სამედიცინო გეოგრაფია საზოგადოებრივი გეოგრაფიის დარგია, რომელიც დაავადებების გავრცელებასა  და ადამიანის პათოლოგიურ მდგომარობას,  ამ დაავადებების გავრცელების მიზეზებსა  და  მოსახლეობის ჯანმრთელობაზე  გეოგრაფიული გარემოს  გავლენას შეისწავლის.  სამედიცინო გეოგრაფია  იმ ბუნებრივ და სოციალურ ფაქტორებს იკვლევს, რომლებიც სხვადასხვა ადგილას მცხოვრებ  მოსახლეობაში ცალკეული დაავადებების გავრცელების თავისებურებებსა და სიხშირეს  განაპირობებს. დაავადებების გეოგრაფიული გავრცელება  განპირობებულია ბუნებრივი (კლიმატი,ზოგიერთი ქიმიური ელემენტის   ზედმეტობა ან დეფიციტი წყალში, ნიადაგსა და შესაბამისად კვების პროდუქტებშიც) და სოციალური  (ცხოვრების მატერიალური პირობები, მოსახლეობის კულტურული დონე, ტრადიციული კვება და სხვ.) ფაქტორებით, რომელთაც გადამწყვეტი  როლი აქვთ  ადამიანის ცალკეული დაავადებების გეოგრაფიაში   ანუ ნოზოგეოგრაფიაში.  დაავადებების გეოგრაფია მჭიდროდაა დაკავშირებული ეპიდემიოლოგიასთან, მიკრობიოლოგიასთან, ჰიგიენასთან, პათოლოგიასთან, ასევე ფიზიკურ და საზოგადოებრივ გეოგრაფიასთან, განსაკუთრებით კი ლანდშაფტმცოდნეობასთან.

ცნობილია, რომ ბევრი დაავადება ადამიანებს ჯერ კიდევ კაცობრიობის გარიჟრაჟზე ჩაესახათ, როგორც ბუნებრივი პირობების არახელსაყრელი გავლენის შედეგი. ზოგიერთი დაავადება კი მემკვიდრეობითაა გამყარებული.  ადამიანის ცხოვრების პირობების კომპლექსი საკმაოდ რთულია. ის მოიცავს შრომისა და ყოფის პირობებს, ეკონომიკურ სიტუაციას, ქვეყნის მოსახლეობის უზრუნველყოფის დონეს და სხვ. ამიტომ დაავადება, ისევე როგორც ჯანმრთელობა – სიცოცხლისუნარიანობის პროცესია და არ მხოლოდ შედეგების დარღვევა.

ასევე უძველესი დროიდანაა  დაკვირვებადი, რომ ბევრი დაავადება დედამიწის მხოლოდ გარკვეულ ადგილებში გვხვდება. ასე მაგ; ყვითელი ციებ-ცხელება მხოლოდ სამხრეთ ამერიკისა და აფრიკის ქვეყნებშია გავრცელებული, ლეიშმანიოზი მხოლოდ ცხელ ქვეყნებში, კერძოდ კი შუა აზიისა და სამხრეთ კავკასიის ქვეყნებში  ჩნდება, ქოლერა – ინდოეთსა და  მის მეზობელ ქვეყნებში და ა.შ.

დაავადებების გავრცელებაში გარკვეული კანონზომიერება შეინიშნება: ზოგიერთი დაავადება დედამიწის ყველა კონტინენტზე გვხვდება, ხოლო  ზოგიერთი მხოლოდ  გარკვეულ არეალებში. დაავადებებს, რომლებიც ფართო  გეოგრაფიული გავრცელებით  ხასიათდება, გლობალურს, საყოველთაოს ანუ ევრიქორულს ( ბერძ. „ევრის“ – ფართო. „ხოროს“ – სივრცე) უწოდებენ,ხოლო  დაავადებებს,  რომლებიც გავრცელების მხოლოდ გარკვეული არეალით შემოიფარგლებიან, ლოკალურს ანუ  სტენოქორულს (ბერძ. სტენოს“ – ვიწრო)  უწოდებენ.  ამ ძირითადი ტიპების  გავრცელების კანონზომიერებებს შორის არსებობს სხვადასხვა გარდამავალი ფორმები.

გეოგრაფები ნოზოარეალის ორ მთავარ ტიპს გამოყოფენ – ვრცელს  და იზოლირებულს. ვრცელი არეალები  საკმაოდ დიდ ტერიტორიებს მოიცავს და მათთვის ძირითადად ანთროპოგენული ინფექციები  ანუ ისეთი დაავადებებია დამახასიათებელი, როგორიცაა   გრიპი, დიზენტერია და სხვ.

იზოლირებული არეალები  ცალკეულ  შემოსაზღვრულ ტერიტორიებს წარმოადგენენ, რომელთა ფარგლებში ბუნებრივი ფაქტორებით გამოწვეული  დაავადებები წარმოიქმნება.  ასეთებია, ბუნებრივ-კერული დაავადებები (მაგ; ტკიპა-ენცეფალიტი, შავი ჭირი და სხვ.), ენდემური დაავადებები (მაგ; ენდემური ჩიყვი).

სამხრეთ კაროლინის (აშშ)  სახელმწიფო  უნივერსიტეტის  მეცნიერებმა პლანეტის რეგიონების მიხედვით  სხვადასხვა დაავადების გავრცელების რუკა შეადგინეს.  რუკაზე სხვადასხვა ინფექციური დაავადებების აქტიურობის დონე იყო გამოსახული, რაც საშუალებას იძლეოდა, თვალსაჩინოდ დაგვენახა, სად უფრო ხშირად გვხვდება ესა თუ ის დაავადება, რომელ რეგიონებში შეინიშნება პათოგენების „მსგავსი“ ნაკრები.  სულ რუკაზე ვექტორული დაავადებების  (დაავადებები, რომლებიც  გადადის კოღოებით, შინაური ცხოველებით, პარაზიტებით და სხვ. მაგ; მალარია) შვიდი და  არავექტორული  დაავადებების  (მაგ; ქოლერა) ხუთი რეგიონია წარმოდგენილი. უნივერსიტეტის მეცნიერებმა მსოფლიოს 229 ქვეყანა შეისწავლეს და  მათი აზრით ახალი რუკა დაგვეხმარება, უკეთ გავერკვეთ დაავადებების გავრცელების მექანიზმებში.

დაავადებების გავრცელების  გეოგრაფია: ა – ვექტორული დაავადებები და ბ – არავექტორული დავადებები.

2019-2020 წლები მსოფლიოს  გავრცელებული კორონავირუსის ე.წ.  SARS-CoV-2-ის პანდემიით  დაამახსოვრდება. პანდემიის  კერად  ჩინეთის ხუბეის პროვინციის ქალაქ უხანის ზღვისპროდუქტებისა და ცხოველების ბაზრობა ითვლება. ახალი, მანამდე უცნობი ვირუსული შტამის გავრცელებაზე ეჭვი მას შემდეგ გაჩნდა, რაც ხუბეის პროვინციაში 41 ადამიანს ყოველგვარი გამოკვეთილი მიზეზის გარეშე პნევმონია დაუდგინდა. ვირუსის გავრცელება ხდება ადამიანიდან ადამიანზე და იწვევს სასუნთქი გზების მძიმე დაავადებებს. დაავადების გართულებები მოიცავს პნევმონიას, სუნთქვის უკმარისობას, სასუნთქი გზების მწვავე დისტრეს-სინდრომს, თირკმლის უკმარისობას, რასაც თან ახლავს ფატალური გამოსავლის რისკი. SARS-CoV-2 ვირუსის მიერ გამოწვეულ დაავადებას მიენიჭა სახელი COVID-19.

COVID-19-ის პანდემიად გამოცხადება არ ნიშნავს, რომ ვირუსი უფრო მომაკვდინებელი გახდა, არამედ წარმოადგენს დაავადების გეოგრაფიული გავრცელების დადასტურებას.

