ჩვენი გიმნაზიისთვის მზე სხვანაირად ანათებს

 ყველაფერი დაიწყო შარშან, 2018 წლის იანვარში. პედსაბჭოზე დირექტორმა ჩემთვის ძალიან მნიშვნელოვანი და საინტერესო ამბავი გვითხრა: სკოლის სახურავზე მზის ელემენტები დაგვიმონტაჟეს, რომლებიც უკვე ფუნქციონირებს და ელექტრულ ენერგიას გვაწვდისო. მაშინვე მივხვდი, რომ მე, როგორც ფიზიკის მასწავლებელს, ეს ფაქტი მოსწავლეებთან ახალი, საინტერესო მუშაობის საშუალებას მაძლევდა. უფრო მეტიც: ნახევარგამტარების თემა ჩემს სამეცნიერო საქმიანობას უკავშირდება და, ბუნებრივია, ჩემთვის სტუდენტობასა და რაღაც „მშობლიურთან“ ასოცირდება. ასე რომ, პედსაბჭოს დამთავრებამდე უკვე ვიცოდი: ჩემი მოსწავლეები თბილისის კლასიკური გიმნაზიის მზის ავტონომიური ელექტროსადგურის კვლევას ჩაატარებდნენ.

საქართველოში არსებობს შოთა რუსთაველის საქართველოს ეროვნული სამეცნიერო ფონდი, რომელიც აქტიურად მუშაობს და ძალიან მნიშვნელოვან პროექტებს ახორციელებს. ის ხელს უწყობს ქვეყანაში მეცნიერების, ტექნოლოგიების და ინოვაციების განვითარებას. შოთა რუსთაველის ფონდის კონკურსში „მეცნიერება იწყება სკოლიდან – კვლევები მოსწავლეთა მონაწილეობით“ წარვადგინეთ პროექტი „თბილისის კლასიკური გიმნაზიის მზის ავტონომიური ელექტროსადგურის კვლევა“. კონსულტირებას გვიწევდა პროექტის მონაწილე მეცნიერი – ივანე ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის ზუსტ და საბუნებისმეტყველო მეცნიერებათა ფაკულტეტის ნივთიერებათა კვლევის სამეცნიერო-კვლევითი ინსტიტუტის დირექტორის მოადგილე, ატომური აბსორბციის განყოფილების გამგე, ფიზიკის დოქტორი ბელა კვირკველია, რომელსაც ნახევარგამტარების ფიზიკის დარგში სამეცნიერო-კვლევითი საქმიანობის მრავალწლიანი გამოცდილება აქვს, ხოლო მონაწილე ასისტენტი იყო ჩვენი გიმნაზიის ინფორმატიკის მასწავლებელი ნანა ნოზაძე, რომელიც საქართველოს ტექნიკური უნივერსიტეტის დოქტორანტია. საგულისხმოა, რომ მისი სადოქტორო თემა ფიზიკის გაკვეთილზე ისტ-ის გამოყენებას უკავშირდება. პროექტის მონაწილე მკვლევარები იყვნენ მე-10 და მე-11 კლასის მოსწავლეები, პროექტის ხელმძღვანელი კი მე გახლდით.

კონკურსზე წარდგენილი იყო 41 პროექტი. საბოლოო მონაცემებით, რომლებიც მაისში გამოცხადდა, გაიმარჯვა 10-მა, მათ შორის – ჩვენმაც და, სხვათა შორის, პირველი ადგილიც მოვიპოვეთ.

ამგვარად, 2018 წლის სექტემბრიდან ექვსი თვის განმავლობაში თბილისის კლასიკურ გიმნაზიაში საკუთარი ავტონომიური მზის ელექტროსადგურის კვლევა მიმდინარეობდა. გიმნაზიის დირექციის, რუსთაველის ფონდის წარმომადგენლების, პროექტის მონაწილე სუბიექტების, მკვლევარი მოსწავლეების, პედაგოგების და თემით დაინტერესებული საზოგადოების წინაშე პროექტის წარდგენის (გახსნის) შემდეგ მოსწავლეებმა განახორციელეს გეგმა-გრაფიკით განსაზღვრული აქტივობები.

მოსწავლეებმა თავდაპირველად დაამუშავეს ლიტერატურა ნახევარგამტარების, ფოტოელემენტების შესახებ, ქართულად გაახმოვანეს ვიდეომასალა p-n გადასვლის შესახებ, შეისწავლეს მსოფლიოში მზის ენერგიის გამოყენების მაგალითები, შექმნეს მაკეტი სახლისა, რომლის განათებას მზის ელემენტები უზრუნველყოფდა და ნოემბერში გიმნაზიის დიდ სააქტო დარბაზში პროექტის ფარგლებში შეძენილი ტექნიკის გამოყენებით საზოგადოებას წარყდგინეს ნამუშევრები თემაზე „ენერგიის განახლებადი წყაროები, მათი მნიშვნელობა მსოფლიო გამოცდილების მაგალითზე, ენერგოეფექტურობა“. ღონისძიებაზე სიტყვით გამოვიდა საქართველოში ნახევარგამტარების ფიზიკის კორიფე, გამოჩენილი მეცნიერი, აკადემიკოსი ნოდარ კეკელიძე, რომელმაც ისაუბრა თანამედროვე ტექნოლოგიებში ნახევარგამტარების როლის შესახებ.

პროექტის შემდგომ ეტაპზე კი დაიწყო უშუალოდ ჩვენი, თბილისის კლასიკური გიმნაზიის, მზის ავტონომიური ელექტროსადგურის (მაე) კვლევა. კვლევის არსი ასეთი იყო: პროექტის მეცნიერისა და პროექტის ხელმძღვანელის დახმარებით ერთი თვის განმავლობაში მკვლევარ მოსწავლეთა გაზომვის ჯგუფის წევრები დღეში სამჯერ (9.00 სთ, 14.00 სთ, 17.00 სთ), სხვადასხვა ღრუბლიანობისა და ტემპერატურის პირობებში, თერმომეტრით ზომავდნენ გარემოს ტემპერატურას, მობილური ლუქსმეტრის გამოყენებით კი – დაცემული სინათლის განათებულობას. ამასთან ერთად, თბილისის კლასიკური გიმნაზიის მაე-თან დაკავშირებული სპეციალური პროგრამის [1] საშუალებით იღებდნენ მონაცემებს დროის იმავე მომენტში დენის ძალის, ძაბვის, სიმძლავრის შესახებ.

მონაცემები ექსელის ცხრილებში შეჰქონდათ.

პროექტის შემდგომ ეტაპზე მოსწავლე მკვლევარებმა მოახდინეს აღრიცხული მონაცემების კლასიფიკაცია, მათი გრაფიკული დამუშავება. კერძოდ, ააგეს ფოტოდენის ძალის, ძაბვის, სიმძლავრის განათებულობასა და ტემპერატურაზე დამოკიდებულების გრაფიკები, ააგეს ვოლტ-ამპერული მახასიათებელი, გამოთვალეს მარგი ქმედების კოეფიციენტი. პროექტის ასისტენტის დახმარებით ცხრილების, სქემების და დიაგრამების სახით შექმნეს გიმნაზიის მაე-ის მონაცემთა ბაზა.

შეკრებილი ინფორმაცია საკმაოდ ვრცელი და მრავალმხრივი იყო. აქ კი წარმოგიდგენთ მხოლოდ სამი დღის მონაცემებს და მათი დამუშავებით მიღებულ შედეგებს:

დიაგრ.1. 18 – 20 თებერვლის 9.00, 14.00 და 17.00 სთ-ზე გარემოს ტემპერატურის (t⁰C) და  განათებულობის (lux) დიაგრამები

დიაგრ.2. 18 – 20 თებერვლის 9.00, 14.00 და 17.00 სთ-ზე განათებულობის (lux)  ფოტოდენის (A) დიაგრამები

დიაგრ.3. 18 – 20 თებერვლის 9.00, 14.00 და 17.00 სთ-ში განათებულობის (lux)  სიმძლარის(KW) დიაგრამები

დიაგრ.4. 18 – 20 თებერვლის 9.00, 14.00 და 17.00 სთ-ზე განათებულობის (lux)  ძაბვის (V) დიაგრამები

პროექტის დასასრულს კი ჩავატარეთ გეგმა-გრაფიკით დაგეგმილი ექსკურსია ივანე ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტში.

მარტის ბოლოს გიმნაზიაში მოსწავლეებმა კვლევის საბოლოო შედეგები წარადგინეს და პროექტი საზეიმოდ დაიხურა. ღონისძიების ბოლოს მოსწავლე მკვლევრებს პროექტის მონაწილის სერტიფიკატები გადაეცათ.

პროექტის ფარგლებში შეიქმნა ბლოგი, სადაც მოსწავლეები პროექტთან დაკავშირებულ ყველა ინფორმაციას განათავსებენ.

https://mziselementitcg.blogspot.com/2019/

ყველაზე მნიშვნელოვანი მაინც მოსწავლეთა მოსაზრება იყო პროექტის შესახებ, ამიტომ პროექტის ასისტენტმა შეიმუშავა კითხვარები, რომლებიც მოსწავლეებმა შეავსეს პროექტის დასრულების შემდეგ. სასიხარულოა, რომ პროექტის მონაწილე ყველა მოსწავლე მკვლევარს მოეწონა სამუშაო პროცესი. პროექტის განმავლობაში აქტიურად მიმდინარეობდა სამუშაო შეხვედრები, სადაც მოსწავლეები სწავლობდნენ ხელსაწყოებიდან და პროგრამიდან მონაცემების აღებას და დამუშავებას. ეს პროცესი მათთვის განსაკუთრებით საინტერესო აღმოჩნდა.

მოსწავლე მკვლევრებმა აღნიშნეს, რომ კვლავაც სიამოვნებით მიიღებდნენ მსგავს პროექტში მონაწილეობას და ისურვებდნენ, ანალოგიური პროექტი ქიმიაში, ბიოლოგიასა და გეოგრაფიაშიც განხორციელებულიყო.

ამ კითხვარების ანალიზმა აჩვენა, რომ ჩვენს გიმნაზიაში განხორციელებულმა პროექტმა უპასუხა კონკურსის მიზნებს – განათლების ხარისხის ამაღლებას, განათლებისა და კვლევების დაახლოებას, კვლევების ინტეგრირებას სწავლის პროცესში, მოსწავლეთა კვლევითი უნარების ხელისშეწყობას და ა.შ.

საბუნებისმეტყველო საგნებში, განსაკუთრებით კი ფიზიკაში, ჩვენს ქვეყანაში და არა მარტო აქ, მოსწავლეთა დაბალი აკადემიური მოსწრება და, მეორე მხრივ, პროექტის ფარგლებში განხორციელებული საქმიანობის მიმართ მოსწავლეთა ინტერესი საფუძველს მაძლევს, ველოდე, რომ მომავალში მსგავსი პროექტები ჩვენი მოსწავლეთა მაღალი ჩართულობით განხორციელდება.

გამოყენებული ლიტერატურა

1. 1. https://www.solarweb.com/
2. https://rustaveli.org.ge/images/mecnierebis%20popularizacia/prezentaciebi/lali%20nadiradze.pdf
3. https://www.sems.qmul.ac.uk/research/projects/409

საქართველოს გეოგრაფიული საზოგადოება ნორჩ გეოგრაფთა საკვირაო სკოლის ფარგლებში ძალიან საინტერესო შეხვედრებს აწყობს. ერთ-ერთ მორიგ სემინარზე, რომელსაც ჩემი მეგობარი, გეოგრაფიის დოქტორი მაია ბლიაძე ატარებდა, მომივიდა იდეა: მოსწავლეებს სკოლაში მეგობრებისთვის თავად ჩაეტარებინათ ანალოგიური სემინარი. მე-9 კლასელები ნუცა, თამარი და ანანო (გეოგრაფობას რომ აპირებს) ორი კვირის განმავლობაში ამზადებდნენ რესურსებს, ხატავდნენ, ჭრიდნენ, აწებებდნენ. მდგრადი განვითარების მიზნების გაცნობა არც თუ ისე მარტივი იყო, განსაკუთრებით მაშინ, როცა უფროსკლასელებიც ესწრებიან. მინდა გითხრათ, რომ გოგონებმა ძალიან კარგად გაართვეს თავი დაკისრებულ მისიას. ინტერაქტიულ აქტივობებს შეჩვეული მოსწავლეები აქტიურად ჩაერთვნენ აქტივობებში. სემინარის ჩატარებისთვის შეგიძლიათ იხილით სტატია „გარე დაკვირვების მოლოდინში“. მხოლოდ ერთი აქტივობა დავამატეთ: თამაში „მიმი“. მოსწავლეებმა ფერად ფურცლებზე დაწერეს შესაბამისი ტერმინები, ცნებები და ტაბუ სიტყვები. ერთ-ერთი მოსწავლე გამოდის და ცდილობს ტაბუირებული სიტყვების გამოყენების გარეშე ახსნას ცნება ან ტერმინი. შემდეგი მოთამაშე იქნება ის, ვინც გამოიცნობს. ეს მარტივი თამაში მოსწავლეს უვითარებს ანალიზისა და შეფასების უნარებს. უფროსკლასელების შეფასებით სემინარი შედგა.

