ეს არის გაკვეთილი–პარადოქსი, რომელზეც მოსწავლეები თქვენს კითხვებს სწორად ვერ უპასუხებენ, მაგრამ იმედგაცრუებულის ნაცვლად მათ განცვიფრებულ სახეებს დაინახავთ. გაკვეთილი, რომელიც გააბათილებს ხალხურ სიბრძნეს: „ასჯერ გაგონილს ერთხელ ნანახი სჯობიაო“, – თურმე არც თვალი ყოფილა მთლად სანდო და უპირატესობა გაზომვას უნდა მივანიჭოთ. თუმცა აქაც ჩნდება სიტყვა „თუმცა“…

ჩემ მიერ დაგეგმილი გაკვეთილის სასწავლო მიზანია, ახლებურად დაანახოს მოსწავლეებს ნაცნობი მასალა, დაარწმუნოს, რომ რასაც დაინახავ, უნდა შეამოწმო, გაზომო, გადაამოწმო, ამოხსნა, რადგან თვალი „არც ისე სანდოა“.

ბიოლოგიისა და ფიზიკის მასწავლებლები კი თვალსაჩინო მაგალითების მოშველიებით გააცნობენ მოსწავლეებს თვალის სხვადასხვა მახასიათებელს, მაგალითად, მისი მობრუნების (ჰორიზონტალურად, ვერტიკალურად) მნიშვნელობას. ამ დისციპლინების დახმარებით ბავშვები უკეთ ჩასწვდებიან საკითხის არსს.

გაკვეთილი ემსახურება ეროვნული სასწავლო გეგმით განსაზღვრული შემდეგ მიზნებს:

მათ. VIII. 8.         მოსწავლეს შეუძლია გეომეტრიული გარდაქმნების დემონსტრირება.

• ახდენს მოცემული ბრტყელი ფიგურის (წერტილი, მონაკვეთი, ტეხილი, მრავალკუთხედი) პარალელურ გადატანას ისე, რომ მითითებული წერტილი გადაჰყავს სიბრტყის მითითებულ წერტილში;
• ატარებს მარტივ სტატისტიკურ ექსპერიმენტს და აგროვებს მონაცემებს (მაგალითად, სთხოვს თანაკლასელებს, შეაფასონ დაფაზე დახაზული ფიგურის რომელიმე მონაკვეთის სიგრძე და ცალკე აღებული იმავე მონაკვეთის სიგრძე);

ფიზ.VIII. 6. მოსწავლეს შეუძლია გეომეტრიული ოპტიკის ძირითადი პრინციპების ანალიზი.

• გამოსახავს მარტივი სქემის სახით და ერთმანეთს ადარებს სხვადასხვა ორგანიზმის თვალის ოპტიკურ სისტემებს, მსჯელობს განსხვავებებზე;

ბიოლ. VIII. 5. მოსწავლეს შეუძლია დაახასიათოს ადამიანის ორგანიზმის ანატომიური და ფიზიოლოგიური თავისებურებები.

• ასახელებს ადამიანის ორგანიზმის ქსოვილთა ძირითად ჯგუფებს. აღწერს მათი აგებულების თავისებურებებს და აკავშირებს შესასრულებელ ფუნქციებთან.

გაკვეთილი საშუალებას გვაძლევს, გამოვიყენოთ მრავალფეროვანი აქტივობა.

შევეცდები, დაწვრილებით აღვწერო გაკვეთილის მსვლელობა:

აქტივობა 1. საორგანიზაციო საკითხები – 2 წთ

აქტივობა 2. მოსწავლეებს ვაჩვენებ სურათს:

• (ა) და (ბ) ნახაზებიდან რომელზეა გამოსახული ორი ერთმანეთის ტოლი ურთიერთმართობული მონაკვეთი?
• 
• რომელი მონაკვეთის სიგრძეა მეტი – AB–სი თუ AC–სი?

პასუხების სისწორეს მოსწავლეები გაკვეთილზევე შეამოწმებენ მეტრიანი სახაზავით (მოსწავლეთა უმეტესობა ცდება!!!) – 2-3 წთ

ამის შემდეგ „შეცდომის“ მიზეზს ფიზიკის/ბიოლოგიის მასწავლებელი უხსნის. კერძოდ, იმას, რომ საქმე გვაქვს მხედველობით (ოპტიკურ) ილუზიასთან, ვინაიდან თვალის ჰორიზონტალურად მობრუნება უფრო ადვილია, ვიდრე ვერტიკალურად (5-6 წთ).

აქტივობა 3. მოსწავლეებს პროექტორით ვუჩვენებ მიმავალ მატარებელს: საით მიდის მატარებელი?

https://www.astrologi.ge/images/stories/article/what-direction-is-the-train-going.gif

ბავშვები დაინახავენ, რომ მატარებელი მიდის იქით, საითაც ჩაიფიქრებ. გამოდის, რომ მათემატიკური ამოცანის ამოხსნაც ხშირად განწყობაზეა დამოკიდებული – 1-2 წთ

აქტივობა 4. აქტივობა სამი ლამაზი გოგონა. მოსწავლებს ვაჩვენებ სურათის ამოტრიალებულ ვარიანტს (A3–ზე ამობჭდილ სურათს ვკიდებ დაფაზე) და ვსვამ კითხვას: ეს გოგონები ლამაზები არიან თუ პირიქით?

მოსწავლეთა პასუხის შემდეგ ვატრიალებ სურათს:

ბიოლოგიის მასწავლებელი აუხსნის მოსწავლებს, რომ ჩვენი ტვინი იშვიათად აღიქვამს სწორად გადაბრუნებულ საგნებს, ამიტომ დამახინჯებულ დეტალებს ვერ არჩევს – 4 წთ

აქტივობა 5. კიდევ რამდენიმე მაგალითზე რწმუნდებიან, რომ თვალი სანდო არ არის – 7 წთ

მოსწავლეები იყოფიან ოთხ ჯგუფად და 3 წუთის შემდეგ პასუხს სცემენ ზემოთ მოყვანილ კითხვებს, თან თავიანთ პასუხებს ასაბუთებენ. პრეზენტაციისთვის თითო ჯგუფს თითო (1) წუთი ეძლევა (დასასაბუთებლად მათ უნდა იცოდნენ ოთხკუთხედისა და წრეწირის თვისებები) – 7 წთ

აქტივობა 6. ისევ სახალისო განტვირთვის წუთი. დააკვირდით ცენტრში არსებულ შავ წერტილს.

https://1.bp.blogspot.com/-tEUZUjh2xR0/VGn3eElHAbI/AAAAAAAAD3s/ARkXMlerH3g/s1600/849753a116ad84d6a786c40fc771cfa6%2B(1).gif

როცა სურათი განათდა, დაინახეთ ფერადი ფოტო?

(თუ ნამდვილად თვალმოუშორებლად უყურებდით შავ წერტილს, ფერად ფოტოს დაინახავდით). შესაძლოა, ამ დავალების გამეორება მოგვიწიოს. გააჩნია, რამდენად ყურადღებით შეასრულებენ მას მოსწავლეები – 2-4 წთ

აქტივობა 7. სურათს მოსწავლეებს ვაჩვენებ პროექტორით, ისე, რომ ზომები შეესაბამეებოდეს ამოცანის პირობას.

ამოცანის ამოხსნის შემდეგ მოსწავლეები ადვილად შეადარებენ მონაკვეთებს – 6-7 წთ

აქტივობა 8. მოსწავლეებს პროექტორის საშუალებით ვაჩვენებთ ოპტიკური ილუზიის კიდევ რამდენიმე მაგალითს:

სინამდვილეში არც ერთი წრე არ იკვეთება – 2 წთ

აქტივობა 9. გაკვეთილის შეჯამება. მოსწავლეები მსჯელობენ და პასუხს შეძლებისდაგვარად ასაბუთებენ – 4-5 წთ

აქტივობა 10. საშინაო დავალება:

https://4.bp.blogspot.com/-nOJrVVdM2EE/VGn_B3DGLkI/AAAAAAAAD48/EPO603ms-Jc/s1600/choc.gif რატომ ხდება ეს?

