რატომ უჭირთ მოსწავლეებს ლიტერატურული ტექსტის გაგება-გააზრება?

მიზეზი მრავალია. ამას მოწმობს საერთაშორისო კვლევების შედეგები. ერთი შეხედვით, გაკვეთილის მიზანი ყველა მასწავლებლისთვის უცვლელია,   მოსწავლეებმა შეძლონ წაკითხულის გაგება. თუმცა, მხოლოდ მიზანი არ კმარა მაშინ, როცა ვხედავთ, შედეგი არ უმჯობესდება.

ტექსტის გაგება-გააზრების სწავლების უამრავი სტრატეგია არსებობს.

მინდა შემოგთავაზოთ რამდენიმე კომპლექსური აქტივობა, რომელიც შეგვიძლია გამოვიყენოთ  დაწყებითი საფეხურის III-VI კლასებში.

3 ,,რა’’

I ეტაპი. ტექსტის წაკითხვისა და პერსონაჟების ამოცნობის შემდეგ კლასს დავყოფთ იმდენ ჯგუფად, რამდენი პერსონაჟიც არის. დავურიგებთ თაბახის ფურცლებზე ამობეჭდილ გრაფიკულ სქემებს. მოსწავლეები  პასუხობენ კითხვებს და ერთი სიტყვით ახასიათებენ პერსონაჟებს.

  შენიშვნა: უმჯობესია, დაწყებით საფეხურზე კითხვები ერთმანეთისგან სხვადასხვა ფერით განირჩეოდეს.

როდესაც ჯგუფები   მუშაობას დაასრულებენ,   ნამუშევრებს განვიხილავთ მცირე დისკუსიის ფორმატში. მოსწავლეები წარადგენენ  პასუხებს, მსჯელობენ, მოჰყავთ არგუმენტები, თუ რატომ, რის საფუძველზე გამოიტანეს ესა თუ ის დასკვნა პერსონაჟის შესახებ. ასევე,  აფასებენ სხვა ჯგუფების ნამუშევრებს იმის მიხედვით, თუ რამდენად ადეკვატურია მათ მიერ გამოტანილი დასკვნები, რას ეთანხმებიან, რას – არა და რატომ.

II ეტაპი – ინტერპრეტირება. ჯგუფების მიერ გაკეთებული დასკვნების საფუძველზე დაფაზე ვწერ პერსონაჟების მახასიათებელ ზედსართავ სახელებს ( მაგ: ბოროტია, ბრიყვია, სულსწრაფია და სხვა) და ვთხოვ მოსწავლეებს, მოიფიქრონ და დაასახელონ საპირისპირო მნიშვნელობის სიტყვები. (კეთილი, გონიერი, მომთმენი).

ამის შემდეგ  კვლავ ვანაწილებ  პერსონაჟებს   ჯგუფებში, მოსწავლეებს ვურიგებ თაბახის ფურცლებზე ამობეჭდილ მეორე გრაფიკულ სქემას და იწყებენ შევსებას, რა უნდა გააკეთოს პერსონაჟმა იმისათვის, რომ გახდეს კეთილი, რა უნდა თქვას, რომ იყოს გონიერი და რა უნდა იფიქროს, რომ იყოს მომთმენი.

ტექსტის ინტერპრეტირების ხერხის გამოყენება მოსწავლეებს აძლევს დაფიქრების, გააზრებისა და დასკვნების გამოტანის საშუალებას.

შენიშვნა: შესაძლებელია, მეორე სქემა იმავე ჯგუფის მოსწავლეებს მივცეთ შესავსებად, თუმცა არაა გამორიცხული, ამჯერად სხვა ჯგუფს სხვა პერსონაჟი შეხვდეს.

აქტივობის განხორციელების პროცესში, დაწყებიდან დასრულებამდე, პერიოდულად ვაკეთებ  განმავითარებელ  შეფასებას, თუ როგორ შეძლეს მოსწავლეებმა პერსონაჟის ქმედების აღწერა, დახასიათება (ერთი სიტყვით), ზედსართავი სახელების საპირისპირო სიტყვების შერჩევა, პერსონაჟის საქციელის შეფასება, საკუთარი მოსაზრების დასაბუთება არგუმენტებით (ტექსტზე დაყრდნობით),  დასკვნის გამოტანა,  თანამშრომლობა ჯგუფური მუშაობის დროს, ურთიერთშეფასება.

დამეთანხმებით, სიტყვების წაკითხვასა და ტექსტის გაგება-გააზრებას შორის უდიდესი განსხვავებაა. ,, მაშინაც  კი, როცა თქვენ ცნობთ ყოველ სიტყვას (ავტომატურად შიფრავთ ორთოგრაფიულ ხატს) და თითოეულ მათგანს მყისიერად ანიჭებთ შესაბამის მნიშვნელობას, გამთლიანებული, კონკრეტული აზრის ჩამოყალიბებას მაინც ვერ ახერხებთ. წარმოიდგინეთ, ამგვარი წინადადებებით აწყობილი რამდენიმე გვერდი რომ გქონოდათ წასაკითხი. თანაც, ყოველ მეორე წინადადებაში თითო ან ორ-ორ უცხო სიტყვასაც შეხვედროდით. ალბათ ყველაფერს იღონებდით, რომ ასეთი მტანჯველი საქმისთვის თავი აგერიდებინათ“. (კითხვისა  და წერის სწავლება დაწყებით საფეხურზე. G-Pried -2015 )

იმისათვის, რომ მოსწავლეებმა ტექსტი კარგად გაიგონ და გაიაზრონ, მათთვის გასაგები უნდა იყოს ნაწარმოებში მოცემული ყველა სიტყვის მნიშვნელობა.

გთავაზობთ აქტივობას ,,სიტყვების გამომძიებელი“.

ნაწარმოების წაკითხვამდე მოსწავლეებს ვაძლევ ფერად ბარათებზე ამობეჭდილ სიტყვებს, რომლებიც ტექსტს ახლავს. ისინი, საკუთარი ვარაუდით,  წყვილებში მოიფიქრებენ და წერენ ამ სიტყვების განმარტებას. შემდეგ  კედელზე ვათავსებ ფლიპჩარტის ან ფორმატის ქაღალდზე  მომზადებულ ცხრილს. ტექსტის წაკითხვის შემდეგ მოსწავლეები ავსებენ ცხრილის მესამე და მეოთხე სვეტს.

ცხრილის მეოთხე სვეტის შევსება, ფაქტობრივად,  მინიკვლევის  აქტივობაა, სადაც მოსწავლეები იკვლევენ და აზუსტებენ, კონკრეტულად, ესა თუ ის სიტყვა, როგორი ფორმით არის გამოყენებული წინადადებაში.

შენიშვნა: იმ შემთხვევაში, თუ არ გვაქვს ფლიპჩარტის  ან ფორმატის ქაღალდი, შეგვიძლია ცხრილი დაფაზე წინასწარ დავწეროთ ცარცით.

კომპლექსური აქტივობების გამოყენება ხელს უწყობს კითხვის, წერისა და ზეპირმეტყველების, კრიტიკული აზროვნების, თანამშრომლობის  უნარების განვითარებას, მოსწავლეთა ლექსიკური მარაგის გამდიდრებას, რომლის გარეშე წარმოუდგენელია ტექსტის გაგება-გააზრების პროცესი.

დანართი 1.

დანართი 2.

გამოყენებული ლიტერატურა:

ეროვნული სასწავლო გეგმა. https://ncp.ge/ge/home

კითხვის ეფექტური მეთოდები – მასწავლებელთა პროფესიული განვითარების ეროვნული ცენტრი – 2013

სასწავლო-მეთოდოლოგიური რესურსების კრებული – კითხვისა და წერის სწავლება დაწყებით საფეხურზე. G-Pried -2015

https://kargiskola.ge/teachers/resource_books/kitxva/resursi_kitxva.pdf

დღეს ძალიან ხშირად ვსაუბრობთ, რომ სწავლა-სწავლების პროცესში მასწავლებელმა უნდა გაითვალისწინოს თითოეული მოსწავლის შესაძლებლობები და ინტერესები, წინარე ცოდნა/გამოცდილება და საინტერესოდ, სახალისოდ წარმართოს გაკვეთილის პროცესი. საინტერესოდ წარმართულ პროცესში კი, უპირველესად, მოსწავლეთა მაღალი მოტივაცია და ყველას ჩართულობა იგულისხმება. ასეთ გაკვეთილებზე მასწავლებლის როლი შედარებით პასიურია, მაგრამ მნიშვნელოვანი. მიზნობრივი აქტივობების დასაგეგმად და მეთოდოლოგიის სწორად შესარჩევად, უპირველესად, უნდა განისაზღვროს გაკვეთილის მიზანი და შეიქმნას შეფასების ისეთი რუბრიკები, რომლებიც მიღწეული შედეგების გაზომვაში დაგვეხმარება. სანამ შედეგებს გავზომავთ, საინტერესოა, რა გზას გავდივართ გაკვეთილის ჩატარებამდე და საერთოდ, რას ნიშნავს პროცესის  სწორად დაგეგმვა…

მიმაჩნია, რომ მასწავლებელს უნდა შეეძლოს:

• შეისწავლოს კლასი;
• გაითვალისწინოს მოსწავლეთა ასაკობრივი თავისებურებები;
• განსაზღვროს კლასის ინტერესები;
• შეისწავლოს კლასის სიახლეებისადმი მიმღებლობა;
• შეისწავლოს, არის თუ არა კლასში ეფექტური თანამშრომლობა;
• იცოდეს, ურთიერთობების როგორ ფორმებზე არიან შეთანხმებული ბავშვები;
• სწორად განსაზღვროს, რას მოიტანს მრავალფეროვანი გაკვეთილები;
• შეისწავლოს, მასწავლებელთა როგორი ტიპის მოსწავლეები არიან კლასში;
• იცოდეს, აქვს თუ არა სურვილი ყველა მოსწავლეს, ჩაერთოს საგაკვეთილო პროცესში;
• განსაზღვროს, როგორ შეუწყობს ხელს მოსწავლეებში მაღალი სააზროვნო უნარების განვითარებას;
• განსაზღვროს, იქნება თუ არა გაკვეთილებზე შექმნილი და გამოყენებული რესურსები მიზნობრივი და ხელმისაწვდომი თითოეული მოსწავლისთვის;
• შეაფასოს, რამდენად შთამბეჭდავი იქნება ეს გაკვეთილი მოსწავლეებისთვის;
• შეაფასოს, რა ცოდნას მიიღებენ მოსწავლეები, რომელ უნარებს განივითარებენ და როგორი დამოკიდებულება ჩამოუყალიბდებათ;
• სწორად განსაზღვროს, რომელ ინსტრუმენტებს გამოიყენებს და როგორ დააკვირდება გაკვეთილის პროცესს;
• განსაზღვროს, რომელი მეთოდოლოგიით შეაფასებს მიღწეულ შედეგს;
• განსაზღვროს, როგორ გამოიყენებს მომდევნო გაკვეთილისათვის წინა გაკვეთილზე მიღწეულ შედეგს;
• დაფიქრდეს, კონკრეტული საჭიროებიდან გამომდინარე, რამდენად მნიშვნელოვანია დიალოგი იმავე კლასის სხვა საგნების მასწავლებლებთან, როგორ დაეხმარებოდა ეს პროცესი შედეგების გაუმჯობესებაში;
• დაფიქრდეს, როგორ შეუძლია შეცვალოს მოსწავლეთა მომავალი თავის მიერ ჩატარებული თითოეული გაკვეთილით.

მიუხედავად იმისა, რომ ჩამონათვალი არასრულია და ძირითად საკითხებს მოიცავს, კარგად დაგეგმილი და ჩატარებული გაკვეთილი თითოეულს ითავსებს. სიტყვა ,,კარგი“ პირობითი ცნებაა და მიღწეული შედეგი ვინაიდან სხვადასხვა მასწავლებლისა და კლასის მიხედვით არაერთგვარონია, ,,კარგად დაგეგმილი გამოვიდა“ – ეს ითქმება შედეგების ანალიზის საფუძველზე, რადგან პროცესშივე შესაძლებელია ცვლილებების შეტანა მოსწავლეთა საჭიროებების შესაბამისად, ანუ გეგმის მოდიფიცირება.

2018 წლის მარტის შემდეგ ვიკვლევ საკითხს ,,საბაზო-საშუალო საფეხურზე განმავითარებელი შეფასების გამოყენების სიხშირის დადგენა, პრობლემების იდენტიფიცირება და  გადაჭრის გზების ძიება“. წლების მანძილზე გაკვეთილებზე დაკვირვებამ აჩვენა, რომ მასწავლებლები განმავითარებელი შეფასების მრავალფეროვან ინსტრუმენტებს ნაკლებად იყენებენ, რაც შემაფერხებელი ფაქტორია თითოეული მოსწავლის შედეგების გასაუმჯობესებლად. როგორც განმავითარებელი შეფასების ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი ინსტრუმენტი, ახალი გაკვეთილის დაგეგმვის პროცესის ხელშესაწყობად ჩემთვის ეფექტურია მოსწავლეთა დაკვირვების ცხრილი. გაკვეთილის მიმდინარეობის პროცესში შევსებული ცხრილი რეალურ სურათს გვაჩვენებს, თუ რისი მიღწევა შეძლეს მოსწავლეებმა მოცემული კრიტერიუმების მიხედვით, რა ცოდნა/უნარები და დამოკიდებულებები გამოხატეს შესწავლილი საკითხისადმი/თემისადმი, რა გამოიკვეთა გაკვეთილის ძლიერ მხარედ და რა არის თითოეული მოსწავლის გასაუმჯობესებელი მიმართულება. ამ პროცესშივე იკვეთება კლასში მოსწავლეთა უმრავლესობისა და თითოეულის ძლიერი მხარეები, რომელსაც, როგორც რეალურ მოცემულობას, ვიყენებ და მომდევნო გაკვეთილებს უფრო საინტერესოდ და მიზნობრივად ვგეგმავ.

