არსებობს უამრავი თამაში, რომლებიც შეგვიძლია გამოვიყენოთ გაკვეთილზე. თამაშები გამოიყენება ლექსიკის შესამოწმებლად, კონკრეტული თემის შესწავლისას, დროის სწორად განაწილების სასწავლად… თამაშები შეიძლება გამოყენებული იქნას როგორც გაკვეთილის დასაწყისში მოტივაციის ამაღლების მიზნით, ასევე გაკვეთილის განმავლობაში, როდესაც რთულ თემას განვიხილავთ, აგრეთვე გაკვეთილის დასასრულს, როცა რამდენიმე წუთი რჩება.

გთავაზობთ რამდენიმე თამაშს, რომელიც თქვენს გაკვეთილებს გახდის სასიამოვნოსა და მხიარულს და თუ მუშაობა კონტროლს აღარ ექვემდებარება,  თქვენ შეძლებთ კლასის ყურადღების გადატანას.

მინდა შემოგთავაზოთ ის თამაშები, რომლებიც ჩემს მოსწავლეებს ძალიან უყვართ. მათ გეოგრაფიის გაკვეთილებს მხიარული გაკვეთილები დაარქვეს.

1. სამაგიდო რბოლა

არ არსებობს მასწავლებელი, რომელიც არ იყენებს ამ თამაშს საკლასო ოთახში. სამაგიდო რბოლა – არის სახალისო თამაში, რომელიც გამოიყენება ლექსიკის გადასინჯვისთვის, დაიმახსოვრეს თუ არა სიტყვები გაკვეთილიდან, რომელიც ისწავლეს გასულ კვირას ან თუნდაც წინა გაკვეთილზე. იგი ასევე შეიძლება გამოყენებულ იქნას დაწყებით კლასებში მოსწავლეთა გააქტიურებისათვის. ეს არის გზა შემოწმებისა, თუ რა იციან თქვენმა მოსწავლეებმა ახალი თემის შესახებ. იგი გამოიყენება ყველა დონეზე და ყველა ასაკის მოსწავლეებთან.

როგორ ვითამაშოთ:

სამაგიდო რბოლა რამდენიმე ეტაპისგან შედგება:

კლასი გაყავით ორ გუნდად და მიეცით თითოეულ გუნდს ფერადი მარკერები.

თუ ძალიან დიდი კლასია, შეიძლება უკეთესი იყოს მოსწავლეთა დაყოფა 3 ან 4 გუნდად.

დაფა გაყავით შუაზე და დაწერეთ თემის სათაური.

მოსწავლეებმა უნდა დაწერონ თემასთან დაკავშირებული სიტყვები (ტერმინები).

თითოეული გუნდი იღებს ერთ ქულას თითოეული სწორი ტერმინისთვის. ნებისმიერი სიტყვა, რომელიც თემას არ ეხება, ან შეცდომით არის დაწერილი, არ ითვლება.

2. აღმოაჩინეთ ჩემი „ბლეფი“ / ორი ჭეშმარიტება და ტყუილი

„აღმოაჩინე ჩემი „ბლეფი“ – არის სახალისო თამაში. ის არის ბრწყინვალე „ყინულის გალღობისათვის“ მოსწავლეებს შორის, თუ ასწავლით კლასებს, სადაც კომუნიკაციის პრობლემაა; განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია, თუ ასწავლით მცირერიცხოვან კლასს.

თამაში შესანიშნავია პრაქტიკული უნარ-ჩვევების გამომუშავებისთვის, თუმცა აუცილებელია გამოყოთ დრო თამაშის შემდეგ, რათა მოსწავლეებს დაშვებულ შეცდომებთან დაკავშირებული რეკომენდაციები მისცეთ.

უფროსკლასელების ჯგუფებთან თამაშისას ნამდვილად გაერთობით და შეიძლება გაგიკვირვებულიც დარჩეთ თქვენი მოსწავლეების შესახებ სიახლეების აღმოჩენებით.

როგორ ვითამაშოთ?

დაწერე 3 წინადადება თქვენ შესახებ დაფაზე, რომელთაგან ორი უნდა იყოს სიცრუე და ერთი – ჭეშმარიტი.

ნება მიეცით თქვენს მოსწავლეებს თითოეული წინადადების შესახებ დაგისვან კითხვები, რათა გამოიცნონ, რომელია სიმართლე.

თუ სწორად მიხვდებიან, გამარჯვებენ.

მოსწავლეებს მიეცით დრო, რომ დაწერონ ორი სიმართლე და ერთი ტყუილი.

დააწყვილეთ ისინი და კვლავ ითამაშონ. თუ გინდათ, რომ გააგრძელოთ თამაში და მოსწავლეები კიდევ უფრო მეტად ჩაერთონ, პარტნიორები შეცვალეთ ყოველი ხუთი წუთის განმავლობაში.

ბოლოს სთხოვეთ მოსწავლეებს, გამოაცხადონ ერთი სიახლე, რომელიც მათ შეიტყვეს სხვა მოსწავლეზე ან თემაზე, რომელიც განიხილეს.

3. „საიმონი“ ამბობს

ეს არის შესანიშნავი თამაში მოსწავლეებისთვის. ერთადერთი საფრთხე, რომელსაც ეს თამაში შეიცავს, ის არის, რომ მოსწავლეებს არ სურთ თამაშის დასრულება.

როგორ ვითამაშოთ:

დადექით კლასის წინ (თქვენ ხართ საიმონი ამ თამაშში).

გააკეთეთ მოძრაობა და თქვით მთავარი ფრაზა – „საიმონი ამბობს“. რის შემდეგაც მოსწავლეებმა უნდა გაიმეორონ თქვენი ქმედება. თუ არ იტყვით ამ ფრაზას მოსწავლეები მოძრაობას არ იმეორებენ.

გაიმეორეთ ეს პროცესი, აირჩიეთ სხვადასხვა ქმედება – თქვენ შეიძლება იყოთ იმდენად თავისუფალი, რამდენადაც მოგწონთ. რაც მეტად გახდებით თავისუფალი ქცევაში მით მეტად შეგიყვარებენ.

შემდეგ გააკეთეთ მოძრაობა, მაგრამ ამჯერად მხოლოდ მოქმედება და გამოტოვეთ ფრაზა “საიმონი ამბობს”. ვინც ამ მოქმედებას გააკეთებს, ის ჯდება.

გამარჯვებული არის ბოლო მოსწავლე.

იმისათვის, რომ ეს უფრო გაართულოთ, მოძრაობები ააჩქარეთ. მოსწავლეები წაახალისეთ კარგი საქციელისთვის და მიეცით ნება, შეასრულონ „საიმონის“ როლი.

4. სიტყვათა გადაადგილების შეჯიბრი

ეს არის საუკეთესო თამაში, რომელიც ხელს შეუწყობს გუნდური მუშაობის განვითარებას და საკლასო ოთახში კონკურენციის გაზრდას. ასაკს არ აქვს მნიშვნელობა, ჩვენ ყველას გვიყვარს კონკურენცია და ეს თამაში ყველა ასაკობრივ ჯგუფთან კარგად მუშაობს. ეს არის იდეალური დროის მართვის, სიტყვების თანმიმდევრობით დალაგების,  წერისა და კითხვის  უნარების განვითარებისთვის.

როგორ ვითამაშოთ:

ეს თამაში მოითხოვს გარკვეულ დაგეგმვას გაკვეთილის წინ.

დაწერეთ რამდენიმე წინადადება, გამოიყენეთ სხვადასხვა ფერის ფურცლები თითოეული წინადადებისთვის. სავარაუდოდ, თითოეულ გუნდს 3-5 წინადადება შეხვდება.

დაჭერით წინადადებები ისე, რომ დარჩეს რამდენიმე სიტყვა.

განათავსეთ თითოეული წინადადება სხვადასხვა ქუდში ან ნებისმიერ ნივთში.

დაყავით კლასი  გუნდებად. გახსოვდეთ, რომ საჭიროა საკმარისი წინადადებები.

გუნდებმა უნდა ააწყონ წინადადებები და დაალაგონ სწორი თანმიმდევრობით.

გამარჯვებული გუნდი არის პირველი გუნდი, რომელსაც ყველა წინადადება სწორად აქვს აწყობილი.

5. ჩამოხრჩობნა.

ეს კლასიკური თამაში ყველა მოსწავლისთვის საყვარელია, მაგრამ შეიძლება მოსაწყენი გახდეს საკმაოდ სწრაფად. ეს თამაში საუკეთესოდ გამოიყენება 5 წუთის განმავლობაში გაკვეთილის დაწყებისას ან დასასრულს, თუ თქვენ გარკვეული დრო დაგრჩათ. არ აქვს მნიშვნელობა რამდენი მოსწავლეა კლასში.

როგორ ვითამაშოთ:

მოიფიქრეთ სიტყვა და დაწერეთ რამდენიმე ასო დაფაზე. გამოიყენეთ ტირეები გამოტოვებული ასოებისთვის, რათა დაინახონ რამდენი ასოსგან შედგება სიტყვა.

სთხოვეთ მოსწავლეებს, დაასახელონ სავარაუდო ასო, თუ არის სიტყვაში ჩაწერეთ, თუ არ არის ჩაიწერეთ გვერდით. დაიწყეთ ჩამოკიდებული ადამიანის გამოსახულების ხატვა.

განაგრძეთ თამაში ვიდრე მოსწავლეები გამოიცნობენ სიტყვას სწორად.

6. პიქსიკონი (Pictionary)

ეს არის კიდევ ერთი თამაში, რომელიც კარგად მუშაობს ნებისმიერ ასაკობრივ ჯგუფთან. ბავშვებს უყვართ, რადგან მათ შეუძლიათ გამოავლინონ კრეატიულობა და შემოქმედებითობა საკლასო ოთახში. პიქსიკონი ეხმარება მოსწავლეებს სწავლებაში თამაშით.

პიქსიკონს შეუძლია, დაეხმაროს მოსწავლეებს, შეამოწმოს, ახსოვთ თუ არა ტერმინები, რომლებსაც სწავლობენ.

როგორ ვითამაშოთ:

გაკვეთილის დაწყებამდე მოამზადეთ რამდენიმე ტერმინი და ყუთში მოათავსეთ.

დაყავით კლასი 2 გუნდად; დაფის შუაში ჩამოუსვით ხაზი.

