ენურეზი – ანუ ღამით შარდის შეუკავებლობა – ბავშვებში საკმაოდ გავრცელებულია. მისი მიზეზი ძალიან ძნელი დასადგენია, ასევე ძნელია მისი თავიდან აცილება და კიდევ უფრო ძნელი – მისი აღმოფხვრა.

ჩვეულებრივ, ბიჭები 4-4,5 წლის ასაკში წყვეტენ ღამით ჩასველებას, გოგონები – ნახევარი წლით ადრე. ამ ასაკამდე შარდის შეუკავებლობა სერიოზულ პრობლემად არ უნდა ჩავთვალოთ. საერთოდ, ჩვენ ბევრად ადრე ვიწყებთ ბავშვებისთვის შარდის შეკავების სწავლებას, მაგრამ მიუხედავად ამისა, ისინი მაინც კიდევ არაერთხელ ჩაისველებენ საწოლში. ასე რომ, წარმატებად ვერ ვთვლით, რომ 3 წლის ბავშვის ლოგინი ხანდახან მშრალი გვხვდება. ეს, რა თქმა უნდა, კარგის ნიშანია, მაგრამ სულაც არაა საბოლოო გამარჯვების დამამტკიცებელი.

რა უნდა გავაკეთოთ და რა არა ამ პრობლემის მოსაგვარებლად?

1. უწინარეს ყოვლისა, პრობლემას უნდა მივუდგეთ მშვიდად და უნდა გვჯეროდეს, რომ შევძლებთ მის მოგვარებას. მით უმეტეს, რომ ხშირად ეს პრობლემა თავისით, ჩვენგან დამოუკიდებლად გვარდება.
2. ნუ ელოდებით, რომ ბავშვი ღამით და დღისით ჩასველებას ერთდროულად გადაეჩვევა. სავარაუდოდ, ეს რამდენიმე თვის შემდეგ მოხდება.
3. ნუ ელოდებით საოცრებას, რომ უცებ გადააჩვევთ თქვენს შვილს ჩასველებას. ამ გზით მხოლოდ ავნებთ მას. თუ ასეთი წარმატების მიღწევას შეძლებთ, შესაძლოა მარცხი განიცადოთ ბავშვის განვითარების სხვა სფეროში.
4. როცა ბავშვი დღისით შარდის შეკავებას ისწავლის, ამის შემდეგ შეგვიძლია ღამითაც ვასწავლოთ ეს. აქ არის მხოლოდ ერთი საშუალება: საჭიროა ყოველი წარმატებული ეპიზოდის შექება. ნუ ეტყვით თქვენს ვაჟიშვილს, რას ელით მისგან, ნუ შეაწუხებთ მას, ნუ გაკიცხავთ. მასთან ერთად გიხაროდეთ, თუ მთელი დღის განმავლობაში შეძლებს მშრალი დარჩეს. უთხარით მას, რომ – ახლა ის უკვე დიდია, დააჯილდოვეთ ქებით და სიყვარულით. ამით გაამხნევებთ მას და წარმატებისკენ უფრო მიზანსწრაფულს გახდით.
5. სასარგებლო იქნება, თუ ღამით ერთი-ორჯერ წაიყვანთ ტუალეტში. ეს ჩვევად არ გადაექცევა, თუმცა დაეხმარება, მშრალი დარჩეს, „საწოლში თევზი არ დაიჭიროს“ და შექებაც დაიმსახუროს. თქვენთვისაც კარგია: დილით რეცხვა არ დაგჭირდებათ.
6. ნუ გაკიცხავთ ბავშვს, თუ მისი საწოლი დილით სველი დაგხვდებათ. ნუ გაამახვილებთ ამაზე ყურადღებას. ყველაზე მეტი, რაც ამ შემთხვევაში შეგიძლიათ უთხრათ, არის: „არაფერია, გენაცვალე, მალე შენ შეწყვეტ ლოგინში ჩასველებას ღამით, ახლა კი, მოდი, გაკოცო“.

ბავშვებს თანდაყოლილი არა აქვთ სისუფთავის ჩვევა. დავუშვათ, ჩვენ არ ვასწავლეთ ბავშვს სიფაქიზე, რა მოხდება? ორიდან ერთი: იგი ან ისევ ჩაისველებს შარვალში ან საწოლში, ან შეითვისებს ჩვენს ქცევას, მაშინაც კი, თუ ამას სპეციალურად არ ვასწავლით. ეს უკანასკნელი კი უფრო მეტად სავარაუდოა.

შარდის შეუკავებლობა შეიძლება გამოწვეული იყოს მრავალი ფაქტორით, მაგალითად:

1. სიბნელის შიში;
2. უძნელდება ტუალეტამდე მისვლა;
3. ბავშვმა შეიძლება უბრალოდ არ იცოდეს, რომ ლოგინში ჩასველება არ შეიძლება;
4. დღისით მიღებული ძლიერი შთაბეჭდილება;
5. ინფანტილიზმი ან ბავშვის საერთო განვითარების შეფერხება;
6. ნაადრევი ან მკაცრი მცდელობა ვასწავლოთ ღამის ქოთნის ხმარება.

შეამჩნევდით, რომ აქ არსად არ არის ლაპარაკი სუფთა ფიზიოლოგიურ ფაქტორებზე, ისეთებზე, როგორიცაა საშარდე სისტემის დაავადება. თუმცა მშობლები, უპირველესად, სწორედ ამას ვარაუდობენ და განსაკუთრებული აუცილებლობის გარეშე ბავშვებს სამედიცინო კვლევებს უტარებენ, რაც თითქმის ყოველთვის უარყოფით შედეგს იძლევა. მილიონი ბავშვიდან მხოლოდ ერთს შეიძლება ფიზიოლოგიური განუვითარებლობის გამო აღენიშნებოდეს შარდის შეუკავებლობა. მაშასადამე, ისეთი ზომების მიღება, როგორიცაა საღამოს სითხის შეზღუდვა, ამაოა. ღამით შარდის შეუკავებლობა უპირატესად განპირობებულია ფსიქოლოგიური ფაქტორებით, ეს არასწორი აღზრდის შედეგია, ან რაღაც ფსიქიკური დაძაბულობის გამოვლენა, ან შეიძლება ერთიც და მეორეც ერთდროულად.

უმეტეს შემთხვევაში მიზეზი სხვადასხვა ფაქტორის ერთობლიობაში უნდა ვეძებოთ. ძალიან ხშირად ყველაფერი ბავშვის ინდივიდუალურ თავისებურებებზე და  მშობლებთან ურთიერთობაზეა დამოკიდებული. მაგალითად, ალექსანდრე 5,5 წლის, ყოველ ღამე „იჭერს თევზს ლოგინში“. დედა მისადმი ყოველთვის ალერსიანი და მზრუნველია, მაგრამ ისე ეპყრობა ბიჭს, თითქოს ის მხოლოდ 3 წლისაა. მამა კი პირიქით – მკაცრი, პირქუშია და ვერ ეგუება ვაჟიშვილის ინფანტილიზმს. ბიჭუნას აკრძალული აქვს იყოს ისეთი, როგორიცაა და თავს სუსტად და უმწეოდ გრძნობს. ასეთ პირობებში ის კიდევ დიდხანს ჩაისველებს ლოგინში. არაცნობიერად ამაში ვლინდება მისი კონფლიქტი. ერთი მხრივ, მამა თვლის მას მოზრდილად და ეს წარმოშობს ბავშვში უძლურებისა და გაბოროტების შეგრძნებას, ამავე დროს, დედას უნდა, რომ იგი მეტხანს დარჩეს პატარად, მაგრამ ყოველწლიურად უფრო და უფრო ნაკლებ დროს და ყურადღებას უთმობს მას. ამ შემთხვევაში შარდის შეუკავებლობა თითქოსდა ბავშვის მცდელობაა გვაჩვენოს, რომ იგი ჯერ ბავშვია, მაგრამ არც ისე პატარა, ამასთან, იგი განიცდის აგრესიულ კმაყოფილებას, როცა ხედავს, როგორ ჯავრობს მამა, როცა დილით ვაჟიშვილის ლოგინი სველი ხვდება.

ეს ყველაფერი გვიჩვენებს, რა ძნელია ამ ჩვევის აღმოფხვრა. ნუ ეცდებით 5-6 თვის განმავლობაში – საწოლზე დაკიდოთ პატარა ზარი, მომართოთ მაღვიძარა გარკვეულ დროზე, შეწყვიტოთ ბავშვისთვის ღამით სასმელის მიცემა. პრობლემისადმი თქვენს დამოკიდებულებაში მხოლოდ ერთმა უბრალო ცვლილებამ შეიძლება თავისთავად გადაწყვიტოს იგი. თუკი წარმატებას ვერ მიაღწევთ, რჩევისთვის ფსიქოლოგს ან ფსიქიატრს მიმართეთ. ასეთ შემთხვევაში მკურნალობა ითვალისწინებს უწინარეს ყოვლისა ურთიერთობის შეცვლას მშობლებსა და შვილებს შორის და ბევრ დროს მოითხოვს. თუ სპეციალისტთან მისვლის საშუალება არა გაქვთ, გახსოვდეთ: ყველაფერი, რაც შეიძლება გააკეთოთ ბავშვთან დამოკიდებულების გასაუმჯობესებლად, საბოლოო ჯამში მისთვისვე იქნება სასიკეთო და შედეგიანი.

ვრცლად

მასწავლებლის წიგნი -გამჭოლი კომპეტენციები

სწავლა-სწავლების პროცესში საგანთა ინტეგრირებულად სწავლების ეფექტურობაზე უკვე აღარავინ კამათობს. საქართველოშიც იყენებენ სწავლების ინტეგრირებულ მიდგომებს, თუმცა ნაკლებად შემხვედრია საერთო თემის გარშემო გაერთიანებული ორზე მეტი მასწავლებელი/დისციპლინა და ეს გაერთიანებაც, უმეტეს შემთხვევაში, სპონტანური და ერთჯერადია. ხშირად მასწავლებელთა ამგვარ ტანდემს ხელს საგნობრივი სწავლებისთვის დამახასიათებელი ჩარჩოები და საგაკვეთილო საათებად ჩაშლილი დღის განრიგი უშლის. სრულ განაკვეთზე მომუშავე პედაგოგები ვერ ახერხებენ ერთმანეთის გაკვეთილებზე შესვლას. თან საგნობრივი სწავლების მოდელს ერთი მინუსი აქვს – ერთი საგნის მასწავლებელმა არ იცის, რა ხდება სხვა დისციპლინებში, ანუ კიდევ რა თემებს შეისწავლიან მისი  მოსწავლეები. რაღა შორს წავიდე, არც მე ვიცი, რას გადიან ჩემი მოსწავლეები მათემატიკის, ბუნებისმეტყველებისა თუ  უცხო ენის გაკვეთილებზე. ინტეგრაციის მულტიდისციპლინური მოდელის განხორციელებას კი საერთო სასწავლო თემებზე შეჯერება და კოორდინირებულად მუშაობა სჭირდება. რაც მთავარია, ამ მოდელის არჩევის შემთხვევაში, ინტეგრირებული გაკვეთილის ჩატარება, ანუ საერთო თემის დამუშავების მიზნით ერთ გაკვეთილში რამდენიმე მასწავლებლის მონაწილეობა საჭირო აღარაა, რადგან მთელი სასწავლო პროცესი სწავლების ინტეგრირებული მიდგომით მიმდინარეობს.