თუ მასწავლებელი ცხრილის მონაცემებს სწორად გააანალიზებს, ეს იქნება პროცესზე დაკვირვებით მიღებული მონაცემი – თითოეული მოსწავლის მიერ მიღწეული რეალური შედეგი, რომლის საფუძველზეც დაიგეგმება ახალი გაკვეთილი. ეს არის მცირე კვლევა, დადგინდეს საჭიროებები და დაისახოს გაუმჯობესების გზები.

გაკვეთილის მიზანი, შესაბამისობა ე.ს.გ.-სთან, შერჩეული მეთოდოლოგია, გამოსაყენებელი სტრატეგიები, რესურსები, შეფასების ფორმები, კლასის ორგანიზების ფორმები და ყველა მოსწავლის ჩართულობასა და მოტივაციაზე აქცენტები ხელს უწყობს მასწავლებელს, დაგეგმოს საინტერესო, საჭირო და მნიშვნელოვანი გაკვეთილი.

მოსწავლეთა დაკვირვების ცხრილები იძლევა იმის შესაძლებლობას, რომ მთელი წლის მანძილზე მიმართულებების მიხედვით დააკვირდე შედეგების დინამიკას და გამოიტანო დასკვნა, თუ რა მოცემულობით დაიწყე კლასთან თანამშრომლობა და როგორ შედეგებს მიაღწიეს ბავშვებმა.

გთავაზობთ მოსწავლეთა დაკვირვების ცხრილის ჩემეულ ნიმუშს და ერთ-ერთი გაკვეთილის გეგმას.

მოსწავლეთა დაკვირვების ცხრილი

მიმართულება – ზეპირმეტყველება

მიმართულება – კითხვა

მიმართულება – წერა

მოსწავლეთა დაკვირვების ცხრილის კრიტერიუმები ცვლადია და დაგეგმილი აქტივობების შესაბამისად იქმნება. ის გამომდინარეობს ე.ს.გ.-ის საგნობრივი სტანდარტიდან და გაკვეთილის მიზნიდან, რაც ხელს უწყობს მასწავლებელს შედეგების სწორად გაანალიზებაში. მასწავლებელს აქვს შესაძლებლობა თითოეული მოსწავლის სახელისა და გვარის გასწვრივ კონკრეტული კრიტერიუმის შესაბამისად გააკეთოს ჩანიშვნები ან ჩაწეროს მოკლე კომენტარი.

გთავაზობთ გაკვეთილის გეგმის ერთ-ერთ ნიმუშს:

გაკვეთილის გეგმა

„კაპიტნის პირველი თანაშემწე პოლონელია, გვარად კონრადი… უცნაური ვინმეა. მსოფლიოს ბევრი ქვეყანა აქვს მოვლილი. ნამყოფია კონგოში. უმოგზაურია მალაკასა და ბორნეოზე, სხვა ქვეყნებშიც. სიჭაბუკისას კონტრაბანდისტი ყოფილა“, – ამას ინგლისელი მწერალი ჯონ გოლსუორთი სწერს მშობლებს. ბედმა იმავე გემზე მოახვედრა, სადაც ჯოზეფ კონრადი მეზღვაურის ცხოვრებით ცხოვრობდა – ამ გამოცდილებიდან მომდევნო წლებში მისი ბრწყინვალე რომანები და მოთხრობები უნდა დაბადებულიყო.  წერილის ეს ნაწყვეტი ჟურნალ „არილში“ (2, 2018) გამოქვეყნებულ კოლმ ტოიბინის ესეში წავიკითხე და მაშინვე გემზე აღმოვჩნდი, გავირინდე, კაპიტნის პირველი თანაშემწის უცხო ინგლისურით ნათქვამ სიტყვებს დაველოდე.

ჯოზეფ კონრადის მოთხრობების მწვანე, რბილყდიანი კრებული ჯერ კიდევ იმ დროს ჩამივარდა ხელში, წიგნები – უმთავრესად რუსული თარგმანები – საგაზეთო ჯიხურებში რომ ეწყო გასაყიდად. მეტრო „რუსთაველთან“ ვიყიდე გაზაფხულის ერთ მზიან დღეს და იმ წელსაც და მომდევნო წლებშიც უამრავჯერ გადავიკითხე, უამრავჯერ მივუბრუნდი საყვარელ ადგილებს. „წყვდიადის გული“, „ტაიფუნი“, „შვიდი კუნძულის ფრეია“ – თანმიმდევრობაც კი მახსოვს.

„წყვდიადის გული“ მსოფლიო ლიტერატურის იმ შედევრებს შორისაა, რომლებსაც ყველაზე ხშირად განიხილავენ და რომლებზეც ყველაზე მეტ ესეს წერენ დასავლურ საგანმანათლებლო დაწესებულებებში. მეც სიხარულით წავაკითხებდი ამ ბრწყინვალე ნაწარმოებს უფროსკლასელებსა თუ სტუდენტებს, ჯოზეფ კონრადის სხვა წიგნებთან მისასვლელ გზასაც ვაჩვენებდი.

ამ ვრცელი მოთხრობის თითოეული წაკითხვა ახალი სიმართლის ძიებაა შეუცნობელი სამყაროს ბნელ, ავად მთრთოლვარე გულში. კითხვას ყოველთვის უკმაყოფილების განცდით ვამთავრებ – ამ ჯერზეც რაღაც დამისხლტა ხელიდან, რაღაცას ბოლომდე ვერ ჩავწვდი. ბოლო წლებში ინგლისურადაც წავიკითხე და ქართულადაც, სიზმრიდან გამოყოლილის მსგავს განცდას კი ვერაფერი მოვუხერხე: დამაიმედებელი სიცხადე წამიერად იფანტება, როგორც კი წიგნიდან თავს ავწევ. მახსოვს, რას ვგრძნობდი, რას ვფიქრობდი, რას ვახვედრებდი თითოეულ ფრაზას, მაგრამ დღის შუქზე ეს ყველაფერი, როგორღაც, არასწორია. კიდევ ერთხელ წაკითხვა გარდაუვალი ხდება.

თუ „წყვდიადის გულს“ ისე გავაცნობთ ახალგაზრდა მკითხველს, როგორც სათავგადასავლო ნაწარმოებს – ეს სიმართლის მხოლოდ პატარა ნაწილი იქნება, სათაკილოდ და შემაწუხებლად პატარა. კი, მთხრობელი ჩარლზ მარლოუ თავგადასავლების კაცია, უდავოდ მდიდარი გამოცდილებით, რომელთან ერთადაც კონგოს გაუვალ ჯუნგლებში აღმოჩნდებით, კანიბალების გვერდით იცურებთ დიდ მდინარეში, ისრების საბედისწერო წვიმაში მოჰყვებით… ლეგენდარული კურცის ფიგურაც შესაძლოა, ერთი შეხედვით, ეზოტიკური თავგადასავლის ყველაზე იდუმალ, მიმზიდველ და ამავე დროს თავზარდამცემ ნაწილად იქცეს. თუმცა ეს მხოლოდ ერთი შრეა – თხელი, იოლად გადასალახი. მთავარი ამბავი ამ წარმტაცად მოჩითული საფარველის ქვეშაა.

ნუთუ ჯოზეფ კონრადს იმის ჩვენება უნდოდა, რომ არსებითი განსხვავება არ არის დასავლეთის წყვდიადსა და იმას, შორის, რამაც აფრიკის უდაბურ ჯუნგლებში შეიძლება შეშალოს ადამიანი? რომ კაცს – თუნდაც სხვებისგან მრავალმხრივ გამორჩეულს – ყველგან თანაბრად ემუქრება სიბნელის ნაწილად ქცევის საფრთხე? ეს პასუხიც სადავოა, როგორც თითქმის ყველაფერი, რისი თქმაც ამ ვრცელი მოთხრობის შესახებ შეიძლება. რას ნიშნავს ჩურჩულით ნათქვამი კურცის ბოლო სიტყვები: “The horror! The horror!” (ქართულ თარგმანშია: „შემზარავია! შემზარავი!“)? იქნებ სიბნელე, რომელსაც გულით დავატარებთ, მხოლოდ და მხოლოდ ხელსაყრელ გარემოში მოხვედრას ელის, რომ ტროპიკული მცენარეულობის მსგავსად იფეთქოს, თვალს და ხელს შუა გაიფურჩქნოს და, დამბანგავი სურნელით, ერთიანად მოედოს ყველაფერს…

ყველა მოსაზრება იმის თაობაზე, თუ მაინც რა ემართება კურცს კონგოს უდაბურ მხარეში, სწორხაზოვნებისთვისაა განწირული. ზღვარდაუდებელი ძალაუფლება სასიკვდილო საფრთხის შემცველია – რყვნის, ხრწნის, საბოლოოდ კი სრულად აცამტვერებს ადამიანს. ნუთუ ესაა? კურცის შეშლილობა ძალაუფლებით მთვრალისა თუ გამდიდრების სურვილით შეპყრობილის შეშლილობაა? იქნებ მისი ბოლო სიტყვები ხსნის ყველაფერს, თუ მივიჩნევთ, რომ ამქვეყნად ადამიანის არსებობის შესაფასებლად ითქვა.

დასაწყისში, სანამ თემზაში ღუზაჩაშვებული კარჭაპიდან შორეულ კონგოში გადაგვისროდეს, მარლოუ იმ რომაელებს იხსენებს, უხსოვარ დროს რომ მოვიდნენ ჩრდილოეთის ბნელ მიწაზე. წარმოიდგინეთ, აქ, ქვეყნიერების დასალიერში, ტყვიისფერ ზღვაში, კვამლისფერი ზეცის ქვეშ როგორ დაცურავდნენ, მერე კი მდინარეს როგორ მიუყვებოდნენ ქვიანი სანაპიროების, ჭაობების, ველურებით სავსე ტყეების გასწვრივო. „სიცივე, ნისლი, ქარიშხლები, სნეულება, გადაკარგვა და სიკვდილი, სიკვდილი – ჰაერიდან, წყლიდან, ბუჩქებიდან რომ გეპარება. ალბათ აქ ბუზებივით იხოცებოდნენ“. ეს უფრო კარგად ნაცნობი სიბნელეა. მშობლიური.

ისევ ირევა ყველაფერი, როგორც სიზმარში. აფრიკა ლონდონშია, ლონდონის მდინარე – შუა აფრიკაში. ვიღაც ჩურჩულებს: „მე დიადი გეგმები მქონდა, დიდ მოვლენათა ზღურბლთან ვიდექი“.

„რადიო“ ლათინური სიტყვაა და ნიშნავს „ვასხივებ“ (radius – სხივი). მისი გამოგონების ისტორია ბევრ უცნაურ, საეჭვო, ურთიერთგამომრიცხავ და ბუნდოვან ფაქტს ინახავს.

13 თებერვალს რადიოს საერთაშორისო დღე აღინიშნა და სადაც რამეს წავაწყდი და მოვუსმინე, ყველგან უპირობოდ თანხმდებოდნენ, რომ ის ერთ-ერთი საუკეთესოა ადამიანის გამოგონებათა შორის; რომ იშვიათია ამაზე უფრო იდუმალი, კომფორტული და ინტიმური სივრცე; რომ რადიო ტელევიზიაზე მეტად აღძრავს წარმოსახვას და გაცილებით „ჰუმანურია“ – სწორედ ამ ფანტაზიის, (თვით)გამოხატვის განუსაზღვრელი უფლებით.

ერთ ფორუმზე ვრცელ მსჯელობა-კამათს გადავაწყდი, სადაც რადიოს ისტორიას განიხილავდნენ. იყო ზღვა ინფორმაცია, რომელიც ჩემთვისაც ძალიან საინტერესო აღმოჩნდა, არგუმენტები და კონტრარგუმენტები, მაგრამ საბოლოოდ მაინც ვერავინ გადალახა რიტორიკული აზრი, რომ კითხვა „ვინ შექმნა რადიო“ იგივეა, რაც კითხვა „ვინ შექმნა კოსმოსი“.

დიახ, რადიოს შექმნაზე სხვადასხვა დროს და სხვადასხვა ქვეყანაში უამრავი ადამიანი მუშაობდა.

ელექტრომაგნიტური ტალღები პირველად 1887 წელს ლაბორატორიულ პირობებში მიიღო გერმანელმა ჰაინრიხ ჰერცმა, მაგრამ მისი გადამცემიც (ჰერცის ვიბრატორი) და მიმღებიც (რეზონატორი) ძალიან შორს იყო იმისგან, რასაც რადიოგადამცემი და რადიომიმღები წარმოადგენს. მათ შორის კავშირი მხოლოდ რამდენიმე სანტიმეტრის მანძილზე მყარდებოდა, რაც რეზონატორის ბოლოებს შორის ძნელად შესამჩნევი ნაპერწკლების გაჩენით გამოიხატებოდა.