მოცემულ  ბმულზე  შეგიძლიათ თვალყური ადევნოთ კორონა ვირუსის გავრცელების გეოგრაფიას  და სტატისტიკას ქვეყნების მიხედვით.

https://gisanddata.maps.arcgis.com/apps/opsdashboard/index.html#/bda7594740fd40299423467b48e9ecf6

გისურვებთ ჯანმრთელობას და მშვიდობას!

სიტყვა „ევრიკა“ ბევრ თქვენთაგან სმენია, მაგრამ ყველამ თუ იცის, რომ ეს სიტყვა ფიზიკას და ძველ ბერძენ სწავლულს – არქიმედეს უკავშირდება?

ლეგენდის თანახმად, ჩვენს წელთაღრიცხვამდე III საუკუნეში ძველი საბერძნეთის ქალაქ სირკუზის მეფემ ჰიერონ II-მ გადაწყვიტა უკვდავი ღმერთებისთვის მადლიერების ნიშნად სამეფო გვირგვინი შეეწირა. ოსტატს საჭირო რაოდენობის ოქრო გადასცა და გვირგვინი შეუკვეთა. დანიშნულ დროს ოსტატმა მეფეს გვირგვინი მოუტანა, რომელსაც იმავე წონა ჰქონდა, რაც თავდაპირველ ოქროს, თუმცა მეფეს მოახსენეს, რომ ოსტატმა მას გარკვეული რაოდენობის ოქრო მოჰპარა და იმავე მასის იაფფასიანი ნივთიერებით, ვერცხლით შეუცვალა. მეფემ ოსტატის გამოაშკარავება მოინდომა და ცნობილ მეცნიერს – არქიმედეს სთხოვა შეემოწმებინა, სუფთა ოქროსგან დაუმზადა თუ არა ოსტატმა მას გვირგვინი. დიდმა მეცნიერმა მეფეს უარი არ უთხრა და დახმარება აღუთქვა.

ცნობილია, რომ სხეული მასა m = ρV. ოქროს სიმკვრივეც ცნობილი იყო. თუ ოსტატი წესიერი გეომეტრიული ფორმის ფიგურას დაუბრუნებდა მეფეს, მაშინ ოსტატის კეთილსინდისიერების შემოწმება ფიგურის მოცულობის გაზომვით ადვილი იქნებოდა, მაგრამ გვირგვინის მოცულობის გამოთვლა რთულ საქმეს წარმოადგენდა, რადგან გვირგვინს არაწესიერი გეომეტრიულ ფიგურის ფორმა ჰქონდა. სწორედ გვირგვინის მოცულობის გაგება გახლდათ არქიმედეს ამოცანა. დიდი მეცნიერი განუწყვეტლივ ფიქრობდა ამ პრობლემაზე და ერთხელ, როცა აბაზანაში იწვა, ბრწყინვალე აზრი მოუვიდა თავში: სხეული სითხეში ჩაშვებისას საკუთარი მოცულობის სიდიდის სითხეს გამოაძევებს. შესაბამისად, თუ გვირგვინს წყალში ჩაუშვებდა, გამოძევებული წყლის მოცულობა გვირგვინის მოცულობის ტოლი იქნებოდა (ნახ.1). ლეგენდის თანახმად, არქიმედე თავის მიგნებამ ისე გაახარა, რომ შიშველი გამოვარდა ქუჩაში

ნახ.1

შეძახილით: „ევრიკა!“ რაც იმას ნიშნავდა „ვიპოვე!“, „აღმოვაჩინე!“. ასე დაიბადა არქიმედეს კანონი.

ამავე ლეგენდის მიხედვით, არქიმედემ დაადგინა, ოსტატმა მართლაც შეცვალა ოქროს დიდი ნაწილი ვერცხლით, უფრო მეტიც ძველბერძენმა მეცნიერმა გამოიანგარიშა რამდენი ვერცხლი და რამდენი ოქრო დაიხარჯა გვირგვინის დასამზადებლად. ოსტატი, რომლის დანაშაული არქიმედემ              გამოააშკარავა, მეფემ შემდგომში მკაცრად დასაჯა.

ახლა კი ფიზიკას დავუბრუნდეთ. რაშია საქმე? რომელ ახალ აღმოჩენასთან ჰქონდა საქმე დიდ ბერძენ სწავლულს?

ყველასთვის ცნობილი ფაქტია, რომ ბურთის წყალში ჩაძირვა შეუძლებელია, წყალში ადვილად ვწევთ იმ ქვას, რომლის აწევაც ჰაერში ძალიან გვიჭირს. ფაქტია, რომ სხეულები წყალში თითქოს „მსუბუქდება“, ე. ი. სხეულებზე წყალი მოქმედებს ვერტიკალურად ქვემოდან ზემოთ გარკვეული ძალით. გავარკვიოთ რა არის ამ ძალის გამომწვევი მიზეზი. ვთქვათ სითხეში ჩაძირულია სხეული (ნახ.2). სიმარტივისთვის ეს სხეული იყოს მართკუთხა პარალელეპიპიპედი. ცნობილია, რომ სითხე გარკვეულ h დონეზე აწარმოებს ჰიდროსტატიკურ წნევას p = pgh და იგი შესაბამისი წნევის ძალით F აწვება როგორც ჭურჭლის ფსკერს და კედლებს, ასევე მასში ჩაძირულ სხეულს. გვერდით წახნაგებზე ეს ძალები წყვილ-წყვილად ტოლია და ერთმანეთს აწონასწორებს, ხოლო ზედა და ქვედა წახნაგებზე წნევის ძალები განსხვავებულია. ასეც უნდა იყოს, რადგან ჰიდროსტატიკური წნევა სითხის დონის პირდაპირპროპორციულია და როგორც

ნახ.2

ნახაზიდან ჩანს,  h₁ < h_{2 ,} F= p s ფორმულის მიხედვით, წნევის ძალა დამოკიდებულია წნევაზე და ამიტომ ქვედა წახნაგზე მოქმედი F₂ > F₁, შესაბამისად ამ ორი ძალის ტოლქმედი მიმართული იქნება ვერტიკალურად ზემოთ და რიცხობრივად

F_ა = F₂ – F₁.    (1)

F_ა  ამომგდებ ძალას უწოდებენ და სწორედ ეს ძალა წარმოადგენს იმ ძალას, რომელიც „ამსუბუქებს“ წყალში ჩაძირულს სხეულებს.

(1) გამოყენებით გავარკვიოთ რაზეა დამოკიდებული ამომგდები ძალა. F₂= p₂S₂ და F₁= p₁S₁ , სადაც

F_ა = m_სთ g    (3)

სადაც m_სთ გამოძევებული სითხის მასას წარმოადგენს.

ამგვარად, მივიღეთ, რომ სითხეში ჩაძირულ სხეულზე სითხის მხრიდან მოქმედებს ვერტიკალურად ქვემოდან ზემოთ მიმართული ძალა, რომელსაც ამომგდები ძალა ეწოდება. იგი პირდაპირპროპორციულია სითხის სიმკვრივის და სითხეში ჩაძირული სხეულის მოცულობის. ამომგდები ძალა სხვანაირად გამოძევებული სითხის სიმძიმის ძალის ტოლია (ნახ.3).

ნახ.3

სითხის მსგავსად, აირიც ამომგდები ძალით მოქმედებს მასში ჩაძირულ სხეულებზე. აქაც აირიდან სხეულის ამომგდები ძალაც იმ აირის წონის ტოლია, რომლის მოცულობა სხეულის მოცულობის ტოლია. სწორედ ამ ძალის მოქმედებით ადის ჰაერში მაღლა საჰაერო ბურთები.

სითხიდან ან აირიდან სხეულის ამომგდებ ძალას არქიმედეს ძალა უწოდეს, ძველი ბერძენი მეცნიერის არქიმედეს პატივსაცემად, რადგან როგორც სტატიის თავში აღვნიშნეთ, ამ ძალის აღმოჩენა და განსაზღვრა სწორედ მის სახელს უკავშირდება. ზემოთ თქმულ კანონს კი არქიმედეს კანონი ეწოდება.

