ლიტერატურაზე შეყვარებულებმა თვალი რომ წიგნზე მოსაუბრე ადამიანს მოვკრათ, მივატოვებთ საქმიანობას, ყურადღებას მოვიკრებთ და მოვუსმენთ. თუ მას ხელში წიგნი ექნება, უფრო მეტად მიგვიზიდავს. წარმოვიდგინოთ, წიგნი გვერდით რომ გადადოს, ხელში დიორამა დაიკავოს ან სლაიდშოუ ააციმციმოს და ამ ფორმით განაგრძოს სათაურის, ავტორის, პერსონაჟების, ეპიზოდების შესახებ საუბარი. ალბათ, არასდროს დაგვავიწყდება მოსაუბრეც, წიგნიც და, შესაძლოა, რომელიმე პერსონაჟის სახელიც კი დაგვამახსოვრდეს.
თუ თქვენ ქართულის მასწავლებელი ხართ, ხშირად გიწევთ საუბარი მხატვრული ლიტერატურის შესახებ და საუბრობთ ისეთი მოსწავლეებისთვისაც, რომლებსაც სულაც არ უყვართ კითხვა, მეტიც, შეიძლება რომელიმე მათგანმა გითხრათ, რომ ვერ იტანს მას. ლექციის ტიპის საუბარი, დამეთანხმებით, ზოგჯერ მოსაწყენი ხდება, მრავალფეროვანი რესურსის გამოგონება კი წიგნამდე მიყვანის გზად შეიძლება იქცეს. სტატიის დაწერისკენ სწორედ ამ კვლევა-ძიებამ და მცდელობამ მიბიძგა. გადავწყვიტე გაგიზიაროთ სხვადასხვა მეთოდი, რომლებიც ერთგვარ თამაშად ვაქციეთ და მიზნად კი აუდიტორიის ყურადღების მიპყრობა დავისახეთ. წიგნის წარდგენის ფორმათა ცვლით ცნობისმოყვარეობა იმგვარად ღვივდება, რომ მსმენელს სასურველი ტექსტის წაკითხვის სურვილი უჩნდება. მეთოდები უფრო საინტერესო რომ გავხადოთ, თან დავურთავ ლიტერატურულ მიმოხილვას.
ხშირად გვიწევს გამეორება, რა ძალა აქვს პირად მაგალითს. მაშ ასე, ვკითხულობთ წიგნებს, ვფიქრობთ წარდგენის ფორმაზე, ვარჩევთ სათქმელს, მერე თავად ვქმნით რესურსს და აუდიტორიას ვუზიარებთ შთაბეჭდილებებს.
პოსტერი
კედლის პოსტერი სათქმელის ორიგინალური გადაწყვეტის ფორმაა, რომელიც შედგება ტექსტისა და გრაფიკული გამოსახულებისგან. ორივე ერთად გამოხატავს წიგნის მთავარ იდეას, თემას, მოტივს. პოსტერის შესაქმნელად მაღალსააზროვნო უნარებია საჭირო. უნდა შეგვეძლოს წიგნის დაკვირვებით წაკითხვა, გაგება, გააზრება, შეფასება. შემდეგ ვარჩევთ შესაბამის გრაფიკულ გამოსახულებას და ტექსტს, გამიზნულად ვაწყობთ, სად განვალაგოთ წარწერები, როგორი შრიფტი შევარჩიოთ და ბოლოს ამ მონახაზს პოსტერად ვაქცევთ.
