ქალაქისთვის ზღაპარი ისეთივე აუცილებელია, როგორც დიდი სკვერი, სადაც ციყვები და ბავშვები ხეებზე ერთად დაძვრებიან, შუქნიშანი, რომელიც ყველაზე ზრუნავს, მთავარი მოედანი, სადაც მთავარი საათი რეკავს, კინოთეატრი, სადაც მულტფილმებს აჩვენებენ, და, რა თქმა უნდა, აკროპოლისი

აკროპოლისი რა არის?  – ეს ქალაქის გულია, ქალაქის მთავარი ნაგებობა, საიდანაც ქალაქს მისი მარადიული მცველები დარაჯობენ. თბილისს -ნარიყალა აქვს, შეგიმჩნევია, რა ლამაზად განათდება ხოლმე ღამ-ღამობით?

ჰოდა, რას გიყვებოდი? ქალაქსა და ზღაპარზე და სულ სხვაგან წავედი….

ქალაქს კიდევ თავისი ბუკინისტი უნდა ჰყავდეს.

ბუკინისტი ვინაა? ბუკინისტი ადამიანია, რომელიც წიგნებს აგროვებს, უვლის, პატრონებს უძებნის…

ჰოდა, ჩვენს დიდ ქალაქსაც ჰყავდა თავისი ბუკინისტი, კეთილი, მცივანა კაცი.

ბუკინისტს ძალიან უყვარდა ბავშვები და მისი საყვარელი საქმე მათთვის წიგნების არჩევა იყო. აარჩევდა წიგნებს და ღამ-ღამობით ბავშვებს სასთუმალთან უწყობდა.

მოწყენილებს -მხიარულ წიგნებს ურჩევდა, მხიარულებს და ცელქებს – ცოოტა, სულ ცოტა ნაღვლიანებს, მცივანებს – თბილ მოთხრობებს დაუტოვებდა, მტირალებს – სასაცილო ამბებს, მათ, ვისაც კითხვა არ უყვარდა, ნახატიან წიგნებს ჩუქნიდა, მათ – ვისაც წიგნის დასრულება ენანებოდა, ისეთ წიგნებს, რომლებიც არასდროს მთავრებიან…

ასეთი წიგნებიც არსებობს, ფიქრებში გააგრძელებ და გააგრძელებ, რამდენ ხანსაც გინდა.

ბუკინისტს უნდოდა, რომ მსოფლიოში ყველა ბავშვს ერთმანეთი გაეცნო, განსხვავებული ამბები წაეკითხა, განსხვავებული ხასიათები შეჰყვარებოდა. ბუკინსტი თვლიდა, რომ ყველა ბავშვისთვის არსებობს განსაკუთრებული წიგნი, განსაკუთრებული მეგობარი, რომელსაც უბრალოდ დროულად პოვნა და კარგად წაკითხვა სჭირდება.

მოკლედ, საღამოობით, როცა რძეს და ორცხობილას მიირთმევდნენ,  კბილებს კარგად გაიხეხავდნენ და ხელებსაც მარწყვისსუნიანი საპნით გულდაგულ დაიბანდნენ. როცა ლამაზ პიჟამოებს ჩაიცვამდნენ, ბალიშებსაც კარგად აიფუმფულებდნენ და საბნების ქვეშ შეძვრებოდნენ. ზამთარში – გაყინულ ფეხუცებს გაითბობდნენ და ზაფხულში – პირიქით, თხელი საბნებიდან ფეხებს გარეთ გამოაპარებდნენ, ბავშვები სასთუმალთან ფერად-ფერად წიგნებს პოულობდნენ.

ამბები პეპიზე, კარლსონზე, 8 ბავშვსა და მათ მხიარულ მშობლებზე, პინოქიო, მეფე მათიუში, პატარა უფლისწული და კიდევ ბევრი სხვა წიგნი ბავშვებს თავის საოცარ სამყაროს ჩუქნიდა.

ხომ გითხარი, შემთხვევითი წიგნები არ იყო -მეთქი.

იმ ბიჭს, რომელმაც სხვას დასცინა, გულისამაჩუყებელი ამბავი ელოდა ზუსტად თავისნაირ ბიჭზე.

იმ გოგოს, ვინც თავისი სათამაშო სხვას არ ათხოვა, ერთი წითელთმიანი გოგოს მხიარული გასეირნება  უნდა წაეკითხა, გახსოვთ ეს ამბავი? იმ გოგომ მთელი ქალაქის ბავშვები დაასაჩუქრა.

მოკლედ, ყველა ამბავი ზუსტად ისეთი იყო, როგორიც უნდა ყოფილიყო. როგორიც საჭირო იყო და მეტიც, აუცილებელი.

დაურიგებდა მცივანა ბუკინისტი წიგნებს ბავშვებს და თავის პატარა, წიგნებით გამოტენილ სახლში ბრუნდებოდა.

სახლი პატარა სულაც არ იყო, მაგრამ წიგნებით გამოტენილი სივრცე პატარა გეჩვენებოდა.

წიგნები ყველგან, საწოლთან, კარადებში, მაცივარშიც კი.

დიახ, დიახ, ღარიბ ბუკინსტს არასდროს ჰქონდა იმდენი საჭმელი, რომ მაცივარში შეენახა, ამიტომაც მაცივარში კულინარიულ წიგნებს ინახავდა, საწოლ ოთახში – ზღაპრებს, შემოსასვლელში – სამოგზაურო რომანებს, ფანჯრის რაფაზე კი სულ ფერად-ფერადი ფანტასტიკური ლიტერატურა ჰქონდა ჩამოწყობილი.

• იი, რას იყინება ერთი, შეუკეთოს ერთი-ორი წიგნი ღუმელში – ჭორაობდნენ მეზობლები.

მაგრამ არასდროს, აი, არცერთი წუთით არ უფიქრია მცივანა  ბუკინისტს,  რომელიმე წიგნი დაეწვა და ისე გამთბარიყო. არც გატეხილ მინაზე აუკრავს ოდესმე ფურცლები ბოტანიკური ლექსიკონიდან თუ რომელიმე ცნობილი მხატვრის ალბომიდან.

ჰოდა, რომ მოსაღამოვდებოდა, გამოვიდოდა თავისი სახლიდან და მთელ ქალაქში უჩუმრად დადიოდა დიდი ტომრით. მერე, ბავშვების სასთუმალთან სხვადასხვა წიგნი აღმოჩნდებოდა ხოლმე:

-უიჰ, პეპი მესტუმრა  – იტყოდა ხოლმე მორცხვი გოგონა, რომელსაც საკუთარი ჩრდილისაც კი ეშინოდა.

-უი, შეხედეთ, 8 ბავშვის ამბავი – მოწყენილი და დედისერთა ბიჭი დიდ, ლიტერატურულ ოჯახს პოულობდა უცებ.

-მაუგლი, ნახეთ მაუგლი – იტყოდა ბიჭი, რომელიც ძაღლებს ქვებს უშენდა და ჩიტებს შურდულს უმიზნებდა-ხოლმე.

-ნახეთ ბიბო რა ბიჭია, ისიც მამას ელოდება – ეს პატარა, ცისფერთვალა გოგოა, რომელსაც მამა უყვარს ძალიან.

-სალამურა, სალამურა – ეს ის ბავშვი იყო, რომლის დედასაც ქართული წიგნები არ უყვარდა.

-ნახეთ, როგორი მხიარული ლექსებია – ეს კი ორი ფილოსოფოსის შვილი იყო,  ლექსების კითხვა რომ დროის ფუჭი კარგვა ეგონათ.

-პინოქიო, ცხვირს გაუფრთხილდი – მიხვდი ალბათ, ტყუილები რომ ზედმეტად უყვარდა, ეს იმ პატარა გოგონას სასთუმლის წიგნი იყო.

საღამოობით, როცა ქალაქის ყველა ბავშვს თავის საკითხავს დაუტოვებდა, მცივანა ბუკინისტი შინ ბრუნდებოდა, უზარმაზარ წიგნს არეულ წარწერას  დაულაგებდა ( ეს სახლში შესასვლელი საიდუმლო გასაღები იყო),  წიგნის ყდას მძიმედ აჭრიალებული კარივით გამოხსნიდა, წიგნში შევიდოდა და კარს საგულდაგულოდ მოიკეტავდა.

თქვენს სახლს შეიძლება სულ სხვა წარწერა ჰქონდეს, თქვენი მშობლების სახელები და გვარები ეწეროს. ბუკინისტის წიგნ-სახლს კი ასეთი წარწერა ჰქონდა:

„ჰანს ქრისტიან ანდერსენი

ზღაპრები“.

შავი,  წითელი, თეთრი, ყვითელი  და მწვანე ზღვა – ეს „ფერადი“  ზღვებია ჩვენს პლანეტაზე.  საინტერესოა,  რატომ ურევია ამ ზღვების სახელებში ფერები და რით განსხვავდებიან ისინი სხვა ზღვებისგან.  შავი ზღვის შესახებ  აქ  აღარ ვისაუბრებ, რადგან მას მთელი სტატია მივუძღვენი, დანარჩენებს კი მოკლედ მიმოვიხილავ.

ყვითელი ზღვა

ყვითელი ზღვა წყნარი ოკეანის აუზს მიეკუთვნება და ნახევრად შიდა ზღვაა. ის აზიის აღმოსავლეთ სანაპიროზე,  კორეის ნახევარკუნძულის დასავლეთით მდებარეობს.  ყვითელი ზღვა სამი ქვეყნის ტერიტორიას –  ჩრდილოეთ კორეას, სამხრეთ კორეასა და ჩინეთს ესაზღვრება. ყვითელ ზღვას  სახელი წყლის ფერის გამო  ეწოდა, რაც ზღვაში ჩამდინარე მდინარე ხუანხეს“  იგივე  “ყვითელი მდინარის”  დამსახურებაა.  ამ მდინარეს ზღვაში დიდი რაოდენობით ოქროსფერი ქვიშა ჩააქვს, რაც ზღვის წყალს ყვითელ ფერს სძენს.

ყვითელი ზღვის ფართობი 41 6 000 კვ. კმ-ია.  ზღვის  წყლის მარილიანობა 24-36 პრომილეს შორის მერყეობს.  ყვითელი ზღვა არ არის ღრმა ზღვა. მისი მაქსიმალური სიღრმე 152 მეტრს აღწევს, თუმცა გამოირჩევა დიდი და სწრაფი ტალღებით, აგრეთვე დიდი მიმოქცევით. ზოგჯერ ტალღების მიმოქცევის სისწრაფე 20 კმ/საათს აღემატება. სწორედ მისი სიღრმე და მიმოქცევის მახასიათებლები ხდის ზღვას მნიშვნელოვანს თევზების გამრავლების თვალსაზრისით.

ზღვის ყურეებიდან გამოირჩევა ბოხაის, ლიაოდუნის და დასავლეთ კოერის ყურეები.  ზღვაში ხუანხეს აგრად ასევე  ჩაედინება მდინარეები – ხაიხე, ლიაოხე და იალუცზიანი (ამნოკანი).

ზღვა მდიდარია ბიოლოგიური რესურსებით  და თევზჭერის  უმნიშვნელოვანესი ცენტრია. ამასთანავე, ყვითელი ზღვა ცნობილია სხვადასხვა სახის გადამფრენი ფრინველების სიმრავლითა და მრავალფეროვნებით.

თეთრი ზღვა

თეთრი ზღვა რუსეთის ევროპული ნაწილის უკიდურესი  ჩრდილოეთით მდებარეობს და  ჩრდილოეთ ყინულოვანი (არქტიკული) ოკეანის აუზს მიეკუთვნება. თითქმის შვიდი თვის მანძილზე თეთრი ზღვა მთლიანად ყინულებით იფარება და  სწორედ აქედან გამომდინარე ეწოდა მას თეთრი ზღვა. ზღვა ყინულებისგან მხოლოდ  ივლისის შუა  რიცხვებში თავისუფლდება.