ამრიგად, ამ სტატიაში გავეცანით სითხეში ან აირში ჩაძირულ სხეულზე მოქმედ ამომგდებ ძალას, არქიმედეს კანონს.

ლიტერატურა

1. ელენე სურგულაძე. მანანა კასრაძე. ფიზიკა VII კლასი. 2003 წ;
2. ა. პერიშკინი, ნ. როდინა. ფიზიკა VII კლასი. 1989 წ ;
3. ილუსტრაციები აღებულია ვებგვერდებიდან:

https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Archimedes-principle.svg;

https://urok.1sept.ru/%D1%81%D1%82%D0%B0%D1%82%D1%8C%D0%B8/614419/.

პირველ სტატიაში ჩამოთვლილი თამაშები თუ უკვე სცადეთ, ახლა შეგიძლიათ ამ სტატიით გააგრძელოთ.

1. სახეების მოხატვა: საჭიროა სახის მოსახატი საღებავები, შეგიძლიათ ანიმაციის რომელიმე პერსონაჟის მსგავსად მოიხატოთ, შეგიძლიათ, უბრალოდ სხვადასხვა ემოცია გამოსახოთ სახეებზე და თან ამ ემოციებზე ილაპარაკოთ. მერე კარგად უნდა დაიბანოთ პირი და ხელები., თუმცა ხელები ხომ ისედაც ხშირად უნდა დაიბანოთ!
2. წერილები: მისწერეთ ერთმანეთს ნამდვილი წერილები, გამოჭერით, დააწებეთ კონვერტები და მარკები, მისამართი კი მიაწერეთ ასე: თბილისი, თქვენი სახლის მისამართი, აივნის გვერდითა ოთახი, სახელი, გვარი.
3. ბებოს რეცეპტების რვეულის აღმოჩენა და რომელიმე, ძველებური ნამცხვრის გამოცხობა.
4. თამაში ტანსაცმლის კარადაში – დაალაგეთ, ფერების მიხედვით დააწყვეთ სამოსი, შეუხამეთ ერთმანეთს, მოაწყვეთ მოდების ჩვენება, ცარიელ კარადაში დაემალეთ ერთმანეთს.
5. სახლი – ფორტ ბოიარდი – მოიგონეთ თავსატეხები, დახაზეთ, ააწყვეთ ბარიკადები ბალიშებით, ლაბირინთები ფანქრებით, დამალეთ გასაღებები და მერე აპოვნინეთ ბავშვებს.
6. ნიღბები სახისთვის- გაგიკვირდათ? ეს ხომ ძირითადად ქალების რუტინის ნაწილია, თუმცა, დაკვირვებული ვარ, როცა სახეზე ხილის ნიღაბს ვისვამ, ბავშვები ბევრს იცინიან, რატომ არ შეიძლება ეს ვაქციოთ თამაშად? უბრალოდ, მზად უნდა იყოთ, რომ სამზარეულოს ცოტათი ( ან ცოტაზე მეტად) აურევთ.
7. ამ ვირუსის დროს ყველანი ნიღბებზე ვსაუბრობთ, იმისთვის, რომ ეზოში ან ტელევიზორში ნანახი ნიღბიანი უცნობებით გამოწვეული უარყოფითი შთაბეჭდილება გავაქარწყლოთ, ჩვენ თვითონ გამოვჭრათ ათასგვარი და ათასფერი ნიღაბი და საოჯახი სპექტაკლიც მოვაწყოთ. მაყურებელი ცოტა გვეყოლება, მაგრამ მერე რა?
8. ძველისძველი მულტფილმები – ძალიან გამიკვირდა, მაგრამ გიომ ძალიან დიდი ინტერესით უყურა „სალამურას თავგადასავლის“ მულტიპლიკაციურ ვერსიას, ამიტომ ავდექი და სხვა მულტფილმებიც ვანახე, აღტაცებული იყო იმის წარმოდგენით, რომ როცა მისი თანატოლი ვიყავი, მაშინ ვუყურებდი ამ მულტფილმებს.
9. საოჯახო ორკესტრი – ქვაბის თავსახურები, კოვზები, ხის კოვზები, საცერი და სახეხი, კიდევ ბევრი რამ შეიძლება ინსტრუმენტად გამოდგეს, ოღონდ მოიკითხეთ, მეზობლები როგორ ხასიათზე არიან.
10. ღილების დაკერება — მოძებნეთ სადმე ღილი ხომ არ გაქვთ ამწყდარი ან თითქმის აწყვეტაზე და ყველა ღილი ერთიანად დააკერეთ!
11. იგივე ითქმის გაწყვეტილი მძივების აწყობაზე.
12. ჯადოქრის მოსასხამი – ამ თამაშისთვის ნებისმიერი მოსასხამი, ნაჭერი, თუნდაც ზეწარი გამოდგება, მოისხით და ითამაშეთ ჯადოსნური თამაშები, გადაარჩინეთ დედამიწა ან გაათავისუფლეთ დედა ან მამა მეორე ოთახის ტყვეობიდან.
13. გახსოვთ კარლსონი და მოჩვენებების თამაში? თუ ერთ ზეწარს გაიმეტებთ, მოჩვენებობანა შეგიძლიათ ბავშვებთან ერთად ითამაშოთ.
14. კითხვა, კითხვა და კითხვა – ახლა ყველაზე მეტი დრო გაქვთ საბავშვო ლიტერატურისთვის, დახატეთ ილუსტრაციები, ილაპარაკეთ პერსონაჟებზე, იმოგზაურეთ საბავშვო ლიტერატურის სამყაროში;
15. შეკერეთ თოჯინები ცალ-ცალი წინდებისგან, შეგიძლიათ სულაც თქვენი ოჯახის წევრების მსგავსი თოჯინები შეკეროთ და დახატოთ, ბევრს იცინებთ, დამიჯერეთ.
16. ააწყვეთ ფუდარტი, ეს სახალისო საქმიანობა ორ კურდღელს დაგაჭერინებთ, გაერთობით და თანაც, სასარგებლო ვიტამინებსაც მიიღებთ იმუნიტეტის გასაძლიერებლად.
17. მოაწყვეთ შეჯიბრებები, მაგალითად, როგორ გაივლით მანძილს საძინებლიდან სამზარეულომდე თავზე წიგნით, თვალახვეული, ფეხისწვერებზე, ასკინკილით. რა თქმა უნდა, უნდა უზრუნველყოთ უსაფრთხო გარემო.
18. ბალიშებით ომი და მსგავსი რამეებიც მე გასწავლოთ?

დაახლოებით ერთი თვის წინ მე და ჩემი კოლეგა თბილისის სახელმწიფო სამედიცინო უნივერსიტეტში ძალიან საინტერესო ლექციას დავესწარით. შეხვედრას უძღვებოდა პროფესორი იუსეფ იჰაბ მოჰამედ ტევფიკი ვესტმინსტერის უნივერსიტეტიდან (დიდ ბრიტანეთი). პრეზენტაციის თემა იყო „კიბო და ნუტრიცია“.

ლექციის დიდი ნაწილი ეძღვნებოდა ჯანსაღი კვებისა და ნუტრიციის, როგორც შედარებით ახალი მეცნიერების მნიშვნელობას; ასევე, კვებითი აშლილობებისა და მალნუტრიციასთან ბრძოლის საკითხებს. ჩემთვის ძალიან საინტერესო იყო მისი მოხსენება უნივერსიტეტის კვლევითი ცენტრის შესახებ. მისი თქმით, ვესტმინსტერის უნივერსიტეტი თანამშრომლობს არაერთი ქვეყნის მთავრობასთან (მაგ. განა სენეგალი, ეგვიპტე) კვებითი ინტერვენციების განსახორციელებლად სხვადასხვა პრობლემების მოსაგვარებლად, მაგ. კიბოს მაჩვენებლების შემცირება ქალებში, მალარიის, ჭაბრწონიანობისა და სიმაღლის პრობლემების შემცირება/გადაჭრა.