და კიდევ ერთი ანალოგიური ამოცანა:

მოიძიონ მასალა სხვადასხვა ორგანიზმის თვალის ოპტიკურ სისტემების შესახებ და გამოსახონ მარტივი სქემის სახით. (ფიზიკა)

გააკეთონ მცირე პრეზენტაცია თვალის თავისებურებათა შესახებ (ბიოლოგია) – 2-3 წთ

აქტივობა 11. შეფასება:

. გეომეტრიული ამოცანის ამოხსნა (განმსაზღვრელი)

. პრეზენტაცია

. საკლასო სამუშაოში ჩართულობა (განმავითარებელი) – 2-3 წთ

გაკვეთილის მსვლელობისას მოსწავლეთა შესაფასებლად შეგვიძლია გამოვიყენოთ შეფასების წინასწარ შემუშავებული  სქემები:

გეომეტრიული ამოცანის ამოხსნა

დამოუკიდებელი სამუშაო

გაკვეთილების ჩატარების თანამედროვე ფორმები (როლური თამაშები, პრესკონფერენციები, კვლევა, ექსკურსიები და ა.შ.) ზრდის არა მარტო მოსწავლის მოტივაციას, არამედ აღვივებს მათ შემოქმედებითობასა და დამოუკიდებლობას. ასეთი გაკვეთილები  მოსწავლეებში  მეტაკოგნიტური უნარების განვითარებას განაპირობებს და ადამიანის საქმიანობის შედეგების შეფასებისკენ უბიძგებს, რაც ბუნებისადმი გარკვეული პოზიტიური დამოკიდებულების განვითარებას უწყობს ხელს.

ამ გაკვეთილების პროცესში, სწრაფი აზროვნების უნარებისა და შესაძლებლობების განვითარების ხელსაყრელი პირობებია, მოსწავლეები მსჯელობენ და აყალიბებენ მოკლე, მაგრამ ზუსტ დასკვნებს. თანამედროვე გაკვეთილები საშუალებას იძლევა, შევიტანოთ უფრო მეტი გასართობი ელემენტი, რაც ასევე გაზრდის მოტივაციას.

საბოლოო ჯამში, გაკვეთილების არატრადიციული ფორმები შეიცავს შეუზღუდავ შესაძლებლობებს, ამცირებს მოსწავლეების საშინაო დავალებებით გადატვირთვას, რადგან ძირითად მასალას კლასშივე ითვისებენ. ამავდროულად, მრავალმხრივი სამეცნიერო ცოდნის აუცილებელი დონე არ არის შემცირებული. უფრო მეტიც – ფართოდ გამოიყენება დამატებითი მასალა. ასეთი გაკვეთილი, როგორც წესი, მოითხოვს მოსწავლეების საკუთარი დამოუკიდებელი მუშაობისა და ძლიერი ცოდნის კონცენტრირებას.

გეოგრაფიული კარნახი, ტესტები გამოიყენება სწავლების ნებისმიერ ეტაპზე, როგორც ახალი მასალის შესწავლისას, ასევე თემის შეჯამების დროს. მთავარია, რომ ამ პროცესში თავად მოსწავლე იყოს ჩართული. ისინი სიამოვნებით ქმნიან  კროსვორდის გამოცანებს, ჩაინვორდებს  (ინგლ. chein ჯაჭვი და word სიტყვა); ტესტებს რუკების, სახელმძღვანელოების, დამატებითი ლიტერატურის გამოყენებით, რაც ხელს უწყობს ცოდნის მაღალი დონის ჩამოყალიბებას. ჩაინვორდი კროსვორდის ნაირსახეობაა – ერთმანეთის მიყოლებით სიგრძივ განლაგებული უჯრედები უნდა შეივსოს ისე, რომ თითოეული მომდევნო სიტყვა იწყებოდეს წინა სიტყვის დაბოლოებით.

თავდაპირველად მოსწავლეები მარტივი კითხვებით იწყებენ – რა? სად?

მაგალითად: „შენი თამაში”. მოსწავლეებს იზიდავს ის ფაქტი, რომ ისინი სვამენ კითხვებს, რომელთაც პასუხი უნდა გაეცეს. კითხვებზე პასუხები იწერება ცხრილში.

მე-7 კლასი: თემა ატმოსფერო.

ატმოსფეროს ფენები:

ქარი

ღრუბლები

ნალექები

ხელსაწყოები

ოპტიკური მოვლენები

თამაშში გამარჯვებულია ყველა მოსწავლე. კითხვების ავტორიც და სწორი პასუხების გამცემიც.

გაკვეთილი-თამაშის გამოყენება შესაძლებელია თემის დასასრულს, ცოდნის შესამოწმებელი სტანდარტული ფორმების ნაცვლად.

გაკვეთილ-კვლევას კონკურსის სახე შეიძლება მივცეთ. ამ თამაშში მნიშვნელოვანია არა მარტო კითხვა – სად? არამედ – რატომ? რადგან სწორედ ამ დროს  მაღალ სააზროვნო დონეზე გავდივართ.

• რატომ ქრება უფრო მალე ანთებული სანთელი პატარა ზომის ქილის ქვეშ, ხოლო დიდის ქვეშ ის უფრო დიდხანს ანთია?
• რატომ არის ჰაერი დედამიწის ზედაპირზე უფრო თბილი ზაფხულში?
• რატომ დნება ბინძური თოვლი უფრო ჩქარა?
• რატომ მოძრაობს ჰაერი?
• რატომ იქმნება ღრუბლები?
• რატომ იწყება წვიმა?
• რატომ არის დღის და ღამის მონაცვლეობა?
• რატომ იცვლება წელიწადის დროები?
• რატომ განსხვავდება წელიწადის დროები ჩრდილოეთ და სამხრეთ ნახევარსფეროში?

კითხვების გაგრძელება კიდევ შეიძლება. დასაწყისისთვის სააზროვნო გეოგრაფიულ კითხვებს მასწავლებელი ადგენს, შემდეგ უკვე შესაძლებელია მოსწავლეების ჩართვაც.

ადრეც მითქვამს: აკვიატების ადამიანი ვარ. ზოგი აკვიატება მოვიშალე, ზოგიც შემრჩა. აი, დილით, გზაზე, ერთი მოურჩენელი ახირება გამახსენდა. ერთხელ, ვიქნებოდი ხუთი-ექვსი წლის, ჩემს სოფელში, სურებში, მე და მამიდაშვილი, გელა, რომელიც ახლა მამა დავითია, ანუ მღვდელი, შუაცეცხლზე ტყვიას ვადუღებდით და მიწაში ამოთხრილ ჯარისკაცის ფორმებში ვასხამდით. სათამაშოები რომ გვქონოდა. ჰოდა, მოპირდაპირე მთაზე მოძრავი შუქი დავინახეთ. გელამ მითხრა, მიწაზე ჩამოვარდნილი ვარსკვლავის ნაწილიაო. ეს უბრალო ამბავი მძაფრი კინოკადრივით ჩამრჩა მეხსიერებაში. ყოველდღე მახსენდება და გულუბრყვილოდ ვფიქრობ: რა იყო ის ნათება – მართლა მნათობის ნატეხი თუ ფარნიანი კაცი, რომელიც ტყეში დაკარგულ ძროხას ეძებდა? ალბათ, ეს არის ჩემი ცხოვრების მთავარი კითხვა.

მაგრამ არსებობს სხვა, ერთი შეხედვით – უფრო წვრილმანი, მაგრამ მეორე, უფრო დაკვირვებული შეხედვით – უმსხვილმანესი აკვიატებანი.