მე-9 კლასელები

მუშაობის პროცესი

ახლა მეათე კლასელებთან ერთად ვგეგმავ მორიგ სემინარს. თემა საინტერესოა, იდეის წყარო კი ჩემი მეგობრის სტატიებია, რომელთა ინტერნეტგვერდები გაკვეთილის რესურსებშია მითითებული.

თემა ეკონაკვალევია. ჯერ გაკვეთილი ჩავატარეთ, შემდეგ კი სემინარისთვის დავიწყეთ მზადება. ამ თემის განხილვა საბაზო საფეხურის თითქმის ყველა კლასშია შესაძლებელი. ამიტომ გადავწყვიტეთ სემინარზე მოგვეწვია მე-8, მე-9 და მე-11 კლასის მოსწავლეები. გთავაზობთ გაკვეთილის გეგმას, რომლის გამოყენების მიზანიც თქვენთვის მომინდვია.

გაკვეთილის მიზანი: მოსწავლე შეძლებს მისთვის სასურველი ფორმით („რაფთ“ წერითი დავალება, ნახატი, რეკლამა, პროექტი) დაასაბუთოს, რამდენად მნიშვნელოვანია პიროვნების როლი მდგრადი განვითარების მიზნების შესრულებაში.

გაკვეთილზე შესრულებული ნამუშევრები

წლების წინანდელი ამბავია. ერთმა მსახიობმა გაიხსენა, თუ როგორ უთხრა ქართველ პოლიტიკოსთა ჯგუფს პირად შეხვედრაზე, – ხელისუფლებაში ყოფნის დროს ბევრი ცდუნებაა და ეცადეთ ორი რამ შეინარჩუნოთ – ასკეტობა და იდეალებიო.

რთული ამოცანაა, მაგრამ შეუძლებელი რომ არა, ეს ბევრს დაუმტკიცებია, სხვადასხვა დროს და სხვადასხვა ადგილას. ოღონდ ეგაა, ჩვენში რატომღაც ერთი დღის საქმე ჰგონიათ პოლიტიკოსობა და უმეტესობა იმას ცდილობს, დღეს მიითალოს თავისი ულუფა და დროულად დაითრიოს მოზრდილი ნაჭერი. მათი მორალი: „მაინც არავინ არაფერს არ დაგიფასებს და დასაკლები არ უნდა დაიკლო“; „ხალხის მოსაწონს მაინც ვერ იზავ და პაეზდკებში გაშრიალება მაინც შეგრჩეს ამ პახაობიდან“; „ხვალ-ზეგ, ვინ იცის, სად იქნები და ახლობელ-ნათესავებში კი უნდა გამოგეყოფოდეს თავი“.

– ამ ქვეყანას ვერ გაასწორებ, შვილო, – მითხრა ერთმა ტაქსისტმა, გვიანი საღამო იყო, ჭავჭავაძიდან ბაგებისკენ ავუყევით, – ზვიადა რომ იყო შეგნებული და პატიოსანი, რა მოიგო მაგითა?! – ხელი აიქნია და გამომცდელად გადმომხედა. ოთარ გვიჩიანის მიერ მოყოლილი ამბავი გამახსენდა: დილარ ხაბულიანს უთქვამს მისთვის (შინაგან საქმეთა მინისტრს 1990-1991 წლებში), შენ კი იცი, კარგი ჩაცმა მიყვარს, მაგრამ პრეზიდენტთან შესახვედრად რომ მივდიოდი, მეორე, უფრო ნახმარ პიჯაკს შემოვიცვამდი, ზვიადს რომ შენიშვნა არ მოეცა და საყვედური არ ეთქვაო.

როცა ხელისუფლება და მასთან დაახლოებული პირები შედიან ღრმა კომფორტის ზონაში, მათი ეს მდგომარეობა სახელმწიფოს ძვირი უჯდება ხოლმე. სხვათა შორის, ფინანსურზე მეტად – იდეებისა და იდეალების თვალსაზრისით.

ბექა ქურხულმა მითხრა ამასწინათ, – ადრე ისე სწირავდნენ სიცოცხლეს, თითქოს მეორედაც მოვიდოდნენ ამ ქვეყანაზე, ახლა კი ისე უღირსად ებღაუჭებიან, გეგონება სამუდამოდ ცას გამოეკერებიან ეგ ჩემისებიო.

– ერთ ქვეყანას რომ ააშენებდა, იმდენი გაუხარჯავი ენერგია ჩაიდო მიწაში სავეტსკი საიუზის გაფართხალებიდან დღემდე, – ამბობდა ჩემი მეგობარი ტუსკია, რომელიც ქურხულს ვერა და ვერ გავაცანი, – ყველაფერს ეყოფოდა. ახლაც, ხომ თითქმის განახევრებული და მოცელილები ვართ, ამ ჭკუაზე და იმ ძალით თუ გავიწევით, ეგებ ცოტათი სული მოვითქვათ. ფუჭი რაღაცებით ვცდებით და ერთმანეთის შურით ვიბრმავებთ თვალს.

დაბერებულხარ-მეთქი, – ვუთხარი. ფეხზე წამოდგა და მანქანებით გაზიმზიმებულ გზატკეცილს გახედა.

– რაზე შემატყვე?

– ადრე მკვეთრად სოციალურს აწვებოდი, ბევრჯერ გითქვამს, კონტემპორარი ახალგაზრდის თემა ეგაა, ადრეც ამას რომ მივყოლოდით, ასეთ ნეხვში არ ვიქნებოდითო.

– სწორე მითქვამს, უბრალოდ ნათქვამს შესრულება უნდა და ეგ მე კი არა, ეიბ ლინკოლნს არ დასცალდა ბოლომდე.

– ბლოგს ვწერ, „ასკეტობა და იდეალები“ ჰქვია. ადრეც გვილაპარაკია. ხალხი ზევით რომ აცოცდება და გასაღებს კარგავს, მადა ეხსნება და ჯამიდან თავის ამოყოფა არ უნდა.

– მერმე?

– ფინალი ვერ მოვიფიქრე.

– რად გინდა ფინალი?

– სჭირდება. გული მიგრძნობს, სჭირდება.

– ტაააქს… ჩემს ბავშვობაში, – ტუსკია ისევ ჩამოჯდა, – ერთ ნათესავ კაცს შვილიშვილი მოჰყავდა ჩვენთან. შუა სუფრის დროს სკამზე დააყენებდა და შესძახებდა: „ლენინს ქაგორი!“ ჰოდა, ის ბავშვი რომ მიუშვებდა გინების კორიანტელს ლენინის სულის საოხად, გაჩერება უჭირდათ. სულ მშურდა იმ ბიჭის – ისეთ რამეს აკეთებდა, სხვასაც რომ უსწორდებოდა და თვითონაც ისწორებდა. „ლენინს ქაგორი!“ ეტყოდნენ და მიუშვებდა ავტომატის ჯერივით, დედ-მამის სულს ამოუტრიალებდა. ჯერ კიდევ სესერეკას ხანა იდგა, და ალბათ ამიტომაც საბჭოთა პროლეტარიატის ბელადის ამგვარმა კრიტიკამ ისე იმოქმედა ჩემზე, დღემდე მინდება, ლენინის ყველა წინაპარს და შთამომავალს, ვინც ამ მიწაზე იარაღით მოვიდა, იმ პატარა ბიჭივით სული მოვუხსენიო… ჰა, როგორია, გამოგადგება?

სუნთქვაშეკრული ვუსმენდი. ტუსკიას ნათქვამმა მისი ცალხაზიანი რვეული გამახსენა, ფეხბურთელების „ნაკლეიკებითა“ და გაზეთიდან ამოჭრილი ფიგურებით რომ გამოევსო. „ქართველები ცოტანი ვართ და ვინც მაგარია, ყველა უნდა ჩავაწებო“, – ასე ჰქონდა დაქადნებული და მეც უცებ მომინდა, მის დაუკითხავად ჩამეწერა თუ ჩამეწებებინა ის პატარა ბიჭი, ლენინის და მისი მემკვიდრეების გინებით რომ დაამახსოვრა ტუსკიას თავი; იმ ბიჭების სახელები, 90-იანებში და მერეც, ისე დაუნანებლად რომ კვდებოდნენ, გეგონება მეორედაც გამოახელენ თვალს მარტის მზიან დილითო; და ტაქსის მძღოლის მიერ ნახსენები პრეზიდენტი, რომელთანაც მისი მინისტრი ნახმარი პიჯაკით მიდიოდა შეხვედრაზე, ახალს და გაპრიალებულს კი მანქანაში გამოჰკიდებდა, ემანდ რამე უკადრისი არ მითხრასო; ის ნიჰილისტი ტიპებიც, ყველაფრის აბუჩად აგდება და გამასხრება რომ უყვართ, მაგრამ საქმე საქმეზე რომ მიდგება, ყველაზე კრიზისულ მომენტში ანარქისტი ვარლამ ჩერქეზიშვილივით ყველა ენა გაუქრებათ გონებიდან, მშობლიურის გარდა.

– ჰა, როგორია? – მიმეორებს ტუსკია და კედელზე გაკრულ უზარმაზარ რუკას გასცქერის, – ასკეტობა და იდეალები. ისტ ენდ ვესტ. ისტ ორ ვესტ?.. ორ ნორს?. ასკეტობა და იდეალები. ასკეტ…

ხმას ვერ ვიღებ მიწანაჭამი ფორვარდივით, მცველს რომ დაასწრო და ვარდნაში გადახურა მხოლოდ მისთვის გამიზნული პასი, ოღონდ ჯერ რომ არ იცის, ბურთი ბადეშია თუ სხვაგან…

ამბობენ, ქვეყნის კეთილდღეობა ორი სფეროს – განათლების და ჯანდაცვის სისტემებში არსებული მდგომარეობით იზომებაო… ქართული განათლების სისტემის კრიზისული ყოფა წლებს ითვლის თუ ეპოქებს, უკვე აღარ ვიცი, მაგრამ ჩვენი ქვეყნის ყველა პრობლემა, სახელმწიფოებრიობის განვითარების ყველა ხარვეზი რომ ამასთან არის დაკავშირებული, ეს კი ღრმად მწამს… ვერცერთი ხელისუფლება ამ პრობლემებს ვერ მოაგვარებს, თუ საზოგადოების ერთიანი ძალისხმევა და პრობლემათა სპექტრის იმანენტური საზოგადოებრივი ანალიზი არ დაიწყო. ხშირად ვიწონებთ ხოლმე თავს, რომ ჩვენი საზოგადოების განათლების დონე მაღალია, რომ უცხოეთში ვიწრო სპეციალიზაციით იღებენ განათლებას და ზოგადი განათლება აკლიათ, ხოლო ჩვენ ყველა სფეროში განსწავლული საზოგადოება გვყავს, მაგრამ სწორედ ეს ყოვლისმცოდნე დილეტანტიზმი მგონია დამღუპველი. ყველაფერი ვიცით, მაგრამ არაფერიც არ ვიცით… უნივერსიტეტის ბაკალავრიატს როგორც კი მივახრჩობთ და ბაკალავრის დიპლომს ხელში დავიჭერთ, უკანასკნელ გამოცდაზე რომ დავხურავთ წიგნს, მერე წლობით აღარ ვიღებთ ხელში, მერე მხოლოდ მუშაობა გვსურს, მაღალანაზღაურებადი სამსახური, ყველას საბიუჯეტო ორგანიზაციებში მაღალჩინოსნობა ქცევია ცხოვრების მიზნად… ცხოვრების სიავითა თუ სიკარგით გართულთ მერე კვალიფიკაციის ამაღლება, ჩვენი, როგორც სპეციალისტის, უნარებისა და ცოდნის გაღრმავება და განვითარება აღარ გვჭირდება, თითქოს სამყარო იქ გაჩერდა, სადაც ჩვენ უნივერსიტეტი დავამთავრეთ, თითქოს იმის მერე ჩვენს სფეროში არაფერი შექმნილა…

განათლების სფეროს მუშაკობა არ არის აუცილებელი ქართული განათლების სისტემური კრიზისის გასააზრებლად, მაგრამ ჩემთვის ამ კრიზისის ანატომიაზე ფიქრისას ყველაზე დიდი შოკი რამაც გამოიწვია, ეს იყო მასწავლებლის სასერტიფიკაციო გამოცდების ნაშრომების გასწორება. ქართულის მასწავლებელთა ნაშრომები… უკანასკნელ წლებში ქართულის მასწავლებლად ვიმუშავე კერძო სკოლაშიც და საჯაროშიც… მასწავლებლის სასერტიფიკაციო გამოცდები სატკივრად ქცეულა პედაგოგთა უმრავლესობისთვის. არადა, როცა ჩავაბარე, მაშინაც ვამბობდი და ახლაც ვამბობ, რომ ამ გამოცდებმა ბევრი მომცა, ცოდნაც მომცა და ფსიქოლოგიური თავდაჯერებულობაც… მეცადინეობით თავი არ მომიკლავს, მაგრამ სწავლის და სწავლების თეორიები და განათლების კანონმდებლობა წავიკითხე, რამაც თვალები სულ სხვაგვარად ამიხილა. ქართული ენისა და ლიტერატურის ჩასაბარებლად მომზადება ზედმეტად მიმაჩნდა, მაგრამ ამ თეორიების და კანონმდებლობის შესწავლამ ჩემი ცოდნა და გამოცდილება საგრძნობლად გაამდიდრა. მერე ამ თეორიებს სასწავლო პროცესში ვიყენებდი და თვითშეფასებისას სინდისი დამშვიდებული მქონდა.