მეცნიერთა აზრით, ზღვის სახელი ალბუმი – „თეთრი ზღვა“  პირველად პეტრე პლანციას 1592 წელს შედგენილ რუკაზე იქნა აღნიშნული. ხოლო უკვე ორი წლის შემდეგ ფლამანდიელი კარტოგრაფის ჰერარდ მერკატორმა თავის რუკაზე ზღვის,  როგორც ლათინური, ასევე  რუსული სახელწოდებაც დაიტანა.

ზღვის ფართობი 90 ათასი კვ. კმ-ია. საშუალო სიღრმე -89 მ-ს, ხოლო მაქსიმალური – 330 -ს აღწევს.  თეთრ ზღვაზე გარემო პირობები საკმაოდ მკაცრია. ტემპერატურა ნულს ქვემოთ 20°-მდე ჩამოდის ხოლმე, ხშირად უფრო დაბლაც. ყოფილა შემთხვევები, როცა 40° ყინვა დაფიქსირებულა.  0°-ს ზემოთ ტემპერატურის ნიშნული იშვიათად ადის. ზღვის წყლის მარილიანობა მსოფლიო ოკეანის წყლის საშუალო მარილიანობაზე დაბალია.

თეთრ ზღვაში ჩაედინება მდინარეები – ჩრდილოეთი დვინა, ონეგა, მეზენი და სხვ.  თეთრი ზღვა  უმნიშვნელოვანესი სატრანსპორტო მაგისტრალია. ზღვისპირა ძირითადი პორტებია არხანგელსკი, სევეროდვინსკი, ონეგა, ბელომორსკი, კემი, მეზენი.  არხანგელსკი უძველესი პორტია და ისტორიულად ის რუსეთში მსოფლიოს სავაჭრო ცენტრად იწოდებოდა.

მიუხედავად იმისა, რომ თეთრ ზღვაზე ძალიან ცივა და ზამთრობით წყალი იყინება, ზღვაში უამრავი ძალიან ლამაზი თევზი ბინადრობს.

ბელომორ-ბალტიის არხმა თეთრი ზღვა  ბალტიის ზღვას დაუკავშირა.

წითელი ზღვა

წითელი ზღვაც ლურჯი ფერისაა, მაგრამ მის ზედაპირზე ზოგჯერ წითელი წყალმცენარეები ამოტივტივდებიან  ხოლმე და მაშინ ზღვის წყალს წითელი ელფერი დაჰკრავს.  სახელიც, სავარაუდოდ, სწორედ ამ  ორგანიზმების მეწამული ფერის გამო ეწოდა.  თუმცა არსებობს ზღვისთვის სახელის დარქმევის სხვა ვერსიებიც. მაგალითად, ზოგიერთი მკვლევარი ფიქრობს, რომ ზღვას ეს სახელი ეგვიპტესთან ახლოს მდებარეობის გამო ეწოდა. ძველად ეგვიპტელები წითელ ზღვაში მდებარე ერთ-ერთ  კუნძულს „წითელ მიწას“ უწოდებდნენ. რადგანაც  ზღვა „წითელ კუნძულს“ ესაზღვრებოდა,  ამიტომ მასაც  „წითელი“  დაარქვეს.  სახელის წარმოშობასთან დაკავშირებით, სხვა  ვერსიაც არსებობს, რომელიც ეფუძნება მოსაზრებას, რომ ფერები ჰორიზონტის მხარეებს – გეოგრაფიულ მიმართულებებს აღნიშნავდნენ. წითელი ფერი კი  სამხრეთის  მიმართულებას შეესაბამებოდა  და, შესაბამისად, წითელი ზღვაც   სამხრეთის ზღვას ნიშნავდა.

წითელი ზღვა შიდა ზღვაა და  ინდოეთის ოკეანის აუზს მიეკუთვნება და არაბეთის ნახევარკუნძულსა (აზია) და აფრიკის კონტინენტს  შორის მდებარეობს. ზღვა  ცხრა ქვეყანას ესაზღვრება. ეს ქვეყნებია:  ეგვიპტე, სომალი, სუდანი, იემენი, ისრაელი, ჯიბუტი, იორდანია, საუდის არაბეთი და ერითრია. წითელ ზღვას უდიდესი მნიშვნელობა ენიჭება ცხრავე ქვეყნისთვის რეკრეაციის, ტრანსპორტირებისა და თევზჭერის თვალსაზრისით.

წითელი ზღვის ფართობი 450 ათასი კვ. კმ-ია. მაქსიმალური სიღრმე  3000 მ.-ია  შუა ნაწილში. წითელი ზღვა ყველაზე მარილიანია მსოფლიოს ზღვებს შორის –  მისი წყლის მარილიანობა ლიტრში 40-60  გ.-ია.

წითელი ზღვა იმითაცაა საინტერესო, რომ მასში მდინარეები არ  ჩაედინება, რომელთაც ზღვებში ნატანი მასალა და ქვიშა ჩააქვთ, რაც მნიშვნელოვნად ამცირებს  ხოლმე ზღვის წყლის გამჭვირვალობას. ამიტომაც  წითელი ზღვის წყალი კრისტალურად სუფთა და გამჭვირვალეა.

წითელი ზღვა საერთაშორისო გადაზიდვებისა და ტრანსპორტირების ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი ცენტრი მას შემდეგ გახდა, რაც 1869 წელს სუეცის არხი გაიხსნა.

წითელი ზღვა მეტად საინტერესოა ტურისტებისთვისაც. ზღვაზე დასვენება მთელი წლის განმავლობაშია შესაძლებელი, თუმცა ზაფხულში ძალიან ცხელა. ამ დროს  წყლის საშუალო ტემპერატურა 27 გრადუსია. ზამთარში კი წყლის საშუალო ტემპერატურა 21 გრადუსს აღწევს. ასე რომ, ზღვა, გარდა მაღალი მარილიანობისა, ყველაზე თბილ ზღვადაა ცნობილი.

წითელი ზღვა გამოირჩევა ორგანული სამყაროს  მრავალფეროვნებით. იქ ათასამდე სახეობის თევზი ბინადრობს. აგრეთვე გვხვდება წყალმცენარეები,  მრავალი ფერის მარჯნები და სხვადასხვა ფორმის წყალქვეშა ქვები, რომლებიც ზღვის ფსკერზე  ულამაზეს გარემოს ქმნიან.

წითელ ზღვაში 25  ლამაზი და ეგზოტიკური კუნძულია, რომლებიც საუკეთესო ადგილებად ითვლება დაივინგისთვის. სწორედ ამიტომ დაივერები ამ კუნძულებზე მსოფლიოს ყველა კუთხიდან ჩამოდიან ზღვის  მრავალფეროვანი და ულამაზესი წყალქვეშა სამყაროს გასაცნობად.

მიყვარს მე-11 კლასი. უკვე დიდები არიან და თუ თავიდანვე ერთად მოვდივართ, საოცრებებს ვახდენთ გაკვეთილზე. წელს მაინც ცხრილიც ისეა შედგენილი, პირველი გაკვეთილები მე-7-8 კლასებთან მაქვს, ბოლო კი… იმათთან უკვე სხვა ურთიერთობებია, სხვა თემები. გლობალური გეოგრაფია საკითხის გაშლის შესაძლებლობას გვაძლევს. ამიტომაც ჩვენი გაკვეთილები სცილდება საზღვრებს. მათთკენ სხვა ემოციით მივდივარ, ვიცი, რომ მოულოდნელობის 45 წუთი იწყება. მათთგანაც იმავეს ვგრძნობ.

ნებისმერი თემის შესახებ (თუ წინასწარ არ მაქვს მომზადებული მასალა) სიახლეებს ინტერნეტში პოულობენ, ფიქრობენ, კამათობენ… და იქმნება გაკვეთილებზე რეზოლუციები, რეკომენდაციები, პრეზენტაციები. მე-10 კლასში, როცა გაკვეთილზე ინფორმაციის მოძიება სჭირდებოდათ, ჩემს ტელეფონს იყენებდნენ. დღეს უკვე საკუთარი სმარტფონები აქვთ ჩართული.

ყოველ გაკვეთილზე მინიმოდელირებას ვატარებთ. მოტივაციისთვის განმსაზღვრელი შეფასება არ სჭირდებათ – განმავითარებელი შეფასება და ურთიერთშეფასება იმდენი გვაქვს, რომ ქულა ვიღას ახსოვს. ერთ რამეს კი შევპირდი: თქვენზე დავწერ და თქვენს ნამუშევრებს გამოვიყენებ-მეთქი. ეს ყველაზე მეტად მოეწონათ. ამიტომ მინდა, მათი შექმნილი რეზოლუციები შემოგთავაზოთ. განსაკუთრებით საინტერესოდ მეჩვენა განათლების საკითხების განხილვა. მინდა გითხრათ, რომ კორექტულობა და ობიექტურობა არ დაუკარგავთ.

გეოგრაფიის გაკვეთილზე RAFT მეთოდის გამოყენებაზე ერთხელ უკვე დავწერე. როლებს ინაწილებენ და ინტერესების მიხედვით ჯგუფდებიან. ხან გაეროს წარმომადგენლები არიან, ხან – განათლების კომიტეტისა, ხან – – ჟურნალისტები, ხანაც – მოქალაქები… როლებს რა გამოლევს?

განათლების საკითხებზე სანდრო ლომინეიშვილი, შოთა ელბაქიძე, რობი სეფიაშვილი (სეფო) და გიორგი გონგაძე (გონგო) მუშაობდნენ. სანდრო უკმაყოფილო იყო – 15 წუთში შექმნილი რეზოლუციააო, უკეთესს გავაკეთებო, მაგრამ ბოლოს მაინც ამ ვარიანტის გამოქვეყნებაზე შევთანხმდით.

მეორე რეზოლუცია შშმ პირების პრობლემებს ეხება. გაკვეთილზე ეს თემა რომ აირჩიეს, გამიკვირდა, თუმცა გოგონებმა საინტერესო პროდუქტი შემოგვთავაზეს. ადამიანის უფლებებათა დაცვის კომიტეტის წევრები მარიამ ძოწენიძე (ძოწე), მარიამ ჯანიაშვილი (ჯანო), თათული ძაგანია და ნესტან კირთაძე იყვნენ.

განათლების კომიტეტი

განათლება წარმატების ფუნდამენტია. ის ძალაა, რომელსაც გამარჯვება მოაქვს ერისთვის საარსებოდ ბრძოლაში. როცა მოქალაქეები განათლებულები არიან – არიან პროფესიონალებიც. ეოცა პროფესიონალები არიან, შენდება ეკონომიკა. როცა ეკონომიკა შენდება, შენდება პოლიტიკაც, ხოლო როცა პოლიტიკა, ეკონომიკა და განათლება შენდება, სახელმწიფო ძლიერია. განათლებაა ყველაზე ძლიერი იარაღი, რომელიც შეგვიძლია მსოფლიოს შესაცვლელად გამოვიყენოთ. ჩვენს სამყაროში ცოდნა ძალაა. განათლება ის განვითარების ფორმულის განუყოფელი ნაწილია. მას თან ახლავს თანდაყოლილი ფასეულობა, რომელიც სცდება ეკონომიკის საზღვრებს – შესაძლებლობას აძლევს ადამიანებს, განაგონ საკუთარი ბედი. სწავლაა ის ერთადერთი რამ, რისთვისაც არ ვზოგავთ ენერგიას, რისკენაც მივილტვით და რისთვისაც ნამდვილად ღირს ჩვენი ხანმოკლე ცხოვრება. ცოდნაა ადამიანის ყველაზე ძლიერი იარაღი, განათლება კი დიდებული საშუალებაა პიროვნების განვითარებისთვის. განათლების დონის მაჩვენებელი ქვეყნის წარმატებისა და განვითარების ერთ–ერთი მთავარი ინდიკატორია. განათლება ეკონომიკაში ერთ–ერთი ყველაზე მნიშვნელოვანი ადგილი უკავია. საქართველოში მწვავედ დგას უმუშევრობის პრობლემა, უმუშევრობის მიზეზების კვლევისას კი სპეციალისტები ხშირად მიდიან დასკვნამდე, რომ განათლების ხარისხი და კვალიფიციური კადრების დეფიციტი ხელს უშლის ქვეყანაში ინვესტიციების ზრდას და ახალი სამუშაო ადგილების შექმნას.