ჩემთვის ყველაზე საინტერესო იყო მათ მიერ განხორციელებული პროექტი განაში, სადაც სახელმწიფოს კონსულტაციას უწევდნენ, რა სახის უფასო კვებითი პროგრამები დაენერგა საჯარო სკოლებში. მნიშვნელოვანი იყო, რომ აღნიშნული პროგრამის ფარგლებში მხოლოდ სამიზნე რეგიონები შეირჩნენ, ანუ გაკეთდა დიფერენცირება საჭიროების მიხედვით. კიდევ ბევრი საინტერესო რამ ილაპარაკა ამ ადამიანმა, მაგრამ სტატიის მიზნებიდან გამომდინარე აქ გავჩერდები. ვიმეორებ, ქვეყანა, რომელშიც სასკოლო კვების პროგრამა დაინერგა არის განა!

ახლა, გადმოვერთოთ საქართველოს მაგალითზე. გაეროს ბავშვთა ფონდის „საქართველოში ბავშვებისა და მათი ოჯახების კეთილდღეობის კვლევის“ მიხედვით, საქართველოში 50,000 ბავშვი უკიდურეს სიღარიბეში ცხოვრობს. საარსებო მინიმუმის ზღვარს ქვემოთ მცხოვრები ბავშვების რაოდენობა მნიშვნელოვნად გაიზარდა და ყოველი მეხუთე ბავშვი ისეთ შინამეურნეობაში ცხოვრობს, რომლის წევრთა მინიმალური მოთხოვნილება დაკმაყოფილებული არ არის^[1]. აღარაფერს ვამბობ განათლების ხარისხსა და ხარისხიან განათლებაზე ხელმისაწვდომობის საკითხებზე, რომლებთანაც ასევე ახლო კავშირშია ბავშვთა კვებით უსაფრთხოებასთან.

ასეთ მძიმე სიტუაციაში, შეიძლება დაისვას მარტივი შეკითხვა: რატომ არ შეიძლება სახელმწიფომ შეიმუშაოს სასკოლო კვების პროგრამები რომლებიც ორიენტირებული იქნება მიზნობრივად, ისეთ ადგილებში, სადაც ეს საკითხი ნამდვილად პრობლემურია? მაგალითად, ავიღოთ ოზურგეთის მუნიციპალიტეტის სოფელი ნაგომარი, რომელიც სრულიად გაპარტახებულია. სკოლაში არათუ კვებითი პროგრამა, არამედ ინფრასტრუქტურაც კი გაუმართავია – დანგრეული კედლები, ჭერი, იატაკი; გაუბედურებული სველი წერტილები, გაყინული შენობა და ა.შ. ეს არის ერთ-ერთი უღარიბესი ადგილი, სადაც სასკოლო კვების პროგრამა დიდი შვება იქნებოდა ადგილობრივი მოსახლეობისათვის და უდიდეს გავლენას იქონიებდა ბავშვების განვითარებაზე, მათ შორის აკადემიურ მოსწრებაზე. გარდა ამისა, მსგავს სოფლებში სადაც სკოლა, ე.წ. კულტურულ-საგანმანათლებლო ცენტრს უნდა წარმოადგენდეს, კვებითი პროგრამა მნიშვნელოვნად დაეხმარება ამ როლის შესრულებაში.

მეორე მაგალითსაც მოვიყვან – თუ მასწავლებლის გლობალური ჯილდოს გვერდზე შეხვალთ და ლადო აფხაზავას პროფილს გაეცნობით, გარკვევით წერია, რომ მის რეგიონში ბავშვთა კვება სერიოზული გამოწვევაა. ეს ამბავი საკუთარი თვალითაც არაერთხელ მაქვს ნანახი ლადოსთან სტუმრობისას[2]. ხშირია შემთხვევები, როდესაც ბავშვები სკოლაში მშივრები არიან. რაღა დაგიმალოთ და ჩემი ნახევარწლიანი მასწავლებლური გამოცდილებისას უამრავჯერ შევსწრებივარ ამგვარ შემთხვევებს, რომლებიც მხოლოდ სიღარიბით არის გამოწვეული. მიუხედავად ამისა, საქართველოში კვების ეროვნული კვლევის მიხედვით, „დღეისათვის სკოლებში ჯანსაღი კვების ორგანიზებასთან დაკავშირებით ერთიანი სახელმწიფო პოლიტიკა არ არსებობს. ქვეყნის მასშტაბით, განსაკუთრებით კი რეგიონებში, ბევრია ისეთი სკოლა, რომლებსაც კვების ბლოკი საერთოდ არ გააჩნია… სამწუხაროდ, დღეისათვის არ არსებობს სკოლაში მოსწავლეთა კვების ორგანიზების მარეგულირებელი ოფიციალური დოკუმენტი და სტანდარტი, რომელსაც გამოიყენებს სკოლის ადმინისტრაცია და/ან ტენდერში მონაწილე ორგანიზაცია, ბავშვთა კვების ორგანიზებისთვის“^[3].

დაბოლოს, ქვემოთ მაინც მოკლედ ჩამოვწერ რამდენიმე საკითხს, რომლებიც სასკოლო კვების პროგრამებს უაღრესად მნიშვნელოვანს ხდის:

1. შიმშილის აღმოფხვრა – ძალიან ზედაპირულად, ზედმეტი ლამაზი სიტყვებისა და ფიქრის გარეშე, ერთ-ერთი მთავარი, რისთვისაც აღნიშნული პროგრამები ინერგება, არის ის, რომ ბავშვები არ იყვნენ მშივრები და იკვებონ ჯანსაღად[4];
2. უთანასწორობის შემცირება – კვება ხელმისაწვდომია ყველასათვის (ბუნებრივია, მნიშვნელოვანია, ეს გაკეთდეს იმგვარად, რომ არ იყოს ღირსების შემლახავი იმ ბავშვებისათვის, ვინც აღნიშნული პროგრამით ისარგებლებს);
3. ბავშვთა კვებითი უნარ-ჩვევების გაუმჯობესება;
4. გავლენა აკადემიურ მოსწრებაზე;
5. სკოლის, როგორც სათემო ცენტრის როლის გაძლიერება – პროგრამის მეშვეობით სკოლებს გაცილებით მეტი შესაძლებლობა ექნებათ გაკვეთილების შემდგომი აქტივობების დასაგეგმად. სხვა სიტყვებით, აღნიშნული ხელს შეუწყობს არაფორმალური განათლების განვითარებას.

დასასრულ, მინდა იმედი გამოვთქვა, რომ ეს საკითხი დადგება გადაწყვეტილების მიმღებთა დღის წესრიგში. მასწავლებლებმა კი გაითვალისწინეთ, რომ მოსწავლეთა ესა თუ ის ქცევა შესაძლოა ზუსტადაც რომ შიმშილით იყოს გამოწვეული, რადგან როგორც ზემოთ აღვნიშნე, საქართველოში 50,000 ბავშვი სიღარიბეში ცხოვრობს!

[1] გაეროს ბავშვთა ფონდი, 2017. საქართველოში ბავშვებისა და მათი ოჯახების კეთილდღეობის კვლევა. საქართველოში მოსახლეობის კეთილდღეობის კვლევის მეხუთე ეტაპი.

[2] https://www.globalteacherprize.org/person?id=7507

[3] ოქსფამი, 2016. საქართველოში კვების ეროვნული კვლევა.

[4] ჯანსაღი კვება გულისხმობს ცილების, ცხიმების, ნახშირწყლების წყლის, ვიტამინებისა და მინერალური ნივთიერებების სწორ ბალანსს.

ერთ ოთახში ორი სხვადასხვა კომპანიის თანამშრომელი და  სკოლის მოსწავლე უზის სამ კომპიუტერს.

ეს ახალი რეალობაა, რომელიც ქვეყანაში ეპიდსიტუაციის გაუარესებამ განაპირობა.

ჩვენმა სახლმა ოფისის და სკოლის ფუნქციაც შეითავსა.

ახალი კორონა ვირუსისგან თავდაცვის მიზნით მე და ჩემი მეუღლე დისტანციური მუშაობის გრაფიკზე გადავედით. ჩვენს უფროს შვილს ონლაინ სწავლება დაეწყო.