სასწავლო გარემოში მთავარი აქტორი მოსწავლეა, უდავოდ. ყველაფერს მოსწავლის ინტერესებიდან გამომდინარე ვგეგმავთ და ვახორციელებთ. მაგრამ, მოდით, დავსვათ კითხვები: ვინ არის მოსწავლისთვის ქართულის მასწავლებელი? რა  გამოწვევებს უნდა უპასუხოს მან? რამდენად მნიშვნელოვანია მისი როლი ზოგადად მოსწავლის სააზროვნო სისტემების ფორმირების გზაზე?

რასაკვირველია, მასწავლებლები ყოველი კონკრეტული მოსწავლის განვითარებას სისტემატურად ვაკვირდებით. ერთ მოსწავლეს, რომელსაც პირობითად ბექას დავაქმევ და რომელიც მაღალი სააზროვნო უნარებით გამოირჩევა (თუმცა ცოტა საკუთარ კოგნიტურ თვითგანვითარებაზე სტაბილური და სისტემური მუშაობის უნარ-ჩვევები აკლია), შევამჩნიე, რომ უკანასკნელ პერიოდში აღარ ასრულებდა საშინაო დავალებებს და არც საკლასო ინტერაქტიურ პროცესებში მონაწილეობდა ჩვეული ხალისით. როცა ამის თაობაზე რამდენიმე კომენტარი ვუთხარი, შევატყვე, რომ სასწავლო პროცესისა და მასწავლებლისადმი პროტესტის რეჟიმი ჰქონდა გააქტიურებული. ვცადე ცალკე დავლაპარაკებოდი, მაგრამ ის არ იხსნებოდა. როცა მშობელსაც ვესაუბრე და ბექასაც არაერთხელ მივუბრუნდი, ის გამეხსნა და ასეთი რამ მითხრა:

• ჩემთვის აღარ არის საინტერესო ეს ლიტერატურული ძიებები, რადგან ძალიან ხშირად არ ვიზიარებ იმგვარ წაკითხვებს, რომელთაც თქვენ გვთავაზობთ, ხოლო საკუთარი აზრები რომ გამოვთქვა, არ ვარ დარწმუნებული, რომ თქვენ მიიღებთო…

ძალიან შევწუხდი, რადგან უკვე ოთხი წელია მისი მასწავლებელი ვარ და თუკი მე ასეთი ნათელი გონების ადამიანი ვერ დავარწმუნე, რომ ჩემთვის განსხვავებული აზრი და ტექსტების ინტერპრეტაციები სხვადასხვა ვარიაციებით არამცთუ მიუღებელი, არამედ, პირიქით, ბევრად საინტერესო და სასურველია, რაღა ფასი აქვს ჩემს მასწავლებლობას? მე და ბექამ დიდხანს ვისაუბრეთ ამაზე და როცა მან ვერ უარყო, რომ ხაზგასმულად პოზიტიური დამოკიდებულება მაქვს ყოველთვის ყველას განსხვავებული აზრისადმი, ახლა იმაზე დაიწყო აპელირება, რომ მისი აზრები ტრადიციულისგან განსხვავდება, ნოვატორულია, ხშირად მეინსტრიმს, გავრცელებულ თვალსაზრისებს აცდენილია და როცა ამგვარი აზრები რამდენჯერმე გაახმოვანა, თანაკლასელებმა დასცინეს. ბულინგი და არატოლერანტულობა ხომ ჩვენი სასკოლო გარემოს სერიოზული პრობლემაა?! რაც უნდა ვიმართლო თავი ბექას ან საკუთარი სინდისის წინაშე, რომ მე თავისუფლად მოაზროვნე მასწავლებელი ვარ და არასოდეს ვუშლი ბავშვებს ორიგინალურ თვითგამოხატვას, ფაქტი ფაქტად რჩება: კლასთანაც ჩემი საკეთებელია ის, რომ ბექას განსხვავებული მსოფლაღქმა, სკეპტიკური და კრიტიკული დამოკიდებულება ქართული მწერლობის იდეურ-თემატური პარადიგმების გარშემო სხვა ბავშვებისთვისაც მისაღები იყო, რომ მე უნდა შევქმნა გარემო, სადაც არანაირი, თუნდაც ნაივური და გაუგებარი აზრი, თუნდაც მცდარი აღქმა და ეპატაჟი მიუღებელი არ იყოს. მოზარდობის ასაკი იმისაა, რომ მსოფლაღქმისა და გემოვნების ჩამოყალიბების პროცესში ბევრი რამ სხვადასხვა კუთხით დაანახოს ადამიანს, შეცდეს, არასწორად გაიაზროს, მერე შეაჯეროს სხვათა შეხედულებები და ნელ-ნელა ჩამოაყალიბოს საკუთარი სააზროვნო სისტემები. ჩვენ, მასწავლებელმა და კლასმა, ერთობლივად უნდა შევქმნათ გარემო, სადაც დასაცინი არ იქნება არანაირი შეხედულება და თვალსაზრისი, სადაც ერთმანეთს, კორექტული არგუმენტებით შეიარაღებულნი, კამათის ცივილური ფორმებით განავითარებენ.

მოსწავლემ მიმახვედრა, რომ თავისუფალ აზროვნებას და მრავალფეროვნების პატივისმცემელ გარემოს მე დავაკელი ხელი და ახლა დრო იყო, ამ ხარვეზების გამოსწორებაზე მეზრუნა. მე და ბექამ ერთობლივად დავიწყეთ ფიქრი ამ თემებზე, გავმართეთ საკლასო დისკუსია, კლასის საათზე ვისაუბრეთ ამ საკითხებზე, განვიხილეთ ყველა პრობლემა, რომელიც თან ახლავს ამ პროცესებს, განვიხილეთ კონკრეტული მაგალითები, რომლებიც ამ პრობლემებთან იყო დაკავშირებული და ერთობლივად მივედით იქამდე, რომ ყველაზე საინტერესო და განმავითარებელი სწორედ მეტაკოგნიციის პროცესია, რომ მეტაკოგნიციის სასარგებლო უნარებს სხვათა ნააზრევის გაცნობიერების, საკუთართან შეჯერებისა და დასკვნების გამოტანის პროცესი გვაძლევს.

მასწავლებლისთვის არ უნდა იყოს გასაკვირი და გამაღიზიანებელი, რომ მოსწავლეს თუნდაც მცდარი, საღ განსჯას აცდენილი შეხედულებები და აღმქმელობა ჰქონდეს. მასწავლებელმა კორექტული და არგუმენტირებული კომენტარებით, ლოგიკური მსჯელობითა და მეტყველი მაგალითებით უნდა მიიყვანოს მოსწავლე საღ აზრამდე, ხოლო თუკი მოსწავლის აზრები უბრალოდ განსხვავებული რაკურსით ხედვაა და არ ეწინააღმდეგება საღ აზრს, პატივისცემით უნდა მოეკიდოს მას და ხაზგასმით აუხსნას, რომ მისი შეხედულება მასწავლებლისთვისაც ახლებური და მისაღებია.

ამას წინათ ერთი ძალიან პატივსაცემი კოლეგა ვირტუალურ დებატებში წერდა, რომ ლიტერატურული ნაწარმოებების აღქმა თავისუფალ სივრცეებს უხსნის ყველას, მაგრამ ეს სივრცეები გარკვეულწილად მაინც შემოსაზღვრულია, რადგან თუ ლიტერატურა ხელოვნებაა, თავისუფალი ქმნადობაა და აღქმაც თავისუფალი უნდა იყოს, არსებობს ლიტერატურათმცოდნეობა, როგორც მეცნიერება, რომელიც, რასაკვირველია, ზუსტი მეცნიერება არ არის, მაგრამ მასაც აქვს გარკვეული მეცნიერული სისტემები და წესრიგი, რომლის ჩარჩოებშიც ექცევა ტექსტების კვლევა. ქართულის მასწავლებლის მისიაა, რომ გარდა ტექსტებით მიღებული ემოციებით ტკბობის უნარისა, ამგვარ მეცნიერულ სისტემებში გარკვევის, ტექსტებზე დაკვირვების, დამოუკიდებელი ნავიგაციის, კვლევისა და არგუმენტირების უნარები განუვითაროს ბავშვებს.

გამოუცდელი მასწავლებელი არ ვარ და ვინ იცის, რამდენნაირი გაუგებარი და უსაფუძვლო თვალსაზრისი ან აკვიატებული, პროტესტით ნასაზრდოები შეხედულება მომისმენია მოსწავლეებისგან. ხშირია შემთხვევა, როცა მოსწავლეს თავადაც არ სჯერა ამოჩემებული თვალსაზრისისა, მაგრამ მაინც ჯიუტად იმეორებს საკუთარი ორიგინალურობის დასამტკიცებლად. როცა ბექას კლასთან განვიხილავდით განსხვავებული აზრის გადმოცემის კულტურას, გავიხსენეთ ერთი მაგალითი ბავშვების დაკვირვებებიდან. ილიას ერთ-ერთ პოეტურ ტექსტზე მუშაობისას ვსაუბრობდი ისტორიულ-ლიტერატურულ კონტექსტებსა და ეროვნულ-გამათავისუფლებელი მოძრაობის იდეოლოგიაზე, რომელზეც, ჩემი ღრმა და ურყევი რწმენით, დგას ილია, როგორც განმანათლებელი, ლიდერი, მოაზროვნე, იდეოლოგი. როცა კიდევ ერთხელ გადავავლეთ თვალი ილიას საზოგადოებრივ აქტივობებს (შემოქმედება, პუბლიცისტიკა, საგამომცემლო საქმე, სამართლის ინსტიტუტები, წერა-კითხვის გამავრცელებელი საზოგადოება, სათავადაზნაურო ბანკი, აგრარული საზოგადოება და ა.შ.), ბექას და მის ერთ მეგობარს, პირობითად, იოანეს, დაებადათ ამგვარი აზრი: რადგან ისტორიული მოცემულობა იყო ასეთი, რომ საქართველოს სახელმწიფოებრიობა გააუქმა ცარისტულმა იმპერიამ და ქვეყანა ქუთაისის და თბილისის გუბერნიებად დაიყო, ამგვარი საზოგადოებრივი ინსტიტუციების გაძლიერებით ილია არა ქართველთა ეროვნულ თვითშეგნებას, არამედ იმპერიულ პოლიტიკურ მახინას ემსახურებოდა და ასაზრდოებდა. როცა ჩემეული არგუმენტები დავუპირისპირე ამ თითიდან გამოწოვილ თვალსაზრისს, მათ კიდევ უფრო მტკიცედ სცადეს საკუთარი პოზიციების დაცვა. კამათი საკმაო ხანს გაგრძელდა, მაგრამ ბექას და იოანეს არგუმენტები არადამაჯერებელი აღმოჩნდა კლასისთვისაც და მათაც აღიარეს ინტელექტუალურ რინგზე „დამარცხება“. ახლა აქ ზედმეტად მიმაჩნია მათი თეზისების კონტრარგუმენტების ჩამოთვლა, რადგან ყოველმა საღად მოაზროვნე  და მეტნაკლებად განათლებულმა ქართველმა იცის ილიას დამსახურებები ქართული სახელმწიფოებრიობის გადარჩენის გზაზე.

ამას წინათ იოანეს მამიკო შემომხვდა ქალაქში და როცა აზრებს ვუზიარებდით ერთმანეთს, მან მამცნო, რომ იოანეს სახლში ამ დისკუსიის შესახებ ყველაფერი მოუყოლია, თანაც ისე, რომ საკუთარი მცდარი შეხედულებები და წამგებიანი პოზიციები არ დაუმალავს. მამამ კი ასეთი კომენტარი გაუკეთა თურმე: მე და მაკა მასწავლებელი, როგორც საბჭოთა ეპოქაში დაბადებული ადამიანები,  იმ თაობას მივეკუთვნებით, რომლისთვისაც სამშობლო და სახელმწიფო სხვადასხვა მოცემულობები იყო და ვიბრძოდით საიმისოდ, რომ ეს ორი ცნება გამთლიანებულიყო, ხოლო შენ ვინაიდან დაიბადე თავისუფალ ქვეყანაში, სამშობლო და სახელმწიფო შენთვის ერთი მთლიანობაა და ამ მთლიანობისთვის ბრძოლას სხვა რაკურსით უყურებო. იოანემ მიიღო მამის კომენტარიც და იმაშიც დარწმუნდა, რომ უსაფუძვლო შეხედულებების ამოჩემება არც ისე მომგებიანია, თუმცა მიუღებელი და დასაგმობი არ უნდა იყოს. მასწავლებელს, კლასს და ოჯახს რომ იოანესთვის რისხვა დაეტეხათ თავს, ეს რა სისულელეებს აფრქვევო, დაეცინათ და შეურაცხეყოთ თავისი გაუაზრებელი შეხედულებებისთვის, მას ბევრად უფრო გაუჭირდებოდა თვითგამორკვევა. ახლა კი იოანემ იცის, რომ კრიტიკული ხედვა კარგია, მაგრამ თვითმიზნურ ამოჩემებად არ უნდა აქციოს და სხვათა მოსაზრებების მიღება უნდა შეეძლოს.