რადგან ზემოაღნიშნულ მოდელს ყველა პედაგოგის აქტიური ჩართულობა და სასწავლო პროცესის დაგეგმვისთვის წინასწარ დროის/სახსრების გამოყოფა სჭირდება, მას იშვიათად იყენებენ. სიღრმისეულ სწავლებაზე ორიენტირებული მასწავლებლები უფრო ხშირად ირჩევენ ინტეგრაციის ინტერდისციპლინურ მოდელს, რომელიც ერთი მასწავლებლის მიერ საგაკვეთილო პროცესში თემის სხვადასხვა საგნის ჭრილში განხილვას გულისხმობს. მეც სწორედ ამ მოდელს მივმართავ და მაგალითად წარმოგიდგენთ შემოდგომის თემაზე დაგეგმილ საგაკვეთილო კვირეულს, რომელშიც გაერთიანებულია ქართული ენის, მათემატიკის, ბუნებისმეტყველებისა და ხელოვნების მიმართულებებისთვის დამახასიათებელი თემები და აქტივობები.

შემოდგომის რეცეპტები

რეცეპტი N1 – ტყე და შემოდგომა

სასწავლო მასალა: ,,ნეკერჩხალი“ (გ.ჭიჭინაძე)

გამოწვევის ფაზა:

ა) მოსწავლეები გაიხსენებენ მათთვის ნაცნობი ხეების სახელებს, რა იციან ხეების შესახებ (ფოთლოვანი, წიწვოვანი) და აღწერენ, როგორ გამოიყურება ტყე შემოდგომაზე.

ბ) მოსწავლეები მოისმენენ შოპენის ,,შემოდგომის ვალსს“ (კავშირი მუსიკასთან) და იმსჯელებენ, რა განწყობის მატარებელია აღნიშნული კომპოზიცია, რატომ შეიძლება იყოს შემოდგომა სევდიანი ან მხიარული; რასთან დააკავშირებდით ამ მელოდიას – რთველთან/მოსავლის აღებასთან თუ ფოთოლცვენასთან/წვიმიან დღესთან? რატომ?.. (შეგვიძლია გამოვიყენოთ რეფლექსიის ფორმა და მოსწავლეებს მუსიკის მოსმენით მიღებული შთაბეჭდილების ტექსტის ან ნახატის სახით გადმოცემა ვთხოვოთ)

პრეზენტაცია – ,,ფოთოლცვენა“ (კავშირი ბუნებისმეტყველებასთან) – მოსწავლეები შეიტყობენ, რატომ ეცვლება ფოთლებს ფერი და რატომ სცვივა ხეებს ფოთლები.

კითხვა (ქართული ენა და ლიტერატურა) – ,,ნეკერჩხალი“ (გივი ჭიჭინაძე). მასწავლებელი კითხულობს ლექსის ნაწყვეტს (ბოლო ორი სტრიქონის გარდა) და მუშაობს შემდეგ აქტივობაზე:

ა) ,,ვარაუდის ღრუბელი“ – ჯგუფებად დაყოფილ მოსწავლეებს ურიგდებათ ღრუბლის შაბლონები და სადისკუსიო თემები. მოლაპარაკების შემდეგ მოსწავლეებმა თავიანთი ჯგუფების ღრუბლებში უნდა ჩაწერონ სავარაუდო პასუხები შემდეგ სამსჯელო საკითხებზე: რას შეიძლება გაეჩინა ტყეში ხანძარი? (ადამიანის დაუდევრობა, მაღალი ტემპერატურა და სხვ.);  რამ შეიძლება ხელი შეუშალოს ცეცხლის ჩაქრობას? (ქარი, უწყლობა, დაგვიანებული რეაგირება და სხვ.); შეძლებენ თუ არა ფრინველები ცეცხლის ჩაქრობას? (,,ნისკარტებით მიაქვთ წყალი“); ბუნების რომელი მოვლენა შეიძლება მივამსგავსოთ ხანძარს (მზის ჩასვლა/ამოსვლა, ფოთლების ფერიცვალება და ა.შ.).

ბ),,სიტყვის რუკა“ (სიტყვა, განმარტება, სინონიმი, ანტონიმი, ციტატა ტექსტიდან, შესასწავლი სიტყვის გამოყენებით ახალი წინადადების შედგენა და ა.შ.) – მასწავლებელი კითხულობს ლექსის ბოლო სტრიქონებს და მოსწავლეების დახმარებით ავსებს სპეციალურ სქემას სიტყვაზე ,,ღუის“

,,ფოთლების რიგი“ (კავშირი მათემატიკასთან) – მოსწავლეებს ურიგდებათ სავარჯიშო ფურცლები (ან მუშაობენ ბუკებში ტესტის ელექტრონულ ვერსიაზე), რომლებზეც გამოსახულია ფოთოლთა მწკრივი/ჯგუფი – მოსწავლეებმა უნდა შეავსონ თითოეული რიგი ინსტრუქციის შესაბამისად.

სავარაუდო ინსტრუქციები: შეავსე ფოთოლთა მწკრივი ოცამდე, დააჯგუფე ფოთლები ათეულებად და დათვალე (რამდენი ათეულია/ერთეულია), შეავსე (ჩახატვა) ან ამოიღე (გადახაზვა) დაჯგუფებული ფოთლებიდან ზედმეტი ერთეულები; დაწერე, რამდენი ათეული და რამდენი ერთეული ფოთოლი მიიღე და ა.შ.

აპლიკაცია N1 (კავშირი ხელოვნებასთან) –  საერთო ფორმატზე იხატება ხე, რომლის ტოტებზეც მოსწავლეები დააწებებენ გამოჭრილ-გაფერადებულ ნეკერჩხლის ფოთლებს, ცას ,,ვარაუდების ღრუბლებით“ შეავსებენ. ფოთლებზე ასევე შეიძლება დაიწეროს შესწავლილი ლექსის სტრიქონები.

აპლიკაცია N2 (კავშირი ხელოვნებასთან)  – მოსწავლეები ასევე სიამოვნებით დაამზადებენ შემოდგომის ტყეს. თავდაპირველად უნდა გაფერადდეს და გამოიჭრას ხეების მცირე ზომის კონტურები. თითოეულ ხეს წებოვანი ლენტით დავაკრავთ ე.წ. კბილის ჩხირებზე და პლასტელინის ბურთულებით დავამაგრებთ სასურველ ,,ნიადაგზე“. თუ ,,შემოდგომის ხალიჩის“ დასამზადებლად ნამდვილ ფოთლებს, პატარა გირჩებს და რკოებს გამოვიყენებთ, ,,ტყე“ ნამდვილი შემოდგომის სურნელით აივსება.

რეცეპტი N2  – განწყობის პალიტრა

სასწავლო მასალა: ,,შემოდგომის ესკიზი“ (დ. ქართველიშვილი)

გამოწვევის ფაზა: მოსწავლეები ვარაუდებს გამოთქვამენ მოთხრობის სათაურთან დაკავშირებით (რას შეიძლება ნიშნავდეს სიტყვა – ესკიზი? ვარაუდების გამოთქმის შემდეგ მასწავლებელი განმარტავს სიტყვას)

კინოჩვენება:  ,,The Blue Umbrella“ (მოკლემეტრაჟიანი ანიმაციური ფილმი) – ფილმის ნახვის შემდეგ სასურველია მსჯელობის წარმართვა შემდეგ თემებზე: რით უკავშირდება ეს ანიმაცია გაკვეთილის თემას? შეიძლება თუ არა დავარქვათ მას ,,შემოდგომის ესკიზი“ და ა.შ.

კითხვა: ,,შემოდგომის ესკიზი“ (ქართული ენა და ლიტერატურა) – მოთხრობის წაკითხვისა და სიღრმისეულად გააზრების შემდეგ, მოსწავლეები შეეცდებიან, თავადაც შექმნან ესკიზები.

,,შემოდგომის ესკიზი“ (კავშირი ხელოვნებასთან) – მოსწავლეები ხატავენ ესკიზს ზემოაღნიშნული ანიმაციური ფილმიდან ან შესწავლილი მოთხრობიდან.

პრეზენტაცია ,,საით მიფრინავენ წეროები“ – მოთხრობის შინაარსიდან გამომდინარე, მოსწავლეები მოისმენენ რამდენიმე საინტერესო ფაქტს/ლეგენდას ერთ-ერთ გადამფრენ ფრინველთან –  წეროსთან დაკავშირებით და ნახავენ დოკუმენტურ ვიდეომასალებს.

,,ვთამაშობთ და ვსწავლობთ“ – ერთ წრედ შეკრული მოსწავლეები ჩაერთვებიან ყველასათვის ნაცნობ თამაშში ,,წეროები მიფრინავენ..“  (კავშირი მათემატიკასთან: ორნიშნა რიცხვების დასახელება/დათვლა)

რეცეპტი N3 – შემოდგომის გემო

სასწავლო მასალები:  ,,რთველი“ (გ. ჭიჭინაძე); ,,ჩურჩხელები“ (ვ. გულეური)

გამოწვევის ფაზა: მოსწავლეები ისაუბრებენ რთველთან დაკავშირებულ პირად გამოცდილებაზე და გაიხსენებენ მათთვის ნაცნობ ყურძნის ჯიშებს.

კითხვა: ლექსის (,,რთველი“) წაკითხვის შემდეგ, მოსწავლეები მეხსიერებით ან ნიმუშის მიხედვით (ნატურიდან ან ფოტოდან) დახატავენ ყურძნის მტევნებს (კავშირი ხელოვნებასთან) და მარცვლებში ჩაწერენ რთველთან დაკავშირებულ ლექსიკურ ერთეულებს; იმსჯელებენ ტროპებზე, ამოიცნობენ ლექსის განწყობას და ა.შ.