საქართველოს როგორც ქვეყნის კონკურენტუნარიანობის შეფასებაში განათლების როლზე ძალიან საინტერესო ინფორმაციას იძლევა კონკურენტუნარიანობის ინდექსი (GCI). ეს ინდექსი ახდენს იმ ფაქტორების ანალიზს, რომლებიც მნიშვნელოვან როლს ასრულებს ქვეყანაში ბიზნესკლიმატის შექმნაში და გადამწყვეტია მწარმოებლურობისა და კონკურენტუნარიანობის თვალსაზრისით. GCI ზომავს მაკროეკონომიკური გარემოს ხარისხს, ქვეყნის საჯარო ინსტიტუტების მდგომარეობას და ტექნოლოგიური მზაობის დონეს. ინოვაციასა და განვითარების ფაქტორში საქართველო 121-ე პოზიციას იკავებს 144 ქვეყანას შორის. დაწყებითი განათლების ხარისხით ქვეყანა 99-ე ადგილზეა 144 ქვეყნიდან (3.4 ქულა), რაც იმაზე მეტყველებს, რომ პირველადი განათლება ძალიან დაბალი ხარისხისაა.

ბოლო კვლევა, რომელიც ქვეყანაში 15 წლამდე ასაკის მოზარდების უნარების დონეს შეეხო, 2011 წელს გამოქვეყნდა. ეს გახლავთ OECD-ის (ORGANIZATION FOR ECONOMIC CO-OPERATION AND DEVELOPMENT) მოსწავლეთა საერთაშორისო შეფასების პროგრამა PISA (PROGRAMME FOR INTERNATIONAL STUDENT ASSESSMENT).
კითხვითი უნარების მიხედვით საქართველო 74 ქვეყანას შორის ბოლოდან მერვე ადგილს იკავებს, მათემატიკური უნარების კუთხით – ბოლოდან მესამეს, ხოლო საბუნებისმეტყველო მეცნიერებებში ბოლოდან მეხუთეს. რაც შეეხება ევროპის მასშტაბით დაფიქსირებულ შედეგებს, 15 წლამდე ასაკის მოზარდების კითხვითი უნარების მიხედვით საქართველო ბოლო ადგილზეა, მათემატიკურ კომპონენტსა და საბუნებისმეტყველო მეცნიერებებში კი ბოლოდან მეორე ადგილს იკავებს. ჯამურად ყველაზე უარესი მაჩვენებელი აქვს ევროპაში. ამ შედეგების ფონზე საინტერესოა ის მაჩვენებელიც, რომლებიც საჯარო სკოლების პედაგოგების სერტიფიცირების შედეგად ვლინდება. 26 000 რეგისტრირებული პედაგოგიდან 17-18% სერტიფიცირების გამოცდაზე არ გამოცხადდა. მათემატიკაში სავალდებულო ბარიერი ვერ გადალახა 86%-მა, ქიმიაში – 91%-მა, ფიზიკაში – 96%-მა, ბიოლოგიაში – 77%-მა,სამოქალაქო განათლებაში – 83%-მა, სახვით ხელონებაში კი 74%-მა.

1. გვაშფოთებს რა ბულინგის არსებობა ზოგადსაგანმანათლებლო სისტემაში:

• საჭიროდ მივიჩნევთ, ერთი მხრივ, მანდატურის სამსახურის გააქტიურებას, მეორე მხრივ კი ინფორმირებულობის ამაღლებას საგანმანათლებლო დაწესებულებებში.
• რეკომენდაციას ვუწევთ სკოლის ადმინისტრაციას, საჭირო ზომები მიიღონ პრობლემის დეესკალაციისათვის.

2. აღვნიშნავთ რა ინფრასტრუქტურულ გაუმართაობას საგანმანათლებლო დაწესებულებებში,

• მიგვაჩნია, რომ საჭიროა, ინფრასტრუქტურის სამინისტროსთან ერთად კოორდინირებული მოქმედებებით გატარდეს ეფექტური პოლიტიკა.

3. ხაზს ვუსვამთ რა მასწავლებელთა პროფესიული განვითარების ეროვნული ცენტრის მიერ პედაგოგთა პროფესიული გადამზადების პროგრამის ყოველწლიურად ჩატარების აუცილებლობას,

• რეკომენდაციას ვუწევთ, დაწესებულების დისციპლინარულმა კომიტეტმა განახორციელოს მისი უფლებამოსილებები.

4. აღვნიშნავთ რა მანდატურის სამსახურის არაეფექტურობას, რეკომდაციას ვუწევთ, დაწესებულების დისციპლინარულმა კომიტეტმა განახორციელოს მისი უფლებამოსილებები.
5. გვაშფოთებს რა პედაგოგთა არაკვალიფიციურობა/პროფესიული ეთიკის უხეში დარღვევა, რომელიც გამოხატულია:

5.1 სტერეოტიპებითა და დისკრიმინაციული დამოკიდებულებით,

5.2 პოლიტიკური მიკერძოებით,

5.3 ინდივიდუალური შეფასების სისტემით,

5.4 ინსტიტუციური პრივილეგიების უხეში გამოყენებით, –

ხაზს ვუსვამთ მასწავლებელთა პროფესიული განვითარების ეროვნული ცენტრის მიერ პედაგოგთა პროფესიული გადამზადების პროგრამის ყოველწლიურად ჩატარების აუცილებლობას.

• რეკომენდაციას ვუწევთ, დაწესებულების დისციპლინარულმა კომიტეტმა განახორციელოს მისი უფლებამოსილებები.

ადამიანის უფლებებათა დაცვის კომიტეტი

შშმ პირები წარმოადგენენ ერთ-ერთ ყველაზე დიდ ჯგუფს მსოფლიოში უმცირესობათა შორის, რომლებიც ყურადღების მიღმა რჩებიან და ხშირად საზოგადოებისა თუ სახელმწიფოს მხრიდან დისკრიმინაციას განიცდიან.

მსოფლიო ბანკის მონაცემებით, შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირთა რაოდენობა 1 მილიარდია, რაც მსოფლიოს მოსახლეობის 15%-ს შეადგენს, მათი 80% კი განვითარებად ქვეყნებში ცხოვრობს.

ზოგ განვითარებად ქვეყანაში ხშირია შშმ პირების უფლებებისა და ძირითადი თავისუფლებების დარღვევა/შელახვის ფაქტები. აღსანიშნავია ცნობიერების დაბალი დონე, არაადაპტირებული გარემო, დისკრიმინაციის ფაქტებისა და კონკრეტულ ქვეყნებში საკანონმდებლო ხარვეზების არსებობა, რაც ხელს უშლის შშმ პირების სოციუმში ინტეგრაციას. აგრეთვე შესამჩნევია სახელმწიფოების მხრიდან შშმ პირების უფლებათა უგულებელყოფა და ჯანდაცვის სერვისების ხელმიუწვდომლობა, რაც აუარესებს აღნიშნული პირების ჯანმრთელობის მდგომარეობას და იწვევს მათ დესოციალიზაციას. პრობლემურია კერძო და საჯარო სექტორებში შშმ პირების დასაქმება და საზოგადოების ინფორმირებულობის დაბალი დონე.

1. გვაწუხებს რა ცნობიერების დაბალი დონე განვითარებად ქვეყნებში, რაც ხელს უშლის შშმ პირთა ინტეგრაციას სოციუმში, საჭიროდ მივიჩნევთ:

• გატარდეს შესაბამისი რეფორმები, რაც გულისხმობს საჯარო ლექციებს, ღონისძიებებს, აქტივობებს, რომლებშიც ჩართულნი იქნებიან როგორც მედიასაშუალებები, ისე არასამთავრობო ორგანიზაციებიც. ამასთანავე, ვთავაზობთ განათლების სამინისტროებს, შეიმუშაონ პროგრამა სახელმწიფო სკოლებში სპეციალური საგნის შემოღებისთვის, რომელიც ხელს შეუწყობს სკოლის მოსწავლეთა ცნობიერების ამაღლებას.

2. გვაშფოთებს რა ზოგიერთ ქვეყანაში შშმ პირებისთვის არაადაპტირებული ინფრასტრუქტურისა და საგზაო სატრანსპორტო საშუალებების არსებობა, მოვუწოდებთ, თავისუფალი გადაადგილებისთვის უზრუნველყონ საფეხმავლო ბილიკები, ხმოვანი შუქნიშნები, პანდუსები, ლიფტები და სხვ. აგრეთვე, კანონმდებლობაში გატარდეს ისეთი ცვლილებები, რომლებიც დაავალდებულებს სამშენებლო კომპანიებს ადაპტირებული შენობების აშენებას.
3. ვითვალისწინებთ რა ზოგიერთ ქვეყანაში შშმ პირების განათლების აუცილებლობას მათი პიროვნების, ნიჭის, შემოქმედებითი უნარის, გონებრივი და ფიზიკური შესაძლებლობის განვითარება/გამოვლენისთვის, ხაზს ვუსვამთ ინკლუზიური განათლების დანერგვისა და შშმ პირებისთვის სპეციალიზებული სკოლების არსებობის აუცილებლობას.
4. ყურადღებას ვამახვილებთ რა შშმ პირების დასაქმების მასშტაბურ პრობლემაზე, რეკომენდაციას ვუწევთ სამუშაო ადგილების გამოყოფას მათი შესაძლებლობების მიხედვით, როგორც საჯარო, ასევე კერძო სექტორში შშმ პირებისთვის კვოტირების სისტემის დაწესებას, აგრეთვე – ისეთი პროგრამების შემუშავებას, რომელიც ინფორმაციას მიაწვდის შშმ პირებს დასაქმების შესახებ.
5. აღვნიშნავთ რა ზოგ განვითარებად ქვეყანაში შშმ პირთა სოციალური დახმარების სიმცირეს ან არარსებობას, მოვუწოდებთ სახელმწიფოებს, მოახდინონ შშმ პირთა შრომისუნარიანობის იდენტიფიკაცია და დაენიშნოთ მათ შესაბამისი სოციალური დახმარება.
6. აღვნიშნავთ რა ზოგიერთ ქვეყანაში ჯანდაცვის სისტემის გაუმართაობას, რაც გამოიხატება შშმ პირებისთვის პრევენციული დიაგნოსტიკის, კვალიფიციური კადრების, მედპუნქტების არარსებობით და სათანადო დიაგნოსტიკურ-სარეაბილიტაციო ინვენტარის ნაკლებობას,

ჯანდაცვის კომიტეტთან შეთანხმებით მივამართავთ სახელმწიფოებს:

• უზრუნველყონ შშმ პირები ყოველი ზემოთაღნიშნულითა და დამხმარე აღჭურვილობით, როგორიცაა ეტლები, სმენის აპარატები, კასტელები და ა.შ.

6. ყურადღებას ვამახვილებთ რა განვითარებად ქვეყნებში მონიტორინგის პრობლემაზე, მოვუწოდებთ უკვე არსებული შშმ პირთა უფლებების დაცვის კომიტეტის მიერ დაკისრებული ვალდებულების ეფექტურად შესრულებისკენ
7. გვაშფოთებს რა ის გარემოება, რომ არსებობს ქვეყნები, სადაც ეროვნული კანონმდებლობით ირღვევა შშმ პირების ძირითადი უფლებები, რეკომენდაციას ვუწევთ ზემოხსენებულ ქვეყნებს, გაამახვილონ ყურადღება აღნიშნულ ხარვეზებზე, კერძოდ, საერთაშორისო სამართალთან შესაბამისობაში მოიყვანონ თავიანთი სამართლებრივი ნორმები.