გუნდებიდან თითო წევრს მიეცით კალამი და თხოვეთ აირჩიონ სიტყვა ყუთიდან.

უთხარით მოსწავლეებს, რომ დაფაზე დახატონ მათი ტერმინის შესაბამისი სურათი, რათა გუნდებმა გამოიცნონ.

სწორი პასუხის შემთხვევაში გუნდი იღებს ქულას.

მოსწავლე, რომელმაც დაასრულა ხატვა, უნდა დაასახელოს ვინმე საკუთარი გუნდიდან, რომელიც გააგრძელებს თამაშს.

გაიმეორეთ ეს ყველაფერი, სანამ არ ამოიწურება ტერმინები – სასურველია, რომ საკმარისი ტერმინები (სიტყვები) გვქონდეს, რომ თითოეული მოსწავლე ერთხელ მაინც გამოვიდეს.

7. მიმი

მიმი არის შესანიშნავი თამაში  მოსწავლეებისთვის, რათა სისტემაში მოიყვანონ ცოდნა. ასევე პედაგოგებისთვის, რადგან მისი ჩატარება შესაძლებელია მინიმალური რესურსებით დროის მოკლე პერიოდში; აგრეთვე მასწავლებლებისთვის, რომელთაც სურთ რთული გაკვეთილის დასრულება ინტერაქტიული აქტივობით. მისი ადაპტაცია შესაძლებელია თითქმის ნებისმიერი თემისათვის.

ეს თამაში მუშაობს ნებისმიერ ასაკობრივ ჯგუფში, თუმცა თქვენ ნახავთ, რომ მოზრდილები ბევრად უფრო სწრაფად იღლებიან, ვიდრე მცირე ასაკის ბავშვები. მოსწავლეთა ინტერესის შენარჩუნებისთვის გაითვალისწინეთ, რომ ისინი მაქსიმალურად საუკეთესოდ ასრულებენ საკუთარი ინტერესების იმიტაციას.

როგორ ვითამაშოთ:

გაკვეთილის დაწყებამდე დაწერეთ ფურცლებზე გარკვეული ქმედებები – მაგალითად კლასის დალაგება – და ჩადეთ ყუთში.

გაყავით კლასი ორ გუნდად.

თითოეული გუნდიდან გამოყავით ერთი მოსწავლე. ერთი მათგანი ყუთიდან ამოიღებს ქაღალდს.

ორივე მოსწავლე თავიანთ გუნდს უჩვენებს მოქმედებას, რომელიც ყუთიდან ამოღებულ ფურცელზე წერია.

გაიმარჯვებულია ის გუნდი, რომელიც პირველი გამოიცნობს სწორ პასუხს.

გაიმეორეთ, სანამ ყველა მოსწავლე არ შეასრულებს მინიმუმ ერთ მოქმედებას.

8. ცხელი სკამი

მოსწავლეების კიდევ ერთი საყვარელი და სახალისო თამაში.

ცხელი სკამი მოსწავლეებს საკუთარი ლექსიკის გამდიდრების საშუალებას აძლევს; აგრეთვე ხდება ჯანსაღი კონკურენციის წახალისება. ის შეიძლება გამოყენებულ იქნეს ნებისმიერი დონის მოსწავლეებისთვის.

როგორ ვითამაშოთ:

დაყავით კლასი 2 გუნდად.

აირჩიეთ თითოეული გუნდიდან ერთი წევრი, რომელიც ჯდება ცხელ სკამზე კლასის პირისპირ და ზურგით დაფისკენ.

დაწერეთ ტერმინი დაფაზე.  გუნდიდან ერთი მოსწავლე უნდა დაეხმაროს მინიშნებებით (მიმიკებით) ცხელ სკამზე მჯდომს. მოსწავლეებმა ტერმინის აღწერისას უნდა გაითვალისწინონ, რომ  მათ აქვთ შეზღუდული დრო და არ აქვთ არც ხატვის და არც სიტყვის თქმის უფლება.

თამაში გაგრძელდება, ვიდრე თითოეული მოსწავლე არ დაჯდება „ცხელ სკამზე“.

9. საით წავიდე?

ეს თამაში ძალიან სახალისოა. ერთი მოსწავლე უნდა იყოს თვალახვეული, მეორე კი -გზამკვლევი ლაბირინთში გასავლელად.

როგორ ვითამაშოთ:

მოსწავლეების მოსვლამდე მოაწყვეთ საკლასო ოთახში ლაბირინთი. გადააადგილეთ მერხები და სკამები, რათა შეიქმნას ლაბირინთი.

როდესაც მოსწავლეები მოვლენ, ისინი წყვილებად შედიან საკლასო ოთახში. თვალახვეული მოსწავლე გაივლის ლაბირინთში დამხმარესთან ერთად.

წყვილები ერთდროულად შეგყავთ საკლასო ოთახში; მოსწავლეებმა უნდა გამოიყენონ ისეთი მიმართულებები, როგორიცაა ნაბიჯი ჩრდილოეთით, წავიდეთ დასავლეთით და ა.შ. ისინი ცდილობენ მათმა პარტნიორმა ბოლომდე უსაფრთხოდ გაიაროს ლაბირინთი.

10. რა არის ჩემი პრობლემა?

ეს არის ბრწყინვალე თამაში, რადგან ხდება რჩევების მიცემა. ეს არის საშუალება მოსწავლეებისთვის, გააცნობიერონ, რა ისწავლეს და რა საჭიროებს გადახედვას. ეს თამაში კარგად მუშაობს ნებისმიერ ასაკობრივ ჯგუფთან.

როგორ ვითამაშოთ:

ჩამოწერეთ დავალებები ან პრობლემები, რომლებიც დაკავშირებულია თქვენს უახლეს გაკვეთილთან და მოსწავლეებს მიაკარით  ზურგზე.

მოსწავლეებმა მათი თანატოლებისგან მიღებული რჩევების საფუძველზე უნდა შეძლონ თავიანთი პრობლემის გამოვლენა და მისი გადაჭრის გზების მოძებნა.

გამოიყენეთ უფრო რთული ან გაურკვეველი პრობლემები, რათა თამაში უფრო საინტერესო გახდეს. დაწყებით კლასებში შესაძლებელია გამოაცხადოთ თემა, მაგალითად, “ჯანმრთელობა”, რათა დაეხმაროთ თამაშში.

ეს თამაშები დაეხმარება თქვენს მოსწავლეებს სწავლაში. მათ უყვართ თამაშები გაკვეთილზე, რომელიც უნდა იყოს მხიარული, აქტიური და რთული. ეს თამაშები დარწმუნებული ვარ, შეიძლება ნებისმიერ საგანში ნებისმიერ თემას  მოვარგოთ და სწორი მიმართულება მივცეთ.

გამოყენებული ინტერნეტგვერდი: https://www.gooverseas.com/blog/10-best-games-esl-teachers

წლების შემდეგ, როცა ეთნიკური უმცირესობებით დასახლებული რეგიონებიდან დავბრუნდით, მეგობარი მიყვებოდა, რომ ღამე შეეშინდა და რაც ახსოვდა, ყველა ლოცვა თქვა. წარმოიდგინე, ჯერ ათამდე წმინდანს იხსენებ, მერე მათთვის განკუთვნილ ლოცვებს, რამდენიმე ფსალმუნს და ა.შ. და ა.შ. და უკვირდა, ნუთუ საკმარისი არ იქნებოდა, ერთი მათგანი მეთქვა და გადამეწია საბანი, – მენახა, რომ ოთახში არავინ იყო, ვისიც ან რისიც შემეშინდებოდაო.
სასკოლო სახელმძღვანელოები ძალიან ჰგავს ამ ამბავს. გადაშლი სახელმძღვანელოს – და „მეგობრობა“, „სიყვარული“, „პატრიოტიზმი“, – სათაურების ქვეშ ისეა ჩაყრილი ავტორები და ტექსტები, თითქოს გადაუმოწმებელი საიტებიდან იყოს ამოკოპირებული და პირდაპირ გადმოტანილი, თითქოს ბოლო წუთზე შესრულებული საშინაო დავალება იყოს.

ერთ თავში შეიძლება პაოლო იაშვილი და ბესიკი, ან იოანე მინჩხი და ანა კალანდაძე იყვნენ. იმას არ ვამბობ, რომ ნებისმიერ ეპოქაში დაწერილ ტექსტებს შორის არ შეიძლება მოინახოს რაიმე კავშირი, იქნება ეს სტილისტური თუ თუნდაც იდეური და ა.შ. არა, პირიქით, კარგიცაა კავშირები, მით უფრო თუ ისინი ძალიან დიდი ისტორიული ნარატივის მანძილიდან უკავშირდებიან ერთმანეთს. ცუდი ის არის, რომ სახელმძღვანელოში მოსწავლისთვის (ხშირად მასწავლებლებისთვისაც) არ ჩანს არანაირი კავშირი ამ ტექსტებს, ავტორებს, ტექსტებში წამოჭრილ პრობლემებს, საკითხებს, სამეტყველო ენას, წერის სტილსა თუ ევფონიას შორის. არანაირი კავშირი, გარდა იმისა, რომ თავებს, რომლებიც მათ აერთიანებენ, უგემოვნო სადღეგრძელოებივით სახელები ჰქვია.

ცალკე საკითხია, ამ სახელმძღვანელოების მიხედვით, როგორ ისწავლება გრამატიკა. დავუშვათ, რიცხვითი სახელი. იქნებ ცოტა უტრირება გამომდის, მაგრამ, რიცხვითი სახელი თავისუფლად შეიძლება ისწავლოს მოსწავლემ ერთ კონკრეტულ, თუნდაც მეხუთე კლასში და არა ისე, რომ რიგობითს სწავლობდეს ერთ წელს, რაოდენობითს მეორე წელს, წილობითს კიდევ სხვა დროს.

მერე გვიკვირს, რომ მოსწავლეები ემოციურად მუდმივად დაშორებული არიან ტექსტებს, ავტორებს. მერე ხვეწნით და მუდარით, მუქარით, თხოვნით, უკეთეს ნიშანზე შეთანხმებით ვაზეპირებინებთ ლექსებს, მონაკვეთებს ჰაგიოგრაფიიიდან, ჰიმნოგრაფიიდან, პუბლიცისტური წერილებიდან. ბოლოს ის ხდება, რომ ბავშვებს არ უყვართ ის, რაც არც იციან.