ჰერცის ვიბრატორის მთავარი ნაკლი, ცუდი მგრძნობიარობა, აღმოფხვრა ფრანგმა ედუარდ ბრანლიმ. 1890 წელს მან აღმოაჩინა, რომ ლითონის ფხვნილის ელექტრული წინაღობა მკვეთრად მცირდება ელექტრომაგნიტური ტალღებით ზემოქმედებისას. ასეთნაირად შეიქმნა „კოჰერერი“ – ელექტრომაგნიტური ტალღების იმ დროისთვის ყველაზე მგრძნობიარე დეტექტორი, რომლის ბაზაზეც ააგო რუსმა ალექსანდრ პოპოვმა თავისი პირველი რადიომიმღები “ელვააღმნიშვნელი” 1895 წელს.

ზოგ წყაროში რადიოს გამომგონებლად სწორედ პოპოვია დასახელებული, ზოგან კი მარკონი ან ტესლა.

ეს მეცნიერები თავიანთ გადამცემს „ჰერცის ვიბრატორს“ უწოდებდნენ. მიმღებებში პატარ-პატარა განსხვავებები ჰქონდათ. სამივე დაახლოებით ერთსა და იმავე პერიოდში მოღვაწეობდა და ყოველწლიურად აუმჯობესებდა თავის აპარატს. ხან ერთი ჯობნიდა, ხან მეორე, ხან მესამე. ცხადია, ამ ამბებში სხვებიც იყვნენ ჩართულნი. მათ შორის ქართველიც ერია – ვინმე ნახუცრიშვილი, რომელიც ტარტუს უნივერსიტეტში სწავლობდა და, როგორც ამბობენ, უნიჭიერესი იყო, დიდი მომავლის პერსპექტივით, მაგრამ მეტისმეტად ახალგაზრდა გარდაცვლილა ტუბერკულოზით. პოპოვი მეფის რუსეთში ცხოვრობდა, მარკონი – ევროპაში. პოპოვს მეფის კანცელარიამ ექსპერიმენტებისთვის სულ რაღაც 50 მანეთი მისცა და თავიდან მოიშორა. მარკონი ამ დროს ლონდონში ჩავიდა, საჭირო ხალხს გაესაუბრა და განახორციელა საუკუნის პროექტი – ლონდონის ბირჟიდან ნიუ-იორკის ბირჟამდე უმავთულო კავშირი დაამყარა. ფულიც იშოვა, სახელიც მოიხვეჭა, ქვეყანასაც გამოადგა. იმ დროს მარკონის ფირმას იგივე ადგილი ეკავა, ახლა ბილ გეიტსს რომ უკავია თავისი „მაიკროსოფტით“. პოპოვი კი სიღარიბეში აღესრულა.

დაბოლოს, რადიოელექტრონიკაში ერთ-ერთი უდიდესი გამოგონება ეკუთვნის ამერიკელ ლი დე ფორესტს. 1907 წელს მან შექმნა ტრიოდი – ელექტროვაკუუმური გამაძლიერებელი მილაკი, როგორც მაშინ უწოდეს – რადიოლამპა.

ხოლო თუ გამომგონებელთა შორის პირველობის საკითხს განზე გადავდებთ და უკვე გამოგონილ მოვლენაზე ვისაუბრებთ, ცხადია, რადიომ ბევრი რამ შეცვალა კაცობრიობის ისტორიაში.

ზღაპრიდან გამოაღწია რწმენამ, რომ ადამიანებს ცხრა მთისა და ზღვის იქიდან ერთმანეთისთვის ხმის მიწვდენა შეუძლიათ. ელექტროტალღებმა მილიონობით ინფორმაცია გადააადგილა, ადამიანები ერთმანეთს თან დააახლოვა, თან დააშორა. ინფორმაციის ზღვაში ომების დაწყების საგანგაშო ამბებმაც გაიელვა…

ახლანდელმა ბავშვებმა, აბა, საიდან უნდა იცოდნენ და ჩემს თაობას ჯერ კიდევ ახსოვს ხაზის რადიოს გრილი ბედნიერება ზაფხულის ხვატში ჩამცხარ სოფელში… კედლის გასწვრივ, კაცის სიმაღლეზე ზემოთ, ჩვენგან ხელმიუწვდომლად გადიოდა ეს ჯადოსნური ხაზი, სამ ფრთად გადაწნული მავთულის გრეხილი, საიდანაც უცნაური ხმები იღვრებოდა, ყველაზე მოსაწყენი საინფორმაციო გამოშვებებიც კი ზღაპრულად მოისმოდა, არანამდვილი დამაჯერებლობით, თითქოს ვიღაც მხოლოდ იმისთვის იგონებდა ამ ამბებს, რომ ჩვენთან ელაპარაკა, ვიღაც, ვისაც ათასნაირად წარმოვიდგენდით ხოლმე – ოთახში მარტო მჯდომი კაცი (ან ქალი), ერთადერთი ფისოც რომ კარსიქით ჰყავდა გაგდებული, კნავილით ხელი არ შემიშალოსო, ედგა გვერდით წყალი გამჭვირვალე გრაფინით, კითხულობდა ფურცელზე დაწერილ ამბებს და ამ ამბებს მერე პაწაწინა, უხილავი კაცუნები დააქროლებდნენ უფრო პაწაწინა ფურცლებით მავთულების ვიწრო ლიანდაგებზე, მოდიოდნენ ჩვენამდეც და ამიტომაც გვეჩვენებოდა სრულიად არამოსაწყენი იმ მავთულებიდან გადმოღვრილი ამბები – კაცუნებს ამხელა გარჯას როგორ დავუკარგავდით! ყოველ ბგერას მათი ფეხის მტვრის სიმსუბუქე ჰქონდა!

მახსოვს კედლის რადიოს მოყოლილი მართლა ზღაპრებიც და იშვიათად, მაგრამ მაინც არადედამიწურ ამბებად გადმოღვრილი კლასიკური მუსიკის კონცერტებიც. ბებიამ და ბაბუამ ზეპირად იცოდნენ საათობრივი პროგრამა – რა გადაცემა რის მერე მოდიოდა. ჩვენ ამ რიტმში მხოლოდ ზაფხულობით, სამიოდე თვით ვერთვებოდით.

ბებიას გარდაცვალების მერე ვინ იქნებოდა ბაბუას ყველაზე დიდი მეგობარი, თუ არა რადიო! მისი მარტოობის გამქარვებელი, მისი ზამთრების გამათბობელი!.. ის აბლაბუდაც მახსოვს, მსხვილი ლურსმნებით გაყოფილ მავთულის მონაკვეთებს შორის რომ გააბამდა ხოლმე მოლურჯო ობობა და სულ მიკვირდა, რით არ დაყრუვდა ამდენ ხანს, ეს ყურები პირდაპირ მავთულზე რომ მიუდვია-მეთქი?!

1993 წლის ზაფხულში აფხაზეთის ომში მთლიანად განადგურდა საჩხერის ბატალიონი. ორი თუ სამი ბიჭი გადარჩა მხოლოდ. მე ეს ყველაფერი ერთი კვირით ადრე სიზმარში ვნახე, ოღონდ, ცხადია არც ის ვიცოდი, საჩხერელ ბიჭებს თუ გულისხმობდა ჩემი სიზმარი, არც ის, ამ სიზმარში ტბორად დამდგარი მდინარე სიკვდილს თუ ნიშნავდა…

ეს ამბავი რადიომ გადმოსცა. ბაბუა მივიდა კედელთან, რადიო გამორთო და აღარასოდეს ჩაურთავს.

ზუსტად წლისთავზე ბაბუაც წავიდა სულეთის ქვეყანაში, ჩვენ კი რადიო აღარაფერში გვჭირდებოდა, ეს უცნაური ნივთი ნელ-ნელა უფრო სწრაფმა, მოქნილმა და კომფორტულმა რაღაცებმა ჩაანაცვლა. ან ჩვენ გავიზარდეთ და დავკარგეთ რაღაც, რითაც რადიოს ვუსმენდით ხოლმე, რითაც გვიყვარდა და გვეჯადოსნურებოდა…

ახლაც კედელზე კიდია. ასე გადავწყვიტეთ: ვიდრე ის წინაპრების სახლი დგას, რადიოც სულ ეკიდოს – სიძველისგან გადაცრეცილი, მავთულებჩაჟანგებული, ადამიანის სიმაღლეზე ერთი თავით ზემოთ, ზუსტად თარიღის ასწვრივ.

„1945“ – საგულდაგულოდ ამოკაწრა თავის დროზე ჩემმა დიდმა ბაბუამ ჩვენი სახლის აშენების წელი.

ხსოვნა მაინც ხომაა მარადიული, ზუსტად ისეთივე ელექტროტალღებით დროებს, სივრცეებს გადამცემი, როგორც რადიო.

ადამიანიც ხსოვნის უნარით ფასობს, მარადისობის წინაშე თავს სხვა ვერაფრით გადაირჩენ, ვერ გამოჩნდები.

12 მარტი ქართული დემოკრატიის ისტორიაში ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი თარიღია. 1919 წლის გაზაფხულის გრილ დღეს საქართველოს დამფუძნებელი კრების პირველი სხდომა გაიხსნა. დამფუძნებელი კრება საქართველოს წარსულში პირველი საყოველთაო, პირდაპირი და დემოკრატიული გზით არჩეული სახალხო წარმომადგენლობითი ორგანო გახლდათ. კრება ხუთი პარტიის წევრებს აერთიანებდა. დეპუტატებს შორის იყვნენ ქალებიც და კაცებიც, ქართველებიც და არაქართველებიც, მემარცხენეებიც და მემარჯვენეებიც, ქრისტიანები, მუსლიმები, ურწმუნონი. საკანონმდებლო ორგანომ თავისი მუშაობის ორი უმნიშვნელოვანესი წლის განმავლობაში უამრავი კანონი შეიმუშავა, ხელახლა გამოაცხადა საქართველოს რესპუბლიკის დამოუკიდებლობის დეკლარაცია და დაამტკიცა კავკასიის რეგიონში ამოქმედებული პირველი კონსტიტუცია.

გულდასაწყვეტია, რომ ჩვენ, ფაქტობრივად, არც კი ვიცნობთ ქვეყნის პარლამენტარიზმის მატიანეში თქმული პირველი სიტყვის შინაარსსა და მის ავტორს. 1919 წლის 12 მარტის სხდომა ძველმა რევოლუციონერმა და პუბლიცისტმა, სოციალ-დემოკრატთა დასის უხუცესმა ლიდერმა, ცარისტული რეჟიმის მიერ მუდმივად დევნილმა და მრავალგზის გადასახლებულმა სილვა ჯიბლაძემ გახსნა. თავის გამოსვლაში სასულიერო სემინარიის სტუდენტთა გაფიცვების მთავარმა ორგანიზატორმა არაერთ უმნიშვნელოვანეს გარემოებაზე გაამახვილა ყურადღება.

უპირველეს ყოვლისა, გურიის გლეხთა მოძრაობის ერთ-ერთმა სულისჩამდგმელმა პირველი მსოფლიო ომის შემდგომი სამყაროს პოლიტიკური ყოფა შეაფასა და ახლად დაფუძნებული რესპუბლიკის მთავარ გამოწვევაზე დასვა აქცენტი: „ინგრევა სახელმწიფოები, ისპობა, თუმცა დრომოჭმული, მაგრამ, ჯერ კიდევ ძლევა მოსილი წოდებები, ნაფოტივით იმსხვრევა ტახტები ღვთის მიერ მირონცხებულთა, რომელთა ერთი სახელი შიშის ზარს სცემდა მთელ ქვეყნიერებას. ერთი სიტყვით, ცხოვრება ვეღარ ეტევა თავის ტანში, გაფაციცებით კანს იცვლის, განახლების, გადახალისების გზაზე დგება. საზოგადოებრივ ურთიერთობათა ახალი კვანძი ისკვნება… არ კმარა მარტო დანგრევა ძველისა. საჭიროა მეფის თვითმპყრობელობის ნანგრევებზე ხალხის თვითმპყრობელობის გამაგრება, ძველს საფლავზე ახალი, მტკიცე საძირკველის დაფუძნება“. სილვა ჯიბლაძისა და სხვა დამფუძნებლებისათვის მჩაგვრელი სისტემის ნგრევა საქმის დასაწყისი გახლდათ. ისინი თავიანთ მიზნად ხალხის ძალაუფლების გამყარებასა და განმტკიცებას აცხადებდნენ. ხალხის ძალაუფლების წყარო მხოლოდ ძლიერი პარლამენტი არ უნდა ყოფილიყო. დამფუძნებელმა კრებამ ბევრი რამ გააკეთა საქართველოს ცალკეული რეგიონების ავტონომიურობის უზრუნველსაყოფად, ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანოების ძალაუფლების ზრდისთვის, სახალხო ინიციატივებისა თუ რეფერენდუმთა მოწვევის უფლების დაცვისა და პროფესიული თუ ეროვნული კავშირების მხარდაჭერისთვის. პარლამენტს მიღმა მოქმედი წარმომადგენლობითი ინსტიტუტების მშენებლობა სწორედ „ხალხის თვითმპყრობელობის“ იდეის დამკვიდრებას ემსახურებოდა.

მწერალ ეგნატე ნინოშვილის უერთგულეს მეგობარს პირველი საპარლამენტო გამოსვლის დროს არც პოლიტიკოსის, დეპუტატის პასუხისმგებლობაზე საუბარი დავიწყებია: „არ არის დარგი ისეთი რთული და საიდუმლოებით მოცული, როგორც პოლიტიკა და ვაი იმ ხალხს, რომლის პოლიტიკურ ხელმძღვანელებს არ შესწევს გამჭრიახობა, ჩაიხედონ ამ საიდუმლოების სიღრმეში და გაიკვლიონ გზა ამ იშვიათ ხელოვნების ბნელ ლაბირინთში. თითოეული ნაბიჯი მრუდეთ გადადგმული ამ სფეროში, შეიძლება გახდეს საბედისწერო ნაბიჯად მთელი ხალხისათვის“. საუბედუროდ, საქართველოს მაშინდელმა ლიდერებმა პოლიტიკის ყველა საიდუმლოს ამოხსნა და რუსეთის ახალი იმპერიის გავლენიდან ქვეყნის დახსნა ვერ მოახერხეს.