ყოვედღიური რეჟიმი სრულიად შეგვეცვალა. დღის წესრიგის არც ერთი შაბლონი, რაც აქამდე გვქონდა, აღარ გვადგება.

საერთო სივრცეში ვსხედვართ და დილიდან ასე ვურთიერთობთ თანამშრომლებთან, საქმიან პარტნიორებთან, მასწავლებლებთან და თანაკლასელებთან.

ვცდილობთ, საქმესა და პირად ცხოვრებას შორის ზღვარი გავავლოთ, თუმცა, ერთი ოვალური მაგიდის გარშემო მოთავსებული სამი ადამიანისთვის ეს არც ისე ადვილი საქმეა. მით უფრო, რომ მაგიდის გარშემო, ოჯახის ყველაზე პატარა, მეოთხე წევრი დარბის და სასურველი მომენტის ხელში ჩაგდებას ელის, რომ „უნოს“ თამაში შემოგვთავაზოს.

ერთ რამ ვიცი! თუ ასე დიდხანს გაგრძელდა, საზიარო სივრცეში დამოუკიდებლად მუშაობის უნარი გარდაუვლად გამომგვიმუშავდება. კიდევ თვითდისციპლინის უნარი, რაც საკუთარი საქმის დაგეგმვას, შესრულებას და შეფასებას გულისხმობს.

საერთო სივრცეში სხვადასხვა საქმეების კეთება მშვენიერი სავარჯიშოა იმისთვის, რომ კარგად გავითავისოთ: ყველა ადამიანი ინდივიდია, რომელსაც საკუთარი თავის რეალიზებისთვის უხილავი პირადი სივრცე სჭირდება. ჩვენს მშობელსაც და ჩვენს გაჩენილსაც თავისი ცხოვრება აქვს. მარტივად რომ ვთქვათ, სასურველია, ხელი შევუწყოთ ერთმანეთს  მიზნის მიღწევაში, პატივი ვცეთ ერთმანეთის საქმეს, არ დავასაქმოთ, არ გავფანტოთ ერთმანეთის ყურადღება უმნიშვნელო წვრილმანებზე. ქართულ რეალობაში, როგორც წესი, პირადი სივრცე ძალიან ვიწროა. მით უფრო, მშობლების, რომლებსაც გენეტიკურად მოსდგამთ, რომ შვილის კეთილდღეობა ყველაზე მნიშვნელოვანია. შვილებს კი ზოგჯერ ავიწყდებათ, რომ არც მშობელია მსხვერპლი, თავისივე გაჩენილის მსხვერპლი.  ამიტომ მნიშვნელოვანია, შვილები ხედავდნენ, თითოეული ჩვენგანი, ასაკის მიუხედავად, დამოუკიდებელი ადამიანია, რომელსაც თავისი საქმე აქვს. ეს საქმე ხან გვსიამოვნებს, ხან – იძულებით ვაკეთებთ, მაგრამ ვაკეთებთ, რადგან ყველას ჩვენი გზა გვაქვს, რომელიც ჩვენს მიზნამდე მიდის.

ზოგჯერ ბავშვებს ეზარებათ მეცადინეობა, სკოლას ერთფეროვან და მოსაწყენ ადგილად თვლიან. ჰგონიათ, როცა გაიზრდებიან ბევრი თავისუფალი დრო და ნაკლები პასუხისმგებლობა ექნებათ. დისტანციური სწავლისა და მუშაობის პირობებში, ბავშვებს შეუძლიათ ნახონ, როგორ მუშაობენ მათი მშობლები. რამდენად ახერხებენ ისინი, ჰქონდეთ თავისუფალი დრო სასურველი საქმიანობისთვის და გართობა-დასვენებისთვის. ეს კარგი პერიოდია, ავუხსნათ შვილებს, რომ საქმე და თავისი წილი პასუხისმგებლობა ყველა ასაკში აქვს ადამიანს. და თუ ჩვენი ქცევის მოდელით ვაჩვენებთ, როგორ უნდა დაგეგმო, განახორციელო და ცოტა სიამოვნებაც მიიღო საქმისგან, იქნებ, უფრო მეტად შეუყვარდეთ სწავლის პროცესი, იქნებ უფრო მეტი პასუხისმგებლობა აიღონ საკუთარ თავზე საშინაო დავალების მომზადების პროცესში, იქნებ უფრო გაიზარდოს მათი მოტივაცია.

——————–

სირთულეების მიუხედავად, დისტანციურად მუშაობა და სწავლა იდეალური საშუალება გამოდგა იმისთვის, რომ ოჯახის წევრებმა ერთმანეთი უკეთ „გავიცნოთ“, ერთმანეთის საქმის პატივისცემა ვისწავლოთ და ერთმანეთს მიზნის მიღწევაში დავეხმაროთ.

როგორც წესი, მშობლები შვილებს იცნობენ,  შვილები მშობლებს. მაგრამ ზოგჯერ არაფერი იციან ერთმანეთის შესახებ სახლის მიღმა. როგორია მისი დღის რეჟიმი, ვისთან მეგობრობს, ვისთან უწევს ურთიერთობა და ა.შ.  მით უფრო, გადატვირთული დღის რეჟიმის პირობებში, განა ხშირად გვეძლევა შესაძლებლობა, დავინახოთ ერთმანეთში არა მხოლოდ დედა, მამა ან შვილი, არამედ დამოუკიდებელი პიროვნება, რომელსაც ჩვენ გარდა სხვა, თავისი ცხოვრებაც აქვს, მათ შორის საქმე, რომელსაც სხვა ადამიანებთან ერთად აკეთებს?!

ხშირად ჩვენი წარმოდგენები და რეალობა არ ემთხვევა ერთმანეთს. ზოგჯერ ჩვენ ერთმანეთს ისეთებად ვხედავთ, როგორც გვინდა, რომ ვხედავდეთ – როგორი შვილიც და როგორი მშობლებიც გვინდა, რომ გვყავდეს.

შვილებს უმეტესად ჭკუის დამრიგებლის როლში წარმოვუდგენივართ, რომლებთანაც შეცდომების დაშვების ყველაზე მეტად გვეშინია. და ეს შინაგანი დისტანცია, დღითი დღე გვაშორებს ერთმანეთს.  მშობლები კი ვიცნობთ ბავშვის ცხოვრებას, ქცევის თავისებურებებს ოჯახში, მაგრამ არ ვიცით, როგორია ბავშვი სხვა სივრცეში, მაგალითად, სკოლაში, სადაც არანაკლებ დიდ დროს ატარებს, ვიდრე სახლში.

სკოლასა და სახლებს შორის გაჭიმული ტელეხიდები კი საშუალებას გვაძლევს, შევაგროვოთ უფრო სრულყოფილი ინფორმაცია ბავშვის ქცევათა სისტემის შესახებ და უფრო ფართო ჰორიზონტზე გავიხედოთ, ვიდრე ჩვენი სახლის ზღურბლი და კედლებია.

ვუყურებ ჩემს შვილს, რომელიც სახლისთვის უჩვეულოდ გამოპრანჭული ზის კომპიუტერის ეკრანთან და ვხედავ, როგორ იქცევა გაკვეთილზე; როგორი ურთიერთობა აქვს თანაკლასელებთან; როგორ კომუნიკაციაშია მასწავლებლებთან; როგორია მისი თვითშეფასება; შეუძლია თუ არა ყურადღებით ყოფნა; ახდენს თუ არა კონცენტრირებას მთავარ საკითხებზე; რამდენად სერიოზულად ეკიდება გაკვეთილის პროცესს;  არის თუ არა ესა თუ ის მასწავლებელი მისთვის ავტორიტეტი; არღვევს თუ არა წინასწარ შეთანხმებულ წესებს; როგორ რეაგირებს, როცა სხვები არღვევენ წესებს და ა.შ.

ვუყურებ და ვფიქრობ, ასეთი გამჭვირვალე განათლების სისტემა არასოდეს ყოფილა.