ნაწილი 2

მეორე ბრალდება – პროვინციალიზმი: პროვიცნიალიზმი რომ დიალექტიზმის მოჭარბებას ან ლექსის გაურანდავ, უბრალო სტილს გულისხმობდეს, მაშინ ლექსები „ქალავ“, რომელსაც „აბსურდი“ აწერია და „წინანდალელი ნათელა“, რომელიც „ოდნავ კარგია“-თია შეფასებული, ამ სათვალავში უნდა ყოფილიყო. ცხადია, რომ პირველი სწორედ დიალექტიზმის გამოა დაწუნებული, მეორე კი სწორედ სისადავის გამოა მოწონებული. პროვინციაზმი, კოლაუს აზრით, სხვადასხვა ფორმით ვლინდება. ერთ-ერთია სახელების, ცნობილი პირებისა და მოგონილი პერსონაჟების, კონტექსტიდან ამოგლეჯა და მათი უადგილოდ გამოყენება ამა თუ იმ ლექსში.

პროვინციალიზმის ბრალდებით შემდეგი ლექსები გასამართლდა: “ეს მშობლიური ქარია“  – მინაწერი ასეთია: „რა შუაშია ეს? ლოენგრინის სიზმარი, რა სიზმარი, პროვინციალო!“; „დგება შემოდგომა“ – კომენტარში ვკითხულობთ: „რატომ მაინცდამაინც ვატერლოო? რით იქნებოდა ცუდი მაგალ. ბოროდინო, ბასიანი და სხვ.“; „შემოდგომის ფრაგმენტი“ – კოლაუ ნადირაძე შენიშნავს: „დორიან გრეი და ზეინაბი – ამაზე გიჟური და უადგილო შეუღლების წარმოდგენა შეუძლებელია!!“; „მე და ღამე“ – ამ ლექსს, მიუხედავად მოწონებისა, არც დაუნდობელი კომენტარი აცდა: „მრავალ უხეშ შეცდომით და ცოტა პროვინციალური სტილით დაწერილი კარგი (გადაშლილია) ლექსი, ბრწყინვალე დაბოლოებით!!“; „მერი“ – კოლაუ ნადირაძე ლექსს აფასებს, როგორც ერთობ გაზვიადებულს და საშუალო ხარისხისას, თანაც ყალბი და შეუფერებელი დაბოლოებით. იგი წერს: „არ ვარგა, რა შუაშია აქ მეფე ლირი“; „მერის თვალებით“ პოეტის მოწონებას იმსახურებს, აწერს კიდეც, რომ ლექსი კარგია, მაგრამ სტრიქონს „თითქოს უმძიმეს კარებს კუპრის დაედო ლუქი“ „უვიცობას“ უწოდებს, რადგან თურმე ლუქი არის სურგუჩ და კუპრი სმოლა; „ისევ ეფემერა“ – ვერ გადაურჩა უარყოფით შეფასებას: „რას ბოდავ, რა შუაშია აქ ვერლენი, რა ესარკება, გრაფომანო, ვერლენს“-ო, წერს კოლაუ და იქვე დასძენს: „ვერჰარნი არავის მოუკლავს! იგი შემთხვევით მატარებლის მსხვერპლი გახდა“; ლექსში „ჩვენ, პოეტები საქართველოსი“ იმ ადგილას, სადაც პოეტი ჩამოთვლის უცხოელი პოეტების გვარებს, კოლაუს მიუწერია: „ხოჩუტ“ სვოიუ ობრაზოვანნოსწ პოკაზაწ!!“  (სწადიანთ საკუთარი განათლებულობის ჩვენება) და თვითონაც გამიზნულად, ამგვარ ადამიანთა მსგავსად, ამახინჯებს პირველ სიტყვას; „წარწერა წიგნზე „მანონ ლესკო“ პირველ სტროფს აფასებს სიტყვით „პროვინციალიზმი“ და არა იმიტომ, რომ გალაკტიონს დე გრიესა და მანონის სევდიანი რომანი სცოდნია, არც იმიტომ რომ თავის გამოცენის მიზნით რითმავს უცხო სახელებს (რუსო, რონის, ტრიანონი), არამედ იმიტომ, რომ ლექსის დასაწყისში გამოყენებულ სიტყვებს უგემოვნობის სუნი მართლაც უდის (შესაძლოა, ამ შეფასებას არ დაეთანხმოთ).

თუკი ამ ლექსებს და მათ მიმართ წამოყენებულ ბრალდებას დავუკვირდებით, ვნახავთ, რომ არცერთი ეს ლექსი, არცერთი ზემოთ მოხმობილი სტრიქონი არაა პროვინციური უგემოვნობა. ნებისმიერ სახელს, ლიტერატურული პერსონაჟის იქნება ის თუ ცნობილი პიროვნების, თავისი განსაკუთრებული დატვირთვა აქვს ამ ლექსებში და ისინი ერთგვარ გასაღებს წარმოადგენენ ლექსის შინაარსის გასაგებად.

მესამე ბრალდება – პლაგიატი: პლაგიატი იმდენად მძიმე ბრალდებაა, რომ, წესით და რიგით, სხვა ბრალდებები უნდა გადაფაროს. ამიტომ გადავხედოთ და ვნახოთ, თუ რას უწოდებს პოეტი პლაგიატს და რატომაა, მისი აზრით, გალაკტიონი პლაგიატორი. ლექსები, რომლებშიც ამ უმძიმეს ბრალდებას უყენებს პოეტი, შემდეგია: „პოეზია უპირველეს ყოვლისა“ („ვერლენის გადამღერებაა. de la musique (poesie) avant toute chose“); „სროლის ხმა მთაში“ („საღამო იწვა ხავერდის ყდაში ვით წიგნი ლურჯი და ძველისძველი“ – ეს სიტყვები „სიტყვა-სიტყვით მოპარულია (რილკე)“); „მწუხარება შენზე“ („მაგრამ ღამეებს სად დავემალ, სად წავუვიდე“ – ეს სტრიქონი „მოპარულია! ი. ანენსკიი“); ასევე მოპარული, უფრო სწორად რუსული პოეზიიდანაა ნათარგმნი რამდენიმე სტრიქონი ლექსში „უსიყვარულოდ“ („სხვისი ლექსის უშნო თარგმანი „ცვეტი ოსენნიე მილეი, სჩასტლივიხ პერვენცევ პოლეი“ ). შეჯამების სახით კი კოლაუ ნადირაძე დაწერს, რომ „ლექსი არ ვარგა! პროვინციალურ უაზრობის (გადაშლილია) ფილოსოფოსების უაზრო დასკვნა!“); „მესაფლავე“ („მოსაწყენი პროვინციალიზმი“ – შენიშნავს დასაწყისშივე პოეტი, ხოლო ბოლოს ასეთი დასკვნა გამოაქვს: „ვირში ნეინტელეკტუალნოგო, სლაბორაზბიტოგო, პროვინციალა, იმენუემოგო „ველიკიმ პოეტომ“ – კ ვაშემუ სტიდუ! ი ვსიო ეტო ვ სტრანე რუსტაველი ი ბარატაშვილი!“ – არაინტელექტუალი, განუვითარებელი პროვინციალის მწვერვალი, რომელსაც „დიად პოეტს“ უწოდებენ – თქვენდა სამარცხვინოდ! და ეს ყველაფერი რუსთველის და ბარათაშვილის სამშობლოში!); კოლაუ ნადირაძის მიერ ძლიერ სუსტ ლექსად მიჩნეულ „გურიის მთებში“ (თუმცა ბოლო აშკარად მოსწონს) პოეტმა პლაგიატი აღმოაჩინა და სტრიქონზე „ცა ისეა მოწმენდილი, ცა ისეა შეუმკრთალი,/ რომ ანგელოზს დაინახავს მოდარაჯე კაცის თვალი“ მიაწერა: „მოპარულია! ლერმონტოვის თარგმანია!“; ასევე მოპარულ ლექსად მიიჩნევს ლექსს „ჩემი სიმღერა“ („ტეოფილ გოტიეს ლექსია! გაფუჭებულია!“).

სამწუხაროდ, კოლაუ ნადირაძეს არ ესმის, რომ ასეთ დამთხვევებს ლიტერატურულ პარალელებს ეძახიან ლიტერატორები. ზოგიერთ შემთხვევაში გალაკტიონს მართლაც გადმოუღია რუსი პოეტების სიტყვები (ამ ყველაფერს გალაკტიონის დღიურების კველვა ცხადყოფს და სწორედ ამ მიზეზის გამოც ვერ დავარქმევთ ამ საქციელს სხვისი სტრიქონების მითვისებას. გალაკტიონოლოგებს პოეტმა „სამხილი“ დაუტოვა და ამით „განაჩენიც“ გამოუტანა საკუთარ თავს), მაგრამ სრულიად ახალ, უფრო საინტერესო კონტექსტში მოუთავსებია, ამიტომ თამამად შეგვიძლია ვთქვათ, რომ ამ ჟესტით მან სიტყვის ესთეტიკა წინ წასწია.

პირველი ბრალდება გალაკტიონის ჯანმრთელობის მდგომარეობას ეხება. კოლაუ ნადირაძის დიაგნოზს ლექსების ანალიზი არ ადასტურებს, თუმცა ჯანმრთელობის შესახებ ბრალდება ვერაფრით ვერ აკნინებს ვერცერთ მწერალს. მით უმეტეს, თუკი ჯანმრთელობის კონკრეტული მდგომარეობა დადებითად აისახა მის შემოქმედებაზე. როგორც მკვლევრები ამბობენ, ამა თუ იმ ფერისსადმი განსაკუთრებული სიყვარული გამწვავებულ ან ფარულ დაავადებაზე მიუთითებს: წითელი ფერი უყვართ ჭლექიანებს, ყვითელი – ფსიქიკურად შერყეულ ადამიანებს. ამ გარდამეტებულმა სიყვარულმა ვერაფერი დააკლო, პირიქით, ამოსაცნობი დაღივით დაედო მრავალ შემოქმედს. გავიხსენოთ ლადო ასათიანი, რომლის პოეზიაში წითელი ფერის მოჭარბებულმა გამოყენებამ მხოლოდ დადებითად იმოქმედა; ანდა ვან გოგი რომლის ყვითელი ფერიც მხოლოდ ფასს უწევს მის განთქმულ ნახატებს. არც გალაკტიონის „დიაგნოზმა“, რომელიც სინამდვილეში ფაქტის კონსტატაცია უფრო იყო და პოეტის წინასწარმეტყველური უნარი, ინტუიციისა და ლოგიკის ინტერქციით მიღებული პასუხი, ვიდრე შეპყრობილი ადამიანის ბოდვა. მეორე ბრალდებით კოლაუ ნადირაძე გალაკტიონს პროვინციალიზმში ედავება. მიუხედავად იმისა, რომ გალაკტიონი ნამდვილად  პროვინციიდან, სოფელი ჭყვიშიდან ჩამოვიდა თბილისში, ეს არ აკნინებს მას, როგორც პოეტს. მაგრამ კოლაუ ნადირაძე სიტყვა „პროვინციალიზმით“ გალაკტიონის შეფასებისას მის მდარე გემოვნებას, მის მიერ უცხოური სიტყვებისა და მისთვის უცხო სახელების უადგილო გამოყენებას აღნიშნავს; ასევე კოლაუ ნადირაძის პირიდან ეს ბრალდება ისე ჟღერს, რომ გალაკტიონი თავს დიდად ერუდირებულად ასაღებს მაშინ, როდესაც მას ეს სიტყვები მხოლოდ გაუგონია და მათი ხმარება არ იცის და ამ სახელების შესახებაც მხოლოდ ყურმოკვრით იცის რაღაც და სინამდვილეში დიდი ცოდნით ვერ დაიკვეხნის. კვლევამ ცხადყო, რომ გალაკტიონი, დახელოვნებული მესაათესავით ზუსტად მიუჩენს ადგილს ყველა დეტალს, ანუ ყველა სიტყვას. მის ლექსებში არცერთი უცხო სიტყვა და არცერთი საკუთარი სახელი არაა უადგილოდ ჩართული. პოეტი ამ სახელების გამოყენებით თავის განსწავლულობაზე კი არ მიუთითებს მკითხველს, არამედ სურს, რომ მკითხველი დააფიქროს და ჩაუღრმავდეს კონტექსტს, მიენდოს ასოციაციებს და ჩაებას თამაშში, რომელსაც გალაკტიონოლოგია ჰქვია. მესამე ბრალდება კი არავითარ შემთხვევაში არ უნდა მივიჩნიოთ ადეკვატურ ბრალდებად. ამ ქვეყანაზე არაფერია ახალი, ყველაფერი ოდესღაც ვიღაცამ თქვა. ის, რაც დიდ მოაზროვნეებს ევალებათ, ამ იდეის, ამ მოსაზრების, ამ ნათქვამის წინ წაწევა და ახლებურად წამოყენება, ახლებური გადაწყვეტა, ახალი დასკვნის გამოტანაა. როგორც ვერ ვუსაყვედურებთ ფილოსოფოსებს, რომ პლატონს პარავდნენ იდეებს, ისე არ უნდა ვუსაყვედუროთ გალაკტიონსაც, თითქოს სიტყვებს პარავდა რომელიმე ქართველ ან უცხოელ მწერალს. ასეთი „ქურდობა“ ჩვეულებრივი ამბავია და არავითარ შემთხვევაში არ ისჯება არც კანონით და არც პოეტის სახელის ჩამორთმევით.