სწავლის ძირი არ უნდა იყოს მწარე. სწავლას არც აქვს ძირი იმ გაგებით, როგორც ამას იაზრებენ მოსწავლეები და ჩვენც ვუღიმით თანხმობის ნიშნად. ეს უწყვეტი პროცესი არც სკოლაში მისვლისას იწყება და არც ბოლო ზარის დღეს სრულდება. ეს ოთხასგვერდიანი წიგნები კი, რომლებიც თითქოს ცდილობენ მოასწრონ და ათასი აზრით, ტექსტით, ფაქტით ამოუვსონ თავი მოსწავლეებს, ცდებიან. ცდებიან, იმიტომ, რომ ტოვებენ შთაბეჭდილებას, რომ არც მათ შემდგენლებს, არც მასწავლებლებს, არც მშობლებს, არავის გვაქვს იმედი, რომ სკოლის დასრულების შემდეგ, ისინი, ვინც ახლა სკოლაში სწავლობენ, ოდესმე რამეს ისევ წაიკითხავენ. ცდებიან იმიტომ, რომ ისე ჩანს, თითქოს ვცდილობთ მოვასწროთ რაღაც, რაც შეიძლება მეტი ტექსტი, მეტი ავტორი, მეტი ფაქტი, ვიდრე გატკბილდება. თორემ მერე ვინ დაუბრუნდება ლიტერატურას? რაღა საჭიროა? გამოცდები ჩაბარებულია, ატესტატი სახლში დევს, წინ კი ცხოვრებაა.

იცოდით, რომ ჩრდილოამერიკულ მგელს ადამიანზე 1000-ჯერ მახვილი ყნოსვა აქვს? ის მსხვერპლს 2,5 კმ-ზე გრძნობს. ამის მიზეზი კი ის არის, რომ მგელს ცხვირში 50-ჯერ მეტი ყნოსვითი რეცეპტორი აქვს, ვიდრე ადამიანს და თუ მგლის ცხვირის ლორწოვან გარსს წარმოსახვით სიბრტყეზე წარმოვიდგენთ, ის დიდი მისალოცი ბარათის ზომისა აღმოჩნდება. ქათმისოდენა ახალზელანდიურ კივის ფრენა არ შეუძლია და საკვების პოვნას მხოლოდ მახვილი ყნოსვით ახერხებს. ის ღამით ტყის ნიადაგში 3 სმ სიღრმეზე გრძნობს ჭიაყელას სუნს და ადვილად პოულობს მას. აქაც ფიზიკასთან გვქონია საქმე. შევეცადოთ, ავხსნათ ეს მოვლენები ნივთიერების აღნაგობის გათვალისწინებით.

მოლეკულებისა და ატომების გაცნობის შემდეგ მოსწავლეები აუცილებლად დაინტერესდებიან, როგორ იქცევიან ეს ნაწილაკები აირებში, სითხეებში, მყარ სხეულებში, ხომ არ განაპირობებენ სხვადასხვა პირობებში (მაგალითად, სხვადასხვა ტემპერატურაზე) მოთავსებული სხეულის განსხვავებულ თვისებებს; დაუკავშირებენ ფიზიკურ მოვლენებს ნივთიერების დისკრეტულ აღნაგობას და შეეცდებიან, ახსნან ესა თუ ის მოვლენა ატომებისა და მოლეკულების განლაგებითა და მოძრაობით.

თუ გავიხსენებთ, რომ ნივთიერების მოლეკულები განუწყვეტლივ მოძრაობენ და მათ შორის შუალედებია, ადვილი მისახვედრი გახდება, რომ ჰაერში გაფრქვეული სუნამოს მოლეკულები მოძრაობის დროს ეჯახებიან ჰაერის შემადგენელი აირების მოლეკულებს, მრავალჯერ იცვლიან მოძრაობის მიმართულებას და ამიტომ მთელ ოთახში იფანტებიან.

პირველ სურათზე წარმოდგენილია ბალონებში ჟანგბადისა და წყალბადის მოლეკულების ურთიერთშერევა ონკანის მოშვებამდე, მოშვებისას და მოშვებიდან რამდენიმე წუთის შემდეგ.

სურ. 1. დიფუზია აირებში

იმავე მოვლენასთან გვაქვს საქმე ჩაის ფერისა და შაბიამნის წყალხსნარის წყლში შერევისას.

შემხები ნივთიერებების ურთიერთშეღწევას, რომელიც ნივთიერების ნაწილაკების ქაოსური მოძრაობის შედეგია, დიფუზია ეწოდება (ლათინური სიტყვიდან „განღვრა“, „გავრცელება“). დიფუზია მიმდინარეობს მყარი და თხევადი ნივთიერებების შერევის დროსაც. მაგალითად, წყლიან ჭიქაში კალიუმის პერმანგანატის ან შაბიამნის ნამცეცის მოთავსებისას დავინახავთб როგორ შეიღებება წყალი (სურ. 2).

სურ. 2. შაბიამნის კრისტალის დიფუზია წყალში

მყარი და თხევადი ნივთიერებების დიფუზიაა ასევე წყალში შაქრის ან მარილის გახსნა (სურ. 3).

სურ. 3. დიფუზია მყარ და თხევად სხეულებში

ცდებით დგინდება, რომ დიფუზია აირებში უფრო სწრაფად მიმდინარეობს, ვიდრე სითხეებში. რით შეიძლება აიხსნას ეს? თუ გავიხსენებთ, რომ აირის მოლეკულებს შორის მანძილი გაცილებით მეტია, ვიდრე სითხეებში, ყველაფერი გასაგები გახდება. აირებში, ნაწილაკებს შორის არსებული მეტი სივრცის გამო, ნივთიერებათა მოლეკულების შერევის მეტი შესაძლებლობაა, ვიდრე სითხეებში. რეალურად, დიფუზიის დროს ერთი ნივთიერების ნაწილაკები აღწევენ მეორე ნივთიერების ნაწილაკებს შორის არსებულ სივრცეში.

კიდევ უფრო ნელა მიმდინარეობს დიფუზია მყარ სხეულებს შორის. ცნობილია ასეთი ცდა: კარგად გაპრიალებული (გლუვი) ზედაპირების მქონე ტყვიისა და ოქროს ფირფიტები ერთმანეთზე დააწყვეს და ზემოდან მძიმე ტვირთი დაადეს. ხუთი წლის განმავლობაში ფირფიტებს შორის წარმოიქმნა ტყვიისა და ოქროს ნარევის 1 მმ სისქის ფენა (სურ. 4).

სურ. 4. დიფუზია მყარ სხეულებში

როგორ გავზარდოთ დიფუზიის სიჩქარე? გავიხსენოთ, რომ შაქარი ან მარილი ცხელ წყალში უფრო სწრაფად იხსნება, ვიდრე ცივში და ამის ახსნა ვცადოთ, ტემპერატურის მატება მოლეკულების მოძრაობის სიჩქარეს დავუკავშიროთ. მართლაც ასეა. ნივთიერების ტემპერატურის მატება ხომ ნაწილაკების ენერგიის ზრდას უნდა ნიშნავდეს, ანუ ნაწილაკი მეტად „ენერგიული“ უნდა გახდეს და მეტი სიჩქარით იმოძრაოს. შესაბამისად, ტემპერატურის მომატებით ნივთიერებათა შერევის მეტი შესაძლებლობა ჩნდება.

ნივთიერებათა თავისთავადი შერევის პროცესს, როდესაც დიფუზია მხოლოდ ერთი მიმართულებით მიმდინარეობს, ოსმოსი ეწოდება.

განვიხილოთ ცდა: წყალში ჩავუშვათ შაქრით სავსე პერგამენტის პარკი. რამდენიმე წუთში პარკი წყლით აივსება და შაქარი წყალში გაიხსნება (ნახ. 4).

ნახ. 4. ოსმოსის მოვლენის მექანიზმი

ავხსნათ ეს მოვლენა. სურათზე ჩანს, რომ პერგამენტის (მას შეიძლება მემბრანა ვუწოდოთ) ვიწრო ფორებში წყლის მოლეკულები გადის, შაქრის მოლეკულები კი ვერა. ხომ არ არის ეს განპირობებული წყლისა და შაქრის მოლეკულების განსხვავებული ზომით? დიახ, ნამდვილად ასეა. წყლის მოლეკულა შეიცავს ერთ ატომ ჟანგბადს და ორ ატომ წყალბადს, შაქრის მოლეკულა კი გაცილებით დიდია: იგი შეიცავს ნახშირბადის თორმეტ, წყალბადის ოცდაორ და ჟანგბადის თერთმეტ ატომს. წყლის მოლეკულა შედარებით პატარაა, ის გაივლის პერგამენტის კედლის ფორებს და შეაღწევს შაქრიან პარკში. მას უკან, საპირისპირო მიმართულებითაც შეუძლია მოძრაობა. შაქრის მოლეკულა კი დიდია და პერგამენტის პარკიდან გარეთ, წყალში ვერ გამოდის. სწორედ ამით აიხსნება დიფუზიის ერთი მიმართულებით (წყალი  შაქარი) მიმდინარეობა. ნახაზზე სწორედ ოსმოსის შემთხვევაა წარმოდგენილი.

განსაკუთრებული როლი აკისრია ოსმოსს ცოცხალ ბუნებაში – ჟანგბადი ადამიანის ორგანიზმში ოსმოსურად – კანის გავლით აღწევს. ოსმოსის გზით მიმდინარეობს საკვები ნივთიერებების გადასვლა ცოცხალი ორგანიზმის სისხლში (სურ.5), საკვები ნივთიერებების შეღწევა ნიადაგიდან მცენარის ფესვებში.

სურ. 5. ოსმოსი უჯრედში

ასევე მნიშვნელოვანია დიფუზია წარმოებაში. ლითონების შეერთებას, შედუღებას, ქრომირებას, მონიკელებას სწორედ დიფუზია უზრუნველყოფს. დიფუზია ხელს უწყობს აგრეთვე ატმოსფერული ჰაერის შემადგენლობის ერთგვაროვნებას დედამიწის ზედაპირთან, რაც განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია სასიცოცხლო პროცესებისთვის.

