წიგნი რისთვისაა? მხოლოდ წასაკითხად? თუ ვარდის სიფრიფანა ფურცლების ჩასადებად? წერილების დასამალად, სურათების შესანახად? რისთვისაა წიგნი? მაინც რომელი ამბავია უფრო მნიშვნელოვანი, პერსონაჟის თუ მკითხველის? გამოგონილი თუ ნამდვილი?

ქართულ ლიტერატურაში სიყვარულის ყველაზე დიდი ამბავი „ვეფხისტყაოსანია“, საკუთარი სიყვარულის სხვისთვის გამეტება, სიყვარულის ძებნა, სიყვარულის გზაზე ათასგვარი დაბრკოლება, გამარჯვებული და დამარცხებული სიყვარული. სიყვარული ასეთი, ისეთი, ამგვარი და კიდევ სხვანაირი.

ამიტომაცაა, რომ „ვეფხისტყაოსანს“ ბევრი შეყვარებული, სიყვარულს დანატრებული, სიყვარულდაკარგული მკითხველი ახსოვს. სიყვარული ზოგჯერ უკვალოდ მიდის, ზოგჯერ კი ხან კედლებზე, ხან წიგნის ფურცლებზე კვალს გატოვებინებს.

პირველი ამბავი მაინც ესაა, ვანის ქვაბების კედლების.

დედათა მონასტრის კედელზე წაწერილი, ზეპირად დამახსოვრებული, ამიტომაც სახეცვლილი სტრიქონები :

“ქ.ციხეს ვზი ეზო მაღალსა, თუალნი ძლივ შემომაცვდება,

გზა გურაბითა შემოვლენ, მცველნი მაზედა დგებიან;

მაშიგან ორნი გუშაგნი ნაბადსა არ დაცდება,

მათსა შემბელსა დახოცენ, ცეცხლურებ მოედებიან.

ჩემო, ნუ მოხვალ ჩემზედა სხუათა მებრძოლთა წესითა,

ნუცა მე მომკლავ ჭირითა ამისგან უარესითა,

დამთქმეთა, დაგთმობ ჭირითა ამისგან უარესითა”.

გულქანი, ანა რჩეულიშვილი, თუმიან გოჯიშვილი, მისი და შაღაბანი სულთანი და სხვა, მეთხუთმეტე საუკუნეში ვანის მონასტერს შემოხიზნული ქალები, სხვადასხვაგვარი ბედითა და ბედისწერით, ცხოვრებითა და გულისტკენით. დამახსოვრებული ლექსები საერო ლიტერატურიდან, გაუპრანჭავი, მარტივი ფორმით გამხელილი გულისნადები, „რა ლამაზი იყავი ბიჭო“.

სულ ვფიქრობ ამ ტექსტებზე. იქნებ სწორედ იმიტომაც დაუპირისპირდა ზოგან ერი და ზოგან ბერი რუსთველის პოემას, რომ მეტისმეტად ბევრმა ადამიანმა იპოვა თავშესაფარი ამ თექვსმეტმარცვლიან შაირში, ამ ორომტრიალში, სხვისი სიყვარულის გადასარჩენად თუ საკუთარის საპოვნელად რომ წამოიწყეს წიგნის პერსონაჟებმა.

უფრო ადვილია, მიჰყვე ავთანდილის გზას და გმირის დარდმა საკუთარი დაგავიწყოს თუ პირიქით, ნავთზე ცეცხლის დასხმაა ტარიელის ცრემლები?

„იმედო და სიცოცხლეო, იმედო, იმედო, იმედო“ – ასეთი მინაწერია ერთ-ერთ ხელნაწერზე, ეს გამეორება  თითქოს ექოა, რომელიც საუკუნეთა სიღრმიდან მოგძახის.

„გწერ სურნელო სუმბულო“ – პოეტს პოეტის წიგნზე შეყვარებულისათვის მიუწერია.

„ჩემსა, ჩემსა საყვარელს“- აქ მეორე მკითხველი წერს.

„ამა ღამეს ნუ მოხვალო ვერა მპოვებ შენთვის მზასა“ – მესამემ, სხვებზე მეტად გაბედულმა მიაწერა.

„როგორც მე ამ წიგნმა მამიდო ცეცხლი, ღმერთო ისე შენ მოუკიდე ცეცხლი ლევანის ძეს აბა ამას ტანჯვით. ღმერთო ამა ტანჯვით რისთვის დამბადე, რომ გავები სიყვარულის მახეში როგორც მე ამ წიგნში“- ეს ყველაზე ხმამაღალი შეძახილია, არადა, დამწერმა რა იცის, რომ სიყვარულის მახეს უფრო ადვილად დაეხსნება კაცი, ვიდრე წიგნს, თუ ერთხელ შემთხვევით გაები.

„ჩემი სიცოცხლე და სულის თქმაო, ქალბატონო სალომე შენ და ეკატერინე ლამაზს“ – ეს უკვე სხვანაირი მიჯნურია, ნეტავ როგორი ამბავი განვითარდა? სასიყვარულო სამკუთხედი? იქნებ სულ სხვა საიდუმლო იმალება სახელებს მიღმა, ვის ვინ უყვარდა, წიგნზე ვისი სახელი მიაწერა? ვისი ამბავი გაუმხილა ყველაზე დიდი პოემის პერსონაჟებს?

ნეტავ რა მოხდა?

უცებ ბევრი საუკუნით ადრე, დროში ვინაცვლებ და კიდევ ერთი ნესტან-დარეჯანი მახსენდება, მეოცე საუკუნიდან, ცისფერყანწელთა მეგობარი, საოცარი პოეტი.

ვიცი, რომ მზითვად

არ მომცემენ ვეფხისტყაოსანს,

არც წასაღებად

დაჰკეცავენ ქიშმანის შალებს,

არც ქართულ კაბას

ჩამაცმევენ ჯვარის საწერად,

არც ვერცხლის ქამარს

მომავლებენ დარდიან წელზე.

ესეც ნესტანი მეოცე საუკუნის ქართული პოეზიიდან. კიდევ ერთი მინაწერი „ვეფხისტყაოსნის“ წარმოსახვით ხელნაწერზე.

თანამედროვე ტექნოლოგიების საუკუნეს თავისი წესები და ფობიები შემოაქვს – შიში, რომელიც ტექნიკურ პროგრესს თან სდევს. რომელი ფობიები გაჩნდა ლექსიკონებში ბოლო წლების განმავლობაში? რა შიშებს იწვევს სოციალური ქსელები, კომპიუტერები და ციფრული ტექნოლოგიები? იცით თუ არა, რომ ერთ-ერთი გავრცელებული ფობია – კიბერფობია, ძალიან ხშირად პედაგოგების პრობლემაცაა?

როგორ მოვიქცეთ, როცა კომპიუტერის დანახვაზეც კი პანიკისგან გაქცევა გვინდება? ამ უცნაურ მდგომარეობას თავისი განმარტება აქვს. კომპიუტერის შიში – ეს ზარმაცების კაპრიზი როდია. ეს გახლავთ ფსიქოლოგიური დაავადება, რომელსაც კიბერფობია ან კომპიუტერული შფოთვის სინდრომი ჰქვია. ადამიანს არ უნდა სულელი ან უცოდინარი გამოჩნდეს, მაშინაც კი, როდესაც ტექნიკასთან მუშაობის ელემენტარული უნარ-ჩვევები არ გააჩნია. ეს განსაკუთრებით უფროსი ასაკის ადამიანებს ეხება – ისინი უფრთხიან კომპიუტერს და ამავდროულად, ძალიან აშინებთ საკუთარი ავტორიტეტის შელახვა. ასეთ შემთხვევაში სასურველია გვახსოვდეს, რომ პედაგოგს არ აქვს ასაკი და ის ყოველთვის სწავლა-განვითარების პროცესშია.

მიშვებული ფობია მძიმე ფიზიკურ რეაქციებს იწვევს: თავბრუსხვევას, გულისრევას. კიბერფობიისგან სამკურნალოდ კვალიფიციური ფსიქოლოგისა და ახლობლების მხარდაჭერაა საჭირო; ყოველდღიური პროფილაქტიკისთვის კი – კომპიუტერთან რამდენიმე საათის გატარება.

სპეციალისტთა განცხადებით, ამ ფობიას „დიდი მომავალი“ აქვს, რადგან ის დღითიდღე ვრცელდება და ცოტა ხანში ყველაზე გავრცელებულ შიშს – კლაუსტროფობიას დაჯაბნის. ასი ათასობით სპეციალისტი, რომლის სამსახურიც კომპიუტერთან ჯდომას უკავშირდება, მიიჩნევს, რომ ნერვიული სამუშაო აქვს. ურთულეს ტექნიკასთან მჭიდრო კავშირი მათში ხშირად არასრულფასოვნების კომპლექსს ბადებს.