მიუხედავად იმისა, რომ კოლაუ ნადირაძე გალაკტიონს რამდენიმე ლექსს უწონებს, ზოგიერთ ლექსში სტრიქონებსა და სტროფებსაც გამოარჩევს, არის ლექსები, რომლებშიც ის ხუთიანსაც კი იმეტებს ავტორისთვის, კრებულში მოთავსებული ლექსების კომენტარების პათოსი მაინც გასაგებია და ის ძალზე უარყოფითია. რას ვიზამთ?! ასეც ხდება ხოლმე და ამაში არაფერია დასამალი. კარგია, რომ კოლაუ ნადირაძის მემკვიდრეებმა კი არ გაანდაგურეს მასალა, არამედ საშუალება მოგვცეს, გავცნობოდით მას. როგორც ჩანს, მათთვის მთავარი ის იყო, რომ არ დაეკარგათ ლიტერატურათმცოდნეებსთვის შესაძლებლობა, უკეთ გაეგოთ ორი დიდი პოეტის დაპირისპირების მიზეზები. ჩვენთვის, რიგითი მკითხველისთვის კი მთავარი ისაა, ამგვარ პათოსს ბრმად არ მივენდოთ, კომენტარები კითხვების დასმის გარეშე არ მივიღოთ და შევეცადოთ, პასუხები ვეძიოთ. პასუხების ძიების პროცესი უფრო მეტად გაგვზრდის და დაგვაახლოებს პოეტთან, თანაც დაგვეხმარება, უკეთ გავიგოთ პოეზია, მისი ხიბლი და მხოლოდ ემოციებით არ ვიმსჯელოთ ლექსებზე, რადგან, ესთეტიკური ტკბობის გარდა, პოეზია ინტელექტუალური ტკბობის საგანიცაა.

„ხელოვნება იმისთვის მოგვეცა, სიმართლისგან რომ არ დავიღუპოთ“

ფ. ნიცშე

მუსიკით გამძაფრებული გატაცება არცთუ იშვიათად გადაზრდილა შემოქმედებაში. მსოფლიოს მელომანებისა და შეუმდგარი კომპოზიტორების მოძიება, რასაკვირველია, წარმოუდგენელია, მაგრამ იმ „მუსიკის მწერლების“ გახსენება, რომლებმაც სახელი პროფესიული საქმიანობით გაითქვეს, სავსებით შესაძლებელია და საინტერესოც.

აღორძინების ხანაში მუსიკალური წიგნიერება საზოგადოების მხოლოდ მაღალ ფენებში იყო გავრცელებული ფართოდ. მოგვიანებით მუსიკალურ ცოდნასთან ზიარება საშუალო ფენებისთვისაც შესაძლებელი გახდა. მუსიკის წერით გატაცება მოედო სახელმწიფოს მეთაურებს, მხატვრებსა და მსახიობებს, მწერლებს, ვაჭრებსა და სხვადასხვა მიდრეკილების ადამიანებს. ყოველივე ეს იმ დროისთვის განსაკუთრებულად სულაც არ მიიჩნეოდა.

ცნობილ ადამიანებს შორის შეიძლება გამოვყოთ რამდენიმე, რომელთა მუსიკა ხარისხობრივად კონკურენციასაც კი გაუწევდა პროფესიონალი კომპოზიტორების ზოგიერთ ნაწარმოებს.

ვფიქრობ, ძალზე საინტერესოა პროტესტანტულ ოჯახში დაბადებულ დიდ ფილოსოფოსთან ფრიდრიხ ნიცშესთან მიახლოება, იმ შემოქმედსა და პიროვნებასთან, რომელმაც თავისი სიცოცხლის განმავლობაში ერთობ უცნაური გაუგებრობები და სირთულეები განიცადა.

ნიცშეზე წარმოდგენა მისი მუსიკის გაცნობის გარეშე, ალბათ, სრული ვერ იქნება.

„ჯერ არ უარსებია ფილოსოფოსს, რომელიც თავისი არსით იმ ხარისხით ყოფილიყო მუსიკოსი, როგორითაც მე“.

ფ. ნიცშე

იქნებ ბევრმა არ იცის, რომ გერმანიას (და არამხოლოდ) ფრიდრიხ ნიცშეზე მუსიკალური მწერალი არც მანამდე და არც შემდეგ არ ჰყოლია. თუმცა მისი როგორც მუსიკოსის, კომპოზიტორის ბედი უცნაური ჩრდილით და არამუსიკალურობით არის დაღდასმული.

ფრიდრიხ ნიცშეს როგორც მოაზროვნეს, საკუთარი მნიშვნელობა სავსებით ჰქონდა გაცნობიერებული და მიაჩნდა, რომ ის დიდ გავლენას მოახდენდა მომავალ თაობებზე. ნიცშეს, ვიდრე თავს მთლიანად ფილოსოფიას მიუძღვნიდა, უკვე მნიშვნელოვანი ნამუშევრები ჰქონდა შექმნილი როგორც პოეტსა და მუსიკის ავტორს.

ნიცშეს ლიტერატურულ-ფილოსოფიური ნაშრომების გავლენა ხელოვნებაზე მეტად მნიშვნელოვანია. ერთ-ერთი ყველაზე ცნობილი მაგალითია რიჰარდ შტრაუსის სიმფონიური პოემა „ასე იტყოდა ზარატუსტრა“. ერთი ამერიკელი მკვლევარის გამოთვლით, ნიცშეს ფილოსოფიური ნაშრომების გავლენით 174 კომპოზიტორს აქვს შექმნილი სხვადასხვა ჟანრის ნაწარმოები: სიმღერა, სონატა, სიმებიანი კვარტეტი, სიმფონია, ოპერა, კანტატა, მესა, ორატორია, რეკვიემი. მათ შორის არიან რ. შტრაუსი, გ. მალერი, კ. ორფი, ს. ტანეევი, პ. ჰინდემტი, ა. ვებერნი, ა. შონბერგი, ფ. ბუზონი… დიდი ფილოსოფოსის გავლენით ქმნიდნენ შედევრებს ისეთი ცნობილი მხატვრები, როგორებიც იყვნენ ვ. კანდინსკი, ფ. მარკი და ე. მუნკი.

უდიდესი პიროვნება, გავლენიანი და წინააღმდეგობრივი ფილოსოფოსი ფრიდრიხ ნიცშე მთელი სიცოცხლის განმავლობაში ცხოველ ინტერესს იჩენდა მუსიკისადმი. თუმცა საზოგადოებისთვის ის როგორც კომპოზიტორი ფაქტობრივად უცნობი დარჩა. სამაგიეროდ, მკვლევრები ინტერესდებოდნენ ნიცშესა და კომპოზიტორ რიჰარდ ვაგნერის ინტელექტუალური მსგავსებით, არცთუ ხანგრძლივი მეგობრობით და საბოლოოდ მათ შორის წარმოქმნილი განხეთქილებით.

ალბათ ყველასთვის ცნობილია ნიცშეს დამოკიდებულება რიჰარდ ვაგნერის მუსიკისადმი. კომპოზიტორის გავლენის ქვეშ მოქცეულ 24 წლის ფილოსოფოსს მუსიკის წერის გარკვეული გამოცდილება უკვე ჰქონდა. ვაგნერსა და მის წრესთან შეხვედრის შემდეგ კი მუსიკასთან მისმა კავშირმა სულ სხვა სახე მიიღო – შეიძლება ითქვას, საბედისწეროდ შემობრუნდა. ნიცშეს როგორც მუსიკოსს ვაგნერის ოჯახში სერიოზულად არავინ აღიქვამდა. მის ერთ საინტერესო, მელოდიურ ნაწარმოებს „საახალწლო ღამის გამოძახილი“ ვიოლინოსა და ფორტეპიანოსთვის, რომელიც კოზიმა ვაგნერს მიუძღვნა, დიდი კომპოზიტორის ოჯახში სიცილით შეხვდნენ… ვაგნერმა ნაწარმოებს ბოლომდე არც კი მოუსმინა, ისე დატოვა ოთახი. მსგავს რეაქციასა და დამოკიდებულებას ნაწარმოები არ იმსახურებდა, მიუხედავად იმისა, რომ ლისტის „მოგზაურობის წლების“ გავლენით იყო შექმნილი.

1968 წელს დაწყებული ნიცშესა და ვაგნერის მეგობრობა რამდენიმე წლის შემდეგ დაირღვევა. გარკვეული ხნის შემდეგ ვაგნერი კრიტიკულ შეფასებას მისცემს ახალგაზრდა ფილოსოფოსის ნაწარმოებს. მოგვიანებით სათაყვანებელ კომპოზიტორს ნიცშეც იმავეთი უპასუხებს წიგნში „ვაგნერის კაზუსი“.

ნიცშეს არცთუ უინტერესო მუსიკალური ნაწარმოები „მანფრედი. მედიტაციაც“ მიძღვნის სამწუხარო ბედს გაიზიარებს. მუსიკა ბაირონის დრამა-მისტერიით იყო ნაკარნახევი და, შეიძლება ითქვას, ეს ნათელი კომპოზიცია ჩაფიქრებას, ანალიზსა და მოწონებას მეტად იმსახურებდა, ვიდრე გაკიცხვას. გამოხმაურებისთვის ცნობილ პიანისტსა და დირიჟორთან ჰანს ბიულოვთან გაგზავნილ ნაწარმოებს გამანადგურებელი და აგდებული კრიტიკა ერგო წილად. ბიულოვი ნაწარმოებს ისეთ უსიხარულობასა და ანტიმუსიკალურობაში „ადანაშაულებდა“, რომლის მსგავსიც დიდი ხანია არ ამოუკითხავს სანოტო ფურცლებიდან. მისი აზრით, ასეთი ნაწარმოებები დამღუპველი იყო არა მხოლოდ ავტორისთვის, არამედ გარშემო მყოფებისთვისაც. ამგვარი შეფასება ნიცშესთვის თავზარდამცემი აღმოჩნდა.

ერთი სიტყვით, ვაგნერის გარემოცვამ, რომელსაც ნიცშე ესოდენ ეთაყვანებოდა, მასში მუსიკალური ნიჭიერების რწმენა საბოლოოდ ჩაკლა. დიდმა ფილოსოფოსმა მუსიკის წერა სამუდამოდ შეწყვიტა. მას შემდეგ მხოლოდ ერთხელ, 1882 წელს, დაწერა ჰიმნი მისთვის საბედისწერო ქალის, ლუ სალომეს ლექსის მიხედვით.