პრეზენტაცია ,,ვაზი და ყურძენი“ (კავშირი ბუნებისმეტყველებასა და ეთნოგრაფიასთან) – მოსწავლეები გაეცნობიან ლექსში ნახსენებ ყურძნის ჯიშებს – მათ წარმომავლობას, გარეგნულ და თვისებრივ მახასიათებლებს; ნახავენ ვაზის ჩაყრის, ვენახის მოვლის, რთველის და ყურძნის დაწურვის ამსახველ დოკუმენტურ ვიდეომასალებს.

კითხვა: შემდეგი შეხვედრისთვის განკუთვნილი ტექსტი (,,ჩურჩხელები“) ლოგიკურად აგრძელებს რთველის თემას. მოთხრობის წაკითხვამდე მოსწავლეებს გავახსენებთ, როგორ/რაში წურავენ ყურძენს და რისი დამზადება შეიძლება მისი წვენისგან. ტექსტში გამოყენებული უცხო ლექსიკური ერთეულები მარცვლებად მიემატება წინა შეხვედრაზე დამზადებულ ,,სიტყვის მტევანს“.

შემოდგომის რეცეპტები – მასწავლებელი მოსწავლეებს სთავაზობს ხელნაწერი კულინარიული კრებულის შედგენას, სადაც პირველ რეცეპტად ,,ჩურჩხელების დამზადება“ ჩაიწერება. პირველ რიგში, მოთხრობიდან ამოვწერთ ინგრედიენტებს, შემდეგ კი მომზადების წესს შევადგენთ. უქმეებზე მოსწავლეები სასურველი ნუგბარის რეცეპტებს ოჯახის სამზარეულოშიც მოიძიებენ და კრებულს ახალ-ახალი კერძებით გაამდიდრებენ.

თათარაობა – კულინარიის თემა სამზარეულოში ძალების მოსინჯვასაც ითხოვს. ამ აქტივობაში უფროსკლასელებიც შეგვიძლია ჩავრთოთ – ნიგვზის/თხილის ასხმულები და თათარა მოვამზადებინოთ. ჩურჩხელების ამოვლება კი პატარებს მივანდოთ. თავიანთი ხელებით დამზადებულ-ამოვლებული ჩურჩხელის გემო ალბათ არასდროს დაავიწყდებათ.

მართალია, ზემოაღნიშნული გაკვეთილები მეორე კლასის მოსწავლეებისთვისაა განკუთვნილი, მაგრამ მსგავსი აქტივობების დაგეგმვა ყველა საფეხურზეა შესაძლებელი, მაგალითად: რთველში მონაწილეობის მიღება ან რომელიმე მარნის მონახულება, საწნახელში ყურძნის დაწურვა, ქართული ტკბილეულის მომზადება (თათარა/ფელამუში ჩურჩხელა/კუკრუჭანა, ჩირი, ჩამიჩი, ლეღვის ტყლაპი, გოზინაყი, ნაზუქი, ქადა…), გაკვეთილები შემოდგომის ტყეში, ფოთლებზე ექსპერიმენტების ჩატარება (მაგალითად, ფოთლიდან საღებავის გამოყოფა) და სხვ. მთავარია, გაკვეთილზე გამოყენებული ინგრედიენტებით სასურველი გემოსა და თვისებების მატარებელი კერძის მომზადება შეძლოთ.

ართვინში დილაუთენია შევდივართ. მანამდე სამი საათი ხოფაში ვუდარაჯეთ ერთი იაფფასიანი საჩაიეს გაღებას. მზის ამოწვერვისთანავე გაიხსნა, ჩვენდა ბედად, და ცოტა შევთბით. მერე უნივერსიტეტის მანქანამაც მოგვაკითხა და წავედით. ოთხნი ვართ. რამდენიმეს დაღლილობისგან მანქანაში ჩასხდომისთანავე ეძინება. მეც ძლივს ვიკავებ თავს. ჭოროხის ხეობას მივუყვებით, უფრო სწორად, მივაჭენებთ მანქანას. მძღოლი გამოცდილი ჩანს, მაგრამ ეს დიდი ვერაფერი შვებაა. ყოველ მოსახვევში სავარძლებს ორივე ხელით ვართ ჩაჭიდებული. მოსახვევებს კი აქ რა გამოლევს. მძღოლი ხან გვიხსნის რაღაცას, ხანაც გვეკითხება თურქულად – ინგლისური არ იცის. მე ინგლისურად ვპასუხობ. არ ვიცი, ინგლისურისთვის რა მრჯის, მაგრამ ქვეცნობიერად უცხოეთში ვარ და ქართულ ენაზე საუბარს ცხადია, არ ვფიქრობ. ნათიას აოცებს, რომ თურქული მესმის. ღმერთმა დალოცოს ჟესტიკულაციის მომგონი – ყველაზე დახვეწილი საერთაშორისო ენაა.

შევედით, როგორც იქნა, ქალაქში. სანახაობამ ყოველგვარ მოლოდინს გადააჭარბა. ქალაქის დიდი ნაწილი მთის ფერდობზეა გაშეშებული. ქუჩები ან აღმართს მიუყვება, ან თავქვე ეშვება, ამიტომ მანქანები ნელა მოძრაობენ. იმდენად ნელა, რომ „ზებრები“ და შუქნიშნები არცაა საჭირო. ვერც ნახავთ ვერსად. არც საცობებია. მანქანების ნაკადი მდინარესავით მიედინება. აქ საცობი ნელი დინების კიდევ უფრო შენელებას ნიშნავს. ესაა და ეს.

მთაზე წამომართულ ქალაქს ათათურქის ძეგლი კიდევ უფრო მაღალი მწვერვალიდან გადმოჰყურებს. მთელ თურქეთში ათათურქის ყველაზე დიდი ძეგლი ართვინშიაო, სიამაყით მეუბნება მასპინძელი. როგორც ჩანს, დიდ პატივს სცემენ. სამართლიანადაც – მან ხომ თურქეთს ახალი სიცოცხლე აჩუქა. ერთი-ორი აქაური, უფრო გაბედული, სინანულითაც კი შენიშნავს, ბოლო დროს „თავსაფრიანი დედაკაცები“ მომრავლდნენო. მათაც სწამთ თავიანთი ალაჰის, მაგრამ ზედმეტ ფუნდამენტალიზმს ემიჯნებიან.

ჩვენი მასპინძელი უნივერსიტეტი 2007 წელს დაარსდა. თურქეთის კვალობაზე, დიდი არ ეთქმის, მიუხედავად იმისა, რომ იქ ათი ათასი სტუდენტი სწავლობს. ამ პატარა პროვინციულ ქალაქში თანამედროვე ევროპული სტანდარტების უნივერსიტეტი სამვარსკვლავიანი სასტუმროს სადარი სტუდენტური საცხოვრებლითურთ მაკვირვებს. ბიბლიოთეკა ცალკე საუბრის თემაა, მაგრამ დიდი ქვეყნის თავისებურება წიგნის თაროებზეც ჩანს. აქ ქიმიის არაერთ ცნობილ სახელმძღვანელოს ნახავთ თურქულ ენაზე. უნივერსიტეტი სახელმწიფოა, თუმცა მისი დღევანდელი იერსახე ერთი დიდი, წარმოშობით ართვინელი, მეცენატის დამსახურებაა. მეორე მეცენატი კი ჭოროხის გაღმა, ქალაქის მეორე ფერდობზე, საუნივერსიტეტო კამპუსის მომიჯნავედ, ბოტანიკურ ბაღს აშენებს. რა დიდსულოვანი უნდა იყო, რომ ამ ხრიოკ მიწაზე ბაღის გაშენება მოიწადინო, – მიწაზე, სადაც გრუნტიან-მცენარეებიანად ყველაფერი ნულიდან არის დასაწყები. ერთად კი ეს ორი წამოწყება თურქეთის პატარა პროვინციულ ქალაქს საუცხოოს ხდის. ჩემი თურქი მეგობარი ამბობს კიდეც, თუ ოჯახი გყავს და გინდა, მეცნიერება აკეთო, ართვინი მთელ თურქეთში საუკეთესო ადგილიაო. ქალაქის მერი, ყოფილი მოჭიდავე და წარმოშობით ახალციხელი, გვეუბნება, რომ ართვინის საუნივერსიტეტო ქალაქად ქცევა აქვთ გადაწყვეტილი.

მარტო მერი როდია გურჯისტანელი – ქართველს აქ ყოველ ნაბიჯზე შეხვდები. ქალაქი პატარაა და, როგორც იტყვიან, ყველა ყველას იცნობს, არა მარტო გვარ-სახელებით, არამედ წარმოშობითაც. ერთგან ჩვენი ყურადღება დახლზე დაწყობილმა უზარმაზარმა კომბოსტოებმა მიიქცია. მუსტაფამ შეამჩნია და გამყიდველზე გვითხრა: ეგ ჭაღარა კაცი ართვინში ცნობილი ქართველიაო.

კიდევ რითი დაგვამახსოვრა თავი ართვინმა? ინგლისურს აქ ვერსად გამოიყენებ. არათუ ქუჩაში – კაფეში, ბანკში, სასტუმროშიც კი. ქართული უფრო იციან. ყველგან იპოვი ქართულის მცოდნეს. ერთ-ერთ კაფეში მენეჯერმა, ჩვენდა გასაოცრად, ინგლისური იცოდა, მაგრამ შეკვეთის მისაღებად სამზარეულოდან იქაური ქართველი თანამშრომელი გამოიხმო და სთხოვა, შენ დაელაპარაკეო.

კიდევ ერთი: მუსტაფა მუსლიმია, წარმოშობით ისტანბულიდან, მეუღლე კი რუმინელი მართლმადიდებელი ჰყავს. ართვინი რომ არა, ცხოვრება ძალიან გაგვიჭირდებოდაო, მითხრა მუსტაფამ.

როგორც ჩანს, ართვინში ქართულ ენასთან ერთად ქართული ტოლერანტობაც შემოუნახავთ. ასეა: რაც ძვირფასია, მას დიდხანს და სათუთად ინახავენ.

როცა ოცნებაზე სტატიის დაწერა გადავწყვიტე, მივხვდი, ამ სიტყვის პოლიტიკასთან ასოციაციას თავს ვერ დავაღწევდი. არადა, ამის არც სურვილი მაქვს და არც მიზანი, ამიტომ პოლიტიკისგან თავის დაღწევას სათაურიდანვე შევეცადე. მე არაპოლიტიკურ ოცნებებზე ვწერ, მოსწავლეების ოცნებებზე.