ამას წინათ პატარა, იოლი ოპერაცია გადავიტანე და
აწ დამტკიცებულად მინდა გითხრათ, რომ დაწყევლილია იპოქონდრიკთა ანუ ავადმყოფობის მოშიშთა ბედი, რაც google გაჩნდა და უფრორე – რაც მას ათასი ჯურის სამედიცინო გზამკვლევი დაემატა. ჩაწერ სიმპტომს და გხვდება მონდომებით და თითქოს მზაკვრულად მოღიმარი ექიმი და დიაგნოზად დამკრძალავი ბიუროს მისამართს გაძლევს. შენ არ ჩერდები, ქექავ და ქექავ – იმახსოვრებ სნეულებათა ლათინურ სახელებს და წამლების ფარმაკოლოგიურ ჯგუფებს, ეპიდემიათა გენეზისებს და ჰისტამინებს და ანტიჰისტამინებს და სხვათა და სხვათა. საბოლოოდ, ძლივს მიღებული გადაწყვეტილების შედეგად, მკურნალ ექიმთან დიპლომიან კოლეგასავით წარდგები: „იცით, შესწავლილი მაქვს მისი ეტიოლოგია და პათოგენეზი და წუხელ თირკმლის ფიბროზული კაფსულის გაჭიმვა ვიგრძენი. ვფიქრობ, მსუბუქი კოლიკაა…“

ექიმი გამშვიდებს და გირჩევს, ინტერნეტში ძებნაზე მორატორიუმი გამოაცხადო. შენ არ ნებდები და საღამო ხანს უფრო რთულ და მრავლისმომცველ იერიშს იწყებ – სხვადასხვა ენაზე და განსხვავებულ ჩვენებათა სინთეზით. ბოლოს დაავადებათა ისეთი კომბინაციების ძებნას მიჰყოფ ხელს, რომ სამედიცინო საიტის მაგივრად ჰორორ-ლიტერატურის გვერდზე აღმოჩნდები: „უფსკრულის მეფეს მარჯვენა ფეხი და კბილი ერთად ასტკივდა და მოსარჩენად უფროსი ვეზირი დაუკლეს“.

ახლა კი დავცინი საკუთარ თავს, მაგრამ ხომ ვიცი – რომელი ამ საქმის დამვიწყებელი ვარ. ჩვევა ჯანმრთელობაზე უმტკიცესია.

ტექსტი არასდროს აღიქმება განყენებულად, მას ყოველთვის აქვს გარკვეული კონტექსტი. ალბათ ყველას შეგინიშნავთ ის უცნაური თანხვედრა აზრისა და მოვლენებისა, რომელიც კოსმოსს ქმნის ხოლმე ჩვენ გარშემო, როდესაც რაღაც იდეაზე ვფიქრობთ… სამუშაო მაგიდაზე 10 სხვადასხვა წიგნი სრულიად შემთხვევით რომ გადავშალო, თითქოს  ყველგან ერთი აზრია გაშლილი სხვადასხვა ასპექტით. და არა მხოლოდ ტექსტებს შორის კავშირია ასე თვალსაჩინო… აღქმაში მონაწილეობს ჩვენი შინაგანი განწყობა და გარეგანი ამინდიც კი… ის ხმაური თუ სიჩუმე, რომელიც ახლა ქუჩაშია და რომელიც ჩემი კლავიატურის ხმას ერთვის; ის მესიჯი, რომელიც მეგობრისგან მივიღე ამ ტექსტის წერის პროცესში… ყველაფერი ერთად ქმნის განსაკუთრებულ სივრცეს ტექსტის აღქმისთვის, გაგებისა და შემეცნებისთვის.  და ასეთი აღქმა ყოველთვის უნიკალურია. ტექსტი არასდროს არ არის მკითხველისა და კონტექსტისგან განყენებული, ტექსტი – ეს არის ცნობიერების დიალოგი და ამ დიალოგში ყველაფერი მონაწილეობს და ყველაფერი ნიშანია…

ეს დღეები გერტ გრიუნერტის შემოქმედებას რომ ვეცნობი და ვუღრმავდები, ექოსავით სხვადასხვა ტექსტებიდან მსგავსი ხმები მესმის.  დილიდან  არაერთხელ წავიკითხე ნინო პოპიაშვილის მიერ თარგმნილი გერტის „იდოლოპოლია“. ეს არის ლექსი თანამედროვე სამყაროს ტრაგიკულობაზე, უსამართლოდ მკვდარ ადამიანებზე… გერტი ამ დახოცილების მედიუმი ხდება და მიცვალებულებს ალაპარაკებს… სულისშემძვრელია ომის მსხვერპლი უბრალო ადამიანების  ღაღადი:

ორი წელია დამტეხეს და დამანაკუწეს

კასრივით ბომბმა დამიმსხვრია მღელვარე ღამე

გათენებას ვეღარ მოვესწარ

და სიკვდილსაც ვერ გადავურჩი

ჩემი სისხლი მზის სხივმა შესვა

აქ საბერძნეთში სხვა აკვანში

სადაც კულტურამ სასწორის პინა

ჰუმანიზმსა და სიცრუეს შორის გაათანაბრა…

(მკითხველებს ვთხოვ გაითვალისწინონ, რომ გერტის ლექსებში სასვენი ნიშნები სტილისტურად არის უარყოფილი).

ლექსი კონკრეტული ფაქტების სიმძაფრიდან ერთგვარ მითოსში გადადის… ბერძნული სოფელი იდომენი… ლტოლვილთა ბანაკები… გაქცეული ადამიანები, დაღუპული ადამიანები…

ტროასეულ ცხენს ტროასა და სპარტას შორის მიაჭენებენ…

ისევე როგორც ჩრდილოელ ღმერთებს მიერეკება ზევსი სულსწრაფად

ჩვენს სულთანს მსხვერპლი გადავუხადეთ…

მსაჯულიცა და დამნაშავეც ერთად არიან… ნუ დაგვაშორებთ…

თანამედროვე სამყაროს ჰუმანიზმსა და სიცრუეს შორის ტოლობას წერს…

ახლა სრულიად შემთხვევით სამუშაო მაგიდაზე რომელიღაც წიგნს მივწვდი და გადავშალე… ვკითხულობ და ბარემ აქვე ჰანა არენდტის ამ აზრს გაგიზიარებთ, რომელიც, ვფიქრობ გერტ გრიუნერტის ფაქტის აღწერას ფილოსოფიურად განაზოგადებს „…შეიძლება ითქვას, რომ რადიკალური ბოროტება მოგვევლინა იმ სისტემასთან კავშირში, რომელშიც ყველა ადამიანი თანაბრად ზედმეტი გახდა. ამ სისტემის მანიპულატორებს ისევე სჯერათ საკუთარი „ზედმეტობისა“, როგორც ყველა სხვას, ხოლო ტოტალიტარული მკვლელები კიდევ უფრო საშიშნი ხდებიან, რადგანაც არად დაგიდევენ, თვითონ ისინი ცოცხალნი იქნებიან თუ მკვდარნი… ოდესმე უცხოვრიათ ან დაბადებულან თუ არა. გვამების ქარხნებისა და დავიწყების ხვრელების საშიშროება ისაა, რომ დღეს მოსახლეობისა და უსახლკარობის ზრდის პირობებში, ხალხთა მასები სულ უფრო ზედმეტი ხდება, თუკი ჩვენი სამყაროს უტილიტარიზმის ჩარჩოებში გააზრებას გავაგრძელებთ. პოლიტიკური, სოციალური და ეკონომიკური ხდომილებები ყველგან იდუმალ შეთქმულებაშია იმ ტოტალიტარულ ინსტრუმენტებთან, რომლებიც ადამიანის ზედმეტად ქცევისთვისაა შექმნილი“ (იულია კრისტევა – „ჰანა არენდტი, სიცოცხლე ნარატივია“, გვ.4).