1882 წელს ფრიდრიხ ნიცშე შემთხვევით გადააწყდა ლუ ანდრეას-სალომეს პოემას „სიცოცხლისადმი ვედრება“, რომელშიც ცხოვრებისადმი საკუთარი დამოკიდებულება დაინახა. ნიცშემ პოემა ჰიმნის შესაქმნელად „მოინიშნა“. მოგვიანებით „ჰიმნი ცხოვრებისადმი“ (ხმისა და ფორტეპიანოსთვის) მან რამდენიმე ცნობილ მუსიკოსს გადაუგზავნა თხოვნა-მითითებით, მომავალში ის შესრულებულიყო მისივე ხსოვნის აღსანიშნავად.

ფრიდრიხ ნიცშე დარწმუნებული იყო, რომ ამ ნაწარმოების სრულყოფილი შესრულება დაკვირვებულ მსმენელს აუცილებლად მოხიბლავდა და მისი ფილოსოფიის საზრისში უფრო ღრმად ჩაახედებდა.

რამდენიმე დღის წინ წერილი მივიღე იმ სკოლის დირექტორისგან, სადაც ჩემი შვილი სწავლობს. პირადი მიმოწერის  გასაჯაროება უკიდურესად ცუდი საქციელია და ამ ამბავს არ მოვყვებოდი, რომ არა იმ თემის მნიშვნელოვნება, რასაც ის ეხება, და პრობლემა, რომელიც როგორც მასწავლებლებში, სხვა მშობლებსა და ბავშვებში გავიკითხე, მწვავედ დგას საგანმანათლებლო სივრცეში.

წერილი სემესტრის დასასრულის მოახლოებას და ნიშნებთან დაკავშირებულ ვნებათაღელვას შეეხებოდა. მიუხედავად იმისა, რომ ყველა მოსწავლეს ყველა საგანში ყოველთვის მაღალი ნიშანი ვერ ექნება, თითქმის ყველა მშობელს სურს, მის შვილს საუკეთესო შეფასებები ჰქონდეს.

„დატუქსვით ვზრდით წნეხს ბავშვზე და შედეგად ვიღებთ საპირისპიროს! ზეწოლა იწვევს სტრესს, და სტრესის ქვეშ მოსწავლე უფრო ცუდად სწავლობს, ამას ტვინის მკვლევრებიც ადასტურებენ: სტრესის დროს გამოიყოფა სტრესის ჰორმონები, სინაფსები ხელს უშლიან აღგზნების მართვას და აფერხებენ ტვინის მუშაობას. ასეთ მდგომარეობაში როგორ უნდა შეძლონ მოსწავლეებმა კარგად სწავლა და მუშაობა? ზეწოლა მოსწავლეებს უყალიბებს გრძნობას, რომ ისინი საკმარისად კარგად არ მუშაობენ, საკმარისად კონცენტრირებულნი და ბეჯითნი არ არიან, რაც საკუთარი თავის შეფასების უნარს მნიშვნელოვნად აზიანებს. ინფორმაცია იმის თაობაზე, რომ მოსწავლის მომდევნო საფეხურზე გადასვლას საფრთხე ემუქრება, ხშირ შემთხვევაში აღიქმება კატასტროფად. თუმცა ცხოვრებაში კატასტროფა სულ სხვა რამ არის!

ჩემი რჩევაა:

• როცა თქვენმა შვილმა სკოლაში ცუდი შეფასება მიიღო, ნუ აუკრძალავთ მას ამის გამო თავისუფალ დროს დასვენებისა და გართობის საშუალებას, როგორიც არის მაგ: სპორტი! ახალგაზრდებს სჭირდებათ სწავლის გვერდით დასვენებაც.
• გადაამოწმეთ, რომელ კომპიუტერულ თამაშებს თამაშობს თქვენი შვილი და უპირველეს ყოვლისა ყურადღება მიაქციეთ კომპიუტერის თამაშისთვის დათმობილ დროს. ბევრი კომპიუტერული თამაში ნეგატიურ გავლენას ახდენს მათ გონებრივ პოტენციალზე.
• აჩვენეთ თქვენს შვილს, რომ ის გიყვართ მიუხედავად „5“-ისა და დაეხმარეთ მას!
• დაელაპარაკეთ მასწავლებლებს ამ შედეგის მიზეზებზე, რომ თქვენც შეძლოთ მისი მხარდაჭერა!
• რა თქმა უნდა, მეც თქვენს სამსახურში მიგულეთ, მომმართეთ ნებისმიერ დროს, მე ხომ ამისთვის ვარ აქ!

და არასოდეს დაგავიწყდეთ: ისინი არიან ბავშვები, რომლებიც ჯერ განვითარების გზაზე დგანან და (ჯერ) არ არიან სრულყოფილნი. და ჩვენც უნდა ვაღიაროთ, რომ არც დიდები ვართ სრულყოფილნი….” – ეს არის ნაწყვეტი იმ წერილიდან, რომელმაც ჯერ ჩემი სკოლის წლები და ყველა დაუმსახურებლად შეფასების ჟურნალში ჩაწერილი მაღალი ნიშანი გამახსენა, რომელიც ძირითადად მშობლის სიმშვიდეს ემსახურებოდა; მერე ჩემი კოლეგა, რომელიც ჯავრობდა, რომ მის თინეიჯერ შვილს საერთოდ აღარ რჩება დრო არაფრისთვის, იმდენი მეცადინეობა სჭირდება, რომ მაღალი შეფასებები ჰყავდეს და თუ როდესმე შედარებით დაბალი ნიშანი მიიღო, სკოლა დამატებით მეცადინეობას სთავაზობს, რათა მათ წიაღში უზრუნველყოს მხოლოდ საუკეთესოების არსებობა; და მერე ის მასწავლებლები, რომლებსაც, გარდა სწავლებისა, ევალებათ უზრუნველყონ მშობლებისა და სკოლის ადმინისტრაციის სიმშვიდე და თავიანთი ძალისხმევა არა თითოეული ბავშვის საჭიროებას, არამედ მაღალი ნიშნების უზრუნველყოფას მოახმარონ.

ვიჯექი და ვფიქრობდი, რა მარტივია.

ხომ შეიძლება ასეთი წერილები სხვა სკოლების დირექტორებმაც მისწერონ ხოლმე წელიწადში ორ-სამჯერ მშობლებს. პირველივე ცდაზე თუ არა, ნელ-ნელა ხომ იქცევა ეს მიდგომა მისაღებად. ვიღაც ხომ დაიჯერებს, რომ დასჯას შედეგი არ მოაქვს და არც მაინცდამაინც მაღალი ნიშანია ბედნიერი და განვითარებული ბავშვის საზომი. როგორ გვავიწყდება ჩვენ, უფროსებს, რომ სრულყოფილი არავინაა. როგორი მარტივია, რომ  სანამ ბავშვს მოვთხოვთ ათას რამეს, ჩვენს საქმეებს გადავხედოთ: ვასწრებთ კი ყოველთვის ყველაფერს, რასაც ვაკეთებთ? ყველაფერში მთელ ჩვენს ენერგიას და მონდომებას ვდებთ? რა უფრო კარგად მოქმედებს ჩვენს შრომისუნარიანობაზე: ჩხუბი და საყვედური თუ ემპათია და გამხნევება?

სკოლა, რომელშიც ჩემი შვილი დადის, არ არის ქართული განათლების სისტემის ნაწილი და როცა სკოლას ვარჩევდი, სწორედ ამიტომ გავაკეთე მასზე არჩევანი: მინდოდა ჩემი შვილის ბედი არა რამდენიმე კარგი მასწავლებლისთვის, არამედ კარგად გამართული სისტემისთვის მიმენდო, რომელსაც ისევე, როგორც ყველა სისტემას, შესაძლებელია ჰქონდეს მინუსები, მაგრამ აქვს მყარი ფორმა და სტრუქტურა და რომელიც მის სივრცეში მყოფებს არა პირადი განწყობების მიხედვით, არამედ ამ სისტემის წესების მიხედვით მოქმედებას სთხოვს.

კომუნიკაციის ეს ფორმა, ტონი და მიდგომაც ამ სისტემის ნაწილია და ამ დირექტორსაც ალბათ უამრავი ასეთი წერილი დაუწერია თავისი პედაგოგიური საქმიანობის განმავლობაში.

ჩვენ სისტემის აშენება ჯერჯერობით ვერა და ვერ გამოგვივიდა და ჩვენი სკოლები მაინც იმით გამოირჩევა ერთმანეთისგან, რომელს აქვს შედარებით უკეთესი შენობა და სად არის მეტი მონდომებული მასწავლებელი თავმოყრილი. ამ რეალობაში ალბათ მნიშვნელოვანია თითოეული ისეთი მაგალითი, რომელიც მასწავლებელმა და სკოლამ შეიძლება ბავშვების საუკეთესო ინტერესებისთვის გამოიყენოს.

ბავშვობაში ერთი წიგნი წავიკითხე. ფანტასტიკის ჟანრი იყო. ავტორი, სამწუხაროდ,  აღარ მახსოვს, მაგრამ სიუჟეტი მეხსიერებას შემორჩა.

მოკლედ, ერთ პატარა და ცნობისმოყვარე ბიჭზე ეწერა. კარგად სწავლობდა, მშობლებს უჯერებდა. ლონდონში ცხოვრობდა, მაგრამ ზაფხულობით ბებიასთან ჩადიოდა სტუმრად.  სოფელში გარეთ ხტუნვა-თამაშით გულს იჯერებდა ხოლმე. მთელ სოფელს და ახლო-მახლო ველ-მინდვრებსაც მოირბენდა. ბებიაც უშვებდა, არ ეშინოდა. ალბათ იმიტომ, რომ დრო იყო სხვანაირი, სუფთა და უსაფრთხო. როდესაც სუფთა დროზე ვწერ, მხოლოდ გარემოს სისუფთავეს კი არ ვგულისხმობ, ადამიანების სუფთა გულებსაც. თორემ, ახლა სად გაგონილა პატარა ბავშვის ველ-მინდვად სეირნობა. ქალაქშიც კი ხელი უნდა ჩასჭიდო და ისე ატარო…

თორემ…რამდენი არაკაცი დაწრწის და სხვისი ოჯახის გაუბედურებისკენ უჭირავს თვალი.

კარგი, კვლავ წიგნზე წერას განვაგრძობ. ბიჭს ჯოშუა ერქვა და მორიგ ზაფხულსაც ჩვეულებისამებრ ბებიას ჩააკითხა სოფელში. დილით სასეირნოდ გავიდა და შემთხვევით გნომებს გადაეყარა. გნომებიც სუფთა გულისანი იყვნენ და  სტუმრად დაპატიჟეს. თან დაპირდნენ, რომ სასწაულს აჩვენებდნენ. მე რომ ჯოშუას ადგილას ვყოფილიყავი, გნომებს არ დავუჯერებდი და თავქუდმოგლეჯილი სახლში, ბებიასთან გავიქცეოდი. ჯოშუა კი, სულ საპირისპიროდ მოიქცა და გნომებთან ერთად ჯადოსნობა-სასწაულის სანახავად გაეშურა.

ჯადოსნობა  ამოყირავებული ხე იყო, რომელიც გამოქვაბულში ხარობდა. ხეს უზარმაზარი ფესვები ჰაერში ჰქონდა, თავად კი მიწაში თავდაყირა  იზრდებოდა. ჯოშუა ხეს შეაცოცდა და მისი ტოტების მეშვეობით მიწის გულისკენ მოგზაურობა დაიწყო.

თითოეული ტოტი ერთ დამოუკიდებელ ქვეყანას განასახიერებდა. ბუნებრივია, ჯოშუამ ყველა ტოტი შემოიარა, ბევ ახალ ადამიანს შეხვდა და ბევრი ახალი ამბავიც გაიგო. ახალი ამბავი სამეცნიერო იყო. ჯოშუა, მე და ჩვენი ტოლი ბავშვები, რომ გაიგებდნენ, იმ სირთულით აღწერილ-მოთხრობილი.