სილვა ჯიბლაძემ საქართველოს პარლამენტარიზმის ისტორიაში წარმოთქმული პირველი სიტყვა იმედითა და ჩვენი ხალხის განსაკუთრებულ ბრძოლისუნარიანობაზე მკაფიო მინიშნებით დაასრულა: „ხალხი, რომელმაც მრავალ საუკუნეთა განმავლობაში დაიცვა თავისი ვინაობა, ხალხი, რომელსაც არ შეეშინდა ჩრდილოეთის სუსხიან ზამთრის, რომელმაც გამოიჩინა უნარი თვითმპყრობელობის სქელი და ცივი ყინულის ქვეშ პოლიტიკური და მოქალაქეობრივი ზრდა-განვითარებისა, ეს ხალხი არ დაიღუპება და არც დაღუპავს მოპოვებულ თავისუფლებას“. ჯიბლაძისა და მის თანამებრძოლებს სწამდათ, რომ თავისუფალი სახელმწიფოს პირობებში გაცილებით მეტი ადამიანი მოახერხებდა ძალისა და გონების მოკრებას რესპუბლიკის სიცოცხლისუნარიანობის გასახანგრძლივებლად.

ძველი ეპოქის აჩრდილებისგან გათავისუფლება, ხალხის თვითმპყრობელობის დაფუძნება, პოლიტიკური სამყაროს საიდუმლოებების ამოხსნისკენ სიფრთხილით მისწრაფება და მოქალაქეობრივად განვითარებული საზოგადოების იმედი განსაზღვრავდა საქართველოს დემოკრატიულად არჩეული პირველი საკანონმდებლო-წარმომადგენლობითი ორგანოს გახსნითი სიტყვის შინაარსს.

სილვა ჯიბლაძეს მხოლოდ 12 მარტს არ ჰქონია ისტორიული გამოსვლა. თანამებრძოლები ყოველთვის მას ანდობდნენ მთავარი გადაწყვეტილებების საზოგადოებისთვის გაცხადების პრივილეგიას. 1894 წელს დამფუძნებელი კრების მომავალმა უხუცესმა წევრმა გურიის პატარა სოფლის, ჩანჩეთის სასაფლაოზე გაამხილა „მესამე დასის“, ანტიცარისტული რევოლუციური მოძრაობის დაარსების ფაქტი. მაშინ მან საქართველოს ყოფა ალექსანდრე ყაზბეგის „ელგუჯასა“ და ეგნატე ნინოშვილის მოთხრობების მიხედვით ახსნა. მან რუსეთის იმპერიის ჩინოვნიკების მიერ ადგილობრივთა მორალური დამცირება და სოციალური უსამართლობა ჩვენი თანამოქალაქეების მთავარ და უმძიმეს პრობლემებად მოიხსენია.

მხოლოდ „მესამე დასის“ დაარსებისას და დამფუძნებელი კრების გახსნით სხდომაზე არ უთქვამს სილვა ჯიბლაძეს სეფესიტყვა. მის პოლიტიკურ ცხოვრებაში კიდევ ერთი უმნიშვნელოვანესი გამოსვლის აღმოჩენაა შესაძლებელი.

1917 წლის 27 თებერვალს პედროგრადში ამბოხებულებმა (ბოლშევიკების გამოკლებით) რუსეთის თვითმპყრობელი მეფის ტახტიდან ჩამოგდება მოახერხეს. ეს ის მეფეა, რომელსაც წლების განმავლობაში ებრძოდნენ საქართველოს ყველა საზოგადოებრივი ფენის წარმომადგენლები (ეროვნული მოძრაობის წევრებიც და სოციალისტებიც), რუსიფიკატორული და ანტიდემოკრატიული პოლიტიკისა თუ სისხლიანი რეპრესიების (საზოგადო მოღვაწეთა მკვლელობიდან დაწყებული, მუშათა უბნების მრავალწლიანი, პერმანენტული რბევით, 1905 წლის მოვლენებით დასრულებული) გამო. ამბოხების გამარჯვების ამბავი საქართველოში 28 თებერვალს მენშევიკ გოგიტა ფაღავას დეპეშით შეიტყვეს: “მთავრობაძე გარდაიცვალა, მიუსამძიმრეთ (შეატყობინეთ) ნათესავებსა და ახლობლებს“. დაახლოებით ერთი კვირის განმავლობაში საქართველოში ამ ამბის დაჯერება ყველას უჭირდა, ყველა ეჭვს ჰყავდა შეპყრობილი. ქართულ საზოგადოებას მთავარ კითხვაზე პასუხი 5 მარტს ნაძალადევში, თეატრის მოედანზე გამართულ მიტინგზე უნდა მოესმინა. გადაძეძგილი მოედნის შუაში აღმართულ ფიცრულზე, ყველაზე გამოცდილი რევოლუციონერი სილვა ჯიბლაძე ავიდა. საყოველთაო ზეიმის, ხანგრძლივი ოვაციების გამოსაწვევად და ეჭვების გასაფანტად მის მიერ ნათქვამი ერთადერთი სიტყვა გახდა საკმარისი: “აღსრულდა!”

ჩვენ უნდა ვიამაყოთ, რომ ქართული პარლამენტარიზმის პირველი ნაბიჯი თავგანწირულმა იდეალისტმა და უბადლო სახალხო ტრიბუნმა გადადგა.

მასწავლებელი რომ მოსწავლისთვის როლური მოდელია, ყველამ ვიცით. ჩვენი დამოკიდებულებით, სიტყვა-პასუხით, ცოდნითა თუ პროფესიონალიზმით მოსწავლეებზე დიდი გავლენის მოხდენა შეგვიძლია. ჩვენ ბავშვებისთვის ცოცხალი მაგალითი ვართ იმისა, როგორი უნდა იყოს, საზოგადოდ, ადამიანი და არა მხოლოდ მასწავლებელი. ჩვენ უნდა ჩავუნერგოთ მათ ღირებულებები, დავანახოთ, რა არის კარგი და რამ შეიძლება მოგვაყენოს ზიანი. მოკლედ, ჩვენ ვართ მათი მეგზურები ამ უკიდეგანოდ მრავალფეროვან სამყაროში.

შეიძლება კი, მასწავლებლის გატაცებამ ბავშვებზე გავლენა მოახდინოს? ჩემი პირადი გამოცდილების საფუძველზე გეტყვით, რომ შეიძლება. მასწავლებლის სიყვარული გადამდებია J

თითქმის ყველა ჩემი მოსწავლე სპორტითაა გატაცებული, ძირითადად – ფეხბურთით. განსაკუთრებით – ბიჭები. უმეტესობის საყვარელი საფეხბურთო კლუბები „ბარსელონა“ და მადრიდის „რეალია“. რონალდუს გადმოსვლამდე ტურინის „იუვენტუსს“, „იუვეს“, ბევრი არც კი იცნობდა ან, თუ იცოდა რამე ამ ლეგენდარული კლუბის შესახებ – ძალიან ცოტა.

ერთხელ, ექსკურსიაზე, ფეხბურთზე ჩამოვარდა საუბარი.

– მასწ, თქვენ გიყვართ ფეხბურთი?

– დიახ, ძალიან, – მივუგე.

ამის გაგონებაზე ყველა ბავშვმა ერთად გამომხედა. ნამდვილად არ მოელოდნენ, თუ ფეხბურთით ვიქნებოდი გატაცებული (თანაც როგორ!).

– და რომელია თქვენი საყვარელი კლუბი? ფეხბურთელი? – დამაყარეს კითხვები.

– „იუვენტუსი“, ალესანდრო დელ პიერო და ჯიჯი ბუფონი. – ვუპასუხე.

ჩემს პასუხს ბავშვებში დიდი აღტაცება არ გამოუწვევია.

-აუ, მასწ, რა დროს „იუვენტუსია“! ახლა ყველაზე მაგარი „რეალი“ და რონალდუა

– რა „რეალი“, ბიჭო! „ბარსა“ და ლეო ყველას ჯობია!

– ამათ ხომ „ბებერ ქალბატონს“ ეძახიან, როგორ შეიძლება, ასეთი სახელის პატრონი კარგი იყოს? – გაეციანთ ბავშვებს.

მოკლედ, ატყდა დავა, ვინ ვის სჯობდა.

მაინც როგორ გვიყვარს ქართველებს ყველასა და ყველაფრის შედარება!!!

კამათს რომ მორჩნენ და საშუალება მომეცა, ერთი-ორი სიტყვა მეც ჩამერთო, მოვუყევი, როგორ შემაყვარა „იუვენტუსი“ ჩემმა უფროსმა ვაჟმა გიორგიმ, როგორი აღფრთოვანებით მიყვებოდა ამ კლუბის შესახებ: როდის დაარსდა, რატომ ეძახიან „ბებერ ქალბატონს“, რომელი ცნობილი ფეხბურთელი თამაშობდა ამ კლუბში და რა წარმატებას მიაღწია. მეუბნებოდა, ჰუმანურობის, კაცობის, ამტანობის და მეგობრობის როგორი ეტალონი იყო კაპიტანი ჯანლუიჯი ბუფონი.

უფრო მეტად რომ გამემძაფრებინა მათი ინტერესი, ინოვაციების ცენტრში, არაფორმალური შეხვედრის დროს, სანამ ლეგოს რობოტების გაკვეთილი დაიწყებოდა, ინტერნეტით მოძიებული ინფორმაცია, ფოტოები და „იუვეს“ საუკეთესო გოლების ვიდეოჩანაწერები ვაჩვენე ბიჭებს. ვიგრძენი, დაინტერესდნენ და პატივისცემაც იგრძნეს „ბებერი ქალბატონის“ მიმართ, თუმცა მეტსახელისადმი ირონიული დამოკიდებულება არ შეცვლიათ, სანამ „იუვეს“ დაარსების ისტორია არ გავაცანი.

ბავშვებს ისიც ვუთხარი, რომ ჩემს ჭიქების კოლექციაში „იუვენტუსის“ ემბლემიანი რამდენიმე ჭიქაც იყო. ჩემმა მეგობრებმა იციან ჩემი ჰობის შესახებ და ხშირად მჩუქნიან „იუვენტუსის“ ემბლემიან ნივთებს. ერთმა მეგობარმა იტალიიდან, ასეთი ქოლგაც კი გამომიგზავნა!

1897 წელს ტურინის ლიცეუმის “მასიმო დ’აძელიოს“ რამდენიმე სტუდენტმა, რომლებსაც ძალიან უყვარდათ ფეხბურთი, გასართობად საკუთარი გუნდის დაარსება გადაწყვიტეს. 1897 წლის 1 ნოემბერს კლუბი ოფიციალურად დარეგისტრირდა. „იუვენტუსი“ კი მოგვიანებით ეწოდა დამაარსებელთა ასაკის გამო: „iuventus“ ლათინურად „ახალგაზრდობას“ ნიშნავს. ამიტომაც აქვს სრულიად საპირისპირო მნიშვნელობის მეტსახელი. საქმე ის არის, რომ არაერთი ტიტულის მფლობელი გუნდი რამდენიმე ადამიანმა ხუმრობით უკვე დაბერებულ, გამოცდილ ქალბატონს შეადარა.

1929 წლიდან მოყოლებული, „იუვენტუსი“ სერია A-ში თამაშობს. გამონაკლისი 2006-2007 წლების სეზონი იყო. მის აქტივში 63 ტიტულია. 34-ჯერ ქვეყნის ჩემპიონი გახდა. მოპოვებული აქვს თასების მფლობელთა თასი, ორჯერ – უეფას სუპერთასი.

ალესანდრო დელ პიეროს დამსახურებაა „იუვენტუსის“ აღმასვლა. „იუვეში“ მისი მისვლის შემდეგ კლუბი შვიდჯერ გახდა იტალიის ჩემპიონი და მოიგო ჩემპიონთა ლიგა. 1997-1998 წლებში მან საუკეთესო სეზონი ჩაატარა და საუკეთესო მეგოლის ტიტულიც დაიმსახურა. გუნდმა სკუდეტოც* მოიგო და 2012 წლიდან მოყოლებული, იტალიის ჩემპიონის ტიტული არავისთვის დაუთმია.

„იუვენტუსში“ უდიდესი ფეხბურთელები თამაშობდნენ. მხოლოდ ეს სახელებიც კი რამდენს ნიშნავს მსოფლიო ფეხბურთის ისტორიისთვის: რობერტო ბაჯო, ალესანდრო დელ პიერო, ფაბიო კანავარო, ზლატან იბრაჰიმოვიჩი, ზინედინ ზიდანი, პაველ ნედვედი, ჯიჯი ბუფონი…

ახლა „იუვეს“ რამდენიმე ფანი მყავს მეექვსე კლასში, რაც ძლიერ მახარებს. ერთი მათგანი ტყუპისცალი დათაა, რომლის დაბადების დღის ტორტს „იუვენტუსის“ წარწერა ამშვენებს.