გერტ რობერტის შემოქმედების მთავარი იდეა პოეზიაშიც და დრამატურგიაშიც არის სწორედ დიალოგურობის პრინციპი, როდესაც მკითხველი, მსმენელი, მაყურებელი ურთიერთქმედებაში შედის ტექსტთან და ამით ტექსტი გავლენას ახდენს ცნობიერებაზე. ასე წაკითხული ყოველი ტექსტის შემდეგ ადამიანი ის აღარ არის, რაც წაკითხვამდე იყო.

ადამიანის საკუთარ თავთან გაუცხოებას ეძღვნება ჩემი ახლახან დაწერილი ლექსიც, რომელიც ახლა შემთხვევით გავხსენი და ლოგიკურად გააგრძელა პრობლემა:

დაყრუვდა ადამიანი ხმაურიან დედამიწაზე

მას აღარ ესმის საკუთარი გულის ხმა

და ჩემს ხმას როგორ გავა…გონებ,

როცა გონებაში სხვა ხმებია…

როცა (გო)ნებაში სხვა ხმებია…

ხმები-ა(ნ) და ჭკნებიან ადამიანები.

ის ახლაც ზის და ფიქრობს: ნეტა რა ხმებია,

ნეტა რა ხმებია…

ან რატომ ხმებია(ნ) ამ ხმებისგან….

მან აღარ იცის,

რა ი-გულის-ხმება სიცოცხ…ლეში,

ნუთუ მხოლოდ ლეში,

ნუთუ მხოლოდ ლეში

და სხვა არაფერი….

სად არის გულის ხმა,

რატომ აღარ ისმის?

აგრესია, ომები, ხოცვა-ჟლეტვა – ეს გარედან მოსული მოვლენა არ არის, არამედ ადამიანთა დაცარიელებული სულიდან, რომელმაც ცხოვრება უაზრო ბრძოლად აქცია, რომელიც ჩაიკეტა ვიწრო ცნობიერებაში, რომელმაც გააძლიერა ეგო და მოკლა სული, იქცა მხოლოდ მატერიად ანუ ლეშად…

და, რა თქმა უნდა, ამ ტექსტების წაკითხვის შემდეგ მკითხველს გაუჩნდება შეკითხვა: სად არის გამოსავალი? არის კი გამოსავალი? შეწყვეტს კი კაცობრიობა თვითგანადგურებას, უსამართლობას, მკვლელობას, ომებს…?

უცნაურია, მაგრამ სწორედ ახლა, გერტის ლექსებში პასუხს რომ ვეძებდი ამ კითხვაზე და ვიპოვე კიდეც, ეს პასუხი დაემთხვა ჰანა არენდტის მეცნიერულ თეორიას. ორივეს იდეა „შობაში“ მდგომარეობს.

გერტ რობერტ გრიუნეტრი ლირიკულ ლექსში, რომელსაც „შობა“ ჰქვია, გადარჩენის იდეას ასე გამოხატავს:

შობა

ჩანასახივით მოლურჯოა სანთლის ალები

ადამიანიც ასეა სწორედ მარტოა თუ ვინმესთან ერთად

სიყვარული გამოზრდის ნაყოფს

ყოველ ნათქვამს ყოველ დუმილს აქცევს ქმედებად

მანამდეც ვიდრე  ვიარსებებდით

იმ ალის ოქროსფერი კვირტის გარეშე.

ჰანა არენდტი კი სამყაროში ზემოაღწერილი საშიშროების საპირისპიროდ სიცოცხლის დაცვის მძლავრ კონსტრუქციას აფუძნებს „შობაზე“ და მოქმედებაზე, თითოეული ადამიანის უნიკალურობაზე მექანიკური და ავტომატური ადამიანის საპირწონედ. ამას იგი უწოდებს „სიცოცხლის სასწაულს“:

„სასწაული, რომელიც მსოფლიოს, ადამიანთა მოღვაწეობის სამყაროს იხსნის მისი ნორმალური, „ბუნებრივი“ ნგრევისაგან, არის „დაბადების ფაქტი“, რომელშიც ონტოლოგიურად არის ფესვგადგმული მოქმედების უნარი. ეს, სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, არის ახალი ადამიანის დაბადება და ახალი დასაწყისი მოქმედებისა, რომლის უნარიც მას შესწევს დაბადების წყალობით… სამყაროსადმი რწმენა და იმედია ის, რამაც თავისი უბრწყინვალესი და მრავლისმეტყველი გამოხატულება ჰპოვა იმ რამდენიმე სიტყვაში, რომლებითაც „სახარებები“ გვამცნობენ „მხიარულ უწყებას“: „ყრმა იშვა ჩვენ შინა“.

გერტის ფრაზა „სიყვარული გამოზრდის ნაყოფს ყოველ ნათქვამს ყოველ დუმილს აქცევს ქმედებად“ და ჰანას – „ახალი ადამიანის დაბადება და ახალი დასაწყისი მოქმედებისა“ – ერთი და იგივე აზრია. მოქმედება ერთთან ეფუძნება სიყვარულს, მეორესთან – რწმენას, რაც პრაქტიკულად ერთი და იგივეა. ორივეს აერთიანებს უფრო დიდი იდეა: თანამედროვე ახალი ცნობიერების ადამიანი ეს არის ახალადშობილი და (შე)მოქმედი ადამიანი.

ჩვენ ისღა დაგვრჩენია, დავადასტუროთ, რომ: „ყრმა იშვა ჩვენ თანა“ და ვიმოქმედოთ იმ ძალებით, რომლის საფუძველი რწმენა და სიყვარულია…

ხანძარი სპეციალური კერის არაკონტროლირებადი წვაა, რომელიც ზიანს აყენებს ადამიანის ჯანმრთელობას და მის ქონებას, ხშირ შემთხვევაში, ბუნებას. ხანძარი შეიძლება განზრახ ან ბუნებრივად წარმოიქმნას. ტყის ხანძრები სწრაფად ვრცელდება და მოიცავს ტყის მასივებს და სხვა მწვანე მცენარეებს – ბუჩქებს, ბალახს სასოფლო-სამეურნეო სავარგულების და მიტოვებული ადგილების მახლობლად.

ტყის ხანძარი ჩნდება ბუნებრივი და ანთროპოლოგიური მიზეზებით. ბუნებრივი მიზეზებია – ელვა და გვალვა; ანთროპოგენური კი – ადამიანის დაუფიქრებელი ქმედება.

როდესაც ტყეში ხანძარი ჩნდება, მისი გამწვავება ქარს, ფერდობის დახრილობას ან ადვილად აალებად მასალას (მაგალითად, გამხმარ, გამომშრალ მცენარეებს) შეუძლია.

სიტუაცია მაშინ უარსდება, თუ ეს სამი ფაქტორი ერთმანეთს ემთხვევა. ამის გამო ათასობით ჰექტარი ტყეც კი შეიძლება გადაიწვას.

ტყის ხანძრები, ისევე როგორც ტყე,  გეოგრაფიული მოვლენაა, რადგან ტროპიკული ტყეები მაღალი ტემპერატურის  ზონებში, ხოლო ბორეალური ტყეები ზომიერ კლიმატურ ზონებში მდებარეობენ.

ევროპის, ჩრდილოეთ აზიისა და ჩრდილოეთ ამერიკის  ტყეებში ხანძრები ძირითადად  გაზაფხულ-ზაფხულის და ზაფხულ-შემოდგომის პერიოდებში ხდება. ქვეყნებში კი , სადაც თბილი და მშრალი ზამთარია, ე.წ. „ზამთრის“ ხანძრებია გავრცელებული. ასეთი ხანძრები ხშირია აფრიკაში, ავსტრალიაში, სამხრეთ-აღმოსავლეთ აზიაში და ცენტრალურ და სამხრეთ ამერიკაში.