ბავშვობის ოცნებების გახსენებას თუ ვინმე გთხოვდათ, ალბათ ნებისმიერ თქვენგანს უამრავი რამ გაგახსენდებოდათ. უმეტესობა, სავარაუდოდ, დადებით ემოციებთან იქნება დაკავშირებული, ზოგიც – მწარე იმედგაცრუებასთანაც. ისეთებიც გამოერევა, ,,მწარე რომ იყო და ახლა ტკბილად გვახსენდება“, ზოგიერთზე უკვე გულიანად გაცინებაც შეგვიძლია, იქნებ მსუბუქი სევდაც შემოგვაწვეს. ოცნებაზე ახლახან კიდევ ერთხელ დამაფიქრა 1993 წლის ნობელის პრემიის ლაურეატის ტონი მორისონის ბრწყინვალე რომანმა ,,ყველაზე ცისფერი თვალი“. ნაწარმოების მთავარი გმირის, პატარა შავკანიანი გოგოს ოცნება არცერთ ჩემს მიერ ზემოთ აღწერილ ოცნების ტიპს არ მიესადაგება. 11 წლის გოგო ცისფერ თვალებზე ოცნებობს, ასრულების შემთხვევაში კი საკუთარ თავს არწმუნებს, რომ ყველა პრობლემა მოგვარდება. ცისფერთვალება გოგოს ,,მახინჯოს“ ვეღარავინ დაუძახებს, ვეღარც თანაკლასელები დაჩაგრავენ, მოძალადე მამას და სასტიკ დედასაც გაუმკლავდება. ,,ღამე არ გავიდოდა, პეკოლას უფლისთვის ლოცვით არ მიემართა და ცისფერი თვალები არ შეეთხოვა. მთელი წელი გულმხურვალედ ლოცულობდა… საოცრების იმედად ყოფნის აუცილებლობას ისე ჰყავდა შეპყრობილი, რომ საკუთარ სილამაზეს არ და ვერ ხედავდა“. ისეთი იმედები დაუკავშირა თავისი ოცნების ახდენას, რომ მტკიცედ აქვს გადაწყვეტილი, უკან არაფერზე დაიხიოს. ნაწარმოების დასასრულ ჩვეულებრივ შარლატანს რომანის გმირი გოგონა ,,ღმერთის შუაკაცად“ მიიჩნევს და მისი დავალებით ცისფერი თვალების სანაცვლოდ საწყალ ძაღლს წამლავს. ლიტერატურულ ნაწარმოებში აღწერილი ამბავი სავსებით შესაძლებელია რეალობაშიც მოხდეს, ამიტომ საყურადღებოა და გასათვალისწინებელი, რომ ოცნება შესაძლოა ძალიანაც ცისფერი იყოს, მისი შედეგები კი – საკმაოდ შავი. ალბათ უკვე მიხვდით კიდეც, შესავალს როგორც დავასრულებ. ჰო, რა თქმა უნდა, ვისაც ეს წიგნი არ წაგიკითხავთ, პირობას გაძლევთ, ზოგიერთი არასასიამოვნო პასაჟის მიუხედავად, შესანიშნავი ტექსტით ისიამოვნებთ.

ტონი მორისონის ნაწარმოებმა ნათლად შემახსენა, რომ ბოლო წლებში მოსწავლეების ოცნებების თემას ჩემს პედაგოგიურ პრაქტიკაში გარკვეული ადგილი უკავია. თქვენი ნებართვით ცოტა შორიდან დავიწყებ. მიუხედავად იმისა, რომ ჩემთვის კითხვა წერაზე ბევრად თავისუფალი და სასიამოვნო ინტელექტუალური პროცესი იყო, წერაც ყოველთვის მიყვარდა. ბუნებით მეამბოხე არ გახლდით და მოსწავლეობისას დაწერილი ჩემი თემები მეტწილად მაშინდელ (მეოცე საუკუნის 80-იანები) კლიშეებს და სტერეოტიპებს მიუყვებოდა, თუმცა ყოველთვის ვიცოდი, რას და რატომ ვწერდი და მართლა მიკვირდა, რა საჭირო იყო წერისას ,,შპარგალკა“. ჰოდა, არც ისაა გასაკვირი, ჩემს მოსწავლეებშიც წერის სიყვარულის გაღვივებას რომ ვცდილობ, ოღონდ ამჯერად ყოველგვარი კლიშეებისა და სტერეოტიპების გარეშე. წერის პროცესი მოსწავლეებში უნარების ძალზე ფართო სპექტრს ავითარებს, კრიტიკული აზროვნებითა და ლოგიკური მსჯელობით დაწყებული შემოქმედებითობითა და უსაზღვრო ფანტაზიით დამთავრებული.

ყველაზე მეტად მე და ჩემს „წერა-კითხვის მოყვარულ“ მოსწავლეებს ,,ესეების კლუბი“ მოგვწონს. ჩვენი საყვარელი საქმიანობა შედარებით პატარა ზომის ცნობილი მწერლების პოპულარული მოთხრობების კითხვა და მასზე ესეების წერაა. ზოგჯერ მოზრდილ წიგნსაც გამოვურევთ, ხანდახან ორიგინალურ ,,შედევრებსაც“ ვთხზავთ. საქმიანობის დაგეგმვაზე, თემებისა და კითხვების შერჩევაზე, მოსწავლეთა ნამუშევრების განხილვაზე გაწეულ ძალისხმევასა და დახარჯულ დროს სრულად ანაზღაურებს ის პროგრესი, რომლებსაც ბავშვები თვიდან თვემდე აღწევენ. აქა-იქ გაელვებული ორიგინალური, მოულოდნელი აზრები და მშვენიერი ფრაზები კი შესანიშნავი დამატებითი კომპენსაციაა.

ამ პატარა ლირიკული გადახვევის შემდეგ მთავარ სათქმელს დავუბრუნდები. ოცნების თემა ჩვენს საქმიანობაში დროგამოშვებით სხვადასხვა ფორმით შემოდის. ბავშვები ხან თავიანთ ოცნებებზე წერენ, ხანაც ნაწარმოების გმირების ოცნებებს განიხილავენ და თავიანთს ადარებენ, ზოგადად, ოცნებაზეც გვისაუბრია და დაგვიწერია ხოლმე.

ოცნებების საჯაროდ დემონსტრირება ჩემში მაინც არაერთგვაროვან ასოციაციებს იწვევს. ერთი მხრივ, იმაზეც ვფიქრობ, ბავშვებისგან იმის თქმას ხომ არ ვითხოვ, რაც შესაძლოა მხოლოდ თავიანთთვის აქვთ შემონახული. მეც არ მომინდებოდა ყოველთვის ოცნებებზე საუბარი. ამ უხერხულობისაგან თავდასაღწევად ერთი წესი მაქვს, მოსწავლეების სააზროვნო პროცესის გასაადვილებლად და შესაძლო დაძაბულობის მოსახნელად ვაზუსტებ, რა ტიპის ოცნებას ვითხოვ, ამასთანავე ვთხოვ, რომ თავიანთი ,,ოცნებების სკივრიდან“ ისეთი  ამოარჩიონ, რომელზედაც თავად სურთ საუბარი.

თუმცა მაინც იქითკენ ვიხრები, რომ ჩემი ეჭვები გადაჭარბებულია და ურთიერთობებში ჩვენზე ბევრად თავისუფალ ბავშვებს არავითარი უხერხულობა არ ექმნებათ თავიანთ ოცნებებზე საუბრისას. ჩემი დაკვირვებით უფრო ასეც არის, მაგრამ ,,დადგენილ“ წესებს მაინც არ ვღალატობ. კითხვაზე – უნდა ვაწერინოთ თუ არა მოსწავლეებს თავიანთ ოცნებებზე? – ჩემი პასუხი უდავოდ დადებითისკენ იხრება. თუ დავუკვირდებით, მოსწავლეების ოცნებები არც ისე შორსაა სასწავლო პროცესისგან. ოცნებებზე საუბრისას საკმაოდ საინტერესო ფსიქოლოგიურ ასპექტებს ვეხებით. დამეთანხმებით, ბავშვების უმეტესობა სრულიად გულწრფელად გვიზიარებს თავიანთ ოცნებებს. თუ მათ ყურადღებით გავეცნობით და გავაანალიზებთ, აუცილებლად წაგვადგება ჩვენი საქმიანობის დაგეგმვისას და ბავშვების ინტერესების გათვალისწინებით მათთან პოზიტიური ურთიერთობების დასამყარებლად.

მოდით ისიც ვთქვათ, შესაძლოა მოსწავლემ ისეთი ოცნება ,,შემოგვასაღოს“, რომელიც მისი მოსაზრებით კარგ ტონად ჩაეთვლება. თუმცა არც ამგვარი შემთხვევებია ინტერესმოკლებული, უფრო მეტიც, ძალიანაც საყურადღებო მგონია. როცა ბავშვი გულმოდგინებითა და ნიჭიერებით მაინცდამაინც არ გამოირჩევა, თავის ოცნებას კი მაინც სწავლას უკავშირებს, ვფიქრობ, ყურადღების მიღმა არ უნდა დაგვრჩეს. ერთი რამ აშკარაა, მოსწავლეს კარგად ესმის სწავლის უპირატესობა უსწავლელობასთან შედარებით, სურს, იყოს განათლებული და წარმატებული. მისი ეს ერთი შეხედვით, არაფრით გამყარებული სურვილი ჩვენგან მოითხოვს მოსწავლის არასასურველი აკადემიური მოსწრების მიზეზების კიდევ ერთხელ გაანალიზებას. გვახსოვდეს, დრო ბევრი არ გვაქვს, შესაძლოა სულ მალე მან სწავლაზე ოცნებაც კი შეწყვიტოს.