ჩვენ საკუთარი შიშების სამყაროში ვცხოვრობთ, თუმცა სიბნელის ან სიმაღლის შიში უკვე წარსულს ბარდება. ადამიანს ინტერნეტტროლინგი, სახლში დარჩენილი სმარტფონი და სოციალურ ქსელში ატვირთული ფოტოს ლაიქების სიმცირე აშინებს.

მკვლევრებმა ოცდამეერთე საუკუნის შვიდი მთავარი ფობია ასეთი რიგითობით  ჩამოაყალიბეს:

ნომოფობია – ოდესმე დაგრჩენიათ მობილური ტელეფონი სახლში? თუ ასეთ დროს დისკომფორტს, ღელვას და შიშს გრძნობთ, დიდი ალბათობით, XXI საუკუნის სენი – ნომოფობია დაგმართნიათ. ტერმინი ინგლისური ფრაზიდან „no mobile phone“ წამოვიდა. ის  ტელეფონის გარეშე დარჩენის შიშს ნიშნავს. მეცნიერებმა ეს დაავადება 2008  წელს ჩატარებული კვლევის შედეგად გამოავლინეს. აღმოჩნდა, რომ ყოველი 100 კაციდან 66 კომუნიკაციის გარეშე დარჩენისას პანიკურ შიშს განიცდიდა. ისინი მუდმივად ცდილობდნენ შეემოწმებინათ გამოტოვებული ზარები, შეტყობინებები და ელექტრონული ფოსტა.

თუკი 2008 წელს ნომოფობიამ მოსახლეობის ნახევარი მოიცვა, ახლა პრაქტიკულად მასობრივი ხასიათი მიიღო. შეგიძლიათ გამოცადოთ საკუთარი თავი: გამორთეთ ტელეფონი ერთი დღით მაინც.

სოციონეტოფობია – სოციალური ქსელების შიში დევნის შიშის თანამედროვე ვერსიაა, რომელიც სოციალურ ქსელში ექაუნთის შექმნის შიშით გამოიხატება, რადგან ის შეიძლება შანტაჟისთვის ან დევნისთვის გამოიყენონ. აქ არ ვსაუბრობთ მაინცდამაინც სპეცსამსახურებზე. საკმარისია ისიც, რომ პირად ინფორმაციას ოჯახის წევრები, კლიენტები ან უფროსები ნახავენ.

თუმცა სოციონეტოფობია მარტივად განკურნებადია. ფსიქოლოგების აზრით, პაციენტმა უნდა შექმნას ექაუნთი, რომელიც მისივე კომფორტის ზონას შეესაბამება.

ტროლოფობია – ტროლი ნებისმიერი ინტერნეტმომხმარებლისთვის ნაცნობი ცნებაა.  ყველამ იცის, რომ მათი „კვება“ არ ღირს, მათ დაბლოკვას აზრი არ აქვს. იგნორირება უფრო მარტივია. თუმცა ტროლების პოპულაციის ზრდამ საპასუხო რეაქციაც გამოიწვია – ეს ტროლოფობია ან ტროლოპარანოიაა. ავადმყოფი დარწმუნებულია, რომ ყველა მისი მკითხველი, კომენტატორი, მისი ბლოგის ან პორტალის მონაწილე ტროლია, რომლის მიზანიც მისი წამოწყების ჩაშლაა. აქედან მოდის სურვილი, ავირიდოთ ზედმეტი ყურადღება და ვიყოთ ანონიმურები.

სამწუხაროდ, ტროლოფობიის წამალი არ არსებობს. ფსიქოლოგები გვირჩევენ, ვეცადოთ პროვოკაციას არ ავყვეთ, ტროლები არ „ვკვებოთ“.

ემოჯიფობია – თანამედროვე შიშების ერთ-ერთი ნათელი მაგალითია, რომელიც სოციალური ქსელების, ჩატების და მესენჯერების გავრცელებასთან ერთად წარმოიშვა. ადამიანს, რომელიც ემოჯიფობიითაა დაავადებული, ეშინია, რომ მას ვერ გაუგებენ ან რომ მან უადგილო ადგილას დასვა სიცილაკი ან სტიკერი.

ემოჯიფობიას ვერ უწოდებ მძიმე ფსიქიკურ დაავადებას, ის ფსიქოზის ახალი ფორმაა, რომელსაც დროებითი ხასიათი აქვს.

სელფიფობია – კომიკურობის მიუხედავად, თავისი პირველი მსხვერპლი სელფოფობიამ საავადმყოფიში უკვე გაამწესა. 2014 წელს 19 წლის დენიელ ბოუენი კლინიკაში იდეალური სელფის ძიების შედეგად მოხვდა. ის სახლიდან ნახევარი წელი არ გამოსულა, დღეში 200 სურათს იღებდა. დენიელი სკოლიდან გამოაგდეს, მერე წონაში ძალიან დაიკლო და ბოლოს თვითმკვლელობა გადაწყვიტა.

ექიმების აზრით, სელფით გატაცება თანამედროვეობის სერიოზული ფსიქოლოგიური პრობლემაა, რომელიც სამედიცინო ჩარევას მოითხოვს. სხვათა შორის, დენიელ ბოუენი კლინიკიდან მხოლოდ მას შემდეგ გამოწერეს, რაც სმარტფონის მუდმივად გამოყენებას გადააჩვიეს.

კიბერფობია – პერსონალური კომპიუტერი თანამედროვე სამყაროში ცხოვრების მთავარი თანამგზავრია, ამიტომ კომპიუტერის შიშის, ანუ კიბერფობიის წარმოშობა სრულიად ბუნებრივია.

თუ ნომოფობია ახალგაზრდების დაავადებად მიიჩნევა, კიბერფობია ასაკოვან ადამიანებზე ვრცელდება, რომლებიც იძულებულნი არიან ახალი ტექნიკა აითვისონ.

ექიმები კიბერფობიის თვალსაჩინო სიმპტომებს გამოყოფენ: ადამიანი კომპიუტერს თავს არიდებს ან ნეგატიური დამოკიდებულება აქვს მის მიმართ. თუმცა ჭკვიანი ტექნიკის შიში ბევრს აქვს. ადამიანების მნიშვნელოვანი ნაწილი, რომელსაც არასდროს ან ძალიან ზედაპირული შეხება ჰქონია კომპიუტერთან, ფაქტობრივად, ცრურწმენამდე მისულ შიშსაც კი განიცდის ტექნიკასთან მიმართებაში. ჩართული კომპიუტერი და ყველაფერი, რაც მის მონიტორზე ხდება, მას პანიკაში აგდებს – აი, რაღაცამ გაიელვა, გაიხსნა, დაიხურა, ახმაურდა. მისთვის ყველაფერი გაუგებარია და რაც უფრო დიდხანს უყურებს მონიტორს, მით უფრო ჩახლართულად ეჩვენება ყველაფერი.

მათთვის, ვინც კომპიუტერთან ადრეული ასაკიდან ურთიერთობს, მსგავსი პანიკა აუხსნელია. მაგრამ წარმოვიდგინოთ ადამიანი, რომელსაც არაფერი გაეგება პილოტის პროფესიაში და დავსვით თვითმფრინავის კაბინაში საჭესთან, სადაც ასზე მეტი სხვადასხვა ინდიკატორი და ღილაკია. როგორ იგრძნობს თავს? რასაკვირველია, მას პანიკა და შიში აიტანს. ნათელია, რომ მისი მომზადება აუცილებელია. წინააღმდეგ შემთხვევაში ვერ ავცდებით სტრესულ მდგომარეობას.

შეიძლება თუ არა დაამარცხო კიბერფობია და ირაციონალური შიში? და რაც მთავარია, როგორ გავაკეთოთ ეს სწორად? კიბერფობიით დაავადებულები ამტკიცებენ, რომ კომპიუტერი ზედმეტად ჭკვიანია. ის გარკვეულ შიშს ბადებს და ეს შიში არ იკლებს – ადამიანი, როგორც არ უნდა ეცადოს, ვერ დაიმახსოვრებს ათასობით წიგნს, მას არ აქვს ძალა წამში გაამრავლოს ერთმანეთზე ხუთნიშნა რიცხვები, კომპიუტერს კი ეს შეუძლია…

რა შემთხვევაში შეიძლება მოხდეს დაავადების გამწვავება? ხშირად კომპიუტერი დავალების მიღებისას რამდენჯერმე გვეკითხება ნამდვილად გნებავთ თუ არა მისი განხორციელება. ეს მარტივი ნაბიჯი კიბერფობს ჩიხში აყენებს და „მაუსის“ ტარებას მოკანკალე ხელით აიძულებს. მას გულისცემის რიტმი ერღვევა, უჩნდება საერთო სისუსტე და გაღიზიანება. თავბრუსხვევა, გულისრევის შეგრძნება, მუხლის კანკალი და ადამიანი დარწმუნებულია, რომ გამოუსწორებელი ქმედება განახორციელა. იწყებს ნერვიულობას და არაადეკვატურად იქცევა.