ყველაზე დიდი ტყის ხანძარი კაცობრიობის ისტორიაში  1982 წლის სექტემბერში ინდონეზიაში , კუნძულ კალიმანტანზე დაიწყო  და თითქმის 10 თვე გაგრძელდა. ხანძრის მიზეზი ხანგრძლივი გვალვა და ინდონეზიური მიწათმოქმედების მეთოდი, ე.წ. მიწის მოწვაა. შედეგად  8 ათასი კვ. კმ. ტყე განადგურდა, მთლიანად ხანძრისგან  კი 36 ათასი კვ.კმ.  ფართობი დაზარალდა.  განადგურდა ფლორა-ფაუნის რამდენიმე სახეობა, დაიღუპნენ ცხოველები. ხანძრის შედეგად საგრძნობლად შეიცვალა მიკროკლიმატი.

მსხვილი სატყეო ხანძრები რეგულარულად ჩნდება ავსტრალიის კონტინენტზე. უძლიერესი ხანძრები დაფიქსირდა 1851, 1898, 1926, 1939, 1983 წლებში, რომლებსაც ტრაგიკული შედეგები ჰქონდათ. მაგალითად: 1939 წელს შტატ ვიქტორიაში ხანძარმა  1, 4 მილიონი ჰექტარი ტყე მოიცვა, რის შედეგად  1300 შენობა განადგურდა და   71 ადამიანი დაიღუპა. 1983 წლის თებერვალში სამხრეთ ავსტრალიაში  43 გრადუსი სიცხის, გვალვის და 100 კმ/სთ სიჩქარის ქარის შემდეგ 160 ათასი ჰექტარი ტყე და 400 სახლი განადგურდა, განსაკუთრებით ტრაგიკული გამოდგა 16 თებერვალი განადგურდა 2000 სახლი, დაიღუპა 76 ადამიანი, მათ შორის 16 მეხანძრე.

ხანძრები ხშირია აშშ-ში. 2008 წელს, 21 ივნისიდან 14 ივლისის ჩათვლით, ტყის ხანძარმა  კალიფორნიის შტატში (აშშ)  1300 კვადრატული მილი ტერიტორია გაანადგურა. შედეგად 250 ათასი ჰექტარი ტყის მასივი და 100 შენობა დაიწვა. 2009 წლის მაისში ხანძარმა სანტა-ბარბარას მახლობლად  33 კვ.კმ. ტერიტორია გაანადგურა: დაიწვა 88 სახლი, ხოლო  30 000 ადამიანი ევაკუირებული იყო.

2016 წელს 1 მაისს კანადაში ალბერტის პროვინციაში, ფორტ-მაკმკურეიში დაწყებულმა ხანძარმა  580 ათასი ჰექტარი ტერიტორია გაანადგურა და 80 000 ადამიანის ევაკუაცია გახდა საჭირო.

საბერძნეთში, 2007 წელს  ტყის ხანძრის გამო  საგანგებო მდგომარეობა გამოცხადდა. სტიქიას  9000 მეხანძრე და 500 ჯარისკაცი ებრძოდა, ხანძრის ჩაქრობაში მსოფლიოს 19 ქვეყნიდან საერთაშორისო ძალები ჩაერთნენ. ხანძრის შედეგად დაიღუპა 67 ადამიანი, განადგურდა 200 ათასი ჰექტარი მიწა და დაიწვა 1500 სახლი. 2017 წელს  საბერძნეთში 141 ათასი ჰექტარი ტყე დაიწვა. შედარებისთვის, ბოლო 10 წლის განმავლობაში საბერძნეთში ყოველწლიურად საშუალოდ 45 ათასი ჰექტარი ტყე იწვის. ცეცხლის პირისპირ აღმოჩენილმა საბერძნეთმა დახმარების თხოვნით ევროკავშირის ქვეყნებს მიმართა.

2005 წელს ხანძრების რეკორდული რაოდენობა დაფიქსირდა  პორტუგალიაში. ხანძრის ჩაქრობაში მონაწილეობდა 3500 მეხანძრე, 30 თვითმფრინავი და 987 სახანძრო მანქანა. დაიღუპა 11 ადამიანი. პოლიციამ დააკავა 108 პირი, რომლებიც ხანძრის განზრახ გაჩენაში იყვნენ ეჭვმიტანილი.

პორტუგალიაში 2017 წლის დასაწყისიდან 140 ათასი ჰექტარი ტყე დაიწვა, რაც გასული წლების საშუალო მაჩვენებელს სამჯერ აღემატება. მეხანძრეებს ცეცხლის 10 ათასზე მეტ კერასთან მოუწიათ გამკლავება. ეს გასული წლის ანალოგიურ პერიოდთან შედარებით, 2500-ჯერ მეტია. ევროკომისიამ პორტუგალიას სტიქიის შედეგების სალიკვიდაციოდ დახმარების სახით 45 მილიონი ევროს გამოყოფას შეჰპირდა. ივნისში პორტუგალიაში გაჩენილ ხანძარს 60-ზე მეტი ადამიანი ემსხვერპლა.

პორტუგალიას ცეცხლის ჩაქრობაში მეზობელი ესპანეთი ეხმარება, რომელსაც ამავე დროს, თავად უწევს ცეცხლოვან სტიქიასთან ბრძოლა. ესპანეთის სოფლის მეურნეობისა და გარემოს დაცვის სამინისტროს მონაცემებით, 2017 წელს ესპანეთში 75 ათასი ჰექტარზე მეტი ტყე დაიწვა, რაც ბოლო ხუთწლიანი პერიოდის რეკორდული მაჩვენებელია. ეს ესპანეთის ტერიტორიის 0,28%-ია.  2017 წელს ქვეყანაში მეხანძრეებს უკვე 20-ზე მეტ  მასშტაბურ ხანძართან (500 ჰექტარზე მეტი ფართობის) მოუწიათ გამკლავება. 2016 წელს ასეთი ძლიერი ხანძარი 10 იყო, 2015 წელს – 13, 2014 წელს კი მხოლოდ ექვსი. თუმცა მიმდინარე წელზე გაცილებით რთული ესპანეთისთვის 2012 წელი აღმოჩნდა, როდესაც დაიწვა ქვეყნის ტერიტორიის 0,6%.

ხანძარს ვერც საქართველო გადაურჩა.  2017 წლის აგვისტოს  თვის ჩათვლით ქვეყნის მასშტაბით უკვე 30-მდე ხანძარი დაფიქსირდა.  მათ შორის კი ყველაზე ძლიერი 20 აგვისტოს  ბორჯომის ხეობაში, სოფელ დაბის მიმდებარე ტერიტორიაზე გაჩნდა. ხანძრის კერა 2008 წლის აგვისტოს თვეში რუსეთ-საქართველოს შეიარაღებული კონფლიქტის შედეგად გადამწვარი ტყის ფართობზე – 2014-2017 წელს აღდგენილ ტერიტორიებსა და 2008 წლის ხანძარს გადარჩენილი ტყის მასივს შორის არსებულ ფართობზე წარმოიშვა.

ცეცხლის სწრაფად გავრცელება ძლიერმა ქარმა, რთულმა რელიეფურმა პირობებმა და ტერიტორიაზე არსებულმა ნახანძრალი მცენარეების, ბუჩქებისა და ბალახის სწრაფმა წვამ განაპირობა.  ხანძრის შედეგად  100 ჰექტარზე მეტი ფართობის საფარი მთლიანად განადგურდა.

დაბოლოს რამდენიმე  საჭირო რეკომენდაცია, რომლის ცოდნა აუცილებელია თითოეული მოქალაქისთვის.