მოსწავლეების ოცნებები ჩემთვის ორ ჯგუფად იყოფა. პირობითად მათ ,,პატრიოტული“ და ,,პირადი“ ოცნებები დავარქვი. მოსწავლეების პატრიოტული ოცნებების საწინააღმდეგო, რასაკვირველია, არაფერი მაქვს. ერთი სიამოვნებაა ამ დროს მათი მოსმენა, ზრდასრული პოლიტიკოსებისგან განსხვავებით, ბავშვები ხომ სრულიად გულწრფელები არიან და საარჩევნო ხმების მოსაპოვებლად კი არა, მართლა სურთ გაერთიანებული და გაბრწყინებული საქართველო; სურთ, არავის შიოდეს; ყველა ჯანმრთელი და ბედნიერი იყოს და პირობასაც ალალი გულით იძლევიან, რომ ყველაფერს გააკეთებენ უკეთესი საქართველოსთვის. თუმცა, რაღა დაგიმალოთ და, მე უფრო მეტად მაინც მათი პირადი ოცნებების კითხვა და მოსმენა მომწონს. ამ დროს ბავშვები უფრო ორიგინალურები ხდებიან, მათი ოცნებები კი ფერადი, ბრჭყვიალა ბუშტებივით ლამაზია და ყველაზე უკეთ გადმოსცემს მათ ხასიათს, იმ კონკრეტულ მომენტში მათ სამომავლო გეგმებს და განწყობებს. ვინ იცის, რაზე იოცნებებენ ხვალ, მაგრამ დღეს კითხვის მოყვარული თეკლა ოცნებობს ისეთ ბიბლიოთეკაზე, სადაც მისთვის საინტერესო ყველა წიგნი იქნება; ფორტეპიანოზე დაკვრით გატაცებული მარიამი იუთუბ-ზე ლოლა იგნატოვას შესრულებით მოიხიბლა და ოცნებობს მის მსგავსად შეეძლოს დაკვრა; კინოს მოყვარული ლიზის ოცნებაა, ჰქონდეს სახლის კინოთეატრი მდიდარი ფილმოთეკით; გიოს იმედი აქვს, რომ წარმატებული მოჭიდავე იქნება; მაკა კი თავისი წკრიალა ხმით მომღერლობაზე ოცნებობს. მე არაფერი მაქვს მათი ოცნებების საწინააღმდეგო, მაგრამ ამასთანავე ყოველი საშუალებით ვცდილობ, დავანახო და დავარწმუნო ისინი, რომ ოცნებების ასრულებისაკენ მიმავალი გზა შრომასა და მიზანდასახულობაზე გადის, თვალსაწიერის გაფართოება კი გემოვნებიანი, მაღალმხატვრული ლიტერატურის კითხვით მიიღწევა.

რეფლექსიის მნიშვნელობა ხშირად არასათანადოდაა შეფასებული. პრაქტიკაში ხშირად გაკვეთილზე ის ბანალური “სმაილიკების”, სხვადასხვა ფერის ფოთლებისა და სხვა სურათების სახითაა წარმოდგენილი. ზოგჯერ მასწავლებელი უბრალოდ შემოიფარგლება კითხვით: “მოგეწონათ გაკვეთილი?” მოსწავლეები პასუხობენ – “დიახ!” – და ყველა კმაყოფილია.

რეფლექსია მასწავლებელს ეხმარება კლასის კონტროლში: რა გაიგეს მოსწავლეებმა და რა დარჩა გადასახედი, რაზე უნდა გამახვილდეს ყურადღება. რეფლექსია მოსწავლეს ხელს უწყობს არა მარტო განვლილი გზის გაცნობიერებაში, არამედ ლოგიკური ჯაჭვის დადგენაში, გამოცდილების სისტემატიზაციაში, საკუთარი წარმატებების (პროგრესის) შედარებაში.

მოსწავლეზე ორიენტირებული გაკვეთილის სტრუქტურის სავალდებულო ეტაპია რეფლექსია. განსაკუთრებული ყურადღება გამახვილებულია მოსწავლეთა აქტიურობაზე გაკვეთილის დასასრულ. ამ შემთხვევაში პედაგოგი ორგანიზატორის როლს ასრულებს და მთავარი გმირები მოსწავლეები არიან.

რა არის რეფლექსია? იგი ლექსიკონში შედეგნაირად არის განმარტებული: ის, ვინც ასრულებს რეფლექსიის აქტს, რაღაცას უბრუნდება, ესე იგი, უბრუნდება უკვე გარკვეული სახით აღქმულ ფენომენს, იმისთვის, რომ მოახდინოს მასზე ყურადღების კონცენტრაცია და, შესაბამისად, აქციოს ის რეფლექსიის ობიექტად. ეს არის ადამიანის მიერ საკუთარი პიროვნების (ღირებულებების, ინტერესების, მოტივების, ემოციების, საქციელის) ცოდნისა და მდგომარეობის გაცნობიერება. გაკვეთილთან მიმართებაში რეფლექსია ასახავს ეტაპს, სადაც მოსწავლეები დამოუკიდებლად აფასებენ თავიანთ მდგომარეობას, ემოციებსა და მათი საქმიანობის შედეგებს.

რა საჭიროა რეფლექსია?

• მოსწავლეს ესმის: რატომ სწავლობს ამ თემას და როგორ გამოიყენებს მას მომავალში;
• რა მიზნებს უნდა მიაღწიოს ზუსტად ამ გაკვეთილზე;
• რა წვლილის შეტანა შეუძლია მას საერთო საქმეში;
• შეუძლია თუ არა ადეკვატურად შეაფასოს თავისი და თავისი თანაკლასელების მუშაობა.

როდესაც მოსწავლე იგებს და აცნობიერებს იმ მოქმედების ან ქმედების მნიშვნელობას, რომელსაც ის ასრულებს,  სწავლის პროცესი ბევრად უფრო საინტერესო და ადვილი ხდება მოსწავლეებისთვისაც და მასწავლებლისათვისაც. დაკვირვებული ვარ, როცა მოსწავლეებს წინასწარ ვუხსნი, რატომ უნდა შეასრულონ ყველაზე რუტინული სამუშაო, რა არის ამ აქტივობის მიზანი – ყველა ასრულებს.

რეფლექსიის რამდენიმე კლასიფიკაცია არსებობს:

1. შინაარსის მიხედვით: სიმბოლური, ზეპირი და წერილობითი.

სიმბოლური – როდესაც მოსწავლე უბრალოდ აფასებს სიმბოლოებით (ბარათები, სიმბოლოები, ჟესტები და სხვ.). ზეპირი ითვალისწინებს ბავშვის შესაძლებლობას, გამოხატოს თავისი აზრები თანმიმდევრულად და აღწეროს თავისი ემოციები. წერა ყველაზე რთულია და ყველაზე მეტ დროს მოითხოვს. ეს უკანასკნელი მნიშვნელოვანია სასწავლო მასალის ან დიდი თემის დასრულების ეტაპზე;

II საქმიანობის ფორმა: კოლექტიური, ჯგუფური, ფრონტალური, ინდივიდუალური.

ამ მიმდევრობით უფრო მოსახერხებელია ამ ტიპის სამუშაოს მოსწავლეთა სწავლება. პირველ რიგში, მთელ კლაში, შემდეგ – ცალკეულ ჯგუფებში, შემდეგ კი – შერჩევით გამოკითხვა (ფრონტალური). ეს მოსწავლეებს მოამზადებს დამოუკიდებელი მუშაოებისთვის;

III. მიზნობრივი:

ემოციური: იგი აფასებს განწყობას, საგანმანათლებლო მასალის ემოციურ აღქმას. ამ რეფლექსიის კატეგორიებია: “მომეწონა / არ მომეწონა”, “საინტერესო / მოსაწყენი”, “ეს იყო მხიარული / სევდიანი”.

ამ ტიპის რეფლექსია ეხმარება მასწავლებელს, შეაფასოს კლასის საერთო განწყობა.  რაც მეტი პოზიტივია, უკეთესად ესმით თემა და პირიქით, თუ ნეგატივზეა აქცენტი, ნიშნავს, რომ გაკვეთილი ჩანდა მოსაწყენი, რთული. იყო სირთულეები თემის აღქმაშიც. დამეთანხმეთ, რომ მოსაწყენი და სამწუხაროა, როდესაც ჩვენ არ გვესმის რაღაც.

ამ კლასიფიკაციის გაცნობა, უფრო მოსახერხებელია მასწავლებლისთვის, რათა მოახდინოს მეთოდების ლავირება და დაკავშირება, მათ შორის გაკვეთილის გეგმაში გამოხატვა.

როგორ და როდის უნდა ჩატარდეს რეფლექსია?

რეფლექსია შეიძლება განხორციელდეს გაკვეთილის ნებისმიერ ეტაპზე, აგრეთვე თემისა და  მასალის შეჯამებისას.

განწყობისა და ემოციების გამოხატვა ადვილია პირველი კლასის მოსწავლეებთან ერთადაც კი. არსებობს უამრავი ვარიანტი: სმაილიკების გადაცემა ან სურათები, ცერების აწევა, ფერადი ბარათები და ა.შ. გაცილებით მოსახერხებელია გაკვეთილის შემდეგი ეტაპის დასასრულს: ახალი თემის ახსნის შემდეგ, თემის განმტკიცების შემდეგ და ა.შ.

გაკვეთილის დასაწყისში ემოციური რეფლექსია ხორციელდება კლასთან კონტაქტის დამყარების მიზნით. თქვენ შეგიძლიათ გამოიყენოთ მუსიკა (მოტივი, რომელიც შეესაბამება თემას). ციტირებით წაიკითხეთ ემოციური პოემა. ამის შემდეგ თქვენ აუცილებლად უნდა ჰკითხოთ 3-4 მოსწავლეს: “რას გრძნობთ ახლა? რა განწყობა გაქვთ? და ა.შ. პირველ რიგში, მოსწავლეები (თუნდაც ყველაზე პატარა) შეეგუებიან თავიანთ მდგომარეობას, ემოციებს და მეორე მხრივ კი ეს გამოხატულება დაეხმარება მოსწავლეებს თემის აღქმაში.

საქმიანობის რეფლექსია – ამ ტიპის რეფლექსიის გამოყენება უფრო მოსახერხებელია საშინაო დავალებების დროს, თემის განმტკიცების ეტაპზე, პროექტების დაცვისას. იგი ეხმარება მოსწავლეებს, გაიაზრონ საკუთარი საქმიანობა, გააანალიზონ საკუთარი აქტიურობა და როლი და, რა თქმა უნდა,  ეხმარება ხარვეზების გამოვლენაში.

როგორ უნდა ჩატარდეს სამუშაო(სამუშაო ორგანიზაციის მაგალითები):

წარმატების ხე – ყველა ფოთოლს აქვს სხვადასხვა ფერი: მწვანე – ყველაფერი სწორად გავაკეთე, ყვითელი – სირთულეები შემექმნა, წითელი – ბევრი შეცდომა დავუშვი. თითოეული მოსწავლე ხეს შესაბამისი ფოთლით რთავს.

იდეების კალათა – მოსწავლეები გაკვეთილის შესახებ თავიანთ მოსაზრებებს ბარათებზე  წერენ და კალათაში (ყუთში, ჩანთაში) ყრიან. შემდეგ მასწავლებელი იღებს პასუხებს და ერთად განიხილავენ. მოსწავლეები საკუთარ მოსაზრებებს ანონიმურად გამოთქვამენ.