ეს ყველაფერი ხდება იმიტომ, რომ ადამიანს შეცდომის დაშვებისა და ჭირვეული ტექნიკის უიმედოდ გაფუჭების ეშინია, მაგრამ, საჭიროა იცოდეთ, რომ რაც არ უნდა გააკეთოთ, საშინელება არ მოხდება. რა თქმა უნდა, შესაძლებელია გამოუსწორებელი შედეგიც დადგეს, მაგრამ ამისთვის თქვენ ლიტრზე მეტი წყალი უნდა დაასხათ კლავიატურას ან მონიტორს ნივრის სანაყი ქვა დაჰკრათ. ამიტომ აუცილებელია კომპიუტერის მოთმინებით შესწავლა და ათვისება, რომ მომხდარი გარკვეული დროის შემდეგ ღიმილით გაიხსენოთ.

მასწავლებელი – მასზე ძლიერი,

მასზე სწავლული არვინ გვეგონა.
მასწავლებელი – ამ ქვეყანაზე

სიტყვით ქებული, საქმით ქებული.

(მასწავლებელი – იოსებ ნონეშვილი).

მასწავლებლებისათვის განკუთვნილი ერთ-ერთი ტრენინგის შესვენებაზე ასეთ საუბრებს მოვუსმინე:

ქალბატონი ელენე – საბაზო საფეხურის ისტორიის მასწავლებელი –

„მეგობრებო, ერთი მითხარით, ძალიან მაინტერესებს, „მასწავლებლის თვითშეფასების კითხვარს“  როგორ ავსებთ? მაინტერესებს, ოღონდ გულწრფელად!“

ჯგუფი გამხიარულდა, პედაგოგებმა, ერთმანეთს ბევრი „სერიოზული“, „არასერიოზული“ და „ნახევრადსერიოზული მოსაზრება გაუცვალეს“.

ვუსმენდი პატივცემულ პედაგოგებს და ვფიქრობდი, რომ აუცილებლად ჩავხედავდი იმ „თვითშეფასების კითხვარს“, რომელმაც ამდენი საინტერესო მოსაზრების გამოთქმისკენ უბიძგა ტრენინგის მონაწილეებს.

და აი, მოვიცალე კითხვარის გასაცნობად. ვკითხულობდი და ვცდილობდი, წარმომედგინა როგორ უპასუხებდნენ ჩვენი მასწავლებელები თვითშეფასების კითხვარის შეკითხვებს, ოღონდ „გულწრფელად“.

მინდა, თქვენც გაგიზიაროთ ჩემი შეხედულებები იმის შესახებ, თუ როგორ გასცემდნენ გულწრფელ პასუხებს მავანი პედაგოგები. კითხვარი საკმაოდ ვრცელი აღმოჩნდა, მაგრამ მე ძირითადად იმ პუნქტებით დავინტერესდი, რომლებიც სასწავლო გარემოს შეეხება.

შეფასების კითხვარის პირველი პუნქტი, სასწავლო „გარემო“ ასე იწყება:

„სკოლაში (მოსწავლეებთან, მშობლებთან, მასწავლებლებთან) ვამყარებ პოზიტიურ კომუნიკაციას, კეთილგანწყობილ და თანამშრომლობაზე დაფუძნებულ ურთიერთობებს“.

შემდეგ მოდის მასწავლებლის ქცევის შეფასების თორმეტი ქვეპუნქტი.

1. „ვცდილობ გავითვალისწინო მოსწავლის სწავლასთან დაკავშირებული,

           ემოციური და სოციალური პრობლემები“.

ქალბატონი ელენე ასე იტყოდა: „ვცდილობ, როგორ არა. მაგრამ აბა წარმოიდგინეთ, რამდენი ბავშვი მიზის კლასში და ყველას რაღაც პრობლემა აქვს – ემოციური და სოციალური. ემოციური – კიდევ კარგი, რაღაცას დაეხმარები ბავშვს, გაითვალისწინებ მის მდგომარეობას, მაგრამ ეს სოციალური, სიმართლე უნდა ვთქვა, ძალიან ფართო მეჩვენება. ზოგი როგორი გარემოდან არის და ზოგი როგორი. ჩვენი სკოლა ქალაქის გარეუბანში მდებარეობს და იქ, მოგეხსენებათ, სოციალური ფონი არცთუ ისე სახარბიელოა. უბანში სრულიად განსხვავებული ღირებულებების ოჯახები ცხოვრობს. ზოგი მათგანი შვილების გამოკვებასაც კი ძლივს ახერხებს, თუმცა არიან ისეთებიც, რომლებიც ბავშვებისთვის დამატებით რეპეტიტორებს ქირაობენ.

მასწავლებელმა გაკვეთილი ჩაატაროს, თანაც ხარისხიანი, თუ ბავშვების პრობლემები გაითვალისწინოს? თქვენი არ ვიცი, მაგრამ მე ძალინ მიჭირს“.

2. „ვთანამშრომლობ მშობლებთან, კოლეგებთნ და სპეციალისტებთან, რათა უკეთ გავიგო მოსწავლის საჭიროებები“;

ქალბატონი ლიზა, მაღალი კლასების მათემატიკის მასწავლებელი. მისი სკოლა საკმაოდ მოდურად და პრესტიჟულად ითვლება:

„როგორც კი სამასწავლებლოში ვხვდებით ერთმანეთს, მასწავლებლები მაშინვე ვიწყებთ ერთმანეთთან საუბარს. სულ ბავშვებზე ვყვებით. პედაგოგების ამბავი ხომ მოგეხსენებათ, მეტი სალაპარაკო რა გვაქვს? მშობლები კი პრობლემაა. დაწყებით საფეხურზე, როგორც წესი, ცდილობენ ხშირად იკონტაქტონ მასწავლებლებთან, ზოგჯერ ზედმეტადაც კი აქტიურობენ. მერე და მერე ძირითადად მოუცლელობას იმიზეზებენ და რომ იბარებ, მაშინაც კი აღარ მოდიან სკოლაში (რა თქმა უნდა, ეს ყველას არ ეხება). არადა, ბევრი მათგანი, არც მუშაობს, არც ოჯახის საქმეებით არის გადატვირთული, უბრალოდ არ უნდათ დამატებით თავის ატკივება. მშვენივრად მოეხსენებათ, რომ მათ შვილებს პრობლემები აქვთ, მაგრამ ამბობენ – სკოლა რისთვის არის, მათ უნდა გადაწყვიტონ ბავშვების პრობლემებიო. არიან ისეთი მშობლები, რომელთა არმოსვლაც, გულწრფელად გითხრათ, მიხარია კიდეც, რადგან ისეთ პრეტენზიებს გვიყენებენ, რომ ხანდახან გინდება რაღაც საშინელება უთხრა. თავად ვერ უვლიან საკუთარ გაზრდილ შვილებს და მასწავლებლებზე ცდილობენ ყველაფრის გადაბრალებას.

გიწევს მარტო გაუმკლავდე ბავშვების საჭიროებებს, რომლებიც იმდენია, რომ, სიმართლე უნდა ითქვას, ვინც ყველაზე მეტად „გიშლის ხელს“ გაკვეთილზე, იმაზე ხარ გადართული. რაც შეეხება სპეციალისტებს, ალბათ სკოლის ფსიქოლოგი იგულისხმება. ის კი ერთია მთელ სკოლაზე და რიგში უნდა ჩადგე, რომ შენი პრობლემა მოუყვე და, რაც მთავარია, მისგან მიღებული რეკომენდაციის გათვალისწინება ისევ შენ გიწევს და ამ დროს სხვა ბავშვებიც გყავს მისახედი.

3. „ვცდილობ, შევქმნა ისეთი სასკოლო გარემო, რომ მოსწავლეებს ჰქონდეთ საშუალება, უკეთ გაიცნონ და იზრუნონ ერთმანეთზე“.

ქალბატონი ფიქრია – ქალაქის ცენტრში მდებარე ერთ-ერთი პრესტიჟული სკოლის რუსული ენისა და ლიტერატურის მასწავლებელი:

„კარგით რა, ამას რად უნდა მასწავლებლების საგანგებო ზრუნვა, ბავშვები ჩვენ გარეშეც  მშვენივრად ახერხებენ ურთიერთობებს.