ის სააზროვნო სისტემები, რომელთაც მშობლიური ენისა და ლიტერატურის გაკვეთილებზე იღებს მოსწავლე, მას სხვა საგნების შესწავლის პროცესშიც ეხმარება. კერძოდ: ზუსტ და საბუნებისმეტყველო მეცნიერებათა და უცხო ენების შესწავლა და თვითრეალიზაცია წარმოუდგენელია მშობლიურ ენაზე გამართული აზროვნების, მეტყველების, ანალიზის, წერისა და კითხვის უნარების გარეშე.

ქართულის მასწავლებელს რთული მისია აკისრია: გარდა იმისა, რომ მხატვრული ტექსტების სახით უნდა ასწავლოს ხელოვნება და შემოქმედებითი აზროვნება, ასევე უნდა ასწავლოს სხვადასხვა ტიპისა და ჟანრის არამხატვრული ტექსტების წვდომა, ორთოგრაფია და ორთოეპია, აზროვნებისა და წინადადებების კონსტრუირება, სხვადასხვა ტიპის წერილობითი პროდუქტების შექმნა და პრეზენტირება, ვერბალური და წერილობითი ნააზრევის კონსტრუირება, ანალიზი, სინთეზი და შეფასება, აქტუალური საზოგადოებრივი პრობლემებისადმი პოზიციის გამოხატვა, არგუმენტირებული ესეის კონსტრუირება, რაც თავისთავად ცხადია, დიდ ძალისხმევას მოითხოვს, მაგრამ ყოველივე ამაში უმთავრესი დამხმარე არის თავისუფალი და შემოქმედებითი აზროვნების ხელშეწყობა და განვითარება.

ხშირად მსმენია, რომ კერძოდ მომუშავე რეპეტიტორები წინასწარ გამზადებულ ფრაზებს, სინტაქსურ კონსტრუქციებსა და ლოგიკურ ფორმულებს აზეპირებინებენ ბავშვებს და ასე ასწავლიან თხზულებებისა და ესეების წერას, რაც ყოვლად დაუშვებელი და დამღუპველი მგონია.

მე თუ შენი ქართულის მასწავლებელი ვარ, უნდა გასწავლო ბევრი საიდუმლო, ტექსტების წაკითხვა-გაგება-გააზრებისას მისი კითხვისა და ანალიზის სტრატეგიების შემუშავება, შემდეგ კი ამ ტექსტებზე დაყრდნობით წერილობითი დავალებების შექმნის კულტურა, ამ გზაზე კი მნიშვნელოვანია მასწავლებლის გამოცდილებაც, პრაქტიკული მასტერკლასები, რომლებიც აბსოლუტურად უნიკალური, უნივერსალურია და უფრო კი ერთობლივი, თანამშრომლობაზე დაფუძნებული თვითგანვითარების პროცესები, რომლებიც იძლევა გარანტიას, რომ როცა მოსწავლე ტექსტთან, თუნდაც უცხოსთან, მარტო დარჩება, მისთვის დაუძლეველი არ იყოს იმ ამოცანების შესრულება, რომელთაც ეროვნული სასწავლო გეგმის ინდიკატორები და ერთიანი ეროვნული გამოცდების პროგრამები ითვალისწინებს, აუცილებელია ტექსტების გაგებისა და კვლევის მრავალმხრივი უნარების დაუფლება.

– მე თუ შენი ქართულის მასწავლებელი ვარ, – ვეუბნებოდი ბექას, – მე უნდა გასწავლო ხეზე ასვლა, ლოგოსის მაგიის წვდომა, ფერწერული ტილოს წაკითხვაც და მასზე ვერბალური გამოხატვის უნარიც, კინოფილმისა და თეატრალური წარმოდგენის აღქმაც, როგორც ტექსტზე დაფუძნებული ქმნილებებისა…

საკუთარი პედაგოგიური პრაქტიკიდან მაქვს ამგვარი უნარების სწავლების უამრავი ნოუ ჰაუ, რომელთა შესახებ მსჯელობებსაც ერთი წერილი ვერ დაიტევს და სხვა დროს კიდევ შევეცდები, გაგიზიაროთ გამოცდილება. ასევე არასდროს დავიღლები კოლეგებისგან მსგავსი გამოცდილების მოსმენა-გაზიარებით.

სკოლაში ყოველთვის ვინახავ გამოსაცვლელ სპორტულ ტანსაცმელსა და ფეხსაცმელს. თავისუფალი დროის გამონახვისთანავე ვიცვლი და ვუერთდები სტადიონზე მოთამაშე გოგო-ბიჭებს. სპორტის სახეობას დიდი მნიშვნელობა არ აქვს.

მანანა კაპეტივაძის სტატია „იუვე“ სიყვარულია!” გახდა ერთგვარი ინსპირაციის წყარო ამ სტატიის დასაწერად. მინდა, მოგიყვეთ თუ რაოდენ მნიშვნელოვანია მოსწავლეებთან ერთად სტადიონზე დროის გატარება.

ცოტა უკან დავბრუნდები და გავიხსენებ ჩემი მოსწავლეობის პერიოდს. კლასელები განსაკუთრებით იმ მასწავლებლებს ვაღიარებდით, რომლებსაც სპორტი უყვარდა. მის მიმართ მეტად დადებითად ვიყავით განწყობილნი, თუ ის ჩვენთან ერთად თამაშობდა სკოლის სტადიონზე… ასეთი მასწავლებლების მიმართ მეტ პატივისცემას გამოვხატავდით  და საგანსაც მეტი მონდომებით ვსწავლობდით. მაგალითად, გეოგრაფიასა და ქიმიას. აღსანიშნავია, რომ ჩვენი ქიმიის მასწავლებელი ქალი იყო. ფეხბურთს ვერა, მაგრამ დიდი სიხარულით გვეთამაშებოდა ფრენბურთსა და წრეში ბურთს.

სკოლა 2006 წელს დავამთავრე. მასწავლებლად მუშაობა კი 2013 წელს დავიწყე… ყოველთვის ვცდილობდი, მიმებაძა იმ  მასწავლებლებისთვის, რომლებიც სხვადასხვა გზით ახერხებდნენ ჩვენი გულის მოგებას. ერთ-ერთ მიმართულებას სპორტი წარმოადგენდა. სპორტულ აქტივობებს არ აქვს სქესი და გენდერი. მასში ჩართვა თანაბრად უხარიათ გოგონებსაც და ბიჭებსაც.  ვცდილობ, დრო გამოვნახო და გოგონები მეტად წავახალისო, მით უმეტეს, რომ მარნეულში ძალიან მნიშვნელოვანია გოგონების მხარდაჭერა. სამწუხაროდ, ფესვგადგმული გენდერული სტერეოტიპები აფერხებს მათ აქტიურ ჩართულობას.

სპორტი სასკოლო ცხოვრების აუცილებელი ნაწილია. სწორედ მისი მეშვეობით შეგვიძლია დავაინტერესოთ ახალგაზრდები ჯანსაღი ცხოვრების წესით, სწავლით, ჩამოვუყალიბოთ ურთიერთპატივისცემის, აღიარების უნარი და დავანახოთ გამარჯვების სიტკბო თუ დამარცხების სიმწარე.

სკოლაში, სადაც ახლა ვასწავლი, ხშირად „უშტატო სპორტის მასწავლებელს“ მეძახიან. როგორც წესი, მათთან თამაშისას გარკვეული იდეების განხორციელებას ვუყრი საფუძველს და ფრთებს ვასხამ  მიზნების მიღწევის შესაძლებლობებს.

გარემოში, რომელშიც ვცხოვრობთ, მოსწავლეთა შესაძლებლობები მხოლოდ საკლასო ოთახში მიღწეული შედეგებით ფასდება. შესაბამისად, უგულებელყოფილია საგაკვეთილო პროცესის მიღმა გამოვლენილი ნიჭი და უნარი. ეს ერთგვარი სტერეოტიპი იმდენად არის დალექილი არაცნობიერში, რომ თვითონ მოსწავლეებიც არ აქცევენ ყურადღებას. მაგალითად, ჩემი სოფლიდან არ მახსენდება რომელიმე სპორტულ სახეობაში წარმატებული ადამიანი, მიუხედავად ამ მხრივ თავიანთი უსაზღვრო შესაძლებლობებისა. სამაგიეროდ, ბევრ წარმატებულ ადამიანს შეხვდებით იმ მიმართულებით, რომელიც აქტუალური იყო მოსწავლეობისას. გარდა ზემოთ თქმულისა, სკოლებში გვყავს სუსტი ფიზიკური მონაცემების ბავშვები. მათთან თამაშის მსურველთა არარსებობის გამო ისინი არასახარბიელო მდგომარეობაში აღმოჩნდებიან ხოლმე, რაც ერთგვარ პრობლემას წარმოადგენს და აუცილებელია გამოსავლის ძებნა.

ამაზე ბევრს ვფიქრობდი ყოველთვის და როცა ამ დასკვნამდე მივედი, იმავე დღიდან დავიწყე მუშაობა, რომ მოსწავლეთა შესაძლებლობები ყველა კუთხით გამომევლინა.ზემოთ უკვე ვახსენე, რომ სკოლის მოუწესრიგებელი სტადიონის აქტიური სტუმარი ვარ. თუმცა იქ ყოფნა ყველაზე სასიამოვნო პროცესია მიუხედავად იმისა, რომ თამაშის შემდეგ ყველანი მტვერში ამოსვრილი და ოფლში გაწურული ვბრუნდებით სახლში.

ჩემი მიდგომა ასეთია: ვთამაშობ და მხარს ვუჭერ გუნდს, რომელსაც ყველაზე მეტად სჭირდება მხარდაჭერა, თანადგომა და დახმარება. აქვე გეტყვით, რომ არ ვარ „საუკეთესო სპორტსმენი“, თუმცა ზუსტად ეს არის სტიმული, რომ ბავშვებმა მაქსიმუმი გააკეთონ გამარჯვებისთვის. მქონია არაერთი შემთხვევა, როცა დავემატე გუნდს, რომელიც აგებდა. განსაკუთრებული არაფერი გამიკეთებია, თუმცა  ჩემი ჩართულობა გახდა ერთგვარი სტიმული და გამარჯვების წინაპირობა.

ეთნიკური უმცირესობებით დასახლებულ რეგიონში გენდერული სტერეოტიპები განსაკუთრებით თვალშისაცემია სპორტთან მიმართებაში. ახალი არ იქნება თქვენთვის, თუ ვიტყვი, რომ, მაგალითად, ფეხბურთი არ მიიჩნევა გოგონების სპორტად. ამ თამაშში გოგონების ჩასართავად უდიდესი როლი ითამაშა სკოლის დირექტორმა, შორენა ხუხუამ, რომელიც აქტიურად მონაწილეობდა გოგონათა საფეხბურთო გუნდის ჩამოყალიბების პროცესში. მე და ჩვენი სკოლის დირექტორი ვეხმარებით გუნდს განვითარებაში და აქტიურად ვრთავთ მათ სხვადასხვა შეჯიბრში. ამ პროცესმა გენდერული სტერეოტიპების მსხვრევას ძალიან შეუწყო ხელი.

ჩემს მცირე თავისუფალ დროს მაქსიმალურად თანაბრად ვუნაწილებ სპორტის სახეობებს. ბევრჯერ ვყოფილვარ გოგონების გუნდის წევრი ფრენბურთში და ერთად გვიზეიმია გამარჯვება და გვიფიქრია დამარცხების მიზეზებზე.

არ ვთვლი, რომ სპორტი მოსწავლეთა დაინტერესების ერთადერთი საშუალებაა. სავსებით შესაძლებელია, თქვენი მოსწავლეების შესაძლებლობები მოსინჯოთ ხელოვნებაში, ხელსაქმეში, სამსახიობო უნარებში და ა.შ. უყუროთ ერთად ფილმებს, წაიკითხოთ წიგნები ან წახვიდეთ ლაშქრობებში.

დღეს ყველაფერი დაკავშირებულია ფინანსებთან და დროსთან. დამღლელი სამუშაო საათების შემდეგ მასწავლებლებს გვეჩქარება ოჯახებში, შინამეურნეობებში ან სხვა სამსახურებში. მიუხედავად სირთულისა, ვფიქრობ, უმნიშვნელოვანესია მცირე დრო მაინც დავუთმოთ მოსწავლეებს, რათა დავინახოთ სხვა კუთხით, აღმოვაჩინოთ სხვადასხვა უნარი, ვაგრძნობინოთ ჩვენი მხარდაჭრა და გავატაროთ დრო არაფორმალურ გარემოში.

მოსწავლეთა წერისა და მეტყველების გაუმჯობესების ერთ-ერთი საუკეთესო საშუალებაა შეცდომების გასწორებაზე მუშაობა. ამ მხრივ ენისა და ლიტერატურის მასწავლებლებს ამოუწურავი შესაძლებლობანი გვაქვს. კალენდარული გეგმის შედგენისას უმჯობესია სტილზე მუშაობის გაკვეთილები დაიგეგმოს იმ დროისათვის, როდესაც ზოგიერთი საკვანძო საკითხი უკვე შესწავლილია. სწორედ ამ გაკვეთილზე უნდა ხდებოდეს მოსწავლეთა უმრავლესობისათვის დამახასიათებელი შეცდომების გასწორება, რაც ხელს შეუწყობს მოსწავლეების სწორი მეტყველების ელემენტარული ჩვევების გამომუშავებას.