ფიქრები დროში – ხელს უწყობს თქვენი გამოცდილების გააზრების უნარის განვითარებას და ცხოვრებისეული გამოცდილების პირად შეფასებას. მასწავლებელი ასახელებს საკვანძო სიტყვას (ერთს, ორს ან სამს). როგორც წესი, ის მჭიდროდაა დაკავშირებული გაკვეთილის თემასთან. ერთი წუთის განმავლობაში მოსწავლეებმა უნდა ჩაწერონ ამ სიტყვებთან დაკავშირებული მოსაზრებები, რომლებიც ახსოვთ. შემდეგ მოსწავლეები კითხულობენ საკუთარ ნაწერს და პასუხობენ შემდეგ კითხვებს:

• რატომ დავწერე ეს კონკრეტული სიტყვები?
• რას ვფიქრობდი, როცა დავწერე ეს სიტყვები?
• რას შევცვლიდი ჩანაწერებში?
• აქვს თუ არა მნიშვნელობა ჩემს ჩანაწერს?

ერთი სიტყვით – მასწავლებელი აძლევს მოსწავლეებს დავალებას: დაასრულეთ წინადადება ერთი სიტყვით.

„დღევანდელი გაკვეთილი…“,

„დღეს კლასში მე…“.

კუნძულები – პედაგოგი ქმნის პლაკატს, რომელზეც აღნიშნულია კუნძულები: სადაზვერვო კუნძული, სიამოვნების კუნძული, განგაშის კუნძული, განმანათლებლის კუნძული, შთაგონების კუნძული, კუნძული გაურკვევლობა, სიხარულის კუნძული. მოსწავლეებმა უნდა შექმნან კითხვები ან განსაზღვრონ თავიანთი ადგილი (მდგომარეობა) გაკვეთილზე, დაწერონ სტიკერებზე და გაკვეთილის დასასრულ პლაკატზე შესაბამის კუნძულს მიაკრან.

ფოსტა – გაკვეთილის ბოლოს მოსწავლეებს შეუძლიათ დაწერონ მოკლე წერილი-შენიშვნები გაკვეთილზე, მათ შორის შემოთავაზებულ წინადადებებზე. “ფოსტალიონი” წერილებს მისამართზე მიიტანს.

რეფლექსიური ცოდნა – მოსწავლეები ასრულებენ ოთხ წინადადებას:

„- მე ვიცი, რომ…“ (ინფორმაცია ჩემი ცოდნისა და არცოდნის შესახებ);

„- მე ვიცი, როგორ…“ (ინფორმაცია ცოდნისა, რომელიც დაკავშირებულია ცოდნის შეძენის, განვითარებისა და ტრანსფორმაციის მეთოდებთან);

„- მე ვიცი, რატომ…“ (ინფორმაციის მოპოვებისა და გამოყენების  მნიშვნელობის გაგება);

„- ვიცი…“ (ცოდნისა და შესაბამისი ინფორმაციის შესახებ დამოკიდებულების განსაზღვრა).

ექსპერტთა კომისია – გაკვეთილის დასაწყისში შეირჩევიან ექსპერტები (კრიტერიუმებისა და წესების შემუშავება ხდება მოსწავლეებთან ერთად). მთელი გაკვეთილის განმავლობაში ისინი აკვირდებიან მოსწავლეთა საქმიანობას. მათ შეუძლიათ გამოიყენონ ორმხრივი ჩანაწერების ჟურნალი, შეფასების სქემები. გაკვეთილის დასასრულ ექსპერტები აანალიზებენ დაკვირვების შედეგებს, მიუთითებენ წარმატებებსა და შეცდომებზე და იძლევიან რეკომენდაციებს. ექსპერტთა ჯგუფის წევრები პერიოდულად იცვლებიან.

რა მოხდება, თუ …? – მეთოდი გულისხმობს კითხვების დასმას რეფლექსიის ეტაპზე, რომელიც იწყება სიტყვებით: “რა მოხდება, თუ?”. ეს კითხვები ერთი მხრივ მოსწავლეებს პრობლემის ახლებურად გადახედვის საშუალებას მისცემს; მეორე მხრივ კი, ისინი წარმოადგენენ თავიანთ ვარაუდებს, საკუთარ ჰიპოთეზებს, რაც ხელს უწყობს მოსწავლეების კრიტიკული აზროვნების განვითარებას.

სამიზნე – აქ შეიძლება გამოვიყენოთ სხვადასხვა ვარიანტი. მაგალითად: ერთ მეოთხედში ჩავწეროთ „აქტიურად ვიყავი ჩართული“; მეორეში – „საინტერესო იყო“; მესამეში – „გასაგები იყო“; და მეოთხეში – „ახალი გავიგე“. მოსწავლეები გაკვეთილის ბოლოს ყველა მეოთხედში აკეთებენ აღნიშვნებს. შეფასების დონეების განსაზღვრაც ერთობლივად შეიძლება გადაწყდეს, მე პირადად 5-ბალიან შეფასებას მეტად ვიყენებ.

გამოყენებული ლიტერატურა და ინტერნეტგვერდები: https://pedsovet.su/metodika/refleksiya/5665_refleksiya_kak_etap_uroka_fgos; https://mastsavlebeli.ge/?p=2223. МКОУ «Варгашинская средняя школа №1» -«Эффективные приемы рефлексивной деятельности младших школьников»

ჩემი ნათესავი უკვე მრავალი წელია საქართველოდან შორს ცხოვრობს. საბჭოთა კავშირის დაშლის პერიოდიდან მოყოლებული ის ემიგრანტთა შორის ირიცხება და მხოლოდ წელიწადში ერთხელ ახერხებს თბილისში ჩამოსვლას. სამშობლოდან ცხრა მთისა და ცხრა ზღვის მოშორებით ცხოვრების მიუხედავად, უცხოეთში მშრომელი ადამიანი ტრადიციებისა და რელიგიის შენარჩუნებას მაინც ცდილობს. როგორც ჩანს, მისი მცდელობები წარმატებულია, რადგან მეოთხედ საუკუნეზე მეტია ქართველი ქალი ერთგულად სტუმრობს ერთ პატარა მართლმადიდებლურ ტაძარს. ტაძარში ქართველები, უკრაინელები, რუმინელები, ბერძნები, რუსები და სერბები ერთად ლოცულობენ. სამრევლო განსაკუთრებული ეთნიკური მრავალფეროვნებით ხასიათდება.

ცხადია, ჩემი მწირი ცოდნიდან გამომდინარე არ ვაპირებ განმანათლებლური ჟურნალის მკითხველთან რელიგიურ საკითხებზე სჯა-ბაასს. თქვენთვის მხოლოდ იმ ცნობების გაზიარება მინდა, რომლებმაც ჩემი გაოცება გამოიწვია. ფაქტობრივად კულტურული შოკის მდგომარეობაში აღმოვჩნდი, როდესაც სტუმრად მყოფმა ახლობელმა ეკლესიის დემოკრატიული მართვის სისტემის შესახებ მომითხრო.

ამერიკის დიდ ქალაქში მდებარე პატარა ეკლესიას 100-150-წევრიანი მრევლი ჰყავს. მრევლში ყოველწლიურად ტარდება კენჭისყრა. კენჭისყრის შედეგად მორწმუნეები ეკლესიის ქონებისა და ფინანსების მართვისთვის, ადმინისტრაციული გადაწყვეტილებების  მიღებისა და ეფექტიანად აღსრულებისთვის საბჭოს ირჩევს. საბჭოს შემადგენლობაში დაახლოებით ათი წევრი შედის. საბჭოს ეკლესიის წინამძღვარი ხელმძღვანელობს. მაშასადამე, წინამძღვარი ერთპიროვნულად არ მართავს სამრევლოს რესურსებს. იგი გადაწყვეტილებების მიღების დროს პასუხისმგებლობას საბჭოს სხვა წევრებთან ერთად იზიარებენ. საბჭოს წევრები თავიანთი შემადგენლობიდან ირჩევენ სპეციალური თანამდებობის პირებს – საქმეთა მმართველსა (მენეჯერს) და ხაზინადარს. საორგანიზაციო პრობლემების მოგვარებას მენეჯერს ავალებენ, საბუღალტრო აღრიცხვის საქმე ხაზინადარი უდგას სათავეში. სულიერ მოძღვარს კი შეუძლია თავისი დროის უმნიშვნელოვანესი ნაწილი ლოცვას, რელიგიური რიტუალების აღსრულებას, სახარების კითხვას, საჯარო ლექციების მომზადებას, ხალხთან პირდაპირი კავშირის დამყარებას მიუძღვნას. მას აღარ უწევს ადმინისტრატორის ეშმაკისეული, მაცდუნებელი ფუნქციის შესრულება და ფულის პირადად განკარგვა.

სამრევლო ყოველთვიურად გამოსცემს ეკლესიის მაცნეს, ბიულეტენს. მრევლის წევრები და ეკლესიის მიმდებარე უბანში მცხოვრები პირები გაზეთის საშუალებით გასული თვის განმავლობაში მორწმუნეთა მიერ ორგანიზებული ღონისძიებების შესახებ დაწვრილებით ინფორმაციას იღებენ. აქვე ქვეყნდება ცნობები მომავალი თვის გეგმების თაობაზე. ყოველ ნომერში მრევლის შემადგენლობაში შემავალი რომელიმე ეთნოსი სტატიას ამზადებს, რომელშიც თავისი ხალხის, ტრადიციების, ქრისტიანული კულტურის თავისებურებებს მიმოიხილავს.

ბუნებრივია, სამრევლო პერიოდულად რელიგიურ ფესტივალებს, დღესასწაულებსა და კონცერტებს გეგმავს და ახორციელებს. ამგვარი ღონისძიებებიდან შემოსული თანხა ეკლესიის ყველაზე ღარიბ წევრებსა და სამეზობლოში მცხოვრებ ყველაზე გაჭირვებულ პირებს ურიგდებათ. წლების განმავლობაში დაზოგილი შემოსავლებითა და ხაზინადარის მოხერხებულობის წყალობით მრევლს უკვე აქვს პატარა თავშესაფარი, რომელიც უპოვართათვის განკუთვნილ რამდენიმე ოთახს აერთიანებს.

სამრევლო არც სპორტთან კავშირს თაკილობს. ეკლესიის წევრებისგან შემდგარი გუნდი ხშირად მონაწილეობს ადგილობრივი თვითმმართველობის მიერ ორგანიზებულ ტურნირებში. წინამძღვარი კი გუნდის გულშემატკივართა დასის ლიდერობას არ თაკილობს.