თუ დავფიქრდებით დაწყებით საფეხურზე კიდევ შეიძლება უფროსების ჩარევა რაიმე შედეგის მომტანი იყოს, ოღონდ იქაც ძალიან რთულია, რადგან პატარები, მოგეხსენებათ, როგორები არიან, ყველას უნდა მასზე სხვებმა იზრუნონ და თანაკლასელზე ზრუნვას როგორ „აიძულებ“? შემდეგ საფეხურზე კი, მით უფრო, როცა ეს ავადსახსენებელი „გარდატეხის ასაკი“ იწყება, სხვებზე კი არა, ხშირ შემთხვევაში, საკუთარ თავზეც კი არ ზრუნავენ მოზარდები. ხასიათი ეცვლებათ, უმძიმდებათ, სწავლა, კი საერთოდ აღარ უნდათ. ჩემი საგანი ხომ სრულიად არ აინტერესებთ, ყველა ინგლისურზეა გადართული. ზედმეტად შენიშვნა ვერ გვითქვამს, სიტყვას ისე შემოგიბრუნებენ, არც კი მოერიდებათ. გასაგებია, რომ უამრავ ტრენინგს გვიტარებენ, ათას რამეს გვასწავლიან, მაგრამ ჩვენ ხომ კონკრეტული საგნის მასწავლებლები ვართ და არა ფსიქოლოგიის ვირტუოზები“.

4. „ვზრუნავ ისეთი საკლასო კულტურის დამკვიდრებაზე, როცა მოსწავლე ცდილობს, მაღალი მოთხოვნები წაუყენოს თავს და აიღოს პასუხისმგებლობა საკუთარ თავზე“.

ქალბატონი მარინე – საქართველოს ერთ-ერთი რეგიონის სკოლის მასწავლებელი. მსმენელებს შორის ყველაზე ასაკოვანი ქალბატონი ქართულ ენასა და ლიტერატურას იმ სკოლაში ასწავლის, რომელიც წლების წინ თავად დაამთავრა:

„აბა მეტს რას ვაკეთებთ მასწავლებლები, სულ მაგას ჩავჩიჩინებთ ბავშვებს – შენ მეტი შეგიძლია, უფრო კარგ შეფასებებს უნდა იღებდე. მოკლედ, რას არ ვეუბნებით. მათ მშობლებსაც კი ვასწავლიდი და ჩათვალეთ, მთელ ოჯახებს ვიცნობ. ამიტომ მიმაჩნია, რომ შესანიშნავად ვიცი, ვინ რა „ბაგაჟის“ პატრონია. ხანდახან ბავშვებს იმასაც კი ვუყვები, მათი მშობლები როგორი ბეჯითები და შრომისმოყვარეები იყვნენ (ისე ზოგჯერ კიდეც ვალამაზებ წარსულს, მაგრამ რა ვქნა, არის სიტუაციები, როცა სიმართლეს ვერ ვამბობ). კიდევ უფრო გულწრფელად თუ ვიტყვით, როცა ძალიან გავბრაზდებით, იმასაც კი ვამბობთ, რომ თუ კარგად არ ისწავლიან, თავიანთ თავს დააბრალონ, როცა წესიერ სამსახურს  ვერ იშოვიან და ცხოვრებაში ვერაფერ მნიშვნელოვანს ვერ მიაღწევენ. მაგრამ როგორც ჩვენ გვეუბნებოდნენ ხოლმე ჩვენი მასწავლებლები: „შეაყარე კედელს ცერცვი, ელაპარაკე ახლა ამათ მაღალ მატერიებზე“. აი ასევეა დღესაც. ამ თაობაზე არაფერი ჭრის, ძალიან ჯიუტები არიან.

ერთი რამე მინდა კიდევ ვთქვა, ფსიქოლოგიურ თეორიებს  ფსიქოლოგი ტრენერი  გვასწავლიდა. მან გვითხრა, არ უნდა გადააჭარბოთ ძალიან მაღალი მოთხოვნები არ უნდა წაუყენოთ საკუთარ თავს და მით უფრო მოსწავლეებს, რადგან თუ ადამიანი ვერ მოახერხებს, მიაღწიოს საკუთარი თავისადმი წაყენებულ გადაჭარბებულ მოთხოვნებს, თვითშეფასება დაუქვეითდება, იმედგაცრუება შეიპყრობს და შეიძლება საერთოდ უარი თქვას სწავლაზე.

რაც შეეხება პასუხისმგებლობის საკუთარ თავზე აღებას, ეგ ხანდახან ჩვენც კი გვიჭირს და პატარებს როგორ უნდა ვასწავლოთ? ამ ცხოვრებაში ყველა ცდილობს საკუთრი შეცდომების სხვისთვის გადაბრალებას“.

5. „აქცენტს ვაკეთებ მოსწავლის ძლიერ მხარეებზე, მაგრამ ამავე დროს ვაძლევ რჩევებს, რა უნდა გააკეთოს ხარვეზების გამოსასწორებლად“.

ქალბატონი ლაურა – ქვემო ქართლის ერთ-ერთი სოფლის სკოლის ქიმიის მასწავლებელი:

„ძლიერი მხარე, კი ბატონო, მშვენიერია, მაგრამ მე, მაგალითად, ქიმიის მასწავლებელი ვარ და, სამწუხაროდ, ქიმიას, რატომღაც ძალიან შემოსწყრა დღევანდელი ახალგაზრდობა. ბოლო პერიოდში იშვიათად თუ შემხვედრია ქიმიით დაინტერესებული მოსწავლე. ხოდა რა ვქნა, რომელ ძლიერ მხარეზე ველაპარაკო? რჩევებს ვარიგებ, იცოცხლე, უხვად. ყველას მოეხსენება, რა ძალიან გვიყვარს პედაგოგებს რჩევა-დარიგებების მიცემა. პროფესია გვავალებს პირდაპირ ვურჩიოთ, შევახსენოთ, გადავამოწმოთ, როგორ გაიგეს, როგორ დაიმახსოვრეს ჩვენი ნასწავლი.

ქიმიის სწავლაში ხარვეზები კი არა, ჩემო ბატონო, საერთოდ არ იციან და არც უნდათ, იცოდნენ ეს საგანი. ისე სხვა საბუნებისმეტყველო საგნებსაც აღარ სწყალობენ დღესდღეობით. ხოდა რა ჩავწერო ამ გრაფაში? მოკლედ გულწრფელად ასეა და არაგულწრფელად კი ვკითხავ ჩემს კოლეგებს, რას და როგორ წერენ და მეც ისე შევავსებ“.

6. „ყურადღებით ვუსმენ მოსწავლეს, ვიყენებ აქტიური მოსმენის სტრატეგიებს (ვუსვამ დამაზუსტებელ კითხვებს, ვაჯამებ მოსწავლის ნათქვამს და ა.შ.)“.

ქალბატონი ნინო – ბიოლოგიის პედაგოგი:

„კი ბატონო, ერთ-ერთ ტრენინგზე იყო საუბარი „აქტიური მოსმენის სტრატეგიებზე“, ხოდა მეც აქტიურად ვუსმინე იმ ტრენერს და შემდეგ შევეკითხე: კლასში 35 მოსწავლე მყავს და თუ ერთს ვუსმენ აქტიურად, დამაზუსტებელ კითხვებს ვუსვამ, მერე მის ნათქვამსაც ვაჯამებ, დანარჩენ 34 რა ვუყო-მეთქი? იმ ტრენერმა იფიქრა, რომ მე ვერაფერი გავიგე, მაგრამ ნამდვილად მინდოდა მესწავლა, როგორ მოვქცეულიყავი. მიპასუხა – ეგ კლასის მართვის სტრატეგიებში უნდა გაგევლოთო.  კარგი, იმ ტრენერს თავი დავანებოთ, და ვთქვათ, რომ ხანდახან მართლაც ვიყენებ ყველა იმ სტრატეგიას, რაც კი ამ ბოლო წლებში უსწავლებიათ ათასგვარ ტრენინგზე, მაგრამ ძირითადად მაინც ჩემს საკუთარ „მეთოდებს“ ვიყენებ, რადგან ის უფრო კარგად გამომდის და საგნის სწავლებაში სხვებზე უკეთესი შედეგიც მაქვს, რადგან უკვე ოცი წელია ვასწავლი და ვთვლი, რომ შესანიშნავად ვართმევ თავს ჩემს საქმეს. სხვათა შორის, გამოცდებიც ჩავაბარე, მეტი რა ვქნა?“

როგორც სტატიის დასაწყისში ვთქვი, ეს მასწავლებლის თვითშეფასების კითხვარის პირველი პუნქტია. აქ მინდა შევწყვიტო ჩემი ნაცნობი პედაგოგების მოსაზრებების გადმოცემა. შემდეგ სტატიაში მეორე ნახევარსაც შემოგთავაზებთ.

გქონიათ ისეთი შემთხვევა, როდესაც ტექსტს კითხულობთ და ზღვარი გეკარგებათ საკუთარ თავსა და ტექსტს შორის? თითქოს თავად ხდებით ის ცნობიერება, რომელსაც ტექსტით შეიცნობთ… უფრო სწორად, ერთგვარი სინერგია ხდება… როცა ორი ელემენტი ერევა ერთმანეთს და ასეთ დროს რაღაც საერთოს და საზიაროს ეხები, რაღაც სხვას… როგორც მესამე გზას. ეს არ არის უბრალოდ იდენტიფიკაცია – ეს „შერევა“ და ახლის დაბადებაა.

