსახილველ ნაწარმოებთა და მწერალთა სავარაუდო სია. სია შედგებოდა არა მხოლოდ იმ მწერლებისა და ნაწარმოებებისგან, რომლებიც მე მიმაჩნდა საინტერესოდ, არამედ, იმათგანაც, რომლებიც მანამდე წაიკითხეს და ერთმანეთს ურჩიეს ბავშვებმა. ახლა ყოველ პარასკევს ვიკრიბებით (ოღონდ ერთმანეთს ვუნაცვლებთ წიგნსა და ფილმს – ერთ პარასკევს თუ წიგნზე ვისაუბრებთ, მეორე პარასკევს ფილმს ვუყურებთ, რათა დრო გვქონდეს შემდეგი წიგნის წასაკითხად), 14:30 წუთზე და თითოეული შეხვედრა მაქსიმუმ ორ საათს გრძელდება.

მოვიფიქრეთ, რომ ყოველ შეხვედრაზე ორ ნაწარმოებზე ან მწერალზე გვესაუბრა: ერთ ქართველზე, ერთ უცხოელზე.

გადავწყვიტეთ, აგვერჩია ერთი ან რამდენიმე წარმდგენი, რომლებიც ილაპარაკებდნენ მწერალზე, ნაწარმოების შექმნის ისტორიაზე, ნაწარმოებთან დაკავშირებულ საინტერესო ფაქტებზე, ნაწარმოებში ასახულ პრობლემებზე, მის შესახებ შექმნილ კრიტიკულ აზრზე, დასვამდნენ საინტერესო კითხვებს, რათა აუდიტორიაც ჩართულიყო განხილვაში. გამოცდილებამ ასწავლა მათ, რომ დროის განაწილება ყველა ამ საკითხისთვის აუცილებელია, ამასთან, წარდგენის ფორმა საინტერესო უნდა იყოს, რათა ყურადღება დაიმსახურონ.

მესამე ეტაპი – აუცილებლად გვჭირდებოდა ვირტუალური სივრცე, სადაც ჩვენს მუშაობას ავსახავდით და ჩვენს ნაფიქრ-ნამსჯელს განვათავსებდით. ამიტომაც შევქმენით კლუბის ბლოგი (https://kitxvadakritika.wordpress.com), სადაც ვათავსებთ ბავშვების პოსტებს, შთაბეჭდილებებს წაკითხულ წიგნებსა და ნანახ ფილმებზე და ფეისბუქგვერდი (https://www.facebook.com/MDKclub), სადაც თითოეული შეხვედრის აფიშასაც ვდებთ და შეხვედრის ამსახველ ფოტოვიდეომასალასაც.

მეოთხე ეტაპი – გარდა ყოველკვირეული შეხვედრებისა, აქტიურად ვერთვებოდით გასვლით ღონისძიებებში, სტუმრად დავდიოდით სხვა კლუბებში ან ჩვენთან ვიწვევდით სტუმრებს, ვისმენდით ლექციებს ან სტუმრებთან ერთად ვმსჯელობდით.

დრო რომ გავიდა, გამოცდილებამ ბევრი რამ გვასწავლა და შეგვაცვლევინა.

ახლა ჩამოგითვლით იმას, რაც შევცვალეთ:

• ძალიან ძნელი აღმოჩნდა ერთდროულად ორი წიგნის წაკითხვა და ორივეზე სრულფასოვნად მსჯელობა, ამიტომ ასე გავანაწილეთ – ერთ შეხვედრაზე თუ ქართველ მწერალს ვირჩევთ, მეორე უცხოელს ეთმობა.
• თუ უცხოელი ავტორის ნაწარმოებს განვიხილავთ, ვცდილობთ, არც მთარგმნელი დაგვრჩეს უყურადღებოდ.
• წარსადგენი წიგნების სიას ახლა მე კი არა, უმეტესად თვითონ ბავშვები ადგენენ – ვინც რა წაიკითხა, ვისაც რა მოეწონა და სურთ, სხვებს გააცნონ.
• თავიდან წარმდგენები სურვილის მიხედვით ხდებოდნენ, მაგრამ ვინაიდან აღმოჩნდნენ ძალიან პასიურებიც, ლატარიის პრინციპზე გადავედით. ყუთში ვყრით ყველა წევრის სახელს და ვის სახელსაც კენჭისყრის დროს ამოიღებენ, ისაა შემდეგი წარმდგენი და წარსადგენ ნაწარმოებებსაც ის არჩევს.
• კლუბის ორგანიზატორებიც დარწმუნდნენ, რომ აუცილებლად უნდა მოიფიქრონ სხვადასხვა ტიპის აქტივობა, რათა კლუბის წევრებს ინტერესი არ გაუნელდეთ.