ყველაზე ინტენსიურად კი მორწმუნეები ერთმანეთს საკვირაო სკოლაში ხვდებიან. საკვირაო სკოლა ერთგვარ კითხვის წრეს წარმოადგენს. კითხვის წრის წევრები კვირიდან კვირამდე ბიბლიის ერთსა და იმავე მონაკვეთს კითხულობენ, შემდეგ კი მღვდელთან ერთად მსჯელობენ მის მნიშვნელობასა და შინაარსზე.

ამ ამბების მოსმენის შემდეგ ნათესავს ვკითხე, ნამდვილად ორთოდოქსი ქრისტიანები ხართ თქვენ სამრევლოში თავმოყრილი-მეთქი. ეწყინა, გააბრაზა ჩემმა ეჭვებმა. მოგვიანებით შრომატევადი საქმის გაძღოლისთვის აუცილებელი დროის შესახებ ვიკითხე. თურმე, ეკლესიის თითოეული წევრის მიერ გაღებული კვირაში რამდენიმე საათი სრულიად საკმარისი აღმოჩნდა სერიოზული საორგანიზაციო საკითხების გადასაწყვეტად. მთავარი, დროის განაწილებაზე შეთანხმება ყოფილა.

ემიგრანტის პრაქტიკა ადგილობრივებისთვისაც ნაცნობი და ნაცადი რომ ყოფილიყო, თბილისის ცენტრალური უბნების ეკლესიის მრევლთა საფეხბურთო ტურნირი საყოველთაო ცინიზმს არ გამოიწვევდა.

ზიგმუნდ ფროიდის ახლად გამოცემული „რჩეული შრომების“ მკითხველი ყველა შეიძლება იყოს: ფსიქოანალიზის სათავეებით დაინტერესებულიც და ისიც, ვისაც მხოლოდ ყური მოუკრავს ამ სიტყვისთვის; სტუდენტიც, რომელსაც „შესავალი თანამედროვე აზროვნებაში“ სავალდებულო კურსად აქვს გასავლელი და მისივე ლექტორიც, რომელიც სხვადასხვა ენაზე კითხულობს დიდი ავსტრიელი ფსიქოლოგის ნამუშევრებს – მშობლიურ ენაზე კითხვა მაინც სხვა სიხარულია… პირველ რიგში კი, ეს წიგნი, ალბათ, მათი საკითხავია, ვისაც მოზარდებთან აქვთ საქმე – ან აღზრდის საპასუხისმგებლო ვალდებულება აუღიათ საკუთარ თავზე, ან მასწავლებლობის გზას დასდგომიან, ან საყმაწვილო ლიტერატურის წერა გადაუწყვეტიათ და ნაკლებად გამოცდილი, ნაკლებად გათვითცნობიერებული უმცროსი თაობისთვის ადამიანისა და სამყაროს მამოძრავებელი მექანიზმების ახსნას ცდილობენ.

„ტოტემი და ტაბუ“, „ერთი ილუზიის მომავალი“, „კულტურით უკმაყოფილება“, „ლეონარდო და ვინჩის ბავშვობის მოგონებები“, „დოსტოევსკი და მამის მკვლელობა“, – ეს ის ხუთი ნაშრომია, რომლებსაც ზიგმუნდ ფროდის ეს მოზრდილი წიგნი აერთიანებს.

როცა მოულოდნელ კითხვას გვისვამენ, რას აღარ ვიგონებთ თავის დასაძვრენად. ასეთი კითხვები კი არა და არ ილევა, განსაკუთრებით მაშინ, თუ ჩვენ გარშემო ბავშვები არიან. ცხადია, ბავშვებს არც ზიგმუნდ ფროიდისა და არც მელანი კლაინის ენით არ უნდა ელაპარაკო, მაგრამ რა დაშავდება, თუ უფრო მეტი გეცოდინება სიზმრებზე, მოზარდთა ნევროზებზე, ინცესტისადმი ზიზღის წარმოშობაზე, დანაშაულის გრძნობაზე, როგორც კულტურული პროგრესის საფასურზე და კიდევ ბევრ სხვა ისეთ რამეზე, რაც ისედაც ყოველთვის გაინტერესებდა?

წლების შემდეგ გადაკითხვასაც თავისი ხიბლი აქვს: რაღაც ისეთი მოგხვდება თვალში, რისი შემჩნევის შესაძლებლობასაც მხოლოდ და მხოლოდ ახლანდელი გამოცდილება თუ მოგცემდა. ყველაზე კარგი კი ისაა, რომ შეგიძლია ავტორს უსასრულოდ ეკამათო, ავტორიტეტები მოიხმო მისი მოსაზრებებისა თუ მტკიცებულებების გასაცამტვერებლად, ლიტერატურული პერსონაჟები თუ კინო-გმირები დაუპირისპირო, ან სულაც შენი მეზობელი ზინა გაიხსენო, რომელიც სიზმრებს სულ სხვანაირად ხსნიდა.

მთავარი ისაა, რომ მზად ვიყოთ. რისთვის და მოსალოდნელი მოულოდნელობისთვის.

„კულტურით უკმაყოფილების“ ბოლო გადაკითხვისას სქოლიოში ჩამოტანილი ერთი შესანიშნავი შედარება მომხვდა თვალში (ალბათ სწორედ იმიტომ, მასწავლებლების გაზეთისთვის რომ ვწერ): „ის, რომ ახალგაზრდებს უმალავენ, რა როლს ასრულებს ადამიანის ცხოვრებაში სექსუალობა, ერთადერთი არ არის, რასაც თანამედროვე აღზრდის მეთოდებს ვსაყვედურობთ. ის იმაშიც სცოდავს, რომ არ ამზადებს ახალგაზრდებს აგრესიისთვის, რომლის მსხვერპლნიც ისინი ხდებიან. ასეთი არასწორი ფსიქოლოგიური ორიენტაციით ახალგაზრდის გაშვება ცხოვრების გზაზე იგივეა, რომ ჩრდილოეთ პოლუსის ექსპედიციის წევრები საზაფხულო ტანსაცმლითა და ზემო იტალიის ტბების რუკებით აღჭურვო. ამასთან, აშკარაა ეთიკური მოთხოვნების ბოროტად გამოყენების ფაქტი. მისი სიმკაცრე იმდენად მავნებლური არ იქნებოდა, აღმზრდელი რომ ამბობდეს: „ასეთი უნდა იყოს ადამიანი, რათა თვითონაც ბედნიერი იყოს და სხვაც ბედნიერი გახადოს; მაგრამ უნდა გაითვალისწინო, რომ ისინი ასეთები არ არიან“. ამის ნაცვლად კი ახალგაზრდას არწმუნებენ, რომ ეთიკურ ნორმებს არავინ არღვევს და ყველა სათნო და ზნეობრივია. ასე უსაბუთებენ ახალგაზრდას მოთხოვნას, რომ თვითონაც ასეთი იყოს“.

ჩრდილოეთ პოლუსის ექსპედიციის წევრები – საზაფხულო ტანსაცმლითა და ზემო იტალიის რუკებითო…. ფროიდი ამ ნაშრომს 1930 წელს წერს, რასაც საუკუნეზე ცოტა ნაკლები გვაშორებს. ამ შესანიშნავი შედარების გამეორება კი დღესაც შეიძლება – შეუცვლელად, პირვანდელი ფორმით. არასწორი ფსიქოლოგიური ორიენტაციით ცხოვრების გზაზე ახალგაზრდების გაშვება 21-ე საუკუნის ქართული სინამდვილის ჩვეულებრივი ნაწილიცაა.

სქოლიოში ჩამოტანილი, ზემოთ მოყვანილი ტექსტი კი შექსპირის ფრაზით იწყება, რომელსაც შეუდარებელი ივანე მაჩაბელი ამგვარად თარგმნის: „აი, ასე გვხდის ლაჩრად ჩვენივ ცნობიერება…“ („ჰამლეტი“).

ალბათ, სწორედ სიმხდალეა იმის მიზეზი, რომ ბავშვების მოულოდნელ კითხვებს, შესაშური გულწრფელობით დასმულსა და მარტივად საპასუხოს, მიკიბულ-მოკიბული ლაპარაკით რაღაც სხვად ვაქცევთ ხოლმე. არც მოზარდებს ვეხმარებით მათივე ახლად აღმოჩენილი სექსუალობის გააზრებასა და განსაზღვრაში. უმთავრესად – არც საკუთარ თუ სხვის აგრესიასთან გამკლავებაში. და არასდროს, არასდროს ვართ მზად იმაზე სასაუბროდ, რაც ყველაზე არსებითია, რისი შეტყობაც ყველაზე მეტად სურთ ჩრდილოეთის ექსპედიციის მომავალ წევრებს. „ცხოვრება ასწავლის“, – ვამბობთ და მეზობლის კარისკენ ვიხედებით. ზინას შვილები. ზინას შვილიშვილები.

იქნებ მაინც ზიგმუნდი?

რამდენიმე წლის წინ ერთი კარგი სტუდენტი გავიცანი. მუდამ ასრულებდა დავალებებს, სულ საინტერესო და ღრმა ფიქრები ჰქონდა. ვდარდობდი, მუდამ ჩუმად რომ იყო და დისკუსიებში არ ერთვებოდა – მინდოდა სხვებსაც გაეგოთ, როგორი კარგი იყო… პირველ კურსზე „სოფლური აქცენტის“ გამო დაუცინიათ…

ეს გაკვეთილი ნატკენ გულებზეა და კიდევ იმაზე, რომ ერთმანეთს ცხოვრების გზებზე ჩვენ–ჩვენი ბარგით ვხვდებით. ეს ბარგი ზოგჯერ გაუსაძლისად მძიმეა. ბარგიდან არასაჭირო და მტკივნეული რამეების გადაყრა მარტოებს არ შეგვიძლია და ერთმანეთი გვჭირდება.

საგანი: მოქალაქეობა

საფეხური: საბაზო

მოსწავლეთა რაოდენობა: 25–30

გაკვეთილის თემა: დისკრიმინაცია

გაკვეთილის მიზანი: მოსწავლეები გააცნობიერებენ საკუთარ და სხვა ადამიანების უფლება–მოვალეობებს; გაუჩნდებათ განსხვავებული ადამიანების მიმართ თანაზიარობის გრძნობა.

ესგ–ს სტანდარტის შედეგი: საკუთარი და სხვა ადამიანების უფლება-მოვალეობების გაცნობიერება და დაცვა (მოქ.საბ.3.)

დამატებითი რესურსები: კომპასი, სახელმძღვანელო ადამიანის უფლებათა განათლების სფეროში ახალგაზრდების მონაწილეობით (2004). გვ. 125–131.