თუ ვინმესთვის  დისტანციური სწავლება გამოწვევას წარმოადგენს, ეს, პირველ რიგში, მასწავლებელია, რომელიც ტრადიციულად თავის საქმეს დახურულ კარს მიღმა აკეთებდა. და თუ აქამდე მოსწავლეების პირისპირ იდგა, ახლა ყველა გაკვეთილი ღია გაკვეთილს ჰგავს, სადაც ერთი“სტუმარი“ კი არ ჰყავს, შეიძლება ყველა მოსწავლის ოჯახის ყველა წევრი ესწრებოდეს გაკვეთილს.  იმედს ვიტოვებ, რომ ამ უჩვეულო და არც ისე პოზიტიურ პერიოდში, მასწავლებლები და მშობლები თანაშრომლობის უპრეცედენტოდ მაღალ ხარისხს  აჩვენებენ.

———-

არ ვიცი, რამდენ ხანს გაგრძელდება ასე!

კიდევ რამდენი დღე მოგვიწევს ამ ოვალური მაგიდის გარშემო ჯდომა.

რამდენ ხანს გაგვყვება დისტანციურად სწავლა-მუშაობის ხალისი.

მაგრამ ერთი რამ ცხადია, უჩვეულოდ დიდი გამოცდილების მიღების შესაძლებლობა მოგვცა 2020-მა წელმა. ზღვა გამოცდილების, რომელიც ტექნოლოგიურ საუკუნეში ცხოვრებისთვის წყალივით აუცილებელია.

მეშვიდეკლასელი ბიჭის დედამ შეწუხებულმა შემომჩივლა, რომ მის შვილს განვითარებაში სერიოზული პრობლემები ჰქონდა – „ბავშვობის ასაკიდან ვერ გამოდის, უპირატესობას მასზე უმცროს ბავშვებთან ურთიერთობას ანიჭებს, უნებისყოფო და უყურადღებოა, სულ თამაშისკენ გაურბის თვალი და პატარა ბავშვის სათამაშოებით თამაშობს. მართალია, სწავლაში სერიოზული პრობლემები არა აქვს, მაგრამ, სწავლას მაინც თამაში ურჩევნია. დამოუკიდებლად ვერანაირ პრობლემას ვერ წყვეტს, მე შემომჩერებია, რომ დავეხმარო სირთულეების გადალახვაში. მგონი, უჩემოდ საერთოდ დაიღუპება“. მოზარდთან შეხვედრის, მისი შესაძლებლობების, პიროვნული მახასიათებლების და უნარ-ჩვევების შესწავლის შემდეგ აღმოჩნდა, რომ მართალია, მას ინტელექტუალურ განვითარებაში არანაირი პრობლემა არ ჰქონდა, მაგრამ ემოციურ-ნებელობითი სფეროს განვითარებაში ნამდვილად შეინიშნებოდა ერთგვარი შეფერხება. ასეთ ბავშვებს ფსიქოლოგიაში ინფანტილურ ბავშვებს უწოდებენ.

ვფიქრობ, მკითხველისათვის საინტერესო იქნება იმის გაგება, თუ რა არის ინფანტილიზმი, რა იწვევს მას და როგორ შეიძლება ვიმუშაოთ ასეთი ტიპის ბავშებთან განვითარებაში არსებული სირთულეების მინიმუმამდე შესამცირებლად.

ტერმინი „ინფანტილიზმი“ ფსიქოლოგიაში გამოიყენება პიროვნების, უპირატესად მისი ემოციურ-ნებელობითი თვისებების მოუმწიფებლობის აღსანიშნავად. ინფანტილური ბავშვის ქცევა არ შეესაბამება მის მიმართ წაყენებულ ასაკობრივ მოთხოვნებს და ვლინდება ბავშვური თვისებების შენარჩუნებაში. ფსიქიკურ ინფანტილიზმს კავშირი არა აქვს გონებრივი განვითარების შეფერხებასთან. ინფანტილური ბავშვები ინტელექტუალური უნარ-ჩვევების განვითარებით არაფრით განსხვავდებიან თანატოლებისაგან – მეტყველებას ჩვეულებრივ ვადებში ეუფლებიან, სვამენ შეკითხვებს, ნორმალურად კითხულობენ, ითვლიან, ხატავენ, ფსიქიკურად საკმაოდ აქტიურებიც არიან.

ინფანტილური ბავშვის ძირითადი მახასიათებლები: 

• ეგოცენტრიზმი – თვისება, რომლის წყალობითაც ადამიანი ხედავს, ესმის და გრძნობს მხოლოდ საკუთარ თავს, მას არ შეუძლია გაიგოს და იგრძნოს სხვა ადამიანის მდგომარეობა. პატარა ბავშვისთვის ეს ბუნებრივია, რადგანაც მისთვის მთავარი საკუთარი მოთხოვნილებების დაკმაყოფილებაა. ეგოცენტრული ადამიანისთვის დამახასიათებელია აბსოლუტური დარწმუნებულობა საკუთარ სიმართლეში. ურთიერთობის პროცესში პრობლემების აღმოცენების შემთხვევაში არასოდეს აღიარებს, რომ არ ესმის ადამიანების, პირიქით – ყოველთვის თვლის, რომ სხვებს არ ესმით მისი;
• დამოუკიდებლად მოქმედების, პრობლემებისა და სირთულეებისათვის თავის გართმევის უუნარობა – არა აქვს უნარი მოემსახუროს საკუთარ თავს, სირთულეებისა და პრობლემების დასაძლევად სხვებს, უპირველეს ყოვლისა დედას მიმართავს დასახმარებლად;
• ორიენტაცია თამაშზე – ინფანტილური ბავშვი სხვა სახის საქმიანობასთან შედარებით, თამაშს ანიჭებს უპირატესობას. სასკოლო ასაკშიც მისი ინტერესები ძირითადად თამაშთან და სათამაშოებთან არის დაკავშირებული. მას შეუძლია ითამაშოს და იმხიარულოს დაუსრულებლად და ოჯახის წევრებსაც მოუწოდებს, რომ ითამაშონ და იმხიარულონ მასთან ერთად. საკლასო ოთახშიც ნებისმიერ სასკოლო სიტუაციას თამაშად აქცევს და სკოლამდელივით იქცევა, ნებისმიერი სასწავლო ნივთი შეიძლება სათამაშოდ გამოიყენოს. ინფანტილური ბავშვი ძალიან ხალისიანი და ემოციურია, მაგრამ არა თავისი ასაკის შესაფერისად;
• საკუთარი ქცევის სიტუაციის მოთხოვნებისადმი დაქვემდებარების უუნარობა – მას არ შეუძლია სწორად შეაფასოს სიტუაცია, შეცვალოს საკუთარი ქცევა არსებული მოთხოვნების შესაბამისად, ასევე განჭვრიტოს მოვლენების განვითარება, შესაძლო საფრთხეები და საშიშროებები;
• საკუთარი სურვილების და ემოციების შეკავების უუნარობა;
• ბავშვური უშუალობა, გულუბრყვილობა – მისი ქცევა არ შეესაბამება მისსავე ასაკს. ხშირად ის მოქმედებს წინდაუხედავად, ვერ წარმოუდგენია, რომ შეიძლება ვინმემ აწყენინოს;
• უდარდელობა, უზრუნველობა, დაუდევრობა, მოვალეობის გრძნობის განუვითარებლობა;
• სირთულეების გადასალახად ნებისყოფის დაძაბვის უუნარობა;
• მომატებული მიმბაძველობა და შთაგონებადობა;
• შემეცნებითი აქტივობის დეფიციტი სწავლის პროცესში, სასკოლო ინტერესების არქონა;
• მოსწავლის „როლის“ ჩამოუყალიბებლობა;
• იმ საქმიანობისთვის თავის არიდების სურვილი, რომელიც მოითხოვს აქტიურ ყურადღებას და ინტელექტუალურ დაძაბვას;
• მისწრაფება იყოს უმცროსი ასაკის ბავშვების საზოგადოებაში, ან ისეთი ასაკის ბავშვების წრეში, რომლებიც მას მფარველობას გაუწევენ და მასზე იზრუნებენ;
• ინფანტილური ბავშვი გაურბის იმის კეთებას, რაც მას არ სურს, თუ პრობლემებს ხედავს, თავს არიდებს, რადგანაც ფიქრობს, რომ გაუჭირდება მათი დაძლევა. მას არ სურს გადაწყვეტილების მიღება და პასუხისმგებლობის საკუთარ თავზე აღება;
• ინფანტილურ ბავშვთან სოციალური კონტაქტები თავდაპირველად არ არის დარღვეული. პირიქით, ასეთი ბავშვი მიისწრაფვის გარშემომყოფებთან ურთიერთობისაკენ, უყვარს ყურადღების ცენტში ყოფნა. სოციალური ადაპტაციის უნარი მას იმის შედეგად უქვეითდება, რომ არ შეუძლია საკუთარი ქცევის და ემოციების კონტროლი, თანდათან უძნელდება იმათთან თანაარსებობა, ვინც წინ უსწრებს განვითარებაში. ამას მივყავართ კიდეც სოციალური კონტაქტების დარღვევასთან;
• ინფანტილიზმი დაკავშირებულია, უპირველეს ყოვლისა, ემოციურ-ნებელობითი სფეროს განვითარების შეფერხებასთან და გონებრივ განვითარებას ის არ ეხება, მაგრამ, თუ მაინც დაფიქსირდა ჩამორჩენა ინტელექტუალურ განვითარებაშიც, ეს უკვე მეორად მოვლენად ითვლება, აღმოცენდება სოციალური დეზადაპტაციის შედეგად და გამოვლენას იწყებს სასკოლო სწავლების პროცესში.