ჩვენი საქმიანობის ყველაზე მნიშვნელოვანი ნაწილი, კლუბის წევრებისთვის ყველაზე საყვარელი და სახალისო, მაინც კლუბის არჩევნები და დაჯილდოების ცერემონიაა, რომელსაც ყოველი სეზონის დასრულებისას ვმართავთ. წინასწარ წარვადგენთ ხოლმე ნომინანტებს შემდეგ ნომინაციებში: საუკეთესო მკითხველი, საუკეთესო კრიტიკოსი, საუკეთესო წარმდგენი, წიგნის ან ფილმის შესახებ საუკეთესო პოსტის ავტორი. გვყავს მის და მისტერ დასწრებებიც. ჩვენ მიერ წაკითხული წიგნებიდან და ნანახი ფილმებიდან ვირჩევთ წლის საუკეთესო წიგნსა და ფილმს. ამ დღეს ყველაზე მეტს ვხალისობთ, ვხუმრობთ, ვმღერით და ვცეკვავთ. ვახალისებთ სტუმრად მოსულ გულშემატკივრებსაც. რაც მთავარია, გვიხარია, რომ ამ ყველაფერს ერთად ვაკეთებთ და სექტემბრიდან ისევ გავაგრძელებთ.

ახლა იმასაც ჩამოვწერ, რა უნდა გაითვალისწინონ კლუბის ხელმძღვანელმა და კლუბის წევრებმა, რათა მათი საქმიანობა ისე წარიმართოს, როგორც წარმოუდგენიათ და ეოცნებებათ და ამით დავასრულებ:

• კლუბის ხელმძღვანელმა უნდა იცოდეს დანიელ პენაკის მკითხველის უფლებები (https://www.etaloni.ge/geo/main/index/131) და ხშირ-ხშირად უმეოროს საკუთარ თავს;

• კლუბში არც ერთი წევრი არ უნდა იჯდეს იძულებით (არც მშობლის სურვილით, არც სხვა მასწავლებლის დაჟინებული მოთხოვნით);
• კლუბის შეხვედრები რეგულარულად უნდა იმართებოდეს, რათა კლუბის ცხოვრება ბავშვების ყოველდღიურობის ნაწილად იქცეს;
• კლუბის ყოველ წევრს აქვს დუმილის და მხოლოდ მოსმენის უფლება, მაგრამ მაინც უნდა ვეცადოთ მათ ალაპარაკებას;
• წაკითხულზე ან ნანახზე წერა თავიდან ქვეყნის დაქცევა ჰგონიათ ბავშვებს, მაგრამ მერე ადვილად ეჩვევიან და წერაში იხვეწებიან როგორც მკითხველები და მაყურებლები. კარგი იქნება, თუ ხელმძღვანელი თავად მისცემს ამის მაგალითს.
• ყველაზე მონდომებულ მკითხველ ბავშვსაც კი ნებისმიერ წიგნს თანატოლებთან ხალისიან გარემოში ყოფნა და საინტერესო რამეების კეთება ურჩევნია. ჰოდა, ხელმძღვანელმა კეთილი ინებოს და ეს ყველაფერი წიგნებსა და ლიტერატურას დაუკავშიროს.
• შეინარჩუნოს დამკვირვებელ-დამხმარის როლი. ყველაფერი უნდა აკეთონ- მოიფიქრონ-დაგეგმონ ბავშვებმა, მათ უნდა იზრუნონ ყოველ წვრილმანზე, რადგან ბუნების კანონია: რაშიც საკუთარი ნებით დებ შრომას, ის აუცილებლად გიყვარდება.
• ვერასოდეს მოიშორებთ შიშს, რომ ერთხელაც ბავშვებს მობეზრდებათ კლუბი და კარს რომ შეაღებთ, ოთახი ცარიელი დაგხვდებათ. თუმცა ამ შიშსაც უნდა მოერიოთ.

ალბათ, კიდევ ბევრი რამე უნდა იცოდეს ხელმძღვანელმა. დანარჩენს ყოველი თქვენგანი საკუთარ თავში აღმოაჩენს.

დაბოლოს:

ისევ ხელმძღვანელი უნდა დაეხმაროს კლუბის წევრებს, გაიაზრონ ერთი და უმნიშვნელოვანესი რამ:

• კლუბი არ არის ვალდებულება, მაგრამ კლუბის წევრობა უდიდესი პასუხისმგებლობაა.