ახლახან წავიკითხე ანე-კატერინე ვესტლის „ავრორა Z კორპუსიდან“. გაგიზიარებთ, როგორ პოსტერს დავამზადებდი ბავშვებისთვის: დავხატავდი მაღალსართულიან კორპუსებს, ლურჯ მანაქანას წითელი ზოლებით, საბავშვო ეტლს, გოგონას მოკლე ჭრელი სვიტერით და შემდეგ სიტყვებს დავწერდი: პერიკლე, ყავა, ხალიჩა, საწოვარა, პიანინო. საუბრისას ჩემს პოსტერს აუდიტორიას ვუჩვენებდი და მოვყვებოდი ავრორას ჭკვიანი, კეთილი, შეგნებული მამის შესახებ, რომელიც თავისუფალ დროს პიანინოზე უკრავს, ორი თვის ბიჭუნას უვლის და როცა ყავას იდუღებს, კითხვისას სურნელსაც კი ვგრძნობ. ზოგჯერ ავრორას უფლებას აძლევს ჩვილი საწოვარათი გამოკვებოს და განაწყენებული მოზარდის დამშვიდებისას ხშირად ბერძნული ისტორიული პირის, მაგალითად, პერიკლეს სიქველეს იხსენებს. საღამოს პატარა ბიჭუნას დიდხანს აბანავებს, რომ სამსახურიდან დაბრუნებული დედა და ავრორა ხალიჩაზე ერთად წამოწვნენ და მთელი დღის ამბების ერთმანეთისთვის გაზიარება შეძლონ.
პოსტერის შესაქმნელად ვიყენებთ ფორმატსა და პასტელებს.
დიორამა
თუ mastsavlebeli.ge-ის საძიებო ველში ჩაწერთ სიტყვას დიორამა. რამდენიმე წერილს ამოგიგდებთ, რომლებშიც დაწვრილებითაა აღწერილი მეთოდი და იქვე მითითებულია, კიდევ სად შეიძლება მის შესახებ ინფორმაციის მოძიება.
წიგნის წარდგენისას დიორამა მეტად მიმზიდველი და ეფექტური მეთოდია. შეგვიძლია დიორამა გამოვიყენოთ ტექსტის სათაურის, მთავარი იდეის გამოსახატავად, თუმცა, რადგან დეტალებზე ვამახვილებთ ყურადღებას, უფრო დასამახსოვრებელი იქნება რომელიმე ეპიზოდის გაცოცხლება.
მაგალითად, მე მსურს, გაგაცნოთ მარი ბექაურის რომანი „სამხრეთის უბანი“. ეპიზოდად შევარჩევდი ავტორ-პერსონაჟ ლევილს, პარიზის ქართულ სათვისტომოს რომ სტუმრობს. დიორამის დასამზადებლად ფერადი ქაღალდისგან გამოვჭრიდი ხეებს და რადგან ზუსტად ახლა ყვავის ცაცხვის ხე, მის ყვავილებს მივამაგრებდი. დავხატავდი მარის და ჭრელ ბოტებს ჩავაცვამდი, ცაცხვის ხეების ქვეშ ნუცა თაყაიშვილის ნათესავ კაცთან ერთად დავაყენებდი, გვერდით ფართოფანჯრებიან სახლს ჩავდგამდი, რომლის ღია სარკმლიდან შემდეგ ფრაზას გადმოვკიდებდი: „-ო-ლალა, ვის უნდა ყავა?“ ჩემს დიორმაში მოვლენები სულ ცოტა აცდენილია ერთმანეთს და ამის მიზეზს მსმენელს აუცილებლად განვუმარტავდი. ვფიქრობ, ვიზუალურად გაცოცხლებული სიუჟეტი და ჩემი განმარტებები მსმენელს წიგნის წაკითხვისკენ უბიძგებდა. საუკუნის წინანდელი მოვლენების ავტორისეული შეფასება ძალიან მნიშვნელოვანია და საკუთარი იდენტობის გააზრებაში გვეხმარება.
საჭირო რესურსი: მუყაოს კოლოფი, ფერადი ქაღალდები და ფანქრები, მაკრატელი, პლასტილინი, ხის ჩხირები და ცაცხვის ყვავილები.