ჩემს მეშვიდეკლასელებს შორისაც არიან „იუვეს“ გულშემატკივრები, ჩემთან ერთად ხარობენ მათი წარმატებით და ჩემთან ერთად განიცდიან მათ დამარცხებას. ყოველი თამაშის შემდეგ მოირბენენ ხოლმე შეძახილებით: „მასწ, დღეს „იუვემ“ ორი გოლი გაიტანა! ერთი რონალდუს გოლი იყო დიბალას შესანიშნავი გადაწოდებით!“

კრიშტიანუ რონალდუმ მადრიდის „რეალი“ ცხრაწლიანი კარიერის შემდეგ დატოვა და 2018 წელს ტურინის „იუვენტუსში“ გადავიდა.

ამბობენ, რომ ჩემპიონთა ლიგაზე „რეალისა“ და „იუვენტუსის“ შეხვედრის დროს რონალდუს გატანილ „მაკრატელაზე“ ტურინელების აპლოდისმენტებმა გადააწყვეტინა კრიშტიანუს ამ კლუბში გადაბარგება და არა ასმა მილიონმა ევრომ. კარგად მახსოვს რონალდუს აღფრთოვანება ტურინელი გულშემატკივრებით და მისი მადლიერება. ამ ამაყ და ცოტა ამპარტავან მოთამაშეს ცრემლიც კი მოადგა, ისე აუჩუყა გული ტურინელების დამოკიდებულებამ.

ჩემი დამოკიდებულება ამ მართლაც შესანიშნავი ფეხბურთელის მიმართ ცოტა განსხვავებულია. მიუხედავად თავდაუზოგავი თამაშისა და უამრავი საქველმოქმედო აქციისა, რონალდუმ ჩემი პირადი პატივისცემა ჯერჯერობით ბოლომდე მაინც ვერ დაიმსახურა, რადგან კარგად მახსოვს მისი ფეხბურთელისთვის შეუფერებელი საქციელი მოედანზე, მაგრამ „იუვესთან“ ურთიერთობით, იმედია, დახვეწს მანერებს და გუნდის ღირსეული წევრი გახდება – „იუვე“ ხომ ადამიანობის, გამტანობის, მეგობრობის და ძლიერების ეტალონია!

„იუვე“ სიყვარულია!

სკუდეტო* – სერია -A-ს გათამაშება

გამოყენებული ლიტერატურა:

იუვენტუსის ფან-კლუბი www.juve.ge

საქართველოში წერა-კითხვის სწავლების ძალზე დიდი ისტორია გვაქვს, ალბათ ისეთივე ძველი, როგორც თავად ქართული დამწერლობის შემოღება. ძნელი სათქმელია, ჩვენი შორეული წინაპრები როგორ ასწავლიდნენ წერა-კითხვას და ვინ როგორი წარმატებით ართმევდა თავს ამ ურთულეს ამოცანას, მაგრამ დარწმუნებით შეგვიძლია ვთქვათ, რომ წერა-კითხვის სწავლება დღემდე რჩება სწავლების ერთ-ერთ ურთულეს პრობლემად.

რატომ უნდა ვიზრუნოთ კითხვისა და წერის (წიგნიერების) ფუნდამენტური უნარების სწავლა-სწავლების გაუმჯობესებაზე დაწყებით კლასებში?

იმიტომ, რომ მოსწავლეებს, რომლებსაც მეოთხე კლასამდე სათანადოდ არ განუვითარდათ კითხვისა და წერის უნარ-ჩვევები, უჭირთ ამ უნარების გამომუშავება მომდევნო კლასებში.

წიგნიერების უნარ-ჩვევების მფლობელი მოსწავლეები სწრაფად და ხარისხიანად სწავლობენ არამხოლოდ მშობლიურ ენასა და ლიტერატურას, არამედ საბუნებისმეტყველო და საზოგადოებრივი მეცნიერების საგნებს.
წიგნიერი მოსწავლეები გამოირჩევიან ემპათიის, პოზიტიური  სოციალური ურთიერთობის და თანამშრომლობის უნარებით.

ამიტომ წიგნიერების განვითარებას სათანადო ყურადღება ეთმობა როგორც სკოლამდელ და სასკოლო, ისე სკოლის შემდგომ ასაკში.

წიგნიერების განვითარების გზაზე მნიშვნელოვანია, დავისახოთ შემდეგი საგანმანათლებლო მიზნები:

• ძირითადი საკომუნიკაციო უნარების (მოსმენა, საუბარი, კითხვა, წერა) განვითარება;
• მიზნობრივად და შინაარსობრივად მრავალფეროვანი ტექსტების წაკითხვისა და გააზრების უნარის ჩამოყალიბება;
• წერითი და ზეპირი მეტყველების კულტურის განვითარება;
• საკუთარი აზრის ლოგიკური თანმიმდევრობით გამოხატვისა და სხვადასხვა დანიშნულების წერილობითი ტექსტის უნარის განვითარება;
• ლიტერატურული ტექსტების წაკითხვის მოტივაციის გაღვივება, მათი აღქმისა და ინტერპრეტაციის უნარის განვითარება;
• დამოუკიდებელი, შემოქმედებითი და კრიტიკული აზროვნების განვითარება.

 ამ მიზნებიდან გამომდინარე, სკოლაში კითხვისა და წერის სწავლება კონკრეტული ამოცანების გადაჭრას ითვალისწინებს. ეს ამოცანებია:

• ლექსიკური მარაგის შევსება-გამდიდრება;
• აზრის ცხადად, ლაკონურად, მკაფიოდ და მწყობრად გამოხატვის უნარის ჩამოყალიბება;
• ტექსტის აგების კანონზომიერების გათვალისწინებით ტექსტის შექმნა;
• ლიტერატურულ ნაწარმოებებში ასახული პრობლემატიკისა და ფასეულობების

აღქმა-გააზრება, მათ მიმართ საკუთარი დამოკიდებულების გამოხატვა;

• მიზნობრივი ამოცანის შესატყვისი სტილით წერა და მეტყველება;
• კალიგრაფიული კულტურის გამომუშავება;
• ორთოგრაფიული და პუნქტუაციური ნორმების სათანადოდ გამოყენება;
• სხვადასხვა სახის, სტილისა და ჟანრის ტექსტების ანალიზისა და შექმნის უნარის გამომუშავება.

როგორ შეიძლება განუვითაროთ მოსწავლეებს  წერისა და კითხვის (წიგნიერების)  უნარები პირველივე კლასიდან?

წერა-კითხვის ათვისება განსაკუთრებით შედეგიანია, როცა იგი მოსწავლეზე ორიენტირებულ, კონსტრუქტივისტულ, აქტიურ სწავლება-სწავლის მიდგომებს ეფუძნება.
ასეთი სასწავლო პროცესი გაკვეთილებისა და და თემატური ერთეულების იმგვარად დაგეგმვასა წარმართვას გულისხმობს,როდესაც მოსწავლეებს მრავალფეროვან აქტივობებში ჩართვისა და საკუთარი მიღწევების შეფასების საშუალება ეძლევათ.

შემოგთავაზებთ ამ მიმართულებით  ჩატარებულ ერთ-ერთ გაკვეთილს  I  კლასში:

გაკვეთილის თემა : ,,პინგვინი პეპე“

მიზანი : მოსწავლეები შეძლებენ მცირე ზომის ტექსტის კითხვას, მის გაგებასა და საკუთარი დამოკიდებულების გამოხატვას, ვარაუდების გამოთქმას, მარტივი ტექსტის წერას.

შედეგად :  მოსწავლე შეძლებს ლიტერატურული ტექსტის მიმართ  ვარაუდების გამოთქმას, საკუთარი დამოკიდებულების გამოხატვას, ტექსტის გაგება-გააზრებას, მახასიათებლის ცხრილისა და მარტივი ტექსტის შედგენას.

წაკითხვამდე: ამ ფაზაზე განხორციელებული აქტივობები მოსწავლეებს კითხვისათვის მომზადებაში ეხმარება, მასწავლებელს კი – მოსწავლეთა ყურადღების კონცენტრირებასა და წინარე ცოდნის გააქტიურებაში.

• მოტივაციის შესაქმნელად და გაკვეთილის თემის გაცნობის მიზნით, მოსწავლეებს  კლასის მართვის პროგრამის -learning Classroom Management -ის საშუალებით ბუკებში  ვუჩვენე ნაწყვეტი მულტფილმიდან პინგვინის შესახებ

დავუსვი შეკითხვები: რის შესახებ იყო ფილმი? ჰქონდათ თუ არა მასზე რამე ინფორმაცია?  შემდეგ ვკითხე, რატომ ვაჩვენე ეს ნაწყვეტი, რის შესახებ იქნებოდა ჩვენი გაკვეთილი.

სავარაუდო პასუხების გამოთქმის შემდეგ მოსწავლეებს ვაჩვენე G-priedi -ის დამხმარე სასწავლო მასალა, საკითხავი წიგნი ,,პინგვინი პეპე“       https://kargiskola.ge/anbani/pingvini%20pepe.pdf.

დავათვალიერებინე ყდაზე გამოსახული ილუსტრაცია და ვუთხარი, რომ დღეს ტექსტში სწორედ პინგვინის შესახებ იქნებოდა საუბარი.

გავაცანი  გაკვეთილის თემა და მიზანი, მივაწოდე ინფორმაცია კითხვის იმ სტრატეგიის შესახებ, რომლითაც მოუწევდათ ტექსტთან მუშაობა გაკვეთილის განმავლობაში  (პაუზებით კითხვის მეთოდით წაიკითხავდნენ ტექსტს, გაიზრებდნენ მის შინაარსს, შეავსებდნენ მახასიათებლის ცხრილს, დაწერდნენ მარტივ ტექსტს, დახატავდენ მოთხრობის იმ ნაწილს, რომელიც ძალიან მოეწონებოდათ).

კითხვის განმავლობაში:   მეორე ფაზის მიზანია, მოსწავლეებმა ტექსტთან აქტიური მუშაობით შეიძინონ ახალი ცოდნა, განივითარონ ის ახალი უნარ-ჩვევები, რომლებიც დაეხმარებათ მესამე ფაზის წარმატებით დაძლევაში.

ტექსტის კითხვა დავიწყე საჩვენებელი კითხვით, ხმამაღლა. როდესაც მოსწავლეები უსმენენ, როგორ კითხულობს მასწავლებელი ხმამაღლა, მათ უვითარდებათ წიგნიერებისათვის საჭირო უმნიშვნელოვანესი უნარები, უმაღლდებათ კითხვის მოტივაცია. ისინი იწყებენ იმის გააზრებას, რომ კითხვა არის ახალი ინფორმაციის მოპოვების, სწავლისა და სიამოვნების მიღების საშუალება.

მეორე ჯერზე ტექსტი მოსწავლეებს წავაკითხე კითხვის სხვადასხვა სტრატეგიების გამოყენებით:  განგრძობითი, მინიშნებითი კითხვით, გამოვიყენე  პაუზებით კითხვის მეთოდი.

წაკითხვის პროცესში ხმამაღალი ფიქრის მეშვეობით , შეკითხვების დასმით, ვარაუდების გამოთქმით დავაზუსტე, თუ რამდენად გაიგეს პატარებმა წაკითხული ტექსტი.

კითხვის დასრულების შემდეგ მოვასმენინე ტექსტის აუდიოჩანაწერი, რომელმაც გაახალისა პატარები და მისცა მათ საშუალება კიდევ უფრო დაეზუსტებინათ ტექსტში მიმდინარე მოვლენები.   ,,https://kargiskola.ge/anbaniaudio.php?audio_cigni=audio_pingvini%20pepe

შემდეგ კვლავ დავუბრუნდით ტექსტს, დამატებითი კითხვებით დავეხმარე ტექსტის უკეთ გაზრება-გაგებაში. მოსწავლეები უფრო ღრმად დაუკვირდნენ ტექსტის დეტალებს, რამაც გაუადვილა სამივე ცხოველის მახასიათებლების შესახებ ცხრილის შევსება (ცხრილი შევავსეთ პასუხისმგებლობის ნაბიჯ-ნაბიჯ გადაცემის მოდელირების გამოყენებით) .

წაკითხვის შემდეგ

წაკითხვის შემდეგ , მესამე ფაზის მიზანია, მოსწავლეებმა გამოიყენონ დაუფლებული ცოდნა და უნარ-ჩვევები ძირითად საკითხებზე მსჯელობის, შეჯამების, შეკითხვებზე პასუხის გაცემის თუ საინტერესო შემოქმედებითი პროდუქტის შესაქმნელად.

შესაბამისად, ტექსტის წაკითხვისა და დამუშავების შემდეგ  მოსწავლეებს ვთხოვე, დახმარებოდნენ პინგვინის პაპას, დაესრულებინათ წინადადება – „სპილო არის….“ და დაესურათებინათ ის.

ასეთი შემოქმედებითი დავალებით პატარები გაცილებით უკეთ ითვისებენ მიღებულ ცოდნას, ქმნიან ორიგინალურ ნამუშევრებს. ხდებიან თავდაჯერებული, ეძლევათ სწავლის შინაგანი მოტივაცია და კითხვისადმი დადებითი დამოკიდებულება.

შეფასება

გაკვეთილის ბოლოს მოსწავლეებმა შეაფასეს გაკვეთილი, ისაუბრეს, რომელი აქტივობა მოეწონათ, იყვნენ თუ არა აქტიურები, გამართლდა თუ არა მათი მოლოდინი, რომელი თემის გაცნობა-შესწავლას ისურვებდნენ მომავალში.