ერთ-ერთ ტოტზე, რომ გაცოცდა მინერალების სამეფოში მოხვდა. მის სანახავად მეფე გამობრძანდა, თავზე კორუნდის გვირგვინი ედგა, ტანზე კი ამეთვისტოს მანტია ემოსა. ჯოშუა მუხლებზე დაისვა და მინერალებზე უამბო.

არა, მაინც რა უშიშარი ბიჭი იყო ეს ჯოშუა. როგორ დაუჯერა და ენდო? მე კისრისტეხით გამოვიქცეოდი. ჰო, გამოვიქცეოდი და მინერალებზე საინტერესო ამბებს ვერ მოვისმენდი.

მეფეს კი უთქვამს, რომ…

დედამიწა შრეებად იყოფა, აქვე მოიაზრება მყარი რკინით მდიდარი შიდა ბირთვი, მანტია და ქერქი. გარემოს ქიმია სწორედ ლითოსფეროს, მანტიას და შიდა ქერქს შეისწავლის. ქერქის უმეტესი ნაწილი ქვებისგან შედგება, რომლებიც მინერალებს წარმოადგენენ. ეს უკანასკნელნი შიდა კრისტალური სტრუქტურით და შედგენილობით განსხვავდებიან ერთმანეთისგან. ზოგჯერ მინერალებს შესაძლებელია ერთნაირი შედგენილობა, ან მსგავსი კრისტალური სტრუქტურა ქონდეთ, მაგრამ ისინი იდენტურები ვერ იქნებიან. ფერი მინერალის ერთ-ერთი სავიზიტო ბარათია, მაგრამ ის შეიძლება ფართო სპექტრში მერყეობდეს მინარევების არსებობის გამო. მინერალის ზედაპირის თვისება  აირეკლოს შუქი, განაპირობებს მის ბზინვარებას. მინერალს შესაძლოა ჰქონდეს მეტალური ან ნაწილობრივ მეტალური ბზინვარება. ან მისი ზედაპირი მინას წააგავდეს, ან იყოს პერლამუტრისებრი. მინერალის სიმაგრე 1-დან 10-მდე კოეფიციენტის ზღვარში იზომება. მაგ. ბრილიანტის სიმაგრე 10-ია.

დღეისათვის ორი ათას მინერალზე მეტია ცნობილი. დედამიწის ქერქში 25 ძირითადი ქვა-მინერალია მუდმივადაა  გავრცელებული. ქერქის ქიმიური შედგენილობა შემდეგია: ჟანგბადი და სილიციუმი ქერქის საერთო მასიდან 49,5% და 25.7% შეადგენს. შესაბამისად, მინერალების უმრავლესობა სწორედ სილიკატებია, როგორიცაა SiO₂, ორთოსილიკატი KAlSi₃O₆. ქერქის სხვა ელემენტებია ალუმინი-7.4%, რკინა 4.7%, კალციუმი-3.6%, ნატრიუმი-2.8%, კალიუმი-2.6%, მაგნიუმი-2.1%, სხვა ელემენტები 1.6%.

არ უნდა გამოგვრჩეს თიხები (ოლივინი, ავგიტი, რქატყუარა (Hornblende), მინდვრის შპატები), რომლებიც სილიკატური ბუნებისაა და შეიცავენ ალუმინს, რომელიც ე.წ. მეორადი მინერალების შემადგენლობაში გვხდება. ზოგიერთი მინერალი იხილეთ ცხრილში.

ცალკე აღსანიშნავია წყალში ხსნადი მინერალები და კრისტალჰიდრატები. ყველასთვის ცნობილი წყალში ხსნადი მინერალი ნატრიუმის ქლორიდია. დანარჩენების სია ასე გამოიყურება: სილვინიტი-KCl; ტენარდიტი-Na₂SO₄; ანჰიდრიტი-CaSO₄; ბიშოპოტი-MgCl₂•6H₂O; თაბაშირი- CaSO₄•2H₂O; ქისერიტი-MgSO₄•H₂O; ეპსომიტი- MgSO₄• 7H2O;

ზოგიერთი მინერალური სუბსტანცია გაზისებრ ნარევს წარმოადგენს და მაგმის ტემპერატურამდეა გაცხელებული. ძირითადად, ვულკანურ გაზებში შედიან და ვულკანის კრატერთან გვხვდებიან. მათ მეორენაირად „ვულკანურ სუბლიმატებს“ უწოდებენ, ანუ სუბლიმაციის შედეგად წარმოქმნილებს. ყველა სუბლიმატისთვის გოგირდის არსებობაა დამახასიათებელი. სუბლიმატების კვალში შეინიშნება ასევე რკინის და სილიციუმის შემცველი ოქსიდებიც. სუბლიმატი ქლორიდები და ფტორიდები მაღალ ტემპერატურაზე წყალთან მოქმედებით აირადი ფთორწყალბადმჟავას და ქლორწყალბადმჟავას წყაროა.

2H₂O+SiF₄=4HF+SiO₂

მაგმის გაცივებისა და დაკრისტალების შედეგად წარმოქმნილ ქანებს მაგმურს უწოდებენ. მაგმის გაცივების პირობების მიხედვით არჩევენ მაგმური ქანების ორ ძირითად ტიპს:

• ეფუზიური, როდესაცლავის   ამოსროლით  მაგმა დედამიწის ზედაპირზე ცივდება;
• ინტრუზიულს (სიღრმულს), როდესაცმაგმა დედამიწის  სიღრმეში ცივდება.

მაგმური ქანებია: გრანიტი, ბაზალტი, კვარცი (SiO₂), პიროქსენი (Mg,Fe)SiO₃), მინდვრის შპატები (Ca,Na,K)AlSi₃O₈), მაგნეტიტი (Fe₃O₄).

მაგმური ქანების გარდაქმნის შედეგად წარმოქმნილ  ქანებს მეტამორფულს უწოდებენ. ისინი შეიძლება იყოს ორთოქანები და პარაქანები.   მეტამორფულ ქანებს ახასიათებს ფიქლებრივი ტექსტურა. მაგ. მარმარილო მეტამორფული ქანაა.

დანალექი ქანები ოკეანის, ზღვის, ტბების აუზებში, ჭაობებსა და მდინარეებში დედამიწის ქერქის გამოფიტვის შედეგად და ვულკანიზმის პროდუქტების გარდაქმნით, ასევე ორგანული ნაშთების დალექვის და გარდაქმნების შედეგად წარმოიქმნება. მათი წარმომადგენლებია: კირქვები, დოლომიტები, თაბაშირ-ანჰიდრიტები, კრისტალჰიდრატები, ბოქსიტები, სილიკატები, ფოსფორიტები,  საწვავი ფიქლები და სხვ.

დანალექი ქანების დამახასიათებელი ნიშანია შრეებრიობა (ასახავს დალექვის პირობებს). აგრეთვე განამარხებული ფლორის და ფაუნის შემცველობა (განსაზრვრავს დანალექი ქანების გეოლოგიურ ასაკს, აუზის ფიზიკურ-ქიმიურ და ეკოლოგიურ პირობებს).

თიხა —  დანალექი და  ჰიდროთერმულად შეცვლილი ქანია, რომელიც ძირითადად შედგება თიხის მინერალებისგან. თიხებში რელიქტური მინერალების —კვარცი, მინდვრის შპატი— ჯამური რაოდენობა არ უნდა აღემატობედეს 30-40%. ძირითადად ცემენტის როლს ასრულებს წმინდადისპერსიული თიხის მინერალები (კაოლინიტი,  მონტმორილონიტი და  სხვა). თიხის მინერალთა დიდი კონცენტრაცია განაპირობებს მის მაღალ ხარისხს. თიხის მინერალოგიური და ფიზიკურ-ქიმიური თვისებები (იონთა გაცვლის უნარი, კოლოიდურობა,  პლასტიკურობა, ცეცხლგამძლეობა და სხვა) განსაზრვრავს მის ეფექტურ გამოყენებას კერამიკულ, სამსხმელო, ნავთობის და სხვა საქმეში.

თიხების სამ ძირითად ჯგუფს გამოყოფენ:

1. მონტმორილონიტები-Al₂(OH)₂Si₄O₁₀
2. ილიტი-K_0-2 Al₄ (Si_8-6 Al_0-2) O₂₀(OH)₄
3. კაოლინიტი- Al₂Si₂O₅(OH)₄

მგონი მინერალების მცოდნე მეფემ ჯოშუა ვარდისფერი კვარცითაც დაასაჩუქრა. ბიჭმა მადლობა გადაუხადა და გზა განაგრძო. ოღონდ,  ხის კენწერომდე, ანუ დედამიწის გულამდე იმოგზაურა თუ არა, არ ვიცი. მომკალით და აღარ მახსოვს. ის კი ვიცი, რომ სახლში ბებიასთან ჩაიზე მისვლა მოასწრო.

ამ გახსენებაზე, ჩაი მეც არ მაწყენდა… მარწყვის მურაბით დავლევ. მართალია, მურაბაში  მთელი ვიტამინები დაკარგული იქნება, მაგრამ რა უშავს, სამაგიეროდ, გემრიელია.

მეხსიერების დოლურაში თხლად ჩაკეცილი შთაბეჭდილებები ყრია. ვატრიალებ, ვურევ და ხელს რაც ამოჰყვება!..

სხვანაირად ამ ამბებს ვერ მოჰყვები. შემთხვევითობის ლოგიკა ყველაზე სამართლიანია – რომელსაც გაუმართლებს, გაითქმება, დანარჩენებს კი – მომავალი თამაშები გამოავლენს, ამოაყვინთინებს..

თუკი საერთოდ გადაწყვეტ, რომ მოჰყვე ისინი. თუ გაიფიქრებ, რომ ეს ყველაფერი ვინმეს აინტერესებს..

1. 1. ენა, ენები

ხავერდოვანი შუადღეებია. ოქტომბრისთვის უჩვეულო სიცხეც კი, თუმცა დილა-საღამოს ჰაერი ისე სწრაფად იყინება, როგორც თოვლში ჩადგმული ჩაიდანი.

სეული მსოფლიოს ერთ-ერთი მეგაპოლისია, სიდიდით – მეშვიდე ადგილზე, 10 მილიონი მოსახლეობით. პირველი, რაც ცოტათი მთრგუნავს და მშობლიურ სირთულეებს მახსენებს – საცობებია. მაგრამ, ახლა ამაზე არ უნდა ვიფიქრო – წინ მთელი კვირაა, რომელიც ამ დიდ და ლამაზ ქალაქში უნდა გავატარო, რაღაც ვიპოვო და შესაძლოა დავკარგო კიდეც – როგორც ყველა რეფლექსიური  მოგზაურობისას ხდება…

თან, ისეთი შემოდგომაა, მოწყენისთვის ადგილს არ გიტოვებს – თბილი, მკაფიო, ნათელი, მუქი, მჭახე ფერებით ღვივის ქუჩები, ბაღები, მოედნები და მაგისტრალები. ლანდშაფტი კორეულ ეთნობუნებას ერწყმის – აქ ყველას მსგავსი განწყობა აქვს, ყოველ შემთხვევაში, ჩემთვის, ერთი უცხო სტუმრისთვის, ეს პირველივე დღიდან თვალშისაცემია – მთელი არსებით ეძლევიან ხალისს, მხიარულებას, ყველგან საფესტივალო სულისკვეთება სუფევს, ყველა იღიმის და ბედნიერია.