მოხატული მაისური
ხშირად ვწერ, როგორ ვიყენებ ნაჭრის საღებავებს სასწავლო რესურსის შექმნისას. საკუთარი ხელით მოხატული მაისური ვერავის დატოვებს გულგრილს. წიგნის წარდგენის ფორმად თამამად შეგვიძლია მოხატული მაისური გამოვიყენოთ, რომელსაც ნებისმიერ დროს ჩავიცვამთ და საუბრის საბაბად გამოვიყენებთ, მერე კი თვითონ იქცევა ერთგვარ მინიშნებად.
„- ჰეი, აქ ვარ, გინდათ ილონ ვიკლანდის ილუსტრაციებზე ვისაუბროთ?“ – გახსოვთ ის ეპიზოდი, რონია და ბირკი ერთმანეთს პირველად რომ გაიცნობენ და ეშმაკის ხახად წოდებული ნაპრალის თავზე რომ დახტიან? წიგნში ილონ ვიკლანდის ილუსტრაციაა, რომლის დანახვისას შიში და ცნობისმოყვარეობა ერთდროულად შეგიპყრობთ, ვისაც წაკითხული აქვს, შეუძლებელია, მაისურზე გადატანილი ილუსტრაციის დანახვისას გული არ აუჩქარდეს.
საჭირო რესურსი: ასტრიდ ლინდგრენის „ყაჩაღის ასული რონია“, ნაჭრის საღებავები და მაისური.
ნაჭრის ჩანთა
მაისურის მსგავსად, ნაჭრის ჩანთა შეგვიძლია წიგნზე საუბრის ფორმად გამოვიყენოთ. ჩვენი გადასაწყვეტია, საყვარელ ილუსტრაციას გადავხატავთ, თუ რომელიმე ეპიზოდს გავაცოცხლებთ. საინტერესო ფრაზის წარწერაც შეგვიძლია. მე რომ ნაჭრის ჩანთით გაცნობდეთ წიგნს, იოსებ გრიშაშვილის „ძველი ტფილისის ლიტერატურულ ბოჰემას“ შევარჩევდი და შემდეგ ამონარიდს გადავიტანდი:
„ტფილისის ძველი თაობა მხოლოდ ხელთნაწერებს კითხულობდა და ხელთნაწერებს უსმენდა. „მნათობი“ სწერდა: „თქვენ შეხვდებით მედუქნეებს, რომელნიც გულ-მოდგინეთ კითხულობენ ბეჟანიანს, ქალვაჟიანს, ბარამიანს და გადაწერაში ერთი ორიოდ ფასს აძლევენ“.
ხაზგასმულ და გამუქებულ სიტყვებს მოსიარულე რესურსი მოსწავლეთა ცნობიერებაში დალექავდა და მათ შემეცნებით სამყაროს გაამდიდრებდა. ამასთანავე, შესანიშნავი მიგნებაა წიგნს სათაურად დაარქვა „ძველი ტფილისის ლიტერატურული ბოჰემა“.
საჭირო რესურსი: ნაჭრის ჩანთა და საღებავები.
ლიტერატურული დღიური
ტექსტის მრავალმხრივი გააზრებისთვის ლიტერატურული დღიური არაჩვეულებრივი მეთოდია და ის კითხვის პარალელურად უნდა შეიქმნას. ამჯერად საუბრისთვის დიდი დრო დაგვჭირდება, რადგან აუდიტორიას ვაცნობთ ავტორს, პერსონაჟებს, ჟანრს, სიუჟეტს, რომელიმე ეპიზოდს, ფრაზებს. მნიშვნელოვანია დღიურის ყდა, რომელსაც ჩვენი ფანტაზიის მიხედვით საგულდაგულოდ ვაფორმებთ.
პატარა ყვითელყდიანი წიგნის შესახებ უნდა გიამბოთ, რომელშიც თავმოყრილია 100 ამბავი ქართველთა შორის წერა-კითხვის გამავრცელებელი საზოგადოების შესახებ. კითხვისას სურვილი გამიჩნდა ლიტერატურულ დღიურში გადამეტანა საინტერესო ამბების დეტალები და ამგვარად დამემახსოვრებინა რეალური ფაქტები.