როგორ  ავიცილოთ თავიდან ტყის ხანძრები:

არ გადავაგდოთ  ჩაუმქრალი  სიგარეტი და არ დავტოვოთ  ჩაუმქრალი კოცონი;

არ დავწვათ ბალახი ან ნაგავი ქუჩაში, გამწვანების ზოლში, მინდვრებში და ტყის სიახლოვეს;

არ დავანთოთ  ცეცხლი ტყის, გამხმარი ბალახის ან ტოტების სიახლოვეს.

არ დავტოვოთ ნაგავი ტყეში, რადგან არსებობს მისი თვითაალების საშიშროება.

რა უნდა იცოდეს მოსახლეობამ  ხანძრის დროს:

საჭიროა დროული ევაკუაცია ხანძრის მიმდებარე რაიონებიდან;

მოსახლეობის ევაკუაცია უნდა მოხდეს ცეცხლის გავრცელების პერპენდიკულარული მიმართულებით.

ხანძრის კერის სიახლოვეს დარჩენილმა მოსახლეობამ ხანძრის სრულ ლიკვიდაციამდე  სველი დოლბანდით, პირსახოცით ან ცხვირსახოცით უნდა დაიფაროს ცხვირ-პირი;  უნდა გათიშოს ელექტროენერგია;

მოსახლეობა უნდა გადაადგილდეს  მდინარეებისკენ, ტბებისა და წყაროებისკენ.

სასწავლო წლის პირველი დღე ასეთი ამბით დაიწყო:  „აუტიზმის მქონე ბავშვი, რომელიც წელს პირველად  მივიდა სკოლაში, საჯარო სკოლის მასწავლებლის მხრიდან შესაძლო დისკრიმინაციის მსხვერპლი გახდა”.

ცხელი სექტემბრის დღეებს   შერონ მ.დრეიპერის „გონების მიღმა”-ს კითხვაში  ვატარებ. ეს წიგნი  ერთ არაჩვეულებრივ გოგოზე, თერთმეტი წლის მელოდი ბრუკსზეა, რომელიც  თავისი უბნის სკოლაში სწავლობს. მისი სასკოლო ცხოვრება იმის მუდმივი მტკიცებაა, რომ იგი გაცილებით უფრო ჭკვიანი და საზრიანია,  ვიდრე ეს ერთი შეხედვით ჩანს, თუმცა ამის დაჯერება სხვებისთვის მარტივი არ არის. მელოდი ცდილობს, თავის კლასელებს, მასწავლებლებს და სხვა გარშემომყოფებს დაუმტკიცოს, რომ ისიც „ნორმალურია”, მასაც შეუძლია სწავლა და წარმატების მოპოვება, თუ მოინდომებს. მასაც შეუძლია ტესტებში მაქსიმალური ქულის აღება, თუმცა მის მცდელობებს მისთვის ტკივილი მოაქვს, უფრო მეტად ირიყება  კლასელებისგან და ხშირად მათი დაცინვის მსხვერპლიც ხდება.

„ჩვენმა სკოლამ, ეგრეთ წოდებული, „ინკლუზიური კლასი” დაუშვა. რაც, თურმე ზოგად სასწავლო პროცესში ჩვენს ჩართვას ითვალისწინებს. ჰმ, საინტერესოა, აქამდე არაფერში ვყოფილვარ ჩართული. მაგრამ ეს გაკვეთილები იმას ნიშნავს, რომ ჩემისთანა ბავშვებს „ნორმალურ” მოსწავლეებთან ურთიერთობის საშუალება მიეცემათ. მაინც რა არის „ნორმალური” ნეტავ?” – ფიქრობს მელოდი.

თერთმეტი წლის  გოგო  ვარდისფერ ეტლსაა მიჯაჭვული და მისი სამყარო სიტყვებად იშლება, თუმცა მას სიცოცხლეში ერთი სიტყვაც არ უთქვამს და თავისი ნააზრევის გაგონებას მხოლოდ სამეტყველო დაფის საშუალებით ახერხებს. ეს გოგონა შეძლებს  ყველას დაუმტკიცოს, რომ შესაძლებლობები მართლაც უსაზღვროა და ჩვენი სტერეოტიპული წარმოდგენები ადამიანებზე, რომლებსაც სპეციალური საჭიროებები აქვთ, მცდარი და ლოგიკას მოკლებულია. იგი ოცნებობს ილაპარაკოს, მარტივი სიტყვების წარმოთქმა შეძლოს. სურს თავისი ნაფიქრი სხვებსაც გააგებინოს და ზოგჯერ მისი მცდელობები წარმატებულია.

ის წარმატებები, რასაც მელოდი აღწევს,  მხოლოდ მისი დამსახურებაც არ არის. ამ საქმეში, ან ამ ბრძოლაში მელოდისთან ერთად  მისთვის სხვა მნიშვნელოვანი ადამიანები არიან ჩართულნი, რომელთაც სწამთ, რომ „ადამიანი გაცილებით მეტია, ვიდრე მის ავადმყოფობის ისტორიაში ჩაწერილი დიაგნოზი” და თავიანთ ღრმა რწმენას მელოდისაც გადასცემენ; აჯერებენ, რომ თუ მოინდომებს, გაარღვევს იმ მოჯადოებულ წრეს, რომელიც მის გარშემოა. ეს მისი ოჯახია, დედა, მამა და მომვლელი მისის ვი, რომელსაც შეუძლია ეტლს მიჯაჭვულ გოგოში, რომელიც ვერ ლაპარაკობს, გააღვივოს სწავლის ინტერესი, ზოგჯერ მაგრად შეაჯანჯღაროს, გამოაფხიზლოს, რომ საკუთარი თავის რწმენა არ დაკარგოს. ეს ზორბა ქალი არის ერთ-ერთი მასწავლებელი მელოდისთვის, რომელიც მასში ჩვეულებრივ ბავშვს ხედავს და დარწმუნებულია, რომ მელოდის სწავლა და განვითარება შეუძლია. „მოდით, არ გვინდა  ინვალიდ ბავშვებზე წიგნებიდან ნასესხები სენტიმენტალური ფრაზები. მელოდი ჩვეულებრივი ბავშვია, რომელსაც შეუძლია სწავლა და ჩემს ხელში ისწავლის კიდეც”, – ასე ამბობს  მისის ვი და მას ვერავინ ეწინააღმდეგება. პირიქით, მისი ენერგია ყველასთვის გადამდებია: მელოდის მშობლებისთვის და თავად მელოდისთვისაც. ამ ურთიერთობათა ჯაჭვის კიდევ ერთი რგოლი სკოლის მასწავლებლები არიან, თავიანთი შეცდომებითა და  მიღწევებით, რომლის არდანახვა შეუძლებელია. „სწავლისთვის მათმა ასეთმა შემართებამ გამაკვირვა. მასწავლებელმა ნამდვილი ფეხბურთის მწვრთნელივით გაუღვივა ყველას სულისკვეთება”, – წერს მელოდი ისტორიის მასწავლებელ მისტერ დიმინგზე, რომელიც მთელ კლასს სწავლისადმი საბრძოლო შემართებით განაწყობს.

ზაფხულის გამოყოლილ  საკითხავებს ამ წიგნით მოვრჩი და იმაზე ვფიქრობდი, რომ ლიტერატურა ემპათიისა და თანაგრძნობის უშრეტი წყაროა. ის ხან შეფარვით, ხანაც პირდაპირ თვალში თითის კვრით გვეუბნება, სად ვცდებით.

როცა დიდი ინგლისელი მსახიობი ჩარლზ ლოუტონი სამუშაოდ ჰოლივუდში მიიწვიეს, გაოცებული იყო სტუდიის თანამშრომლების განათლებით. რეჟისორიდან დაწყებული და გამნათებლით  დამთავრებული, ყველა გამოთქვამდა აზრს იმის შესახებ, თუ რა ფილმი უნდა გადაეღოთ შემდეგი, მოჰყავდათ კლასიკური ლიტერატურული ტექსტების სიუჟეტები და იმოწმებდნენ ცნობილ პერსონაჟებს.