მე კი მოსწავლეების  შესაფასებლად გამოვიყენე ა-ბ-გ რეზიუმე, სადაც მინიშნებულ ასოზე მათ ტექსტიდან უნდა მოეძებნათ სიტყვა და დაეწერათ, რა გაიგეს მის შესახებ.

ამრიგად, გაკვეთილზე სწორად შერჩეული აქტივობები, მკაფიოდ გამოკვეთილი მიზნები, სწავლის მეთოდები და წაკითხულის გააზრების ეფექტიანი სტრატეგიები  დაეხმარება მოსწავლეს, გამოავლინოს საკუთარი შესაძლებლობები, ჩამოუყალიბოს მას სწავლისადმი პოზიტიური დამოკიდებულება, შექმნას საფუძვლები იმ ცოდნისა და უნარ-ჩვევების დასაუფლებლად, რომლებიც მას სწავლის შემდგომ საფეხურზე გამოადგება.

გამოყენებული ლიტერატურა:

1. ეროვნული სასწავლო გეგმა;
2. ,,წიგნიერება“ – პაატა პაპავა, თამარ ჭანტურია, 2012;
3. ,,კითხვის სწავლება დაწყებით საფეხურზე (G-pried)- მასწავლებელთა პროფესიული განვითარების ტრენინგის პროგრამა, 2013 წ.;
4. ,,ვსწავლობთ ტექსტის გააზრებას“ – შეფასებისა და გამოცდების ეროვნული ცენტრი, 2005წ.;
5. მ. ასლანიშვილი, სადისერტაციო ნაშრომი ,,ადრეული კითხვის მეთოდურ-ფსიქოლოგიური საფუძვლები“.

ყველასთვის ცნობილია, თუ რა მდიდარი ფანტაზია აქვთ ბავშვებს. თავისუფლად შეიძლება ითქვას, რომ მეტ-ნაკლებად ყველა ბავშვი ფანტაზიორია.  განსხვავება მხოლოდ იმაშია, თუ რამდენად ახერხებს პატარა თავისი ფანტაზიორობის გამოხატვას, გამოვლენას. არიან ბავშვები, რომლებსაც ერთი შეხედვით არარსებული საგნებისაგან შეუძლიათ „გამოიგონონ“ მთელი სამყარო.

ბავშვის ფანტაზიის სამყარო მრავალფეროვანია და აქტიურ განვითარებას სამი წლის შემდეგ იწყებს. ამ პერიოდამდე მიმდინარეობს აქტიური მომზადება, რაზეც ბევრად არის დამოკიდებული, თუ როგორ წარიმართება ფანტაზიის შემდგომი განვითარება. პატარა სამყაროს შეიმეცნებს დედასთან ურთიერთობის გზით – დედა უკითხავს წიგნს, ასწავლის სხვადასხვა საგნის გამოყენებას. ყოველივე აღნიშნულის შედეგად ბავშვი ხდება დაკვირვებული და იწყებს საგნებსა და მოვლენებზე საკუთარი წარმოდგენების შექმნას. 4-დან 7 წლამდე პერიოდი ფანტაზიის აქტიური განვითარების, მისი ნამდვილი გაფურჩქვნის პერიოდია. სწორედ ამ პერიოდის ბავშვები იწყებენ დაუჯერებელი ისტორიების მოყოლას – როგორ გახდა უცნაური მოვლენების მონაწილე; როგორ ნახა სპილოს ზომის ძაღლი, როგორ ცდილობდნენ მის მოტაცებას და როგორ დაუსხლტა ხელიდან გამტაცებლებს; როგორ აგდებდა მამა მის პატარა ძამიკოს ფანჯრიდან, თუმცა, მსგავსი არაფერი მომხდარა. სამწუხაროდ, ბავშვის მიერ მოთხრობილი ანალოგიური ისტორიები გარშემომყოფთა მიერ კვალიფიცირდება როგორც ტყუილი, რაც ძალიან სწყინს პატარას და შექმნილ სიტუაციას უსამართლოდ მიიჩნევს. ეს ისტორიები არ წარმოადგენს სიცრუეს ამ სიტყვის პირდაპირი გაგებით, თუნდაც იმიტომ, რომ მათ ბავშვისთვის არანაირი ხელშესახები სარგებელი არ მოაქვთ. ისინი არ ეხმარებიან მას დასჯის თავიდან აცილებაში,  ან რაიმე სახის საჩუქრის მიღებაში. ეს სხვა სახის მოვლენაა და ის ბავშვის ფანტაზიის ნაყოფია. ბავშვური ფანტაზიის წყარო ხშირ შემთხვევაში ძალიან მრავალფეროვანი და სრულიად განსხვავებულია. ეს შეიძლება იყოს სიზმარი, რომელიც ბავშვმა სინამდვილედ მიიღო, შეიძლება იყოს აუსრულებელი, ფარული სურვილებისა და დიდი ხნის ოცნების გამოხატვა – „მე მამამ ლეკვი მიჰყიდა“- უცხადებს პატარა თანატოლებს ამაყად, თუმცა, როგორც ირკვევა მამა მხოლოდ საუბრობდა ასეთ შესაძლებლობაზე. ბავშვის ფანტაზიის წყარო შეიძლება გახდეს ასევე თანაკლასელებში ავტორიტეტის ამაღლების სურვილი  და საკუთარი თავის ისეთი მოვლენის გმირად წარმოდგენა, რაც შორსაა რეალობისგან. ზოგიერთ შემთხვევაში ფანტაზია ასრულებს არასასურველი ინფორმაციისაგან ქვეცნობიერად თავის დაცვის როლს. მაგ. ბავშვს, რომლის მშობლებიც დაცილებული არიან, შეუძლია მოუყვეს მეგობარს გამოგონილი ისტორია „მოგზაურ“ მამაზე, რომელიც ვერ ასწრებს უცხოეთიდან ჩამოსვლას  და სასკოლო ღონისძიებაზე მასთან მისვლას. ვაიძულოთ ფანტაზიორი აღიაროს, რომ ეს გამოგონილია, ნიშნავს სერიოზული ფსიქოლოგიური ტრავმა მივაყენოთ მას. უნდა აღინიშნოს, რომ ფანტაზიორობა ბავშვისთვის სერიოზული შემოქმედებითი თამაშია, რომლის გარეშეც ის პიროვნულად სრულფასოვნად ვერ განვითარდება, ის ხელს უწყობს ასევე მის ემოციურ განვითარებას და გარკვეული უნარ-ჩვევების გამომუშავებას.

ფანტაზიორი ბავშვები თავისი თანატოლებისაგან გამოირჩევიან მთელი რიგი თავისებურებებით:

• აქვთ ძალიან კარგი მეხსიერება და ინტელექტის მაღალი დონე;
• საკმაოდ ნათელი პიროვნებები არიან, ყოველთვის გამოირჩევიან უშუალობითა და ინდივიდუალურობით, გონებამახვილობითა და მიხვედრილობით;
• ხასიათდებიან კომუნიკაბილურობით, ადვილად შედიან კონტაქტში უცხო ადამიანებთან;
• უყვართ ბევრი ლაპარაკი. მათ შეიძლება სრულიად დაუფიქრებლად, ყოველგვარი ბოროტი განზრახვის გარეშე მოუთხრონ ახლობლებსა და ნაცნობებს, მეზობლებსა და თანამგზავრებს ტრანსპორტში, თუ რით არიან დაკავებული მშობლები, სად მუშაობენ და როგორ ცხოვრობენ;
• თამაშისას ადვილად შედიან თავისი საყვარელი მულტფილმების გმირების როლში და რადგანაც ისინი ჩვეულებრივ მდიდარი ფანტაზიით ხასიათდებიან, ტექსტს მულტფილმებიდან თავისი სიტყვებით ცვლიან;
• მათთვის მოსაწყენი და მოსაბეზრებელია ყოველდღიურობა და ცხოვრების ჩვეული რიტმი. ამიტომ, ისინი წარმოსახვაში მუდმივად ქმნიან სცენარს ალტერნატიული რეალობისთვის, სადაც მოვლენები მათთვის უფრო საინტერესოდ ვითარდება;
• ხასიათდებიან განყენებული ცნებებით აზროვნების კარგი უნარით, რაც მნიშვნელოვანია მათი განვითარებისთვის;
• კარგად აქვთ განვითარებული შემოქმედებითი უნარები, აქვთ ნათელი წარმოსახვა. მათი ფანტაზია ხშირად შემოქმედებით საქმიანობაში (ხატვა, ძერწვა, ისტორიების შეთხზვა და ფურცელზე გადატანა) პოულობს ასახვას. ალბათ, სწორედ ამიტომ დიდობაში ისინი ძირითადად შემოქმედებით პროფესიებს ირჩევენ – მხატვარი, მოქანდაკე, მუსიკოსი, მწერალი, დიზაინერი მათი საყვარელი პროფესიებია.

როგორც ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან ჩანს, ფანტაზიორობაში თავისთავად ცუდი არაფერია და ის ბევრი სარგებლობის მომტანიც კი შეიძლება აღმოჩნდეს ბავშვის განვითარებისთვის. თუმცა, არის შემთხვევები, როცა ბავშვის ფანტაზია ზედმეტად შორს მიდის და ბავშვი ვეღარ გრძნობს ზღვარს რეალურ და გამოგონილ სამყაროს შორის. როგორ მოვიქცეთ ასეთ დროს და საერთოდ ბავშვთან ურთიერთობის რა სტრატეგიები ავირჩიოთ იმისათვის, რომ ფანტაზიორობა მისი განვითარების ხელშემწყობი გახდეს და ზედმეტი ფანტაზიორობით გამოწვეული საფრთხეებიც ავიცილოთ თავიდან.

რეკომენდაციები ფანტაზიორ ბავშვთან ურთიერთობისათვის:

• ხშირად უფროსებს გვიჭირს ბავშვის ფანტაზიის მიღება, აღიარება და ფანტაზიორობის პროცესში მის მიერ შეთხზული ისტორიები ჩვენ მიერ ტყუილად აღიქმება. უნდა ითქვას, რომ ბავშვურ ტყუილსა და ფანტაზიას შორის ძალიან მყიფე საზღვარია. იმისათვის, რომ შევძლოთ მათი გამიჯვნა და მივხვდეთ ბავშვი რამეს იგონებს, ფანტაზიორობს თუ იტყუება, საჭიროა გავაანალიზოთ მისი ქცევა, ვიპოვოთ ის მოტივები, რომლებიც მას ამოქმედებს. ფანტაზიორობის დროს ბავშვი ან ცხოვრების გალამაზებას, გამრავალფეროვნებას ცდილობს, ან მძიმე, არასასიამოვნო და შემაწუხებელი განცდებისაგან განთავისუფლებას. ფანტაზიორობა ბავშვისთვის თავისებური თამაშია, რომელსაც არანაირი სარგებლის მიღების და გამორჩენის მოლოდინი არ ახლავს. ფანტაზიორი ბავშვები უბრალოდ სიმართლეს ფანტაზიით მალავენ, ნიღბავენ. რაც შეეხება ტყუილს, მას ბავშვი იმისთვის იყენებს, რომ თავიდან აიცილოს დასჯა, დაცინვა და ხანგრძლივი ახსნა-განმარტებები, ან – მიიღოს სასურველი საგანი. არ იქნება გამართლებული ფანტაზიორ ბავშვთან ჩხუბი, საყვედურის გამოთქმა, მისი დასჯა იმისათვის, რომ ის „იტყუება“, იგონებს ისეთ რამეს, რაც სინამდვილეში არ არსებობს, არ მომხდარა. ნუ მივიღებთ ბავშვის ფანტაზიას, როგორც ტყუილს, სიცრუეს. ასეთი მიდგომით დიდ სულიერ ტრავმასა და ტკივილს მივაყენებთ პატარას, რომელიც ასეთ დროს, როგორც წესი, იბნევა, საგონებელში ვარდება და ვერ ხვდება, რატომ ეჩხუბებიან და რატომ არ შეიძლება მისი საყვარელი მულტფილმების გმირების თამაში. ვიყოთ ყურადღებიანი და გულისხმიერი პატარა ფანტაზიორის მიმართ, მარტივად, მისთვის გასაგები ენით ავუხსნათ, რომ მულტფილმების გმირები ცხოვრობენ არარეალურ სამყაროში, ჩვენ, ადამიანები კი რეალურ სამყაროში ვცხოვრობთ, მაგრამ, ხანდახან შეიძლება წარმოვიდგინოთ არარეალური სამყარო, ვიფანტაზიოროთ და ვითამაშოთ. ჩვეულებრივ, როცა ბავშვს ვუჩვენებთ საზღვარს და ვუხსნით, სად იწყება და სად მთავრდება არარეალური სამყარო, ის იწყებს ამ საზღვრების დაცვას;
• გავითვალისწინოთ, რომ ფანტაზია აუცილებელია შემოქმედებითი და პრობლემური ამოცანების გადასაწყვეტად, რადგანაც ისინი საჭიროებენ არასტანდარტულ მიდგომას. ამიტომ, გაუმართლებელი იქნება, ვებრძოლოთ ბავშვურ გამოგონებებს, სისულელე და ტყუილი ვუწოდოთ მას და ამგვარად დავამციროთ პატარები. ბავშვს შეიძლება გაუჩნდეს შეგრძნება, რომ ეს რაღაც სამარცხვინო და არასაჭიროა. კარგი იქნება, თუ გამოვყოფთ ისეთ სფეროებს, სადაც ბავშვის ფანტაზია და გამომგონებლობა წახალისებული იქნება ჩვენ მიერ. ასეთი შეიძლება იყოს თამაშები, თეატრალური დადგმები, ხატვა, ძერწვა და ა.შ.;
• გამოვიწვიოთ ფანტაზიორი ბავშვი გულწრფელ საუბარზე; შეიძლება ჩვენ მასთან ერთად უკეთესად შევძლოთ იმ საქმიანობის შერჩევა, სადაც ის შეძლებს საკუთარი ფანტაზიის სრულად გამოხატვას. მაგ. თუ ბავშვი დაუსრულებლად თხზავს „ტყუილებს“ და არარეალურ ისტორიებს, ნუ შევეცდებით მის გამოაშკარავებას და ნუ გავკიცხავთ. უკეთესი იქნება, თუ მოვუსმენთ, საინტერესოდ ჩავთვლით მის მიერ შეთხზულ ამბავს და შევთავაზებთ დაწეროს ამის შესახებ ან დახატოს, საღებავებით გამოხატოს ფანტაზიები. ამასთან, კარგი იქნება, თუ თავის განცდებსა და შთაბეჭდილებებს დღიურში დააფიქსირებს; რეალობასთან შერეული ილუზიები გარდაიქმნება მხატვრულ ქმნილებაში და შესაძლოა ჩვენ ნამდვილი ლიტერატურული ნაწარმოები მივიღოთ. ეს შემოქმედებითი თვითგამოხატვის კარგი საშუალება იქნება. თუ ამასთან ერთად ბავშვს საშუალება ექნება, მოისმინოს ჩვენგან სიტყვები: „რა კარგად გააკეთე, რა საინტერესოდ მოჰყევი!“, მისი სულის კარი ჩვენთვის ღია იქნება;
• ყველაფრის მიუხედავად, არის შემთხვევები, როდესაც ბავშვის ფანტაზიორობამ შეიძლება უფროსები საგონებელში ჩაგვაგდოს. ეს ხდება მაშინ, როდესაც პატარა ვერ ახერხებს რეალური და წარმოსახული სამყაროს გამიჯვნას, უჭირს თავისი წარმოსახული თამაშიდან გამოსვლა, როდესაც გამოგონილი ისტორიები უხვად მოიცავს აზრებს ძალადობაზე, აგრესიაზე, შიშებზე, ბავშვი არ ავლენს სითბოს და სიყვარულს მშობლების მიმართ, არ უყვარს საკუთარი და-ძმა, აგრესიულია მათ მიმართ. ასეთ შემთხვევაში კარგი იქნება, თუ შევეცდებით ბავშვის ამგვარი  ქცევის მიზეზების გარკვევას. შესაძლოა, ის უნებლიეთ ოჯახური დრამის, მშობლებს შორის კონფლიქტის მოწმე გახდა. მაშინ, მხოლოდ სიყვარულმა, ყურადღებამ და მოთმინებამ ბავშვის მიმართ შეიძლება შეაჩეროს სისასტიკის და უხეშობის განვითარება მასში.