თუ სამყარო მუდმივი დიალოგია, მაშინ ამგვარი პროცესი ყოველთვის მიმდინარეობს: როცა წიგნს კითხულობ, როცა ფილმს უყურებ, როცა ხელოვნების ნიმუშს აკვირდები, როცა საკუთარ თავს ელაპარაკები… ნებისმიერ შემთხვევაში, ჩვენი ცნობიერება მეორე ცნობიერებასთან დიალოგისას იცვლება, სხვა ხდება… დიახ, ჩვენ ყოველთვის ვიცვლებით და ყოველგვარი „კარის გამოხურვა“ ამ ცვლილებების მიმართ მხოლოდ „თავის დამარხვაა“, ცნობიერების „დაკონსერვებაა“, სივრცეების შემცირებაა. ასეთ დროს რამის საბოლოოდ დაუფლება და საკუთრების ფორმად ქცევა, რეესტრში გატარება – უბრალოდ, სულიერი სუიციდია.

მუდმივი ურთიერთგავლენისა და ცვლილებების რეჟიმში ყოფნა ფიზიკური ადამიანისთვის შეიძლება შფოთვის წყაროდაც იქცეს, რადგან ადამიანს უყვარს, თავის საზღვრებში მოაქციოს ის, რაც მას „ეკუთვნის“ – საგნები, ადამიანები (როგორც საგნები)… და, ამ საგნების გამრავლებით შეპყრობილი, კარგავს მთავარს – თავისუფლებას და „დაკარგვის“ უნარს, საგნების „ხელიდან გაშვების“ უნარს, ურომლისოდაც გადავსებულ ცნობიერებაში ვეღარაფერი შემოაღწევს.

სწორედ ასეთი „გადავსებული ცნობიერება“ კარგავს დიალოგის უნარს სხვა ცნობიერებასთან, რომლის გარეშეც ადამიანური ცნობიერების მიღმა გაღწევაც გაუჭირდება; არადა, სწორედ ეს არის ის, რაც უნდა განიცადოს და შეძლოს ადამიანმა, ეს არის – ერთგვარი ექსტაზი, თავდავიწყება, შთაგონება, სხვა ცნობიერება, რომელმაც დაკარგა ჩვეული მდგომარეობა. სწორედ ამიტომ ხშირად ამ მდგომარეობის მეტაფორად ვიყენებთ: თავდავიწყებას, – როცა ხდება დეპერსონალიზაცია, ეს ინტერპერსონალური მდგომარეობაა და ამ გამოცდილებიდან სრულიად სხვაგვარი ბრუნდები.

სამყარო დიალოგია, სამყარო მუდმივი ურთიერთგავლენაა, სამყარო დუალიზმის დაძლევაა – ამ ყველაფერს, რაზეც ზემოთ ვისაუბრე, ზედმიწევნით აღწერს ისეთი კონცეპტუალური მეტაფორა, როგორიცაა მებიუსის ლენტი.

მებიუსის ლენტი გერმანელმა მათემატიკოსებმა: ავგუსტ ფერდინანდ მებიუსმა და იოჰან ბენედიქტ ლისტინგმა აღმოაჩინეს. მისი საიდუმლო ის არის, რომ წრეს, რომელსაც ქმნის ამოტრიალებული ბოლოების შეერთება, მხოლოდ ერთი მხარე აქვს. მებიუსის ლენტს არ აქვს შიგნითა და გარეთა მხარეები – ორივე ერთდროულადაა და თუ მასზე მოძრაობ, ერთდროულად შიგნითაც ხარ და გარეთაც. თუ ეს მოვლენა ჯერ არ გინახავთ, ჩართეთ ვიდეო – აქ გაჩვენებენ, როგორ მზადდება მებიუსის ლენტი.:

მებიუსის ლენტის მეტაფორით შეიძლება მნიშვნელოვნად შეიცვალოს ჩვენი აღქმისა და ცნობიერების რაკურსი. მაგალითად,  რას მივიღებთ, თუ ამ მეტაფორას ჩვენს შინაგან ბუნებასა და გარე სამყაროზე გადავიტანთ? – რომ არავითარი შინაგანი და გარეგანი არ არსებობს და არც საზღვარი არსებობს ჩვენს შინაგან და გარეგან ბუნებას შორის? გამოდის, რომ ჩვენი სხეული მხოლოდ პირობითი საზღვარია და ცნობიერება ამ ორ პარამეტრში ერთდროულად მოძრაობს. არის ამ მოძრაობაში რაღაც მოუხელთებელი და ამ მოუხელთებლობას მხოლოდ ფიზიკური ცნობიერების საზღვრები ქმნის. ეს პროცესი ძალიან ჰგავს მუდმივ სემიოზისს, როდესაც ნიშნის მუდმივი და მყარი მნიშვნელობები კი არ ყალიბდება, არამედ გამუდმებით ცვალებადი. თითქოს აღმნიშვნელი და აღსანიშნი ერთდროულად არსებობს, ან აზრი და შინაარსი, რომლითაც ეს აზრი გამოითქმის. ანუ ის, რაც ორობითია, გადადის სხვა განზომილებაში: კეთილისა და ბოროტის, სინათლისა და სიბნელის, შინაგანისა და გარეგანის მიღმა… რამდენი რამ შეიძლება გაგახსენოთ ამ მეტაფორამ და თუ მას მებიუსის ლენტის მოდელში გადაიტანთ, სულ მცირე, საინტერესო თამაშს მიიღებთ.

თამაში ვახსენე და აქვე ვიტყვი, რომ არც ლიტერატურა დარჩენილა გულგრილი ამ მოვლენის მიმართ – პოსტმოდერნმა ლიტერატურულ ფორმებად შემოიტანა ასეთი თამაშები.

როგორც ლიტერატურათმცოდნე თამარ ბარბაქაძე წერს: „უკვე XX ს-ის 80-90-იან წლებში გამოჩნდა ქართულ პერიოდიკაში მებიუსის ლენტისა და მათემატიკური სტრუქტურების პოეზიაში დამკვიდრების პირველი ცდები. მწერლობაში მებიუსის ლენტი გვხვდება ართურ კლარკის და ურალელი მწერლის ვლადიმირ კრაპავინის მოთხრობებში. ქართულ მწერლობაში კი მებიუსის ლენტი პირველად 1994 წელს ჟურნალ „პოლილოგში“ ახსენეს. მიხეილ გოგუაძე გვთავაზობს ამგვარ ტექსტს: „თუ მებიუსის ლენტის ზედაპირზე ცალ-ცალკე წარმოვიდგენთ ლომს და ფარაონს, მაშინ, როცა ორი ზედაპირი ერთ ზედაპირად იქცევა, იოლი წარმოსადგენია სფინქსიც. იგივე ხდება ენაშიც, სადაც ერთმანეთს ერწყმის ბგერითი რეალობა და შინაარსობრივი კომპონენტები“.

თანამედროვე ფოტოხელოვანი ჟილბერ გარსენი თავის შემოქმედებაში ხშირად მიმართავს მებიუსის ლენტის მეტაფორას.

წყვილი, რომელიც მებიუსის ლენტის მსგავს გზაზე შიგნითა და გარეთა ზედაპირებზე იწყებს მოძრაობას, ერთმანეთს შეხვდება, რადგან ამ ლენტზე შიგნითა ზედაპირი გარეთაში გადადის და პირიქით… ორი ზედაპირი ხდება ერთი, რომელიც ორივეს მოიცავს.

ტერენტი გრანელის ეს ფრაზა კი თითქოს მებიუსზე დაიწერა: „არა სიკვდილი, არა სიცოცხლე, რამედ რაღაც სხვა…“

ბავშვობაში სიტყვა რეცეპტი ჩემთვის „სურნელოვან“ პერტუსინთან და მწახე კალცთან ასოცირდებოდა. ექიმის შევსებული უფერო და უსახური ბლანკები მშობლებს თავისუფლების მოედანზე (მაშინ ლენინის მოედანი ერქვა), აფთიაქში მიჰქონდათ, იქ ფარმაცევტი დოზების მკაცრი დაცვით წამლებს დაამზადებდა, ბოთლებში ჩაასხამდა, რეცეპტს ზედვე მიაწებებდა და მერე…  ყველაფერი ჩემს გამბედაობაზე იყო დამოკიდებული. გაურკვევლი კალიგრაფიის მიუხედავად, უფერო და უსახურ ბლანკზე მშვენივრად ვარჩევდი სამიანს, ჰოდა, დღეში სამჯერ ნესტოებზე თითებმოჭერილს, თვალებდახუჭულსა და სუნთქვაშეკრულს დანიშნულების შესრულება მიწევდა. მაშინ ნამდვილად ვერ წარმოვიდგენდი, სიტყვა „მხიარულს“ ოდესმე რეცეპტის განსაზღვრებად თუ გამოვიყენებდი!