ამბებს ერთ წიგნად თამაზ ჯოლოგუამ მოუყარა თავი, თითოეულს კი სხვადასხვა ავტორი ჰყავს და მათი სახელები შთამბეჭდავია: იაკობ გოგებაშვილი, ექვთიმე თაყაიშვილი, იაკობ მანსვეტაშვილი, დავით კლდიაშვილი, დიმიტრი ყიფიანი, იონა მეუნარგია, სამსონ ფირცხალავა… პერსონაჟებადაც თავად გვევლინებიან და მათთან ერთად ვკითხულობთ უცნობი ადამიანების საკვირველ საქმეებს, რომლებიც ქართულ საგანმანათლებლო სივრცეს ფასდაუდებელ შინაარსს სძენდნენ. მაგალითად მოვიყვან იოსებ ბოცვაძის მონათხრობს ქართველი ხელოსნების ინიციატივის შესახებ:
„საზოგადოებას შესწირეს სახაზავები, სამკუთხედები, ფარგლები და სხვა სასწავლო იარაღები…
… ყველა ჩვენგანმა თითო შაურიც რომ გადავიხადოთ და შევსწიროთ ამ ყოვლად წმინდა საქმეს ჩვენი ღარიბი ჯიბიდან ჩვენი ღარიბი და საწყალი შვილების აღზრდისათვის, ესეც დიდ რამეს შეადგენს ჩვენთვის“. – ასეთი მაღალი მოქალაქეობრივი პასუხისმგებლობა საუკუნის შემდეგ მკითხველს ქმედებისკენ გიბიძგებს.
ლიტერატურულ დღიურში ცალკე ვყოფთ სივრცეს პარალელებისთვის ჩვენი ცხოვრებიდან. ამ სივრცეში აუცილებლად დავწერდი ერთი დამთხვევის შესახებ ჩვენი რეალობიდან, კერძოდ, პირველ ივნისს, ნინოობას, ქართულის მასწავლებელმა, ნათია ფურცელაძემ მწერალთა სახლში თავი მოუყარა მასწავლებლებს, სტუდენტებს, მოსწავლეებს ბათუმიდან, ბაღდათიდან, ხარაგაულიდან, თბილისიდან, რაჭიდან, სვანეთიდან, რომლებმაც ნათიას ინიციატივით წაიკითხეს ნინო ხარატიშვილის რომანის „მერვე სიცოცხლის (ბრილკას)“ პირველი ორი ნაწილი. შეხვედრაზე გერმანიიდან სკაიპით ჩაგვერთო მწერალი და პირადად გვესაუბრა. შეხვედრის ორგანიზატორმა დღის ბოლოს საჩუქრად გადმოგვცა გამომცემლობა „არტანუჯის“ წიგნები, მათ შორის 100 ამბავი ქართველთა შორის წერა-კითხვის გამავრცელებელი საზოგადოების შესახებ.
სწორედ იმავე დღეს ამოვიკითხე დავით კლდიაშვილის მოგონება – „ბათუმის სკოლის გასაღონიერებლად გრიგოლ ვოლსკიმ და ივანე მესხმა გადაწყვიტეს ყოველწლიურად თოთხმეტ იანვარს, ნინოობას, სასწავლებლის სასარგებლოდ განსხვავებული საღამოს გამართვა“. ვიჯექი აივანზე, ვუყურებდი მერცხლების ფრენას და ნათიას საქმიანობაზე მეფიქრებოდა. 2019 წლის პირველ ივნისს, ნინოობას, გამართული შეხვედრა ნამდვილად ეხმიანებოდა საუკუნის წინანდელი ადამიანების სულისკვეთებას. იქ შეკრებილი საზოგადოება ნამდვილად ვგრძნობდით წერა-კითხვის გამავრცელებელი და „სკოლის გასაღონიერებელი“ ქმედების მომნუსხველ ძალას.