ამ წერილში შევეცდები გავარკვიო – სად, რომელ ენობრივ მასალასთან დაკავშირებით შეიძლება მოსწავლეთა სტილის გამართვა, გალამაზება და ყურადღებას გავამახვილებ ზოგიერთ ენობრივ და სტილურ შეცდომაზე, რომლებიც ხშირად მოსდით ბავშვებს. ეს შეცდომები ვლინდება შემდეგ ძირითად საკითხებში:

1. მოსწავლეთა წერისა და მეტყველების ფორმები პრიმიტიულია, წიგნისადმი ზედმეტი მიბაძვა ზღუდავს მათ შემოქმედებით უნარს – დამოუკიდებლად შეარჩიონ სწორი, მოხდენილი სიტყვები (სინონიმები, ანტონიმები და სხვა).

2. ხშირია სიტყვათა უაზრო გამეორება;

3. შეიმჩნევა ზმნისწინთა არასწორი ხმარება;

4. შეცდომებია ქვემდებარისა და შემასმენლის რიცხვის შეთანხმებაში;

5. თვალშისაცემია ნაცვალსახელთა და ,,რომ“ კავშირის ხშირი, უადგილო ხმარება და სხვა.

სინონიმების, ანტონიმებისა და ომონიმების სწავლებისთვის სავარჯიშოდ ცალკე საათი უნდა გამოვყოთ. ბავშვების მეხსიერებაში წინ უნდა წამოვწიოთ ისეთი სიტყვები და ფრაზები, რომლებიც მათ პასიურ მარაგში აქვთ.  ყველა ბავშვმა იცის სიტყვა ,,მშვენიერის“ შინაარსი, მაგრამ როცა საჭიროა ,,ლამაზი“ ჩაანაცვლოს, უკვე აღარ ახსენდება და იმეორებს ერთსა და იმავე სიტყვას. საშინაო დავალებად ვაძლევ ისეთ სავარჯიშოს, სადაც სინონიმური, ანტონიმური და ომონიმური სიტყვები უნდა გამოიყენონ. ამავე დროს ვაკონტროლებ წერით ნამუშევრებს და ვასწორებ შეცდომებს.

განვიხილოთ  მოსწავლეთა ნაწერებში დაშვებული შეცდომები.

   მაგალითად:

1. ,,ეს სოფელი თავისი ადგილმდებარეობის გამო ჩამორჩენილი ადგილი იყო“. განა ბავშვმა არ იცის, რომ არსებობს სიტყვები – ,,კუთხე“, ,,მხარე“, მაგრამ სიტყვათა აქტიური მარაგის სიმცირის გამო ვერ შეძლო მათი გამოყენება. ეს წინადადება ასე უნდა გასწორდეს: ,,ეს სოფელი თავისი ადგილმდებარეობის გამო ჩამორჩენილი მხარე იყო“;

2. მას ძალიან ეხერხება პორტრეტის ხატვა“. ეს წინადადება გრამატიკულად სწორია, სტილისტურად გაუმართავი. ,,ძალიან“ სიტყვა სემანტიკურად დაკავშირებულია ფიზიკურ ძალასთან. ხატვას, აღწერას ძალა არ სჭირდება, ამიტომ მოსწავლეებს უნდა მოვაძებნინოთ სხვა სიტყვები, მაგალითად, ,,მშვენივრად“, ,,კარგად“. მაშასადამე, გვექნება: ,,მას მშვენივრად ეხერხება პორტრეტის ხატვა“.

ასეთი ვარჯიში ხელს უწყობს ბავშვის მეტყველების განვითარებას.

ყურადღება უნდა გამახვილდეს ისეთ სიტყვებზე, რომლებსაც ესა თუ ის მწერალი ხმარობს და მათი გამოყენება ახალ ელფერს სძენს სათქმელს. მაგალითად, მოსწავლეს ესეის დაწერის დროს გამოუყენებია ალ. ყაზბეგის სიტყვები: ჰაერი დაიფარა მედიდური, ძლიერი და ამ ერთადერთი სავაჟკაცო სიმღერის ხმით. დღეს,, სავაჟკაცოს“- ურ  სუფიქსით ვხმარობთ.

ზოგჯერ ენის ხატოვნებისათვის შეიძლება ასე ვიხმაროთ: ,,სავაჟკაცო საქმე გააკეთა“, ,,სავაჟკაცო ამბავი გვიამბო“.

მოსწავლეთა მეტყველების ნაკლოვან მხარეს წარმოადგენს სიტყვათა ზედმეტი განმეორება.  ბავშვებს ვასწავლით: სიტყვათა განმეორება რომ არ მოხდეს, ჩავანაცვლოთ ის ნაცვალსახელით.

როცა არსებითი სახელის მრავლობით რიცხვს ვასწავლით, არ შეიძლება არ გამოვყოთ თუნდაც ერთი გაკვეთილი – ებ- და ნართანიანი მრავლობითის სტილური განსხვავების ახსნა-შესწავლისათვის. როდის არის ებიანი მრავლობითი სტილისტურად უკეთესი ნართანიანზე და, პირიქით?  მაგალითად:  ,,მისი საქციელი მისაბაძია და დაუვიწყარი საუკუნეების მანძილზე“.

უნდა ვეცადოთ, რომ ბავშვებმა გაარკვიონ ამ წინადადების პოეტური,  ამაღლებული ტონი და  შემდეგ დავსვათ კითხვა: რომელი მრავლობითის გამოყენება  სჯობს აქ?  ვფიქრობ, ნართანიანისა. წინადადება ასე გასწორდება: ,,მისი საქციელი მისაბაძია და დაუვიწყარი საუკუნეთა მანძილზე.

ნართანიანის გამოყენებამ ახალი ელფერი შესძინა წინადადებას, რაც გასათვალისწინებელ ნიუანსს წარმოადგენს სტილზე მუშაობის დროს. ვფიქრობ, თუ ასე დავაყენებთ საკითხს ორივე მრავლობითის გამოყენების შესახებ, მოსწავლე ყოველთვის შეეცდება, შეარჩიოს  მრავლობითი რიცხვის სათანადო ფორმა.

ქართული ზმნა რთული და საინტერესოა. მისი შესწავლის დროს მოსწავლეთა ყურადღება უნდა მივაქციოთ სტილისტურ საკითხებსაც. ზმნისწინის სწავლების დროს კონტროლი უნდა გავუწიოთ არა მარტო მის სწორად ხმარებას, არამედ სად, რომელი ზმნისწინის გამოყენება  სჯობს. მაგალითად, აი ასეთი წინადადება: ,,სტუმრები შევიდნენ ხალხით გამოჭედილ სახლში, რომელთაც წინ მოეგებნენ კაცები“. ამ წინადადებაში მოსწავლემ დაუშვა ორი სერიოზული შეცდომა.

პირველი – არასწორად დაალაგა წინადადება, რის გამოც გაჩნდა ორაზროვნება. საზღვრული წევრი ,,სტუმრები“ უნდა იყოს მიმართებით ნაცვალსახელთან ახლოს;

მეორე: არასწორად იხმარა ზმნისწინები. შეაწყვილა შე-(შევიდნენ) და  მო-(ეგებნენ).  მო- ზმნისწინი ანტონიმურია  შე-  ზმნისწინისა, ამიტომ ეს წინადადება ასე უნდა გასწორდეს: ხალხით გაჭედილ სახლში შევიდნენ სტუმრები, რომელთაც წინ მიეგებნენ კაცები“.

სტილზე მუშაობა შეგვიძლია წინადადების აგებულებისა და მისი თავისებურებების სწავლების დროსაც.

სინტაქსის სწავლების დროს უნდა გავაღრმავოთ და განვამტკიცოთ სწორი მეტყველების ცოდნა-ჩვევები. სხვა მრავალ საკითხთან ერთად ინტერესს იწვევს ქვემდებარისა და შემასმენლის შეთანხმება მრავლობით რიცხვში. სახელმძღვანელოში წერია: ,,უსულო საგნის აღმნიშვნელი ქვემდებარე შემასმენელს მაშინ ითანხმებს მრავლობით რიცხვში, თუ გაპიროვნებაა ან ზმნა-შემასმენელი მოქმედებითი და საშუალი გვარისაა“. ეს განმარტება  ერთგვარ წინააღმდეგობას შეიცავს, განსაკუთრებით, როდესაც გაპიროვნებაზეა ლაპარაკი. გაპიროვნება მხატვრული ხერხია და ამიტომ არ არის თავისუფალი მოვლენის სუბიექტური შეფასებისაგან. უსულო საგნის ერთი და იგივე მოქმედება შეიძლება გამოიხატოს როგორც ნეიტრალურად, ისე გაპიროვნებით (მაგალითად: ,,ხის კენწეროები ქარისაგან მიწისაკენ იხრებოდა“, შდრ. ,,ხის კენწეროები ქარისაგან მიწისაკენ იხრებოდნენ“). ამის გამო ამ საკითხს უფრო ღრმად და მკაფიოდ ახსნა ესაჭიროება.

რაკი უსულო საგნის აღმნიშვნელი ქვემდებარისა და შემასმენლის რიცხვში შეთანხმებაზე არა გვაქვს მტკიცედ დაკანონებული ნორმა, თანაც ენაში აშკარად იგრძნობა ტენდენცია შეთანხმებისაკენ, შეცდომების გასწორების დროს უნდა გამოვიჩინოთ ყურადღება. ემოციურობის თვალსაზრისით ,,მთას დაეკიდნენ წვრილი ვარსკვლავები“ უკეთესია, ვიდრე ,,მთას დაეკიდა წვრილი ვარსკვლავები“. მით უმეტეს, რომ მასალის ასე გაგებას ზურგს უმაგრებს მოსწავლეთათვის კარგად ცნობილი სიტყვები ვაჟა- ფშაველას  ,,ბახტრიონის“ დასწყისიდან:

,,დღემ  დაიხურა პირბადე,

მთებმა დახუჭეს თვალები,

აღარ შფოთობენ საფლავში

გმირთ ოფლის მღვრელი ძვალები“.

ასე შეპირისპირებითა და ანალიზით ვიყენებ შეცდომების გასწორებას მოსწავლეთა ზეპირი და წერითი მეტყველების დახვეწა-სრულყოფისათვის.

გამოყენებული ლიტერატურა:

1. ესგ საგნობრივი პროგრამა;
2. მასწავლებლის წიგნი, 7 ტომი (მასწავლებელთა პროფესიული განვითარების ცენტრი 2017წ).

იდეა, რომელიც უნდა გაგიზიაროთ, რამდენიმე წლის წინ დამებადა. მაშინ ჩემს შვილებთან ერთად მეცხრე სართულის უსახური ფანჯარა მოვხატე. უზარმაზარი ლოკოკინა და მზე ეზოდან ჩვენს სამყოფელზე მიანიშნებდა. ქალაქის ნაცრისფერი კორპუსის გალამაზების მცდელობა სოფლის სკოლაში გამახსენდა. ლიტერატურული კაფესთვის ვემზადებოდით, რომელიც  საკლასო ოთახში უნდა გაგვემართა. ოთახის ინტერიერს კი მხოლოდ მასწავლებლის მაგიდა, სამი მერხი, ამდენივე სკამი და დაფა შეადგენდა. ცვლილებებზე ფიქრმა ფანჯრების მოხატვის სურვილი გამიჩინა. გადავწყვიტე, ერთ ფანჯარაზე წიგნების ავტორები და სათაურები ჩამომეწერა, მეორეზე კი კაფეს მენიუ დამეხატა. ნათელი, მზიანი დღე იყო. ცა ლურჯად კამკამებდა. მთის წვერზე დაყუდებული მზე სხივებად იღვრებოდა. ადრეული გაზაფხული იდგა და სკოლის მეგობარ კაკლის ხეს ჯერ კიდევ შიშველი ტოტები ჰქონდა.

ეს იყო ჩვენი მეორე ლიტერატურული კაფე და ახლაც მახსოვს ფანჯრის მინაზე ჩამოწერილი წიგნების მრავალფეროვანი სათაურები, სხვადასხვა ჟანრი, ქართული და უცხოური ლიტერატურა. ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი ნაწარმოები მალალა იუსაფზაის ცხელ-ცხელი „მე ვარ მალალა“ იყო. სიურპრიზად ვინახავდი წიგნის 15 ეგზემპლარს, რომელიც მთარგმნელმა ლიკა ჩაფიძემ ბავშვებისთვის საჩუქრად გამომატანა.

სანამ ფანჯრების მოხატვას დავიწყებდი, ნებართვა სკოლის დირექტორს ვთხოვეთ. ავუხსენით, რომ საღებავი ფანჯრის მინებს არ დააზიანებდა და ადვილად შორდებოდა. მოხატულმა ფანჯრებმა გაგვახალისა და განსაკუთრებული ელფერი შესძინა საკლასო ოთახს. მას შემდეგ სკოლის ფანჯრებს, როგორც სასწავლო რესურსს, ისე ვიყენებთ. მიზანი კი მრავალგვარი შეიძლება იყოს და ნებისმიერი საგნის მასწავლებელს შეუძლია გამოიყენოს.