ვაშაყმაძე მ. – გულინგი, ანუ ნატკენი გულების ამბავი https://www.radiotavisupleba.ge/a/marina-vashakmadze-blog-post/28148630.html

კაკაბაძე ი. – ჩვენება https://liberali.ge/articles/view/3780/chveneba

სარიშვილი მ. – წერაქვი ისევ მამას ოთახში დევს https://liberali.ge/blogs/view/32663/tseraqvi-isev-mamas-otakhshi-devs

სარიშვილი მ. – ერთი მარცვალი მზესუმზირასავით https://liberali.ge/articles/view/3797/erti-martsvali-mzesumzirasavit

დანართი N1

სავარჯიშო „ჩემი ისტორია“

ვირგებთ იმის ტყავს, ვისაც ბავშვობაში დასცინოდნენ, ვფიქრობთ და ვავსებთ ფურცელს.

ჩემი სახელია _____________________________________

მე მეძახიან _______________________________________

მე სხვებისგან გამოვირჩევი იმით, რომ __________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

ვინაიდან სხვებისგან განვსხვავდები, ჩემი თანაკლასელები (აღწერეთ ქცევა, მოქმედება)

__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

მე ვგრძნობ

__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

თვითგადარჩენის ჩემეულ სტრატეგიას წარმოადგენს

__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

დანართი  დისკრიმინაცია

[1] ნატკენი გულების ამბავი არაჩვეულებრივად აღწერა მარინა ვაშაყმაძემ სტატიაში https://www.radiotavisupleba.ge/a/marina-vashakmadze-blog-post/28148630.html

ახალი სასწავლო წელი ყკვე დაიწყო, მე კი ზაფხულის ამბები უნდა გავიხსენო თქვენთვის და გიამბოთ, რატომ გადავწყვიტე საზაფხულო სკოლის მოწყობა სოფელ უწერაში.

როცა სამი წლის განმავლობაში შენი ყოველდღიურობა სოფლის მცირერიცხოვან სკოლას უკავშირდება, ქალაქში დაბრუნებულს პატარა ადამიანებზე ფიქრი მოგყვება და ეძებ გზებს, რომ მათთან კავშირი არ გაწყდეს. ამ ფიქრებმა საზაფხულო სკოლამდე მიმიყვანა. ქალაქის სკოლაში სწავლა დასრულდა და, ახალი გამოცდილებითა და საინტერესო რესურსებით აღჭურვილი, სოფლის გზას დავადექი – ჩემს არდადეგებამდე რაჭველ მოსწავლეებთან ერთად მნიშვნელოვანი დღეები უნდა გამეტარებინა.

მთელი წელი ვაგროვებდი მცირე ზომის მოთხრობებს, ნოველებს, ლიტერატურულ ესეებს, ბავშვების წიგნიერების დონის საკვლევად წიგნიერ გარემოში ვიღებდი ფოტოებს და ასე ავაწყვე ფოტოკოლაჟი, რომელიც ბავშვებს ასოციაციურად უნდა დაეკავშირებინათ წაკითხულ წიგნებთან.

სოფელში წასვლამდე კი ხელში ჩამივარდა გაეროს ქალთა ორგანიზაციის მიერ გამოცემული წიგნი „იყო ერთი გოგო…“ და საზაფხულო სკოლის პროგრამა მკვეთრად შეიცვალა. წიგნის პერსონაჟები რეალური ადამიანები იყვნენ, ქალები, რომელთა შესახებ ცნობები ისტორიულმა წყაროებმა, ლექსებმა და თქმულებებმა შემოგვინახა. ლიტერატურული ზღაპრების ავტორები თანამედროვე მწერლები არიან. პერსონაჟთა თვისებები: მიზანდასახულობა, გამბედაობა, გონიერება, კეთილშობილება, სამართლიანობა, სიბრძნე, თვითმყოფადობა, – თანამედროვე ზღაპარს პატარა მკითხველისთვის მიმზიდველსა და საინტერესოს ხდის.

ისე მოხდა, რომ სწორედ იმ პერიოდში გავიგე მდგრადი განვითარების მეხუთე მიზნის – გენდერული თანასწორობის მიღწევის და ყველა ქალისა და გოგონას შესაძლებლობების გაუმჯობესების შესახებ და გადავწყვიტე, თანამედროვე ზღაპრების კრებული „იყო ერთი გოგო…“ სასწავლო რესურსად მექცია. სოფელში, სადაც ხშირია არასრულწლოვანთა ქორწინება, სადაც ქალებს ყოველდღიურად მძიმე შრომა უწევთ, აუცილებელია, თითოეულმა გოგონამ იცოდეს, რაოდენ მნიშვნელოვანია სწავლა, საკუთარი საქმისა და მიზნის პოვნა.

საზაფხულო სკოლა ყოველდღე ორი საათით იკრიბებოდა. სოციალურ ქსელში ჩვენი საქმიანობის ამსახველ ფოტომასალას ვაქვეყნებდი მოკლე კომენტარებითურთ, რამაც ხელი შეუწყო ურთიერთობის გაბმას ლიტერატურული ზღაპრების ავტორებთან.

ვცდილობდი, მეთოდები მრავალფეროვანი ყოფილიყო: ჩაღრმავებული კითხვა, სიტყვის რუკა, დახატე ის, რამაც გული აგიჩქარა, ჩრდილების თეატრი, მინისპექტაკლი, თავისუფალი ესე, სიტყვის აბლაბუდა…

დიანა ანფიმიადიმ გაგვაცნო ანა ბაჯი -ქართველი ფალავანი ქალი, სახალხო გმირი – და „გოგო, რომელმაც წიგნში იმოგზაურა“ – კალიგრაფი მანანა ზედგინიძე; მაია სარიშვილმა – სიმართლისთვის მებრძოლი თამარ ვაშლოვნელი („მაგრამ ასე ერჩია“) და პირველი ქართველი მფრინავი ქალი რუსუდან ჟორდანია („მაღალი და დაბალი ქვაბები და ცაში გაფრენა“); ნინია სადღობელაშვილმა – ხვარამზე, პირველი მელექსე ქალი საქართველოში; ნენე კვინიკაძემ – ქალთა განათლებისთვის მებრძოლი ბარბარე ჯორჯაძე („ბლამანჟეს ხიდი“), მაკა ლდოკონენმა – მარიამ დემურია, საბავშვო ჟურნალ „ნაკადულის“ დამაარსებელი.

რუსუდან ჟორდანიას ამბავი ბავშვებს ისე მოეწონათ, რომ ერთმა გოგონამ – დიდი ხანია, ვარცხნილობის შეცვლა მინდოდა, მაგრამ თავს ვიკავებდიო, მეორე დღეს კი საზაფხულო სკოლაში ახალი ვარცხნილობით გამოგვეცხადა. მეორე გოგონამ – ნეიროქირურგობაზე ვოცნებობ, მაგრამ მარწმუნებდნენ, რომ ეს მამაკაცის საქმეა და ფეხზე დიდხანს დგომაც გამიჭირდება, ახლა კი ზუსტად ვიცი, რომ პროფესიის არჩევისას მსგავსი არგუმენტებით ვეღარ შემაშინებენო. ამბავს განსაკუთრებული ძალა შემატა დედის წერილმა. ის რუსუდანს სწერდა: „მინდა, არ შეგეშინდეს და ის საქმე აკეთო, რომელიც მართლა ბედნიერს გაგხდის. ცაში ფრენაც რომ მოგინდეს, ისწავლო, იწვალო და უშიშრად გაფრინდე“.

მასწავლებლები ხშირად ვდგებით დილემის წინაშე – როგორ გავაბათ კავშირი XII საუკუნის ტექსტსა და XXI საუკუნის ბავშვებს შორის. მანანა ზედგინიძის მოგზაურობა არაბეთში, როსტევანის სასახლეში, და თინათინის გამეფებაში უშუალო მონაწილეობა არაჩვეულებრივი ლიტერატურული ხერხია პოემისადმი ინტერესის გასაღვივებლად.

შემეცნებითი თვალსაწიერის გაფართოებასთან ერთად, საინტერესო თავგადასავლებიც დაგვიგროვდა. მაგალითად, ჩემი თბილისელი მოსწავლე, გიორგი, მშობლებთან ერთად საგანგებოდ საზაფხულო სკოლისთვის ჩამოვიდა უწერაში და ხუთი დღე ჩვენთან ერთად გაატარა, სოციალური ქსელით გაცნობილი მარიამიც ძმასთან, საბასთან ერთად დედამ თბილისიდან ჩამოგვიყვანა. საზაფხულო სკოლაში ნებისმიერ მსურველს შეეძლო მოსვლა. იყო ერთი გადაძახილ-გადმოძახილი ორღობეებში, ეზოდან ეზოში, ერთმანეთს ატყობინებდნენ შეხვედრის დროს და ჩვენი მედიათეკაც ბავშვებს ვერ იტევდა.

მსურველები სიმრავლის გამო ორ ასაკობრივ ჯგუფად დავყავი, თუმცა ეს საკმაოდ რთული აღმოჩნდა. რაც მთავარია, საზაფხულო სკოლაში თავი მოიყარეს თბილისის კერძო თუ საჯარო სკოლის მოსწავლეებმა, ანა კვლავ გვესტუმრა საფრანგეთიდან და არც ერთი დღე არ გაუცდენია. ბავშვებმა ერთმანეთი გაიცნეს, დაახლოვდნენ, ურთიერთობა დღემდე აქვთ, ზაფხულის დღეები გავიხალისეთ და ბევრი რამ შევიტყვეთ გამბედავი ქართველი ქალების შესახებ, თანამედროვე ავტორები გავიცანით, ვიმსჯელეთ, ვიფიქრეთ, ვწერეთ, ვხატეთ.

საზაფხულო სკოლის ამბავმა იმ დასკვნამდე მიმიყვანა, რომ ნებისმიერ მასწავლებელს შეუძლია არდადეგებზე თავისი სოფლის სკოლისთვის ასეთი სიახლის შეთავაზება. ვფიქრობ, ეს გაახალისებს ადგილობრივი მოსწავლეების ცხოვრებას და მასწავლებელსაც მნიშვნელოვან გამოცდილებას შესძენს.

ჩვენ კი კიდევ ბევრი ზღაპარი დაგვრჩა წასაკითხი, თუმცა წინ ზამთრის არდადეგებია და თუ საზაფხულო სკოლა არსებობს, რატომ არ შეიძლება, საზამთროც არსებობდეს? თან – ზამთრის არდადეგები, თან – ლიტერატურული მოგზაურობა ბავშვებთან ერთად.