ახლა რომ ვუფიქრდები, რამდენ ნერვიულობას აგვაცილებდნენ რეცეპტი ფერად და სურნელოვან ფურცელზე რომ გამოეწერათ, გაუგებარი ლათინურის ნაცვლად კი „აჩი-პიპი, იო-უგი, მამა-ტატუ-თათა-ნუკი…“ ჩამოეწიკწიკებინათ, მერე კი ექიმს მომღიმარი სახით (მუსიკის თანხლებითაც არ იქნებოდა ურიგო) ასეთი დარიგება მოეცა:

„როცა იგრძნობთ რომ ტანში გახურებთ,

ნუ შემოიწყობთ თავზე აგურებს.

სჯობს აბაზანა აავსეთ ბორშჩით,

შიგ ჩაწექით და უმალვე მორჩით!

ოღონდ არ ჩაწვეთ ბორშჩში მარტონი,

თავზე მოისხით კოვზით მაწონი…“

იმდენს ვიცინებდით, ოფლს ასკოფეინზე არანკლებ ეფექტურად მოვიდენდით, სიცხეც დაგვიწევდა და ყელის ტკივილიც სტრეპტოციდის ჩაღეჭვის გარეშე გაგვივლიდა. ასეთ მკურნალობაზე ბავშვები კი არა, უფროსებიც არ იტყოდნენ უარს.

და თუ ამგვარი მიდგომა თქვენთვისაც მისაღებია, მომღიმარი ექიმების, მოსიყვარულე ბებია-ბაბუების, ჭკუამხიარული მამიდებისა და ბიძა-ბიცოლების, ინიციატივიანი მასწავლებლების კლუბის წევრი ყოფილხართ და გაგმართლებიათ! რატომ? იმიტომ რომ იდეას მარტივად განახორციელებთ, მარიამ წიკლაურის საბავშვო ლექსების კრებულს წიგნის მაღაზიებში თუ მოიკითხავთ.

მასწავლებლებლებო, იცით, „მხიარული რეცეპტების“ დახმარებით თქვენს მოსწავლეებთან ერთად რამდენი თანამედროვე მონო-სპექტაკლის დადგმას შეძლებთ?! სტანდარტულ ზეიმებსაც გადაახალისებთ, ბავშვებს კი ახალ ავტორს აღმოაჩენინებთ. ხოლო ვისაც ზამთარში იოლად ერევა ვირუსები, მათთან ბრძოლის პოეტური მეთოდები  ოჯახის ნებისმიერი ასაკის წევრისთვის ნამდვილად მიგნება იქნება.

თავდაყირა პეპი და რეცეპტების ისტორია

გახსოვთ, ტომსა და ანიკას წითელა რომ შეეყრებათ და ექიმი პეპი გრძელწინდას მათთან ოთახში შესვლას აუკრძალავს? როგორ მოიწყენენ ბავშვები, ავადმყოფობა ხომ სადარდებელი აქვთ, მაგრამ პეპის გარეშე დღეების გატარება არანაკლებ უბედურებად მიაჩნიათ. თუმცა გამჭრიახი პეპი ასე იოლად როდი დანებდება: ტომის და ანიკას საწოლი ოთახის ფანჯარას ყოველდღე კიბეს ადგამს, ახალ-ახალ კოსტუმში გამოწყობილი საოცარ წარმოდგენებს მართავს, დასასრულს კი კიბეზე თავდაყირა ჩადის.

სწორედ პატარების გასამხიარულებლად თავდაყირა დამდგარი პაპეპი იქცა „მხიარული რეცეპტების“ ერთგვარ სიმბოლოდ. ვინც სოციალურ ქსელში მარიამ წიკლაურის ახალი ლექსების კრებულის გამოცემის პროცესს თვალყურს ადევნებდა, ემახსოვრება, რომ „უკუღმართი“ პეპი გამოცემამდე წიგნის გაყიდვას გულისხმობდა. დიახ, ასეთი ორიგინალური იდეა გაუჩნდა ავტორს: თავისი მეთხუთმეტე წიგნი წინასწარ შეგროვილი თანხით გამოსცა, ბევრი საინტერესო ტერმინი თუ წოდება გამოიგონა, ღონისძიებები დაგეგმა, წარდგენა ნამდვილ ზეიმად აქცია და ქველმოქმედებაც არ დაივიწყა (წიგნების ნაწილი ფერეიდნელ ქართველ ბავშვებს სჩუქრად გადასცა). იმასაც დავამატებ, რომ სანამ ამ წერილს ვამზადებდი, „მხიარული რეცეპტები“ იაკობ გოგებაშვილის პრემიის ლაურეატი გახდა წლის საუკეთესო საბავშვო პოეტური კრებულის ნომინაციაში.

ფერადი თავები

მარიამ წიკლაურის ლექსები ცხრა ფერად თავში გადანაწილდა და დავით ჯამრიშვილის მხიარული ილუსტრაციები მოირგო:

ამბები ყველაზე პატარებისთვის მზის ამოსვლით და „წია-წია-წიპონიას“ გათვლით იწყება… ჩიტი ბუდეს აშენებს, ორი ბარტყი ოთხ ცალ წიწიბურას ძმურად იყოფს, მოცეკვავე კალიას რეპის უზომოდ ბევრი ცეკვით თავს რეტი ესხმის, ინტერნეტში შემძვრალი კოღო უკან ვეღარ გამოდის, ჭია შვილიშვილებისთვის ჯემებსა და მურაბებს ხარშავს, ბეღურები ყურძნის აკიდოს ხეზე კიდებენ (ახალ წელს ქიშმიში რომ მირთვან), თოვლის ვახშმის მენიუც აქვეა: თოვლის რძე, თოვლის ყველი, თოვლის მაწონი და ცომის გუნდა (მხოლოდ მოზელვა, გამოცხობა რომ არ უნდა);

ზღაპრების, დევების და დევების შვილების ამბები არა მხოლოდ მოსმენის და სწავლის, ხატვის ხასიათზეც მოიყვანს პატარა მკითხველს, აქ დასახელებული ციფრები კი სასიამოვნოდ გააოცებთ. აგერ, დევის ქალი ელამი მელანია შვილებისთვის სარეცხი რომ გაფინოს, თოკს მყინვარიდან ილაბუზამდე ჭიმავს (რამდენი კილომეტრია, თავად გამოთვალეთ), 9 დევუკას ერბოკვერცხი რომ შეუწვას, 100 ქილა ერბო და 1000 ცალი კვერხი უნდა მოიმარაგოს, ფაფის მოხარშვას კი 3 სოფლის სამყოფი შვრია და 3 წყაროს დაშრობა სჭირდება!!! პატარა დევებისთვის წიგნების ყიდვასაც ვერ აუდიან – რას აღარ სწავლობენ სკოლაში: დევთა ლეგენდებს, ეშვების ლესვას, ირმის წველას, ფარდაგების ქსოვას, მატყლის დართვას, პურის ცხობას, ავისა და კარგის ცნობას, ფოლადის წრთობას, გერმანულს, ინგლისურს, კომპიუტერსა და ხაზვას. ეს მართლაც ზღაპრული თავი, რომელშიც უამრავ თავისებურ და საოცარსახელებიან დევებს შეხვდებით, ბაბუდას შელოცვით მთავრდება:

ბრანდი-ბრუნდი,

ბრანდი-ბრუნდი,

კვერცხო, სამჯერ გადაბრუნდი!

გამოჩეკე ასი ფრთა,

ბრანდი-ბრუნდი,

ბრა-ბრა-ბრა!..

რა შედეგი მოჰყვება ამ ჯადოსნურ შელოცვას, აჯობებს თავად წაიკითხოთ.

ტყეების, მინდვრების, მდინარეების და ზღვების ამბები ნადირის მწყემსი ბიჭუნა ოჩოპინტრესა და მის დაიკო ოჩოდალზე შეთხზული ლექსით იწყება. ოჩოდალი ჭოტვით მუდამ ფეხზეა და მონადირეებს აფრთხობს, სანამ მისი ძმა ძილს ქირას უხდის და ტკბილ სიზმრებს ხედავს. აქვე შეიტყობთ, რა შედეგს მოუტანს გვრიტს მოცვით მკურნალობა,  რა უფრო მოსწონს რეცხვის დიდოსტატ კუს –  ბახის, მოცარტის მოსმენა თუ კომბლეს შესახებ ზღაპრების კითხვა. გაიცნობთ პატარა პინგვინს (ლაპარაკს სიმღერის დახმარებით რომ სწავლობს), ზღვის გვერდით მცხოვრებ კენჭს, მოლაღურ თალიკოს, ბუს ბახალა ბუკას (ფლეიტაზე რომ უკრავს), ზურგჩანთიან, ხელჩანთიან, ჩემოდნიან და ქისიან ჭიანჭველას, ასევე ჯიპებიან და მობილურებიან ციცას ნათესაობას. თუმცა ტყეებსა და მინდვრებში ხეტიალს, ზღვებსა და მდინარეებში ცურვას ტრავმებიც ახლავს. ამის მაგალითია გულმავიწყი ყანჩა, მუდამ ფეხს რომ კარგავს და ხილის მკრეფავი ელფი, ექიმთან და ხარაზთან ვიზიტი ერთდროულად რომ დასჭირდება (რატომ? მიზეზი აჯობებს თავად გამოიკვლიოთ).