არაფორმალური გარემოს შექმნა

საკლასო ოთახში არაფორმალური გარემოსთვის დამახასიათებელი შტრიხების შეტანა სასწავლო პროცესს სახალისოს ხდის. მოხატული ფანჯრები განწყობას ამაღლებს და ბავშვებს სიახლის მოლოდინს უჩენს. როგორც წესი, თავდაპირველად მასწავლებელი იწყებს, ისინი სიხარულით სავსე თვალებით შემოგყურებენ, ათას კითხვას გისვამენ, შემდეგ კი თავადაც გამოთქვამენ დახმარების სურვილს.

სასწავლო წესები, ფორმულები

მათემატიკის, ფიზიკისა და ქიმიის მასწავლებლებს შეუძლიათ ფორმულები ჩამოწერონ. აქილევსის ქუსლად ქცეული გამრავლების ტაბულის ფანჯრის მინაზე დახატვით ბავშვებს ცოდნის ათვისების პროცესი გაუადვილდებათ, რადგან თვალსაჩინოება ვიზუალური მეხსიერებისთვის აუცილებელი რამ არის.

პლანეტათა სამყარო

წარმოიდგინეთ საკლასო ოთახში შესულს მზის სისტემის პლანეტები რომ შემოგანათებენ ფანჯრიდან. გარდა შემეცნებითი დატვირთვისა, პლანეტები სამყაროს უსასრულობის განცდას ბადებს. იმის გაზრებისას, რომ კოსმოსის პატარა ნაწილი ხარ, პრობლემები უფერულდება. მე კი ტერენტი გრანელის ფსევდონიმი მახსენდება. მისი დების მაშო და ზოზია კვირკველიების გადმოცემით, ფსევდონიმს ლათინური სიტყვა „granum” დასდებია საფუძვლად, რაც მარცვალს ნიშნავს. მეც პატარა, ობოლი მარცვალი, სამყაროს უმცირესი ნაწილი ვარო, ამბობდა თურმე ტერენტი.

უცხო ენები

რატომღაც ინგლისურის არაწესიერი ზმნები გამახსენდა და მათი დამახსოვრებისას გამოწვეული ტანჯვა. მშვენიერი იქნებოდა, სკოლის ფანჯრებზე არაწესიერ ზმნათა ჩამოწერა და ამ გზით ბავშვების მეხსიერების გააქტიურება. კიდევ მრავალი რამ შეიძლება დაიწეროს, მაგალითად, კითხვითი სიტყვები, დროის ზმნიზედები, პირისა თუ კუთვნილებითი ნაცვალსახელები. დარწმუნებული ვარ, ამგვარი მეთოდით თამაშად ვაქცევთ სასწავლო პროცესს. ერთი სიტყვაც რომ წაიყოლონ ბავშვებმა სკოლიდან სახლში და საკუთარ გონებაში მიუჩინონ ბინა, ესეც უკვე დიდი საქმეა.

ლიტერატურული პერსონაჟები

ქართულის მასწავლებლებს არა მარტო წიგნების სათაურებისა და ავტორების, არამედ სიტყვათა სწორი და არასწორი ფორმების, ზმნისწინების, პირის ნიშნების, ნაცვალსახელების ჩამოწერა შეგვიძლია.

ლიტერატურული პერსონაჟების მოხატვით წიგნებისადმი დამოკიდებულება შეიძლება შევცვალოთ. თავდაპირველად მასწავლებლები ვთავაზობთ, ბავშვებთან ვათანხმებთ და ამგვარად ვარჩევთ სასურველ პერსონაჟს. გარკვეული დროის შემდეგ კი  შეიძლება მოსწავლეებმა თავად მოხატონ მასწავლებლისთვის უცნობი პერსონაჟებით ფანჯრები და ამგვარად უფრო მეტად გაახალისონ ურთიერთობები. მაგალითად მოვიყვან მეცამეტე ლიტერატურულ კაფეს, როდესაც ყველაფერი ბავშვებმა მოამზადეს და მოულოდნელი სიხარული მაჩუქეს. მედიათეკის ოთახში შესულს ფანჯარაზე დამახვედრეს ჯოჯო მოიესის წიგნის „მე შენამდე“ პერსონაჟები –  უილ ტრეინოლი და ლუისა კლარკი, რომელთაც მე ჯერ არ ვიცნობდი.

ასევე საინტერესო იქნება, თითოეული მწერლის ბიოგრაფიული დეტალების ფანჯრის მინაზე გადატანა. შესაძლოა, სტენსილარტის გამოყენებით სასურველი მწერლის სილუეტის გამოსახვა, ირგვლივ კი მასთან დაკავშირებული სიტყვების დაწერა, მაგალითად, ვაჟა-ფშაველას დედ-მამის, მისი ძმების სახელები, ვაჟას ფსევდონიმები. ასოციაციურმა ფიქრებმა სოფელი თონეთი გამახსენეს, სადაც რამდენიმე წელი მასწავლებლობდა ვაჟა. ერთი სიტყვით, ვაცოცხლებთ მივიწყებულ ამბებს და ვიღრმავებთ ცოდნას.

სპექტაკლის სათაური

საკლასო ოთახის გარდა, სააქტო დარბაზის ფანჯრებიც მოგვიხატავს, რომლებზეც სპექტაკლის  სათაური დაგვიწერია ან  შესაბამისი სურათი დაგვიხატავს. ამგვარად, არაფორმალური გარემოსთვის დამახასიათებელი შტრიხით ვამდიდრებთ ოთახს და ამასთანავე ჩვენს დამოკიდებულებას სემიოტიკურად გამოვსახავთ.

ვინ ხატავს?

როგორც უკვე აღვნიშნე, იწყებს მასწავლებელი და შემდეგ მოსწავლეები ებმებიან. შეგვიძლია დახმარება ხატვის მასწავლებელს ვთხოვოთ, ან ხატვაში გაწაფულ უფროსკლასელს, ან მშობელს – ამგვარად მოსწავლეთა სოციალიზაციას ვუწყობთ ხელს.

როგორ საღებავს ვიყენებთ?

ვიყენებთ ნებისმიერი წყლის საღებავს. ადვილად შორდება ჭურჭლის სარეცხი საშუალებით. თუ წარწერების მოშორებისას ხელების დასვრა არ გსურთ, გამოიყენეთ რეზინის ხელთათმანი.

რამდენი ხანი უნდა იყოს ერთი ნახატი?

ჩემი დაკვირვებით, სასურველია ორ-სამ თვეში ერთხელ ფანჯრის წარწერებისა და მოხატულობის განახლება, რადგან ერთი და იგივე ინფორმაციამ მობეზრება და მიჩვევა იცის. ამასთანავე, სხვადასხვა საგნის მასწავლებლებს საკლასო ოთახის ფანჯრების სასწავლო რესურსად გამოყენების შესაძლებლობა ექნებათ.

ასე რომ, საკლასო ოთახის ფანჯრები მოძრავ, ცვალებად პოსტერად შეგვიძლია ვაქციოთ, ცოდნა თვალსაჩინო გავხადოთ, წიგნები – უფრო მიმზიდველი, პატარა მკითხველების შემეცნებითი სამყარო ბევრი ფერით გავამდიდროთ, ვხატოთ, ვწეროთ, ვშალოთ და ეს პროცესი მუდმივ წრებრუნვად მოვმართოთ. სტატიისთვის სურათების მოძიებამ კი კიდევ ერთი საინტერესო გაკვეთილის იდეა დაბადა. კერძოდ, გარკვეული დროის შემდეგ ფანჯრის წარწერებისა და ნახატების ირგვლივ გაკვეთილის აგება. უკვე წარმოვიდგინე გაკვეთილის რომელ ფაზაზე რას გავააქტიურებდი, როგორ შეკითხვას დავსვამდი. ამგვარად კი პირადი ამბების შენახვას, დაფასებას ვასწავლიდით. რა საინტერესოა, რამდენი სკოლაც არსებობს, იმდენი ფანჯრის ინდივიდუალური ისტორიის გამოგონება რომ შეიძლება.

„დემოკრატიული კულტურის კომპეტენციების სარეკომენდაციო ჩარჩოში“ (2018) მნიშვნელოვანი ადგილი უჭირავს ენობრივი, კომუნიკაციური და მრავალენობრივი უნარების განვითარებას. აღნიშნული ჩარჩო, თავის მხრივ,  ეფუძნება დემოკრატიული საზოგადოებებისთვის საერთო ღირებულებით პრინციპებს. მასში მოცემულია ის ინსტრუმენტები, რომლებსაც უნდა ფლობდნენ ადამიანები განათლების ნებისმიერ დონეზე, რათა მათ განუვითარდეთ საზოგადოებისადმი კუთვნილების გრძნობა და შეძლონ, თავიანთი წვლილი შეიტანონ საზოგადოებებში, რომლებშიც ვცხოვრობთ. მოცემული სარეკომენდაციო ჩარჩო განათლების სისტემებს სთავაზობს მათი მოქმედების საერთო ხედვებს და, ამავე დროს, ითვალისწინებს პედაგოგიური მიდგომების სიმრავლესა და მრავალფეროვნებას[1].

ევროპის საბჭოს გენერალური მდივნის, ტორბიონ იაგლანდის თქმით, დემოკრატიული კულტურის კომპეტენციების სარეკომენდაციო ჩარჩოს შექმნის მიზანს წარმოადგენს წევრი სახელმწიფოების დახმარება, რათა მათ შეძლონ განათლების საშუალებით ღია, ტოლერანტული და მრავალფეროვანი საზოგადოებების ჩამოყალიბება.

დემოკრატიული კულტურის კომპეტენციების სარეკომენდაციო ჩარჩოში, ტერმინი „ენა“ აღნიშნავს ყველა ლინგვისტურ სისტემას, რომელიც ან აღიარებულია როგორც ენა, ან წარმოადგენს აღიარებული ენის სახესხვაობას, მათი მოდალურობის მიუხედავად. იგი მოიცავს სამეტყველო და ჟესტების ენას და სხვა არავერბალური კომუნიკაციის საშუალებებს. შესაბამისად, მოცემულ კონტექსტში, ტერმინი „ვერბალური“ და „არავერბალური“ კომუნიკაცია განმარტებულია, როგორც „ენობრივი საშუალებებით განხორციელებულ კომუნიკაცია“ და „არაენობრივი საშუალებებით განხორციელებულ კომუნიკაცია“.

ჩარჩოს თანახმად, ენობრივი, კომუნიკაციური და მრავალენობრივი უნარები განმარტებულია, როგორც სხვა ადამიანებთან ქმედითი და სათანადო კომუნიკაციისთვის საჭირო უნარი.

ქმედითი და სათანადო კომუნიკაციის მახასიათებლად მიჩნეულია:

• ენობრივი უნარები;
• სოციო-ლინგვისტურ უნარები;
• გადმოცემის უნარი.

ენობრივი უნარები განსაზღვრულია, როგორც სამეტყველო და წერილობით ფორმაში წინადადებებისა და ფრაზების ჩამოსაყალიბებლად და აღსაქმელად საჭირო უნარები.

სოციო-ლინგვისტური უნარები განსაზღვრულია, როგორც საუბრის პროცესში აქცენტის, დიალექტის, რეგისტრისა და სოციალური ურთიერთობების ლინგვისტური მარკერების გასარჩევად გამოყენებული უნარები.

გადმოცემის უნარი განსაზღვრულია, როგორც უნარი, შესაბამისი საკომუნიკაციო წესების გამოყენებით, საჭირო  მოცულობითი, თანმიმდევრული და გამართული მეტყველების წარმოებისთვის, ასევე დისკურსისა და წერილობითი ტექსტების კონკრეტულ საკომუნიკაციო მიზნებზე მორგებისთვის.

ევროპის საბჭოს რეკომენდაციაში CM/Rec(2014)5 ხაზგასმულია სასკოლო განათლებაში ენის (ენების) მნიშვნელობა. კონკრეტულად, მასში  (მუხლი 6, პუნქტი ბ) ნათქვამია, რომ: განსაკუთრებული ყურადღება სასკოლო განათლების საწყის ეტაპზევე უნდა დაეთმოს ენის ათვისებას, რომელიც, როგორც თავად კონკრეტული სასკოლო საგანი, ასევე სხვა სასკოლო საგნებში მოსწავლეებისათვის ცოდნის გადაცემის საშუალება, უმნიშვნელოვანეს როლს თამაშობს როგორც ცოდნის მისაწვდომობის თვალსაზრისით, ასევე მოსწავლეების შემეცნებითი განვითარების თვალსაზრისით.

მოსწავლეებს, რომლებსაც ენობრივი ბარიერი აქვთ, პრობლემები ექმნებათ სწავლისა და განათლების კუთხით წინსვლის მხრივ.

უკლებლივ ყველა სასწავლო საგანში, აქტივობები, რომლებიც ენობრივ კომპეტენციას საჭიროებს, მოიცავს შემდეგს:

• განმარტებითი ტექსტების კითხვა და გაგება, რომლებიც ხშირად სასწავლო საგნის კონტექსტის მიხედვით ერთმანეთისაგან განსხვავებულია;
• მასწავლებლის მიერ რთული საკითხების ახსნის მოსმენა და გაგება;
• კითხვებზე ზეპირი და წერილობითი პასუხების გაცემა;
• კვლევისა და სწავლის შედეგების წარმოჩენა;
• კონკრეტულ თემაზე მსჯელობაში მონაწილეობა.