ახლა უკვე გასაგებია, რომ იმ ნივთიერების მოლეკულებმა, რომლებიც ჩრდილოამერიკული მგლის ან ახალზელანდიური კივის მსხვერპლის კანიდან აორთქლდა, ჰაერში დიფუზიის საშუალებით მიაღწია მტაცებლის მახვილ ყნოსვის ორგანომდე და ოსმოსის საშუალებით აღაგზნო მისი რეცეპტორები.

ამრიგად, დიფუზიის მოვლენის შესწავლით, ყოფა-ცხოვრებიდან მოყვანილ მაგალითებზე დაკვირვებით, მოვლენების მიზეზშედეგობრივი ანალიზით და გამოტანილი დასკვნებით მოსწავლეები სიღრმისეულად გაიზრებენ ორ უმნიშვნელოვანეს ფაქტს: ნივთიერება ნამდვილად შედგება უმცირესი ნაწილაკებისგან (მოლეკულებისა და ატომებისგან) და ეს ნაწილაკები მუდმივად მოძრაობენ (XI კლასი, მოლეკულურ-კინეტიკური თეორიის  I და II დებებულებები).

გამოყენებული რესურსები:

1. ილუსტრაციები დიფუზიის და ოსმოსის შესახებ

https://www.askwillonline.com/2017/07/osmosis-biology.html

2. ა. პერიშკინი, ნ. როდინა. ფიზიკა, VII კლასი. 1989 წ.
3. ელენე სურგულაძე, მანანა კასრაძე. ფიზიკა, VII კლასი, 2003 წ.
4. გიორგი გედენიძე, ეთერ ლაზარაშვილი. ფიზიკა, VII კლასი. 2001 წ.

საგანმანათლებლო სივრცეში დიდი მნიშვნელობა ენიჭება მოსწავლეთა ინტერესებისა და უნარების მიხედვით საგაკვეთილო პროცესის დაგეგმვა-წარმართვას, როცა გარემო მოსწავლეებისთვის ნაკლებად დაძაბულია. სასწავლო სივრცის მოწყობა უკავშირდება შიდა დიფერენცირებულ მიდგომებს პედაგოგიკაში. გაკვეთილი, რომელიც დაკომპლექტებულია განსხვავებული უნარებისა და დონის აღსაზრდელებით, მაგრამ ერთი ასაკობრივი საფეხურის ფარგლებში და სასწავლო პროცესი მიმდინარეობს ჰომოგენურ თუ ჰეტეროგენურ სამუშაო ჯგუფებში, წყვილებში, ინდივიდუალიზებული თუ დამოუკიდებელი მუშაობის პირობებში, განსხვავებული სასწავლო დროით, დავალებებით, სასწავლო მასალებითა და მეთოდებით, სახეზეა გაკვეთილის შიდა დიფერენცირება. როცა აღნიშნული სამუშაო ფორმების ვარირება ხდება, ვიღებთ გაკვეთილის დიფერენცირებას, რომელიც, თავის მხრივ, ითვალისწინებს დიფერენცირებულ მიდგომებს.

ამდენად, შიდა დიფერენცირებული გაკვეთილის თავისებურებათა კვლევა-განხილვის პროცესში გამოიკვეთა შიდა დიფერენცირებული გაკვეთილის მოდელები:

• ერთ-ერთი მოდელის მიხედვით, შიდა დიფერენცირებაში ძირითადი საგაკვეთილო კონცეფციები ემყარება რეფორმატორული პედაგოგიკის იდეებს, როგორებიცაა გაჩერებებით სწავლება, თავისუფალი დავალება და მუშაობა დალტონ გეგმით.
• სასწავლო–თეორიული კონცეფციები, რომელებიც შიდა დიფერენცირებული გაკვეთილის კიდევ ერთ მოდელს ქმნის, არის სასწავლო ავტონომია და კოოპერატიული სწავლება. ისინი ეფუძნება გაკვეთილის პროდუქტიულობისა და უცხო ენის გაკვეთილზე ენობრივი კომპეტენციების გამომუშავების თვალსაზრისით კომპლექსურ ხედვას, რასაც შიდა დიფერენცირებაში არსებითი როლი ენიჭება საჭირო საგაკვეთილო შინაარსობრივი ცვლილებებისა და ეფექტური მეთოდური მიდგომების გამოყენების მიზნით.
• ჯგუფური სწავლება დიფერენცირებულ მიდგომებში კიდევ ერთ მოდელს ქმნის. ის გულისხმობს ისეთ შემთხვევას, როცა ორი პედაგოგი საგაკვეთილო პროცესში სხვადასხვა მოსწავლის ინდივიდუალურ საჭიროებებს ითვალისწინებს და ამგვარად წარმართავს სასწავლო პროცესს.
• წყვილებსა და ჯგუფებში მუშაობა შიდა დიფერენცირების მოდელებს შორის ყველაზე გავრცელებულ ფორმებს განეკუთვნება, განსაკუთრებით – სასკოლო სისტემაში. თეორიული მასალის გაცნობა ხშირად პრაქტიკული ქმედების სახელდებას ახდენს. ამ შემთხვევაშიც მსგავს მოვლენასთან გვაქვს საქმე.

რაც უფრო მჭიდროა ძირითადი საგაკვეთილო კონცეფციებისა დიფერენცირებული გაკვეთილის თავისებურებათა კავშირი, მით უფრო მყარია გაკვეთილის სტრუქტურული ერთეულების, კერძოდ, მეთოდების, შესრულების ფორმების, დავალებებისა და გაკვეთილის შემადგენელი კომპონენტების მიზეზშედეგობრივი კავშირი.

კოოპერაციული, მოსწავლეზე ორიენტირებული გაკვეთილის შიდა დიფერენცირების ფორმა ზემოთხსენებულთა შორის საუკეთესოდ მიიჩნევა. ამ შემთხვევაში იგულისხმება საერთო ჯგუფური მუშაობის პირობებში ისეთი გაკვეთლის ატარება, რომელშიც მოსწავლეთა განსხვავებული თავისებურებები მაქსიმალურადაა ითვალისწინებული. აქ, უპირველეს ყოვლისა, მოიაზრება მაქსიმალური ავტონომია და მოსწავლეთა ურთიერთმხარდაჭერა, განურჩევლად მათი განმასხვავებელი თავისებურებებისა. გაკვეთლის ჩატარება შესაძლებელი და უფრო მეტიც – პროდუქტიულია იმდენად, რამდენადაც სწორედ განსხვავებულობაა ამოსავალი წერტილი. ეს განსხვავებული თავისებურებები ქმნის ჯგუფური მუშაობის შესაძლებლობას. მადიფერენცირებელი საშუალებებისა და სოლიდარული ურთიერთობების პირობებში ჯგუფის მიღმა შესაძლოა შევხვდეთ ჰეტეროგენურობის ექსტრემალურ ფორმებსაც.

დიდაქტიკური დიფერენცირება უცხოურ პედაგოგიკურ ლიტერატურაში წარმოდგენილია როგოგორც ქცევა და პედაგოგიური პრინციპი, რომელიც საერთო საგაკვეთილო პროცესშია ინტეგრირებული და მოიცავს საკითხებს გაკვეთილის მიზნის, პრინციპების, შინაარსის, ასევე საგაკვეთილო სტილის ერთიანობის შესახებ, რომელიც განაპირობებს კლასში ან ჯგუფებში მოსწავლეთა სოციალურ ინტეგრაციას. მას საფუძვლად უდევს პიაჟეს თეორია და პედაგოგიური შეხედულებები მოსწავლის დამოუკიდებელი მუშაობის შესახებ. დიდაქტიკური დიფერენცირება აღიქმება როგორც თემათა ინტეგრაციასა და გაერთიანებაზე აგებული ინტერაქცია. მისი ფილოსოფიურ-ეთიკური საფუძველი, ფსიქოთერაპევტ რუთ კონის მიხედვით, არის ჰუმანისტური ფსიქოლოგია როგორც შემავსებელი კომპონენტი. ცნობილია, რომ თვითაქტივაცია და საკუთარი პასუხისმგებლობის გაცნობიერებით ქცევა-საქმიანობა ადამიანის ცხოვრების თანამდევია. ცოცხალი სასწავლო პროცესის შექმნისა და განვითარების მიზნით თერაპიულ და სოციალურ სივრცეში იქმნება მეთოდი TZI (თემათა ცენტრალიზებაზე აგებული ინტერაქცია). მისი მიზანია, მოიძებნოს ბალანსი ცალკეულ, ჯგუფურ და თემატურ დონეზე, რათა კოგნიტიური და ემოციური სწავლება გახდეს შესაძლებელი. ყველაფერი ტრიალებს სამკუთხედზე თემა, მე და ჩვენ. თემათა ცენტრალიზებაზე აგებულ ინტერაქციაში ცენტრალური ფიგურა მოსწავლეა, მასთან ერთად მუშაობა, სასწავლო მიზნები და თემები. მხოლოდ ამ სამი ფაქტორის ბალანსითაა შესაძლებელი კარგი გაკვეთილის აგება. თემათა ცენტრალიზებაზე აგებული ინტერაქცია ხასიათდება როგორც ინდივიდუალური სწავლის მხარდაჭერით, ისე, მახასიათებელი მსჯელობის გამო, სოციალური უნარებითაც. შიდა დიფერენცირებული გაკვეთილის საერთო კონცეფციები და მისი სქემა მოიცავს მადიფერენცირებელ ღონისძიებებს. ამის საფუძველზე ჩნდება კითხვები, რომლებიც უმთავრესია თემათა ცენტრალიზებაზე აგებული ჯანსაღი ინტერაქციისთვის:

• შეესაბამება თუ არა საგაკვეთილო ფორმები საგაკვეთლო მიზნებს?
• იძლევა თუ არა დიდაქტიკური მახასიათებლები ყველა მოსწავლის სწავლის საშუალებას? არის კი შესაძლებელი ეფექტური მუშაობა?
• მოსწავლეებს მოეთხოვებათ თუ არა დამოუკიდებელი აქტივობები?
• რამდენად თანაბარწონიანია დამოუკიდებელი სწავლისა და სოციალური სწავლის წონა?
• იძლევა თუ არა დიდაქტიკური დიფერენცირება კრეატიულობისა და დამოუკიდებლობის საშუალებას?
• სწორად მიმდინარეობს თუ არა წინაპირობების დაცვით საგაკვეთილო ფორმების ცვლილება?
• რამდენად ადაპტირებადია დიდაქტიკური დიფერენცირება, რათა მოსწავლეთა განსხვავებული შესაძლებლობები, სასწავლო შინაარსი და სწავლისა და სწავლების პროცესის საფეხურები მაქსიმალურად იქნეს გათვალისწინებული?
• რამდენადაა შესაძლებელი სასწავლო შინაარსისა და გამოყენებული მეთოდების ოპტიმიზაცია?