ინფანტილიზმის გამომწვევი მიზეზები:   

• ჰიპერმზრუნველობა – როდესაც ბავშვთან დაკავშირებულ ყველა გადაწყვეტილებას მშობლები იღებენ, იცავენ მას ნებისმიერი სახის სირთულეებისაგან, აკმაყოფილებენ მის ნებისმიერ მოთხოვნას და კაპრიზს, ბავშვი ვერ სწავლობს პასუხისმგებლობის საკუთარ თავზე აღებას, პრობლემების დამოუკიდებლად გადაწყვეტას. ამასთან, გარშემომყოფი ადამიანებისაგან ის ითხოვს ისეთივე ყურადღებას და ზრუნვას, როგორსაც ოჯახში მიეჩვია, ითხოვს ყველა მისი სურვილის დაკმაყოფილებას, მისი ქცევა ხდება ეგოცენტრული, რაც მის სოციალურ ადაპტაციას გარემოსთან სერიოზულად ართულებს და ბავშვის ინფანტილურობის მიზეზი ხდება;
• მშობლების უყურადღებობა და გულგრილობა ბავშვის მიმართ – მშობლების არასაკმარის ყურადღება შეიძლება მაპროვოცირებელი იყოს ინფანტილურობის განვითარების. ბავშვი, რომელიც თავის ნებაზეა მიშვებული, ცდილობს საკუთარ მშობლებთან ურთიერთობის დეფიციტი შეავსოს ფილმების, სერიალების ყურებით, კომპიუტერული თამაშებით, სოციალურ ქსელებში ვირტუალური ურთიერთობით. რეალური სამყარო მისთვის გამოგონილით, წარმოსახულით იცვლება. ბავშვმა არ იცის, როგორ მოიქცეს რეალურ სამყაროში, ვერ ახერხებს ადეკვატური ურთიერთობის დამყარებას ადამიანებთან, ის არ არის მორგებული მის გარემომცველ რეალურ სამყაროსთან. ყველაფერი ეს კი ინფანტილურობის ჩამოყალიბების ხელშემწყობი ხდება;
• ავტორიტარული აღზრდა და დამოუკიდებლად მოქმედების აკრძალვა – თუ მშობლები შესაძლებლობას არ აძლევენ პატარას, გამოავლინოს დამოუკიდებლობა და თავად მიიღოს გადაწყვეტილება, რადგან მის ნაცვლად ამას უფროსები აკეთებენ, მომავალში ბავშვი აღმოჩნდება ყველაფერში სხვაზე დამოკიდებული. მას გაუჭირდება იყოს დამოუკიდებელი, მიიღოს გადაწყვეტილებები, თავად მოაგვაროს თავისი პრობლემები, რაც ბუნებრივია ინფანტილურს გახდის მას.

რეკომენდაციები ინფანტილური ბავშვების მშობლებისთვის:

• მოვიწონოთ და წავახალისოთ ბავშვის მისწრაფება დამოუკიდებლობისაკენ, საკუთარი გადაწყვეტილების მიღებისაკენ. ბავშვს უნდა მივცეთ საშუალება მოსინჯოს საკუთარი ძალები;
• მოვერიდოთ უყურადღებობას და გულგრილობას;
• გავითვალისწინოთ, რომ აღზრდის პროცესში დიდი ზიანის მომტანია განსვლა ოჯახისა და სკოლის, ასევე ოჯახის სხვადასხვა წევრის მიერ წაყენებულ მოთხოვნებს შორის. ამიტომ, ვიმოქმედოთ შეთანხმებულად;
• ხელი შევუწყოთ ბავშვის თანატოლებთან ურთიერთობას. ვასწავლოთ მას თანამშრომლობა სხვა ბავშვებთან, წყენის დავიწყება, კონფლიქტების მოგვარება. ავუხსნათ მის მიერ დაშვებული შეცდომების შედეგები;
• ვასწავლოთ ბავშვს, გადალახოს სირთულეები. დავეხმაროთ და გამოვხატოთ სიხარული მისი გამარჯვებებით და წარმატებებით. გვახსოვდეს, რომ წარმატება ადამიანს უღვიძებს საკუთარი ძალების რწმენას, უხსნის დაძაბულობას და უქმნის ემოციური კომფორტის განცდას;
• მოვერიდოთ ჰიპერმზრუნველობას. დავაკისროთ ბავშვს გარკვეული ვალდებულებები, მივცეთ დავალებები, საქმე, რომელზეც პასუხისმგებელი თავად იქნება. ამასთან, მოვერიდოთ მის გაკიცხვას და მასთან ჩხუბს ნაკლებად ხარისხიანად შესრულებული სამუშაოს გამო, მას სჭირდება დრო, რომ ისწავლოს და დაეუფლოს ამა თუ იმ საქმეს. სწავლის პროცესში კი შეცდომები ბუნებრივია;
• გვახსოვდეს, რომ მუდმივად კომფორტულ გარემოში ყოფნა აფერხებს განვითარებას. ბავშვისთვის, რომელსაც ყველაფერი აქვს, რასაც მოისურვებს, ყველა მას ემსახურება, უინტერესო ხდება ცხოვრება. ასეთ დროს მშობლები ხშირად ტეხავენ განგაშს – “ჩემს შვილს არაფერი უნდა, არაფერი აინტერესებს“. მას უბრალოდ ყველაფერი მობეზრდა. თუ ბავშვი მუდმივად კომფორტულ გარემოში იმყოფება, არ სჭირდება სირთულეების გადალახვასა და გადაწყვეტილებების მიღებაზე ფიქრი, დიდი ალბათობით ის ინფანტილურ ადამიანად ჩამოყალიბდება, რაც მას მომავალში წარმატებების მიღწევასა და თვითრეალიზებაში სერიოზულად შეუშლის ხელს;
• ბავშვში ინფანტილიზმის დასაძლევად კარგი საშუალებაა “კომფორტის ზონიდან“ მისი გამოყვანა. თუ ვხედავთ, რომ ბავშვს რაიმე აშინებს, მაგ. უცხო ადამიანებთან ურთიერთობა ან აუდიტორიის წინ გამოსვლა, შევეცადოთ შევქმნათ მისთვის ისეთი სიტუაციები, სადაც ის შეძლებდა გადაელახა ეს შიში;
• მივცეთ ბავშვს უფლება გააკეთოს ის, რაც მისი ასაკისთვის სრულიად შესაძლებელია, თუნდაც ისე კარგად არ გამოუვიდეს, რომ ჩვენ მოგვეწონოს. აკრძალვები შეიძლება მომავალში ჩვენ დავივიწყოთ, ბავშვმაც დაივიწყოს, მაგრამ მის ქვეცნობიერს არ დაავიწყდება და ის უარს იტყვის ბევრი რამის გაკეთებაზე იმის შიშით, რომ არ გამოუვა და მარცხს განიცდის. წავახალისოთ დამოუკიდებლობა ნებისმიერ ასაკში. შეიძლება დილით სახლიდან 10-15 წუთით გვიან მოგვიწიოს გასვლა, თუ 4 წლის პატარა თავად შეეცდება ზონრების შეკვრას, მაგრამ შედეგით ნამდვილად არ დავრჩებით უკმაყოფილო, რადგანაც თვითმომსახურების და დამოუკიდებლად მოქმედების უნარ-ჩვევები ბავშვს დროულად ჩამოუყალიბდება. წავახალისოთ და შევაქოთ პატარა, გამოავლინოს ინიციატივა და დამოუკიდებლობა. ამასთან, ნუ ვეჩხუბებით და ვუსაყვედურებთ, თუ მისი მოქმედებები დახვეწილი და ჩვენთვის მოსაწონი არ იქნება. გვახსოვდეს, რომ უნარ-ჩვევების გამომუშავებას დრო და გამოცდილება სჭირდება.