დაბოლოს, გავითვალისწინოთ ერთი უმნიშვნელოვანესი რამ, ადამიანს ფანტაზიის უნარი რომ არ ჰქონოდა, ძალიან ბევრი რამ მოაკლდებოდა კაცობრიობას: მეცნიერული აღმოჩენები, ხელოვნების ნაწარმოებები, ბავშვებისთვის ესოდენ საყვარელი ზღაპრები და საბავშვო თამაშები. წარმოსახვის გარეშე ვერცერთი ბავშვი ვერ შეძლებდა სწავლას, რადგან გაუჭირდებოდა განყენებული ცნებებით ოპერირება და ხატების კონსტრუირება. ასე რომ, ფანტაზიორობის აკრძალვა ადამიანისთვის შეიძლება პროგრესის გაჩერების ტოლფასი აღმოჩნდეს.

საბუნებისმეტყველო განათლების სპეციალისტთა უმრავლესობა მიიჩნევს, რომ საგაკვეთილო პროცესში მასწავლებელი უნდა ცდილობდეს კვლევის დანერგვას. ჰაქსლის (Huxley, 1899) მიხედვით, თუ პედაგოგს მეცნიერული კვლევის გამოცდილება ნაკლები აქვს და ფლობს ბუნებისმეტყველების მხოლოდ მარტივ კონცეფციებს, მაშინ ამ მოცემულობამ შეიძლება გამოიწვიოს შეფერხება, შექმნას ერთგვარი ბარიერი კვლევების დანერგვასა და სწავლა-სწავლების პროცესში. შესაბამისად, იზღუდება მასწავლებლის შესაძლებლობა, ჩაატაროს ისეთი გაკვეთილები, რომლებიც ხელს შეუწყობს არსებულის საფუძველზე ახალი ცოდნის შეძენას. ჰაქსლი ამბობს: „მასწავლებელი არ უნდა დაკმაყოფილდეს იმით, რომ მოსწავლეს მიაწოდოს ცოდნა, არამედ უნდა დარწმუნდეს, რომ ისინი ცოდნას თავისით იღებენ  და აქტიური შემსწავლელები არიან. მაგალითად, საკმარისი არ იქნება მასწავლებლის მხრიდან იმის თქმა, რომ მაგნიტი იზიდავს რკინას, არამედ უნდა დაელოდოს, მოსწავლე თვითონ მივიდეს ამ დასკვნამდე“ (Huxley, 1899, p. 127).

რეგანისა და სხვათა მიხედვით (Reagan et al., 2000), მასწავლებელთა პროფესიული ზრდისათვის მნიშვნელოვანია საკუთარი საქმიანობის რეფლექსია, გაავრცელონ საკუთარი იდეები და მიიღონ სიახლეები იმ კოლეგებისგან, რომლებიც მსგავს საქმიანობას ეწევიან. ამ მიდგომით ისინი გაიაზრებენ სამეცნიერო კვლევის მნიშვნელობას და ამასთანავე, ჩამოუყალიბდებათ განწყობა და დამოკიდებულება, შექმნან “კვლევის კულტურა“ საკუთარ თავსა და საგაკვეთილო პროცესში. ამავე ავტორთა მიხედვით, „კვლევის კულტურა“ მოიაზრებს მასწავლებელთა ჩართვას კვლევებში, ასევე კოლეგებისა და სკოლის ადმინისტრაციის ერთობლივ სწრაფვას, ღრმად ჩასწვდნენ სწავლა-სწავლების ამგვარ მიდგომას და გააუმჯობესონ ის. იმისათვის, რომ სკოლაში „კვლევის კულტურა“ იქნეს შენარჩუნებული, საჭიროა მასწავლებლებსა და ადმინისტრაციას შორის, ასევე, კოლეგებს შორის არსებობდეს ორმხრივი პატივისცემა და თანამშრომლობა, მუდმივი მზაობა სიახლეების მისაღებად და სწრაფვა ახალი იდეების განხორციელებისაკენ.

ბრუქსის მიხედვით, „მასწავლებელი, რომელიც საბუნებისმეტყველო საგნების სწავლებისას მუდმივად იყენებს კვლევებს, მისი მოსწავლეები იჩენენ მეტ ინტერესს და ავლენენ შემეცნებით უნარებს“ (Brooks & Brooks, 1999, p.380). თუმცა, მიუხედავად იმისა, რომ მოსწავლეებისთვის კვლევაზე დაფუძნებული სწავლება საინტერესო და სახალისოა, ისინი ბუნებით მაინც ზარმაცი არიან და მათ ყოველთვის სჭირდებათ მასწავლებლის მხარდაჭერა და სტიმული. მასწავლებელი მოკლე კომენტარებით უნდა აძლევდეს მოსწავლეებს რეკომენდაციას კვლევის პროცესში და უთითებდეს ინტერნეტრესურსებს, ამა თუ იმ საკითხის პირველწყაროს განსახილველად. სასურველია, მასწავლებელმა მოიწვიოს საკვლევი საკითხის შესაფერისი ექსპერტი.

ლეველინი (Llewellyn, 2002) თვლის, რომ დამწყები კვლევაზე დაფუძნებული სწავლების მასწავლებლები ყოველთვის სამ ძირითად კითხვას სვამენ:

1. რომელია კვლევაზე დაფუძნებული სწავლების მამოძრავებელი ელემენტები?
2. რას წარმოადგენს კვლევაზე დაფუძნებული აქტივობები, რომელსაც მე ვატარებდი?
3. როგორ უნდა ჩავრთო ჩემი მოსწავლეები კვლევით აქტივობებში, თუ მათ არ აქვთ წინარე კვლევითი გამოცდილება და ინტერესი?

კითხვებზე პასუხის გაცემა მნიშვნელოვანია ყველა იმ მასწავლებლისათვის, რომელიც ცდილობს, ჩაერთოს კვლევაზე დაფუძნებული მიდგომით სწავლებაში.

NRC (National Research Council, 2002) საბუნებისმეტყველო საგნების მასწავლებლებისგან მოითხოვს:

• ხელი შეუწყონ მოსწავლეებს სენსომოტორული, კომუნიკაციის, კრიტიკული აზროვნებისა და პრობლემის გადაჭრის უნარების გამომუშავებასა და გამოყენებას;
• დაგეგმონ ისეთი აქტივობები, რომლებიც გაზრდის მოსწავლეების ჩართულობას საგაკვეთილო პროცესში, აამაღლებს მათში სამეცნიერო წიგნიერების დონეს; მოსწავლეები ჩასწვდებიან მეცნიერების არსს; მათ გაუღვივდებათ მეცნიერების მიმართ ინტერესი და სიყვარული.

აღნიშნული დოკუმენტის მიხედვით, მასწავლებელმა მოსწავლეებს უნდა მისცეს შესაძლებლობა, ისწავლონ როგორც ინდივიდუალურად, ასევე ჯგუფური მუშაობით. ის მუდმივად უნდა უწყობდეს ხელს მოსწავლეებს იდეების გენერირებისა და შეკითხვების დასასმელად, ეხმარებოდეს მათ აზრის ფორმულირებასა და კვლევის დროს  როლების განაწილებაში. მასწავლებელი შეაფასებს რა წინარე ცოდნას, გამოიყენებს მას, როგორც ახალი მასალის შესწავლის საფუძველს, კითხვებისა და კვლევების საშუალებით დააშენებს მასზე ახალ ცოდნას. კვლევაზე დაფუძნებული სწავლების მასწავლებლისთვის მნიშვნელოვანია მოსწავლისგან ნებისმიერი აზრი, შეკითხვა ან პასუხი მშვიდად და გულდასმით მოისმინოს ბოლომდე. არაზუსტი პასუხი კი აქციოს მათი შემდგომი განვითარების საფეხურად. მასწავლებელს ყოველდღიურ ჩვევაში აქვს კვლევაზე ორიენტირებული, მცირე ჯგუფებად ორგანიზებული საკლასო სიტუაციის შექმნა. იგი კვლევების დროს უზრუნველყოფს სწორ საკლასო მენეჯმენტს, ეფექტურ კომუნიკაციასა და უსაფრთხოებას. ის არ ერთვება კვლევის პროცესში, დადის ჯგუფებს შორის, მოქმედებს როგორც ფასილიტატორი, მედიატორი. საჭიროების შემთხვევაში კი, მოსწავლეებს უწევს დახმარებას. კვლევაზე დაფუძნებული სწავლების მასწავლებლისთვის მნიშვნელოვანია მოსწავლეთა ყურადღების კონცენტრირება და ის მათ ეხმარება დასმულ ამოცანაზე პასუხის გაცემაში, მტკიცებულებებისა და დასკვნების ჩამოყალიბებაში. იგი წაახალისებს მოსწავლეთა კომუნიკაციას, ასოციაციური რუკების, გრაფიკებისა და მოდელების შექმნასა და გამოყენებას ცოდნის დემონსტრირების მიზნით. მუდმივად აწარმოებს მოსწავლეთა პროგრესის მონიტორინგს, ეხმარება მათ თვითშეფასებაში და თვითონაც აფასებს  სხვადასხვა ფორმით.

ლეველინის (Llewelyn, 2002) მიხედვით, მასწავლებელთა უმრავლესობა აღიარებს, რომ ეტაპები, რომლებიც აყალიბებს კვლევაზე დაფუძნებული სწავლების მასწავლებელს, არის ყველასთვის პერსონალური გამოცდილება. მიუხედავად იმისა, თუ რა გზას აირჩევს ინდივიდი, ის აუცილებლად გაივლის 4 სტადიას:

1. იწყებს სწავლებას ტრადიციული მიდგომებით;
2. გაიაზრებს კვლევის ცნების ფენომენს;
3. ტრადიციული სწავლებიდან გადადის კვლევებით სწავლებაზე;
4. ნერგავს კვლევებს ყოველდღიურ პრაქტიკაში.

თითოეული ნაბიჯის გადადგმისას მკვეთრად ჩანს, რა ეტაპობრივად მიმდინარეობს მასწავლებლის ცნობიერებასა და პრაქტიკულ საქმიანობაში  კვლევითი სტრატეგიების გაძლიერება.

როგორც სერჯიოვანი (Sergiovanni, 1996) აღნიშნავს, კვლევითი სწავლება მოითხოვს, რომ მასწავლებელმა გააანალიზოს პრობლემები, შეაფასოს სიტუაციები და მიიღოს გადაწყვეტილებები. მისივე თქმით, აუცილებელია არსებობდეს მასწავლებელთა ქსელი, სადაც ისინი ერთმანეთს დაეხმარებიან გამოცდილების გაზიარებით, რაც თითოეულ მათგანს აუმაღლებს კვალიფიკაციის დონეს. მასწავლებელს უნდა ჰქონდეს ორმხრივი მოტივაცია, როგორც შინაგანი, ასევე გარეგანი. სკოლის ადმინისტრაცია უნდა ენდობოდეს მასწავლებელს, რათა მან მიიღოს შესაბამისი გადაწყვეტილებები, აითვისოს კვლევაზე დაფუძნებული სწავლების სტრატეგიები და მოარგოს თავისი კლასის დონეს. კვლევაზე დაფუძნებული სწავლების მასწავლებელი მუდმივად უნდა ზრუნავდეს პროფესიულ განვითარებაზე და მზად იყოს სიახლეების მისაღებად.