როცა ლოუტონმა სტუდიის საწყობში უშველებელი თაროები ნახა, რომლებიც ცნობილი წიგნების ანოტაციებით იყო გამოტენილი, მისთვის ცხადი გახდა, რომ ეს საყოველთაო „ინტელექტი“ მხოლოდ მოჩვენებით იყო, მათ მხოლოდ ამ ანოტაციებიდან იცოდნენ წიგნების შინაარსი და წაკითხული კი ცოტას თუ ჰქონდა.

რა აზრი აქვს ლიტერატურული ტექსტის ასეთ ცოდნას?! ცხადია, არანაირი. ხელოვნების სხვა ჟანრებთან შედარებით ლიტერატურას გააჩნია გადამწყვეტი – შემეცნებითი  უპირატესობა, რომელიც მას ხელოვნების სხვა ყველა ჟანრის საფუძველთა საფუძვლად აქცევს. გონების განვითარებისთვის მთავარი წიგნის კითხვის პროცესია, და არა მოკლე შინაარსისთვის თვალის გადავლება. საყოველთაოდ ცნობილი ამბავია, რომ ლიტერატურის დასაბამიდან დღემდე მხოლოდ სამ ათეულამდე სიუჟეტია თავისი განშტოებებით. კარგი მკითხველი წიგნს სიუჟეტის გამო არ კითხულობს, შინაარს გამოკიდებული მკითხველი ცუდი მკითხველია.

მე მინახავს ადამიანები, რომლებიც სრულიად კმაყოფილნი იყვნენ იმით, რომ მეგობარმა წიგნის შინაარსი მოუყვა და წაკითხვა აზრადაც არ მოსვლიათ. ისე ჩაერთვებოდნენ საუბარში, ვერც მიხვდებოდი, რომ კონკრეტული წიგნი წაკითხული არ ჰქონდათ. ამით ადამიანები უარს ამბობენ უმთავრესზე: გონებრივ ვარჯიშზე, სულიერ და მორალურ გაძლიერებაზე და, ბოლოს და ბოლოს, ესთეტიკურ ტკბობაზე. ბევრი მუსიკის მოსმენა, ბევრი სპექტაკლის, ფილმის და სურათის ნახვა ინტელექტუალად ვერ გაქცევს. სწორედ ასეთივეა მოსმენით მიღებული ინფორმაცია ლიტერატურულ ნაწარმოებზე, ის არაფრის მომცემია, ბუტაფორიული ცოდნაა.

იგივე შეიძლება ითქვას აუდიოწიგნებზე, აუდიო წიგნებით მხოლოდ სიუჟეტს იგებ და  ლიტერატურის მთავარ დანიშნულებას მოკლებული ხარ.

კლასიკად აღიარებული წიგნების სიუჟეტები თითქმის ყველამ იცის, მაგრამ ცოტას თუ აქვს წაკითხული. მე მინახავს ხალხი, რომლებიც კარგი მკითხველები არიან, ყოველდღიურად კითხულობენ, მაგრამ კითხულობენ მხოლოდ თანამედროვე ან უკიდურეს შემთხვევაში მეოცე საუკუნის ლიტერატურას. მათ ვერაფრით წააკითხებ ვთქვათ „გარგანტუა და პანტაგრუელს“ ან „დონ კიხოტს“. ეს განსაკუთრებით დამწყები მწერლების პრობლემაა, რადგან წერის სწავლა მხოლოდ კლასიკური ლიტერატურის ცოდნითაა შესაძლებელი.

ცალკე ამბავია ცნობილი წიგნების ცოდნა ეკრანიზაციების საშუალებით. ეკრანიზაცია, ამ კუთხით, წიგნის პირველი მტერია. მახსოვს ლევან ბერძენიშვილმა თქვა, რომ ერთხელ პარლამენტში გამოკითხვა ჩაატარეს, თუ ვის ჰქონდა წაკითხული „დათა თუთაშხია“, აღმოჩნდა, რომ ოთხმოც პროცენტს მხოლოდ ეკრანიზაცია ჰქონდა ნანახი.

კარგი მკითხველები დამეთანხმებიან, რომ არაფერი შეედრება იმ გრძნობას, როცა სახლში მიდიხარ და იცი, რომ კარგი წიგნის წაკითხვის ბედნიერება გელოდება. მკითხველთა ორი კატეგორია არსებობს: პირველი – რომელსაც წლების შემდეგაც ახსოვს ყველაფერი, რაც წაიკითხა; და მეორე, რომელსაც წაკითხვიდან ერთი კვირის შემდეგ ყველაფერი ავიწყდება. მე მეორე კატეგორიას მივეკუთვნები, პატრიკ ზიუსკინდის არ იყოს, „ლიტერატურული ამნეზია“ მჭირს – მხოლოდ ის ემოცია მახსოვს, რასაც წიგნის კითხვის დროს განვიცდიდი და თვეების და წლების მერე ამით ვიხსენებ, მომწონდა თუ არა წიგნი. ყოველ ჯერზე წიგნს პირველად ვკითხულობ და, ერთი მხრივ, ეს სულაც არაა ცუდი, მაგრამ, მეორე მხრივ, ბევრჯერ უხერხულობაც მიგრძნია, რადგან ძალიან ცნობილი წიგნების საკვანძო სიუჟეტები და პერსონაჟების სახელებიც ვერ გამიხსენებია, თუმცა ეს არაა მთავარი, მთავარი ის ფსიქოლოგიური სიძლიერის შეგრძნებაა, რომელიც ყოველი კარგი წიგნის წაკითხვის შემდეგ გეუფლება; შეგრძნება, როცა აცნობიერებ, რომ შენთვის შეუძლებელი და მიუღწეველი არაფერია.

თანამედროვე ტექნოლოგიების განვითარებამ წარმოშვა ვიზუალური კულტურის ეპოქა, რომელშიც ვერბალურ ინფორმაციაზე დიდი მნიშვნელობა ვიზუალურ ინფორმაციას ენიჭება. ვიზუალური სახის ერთ-ერთ მნიშვნელოვან ნაწილს კი ციფრებითა და რიცხვებით გადმოცემული ინფორმაცია შეადგენს.

ციფრების საშუალებით ინფორმაციის ვიზუალიზების საკითხს მრავალი მკვლევარი შეეხო. ჯერ კიდევ 1970 წელს სამეცნიერო ჟურნალის „Communications” ფურცლებზე დაიბეჭდა ჟაკ დურანის ნაშრომი „რიცხვის რიტორიკა“ („Rhétorique du nombre“). ავტორი  განიხილავდა  იმ დროისთვის დამკვიდრებულ ორ ძირითად მოსაზრებას: ერთნი მიიჩნევდნენ, რომ რიცხვი არაფერს აღნიშნავდა და ამგვარად, მეტყველების ნაწილს არ წარმოადგენდა; მეორეთა აზრით, რიცხვი იყო ნიშანი, რომელსაც მხოლოდ დენოტაციურ დონეზე ჰქონდა მნიშვნელობა და ამდენად, არ წარმოადგენდა რიტორიკის შესწავლის საგანს. ჟ. დურანი კი თვლიდა, რომ განსაკუთრებით მასკომუნიკაციაში გამოყენებულ რიცხვს გააჩნდა მრავალი ექსპრესიული ნიშან-თვისება. ამ მოსაზრების თანახმად, ციფრებითა თუ რიცხვებით გადმოცემულ ინფორმაციას მართებულად მიიჩნევდა რიტორიკული ანალიზის წყაროდ.