ამრიგად, დიფერენცირებული სწავლების მიდგომების აქტიური დაგეგმვა სასწავლო პროცესში შესაძლებელია წარმატებულად წარიმართოს საგაკვეთილო ნორმებისა და სასწავლო შინაარსის მუდმივი მონაცვლეობის ფონზე, სადაც ცვილილების აუცილებლობას განაპირობებს აღსაზრდელთა განსხვავებული შესაძლებლობები და ინტერესები.

გამოყენებული ლიტერატურა:

1. Bönsch, Manfred. Differenzierung in Schule und Unterricht. Ansprüche Formen, Strategien. München, Ehrenwirt, 1995
2. Conen, Elizabeth G. Implementation und Organisation des kooperativen Lernens. in: Günter L. Huber (Hrsg.) Neue Perspektiven der Kooperation. Hohengehren, Schneider Verlag, 1993
3. Drevs, Ursula (u.a.). Einführung in die Grundschulpädagogik. Weinheim/Basel, Beltz Verlag, 2000

სიტყვები, რომლებიც წერილის მკითხველისთვის ვთარგმნე, ფრანსუა ტრიუფოს იმ ინტერვიუდანაა, 1976 წელს გამოსულ მის შესანიშნავ ფილმს, „ჯიბის ფულს“ რომ ეხება: „ჩემს ფილმებს ხშირად აქვს რაღაც ისეთი, რასაც დიდაქტიკური ასპექტი შეიძლება დაერქვას. მე თვითონ არეულ-დარეულად ვსწავლობდი, ძალიან ადრე შევწყვიტე სწავლა… და, ალბათ, ცოტა არ იყოს, საკრალიზებას ვახდენ სკოლის ფუნქციის – პედაგოგიური ფუნქციის. ამის გამოა, გაკვეთილებს რომ არ ვატარებ. მირჩევნია, სადღაც, ჩემთვის, ფილმები გადავიღო და მერე ვაჩვენო“. ბავშვებს ფრანსუა ტრიუფოზე დიდი მეგობარი და გულშემატკივარი, ალბათ, არც ჰყოლიათ. გაუსაძლისად მძიმე ბავშვობა სხვებსაც ჰქონიათ და ეს გამოცდილება მათ ნამუშევრებშიც ოსტატურად ასახულა, მაგრამ აქ სხვა შემთხვევაა – ავტორი შემართებით იბრძვის ყველაზე უუფლებოების დასაცავად და ფილმებს იმ იმედით იღებს, რომ ეკრანზე ნანახი რაღაცას შეცვლის სხვების ცნობიერებაში – ვის ხელშიც ბავშვის დღევანდელი დღე და მომავალია.

„ჯიბის ფულის“ ნახვის შემდეგ ისღა დამრჩენოდა, ამ ფილმზე დამეწერა – სწორედ მათი ყურადღების მისაპყრობად, ვისაც ბავშვებთან ურთიერთობა ყოველდღიურად უხდებათ. მერე რა, რომ მისი გადაღებიდან ათწლეულებია გასული. უყურეთ და დარწმუნდებით, რომ ბევრი არაფერი შეცვლილა მშობლების, მასწავლებლების, უფროსების დამოკიდებულებაში. დღესაც ისევე არ ესმით ბავშვების, როგორც 70-იან წლებში. დღესაც ისევე იოლად შეიძლება იქცნენ ისინი უსამართლობის მსხვერპლად.

და თუ მისაბაძ მაგალითს ეძებთ, ისიც აქვეა: მესიე რიშე – ფრანსუა ტრიუფოს მთავარი აზრების გამხმოვანებელი, მასწავლებელი, რომელიც თითქმის ყოველთვის პოულობს სწორ სიტყვებს, სწორ გამოსავალს.

მეორე მასწავლებელი – მადმუაზელ პეტი უფრო ახლოსაა მათთან, ვისი სახეებიც სკოლის წლებიდან მახსოვს. უფროსები, რომლებიც უფრო მექანიკურად ასრულებენ თავიანთ მოვალეობებს, ვიდრე მოცემული სიტუაციისა და საკუთარი ამოცანის ბოლომდე გაცნობიერებით.

ბავშვობა კი ყველგან ბავშვობაა. ამ ფილმში ბევრი სიხარულიცაა, მხიარული თავგადასავლები, გადარჩენის დაუჯერებელი ისტორია, ცნობისმოყვარეობით გადაგმული ნაბიჯები, სიყვარული, სიახლოვის სურვილის პირველი ნიშნები, პირველი კოცნა… ეს არ არის სტერილური გარემო, რომელსაც ბავშვებზე გადაღებული ფილმისგან შეიძლება ველოდეთ. აქ მასწავლებელიც კი შეყვარებულთან ერთადაა მოსწავლეებითა და მშობლებით გადავსებულ კინოდარბაზში.

ყველა ამბავი თითქმის თანაბრად გტაცებს თვალს – ყოველი პატარა გმირის გამოჩენა გიხარია. თუმცა ორი ბიჭი მაინც გამოირჩევა: პატრიკი და ჟიულიენი. პატრიკი გაფართოებული თვალებით შესცქერის ქალებსა და გოგოებს, ნამდვილსა თუ დახატულს. ცნობისწადილით სავსე მზერა აქვს – საიდუმლოს ამოსახნელად მზადმყოფის. ჟიულიენი კი შემზარავ პირობებში ცხოვრობს: სახლი სახლს არ ჰგავს, ყოველდღე სცემენ, თავის გასატანად ქურდობისა და მაწანწალობის გზაზე დადგომას აიძულებენ. კლასში არაფერს იმჩნევს, არც სილაღე დაუკარგავს ბოლომდე. კარგი ბიჭია, გადასარჩენი. და, ალბათ, მადმუაზელ პეტივით დაბრმავებული უნდა იყო, რომ მისი გასაჭირი ვერ შეამჩნიო.

„ყველა იმ უსამართლობას შორის, რაც კი ამქვეყნად არსებობს, ყველაზე საშინელი და საზიზღარი ბავშვის მიმართ გამოვლენილი უსამართლობაა“, – ამას მესიე რიშე ამბობს ფილმის დასასრულს, როცა მთელ კლასს ესაუბრება ჟიულიენის შემთხვევაზე, საკუთარ ბავშვობაზე და ბევრ სხვა რამეზე. ამ დროს, არც მეტი, არ ნაკლები, მასწავლებლის მაგიდაზე ზის, მოსწავლეები კი სმენად არიან ქცეული. „მეც მძიმე ბავშვობა მქონდა, – ეუბნება მათ. – მართალია, ნაკლებად ტრაგიკული, ვიდრე ჟიულიენის, მაგრამ მაინც. მახსოვს, ერთი სული მქონდა, როდის გავიზრდებოდი, რადგან ვგრძნობდი, რომ უფროსებს ყველაფრის უფლება ჰქონდათ. შეეძლოთ ისე ემართათ საკუთარი ცხოვრება, როგორც სურდათ. თუ უფროსი უბედურია, შეუძლია ცხოვრება თავიდან დაიწყოს, უბედური ბავშვი კი ასე ვერ მოიქცევა“. გრძელი მონოლოგია – ისეთი სიმართლით, რომლის მსგავსსაც მშობლისა თუ მასწავლებლის პირიდან იშვიათად გაიგონებ. სწორედ იმიტომ, რომ ცუდი მოგონებები დამრჩა ბავშვობიდან და კიდევ იმიტომ, რომ არ მომწონს, როგორ ექცევიან ბავშვებს, გადავწყვიტე, იმ საქმისთვის მომეკიდა ხელი, რასაც ახლა ვაკეთებ – მასწავლებელი გავმხდარიყავიო. მესიე რიშე მოსწავლეებს არც იმას უმალავს, რომ ცხოვრება ადვილი არ არის – მძიმეა, მაგრამ ლამაზი – და რომ ბრძოლა მოუწევთ სამართლიანობისთვის, ხმის უფლების მოპოვებისთვის. საუბარს კი ასე ამთავრებს: „დრო სწრაფად გადის და ის დღეც მოვა, როცა თქვენც გეყოლებათ შვილები. თუ გეყვარებათ, მათაც ეყვარებით. თუ ვერ იგრძნობენ, რომ გიყვართ, მაშინ სიყვარულს, სითბოსა და სინაზეს სხვა ადამიანების მიმართ გამოავლენენ. ან რაღაც სხვის მიმართ… ასეთია ცხოვრება! ყველას, ყოველ ჩვენგანს გვჭირდება, რომ ვუყვარდეთ“.

ასეთია ცხოვრება. მძიმე, მაგრამ ლამაზი.

ისტორიკოსის პროფესია სულაც არ არის აუცილებელი საქართველოს ისტორიაში (თანამედროვეობაშიც!) გმირობის გასაოცარი მაგალითების მოსაძიებლად, თუმცა ამ თემაზე სტატიის დაწერა უცხოელი ქალბატონის ცხოვრებისა და მოღვაწეობის ამსახველმა ბიოგრაფიულმა რომანმა მაფიქრებინა. „ირენა სენდლერის ბავშვები“ – ასე ჰქვია ანა მეშკოვსკას წიგნს, რომელშიც მწერალმა თავი მოუყარა ამ განსაცვიფრებელი პოლონელი ქალისა და მისი თანამედროვეების მოგონებებს. თუ ასოციაციით „შინდლერის სია“ გაგახსენდათ, გეტყვით, რომ გამოიცანით. ცნობილი ოსკარ შინდლერის მსგავსად, ირენა სენდლერიც ნაცისტური რეჟიმის მიერ სასიკვდილოდ განწირული ადამიანების გადასარჩენად იბრძოდა. თუმცა ფაშისტების მიერ ოკუპირებულ პოლონეთში მან შინდლერზე გაცილებით მეტი – 2500-ზე მეტი – ებრაელის (უმეტესად – ბავშვების) გადარჩენა მოახერხა.