რა თქმა უნდა, ეს ძალიან ზერელე დაკვირვებაა, ძალიან ზედაპირის მტვერი. ვგრძნობ, ამ განწყობის, ამ ბედნიერების მიღმა კიდევ რაღაც უნდა იმალებოდეს. მაგრამ, ეს სხვა შთაბეჭდილების ნაკეცებშია. ჯერ ძველ ისარზე დგას დოლურა, არ დამიძრავს, ჯერ ენებზე ვკითხულობ…

სეულის საერთაშორისო ლიტერატურული ფესტივალი 2006 წელს დაარსდა და ორ წელიწადში ერთხელ იმართება. მასში მონაწილეობს 30 ავტორი – 16 კორეელი და დანარჩენი, სხვადასხვა ქვეყნების მწერლები. ყველა ჯერზე ფესტივალს თავისი თემა და კონცეფცია აქვს, რის მიხედვითაც ირჩევენ მონაწილე ავტორებს. ფესტივალის ორგანიზატორი სეულის ლიტერატურული თარგმანის ინსტიტუტია, რომელიც მუდმივად სიახლეებზეა ორიენტირებული და თარგმანის სფეროში აქტიურად რთავს ახალ ენებსა და ახალ ქვეყნებს.

მეც ამ დინამიკაში აღმოვჩნდი – გამომცემლობა „ინტელექტის“ და ქართული წიგნის ეროვნული ცენტრის მხარდაჭერით, კორეულ ენაზე გამოცემულ ქართული მოთხრობების კრებულში („მექათმე გაბრიელის ბაღი“) ჩემი მოთხრობაცაა შესული – „ბამბაზიის სამოთხე“, რომელიც, ფესტივალის წლევანდელ თემას – კონფლიქტი და საზოგადოება – პასუხობს და მხოლოდ ამ ნიშნით მარჩევენ იმ ძალიან მაგარ 12 ავტორს შორის, ვინც ამ კრებულშია შესული.

ეგვიპტე, ინდონეზია, ამერიკა, ჯიბუტი, მექსიკა, ვიეტნამი, კოლუმბია, ჩინეთი, ევროპა (შვეიცარია, საფრანგეთი, შვედეთი და საქართველო) – ავტორები ამ ქვეყნებიდან, მასპინძელ მწერლებთან ერთად, თავიანთ მწერლურ გამოცდილებაზე, ქვეყანაზე, გლობალიზაციაზე და დიასპორაზე, გენდერზე და კაპიტალიზმზე საუბრობენ.

უმეტესად, ინგლისურ ენაზე. მაგრამ, საკუთარ ტექსტებს მშობლიურ ენაზე კითხულობენ. ყველაზე მეტად ეს შეხვედრები მიყვარდება. განსაკუთრებით, როცა პოეტების ჯერი დგება. პროექტორზე ინგლისური და კორეული თარგმანის ტიტრები გადის, მაგრამ მე არცერთის კითხვა არ შემიძლია, ჩემი გერმანულენოვანი თარჯიმანი კი პოეზიას ასე, ექსტრემალურად, ვერ თარგმნის. ნახევრად ვხუჭავ თვალებს დ ვუსმენ ლექსებს დედამიწის ბევრ ენაზე. მერე ვგრძნობ, რომ ძალიან ხარბად ვუსმენ, თითქოს ცნობიერების ცარიელ ხვრელებს ვავსებ რაღაც საიდუმლო და სამომავლო ინფორმაციით. ფრანგი თითქმის მღერის, ამერიკელი – აგრესიულად რეპავს, ხან ვნებიანად აჯაზებს, კორეელები უღრან ტყეში, ხმელ ფოთლებზე დააბიჯებენ – ასეთი ხმებია, ასეთი ბგერები და სიტყვები. არაფერი ისე ცოცხლად არ გამოხატავს ენას, როგორც პოეზია. ახალს რას ვამბობ, მაგრამ მაინც – მაბრწყინებს ამაში კიდევ უფრო დარწმუნება.

მჯერა, რომ კაცობრიობა მივა იმ მენტალურ–ინტელექტუალურ ზღვრამდე, რომლის მიღმაც ახალი სამყაროა – ადამიანები თავიანთ ენებზე ილაპარაკებენ და ერთმანეთს ყველაფერს გაუგებენ, მათი შეგრძნებისა და ტვინის რეცეპტორები მსოფლიოს ყველა ენას იმ დონეზე აღიქვამენ, რომ თავისუფლად შეძლონ კომუნიკაცია უცხოენოვან მოსაუბრესთან, ყოველგვარი თარგმანის ან შუალედური ენის გარეშე.

იქნებ, პოეზიამ შეძლოს ეს?

პ.ს. ქართული და კორეული ენების უცნაურ ახლობლობაზეც რამდენჯერმე გავკვირდი. არის სიტყვები, რომლებიც დაახლოებით ერთნაირად გამოითქმის: მაგალითად, ზმნა „ცივა“ კორეულად არის „ჩივა“. „გოგი“ – თევზის სახეობაა.

ღრმად მკვლევარი ალბათ კიდევ მეტ მაგალითს მოიყვანს. როდის გადაკვეთეს ამ ენებმა ერთმანეთი? ვინ იცის… მსგავსება კი, მართლა ბევრია – ენაშიც, ეთნოხასიათშიც, ისტორიულ ბედ–იღბალშიც.

2. თვითმკვლელთა სავანე

შეხვედრიდან სასტუმროში ავტობუსით ვბრუნდებით. ჩრდილოეთ და სამხრეთ სეულს უზარმაზარი მდინარე ჰყოფს. როგორც აქ მითხრეს – ჩრდილოეთში მდიდრები ცხოვრობენ, სამხრეთში – ღარიბები. ახლა სამხრეთში ვართ და ჩრდილოეთ სეულში უკვე მზე ჩადის.

ჩემი კორეელი კოლეგები – ბო სეონ შიმი და ჰე უკ შინი საქართველოზე მეკითხებიან. ყველაფერი აინტერესებთ – ანბანიდან დაწყებული, პოლიტიკით დამთავრებული. ჩვენმა ანბანმა ჩემი ჩანთიდანვე მიიპყრო მათი ყურადღება – იასამნისფერზე შაქრისფერი ასოებით წერია გოგლა ლეონიძის ფრაზა „შენი ტუჩები ისე ტკბილია, როგორც ბადაგი დადუღებისას“. ასოებს თითს აყოლებენ – რა ლამაზია! მრგვალი და სავსე!.. თქვენ ის იკითხეთ, ამ ასოებით რა წერია – ამაყად ვცდილობ, გოგლას სტრიქონი გერმანულად ვთარგმნო. ბადაგის დადუღება ჟესტ–მიმიკებით ლამის იქვე გამომდის. ყველანი ვხალისობთ. ჩვენს ენაში სქესი არაა – ამბობს ერთი. არც ჩვენსაში – ვპასუხობ. ჰოდა, ჩემი ფიქრი გენდერის თემაზე სქესის აღმნიშვნელი ნაცვალსახელიდან იწყება – მიხსნის ჰე უკ შინი – შემოდგომის ფოთოლივით აწურული, სევდიანი ლექსების მწერალი გოგო, რომელიც ამ დღეებში ყველაზე მეტად მიყვარს…

თვითმკვლელთა რიცხვი თქვენთანაც დიდია? – უცებ, ბო სეონი მეკითხება. თარჯიმანს სიტყვას ვაზუსტებინებ – თვითმკვლელთა? ვაჰ! და რა, თქვენთანაა დიდი? – კითხვას ვუბრუნებ. ჩვენ ამ მხრივ მეორე ადგილზე ვართ, იაპონიის მერე. ყველაფერს წარმოვიდგენდი, ამას ვერა. საერთოდაც, ყველაზე სიცოცხლის მოყვარული, ბედნიერებისკენ მიდრეკილი ხალხი მგონია კორეელები. ამაზე ჩემი პოეტი მასპინძლები გულიანად იცინიან. შემაძრწუნებელ სტატისტიკას ეკონომიკური კრიზისით, უმუშევრობით ხსნიან. თუმცა, აქამდეც იყო ეს პრობლემა და ადრე ეგზისტენციალურ ჭმუნვებს მიჰყავდა ადამიანები სუიციდამდე. ახლაც ასეა… – აზუსტებენ.

ისე ჩამრჩა ეს ფიქრი, რომ მერე სხვა კორეელებთანაც გავაბი ამაზე საუბარი. ერთმა კი, აი რა მითხრა – ჰო, ასეა. მაგრამ ყველაზე ცუდი ამაში იცი რაა? ჩვენმა ხალხმა გამძლეობა დაკარგა, ელემენტარულ პრობლემასაც აღარ უმკლავდებიან – სურვილი არა აქვთ. და გამოსავლის იოლ გზას ირჩევენ. მოთმინება აღარავის აქვს. აი, ამაშია საქმე.

გამძლეობა, მოთმინება, გამკლავება… – კოდალასავით ურაკუნებენ ტვინის ხვრელებს ეს სიტყვები, ვიდრე სასურველ ნადავლამდე არ ჩაღრუტნიან – ნისკარტით წვრილი და სუსტი ჭია გამოაქვთ – ჩემი ქვეყანა. მიტრიალებენ ცხვირწინ, როგორც მაგალითს – გამძლეობის, მოთმინების, გამკლავების…

იკლაკნება თხელი ჭია, იკლაკნება და ამ ფიქრიდან თავდაღწევასაც ცდილობს… ანუ, გადარჩენას.

3. სასაფლაოები

აეროპორტის გზაზე, სეულში რომ შედიხარ, გზისპირებზე რამდენიმეგან სასაფლაოებს შენიშნავ – პირდაპირ გზისპირებზე, თხელი თეთრი ქვის ფურცლებით ჩანიშნულ მკვდრების წიგნს.

ქალაქში შემომსვლელებს პირველები ეგენი გხვდებიან, გამსვლელებსაც – ეგენი გაცილებენ. რა უცნაური ბედისწერაა – სიკვდილის მერე მეგაპოლისის ცენტრალურ გზისპირზე დასახლება.

ნეტა რაზე ფიქრობენ, რა აწუხებთ, რის თქმა უნდათ გზისპირების მკვდრებს?..

4. ნაციონალური სამოსი

ფესტივალის ბოლო დღეს, დახურვის ცერემონიალი ღია ცის ქვეშ იმართება. ცივა და წვიმს, მაგრამ ყველაფერი ისეა მოწყობილი, რომ გარემომ დისკომფორტი არავის შეუქმნას. სუფრებზე ყველა მონაწილისთვის საჩუქრად ორ–ორი წიგნი დევს – კორეულ ენაზე თარგმნილი ქართული მოთხრობების კრებული და ასევე კორეულად თარგმნილი ირანული თანამედროვე პოეზია.

და, ღვინო – ქართული შატო–მუხრანის „გორული მწვანე“ – საქართველოს საელჩოს ძღვენი ფესტივალს. ისეთი ღვინოა, იმ სიცივეში მზე და ჟრუანტელი შემოაქვს. ბედნიერებამდე თითქოს აღარაფერი მაკლია, მაგრამ  როგორც ეგზიუპერი იტყოდა, სრულყოფილება ის კი არ არის, რასაც არაფერი მიემატება, არამედ ის, რასაც არაფერი მოაკლდება. ჰოდა, ჩემს ბედნიერებას თურმე სამოსი აკლდა! გვთავაზობენ, ვისაც სურვილი გვაქვს, ჩავიცვათ კორეული ნაციონალური სამოსი. ყველა ქვეყანას და ერს ხომ თავისებურად ლამაზი სამოსი აქვს, ასეა კორეაც – ვიცვამ და შიგნიდან ვნათდები.

სამნი გამოვეწყვეთ – ფრანგი პოეტი ბრუნო დუსე, ჯიბუტელი პოეტი და ეთნოფსიქიატრი ჩეჰემ ვათა და მე. ბევრი ფოტო გადაგვიღეს ერთად. რაღაც ძალიან კარგია მართლა ამ ფოტოებში – სამი სხვადასხვა ქვეყნის, ფერისა და ჯურის შვილი მეოთხე ქვეყნის ნაციონალურ სამოსში.

მგონია, რომ დედამიწა ასეთ კადრებს იმახსოვრებს და ახალი მთები ებურცება სიხარულისგან, ახალი მდინარეები უჩნდება, ახალ ქალაქებსაც კი ჩაიფიქრებს, იქნებ ქვეყნებს, ადამიანებს…