საჭირო რესურსი: რვეული, ფერადი ბარათები და კალმები.
ხელნაკეთი ბალიში
წიგნზე საუბრისთვის შეიძლება შევკეროთ ფერადი ბალიში, რომელზეც დავხატავთ რომელიმე ეპიზოდს, პერსონაჟს, დავაწერთ სათაურს ან საინტერესო ამონარიდს. სურათ-ხატები გონებაში ილექება და ასოციაციური აზროვნებისკენ გვიბიძგებს.
წიგნი, რომელიც ხელნაკეთი ბალიშით უნდა გაგაცნოთ, რენსომ რიგზის რომანია, სახელად „მის პერეგრინის სახლი უჩვეულო ბავშვებისთვის“ . ბალიშის პირი ცისფერია, ზედ შავი საღებავით დატანილია წიგნის ერთ-ერთი ფოტო, რომელზეც ასახულია ტუჩების ანაბეჭდი და წარწერაც სიტყვასიტყვით მეორდება:
„უშენოდ თავი ტყვეობაში მგონია. რატომ არ მწერ? ძალიან ვდარდობ. გკოცნი, ემა“.
ხელში ვიჭერთ ბალიშს, მუხლებზე ვიდებთ წიგნს და ვიწყებთ საუბარს, თუ როგორ უყვარდათ იაკობის, მთავარი პერსონაჟის ბაბუას და ემას ერთმანეთი. როგორც წესი, მკითხველი საკუთარ თავს აიგივებს წიგნის მოქმედ გმირებთან და მოვლენებს მათთან ერთად განიცდის. წარმოუდგენელია, სიცოცხლის განმავლობაში თავს არ გადაგვხდენოდეს განცდა სახელად „უშენობა“ . ამ პატარა გზავნილით საუბრის დაწყება რომანის შესახებ, რომლის ერთ-ერთი თემა საყვარელი ადამიანის დაკარგვით გამოწვეული დარდია, საკმაოდ ავანტიურულ დასაწყისად იქცევა.
საჭირო რესურსი: ნაჭერი, საღებავები, საკერავი მანქანა.
სლაიდშოუ
შრიფტის ზომას, ფონს, ტექსტს, სურათს, სლაიდების რაოდენობას – ყველაფერს თავისი მნიშვნელობა აქვს. სათქმელსა და ვიზუალურ მასალას შორის შესაბამისი სიხშირეა დასაჭერი. მთავარია, საპრეზენტაციო სლაიდშოუმ წიგნის შესახებ მეტი ინტერესი აღძრას. მოსაუბრის კეთილი ნებაა, რა ფორმით წარმოაჩენს სასურველ ნაწარმოებს.
ჭყვიში, ამსტერდამი, თბილისი, სნო, ნიკორწმინდა, ბუდაპეშტი, ნიუ-იორკი, ლენინგრადი, სიღნაღი – ამ სოფლებისა და ქალაქების ფოტოებს სლაიდებად ავკინძავდი, აუდიტორიას ვაჩვენებდი და ასე დავიწყებდი საუბარს ნესტან ნენე კვინიკაძის რომანის „ისპაჰანის ბულბულების“ შესახებ.
რომანი იმდენად აღძრავს ესთეტიკურ შეგრძნებებს, კითხვის პარალელურად ფიქრობ, რომ პროზად დაწერილ პოეზიას კითხულობ. თხრობა სოფელ ჭყვიშიდან იწყება, რაც პოეზიასთან კავშირს კიდევ უფრო მეტად ამყარებს. პირველივე გვერდებიდან ვხვდებით პატარა ბიჭს: „ასტამური სახლში მირბოდა, გული ამოვარდნამდე უცემდა, ცრემლი ღვარად ჩამოდიოდა. მირბოდა ბებიასთან და თან ჯიბეებიდან სიმინდის მარცვლები უცვიოდა“. მოვლენის მნიშვნელობა და დინამიკა ღრმა შთაბეჭდილებად გრჩება, სლაიდებზე ასახული ქალაქები ვერ გავიწყებენ სოფელ ჭყვიშს და პატარა ადამიანის დიდ იმედგაცრუებას.