„რა მიგაჩნიათ გმირობად?“ – ეს კითხვა სხვადასხვა ინტერპრეტაციით ხშირად დაგვისვამს, მასზე გვიპასუხია კიდეც, მგონი, მათი გაერთიანებაც და დაახლოებით ასეთი პასუხის გაცემაც სავსებით ლოგიკურია: სხვა ადამიანების გადასარჩენად საკუთარი სიცოცხლის გაწირვა ან საფრთხეში ჩაგდება. თუმცა ანა მეშკოვსკას წიგნის კითხვისას არაერთხელ აღმოვაჩინე, რომ თავგანწირვის და სიმამაცის სისტემატური გამოვლინება არ კმარა ამ ადამიანის გმირობის აღსაწერად.

საგაკვეთილო პროცესში გმირობის შესახებ ხშირად დამისვამს სადისკუსიო კითხვები ჩემი მოსწავლეებისთვის, არაერთი საინტერესო ასპექტიც განგვიხილავს. მაგალითად, გახდებოდა ესა თუ ის ადამიანი გმირი, ის კონკრეტული ბრძოლა საერთოდ რომ არ მომხდარიყო? იქნებ სიმამაცესთან ერთად ადამიანს გმირად საჭირო დროს საჭირო ადგილას ყოფნაც აქცევს? რატომ არის, რომ ბრძოლებში დაღუპული უამრავი უშიშარი ადამიანიდან გმირის სახელი ერთეულების ხვედრია? იქნებ გმირობას, სულ ცოტათი მაინც, გამართლებაც სჭირდება? ისიც საინტერესოა, რომ გმირად აღიარებისთვის უმეტესად რაციონალური, გონივრული მოქმედება და წარმატებაა აუცილებელი, თუმცა ზოგჯერ მარცხით დასრულებულ თავგანწირულ მოქმედებასაც ერგება ხოლმე ისტორიის დაფნის გვირგვინი.

ომი, კაცობრიობის ყველაზე საშინელი „გამოგონება“, გმირობის გამოსავლენად ყველაზე შესაფერისი ასპარეზია. მეორე მსოფლიო ომი ექვსი უსასტიკესი წლის განმავლობაში ადამიანებს, თავიანთი ხასიათიდან, შეხედულებებიდან და თვისებებიდან გამომდინარე, მოქმედების ფართო არჩევანს აძლევდა – საშინელი ავკაცობიდან უბადლო გმირობამდე. ერთიც და მეორეც ძალიან ბევრი იყო, ომის დამთავრებიდან ათწლეულების განმავლობაში ეძებდნენ და პოულობდნენ გმირებსაც და არაკაცებსაც. უამრავი (რიცხვის დაახლოებით მითითებაც კი შეუძლებელია) ადამიანი, თავისი საქმიანობის სპეციფიკიდან გამომდინარე, დამსახურებულ აღიარებას ვერ ეღირსა. მათი საბრძოლო ასპარეზი ფრონტის ავანსცენა არ ყოფილა: პარტიზანები, მტრის ზურგში გადასროლილი მზვერავები, ოკუპირებულ ტერიტორიაზე ნაცისტურ რეჟიმთან დივერსიებით მებრძოლები… მათი დიდი ნაწილი სამუდამოდ დარჩა ისტორიის გმირთა გალერეის მიღმა, მხოლოდ მცირე ნაწილს გაუმართლა და მათ შესახებ მოგვიანებით გაიგეს.

ირენა სენდლერიც წლების განმავლობაში კონსპირაციის პირობებში იბრძოდა სხვების გადასარჩენად. სასტიკი ნაცისტური რეჟიმისთვის პასიური წინააღმდეგობის გაწევაც დიდ რისკთან იყო დაკავშირებული, რეჟიმის წინააღმდეგ წასვლას, სასიკვდილოდ განწირული ადამიანების გადასარჩენად ბრძოლის წამოწყებას მართლაც უდიდესი სიმამაცე და ჰუმანიზმით სავსე გული სჭირდებოდა. თუმცა ირენა სენდლერის გაბედული საქმიანობის წარმატებისთვის უფრო მეტი იყო საჭირო, ვიდრე სიმამაცე, ჰუმანიზმი, გონიერება და, თქვენ წარმოიდგინეთ, იღბალიც კი, რომელმაც ის რამდენჯერმე აშკარა სიკვდილს გადაარჩინა. მისი მოღვაწეობა უამრავი პლასტისგან შედგებოდა, ის იმდენი ნიუანსის გათვალისწინებას ახერხებდა, რომ წაკითხულის დაჯერება გიჭირს კიდეც. ომის წლებში ირენა სენდლერი გერმანელების მიერ ოკუპირებულ პოლონეთში ვარშავის გეტოდან წინასწარ შემუშავებული გონებამახვილური ხერხებით ებრაელ ბავშვებს აპარებდა და მათთვის ახალ, უსაფრთხო ოჯახებს პოულობდა, ომის შემდეგ კი გადარჩენილ ბავშვებთან ინტენსიური კავშირი ჰქონდა, ეხმარებოდა მათ პრობლემების მოგვარებაში. მათთან კონტაქტს სრულწლოვან ასაკშიც აგრძელებდა. ირენა სენდლერის ომის შემდგომი საქმიანობა არანაკლებ დროს, ძალისხმევას, ენერგიას მოითხოვდა და, სიკვდილის რისკის გამოკლებით, უამრავ პრობლემას უქმნიდა ქალს.

როგორც ხვდებით, ჩემი განსაკუთრებული ყურადღება მიიქცია და სტატიის დაწერის სურვილი გამიჩინა ირენა სენდლერის ისეთმა თვისებებმა, რომლებსაც გმირობასთან უშუალო კავშირი თითქოს არ აქვს, მაგრამ ამ პოლონელმა ქალბატონმა ეს თვისებებიც გმირობად აქცია და წარმატებასაც მათი წყალობით მიაღწია. ეს ადამიანი საოცარი ორგანიზატორული უნარით იყო დაჯილდოებული. დაუნდობელ ბრძოლაში, როცა ერთი შეცდომაც შესაძლოა უკანასკნელი გამომდგარიყო, მან შეძლო გაბედული, პატიოსანი ადამიანების პოვნა, რომლებიც ღირსეულად ასრულებდნენ თავიანთ მოვალეობებს. მათგან ირენამ ერთგვარი ქსელი შექმნა, რომელიც უფრო დიდი ქსელის – ჟეგოტას ნაწილს წარმოადგენდა. კონსპირაციისთვის ეს ადამიანები, იშვიათი გამონაკლისის გარეშე, ერთმანეთს არ იცნობდნენ. გეტოდან ბავშვების გამოპარება რისკიანი საქმის მხოლოდ დასაწყისი იყო. ბავშვების საბოლოოდ გადასარჩენად აუცილებელი იყო უსაფრთხო ადგილის მოძიება, ისეთი ოჯახების პოვნა, რომლებიც მათ იშვილებდნენ და რეალურ საფრთხეს არ მოერიდებოდნენ. ირენა უშეცდომოდ პოულობდა ასეთ ოჯახებს, გაშვილებული ბავშვების მდგომარეობას სისტემატურად აკონტროლებდა და ექსტრემალურ სიტუაციებში მათ სხვა ოჯახებში გადაყვანასაც ახეხებდა. ამავე დროს ყველა გაშვილებულ ბავშვზე საბუთებს ქმნიდა. ეს დოკუმენტები აუცილებელი იქნებოდა ომის შემდეგ გადარჩენილი ბავშვების იდენტიფიკაციისთვის, თუმცა ომის წლებში უდიდეს საფრთხეს წარმოადგენდა. ნაცისტური სამსახურების ხელში მათი მოხვედრა უამრავ სიცოცხლეს გაანადგურებდა: გაშვილებული ბავშვების, ირენა სენდლერის თანამოაზრეების, ბავშვების შემფარებელ ოჯახებსაც მძიმე ხვედრი ელოდათ.

გასაოცარია ამ ქალის ფსიქოლოგიური სიმტკიცე და ადამიანების დარწმუნების უნარი. სულიერი წონასწორობის შენარჩუნება მას არა მარტო ომის საშინელ წლებში, არამედ მთელი სიცოცხლის განმავლობაში უხდებოდა. იყო შემთხვევები, როცა მას მხოლოდ რამდენიმე წუთი ჰქონდა იმისთვის, რომ მშობელი დაერწმუნებინა, ბავშვი მისთვის გადაეცა. მშობლების უმეტესობა გეტოშიც არ კარგავდა შვილების გადარჩენის იმედს, გამოუვალ მდგომარეობაშიც კი ებღაუჭებოდა იმედს, რომ ყველაფერი მაინც კარგად დასრულდებოდა და შვილებთან განშორება არ უნდოდათ. წლების შემდეგ ირენა თავად აღიარებდა, რომ მათ ადგილას ის თავის შვილებს უცხო ადამიანს არ ანდობდა!!! სულიერი სიმტკიცე მაშინაც კი არ დაუკარგავს, როცა გადარჩენილმა ბავშვებმა (რამდენიმე მოზრდილმაც) ომის შემდეგ სასტიკი საყვედურით მიმართეს, რა უფლებით შეცვალა მათი ცხოვრება. ირენას ესმოდა მათი: ყველამ ვერ მოახერხა ბავშვობის  სულიერი ტკივილების მონელება და ზრდასრულ ასაკში სერიოზულ ფსიქოლოგიურ პრობლემებს განიცდიდნენ.

ბოლოს კიდევ ერთ თვისებას გამოვყოფ: შესაშური თავმდაბლობის გამო ირენა სენდლერი მშვიდად ეგუებოდა იმასაც, რომ ათწლეულების განმავლობაში მისი წარსული პრაქტიკულად მივიწყებული იყო. აღსანიშნავია, რომ დამსახურებულ აღიარებას ეს განსაცვიფრებელი ქალბატონი მხოლოდ დღეგრძელობის წყალობით მოესწრო, საუკუნეს მიღწეული საზოგადოებრივ აქტიურობას ინარჩუნებდა და გულწრფელად მიიჩნევდა, რომ გმირობა არ ჩაუდენია (!!!).

2018-2019 სასწავლო წელს III და IV კლასების საგაკვეთილო საათობრივ ბადეს დაემატა ახალი საგანი: „მე და საზოგადოება“. ჩვენი სკოლის დაწყებითი კლასების კათედრამ ნინო ტალახაძის ავტორობით შედგენილი სახელმძღვანელო შეარჩია.