საბუნებისმეტყველო საგნების სწავლების სპეციალისტები ერთმნიშვნელოვნად თანხმდებიან – იმისათვის, რომ საბუნებისმეტყველო საგნების კვლევებით სწავლება გახდეს უფრო ეფექტური, სხვა ასპექტებთან ერთად, მნიშვნელოვანია მასწავლებელთა მუდმივი გრძელვადიანი პროფესიული განვითარების (CPD Continious Profesional Development) პროგრამების განხორციელება, ასევე ვორქშოფებისა და კონფერენციების ორგანიზება.

საბუნებისმეტყველო საგნების სწავლების ხელშესაწყობად და ამ სფეროს მასწავლებელთა პროფესიული გადამზადების მიზნით, ევროკავშირის მე-7 ჩარჩო პროგრამის ფარგლებში დაფინანსებული საერთაშორისო პროექტ PROFILES-ის (https://www.profiles-project.eu/) ფარგლებში, ბოლტესა და PROFILES-ის კონსორციუმის სხვა წევრთა მიერ (Bolte et al., 2012) შემუშავებულ იქნა სამსაფეხურიანი გრძელვადიანი პროფესიული განვითარების პროგრამა, რომლის ეტაპებს შეადგენს:

1. პრაქტიკული კვლევა, რომელსაც მასწავლებელი ატარებს საკუთარ კლასში, როგორც მეცნიერი;
2. მასწავლებლის ჩართულობა კურიკულუმის განვითარების სხვადასხვა ეტაპზე;
3. თანამშრომლობა სხვა მასწავლებლებთან, მასწავლებელი ნერგავს საკუთარ პრაქტიკას.

მსგავსი მოდელი იწვევს მასწავლებელთა თვითეფექტურობისა და მესაკუთრეობის გრძნობის გაზრდას, რაც, თავის მხრივ, მკვეთრად აისახება მოსწავლეთა მოტივაციასა და მათ დამოკიდებულებებზე საბუნებისმეტყველო საგნების მიმართ.

პროექტ PROFILES-ის მონაწილე ქვეყნების კოორდინატორებისაგან მიღებულ უკუკავშირზე დაყრდნობით, PROFILES კონსორციუმმა დაადგინა, რომ მასწავლებელი პროფესიული კუთხით შესაძლებელია განვითარდეს 2 მიმართულებით:

1. მასწავლებელი, როგორც კურიკულუმის განმავითარებელი;
2. მასწავლებელი, როგორც საკუთარი პრაქტიკის მკვლევარი.

ჰოფშტაინისა და სხვათა მიხედვით, პროექტის PROFILES გრძელვადიანი პროფესიული განვითარების პროგრამები მიმართული იყო მასწავლებელთა 4-ეტაპიან განვითარებაზე. კერძოდ, მასწავლებელი, როგორც შემსწავლელი; მასწავლებელი, როგორც მასწავლებელი; მასწავლებელი, როგორც პრაქტიკოსი და მასწავლებელი, როგორც ლიდერი (Hofstein et al, 2012, p.57).

სქემა  1. მასწავლებლის ოთხეტაპიანი განვითარების მოდელი

ბოლტესა და თანაავტორთა მიხედვით (Bolte et al., 2012) მრავალწლიანი გამოცდილების საფუძველზე შემუშავებული მოდელი, შედეგებიდან გამომდინარე, CPD პროგრამის ერთ-ერთი ეფექტური და წარმატებული მოდელია. პირველი და მეორე საფეხური არის საწყისი და ძირითადი ოთხეტაპიან მოდელში. შემსწავლელისა და პრაქტიკოსი მასწავლებლის საფეხურის განვითარება ხელს უწყობს მასწავლებლის მესაკუთრის განცდის ჩამოყალიბებას.

მესაკუთრეობის შესახებ საინტერესოდ მსჯელობს ოსბორნი (Osborne, 2002).  მისი თქმით, ცნება – მესაკუთრე შედარებით ახალია საბუნებისმეტყველო განათლების სპეციალისტებისთვის, მეტადრე მასწავლებლებისთვის. იგი ფიქრობს, რომ მასწავლებლები, რომლებიც ჩართულნი არიან სასწავლო მასალის შემუშავების პროცესში, უფრო მეტად უვითარდებათ მესაკუთრეობის განცდა. მესაკუთრეობის გრძნობის ღრმად განვითარება მნიშვნელოვან ზეგავლენას ახდენს მასწავლებლების პროფესიულ დამოკიდებულებასა და მათ ქცევაზე, როგორც ნოვატორზე, ასევე, ლიდერობის უნარის განვითარებაზე.

როგორც მკვლევრები (Hofstein et al., 2012) მსჯელობენ,  მასწავლებელს, როგორც მესაკუთრეს:

• უნდა ჰქონდეს სურვილი, ჩართოს სხვა მასწავლებლები პროექტებში;
• უნდა ჰქონდეს მზაობა, განსაზღვროს სოციოსამეცნიერო საკითხები, რომელიც იმ გარემოსთვის არის დამახასიათებელი;
• მისცეს ამ საკითხების განხილვას პროექტების სახე;
• გამოაქვეყნოს ეს პროექტები ინტერნეტ სივრცეში და გააცნოს თავი საზოგადოებას;
• მოუყვეს თავის მოსწავლეებს ამ მოდულში მონაწილეობის შესახებ;
• ეცადოს, შეიტანოს არტეფაქტები, რომლებიც მტკიცებულებებს წარმოადგენს საკლასო ქცევისა და პრაქტიკისათვის.

შინაარსობრივ ცოდნაზე დაყრდნობით მასწავლებელი წყვეტს, შეიტანოს თუ არა ცვლილებები, ალტერნატივები და შესწორებები თავდაპირველ კვლევით მოდულსა და საკლასო სივრცეში. მას სამუშაოდ შემდეგ გამოიყენებს, როდესაც დარწმუნდება, რომ თემა არის მოსწავლეებისათვის რელევანტური. ამ ეტაპზე მასწავლებელს უკვე აქვს მზაობა, რომ გახდეს გრძელვადიანი პროფესიული განვითარების პროგრამის ლიდერი მომდევნო წელს.

ინგლისში, განათლების ექსპერტები (Millar  &  Osborn, 1998) განიხილავენ საბუნებისმეტყველო საგნების კვლევაზე დაფუძნებული სწავლების მნიშვნელობას და მის ზეგავლენას ქვეყნის სამეცნიერო მუშაობის ხარისხზე. როგორც ექსპერტთა დასკვნებში ვკითხულობთ, ამ საკითხის მოსაგვარებლად, ისინი ეროვნული სასწავლო გეგმის დახვეწის გარდა, მნიშვნელოვან როლს ანიჭებენ მასწავლებლის კომპეტენციას. შირლის (Shirley, 2012) მიხედვით, ინგლისში განხორციელდა მასწავლებელთა გრძელვადიანი პროფესიული განვითარების პროგრამები, რომელშიც ხაზი გაესვა გამოცდილი მასწავლებლების გამოცდილების გაზიარების მნიშვნელობას სკოლებს შორის თანამშრომლობის გზით. რასაკვირველია, მნიშვნელოვანია სხვა მასწავლებელთა მზაობა და სურვილი, მიიღოს შეთავაზებული გამოცდილება და შეცვალოს საკუთარი სასწავლო მიდგომა.

როგორც სორნუნენი (Sornunen at al., 2012) წერს, აღმოსავლეთ ფინეთის უნივერსიტეტმა ფინეთში განახორციელა მასწავლებელთა გრძელვადიანი პროფესიული განვითარების პროგრამა, რომელიც სხვა პროგრამების მსგავსად, ორიენტირებულია საბუნებისმეტყველო საგნების მასწავლებელთა შორის გამოცდილების გაზიარებაზე. თუმცა, მასწავლებლებს შორის უშუალო, მჭიდრო კონტაქტის ნაკლებობის გამო, ისინი ხშირად მიმართავენ დისტანციურ კომუნიკაციას Moodle-ის პროგრამის გამოყენებით. Moodle პორტალი მომხმარებლებს შესაძლებლობას აძლევს, განათავსონ საკუთარი რესურსები და გამოიყენონ სხვათა მიერ განთავსებული მასალები მათი მოდიფიცირების უფლებით.

საბოლოოდ, შეგვიძლია ვთქვათ, რომ იქმნება:

• კვლევაზე დაფუძნებული სწავლების მასწავლებლის ერთგვარი მოდელი, რომელიც დაფუძნებულია პედაგოგთა დამოკიდებულებებზე, ქცევასა და კომპეტენციებზე;
• პლატფორმა სწავლებისა და აქტიური სწავლისათვის.

კვლევაზე დაფუძნებული სწავლების მასწავლებელი პრეზენტაციის, გაკვეთილის ორგანიზების, კითხვების დასმის ტექნიკისა და თვით სხეულის ენითაც კი განსხვავდება ტრადიციული სწავლების მასწავლებლისგან. იგი სარგებლობს გრძელვადიანი გეგმით, თითოეულ გაკვეთილს გეგმავს კვლევაზე დაფუძნებული სწავლების  მიდგომების – 5E სასწავლო ციკლის მოდელისა და კვლევითი ციკლის მოდელის (იხ. https://mastsavlebeli.ge/?p=17675) გათვალისწინებით. კვლევაზე დაფუძნებული სწავლების მასწავლებელი არის მოქნილი და წინასწარ დაგეგმილსა და გაკვეთილზე, კვლევის დროს მომხდარ ცვლილებებს მარტივად უძღვება, რათა გაკვეთილმა არ მიიღოს ქაოსური ხასიათი ან/და არ ასცდეს საბუნებისმეტყველო განათლების კონტექსტს. მასწავლებელი საკვლევ საკითხს მუდმივად აკავშირებს პრობლემის გადაჭრის სტრატეგიებთან, მათემატიკასა და ტექნოლოგიებთან. მისი მთავარი მიზანია, მოსწავლეებში გააღვივოს ცნობისმოყვარეობა, გამოიკვლიოს მოსწავლეთა ინტერესები და ამის მიხედვით აირჩიოს სასწავლო თემა და მეთოდი, რომელიც, ამავდროულად,  შეესაბამება ეროვნულ სასწავლო გეგმას. კვლევაზე დაფუძნებული სწავლების მიდგომების დამნერგავი მასწავლებელი მუდმივად ქმნის სამეცნიერო კვლევებისადმი პოზიტიურ საკლასო სიტუაციას, აღძრავს ინტერესს, იყენებს მეტაკოგნიტური სფეროს განვითარებაზე ორიენტირებულ სტრატეგიებს, შემოაქვს ურთიერთსაწინააღმდეგო მოვლენები და ავითარებს მაღალი დონის კრიტიკულ სააზროვნო უნარებს.

გამოყენებული ლიტერატურა:

1. Brooks, J., & Brooks, M. (1999) In search of understanding: The case for the constructivist class-rooms. Upper Saddle River, NJ: Merrill-Prentice Hall
2. Bolte, C., Streller, S., Holbrook, J., Rannikmäe, M., Hofstein, A., Mamlok-Naaman, R., & Rauch, F. (2012). Introduction into the PROFILES Project and its Philosophy. Inquiry-based Science Education in Europe: Reflections from the PROFILES Project, 31-42.
3. Hofstein, A., Mamlok-Naaman, R., Katchevitch, D., Rauch, F., & Namsone, D. (2012). Teachers’ ownership: What is it and how is it developed. Inquiry based Science Education in Europe: Reflections from the PROFILES Project, 56-58.
4. Huxley, T. (1899). Science and Education. New York: Appleton
5. Llewellyn, D. (2002). Teaching high school science through inquiry: A case study approach. Corwin Press. USA
6. Millar, R. and Osborne, J.F. (eds.)(1998). Beyond 2000: Science Education for the Future. London: King’s College London.
7. National Research Council. (2002). Inquiry and the National science education standards: A guide for teaching and learning. Washington, DC: National Academy Press.
8. Osborne, J., (2002). Notes on the use of data transformations. Practical Assessment, Research & Evaluation, 8(6). 06.2017 Retrieved from https://PAREonline.net/getvn.asp?v=8&n=6
9. Reagan, T. G., Case, C. W., & Brubacher, J. W. (2000). Becoming a reflective educator: How to build a culture of inquiry in the schools. Thousand Oaks, CA: Corwin.
10. Sergiovanni, T. J. (1996). Leadership for the schoolhouse: How is it different? Why is it important? Jossey-Bass, Inc. Publishers, 350 Sansome Street, San Francisco, CA 94104.
11. Shirley S., (2012) Inquiry-based Science Education in Europe: Reflections from the PROFILES Project. Effective Continuous Professional Development in Science Education. 17, Berlin.
12. Sornunen, K., Hartikation-Ahia, A., Juntunen, S., Keinonen, T. & Karkkainen, S. (2012). Inquiry-based Science Education in Europe: Reflections from the PROFILES Project.Teachers Continuous Professional Development Programme in Finland. 106. Berlin.
13. https://www.profiles-project.eu/