იმდროინდელი ჟურნალ-გაზეთების კვლევის საფუძველზე ჟ. დურანმა დაასკვნა, რომ რიცხვების გამოყენებით მედიატექსტი, მოცემულ შემთხვევაში ბეჭდვითი მედიატექსტი, მიმართავს ისეთ სპეციფიკურ რიტორიკულ ხერხებს, როგორებიცაა:

• გამეორება – მაგალითად „5 დღე: 555 ფრანკი“ (განცხადება ეარაფრიკა. 1967), რომელმაც მკითხველში უნდა მოახდინოს „ბედისწერის იდეის“ გენერირება;
• ანტითეზა („დაპირისპირება“) – რომელიც მხატვრულ ლიტერატურასა და ორატორულ ხელოვნებაში სტილისტიკური ხერხია, რაც მდგომარეობს ურთიერთსაწინააღმდეგო ცნებათა შეპირისპირებაში და გამოიყენება შთაბეჭდილების გასაძლიერებლად, უმეტესწილად, ხდება მცირე და დიდი რიცხვების შეპირისპირება;
• პლეონაზმი – ვიზუალური ხერხებით ილუსტრირებული რიცხვი (მაგალითად, პერსონაჟი თითებით გამოსახავს რიცხვს). (Durand, 1970, 128-129)

დასასრულ, ავტორი აღნიშნავს, რომ რიცხვითი სახელი, ციფრებით თუ სიტყვით გამოსახული, როგორც მეტყველების ნაწილი, წარმოადგენს კოდს, რომელიც არის ნაწილობრივ ექსპლიცისტური, ხოლო იმპლიცისტური კოდები დატვირთულია კონოტაციური აღსანიშნით.

თანამედროვე ბეჭდვითი მედიის ფურცლებზე ხშირად ვხვდებით ისეთ კრეოლიზებულ მედიატექსტებს, რომელშიც არავერბალური კომპონენტი გადმოცემულია დიაგრამის  გრაფიკული მრავალსახეობით, როგორიცაა: ცხრილი, სფერო, სქემა, დიაგრამა, რუკა… ინფორმაციის ვიზუალიზების აღნიშნული სახის არსებობა, რა თქმა უნდა, განპირობებულია თანამედროვე ტექნოლოგიების განვითარებით.

ინფორმაციის ციფრებით გადმოცემას თითქმის ყველა სფეროში ვხვდებით, თუმცა მაინც უნდა გამოვყოთ პოლიტიკური, სოციალურ-ეკონომიკური და სპორტული დისკურსი, რადგან მეტი აქტიურობით სწორედ აღნიშნულ დარგებში გამოიყენება სტატისტიკური მონაცემები. მკვლევრები პ. ბაკო, დ. დესმარშელიე და ს. რემი-ჟირო  ნაშრომში „პოლიტიკაში ციფრების მეტყველება“ („Le langage des Chiffres en politique“), რომელიც 2012 წელს  სამეცნიერო ჟურნალის „Mots. Les langages du politique” მეასე ნომერში დაიბეჭდა და სრულად მიეძღვნა პოლიტიკურ დისკურსში ციფრებისა და რიცხვების შესწავლას, აღნიშნავდნენ: „სადაც არის სტატისტიკა, იქ სახელმწიფოცაა“ (ბაკო, et al., 2012, 5). ამიტომაც, მათ საკითხის შესწავლა დაიწყეს შემდეგ კითხვაზე: ყოველთვის რატომ არის პოლიტიკურ დისკურსში წარმოდგენილი რიცხვები? –  პასუხის მოძიებით.

თუკი ციფრები და რიცხვები წარმოადგენს ისეთი დისციპლინის საბაზისო კონცეფციას, როგორიც არის მათემატიკა, მათი გამომხატველი სიტყვები და სიმბოლოები გვხვდება ნებისმიერი სახის დისკურსში, რაც იმაზე მიუთითებს, რომ ციფრებს აქვს ერთდროულად დენოტაციური და კონოტაციური ღირებულება.

ხოლო რაც შეეხება მათი გამოხატვის  მრავალფეროვან ვიზუალურ ხერხებს, (ცხრილი, სქემა, დიაგრამა, სფერო…), ზემოთ დასახელებული მკვლევრების თანახმად, ისინი სემიოტიკური ტრანსფორმაციის მეორე დონეს მიეკუთვნებიან. რადგანაც თავად ციფრი ქმნის ინფორმაციის იკონურ გამოსახვას, სემიოტიკური ტრანსფორმაციის პირველ დონეს.  გრაფიკულად გამოსახული ციფრული მონაცემის გასაფორმებლად უმეტესწილად მიმართავენ ფერებს, რაც ავტორთა აზრით, რეალობის შემცირების დამატებით  დონეს წარმოადგენს, ხოლო ამ დასკვნამდე საკითხის შემდეგი  კუთხით გაშუქებით მივიდნენ.

პ. ბაკო, დ. დესმარშელიე და ს. რემი-ჟირო  სტატისტიკურ მონაცემებს შემდეგნაირად განიხილავენ: „რიცხვებით გამოსახულ რაოდენობრივ ინფორმაციას ქმნიან ექსპერტები, სოციოლოგები, დარგის სპეციალისტები. თუმცა,  მონაცემთა საზოგადოებაში გავრცელებას თავად იშვიათად ეწევიან.  აღნიშნულ ინფორმაციას,   პირველწყაროსთან მეტ-ნაკლებად მიმსგავსებულს, ავრცელებენ სხვადასხვა ინსტიტუციები: პოლიტიკური, ეკონომიკური, ადმინისტრაციული, კულტურულ-სპორტული, რეგიონალური, ეროვნული, საერთაშორისო და სხვა მრავალი. მათ მიერ გავრცელებული რაოდენობრივი ინფორმაცია მრავალმხრივ ფორმაშეცვლილი და მედიატიზებულია“ ( ბაკო, et al.,  2012, 9). ერთგვარად პარადოქსულია, რომ ციფრები, რომლებიც მიჩნეულია ზუსტ, ობიექტურ და ნეიტრალურ ინფორმაციად, მანიპულირების კარგ საშუალებას იძლევა, ამიტომაც მას ხშირად მიმართავენ რიტორიკული, არგუმენტაციური და პოლემიკური ხასიათის პოლიტიკურ დისკურსში, რომლის მიზანი მსმენელის დარწმუნებაა.  

მსგავსი ტიპის ინფორმაცია განსაკუთრებულად მატულობს წინასაარჩევნო პერიოდში.  ციფრების, როგორც „ზუსტი და ობიექტური“ ინფორმაციის, მოხმობა ხელს უწყობს პოლიტიკოსის დადებითი იმიჯის შექმნას. არისტოტელესეული დარწმუნების სამი ხერხიდან პირველი – ეთოსი, ანუ სანდოობის მოპოვება ორატორის პიროვნულ თვისებებზე  აპელირებით – სრულად ვლინდება სტატისტიკურ მონაცემებზე დაყრდნობით საუბრისას. საზოგადოებაში დამკვიდრებული შეხედულების თანახმად, რიცხვებით გადმოცემული რაოდენობრივი ინფორმაცია ხელს უწყობს ადრესანტს, შეიქმნას სერიოზული,  არაზედაპირული, საკითხის ზედმიწევნით მცოდნის იმიჯი.

ამრიგად, ბეჭდვითი მედიის ფურცლებზე  სტატისტიკური მონაცემების ხშირი  გამოჩენა საზოგადოებისთვის ინფორმაციის მიწოდებასთან ერთად მედიასაშუალების იმიჯის შექმნასაც ემსახურება.

ბიბლიოგრაფია

Bacot, P. Desmarchelier, D. et Remi-Giraud, S. (2016 წლის 23 05). Mots. Les langages du politique.მოპოვებული Le langage des chiffres en politique: https://mots.revues.org/20977-დან

Durand, J. (1970). Rhétorique du nombre. Communications.