სახელმძღვანელოში გათვლილია პრაქტიკული საორიენტაციო ცოდნა ადამიანის, ბუნებისა და საზოგადოების შესახებ. ძალიან კარგად არის შერწყმული საგანთა შორის კავშირები, სწავლების სხვადასხვა მეთოდი და ფორმა და, რაც მთავარია, საგნის სწავლების მიზნები და ამოცანები. თითქმის ყველა გაკვეთილი საინტერესო და თანამედროვე ენით არის დაწერილი. ადვილად შეგვიძლია შევაღწიოთ ბავშვის სამყაროში.

მოგითხრობთ ერთ-ერთი სასწავლო პროექტის შესახებ, რომლის ჩატარების შესაძლებლობაც მომცა ამ სახელმძღვანელოს მე-14-მე-15 თავებში მოცემულმა თემამ: „ჩემი სახლის ბინადრები, ჩემი მწვანე მეგობრები“. თემის შესწავლის დროს ბავშვებს დავუსვი კითხვა, ვის ჰქონდა ოთახის მცენარეები ან ვის ჰყავდა ოთახის ცხოველები. მოსწავლეთა უმრავლესობამ მითხრა, რომ ჰყავთ ძაღლები, კატები, კურდღლები, თუთიყუშები და ზაზუნები. შეკითხვაზე: „რატომ გყავთ?“ – მოსწავლეთა პასუხები სამართლიანი და დამაჯერებელი იყო. დამაკმაყოფილებელი იყო პასუხები შემდეგ შეკითხვაზეც: „როგორ უვლით?“.

გაჩნდა პროექტის განხორციელების იდეაც. დავწერე პროექტის გეგმა.

დავამზადე ბუკლეტი, რომელშიც განვსაზღვრე პროექტის თემის არსი, სკოლის ადმინისტრაციის როლი, მშობლის როლი. განვსაზღვრე თემის მიზანი. ჩამოვაყალიბე პროექტისთვის აუცილებელი აქტივობები. განვსაზღვრე დრო – 3 კვირა. მოსწავლეები დავყავი ჯგუფებად და მივეცი საშუალება, აერჩიათ მათთვის სასურველი ოთახის მცენარე ან ოთახის ცხოველი, მერე კი დავავალე, მოეძიებინათ ინფორმაცია მათი არჩეული ცხოველის ან მცენარის შესახებ. სამ კვირაში პროექტი მომზადდა და მოეწყო მისი განხილვა.

პროექტისთვის გამოყენებული აქტივობები ძალიან სახალისო და საინტერესო აღმოჩნდა როგორც მოსწავლეებისთვის, ასევე დამსწრე საზოგადოებისთვისაც. ამიტომაც გადავწყვიტეთ, ჩვენი სიამოვნება უფრო ფართო აუდიტორიისთვისაც გაგვეზიარებინა.

სასწავლო პროექტის გეგმა:

ჩემი სახლის ბინადრები, ჩემი მწვანე მეგობრები

მასწავლებლის სახელი და გვარი – გულნარა დავიდოვა

სკოლა – იოსებ ოცხელის სახ. ქუთაისის მე-2 საჯარო სკოლა

საგანი – მე და საზოგადოება

თემის დასახელება – ჩემი სახლის ბინადრები, ჩემი მწვანე მეგობრები

მიზანი – ოთახის მცენარეებისა და ცხოველების მნიშვნელობა, მათი მოვლა-პატრონობა, მზრუნველობა და დაცვა, ბუნებასთან სიახლოვე

თემის შინაარსი – შერჩეული მცენარის აღწერა, ცხოველის თვისებები, მათი მოვლის წესები, რომელი მათგანის არსებობაა შესაძლებელი სახლში

კლასი – დაწყებითი საფეხური, III კლასი

დროის ჩარჩო – სამი კვირა

სამუშაო ეტაპები – აქტივობები:

• ექსკურსია ქუთაისის ბოტანიკურ ბაღში
• წიწვოვან მცენარეთა დარგვა
• შერჩეულ მცენარესა და ცხოველზე ინფორმაციის მოძიება
• ჯგუფური მუშაობა – პრეენტაციები
• არჩეული მცენარის ან ცხოველის შესახებ ბუკლეტების დამზადება
• კედლის გაზეთის გაფორმება, შერჩეულ საკითხებზე ფოტოსურათების და წერილების მოწოდება გაზეთისთვის
• ჩემი მწვანე ოთახი – ცოცხალი საგნების წარმოდგენა (ია, ყოჩივარდა, ლილია, თუთიყუში, კურდღელი და ზაზუნა ჯგუფების შესაბამისად)
• მუსიკალური ნომრები (ბეთჰოვენის „ზაზუნა“, „გზაზე მიდის კურდღელი“ – ნინო ჩხეიძის ვერსია)

ყველა სამუშაო ეტაპზე აქტივობები მიზანმიმართულია.

დავალების მოსამზადებლად მოსწავლეებმა უნდა გაიაზრონ არჩეული ცხოველისა თუ მცენარის მოვლის პასუხისმგებლობა. პროექტში ჩართულია ყველა მოსწავლე, როგორც ინდივიდუალურად, ასევე ჯგუფურად.

პროექტის განხორციელების თარიღი – 27 ნოემბრიდან 21 დეკემბრის ჩათვლით.

პროექტის განხორციელებისთვის საჭირო მატერიალური რესურსები: თაბახის ფურცლები, ფერადი ფანქრები, ფერადი მარკერები, ფორმატები, ოთახის ყვავილები: ია, ყოჩივარდა, ლილია; ოთახის ცხოველები: კურდღელი, ზაზუნა; ფრინველი – თუთიყუში.

• შინაარსობრივი სტანდარტები და ინდიკატორები: მოსწავლეს შეუძლია სხვადასხვა სახის საინფორმაციო ხასიათის ილუსტრირებულ ტექსტში ინფორმაციის მოძიება და გაგება; სხვადასხვა სახის მარტივი, მიზნობრივი ტექსტის დაწერა, შესაბამისად გაფორმება, გაფერადება; აღწერს ოთახის მცენარის მოვლის წესებს და ოთახის ცხოველების მოვლის საკითხებს; ესმის ციფრული მოწყობილობების აგებულებისა და დანიშნულების ძირითადი პრინციები (შეუძლია კომპიუტერის ჩართვა, გამორთვა, ინფორმაციის მოძიება, გადატვირთვა);
• 21-ე საუკუნის უნარები:

. მოძიებული მასალების გაგება-გააზრება;

. ინფორმაციაზე წვდომის და მისი გამოყენების შესახებ საფუძვლიანი წარმოდგენის ქონა;

• მოსწავლეებმა მოიძიეს ინფორმაცია საინტერესო ცხოველის/მცენარის შესახებ;
• შეარჩიეს და დაამზადეს საჭირო ფოტოები;
• აღწერეს არჩეული მცენარის/ცხოველის თვისებები, აღწერეს მათი მოვლის წესები;
• განსაზღვრეს, რატომ უნდათ, ჰქონდეთ/ჰყავდეთ ზემოთ აღნიშნული მცენარე/ცხოველი.

პრეზენტაციაში ჩართული იყო გუნდის ყველა წევრი ინდივიდუალურად და ჯგუფურად.

მოსწავლეები მსჯელობდნენ, აკეთებდნენ პრეზენტაციებს.

პროექტის მსვლელობის დროს ნამუშევრების გამოფენა თვალსაჩინო ადგილზე ხდებოდა.

მიმართულების მიმცემი საკვანძო კითხვები:

• ზოგადი კითხვა – ვის ჰყავს/აქვს ოთახის ცხოველი/მცენარე?
• თემატური კითხვა – როგორ მზრუნველობას ვიჩენთ მათ მიმართ?
• რატომ გვყავს/გვაქვს ოთახის ცხოველები/მცენარეები?

შეფასების დროის ჩარჩო:

• მოკლე, განმავითარებელი, თვითშეფასებითი, რაც დამეხმარება როგორც ძლიერი მხარის შენარჩუნებაში, ასევე სუსტი მხარის გაუმჯობესებაში
• საჭირო კითხვარები და მათი შეფასება
• ჯგუფური მუშაობის შეფასება
• დამზადებული ბუკლეტების შეფასება
• კედლის გაზეთის შეფასება
• ცოცხალი საგნების წარმოდგენის და მათზე ზრუნვის შეფასება
• გამოყენებულ იქნება შეფასების დაგეგმვის ცხრილი

საჭირო მასალა: თაბახის ფურცლები, ფერადი ქაღალდები, ფანქრები

აუდიომასალა: კომპიუტერები, პროექტორი

შეფასების ინსტრუმენტების მოკლე მონახაზი

შეფასებისთვის გამოვიყენე სხვადასხვა ტიპის ინსტრუმენტები, განვსაზღვრე პროექტისთვის საჭირო მოსწავლეთა რაოდენობა (მთელი კლასი), დავყავი ისინი ჯგუფებად, მივაწოდე შეფასების კრიტერიუმები, რომელთა საშუალებითაც შეაფასეს პროექტში მუშაობისას როგორც საკუთარი თავი, ასევე ხელმძღვანელიც. შეაფასეს ცალკეული აქტივობები: რომელი მოეწონათ ყველაზე მეტად და რა შესძინათ ამ აქტივობებმა.

შევადგინე სავარაუდო ნაშრომები, რომლებიც შევაფასე სავარაუდო შეფასების ცხრილით. მოსწავლეების ჯგუფურად შესაფასებლად გამოვიყენე ჯგუფური მუშაობის ცხრილი. ყველა ტიპის შეფასებისთვის გამოვიყენე შეფასების დაგეგმვის ცხრილი.

სასწავლო პროცედურები

შევარჩიე პროექტის თემა, რომელიც მოსწავლეებზე იყო ორიენტირებული. შევქმენი პუბლიკაცია, რითაც განვსაზღვრე მასწავლებლის, ადმინისტრაციის და მშობლის როლი. იმისთვის, რომ მოსწავლეები გამეყვანა ბლუმის ტაქსონომიის მიხედვით მაღალ სააზროვნო დონეზე, შევარჩიე 21-ე საუკუნის უნარები, დავსვი ზოგადი, თემატური და შინაარსობრივი კითხვები, რომლებითაც ჩავწვდი მოსწავლეთა ინტერესებს. მოსწავლეები დავყავი ჯგუფებად და მივეცი სათანადო რჩევები. მთელი პროექტის განმავლობაში ვახდენდი განმავითარებელ შეფასებებს.