რადგან ნებისმიერი საგნის შესწავლა ენის შესწავლას და კონკრეტულ საგანთან დაკავშირებული ცოდნის შეძენა წარმოუდგენელია ენობრივი საშუალების გარეშე, რადგან  ენობრივი კომპეტენცია საგნობრივი კომპეტენციის განუყოფელ ნაწილს წარმოადგენს, რადგან შესაბამისი ენობრივი კომპეტენციის გარეშე შეუძლებელია, მოსწავლემ სათანადოდ აითვისოს სასწავლო მასალა ან შეძლოს ამ მასალაზე საუბარი, – ამ და სხვა საფუძვლებზე დაყრდნობით ევროპის საბჭომ დაამუშავა და მოამზადა მასალა, რომლითაც შეუძლიათ ისარგებლონ განათლების სფეროს სპეციალისტებმა, რათა უზრუნველყონ მოსწავლეთა ენობრივი კომპეტენციების სათანადო დონეზე განვითარება, რაც თავის მხრივ, სწავლაში მიღწევების გარანტი იქნება; აღნიშნული მასალა მოწოდებულია ევროპის საბჭოს მრავალენოვანი და ინტერკულტურული განათლებისათვის რესურსებისა და ლიტერატურის პლატფორმის საშუალებით^[2].

ენობრივ კომპეტენციებზეა დამოკიდებული დემოკრატიული კულტურის კომპეტენციის ათვისება. ენობრივი კომპეტენცია უმნიშვნელოვანესია და საჭიროებს მასწავლებლების მხრიდან ყურადღების გამახვილებას^[3].

ენისა და კომუნიკაციის ცოდნა-შემეცნება და კრიტიკული გააზრება გულისხმობს, კონკრეტულ ენობრივ ჯგუფში, სოციალურად მისაღები ვერბალური და არავერბალური კომუნიკაციის საყოველთაოდ აღიარებული პირობების ცოდნასა და კრიტიკულ გააზრებას; იმის გააზრებას, თუ რა გავლენა შეიძლება მოახდინოს სხვა ადამიანებზე კომუნიკაციის სხვადასხვა სტილმა და, ასევე, როგორ გამოიხატება საერთო კულტურული ღირებულებები სხვადასხვა ენაზე[4].

დესკრიპტორები

ენობრივი, კომუნიკაციური და მრავალენობრივი უნარებისთვის

დემოკრატიული კულტურის კომპეტენციების სარეკომენდაციო ჩარჩოში პედაგოგებისა და განათლების პროცესში მონაწილე პირებისთვის შექმნილია თითოეულ კომპეტენციასთან დაკავშირებული სწავლის მიზნები და შედეგები – ე. წ. დესკრიპტორები (აღმწერები), რათა შექმნან სასწავლო სიტუაციები, რომლებიც საშუალებას მისცემს მათ, დააკვირდნენ მოსწავლეების მიერ გამოვლენილ და მოცემულ კომპეტენციებთან დაკავშირებულ ქცევას[5]. დესკრიპტორები გამოცდილია ევროპის 16 წევრ სახელმწიფოში.

თითოეულ აღმწერს მინიჭებული აქვს საიდენტიფიკაციო კოდი, ძირითადი კომპეტენციის ნომერი და ენიჭება კლასიფიკაცია (მაგალითად: ელემენტარული, საშუალო ან მაღალი).

აღნიშნული დესკრიპტორების გამოყენება შესაძლებელია სხვადასხვა გზით, როგორც ფორმალურ, ასე არაფორმალურ საგანმანათლებლო გარემოში. ისინი პირდაპირ შეიძლება გამოვიყენოთ სხვადასხვა დონეზე ეროვნული თუ სასკოლო კურიკულუმის შედგენისას, ასევე სასწავლო აქტივობების შედგენის, განხორციელებისა და შეფასების პროცესში.

დესკრიპტორები ადგენს კომპეტენციის დონეს და არ გამოიყენება ერთ კონკრეტულ სიტუაციაში ქცევის შესაფასებლად. ერთი კონკრეტული ქცევით ვერ განისაზღვრება მოსწავლის კომპეტენციის ფლობის/არფლობის დონე.

დესკრიპტორები პოზიტიურადაა ფორმირებული. მათი გამოყენება იძლევა იმის განსაზღვრის საშუალებას, თუ რის კეთება შეუძლია მოსწავლეს.

იმ შემთხვევაში, თუ მოსწავლე არ/ვერ ავლენს სათანადო ქცევას, უნდა დაიგეგმოს შემდგომი ინტერვენცია, ნაცვლად იმისა, რომ მოსწავლის მოსწრება არადამაკმაყოფილებლად შეფასდეს.

დესკრიპტორები თანაბრად მნიშვნელოვანი ინსტრუმენტებია როგორც პედაგოგების, ასევე მოსწავლეებისთვისაც[6], რომლებსაც მათი გამოყენება ასევე შეუძლიათ სხვადასხვა გზით ფორმალურ თუ არაფორმალურ სასწავლო გარემოში.

[1]ამონარიდი ტორბიორნ იაგლანდის წინათქმიდან, დემოკრატიული კულტურის კომპეტენციების სარეკომენდაციო ჩარჩო, ტ.1, გვ.6.

[2] www.coe.int/EN/web/platform-plurilingual-intercultural-language-education/.

[3] დემოკრატიული კულტურის კომპეტენციების სარეკომენდაციო ჩარჩო (2018), ტომი I, გვ.27.

[4] დემოკრატიული კულტურის კომპეტენციები, 2018, გვ. 20.

[5] ამონარიდი ევროპის საბჭოს დემოკრატიის დირექტორატის ხელმძღვანელის, სნეჟანა სამარძიჩ-მარკოვიჩის წინასიტყვაობიდან, დემოკრატიული კულტურის კომპეტენციების სარეკომენდაციო ჩარჩო, ტ.1, გვ.8.

[6] დემოკრატიული კულტურის კომპეტენციების სარეკომენდაციო ჩარჩო, 2018, ტ.1, გვ.-გვ.105-107.

სწავლების პროცესის ერთ-ერთ უნიშვნელოვანეს გამოწვევას მოსწავლეებში სწავლის სურვილის გაღვივება, მათი მოტივაციის ამაღლება წარმოადგენს. სკოლის პერიოდის ბავშვში სწავლის მაღალი მოტივაცია წარმატების ძირითადი ფაქტორია.

მოსწავლის სასწავლო წარმატებაზე მოქმედებს უამრავი ფაქტორი. მოტივაცია შესაძლოა იყოს ის წარმმართველი ძალა, რომელიც პირდაპირ განსაზღვრავს იმას, თუ მოსწავლე რამდენად აქტიურად და ნაყოფიერად არის ჩართული სასწავლო პროცესში და რა შედეგებს აღწევს.

მაინც   რა ფაქტორები ახდენენ გავლენას მოსწავლეთა მოტივაციის ამაღლებაზე?

1. მოსწავლის ფაქტორი

მოსწავლეები განსხვავდებიან ერთმანეთისაგან აკადემიური უნარების მიხედვით, ინტელექტის ტიპით, სოციალური თუ კულტურული გამოცდილებით, სურვილებით, დამოკიდებულებებით, მოლოდინებით…

2. მასწავლებლის ფაქტორი

მოსწავლე მასწავლებელს პატივს სცემს პროფესიონალიზმის, ცოდნის, პიროვნული თვისებების გამო. მოსწავლეთა მოტივაციის მიზეზი შეიძლება იყოს მასწავლებლის მიერ კონკრეტული საგნის მაღალ დონეზე ფლობა.

მოსწავლესა და მასწავლებელს შორის უნდა იყოს მეგობრულ-კეთიგანწყობილი დამოკიდებულება. მასწავლებლის მოლოდინები გავლენას ახდენს მოსწავლეთა იმ შედეგებზე, რომელიც ამ მოლოდინებს უკავშირდება.

მნიშვნელოვანია, რომ მასწავლებელი იზიარებდეს მოსწავლის განცდებსა და აზრებს, ამავდროულად აუცილებელია, რომ მასწავლებელმა სხვადასხვა ხარისხის მხარდაჭერა შესთავაზოს მოსწავლეებს. მოსწავლე მეტი ხალისით თანამშრომლობს მასწავლებელთან, რომელიც უყვარს. დისციპლინის პრობლემები ნაკლებად მოსალოდნელია კლასში, სადაც საქმიანი და ურთიერთპატივისცემაზე დაფუძნებული ატმოსფეროა.

3. 3. საგნობრივი სტანდარტი

დღევანდელი სასწავლო პროგრამა და სახელმძღვანელოები გადატვირთულია მრავალფეროვანი, ხშირად ძნელად აღსაქმელი მასალით. მასწავლებელი უნდა დაეხმაროს მოსწავლეს მთავარი საკითხებისა და მისი შემადგენელი დეტალების გააზრებაში, სხვადასხვა სტრატეგიების გამოყენებით.

მნიშვნელოვანია, მოსწავლეებს გავაცნოთ სწავლის ეფექტური სტრატეგიები, ვასწავლოთ მათი გამოყენება და დავუსაბუთოთ მათი გამოყენების სარგებელი.

4. 4. მშობელთა ჩართულობა სასკოლო ცხოვრებაში

სკოლის ცხოვრებაში მშობელთა ჩართულობას განსაკუთრებული მნიშვნელობა აქვს მოსწავლეთა მოტივაციისა და წარმატებისათვის. მშობელთა აქტიურობა ამდიდრებს სკოლის კულტურას და ხელს უწყობს მოსწავლის გააქტიურებას.

კვლევებმა აჩვენა, რომ სკოლებმა, სადაც მშობელთა ჩართულობის ეფექტური პროგრამები არსებობს, მიიღეს მრავალი პოზიტიური შედეგი, მათ შორის მოსწავლეთა მოსწრების გაუმჯობესება.

გასათვალისწინებელია, რომ მშობელი ერთ-ერთი მთავარი რესურსია, რომელიც მასწავლებელმა და სკოლამ მაქსიმალურად უნდა გამოიყენოს.

5. 5. შინაარსის ფაქტორი

მოსწავლეთა მოტივაციის ამაღლებისთვის მნიშვნელოვანია ის შინაარსი, რომლის მიწოდებასაც ვცდილობთ. საკითხი, რომელიც მათ მიეწოდება, უნდა იყოს გასაგებად გამოცემული, დროული და მოსწავლეთა ინტერესების შესაბამისი. შინაარსს თან  უნდა ერთვოდეს ისეთი მასალა, რომელიც შესასწავლ საკითხს განსხვავებული მხრიდან წარმოაჩენს და  თემას  ყოველდღიურობასთან დააკავშირებს.

მოტიცავიას ამაღლებს პრაქტიკული მნიშვნელობის მქონე ინფორმაციის მიწოდებაც. ასევე მნიშვნელოვანია ბალანსის დაცვა არსებულ ცოდნასა და ახალი ტექსტის შინაარსის სირთულეს შორის.

6. სასწავლო გარემოს ფაქტორი

მნიშვნელოვანია, რომ სასწავლო პროცესში მასწავლებელმა შექმნას კეთილგანწყობილი, სასიამოვნო, პოზიტიური, ემოციურად უსაფრთხო, არასტრესული, ინკლუზიური,   თანამშრომლობითი და ფიზიკურად კომფორტული გარემო.

მოსწავლეები დარწმუნებული უნდა იყვნენ, რომ მათი გამოთქმული აზრი, მცდარიც რომ იყოს, არ გახდება დაცინვის საგანი. წინააღმდეგ შემთხვევაში მოსწავლეთა აქტიურობა, საგაკვეთილო პროცესში ჩართულობა და ინტერესი იკლებს, რასაც საბოლოოდ მოტივაციის შემცირებისკენ მივყავართ.

საგულისხმოა, რომ პოზიტიურ  სასწავლო  გარემოში მოსწავლეები ნაკლებად ავლენენ არასასურველ ქცევას და, შესაბამისად, მეტი დრო და ძალისხმევა ეთმობა სწავლასა და სწავლებას.

მასწავლებელმა უნდა გამოიყენოს კლასის მართვის მეთოდები, რომლებიც ხელს შეუწყობს  თანასწორუფლებიანი გარემოს შექმნას და სასწავლო პროცესში ყველა ტიპის მოსწავლის, მათ შორის, პასიური მოსწავლეების ჩართვასაც, რადგან მოსწავლეთა აქტიური ჩართულობა სასწავლო პროცესში, პოზიტიური მართვის ერთ-ერთი მთავარი მახასიათებელია.

7. 7. სწავლების მეთოდები

მოსწავლეების სწავლისადმი ინტერესის ამაღლების მიზნით, მასწავლებელმა უნდა გამოიყენოს  სწავლების მრავალფეროვანი სტრატეგიები და ინსტრუმენტები. გამოცდილება აჩვენებს, რომ სწავლების კონკრეტულ მეთოდებსა და სტრატეგიებს ეფექტიანი სწავლის ხელშეწყობა და მოსწავლეთა მოტივაციის ამაღლება შეუძლია.

ერთ-ერთი ასეთი მეთოდია  თანამშრომლობითი სწავლება.

ეფექტიანი სწავლა სოციალური ინტეგრაციის გზით მიიღწევა. შესაბამისად, სასწავლო გარემოში ცოდნის კონსტრუირების საუკეთესო საშუალებაა თანამშრომლობითი სწავლების გამოყენება.