„ისპაჰანის ბულბულების“ შესახებ ძალიან ბევრი სათქმელი გროვდება, თუმცა, არ ვივიწყებთ მიზანს, წიგნის წარდგენის ფორმა მსმენელისთვის იმპულსად უნდა იქცეს.
საჭირო რესურსი: კომპიუტერი, პროექტორი.
ფერადი ბადე თხილის ტოტებით
კიდევ ერთი ფორმა, რომელიც წიგნზე სასაუბროდ გამოგვიყენებია, არის თხილის ტოტზე მიმაგრებული ფერადი ტიული, რომელზეც გავაკარით ქაღალდზე დახატული ეპიზოდი და ტექსტში შეხვედრილი უცხო სიტყვები.
საუბრისას თხილის ტოტზე ჩამოკონწიალებული ბადე გვიკავია და სიტყვიერად ვაცოცხლებთ ნახატს. უცხო სიტყვებით კი ვიმდიდრებთ შემეცნებით სამყაროს და გვსიამოვნებს ცოდნის შეძენა.
ამ ფორმით გაგაცნობთ ნინო ხარატიშვილის რომანს “მერვე სიცოცხლე (ბრილკას)“. ეპიზოდად აუცილებლად დავხატავდი წიგნის ერთ-ერთი მთავარი მოქმედი გმირის, სტასიას მეგობარს – სოფიოს. 20-იანი წლების სტილის მაღალწელიან ქვედაბოლოს და ფართოსაყელოიან პერანგს ჩავაცვამდი, ოთახში სტასიასთან ერთად დავსვამდი და შევეცდებოდი, სოფიოს მზერის არეალში დამეხატა ძველი თბილისის დამახასიათებელი არტეფაქტები, ირგვლივ კი შემდეგ სიტყვებს განვათავსებდი: ფროიდი, იმპრესიონიზმი, მეტერლინკი, ცისფერყანწელები – ყოველივე იმას, რის შესახებაც სოფიო უამბობდა პროვინციიდან კავკასიის პარიზად წოდებულ ქალაქში ჩამოსულ სტასიას. საუბრის დასაწყისისას აუცილებლად ვიკითხავდი, თქვენ თუ გყავთ ისეთი მეგობარი, რომლის თვალითაც სამყაროსთვის შეგიხედავთ.
დახატული ეპიზოდის გვერდით ფორმატზე რამდენიმე სიტყვას ჩამოვწერდი, კერძოდ: ელეონორა დუზე, Ballet ruse, პეტროგრადი, ოპორტუნიზმი, მედეა, კონფორმიზმი, ცარიზმი, სტაგნაცია – ეს სიტყვები რომანის პროლოგში შეგხვდებათ. ვფიქრობ, მხოლოდ კონკრეტულ სიტყვებზე საუბარი და მათი განმარტება მსმენელს რომანის შესახებ გარკვეულ წარმოდგენას შეუქმნის.
საჭირო რესურსი: ფერადი ტიული, ფორმატი, ფანქრები, წვრილი ტოტები.
კიდევ ბევრი რამის მოფიქრება შეიძლება. ინდივიდუალური თვითგამოხატვით ვაცოცხლებთ ტექსტებს, დაგროვებულ სათქმელს ერთმანეთს ვუზიარებთ, ვსწავლობთ თხრობას. რაც მთავარია, ნებისმიერი ფორმა, რომელსაც წიგნზე საუბრისთვის გამოვიყენებთ, ერთ მთავარ მიზანს ემსახურება, კერძოდ, სამუდამოდ დარჩეს მსმენელს მოსმენილი სიტყვები, დანახული დეტალები და წიგნის წაკითხვის სურვილი აღუძრას.