კვლევის შედეგები

კვლევის შედეგად გაირკვა,

1. რა მნიშვნელობა აქვს და რატომ უნდა გვქონდეს/გვყავდეს ოთახის მცენარე/ცხოველი;
2. რა სარგებლობა მოაქვს ოთახის მცენარეს ადამიანისთვის (აუმჯობესებს გუნება-განწყობილებას, ასუფთავებს ჰაერს, გვაყვარებს ბუნებას);
3. იმისთვის, რომ უფრო ახლოს ვიყოთ ბუნებასთან, უნდა დავგოთ მცენარეები, მოვიშენოთ ოთახის ყვავილები;
4. ვიყოლიოთ ოთახის ცხოველები, ვიზრუნოთ მათზე;
5. ცხოველებზე ზრუნვა ჩვენში აღვივებს ემპათიის/თანაგანცდის უნარს.

ყველა ჯგუფს ჰყავდა თავისი ჯგუფის შესაბამისი ცოცხალი ცხოველი: ზაზუნა, კურდღელი, თუთიყუში – ან ჰქონდა ოთახის ყვავილები: ია (სენპოლია), ყოჩივარდა და ლილია (სპატიფულიმი).

პროექტის განხილვაზე დამსწრე საზოგადოება: სკოლის დირექტორი მურად ჯიშკარიანი, სასწავლო ნაწილის გამგე ომარ ავალიანი, კათედრის გამგე ეკა ძიგრაშვილი, მასწავლებლები: ეთერ ფურცხვანიძე, ნატო რუხაძე, ნათია გაბუნია, მაია კვიტაშვილი, ციალა ჯაფარიძე, შორენა ყურაშვილი და სხვები, აგრეთვე – მშობელთა უმრავლესობა.

მოძიებული მასალებიდან პრეზენტაციაზე განხილული მნიშვნელოვანი საკითხები ძალიან საიტერესო და სახალისო იყო.

წყარო – სახელმძღვანელო, ინტერნეტი, ენციკლოპედია.

ბიუჯეტი

• თაბახის ფურცლები – 8 ლ
• ფერადი ფანქრები (6 ც) -18 ლ
• მარკერები – 5 ლ
• ფორმატის ქაღალდები (10 ც) – 10 ლ
• ოთახის ყვავილების შეძენა – 37 ლ
• ექსკურსია – 30 ლ
• წებო (1ც) – 2ლ

სულ: 100 ლ

პროექტს თან ახლავს მოძიებული მასალები და განხილვის მსვლელობა.

I  ჯგუფი: ია (სენპოლია)

ია – მცენარეთა გვარი იისებრთა ოჯახისა, მრავალწლოვანია, იშვიათად – ერთწლოვანი. ზოგჯერ ნახევრად ბუჩქია, აქვს მორიგეობით განწყობილი ფოთლები იისფერი, ყვითელი და თეთრი ყვავილებით.

ცნობილია იის 700-მდე სახეობა. უმრავლესობა გავრცელებულია ჩრ. ნახევარსფეროს ზომიერ სარტყლებში. საქართველოში გავრცელებულია 26 სახეობა, მათგან 3 კავკასიის და 2 საქართველოს ენდემია.

საქართველოში ია იზრდება ტყეებსა და ბუჩქნარებში, კლდეების ნაპრალებში. ია დეკორატიული მცენარეა, არის ძალიან სურნელოვანი, იყენებენ პარფიუმერიაში.

ველური იები ადრე გაზაფხულზე ყვავილობს, უძლებს ძლიერ სიცივეს, ხოლო ოთახის ია ზამთარ-ზაფხულ ყვავილობს. მას განსაკუთრებული მოვლა-პატრონობა სჭირდება.

სურ.1.

II ჯგუფი – ყოჩივარდა

ყოჩივარდა მეტად კოლორიტული დეკორატიული მცენარეა. ოთახის კულტურად უმთავრესად თურქული და ევროპული ყოჩივარდა გვევლინება. შეგვიძლია, ისეთი რეჟიმი შევურჩიოთ, რომ ზამთარშიც, სხვა ყვავილების დასვენების პერიოდში, იყვავილოს.

ყოჩივარდას ფერთა პალიტრა საკმაოდ მრავალფეროვანია. არსებობს თეთრი, მოვარდისფრო, მუქი წითელი და იისფერი ყვავილები. ყვავილობაც საკმაოდ დიდხანს გრძელდება. ყვავილობა შესაძლოა ოქტომბერში დაიწყოს და მარტის ბოლომდე გაგრძელდეს.

ყოჩივარდისთვის სათანადო პირობების შექმნა არც ისე ძნელია. ყვავილობის პერიოდში ნათელი, მაგრამ არა მზიანი, ცივი ოთახი სჭირდება 10 – 14 გრადუსი ტემპერატურით.

მოსარწყავად გამოვიყენოთ წინა დღეს აღებული წყალი. სათანადო რეჟიმისა და წესების დაცვის შემთხვევაში ყოჩივარდა რამდენიმე ათეული მშვენიერი ყვავილით გვახარებს. ეს სიამოვნება დაახლოებით 20-25 წელი გრძელდება.

სურ.2

III ჯგუფი – მშვიდობის ლილია ანუ ფლამინგო (სპატიფულიმი)

ლილიას ანუ ფლამინგოს უამრავი სახეობა არსებობს. მისი ფერთა პალიტრა მდიდარია. ლილია ძალიან ლამაზი ყვავილია, რომელიც წმენდს დაბინძურებულ ჰაერს. მას ქალის ყვავილადაც მოიხსენიებენ, ვინაიდან აქრობს სტრესს და აღვიძებს დადებით ემოციებს.

გვირჩევენ, ეს მცენარე აუცილებლად ვიქონიოთ ოთახში, რათა ოჯახში სიმშვიდემ და ჰარმონიამ დაისადგუროს.

თუ ფოთლებს ხშირად გავწმენდთ და მოვაშორებთ მტვერს, ჰაერი რეგულარულად გაიწმინება, დატენიანდება და აივსება სუფთა წყლის ორთქლით. აქტიურად ითვისებს ქსილენს და მას ადამიანისთვის უსაფრთხო ნივთიერებად გადაამუშავებს.

სურ.3

IV ჯგუფი – კურდღელი

კურდღელი ძუძუმწოვართა ჯგუფის ცხოველებს მიეკუთვნება. სხეულის სიგრძე 30-60 სმ-ია. აქვს გრძელი ყურები, მოკლე კუდი. უკნა კიდურები წინაზე გრძელია, ფეხისგულები ხშირი ჯაგრითაა დაფარული.

კურდღლები გავრცელებული არიან მთელ დედამიწაზე. ბინადრობენ მრავალფეროვან გარემოში. ყურები მუდამ აცქვეტილი აქვთ, უყვართ ტუჩების ცმაცუნი, აქტიურები არიან მთელი წელი. იკვებებიან ბალახით, ხის ქერქით, კვირტებით, ტოტებით. უყვართ სტაფილო, კომბოსტო, მრავლდებიან წელიწადში ოთხჯერ. გვხვდებიან რუხი, თეთრი და შავი ფერის კურდღლები. კურდღლის ნაშიერს ბაჭია ჰქვია, გამოიყენება კუდღლის როგორც ხორცი, ასევე ტყავი.

სურ. 4

V ჯგუფი – თუთიყუში

თუთიყუშების მრავალსახეობა არსებობს, რომლებიც კარგად ეთვისებიან ადამიანებს. სახლის პირობებში მრავლდებიან კიდეც. ზოგიერთი მათგანი გამოირჩევა საზრიანობით, რაც მათ უფრო მეტ მომხიბვლელობას ანიჭებთ. ეს აჩენს სურვილს, სახლში იყოლიონ ესა თუ ის თუთიყუში.

საქართველოში გავრცელებულია მეტწილად პატარა და საშუალო ჯიშის თუთიყუშები, რომლებიც ყველაზე მოსიყვარულენი არიან. ინტელექტით გამოირჩევიან ამაზონი და ჟაკო.

VI ჯგუფი – ზაზუნა

ზაზუნა ძუძუმწოვართა ჯგუფის მღრღნელების რიგის ცხოველია. აერთიანებს 57 გვარს. 4 სახეობიდან ყველაზე ცნობილია ჩვეულებრივი ზაზუნა. საქართველოში 2 სახეობა გვხვდება: ამიერკავკასიური და დაღესტნური. რუხი ომანა ზაზუნები წელიწადში 2-3-ჯერ მრავლდებიან. შობენ რვიდან ათამდე წრუწუნას. ზაზუნას შენახვა ძალიან იაფი ჯდება. კარგი მოვლითა და ყურადღებით ზაზუნებმა შესაძლოა 5 წლამდე იცოცხლონ. საჭმლის მიმართ არაპრეტენზიულები არიან, ჭამენ ბურღულს, შვრიას, ფეტვს, ხორბალს. მოსწონთ ხაჭო, ყველი, მოხარშული კვერცხის გული, ბოსტნეული და ხილი. ავადმყოფობას გვატყობინებენ: სვამენ ზომაზე მეტ წყალს, აცემინებენ, კანკალებენ. ჩინური ზაზუნები ერთ გალიაში ვერ თავსდებიან, მანამდე იბრძვიან, სანამ ერთ-ერთი მათგანი არ მოკვდება.

სურ. 5

ჯგუფური პრეზენტაციების შემდეგ მოსწავლეებმა წარმოადგინეს დამზადებული წიგნი-ბუკლეტები და კედლის გაზეთი

ვფიქრობთ, ამ ტიპის პროექტები ჯანსაღი დამოკიდებულებების ჩამოყალიბებას შეუწყობს ხელს, დაეხმარება მოსწავლეებს იმის უკეთ გაცნობიერებაში, როგორ შექმნან უკეთესი საცხოვრებელი გარემო, სასწავლო სივრცე და უკეთესი, უფრო ჰუმანური საზოგადოება.

გამოყენებული რესურსები:

1.  ნინო ტალახაძე, სახელმძღვანელო „მე და საზოგადოება“