ქალაქების, სოფლების, სახლებისა და ქუჩების ამბები მაშინ არის სასიამოვნო მოსასმენი, გზის ბოლოს ყველას საკუთარი სახლი თუ ელოდება, – ასე თვლის ავტორი და ალბათ თქვენც დაეთანხმებით. იმაშიც იოლად დარწმუნდებით, რომ მელაკუდას რეპუტაცია ზღაპრების დამსახურებით გახლავთ კომპრომეტირებული, დიახ, დიახ, წუწკობას სულ ტყუილად აბრალებენ, სინამდვილეში საბრალოს ბიბლიოთეკა აქვს სახლში გახსნილი და წიგნიერებაზე ზრუნავს. რაც შეეხებათ გაუმაძღარ თაგუნებს, მათი რეპუტაცია ნამდვილად დასაფიქრებელია: სოფლელს, მარანს, სხვენს, ქალაქს, ძველ ბორბალს, კალოშს, კარადებს, ქაღალდებს, ნოხს, პალტოს, რკოს, ხმელ კურკას გადაჭამენ, გადახრავენ და ძილის წინ მაინც კატის კოტლეტზე ოცნებობენ.

წელიწადის დროების, დღეებისა და საათების ამბები გაზაფხულით იწყება და საათის შესახებ ლექსით მთავრდება. მათ შორის კი შვიდი ტყუპისცალი და-ძმა ანუ კვირის დღეები დაუღალავად შრომობენ;

სხვა ქვეყნებისა და სხვა ბავშვების ამბები თრგმანებს აერთიანებს. მარიამ წიკლაური ვანდა ხოტომსკას, ვლადიმირ პრიხოდკოს, სპაიკ მილიგანის, დანიუტა ვავილოვის, ვერა პროვაჟნიკოვას, აგნია ბარტოს და სხვათა მიხედვით გადმოქართულებულ ლექსებს გვთავაზობს. უცხოური და ამავე დროს ახლობელი პერსონაჟები საინტერესო თავგადასავლებში ჩაითრევენ პატარებს: ხან ბეკეკეას დაეხმარებიან დაკარგული ეჟვანის ძებნაში, ხან გიოს ოცნებებში შეეცდებიან გარკვევას, თევზებს სიმღერაში, კოღოს კი ლექსის თქმაში აჰყვებიან, წუწუნა წრუწუნას და გველეშაპ ტეტიას ღორმუცელობის ამბებს ერთმანეთს შეადარებენ, საბოლოოდ კი შესაძლოა წიკო-მიკოს ენის კოდიც ამოხსნან და გადმოთარგმნონ რას ნიშნავს: „ბადი-ბუდი, მამე-ლაო, ბაჩი-ჩიკო, ჭიჭი-ფაო…“

მხიარული რეცეპტების ამბები განძის სკივრივითაა, რომელიც ერთნაირად გამოადგება „ჭკვიანს და რეგვენს, ღარიბს და მდიდარს, მტყუანს და მართალს, გამხდარს და მსუქანს, მაღალს და დაბალს, ტილიონერებს, მილიონერებს, უმუშევრებს და წილიონერებს.“ გვასწავლის ვის რა გადავულოცოთ ავადმყოფობის დროს: თურმე ჩვენი ხველა მისწრებაა ყვავისთვის (აღარ მღერის და გარშემო ყველა ისვენებს), სიცხე თაგვისთვის (სოროს ათბობს  საბრალო), ფერადი აბები ჩიტისთვის (საჭიკჭიკოდ) და ვინ მოთვლის რამდენ რეცეპტს გთავაზობთ თეთრებში გამოწყობილი ბაჭია, საკბლეთის დარაჯი, ბებო-ბუ თუ იუმორით გუდაგამოტენილი ავტორი.

ამბები შობისა და ანგელოზებისა და ამბები დედიკოებისა და ტკბილი ძილისა – ამ თავში საალილოების უდიდესი არჩევანია (ნამდვილი მისწრებაა მოახლოებული საახალწლო დღესასწაულებისთვის). აქვეა სააღდგომო, საბარბარობო, ხალხურ მოტივებზე აკინძული ლექსები, კოცნის აკიდოები, ძილისპირულ-ნანინები – რიხით სათქმელები თუ სამღერი. და რაც მთავრაია, წიგნის გვერდებზე განმარტებულია უამრავი ძველი ქართული სიტყვა, რომელიც ლექსებში გვხვდება და ჩვენი პატარების ლექსიკას გაამდიდრებს.

იცოდით, კიწაწი ხმელი წიწვი რომ იყო, ხალა – კაკლის საბერტყი ჯოხი, ფაფხაჭელა – თხელი ხრატუნა პური, ჭიჭიტა – რგოლის ფორმის პური, ფლასები – ძველმანები, პინი – დიდი ჯამი, ჭერხო – სახლის ზედა სართული, ხარო – ორმო, ბობორიკა – ობობა, კოჭობი – პატარა ქოთანი. და ვინ მოთვლის, კიდევ რამდენ ძველ სიტყვას გამოამზეურებს და დაგვიბრუნებს ეს ფერადი კრებული. იკითხეთ – განა ყველა ქვეყანაში წერენ საბავშვო მწერლები „მხიარულ რეცეპტებს!“

ევროპელი და ამერიკელი მეცნიერები ქართული დემოკრატიისა და მისი გამოცდილების აღიარებას უფრთხიან. ისინი ფიქრობენ, რომ ჩვენ ჯერ არ ვართ მზად უმაღლესი სტატუსის მისაღებად. აქედან გამომდინარე, მკვლევრები ახალშექმნილი რესპუბლიკების მისწრაფებათა გამოსახატავად ათასგვარ ცნებას იგონებენ ან დემოკრატიას მრავალნაირი ზედსართავით ალამაზებენ. საქართველო ხან ჰიბრიდულ რეჟიმად მოიხსენიება, ხან – არაკონსოლიდირებულ და მინიმალურ დემოკრატიად. ჩვენდა სამარცხვინოდ, საქართველოს სტრატეგიული პარტნიორები ჩვენს დემოკრატიულ წარსულს სათანადოდ არ იცნობენ. ქართულმა დემოკრატიამ პირველი ნაბიჯები სწორედ ზეწოლისა და ჩაგვრის პერიოდში გადადგა. ავტორიტარულ რეჟიმებთან ბრძოლის ისტორიული გამოცდილების წარმოჩენის ნაცვლად ჩვენ კვლავ ვკინკლაობთ. სამოქალაქო საზოგადოების თანამედროვე წარმომადგენლები მეცხრამეტე საუკუნის მეორე ნახევრის მთავარ მოღვაწეებს მუდმივად ერთმანეთს უპირისპირებენ, თავისუფლებისთვის სხვადასხვა მხრიდან მებრძოლ მოაზროვნეებს ერთმანეთისგან თიშავენ, აცალკევებენ. არადა, მათი ერთ კონტექსტში აღქმაც თავისუფლად შეიძლება.

ჩემთვის ქართული დემოკრატიის წარმოშობა ილია ჭავჭავაძის, არჩილ ჯორჯაძისა და ნოე ჟორდანიას სახელებს უკავშირდება.

ილია ჭავჭავაძისა და მისი ღვაწლის შესახებ საუბარი შორს წაგვიყვანს. მის შესახებ ყველამ ყველაფერი იცის. შეგვიძლია, მთავარი საკითხების გამოყოფით დავკმაყოფილდეთ.

მეცხრამეტე საუკუნის პირველი ნახევრის წარუმატებელი აჯანყებების შემდეგ საქართველოში პოლიტიკური ცხოვრება ფაქტობრივად ჩაკვდა. ხალხი – მდაბიოებიც და წარჩინებულებიც – შეეგუა არსებობის ახლებურ წესებს. საზოგადოება მრავალ ელემენტად იყო გახლეჩილი და დაქუცმაცებული. საქართველოს ისტორიულ ტერიტორიაზე მცხოვრებ ადამიანებს სულ უფრო ცოტა რამ აკავშირებდათ ერთმანეთთან. ცარისტული რუსეთი კი მონდომებით აგრძელებდა რუსიფიკაციის პროცესს. რუსული ენა ეკლესიიდან, სკოლიდან, საჯარო დაწესებულებებიდან წარმატებით აძევებდა მკვიდრი მოსახლეობის ენას. კავკასიის რეგიონზე სრული გავლენა დაამყარეს რუსმა ბიუროკრატებმა და ჯარისკაცებმა. ელემენტარული განათლების მიღების შანსი ღარიბ თავადაზნაურობასაც კი წართმეული ჰქონდა.