თანამშრომლობითი სწავლა ეფექტური საშუალებაა როგორც მოსწავლის ემოციური მდგომარეობის, ასევე მისი აკადემიური მიღწევების თვალსაზრისით, ანუ ის არის ერთგვარი მეთოდი, სადაც შერწყმულია კოგნიტური და სოციალური ასპექტები.

თანამშრომლობითი სწავლება იწვევს ცვლილებებს მოსწავლეთა მოტივაციაში და შესაძლებელია საგნის მიმართ ნეგატიური დამოკიდებულების პოზიტიურით

შეცვლა.

რადგან ეფექტური სწავლება მოსწავლეთა მოტივაციის დონეზეა დამოკიდებული, საჭიროა  სასწავლო პროცესში  სწავლის მოტივაციის განმაპირობებელი ფაქტორების  გათვალისწინება.

გამოყენებული ლიტერატურა:

1.G-Pried, კარგი სკოლა.გე; რესურსწიგნი;

2.ტრენინგის მასალა „სასწავლო პროცესის პოზიტიური მართვა და მზაობა პროფესიული განვითარებისათვის“.

ფინურ სკოლებსა და განათლების სისტემაზე  Google-ის საძიებო სისტემაში ათასობით სტატია შეიძლება მოვიძიოთ. როგორც წესი, „ფინურ განათლებას“ ფენომენად მოიხსენიებენ. ბევრს სურს ამ სისტემის დანერგვა. ბევრმა ქვეყანამ სცადა, მაგრამ შედეგები არ ემთხვევა სასურველს. მიუხედავად ფინეთის დემოკრატიულობის, ღიაობისა და კეთილგანწყობისა, „ფინური“ სისტემა სხვა ქვეყნებში ძნელად დასანერგი აღმოჩნდა. თითქოს ყველაფერი ნათელია, ყველაფერი დეტალურად არის აღწერილი; ჩატარებულია ათასობით სწავლება, სემინარი; დაწერილია ასობით წიგნი „ფინურ სასწაულზე“, მაგრამ განათლების ფინური გამოცდილების თუ წესების წარმატებულად გადატანა სხვაგან, სხვა კულტურაში ჯერჯერობით არ ხერხდება… ყველას სმენია, რომ ფინეთში განათლების საკითხები უკეთ არის მოგვარებული, ვიდრე მათზე არანაკლებად მდიდარ ქვეყნებში და ბოლო ათწლეულში ეს ქვეყანა ლიდერობს განათლების ხარისხისა და მიღწევების საერთაშორისო რეიტინგებში. მაგრამ შეკითხვა რჩება: მაინც რა არის საყურადღებო და განსაკუთრებული ფინელების მიერ დანერგილი განათლების სისტემაში? როგორ შევძლოთ, რომ ის, რაც ფინეთში კარგად მუშაობს, ჩვენთანაც „ამუშავდეს“?

ქვემოთ გთავაზობთ რამდენიმე კომენტარს, რომლებიც სხვადასხვა სფეროში მომუშავე ფინელი მოქალაქეების მიერ არის დაწერილი.

კატია კაილა – ფინელი ლინგვისტი, ფემინისტი

ფინეთის განათლების სისტემის დადებითი მხარეები:

• ფინეთის განათლების სისტემამ შეძლო, რომ ყველასთვის არის უზრუნველყოფილი სოციალური მობილობა. განათლების მიღება არ არის დამოკიდებული ოჯახის სიმდიდრესა თუ სოციალურ სტატუსზე.
• მასწავლებლები ფინეთში მაღალი ნდობითა და საუკეთესო განათლებით აღჭურვილი სპეციალისტები არიან. სწორედ ისინი წარმოადგენენ განათლების სისტემის საფუძველს. მათი სამუშაო დიდად ფასდება და საზოგადოება აცნობიერებს ამას.
• მასწავლებელების უმეტესობას შედარებით მოკლე სამუშაო დღე აქვს, რაც მათ საშუალებას აძლევს მეტი ყურადღება დაუთმონ საკლასო სწავლების დაგეგმვას. მათ სრული თავისუფლება აქვთ მინიჭებული, გამოსცადონ ახალი სასწავლო მეთოდები, აიღონ პასუხისმგებლობა ცოდნის შეფასებისას და აირჩიონ სწავლების ის ფორმატი, რომელიც ყველაზე მეტად ერგება მათ და მათ მოსწავლეებს.
• ფინეთში, ბავშვებისთვის სკოლაში სიარული ნაკლებ დაძაბულობასთან არის დაკავშირებული, ვიდრე სხვა ქვეყნებში. ფინეთში არ არსებობს სტანდარტიზებული ტესტები (გამოცდები). მასწავლებელი, მოსწავლის განვითარებასა და ცოდნის მიღების პროცესს არასაგამოცდო საშუალებებით აფასებს (ვებპორტფელები, ჯგუფური სამუშაოები). ჩემი პერსონალური გამოცდილებით, ეს დიდად ამცირებს სტრესს ბავშვებში.
• ფინეთში გავრცელებული იდეოლოგიის მიხედვით, ბავშვები ბავშვებად უნდა დარჩნენ რაც შეიძლება დიდი პერიოდის განმავლობაში (თუმცა მათ არავინ უჩლექს ენას). სკოლა ბავშვებისთვის მხოლოდ 7 წლის ასაკიდან იწყება, ამასთან, სკოლამდელ „ბაღში“ წერას და კითხვას ბავშვებს არ ასწავლიან, ხოლო დაწყებით კლასებში, ძირითადად თამაშით ხდება სწავლება – ყოველი 45-წუთიანი გაკვეთილის შემდეგ კი პატარები გარეთ გაჰყავთ ჰაერზე სათამაშოდ. დაწყებით კლასებში საშინაო დავალებების მოცულობა სხვა ქვეყნებთან შედარებით მცირეა.
• მოსწავლეთა მხარდაჭერა (თუ ეს მათ ესაჭიროებათ) სისტემის სხვადასხვა საფეხურზე, სხდასხვანაირად ხდება. მაგალითად, სრული სასკოლო კურსის დამთავრების შემდეგ, მოსწავლეს შეუძლია აირჩიოს მოსამზადებელი კურსი პროფესიული სწავლებისათვის ან ასეთივე მოსამზადებელი კურსი დამამთავრებელი კლასებისათვის (ე.წ. „ჰაი-სქულისათვის) – ეს იმ პირობით, თუ მოსწავლეს ესაჭიროება ასეთი დახმარება სხვადასხვა მიზეზის გამო. ასევე არსებობს სპეციალიზებული სწავლება ფინურ/შვედურ ენებზე (როგორც მეორე ენა) იმიგრანტთა ბავშვებისათვის.

ფინეთის განათლების სისტემის უარყოფითი მხარეები:

• დღევანდელ მთავრობას განზრახული აქვს შეკვეცოს საბიუჯეტო თანხები განათლებისათვის, რაც აუცილებლად გამოიწვევს კლასებში ბავშვების რაოდენობის გაზრდას და სკოლებისთვის დაფინანსების შემცირებას (საუბარია ფინეთის 2017 წლის სამთავრობო კრიზისზე, რომლის დროსაც მემარჯვენე ჯგუფებმა განათლებისთვის სუბსიდიების შეკვეცა მოითხოვეს, ლ.ა.).
• მიუხედავად ფინეთის სასკოლო სისტემის ნაკლები სტრესულობისა, ყველა ბავშვს არ მოსწონს სკოლაში სიარული. მიუხედავად სკოლებში არსებული მცირე იერარქიულობისა, სკოლაში „ბულინგის“ წინააღმდეგ მიმართული ზომებისა, მაინც არსებობს სხვადასხვა სახის ზეწოლა თანატოლებისგან, რაც ქვეყანაში არსებულ მრავალ სკოლაში კვლავ პრობლემად რჩება.
• კიდევ ერთი დიდი პრობლემაა უმაღლეს სასწავლებელში სწავლის გაგრძელებისთვის არსებული წესები: სტუდენტად გახდომისათვის აუცილებელია საუნივერსიტეტო გამოცდების ჩაბარება. ეს წესები გარკვეულწილად ზღუდავს მისაღები სტუდენტების რაოდენობას. ასევე, არიან ფაკულტეტები, რომლებიც განცხადების შემომტან აბიტურიენტთა მხოლოდ ნაწილს იღებენ უმაღლეს სასწავლებელში, ფაკულტეტის წესების მიხედვით. ეს იწვევს იმას, რომ სკოლადამთავრებულ ახალგაზრდებს, მაღალი საგამოცდო მოთხოვნების გამო, ხშირად წლების განმავლობაში უწევთ ლოდინი სტუდენტობამდე. იყო საუბარი უნივერსიტეტში მისაღები გამოცდების ნაცვლად, შემოღებულიყო სასკოლო გამოცდების შედეგებზე დამყარებული სიტემა, მაგრამ უნივერსიტეტებმა უარი თქვეს, რადგან სურთ შეინარჩუნონ უნივერსიტეტისთვის სტუდენტთა შერჩევის არსებული წესები.

ქრისტიან ფაგერლუნდი, 17 წლის სკოლის მოსწავლე ფინეთიდან

ჩვენთან, ფინეთში, არ არის კერძო სკოლები, გარდა რამდენიმე გამონაკლისისა. იმ რამდენიმე სკოლაშიც კი, კანონით აკრძალულია მოსწავლეთათვის სწავლის საფასურის გამორთმევა. სწავლა უფასო უნდა იყოს ყველასთვის. ზოგადად, გამოდის, რომ ყველა ბავშვი საჯარო სკოლაში დადის. დაწყებით და საშუალო საფეხურის სკოლებში ყველაფერი უფასოა – მოსწავლე არაფერს იხდის წიგნებში, საკვებში თუ სკოლამდე ტრანსპორტირებაში, ტაქსის ჩათვლით (თუ ვინმე სკოლიდან მოშორებით ცხოვრობს). დამამთავრებელ კლასებში მოსწავლე უკვე იხდის ფულს სახელმძღვანელოებში, მაგრამ თვითონ სწავლა ისევ ყველასთვის უფასოა. ასეთი წესები ყველას თანაბრად უზრუნველყოფს განათლებით და მოსწავლის ოჯახის შემოსავლებსა და მდგომარეობას ამ მხრივ არაფერი ემუქრება.

• ყველა მასწავლებელს, რომლებიც ფინეთის სკოლაში ასწავლის, მოეთხოვება, ჰქონდეს სამაგისტრო ხარისხი უნივერსიტეტიდან – ეს მასწავლებლად გახდომის აუცილებელი პირობაა. შესაბამისად, მასწავლებლები მართლაც ძალიან განათლებული ხალხია. მათ ზუსტად იციან, რას აკეთებენ და როგორ ასწავლონ. მასწავლებლები პატივისცემით ექცევიან მოსწავლეებს და ქედმაღლობა ამ სივრცეში გამორიცხულია. ისინი არ თრგუნავენ ბავშვებს და ასწავლიან მათ შეკითხვების დასმას, მოვლენებისადმი კრიტიკულ დამოკიდებულებას.
• მასწავლებლები არ არიან ძალიან მომთხოვნი მოსწავლეებისათვის. დაწყებით კლასებში დღე შეიძლება 5-საათიანი იყოს. საშუალო საფეხურის სკოლაში – 6 საათი. მასწავლებლები აძლევენ ბავშვებს საშინაო დავალებებს, მაგრამ მათ შესრულებას არ სჭირდება დიდი დრო. მე, როგორც საშუალოზე კარგი მოსწრების მოსწავლეს, დავალების გასაკეთებლად წუთები მჭირდებოდა ხოლმე. შესაბამისად, მოსწავლეს ყოველთვის რჩება საკმარისი დრო თავისი ჰობისა თუ სხვა ინტერესებისათვის.
• თუ მოსწავლეს რომელიმე საგნის ათვისება უძნელდება, მას სკოლა ყველანაირ დახმარებას სთავაზობს. მასწავლებელი ყოველთვის მზად არის, დაეხმაროს ბავშვს მისთვის ძნელი მასალის გაგება-ათვისებაში. ამ დროს, დროში შეზღუდვა არ არსებობს.
• მოსწავლეებს აზრის გამოხატვის სრული თავისუფლება აქვთ. ამერიკული სკოლებისგან განსხვავებით (რაც გამიგონია ჩემი უცხოელი მეგობრებისგან), მოსწავლე არასდროს მიიღებს ცუდ ნიშანს თხზულებაში, რადგან ყველას აზრი და დამოკიდებულება საკითხისადმი, ფასეულია და შეიძლება მთლიანად განსხვავდებოდეს მასწავლებლის მოსაზრებებისგან.
• განათლების სტანდარტები ყოველთვის განახლებულია და ხორციელდება ყველა საჭირო და დროული ცვლილება. ინფორმაციაც ყოველთვის ახალია და გამორიცხულია ძველი (ვთქვათ, 80-იანი წლების) წიგნებით სწავლება.

ეს გახლავთ, ჩემი აზრით, ის რამდენიმე მთავარი თავისებურება, რომლებიც ფინეთის განათლების სისტემას ახასიათებს და მსოფლიოში მის წამყვან მდგომარეობას განაპირობებს.

(პირველი ნაწილის დასასრული)

მასალა მოამზადა ლევან ალფაიძემ