პირველდასელთა საქმიანობის შედეგად მთელ საქართველოში გაჩაღდა ბრძოლა ქართული ენის მდგომარეობის გასაუმჯობესებლად, განხორციელდა ენობრივი რეფორმა. საზოგადოებრივი ინიციატივების საფუძველზე ჩამოყალიბებულ სკოლებში ადგილობრივებს პირველადი ცოდნის მშობლიურ ენაზე მიღების შესაძლებლობაც გაუჩნდათ. დაიწყო შრომა ქართული ენის პოზიციების გასაძლიერებლად ეკლესიაში, თეატრში, საჯარო დაწესებულებებში. ილია ჭავჭავაძის თაოსნობით ქართულენოვანი გაზეთი რეგიონის პრესის ფლაგმანად იქცა. „ივერიის“ ფურცლებზე მოქალაქეები სისტემატურად ეცნობოდნენ ინფორმაციას თავიანთი ყოველდღიური პრობლემების შესახებ, კითხულობდნენ მსოფლიო ლიტერატურის თარგმნილ ნიმუშებს, აანალიზებდნენ რუსიფიკაციის შედეგად წარმოქმნილ სირთულეებსა და პოლიტიკური აქტიურობის, პროტესტის მნიშვნელობას.

შესაბამისად, ქართული დემოკრატიის წინაშე ილიასა და მისი თანამებრძოლების დამსახურებად შეგვიძლია მივიჩნიოთ: 1) საქართველოს მოსახლეობისთვის გამაერთიანებელ გარემოებათა (ენა, კულტურა, ისტორია და ა.შ.) მნიშვნელობის ხელახლა აღქმის პროცესის გაძლიერება, საერთო ეროვნული ცნობიერების ჩამოყალიბება; 2) ქართულენოვანი, ყველა ფენისთვის ხელმისაწვდომი საკომუნიკაციო საშუალებებისა და საჯარო ინსტიტუტების (გაზეთი, თეატრი, სკოლა, ბიბლიოთეკა და ა.შ.) განვითარების ხელშეწყობა; 3) რუსიფიკაციის გამანადგურებელი შედეგების თვალსაჩინოდ წარმოჩენა და ანტიიმპერიალისტური წინააღმდეგობის მოძრაობის მხარდაჭერა. პირველდასელებმა გამოაცოცხლეს ქართული საზოგადოების დიდი ხნის წინ გაჩერებული მაჯისცემა.

არჩილ ჯორჯაძე სოციალურ და კულტურულ საკითხებში ილიას თანამოაზრე გახლდათ. იბრძოდა ქართული ენის, ეკლესიის, საფინანსო დაწესებულებების უფლებებისთვის, გამოდიოდა რუსეთის იმპერიის შემადგენლობაში ქართული ავტონომიის შექმნის მოთხოვნით. თუმცა ის მხოლოდ თავისი იდეური წინამორბედების პოზიციათა გაზიარებით არ ყოფილა დაკავებული. ქართველ ფედერალისტთა ლიდერი ილიასგან მიღებული ტალანტის გასამრავლებლადაც მუშაობდა. ის აქტიურად უჭერდა მხარს მაშინდელი საქართველოს ყველაზე მრავალრიცხოვანი ფენის, გლეხობის, პოლიტიკურ ინტერესებს და გამოდიოდა მათთვის მიწათსარგებლობის უფლების გადაცემის მოთხოვნით. მიიჩნევდა, რომ ქართული დემოკრატიის დამოუკიდებლად, მხოლოდ გლეხური მეურნეობების საფუძველზე არსებობა გამორიცხული იყო. შესაბამისად, ყველას შთააგონებდა ჩამორჩენილი სასოფლო ეკონომიკის ინდუსტრიალიზაციის იდეას. ის ოცნებობდა ისეთ საქართველოზე, სადაც წარმოება უმცირეს დონეზე მაინც იქნებოდა განვითარებული. არჩილ ჯორჯაძის ყველაზე დიდი დემოკრატიული იდეა მაინც ადგილობრივ თვითმმართველობებს უკავშირდება. სწორედ ის იყო მეოცე საუკუნის დასაწყისის საქართველოში საყოველთაო, მრავალდონიანი, თავისუფალი არჩევნების მთავარი პროპაგანდისტი, ქალაქებისა და სოფლების ხელისუფლების სხვა შტოებისგან დამოუკიდებლობის მთავარი დამცველი, ერობების, თემებისა და ურბანული დასახლებებისთვის პოლიტიკური და ეკონომიკური კომპეტენციების გადაცემის მთავარი აპოლოგეტი. ჯორჯაძის მტკიცებით, არა მხოლოდ საქართველო უნდა ყოფილიყო იმპერიის ცენტრისგან თავისუფალი, არამედ მის შემადგენელ რეგიონებსაც უნდა ჰქონოდათ ძალაუფლების ნაწილის სურვილისამებრ განკარგვის პრივილეგია. არჩილ ჯორჯაძის იდეალი მონაწილეობითი დემოკრატიის პრინციპები გახლდათ. ფედერალისტების ლიდერმა ეროვნული მოძრაობა ეკონომიკური განვითარებისა და დემოკრატიული ინსტიტუტების მშენებლობის საკითხს დაუკავშირა.

სულ ბოლოს სცენაზე მემარცხენეები გამოჩნდნენ. მათ ზურგს მაშინდელ მსოფლიოში გაბატონებული ტენდენცია უმაგრებდა. ევროპის მსგავსად, საქართველოშიც პოპულარული გახდა რევოლუციური იდეები. თუმცა ისინი მხოლოდ გლობალური მოდის იმედად არ ყოფილან. მემარცხენეების გაძლიერებისთვის ნოყიერი ნიადაგი თავადმა ჭავჭავაძემ და მის მიერ აზვირთებულმა ტალღამაც მოამზადეს. ილიას დასაფლავებაზე ერთ-ერთმა ყველაზე თვალსაჩინო სოციალ-დემოკრატმა, მენშევიკმა კარლო ჩხეიძემ, განაცხადა: „ამრიგად, შენმა მგოსნურმა ნიჭის ნაწარმოებმა ხელი შეუწყო, ჩვენი ცხოვრების ასპარეზზე გამოსულიყო ახალთაობა, რომელმაც კლასთა ბრძოლა საზოგადოებრივი ცხოვრების უმთავრეს მამოძრავებელ ძალად, მთავარ ღერძად აღიარა. ამ ახალგაზრდობისთვის, სხვათა შორის, შენი იმდროინდელი შემოქმედების ნაყოფი გახდა მისი გონებრივი და ზნეობრივი ზრდის პირველ საფეხურად, რომელზედაც ეს ახალთაობა უნდა შემდგარიყო, რომ გულმოდგინეთ შესდგომოდა იმ დიადი მოძღვრების შესისხლხორცებას და ჩვენ ცხოვრებაში გადმონერგვას, რომელიც გვასწავლის, რომ კაცობრიობის წინსვლის აუცილებელ და უდიდეს მიზანს შეადგენს თანასწორობის დამყარება. ხოლო გზა, რომლითაც ამ მიზანს მიაღწევს კაცობრიობა, არის შეურიგებელი სასტიკი ბრძოლა კლასთა შორის“.

მემარცხენე მოძრაობის უპირობო ლიდერი ნოე ჟორდანია იყო. მის სახელს უკავშირდება კლასობრივი საკითხის დემოკრატიული ორთაბრძოლის ცენტრში წარმოჩენა. ჟორდანიამ, თანამებრძოლებთან ერთად, მოახერხა, პოლიტიკურ პროცესში უშუალოდ ჩართულიყვნენ საზოგადოების ყველაზე დაბალი და მრავალრიცხოვანი ფენები. სწორედ ეს მრავალფეროვნება და სააზროვნო სივრცეში ელიტის მიღმა დარჩენილი ფენების შეყვანა გახლდათ პირველი რესპუბლიკის შექმნის წინაპირობა. ამ რესპუბლიკის სოციალურად სამართლიან და დემოკრატიულ შინაარსზე მთელ მსოფლიოში დღემდე ლაპარაკობენ. მაშინდელი მიღწევები ამ დრომდე სანატრელია ახალგაზრდა ქართული დემოკრატიისთვის.

აქედან გამომდინარე, თავისუფლად შეგვიძლია ვამტკიცოთ, რომ ქართულ დემოკრატიას საფუძველი ილია ჭავჭავაძემ ჩაუყარა. დემოკრატია მარჯვნიდან – არჩილ ჯორჯაძემ, მარცხნიდან კი ნოე ჟორდანიამ გააძლიერა. ამ სამი მოაზროვნის მემკვიდრეობის ფუნდამენტური შესწავლა ჩვენი ქვეყნის სამართლიანი და თავისუფალი განვითარების ხელშემწყობი ფაქტორი უნდა იყოს.