ინფანტილიზმი საკმაოდ გავრცელებული მოვლენაა და პრაქტიკულად თითოეული ჩვენთაგანი ცხოვრებაში ერთხელ მაინც შეხვედრია ინფანტილურ ადამიანს. მაგრამ, რამდენადაც ეს მოვლენა, თავისი არსით, არ წარმოადგენს სოციალურად სახიფათოს, მას,  როგორც წესი, არ ეთმობა სათანადო ყურადღება. ეს კი საკმაოდ დიდი შეცდომაა, რადგანაც, მიუხედავად იმისა, რომ ინფანტილური ქცევა არ არის სოციალურად სახიფათო, ის მნიშვნელოვნად უშლის ხელს ადამიანს საკუთარი შესაძლებლობების გამოვლენასა და თვითრეალიზებაში. ამასთან, მისი ახლობლებისთვისაც საკმაოდ სერიოზული დისკომფორტის  და პრობლემების შემქმნელი ხდება. ამდენად, კარგი იქნება, თუ ბავშვის სწორი აღზრდის გზით, მის თავიდან აცილებაზე, ჩამოყალიბების შემთხვევაში კი დროულად დაძლევაზე ვიფიქრებთ.

სოკრატემ, ჩვენთვის ყველაზე ნაცნობმა სტუდენტმა, განათლების სისტემის მოდელის შექმნის მცდელობისას, უმაღლესი თამასა დააწესა და მასწავლებლებს მოგვიწოდა, რომ ვიფიქროთ როგორ ვასწავლოთ მოსწავლეებს ბრძენმოფიქრალობა, რაც თავისთავში სიბრძნის, როგორც მოცემულობის უბრალოდ მიღებას კი არა, შეფასებას გულისხმობს.

პლატონის  ღრმა და საინტერესო მოსაზრება გამომდინარეობდა შემდეგი იდეიდან: ადამიანს უნდა ასწავლო ყოველდღიური ცხოვრების იმგვარად გააზრება, რომ მან, სიამოვნების, პატივისა და კეთილდღეობის, მიზნებისა თუ შურისძიების დაგეგმვისას, ყოველთვის იფიქროს მათ ავ-კარგიანობაზე და გადაწყვეტილების მიღებისას, აუცილებლად გააკეთოს არჩევანი უფრო მნიშვნელოვანი ღირებულების სასარგებლოდ.

სწორედ ეს, ფასეულობების ეგრეთ წოდებული ვირტუალური შკალა, როგორც გეზი უნდა ჰქონდეს ყველა მასწავლებელს, რომ არც თვითონ აცდეს მთავარს და არც მისი მოწაფეები.

მაგრამ რა არის ეს მთავარი და ერთნაირად უნდა მივუდგეთ თუ არა ყველა მოსწავლეს, ესაა კითხვა, რომელიც პედაგოგიკის მკვლევარი მოაზროვნეები ამდენი საუკუნეა უსვამენ თავსაც და საზოგადოებასაც.

პლატონი სტუდენტებს კატეგორიებად ახარისხებდა და მიაჩნდა, რომ განათლება და განათლების მიცემის ხერხი სტუდენტის ინტერესებიდან გამომდინარე ინდივიდუალური უნდა იყოს, ეს მოსაზრება, საფუძვლიანად, ჯონ დუიმ, პლატონის დიდმა თაყვანისმცემელმა, მაგრამ ამავე დროს კრიტიკოსმაც, უარყო და თქვა, რომ განათლების დახარისხება იერარქიულ კატეგორიებად, მიუღებელი და არაფრისმომცემია.

დუი და მოგვიანებით უკვე სხვა პატივსაცემი ადამიანები,  განათლების სისტემის შიგნით ღირებულებების განსაზღვრების აუცილებლობას, როგორც ცოდნის ქვაკუთხედს ისეთი სერიოზულობით უდგებოდნენ.

რა არის განათლების სისტემის მიზანი? კონკრეტული ცოდნის მიცემა თუ კონკრეტული ღირებულებების გააზრება და ცოდნის მხოლოდ ამის ფონზე გადაცემა?

როგორ უნდა შეფასდეს საგანმანათლებლო რესურსი, სისტემა და დაწესებულება? ეს უნდა გააკეთოს საზოგადოებამ თუ სხვა სისტემამ, რომელსაც მერე კიდევ სხვა სისტემა შეაფასებს და ასე დაუსრულებლად?

რა უნდა დავუსახოთ მიზნად საგანმანათლებლო დაწესებულებას, რათა სტუდენტებში შემოქმედებითი აზროვნება გააღვივოს? თუ პირიქით – უნდა გახადოს ისინი კარგი შემსრულებლები?

უნდა წახალისდეს თუ არა ბავშვებში ცნობისმოყვარეობა, უნდა ვასწავლოთ თუ არა სტუდენტებს თვითშეფასებისა და საკუთარი რესურსის სწორად გამოყენების ტექნიკა?

უნდა განვუვითაროთ თუ არა ბავშვებს საღი განსჯის უნარი? რომელი ასაკიდან?

რა უნდა შთავაგონოთ მოზარდებს, „თავისუფალი“ ცხოვრების წესი და მეტი ავტონომიურობა, თუ მორჩილება და ავტორიტეტის მიმართ ტრადიციული და დამკვიდრებული მიდგომები?

უნდა მივცეთ თუ არა ბავშვებს რელიგიური განათლება, თუ აღვზარდოთ ისინი ყოველგვარი რელიგიური კუთვნილებისგან სრულიად დაცლილი?

ბაღი, სკოლა და უმაღლესი საგანმანათლებლო დაწესებულება უნდა ასწავლიდეს თუ არა მოსწავლეს ბედნიერებისკენ სვლის გზებს, პიროვნული პრობლემების დაძლევის მეთოდოლოგიას, პოლიტიკური ცნობიერების ამაღლებას, სამოქალაქო პასუხისმგებლობას და უახლოესი გამოწვევებიდან გამომდინარე, მაგალითად, დეზინფორმაციისა და პროპაგანდის გარჩევას ნამდვილი ამბებისგან?

ამ შეკითხვებს დიდი ხანია სვამენ გამორჩეული მოაზროვნეები, რომელზე ერთგვაროვანი პასუხები არ არის და ყველა ინდივიდუალურ შემთხვევაში, კონკრეტული სოციუმი ან კონკრეტული ადამიანი თავისებურად წყვეტს.

ყველა შემოთავაზებული და დასახული მიზანი ფრთხილ და სათუთ განხილვას მოითხოვს და აუცილებლად ექვემდებარება უმკაცრეს კრიტიკას, რათა სისტემურად დანერგვამდე, მაქსიმალურად დაწურული და იდეალური გახდეს.

უმთავრესი ამოცანა, რასაც თანამედროვე საგანმანათლებლო დაწესებულებები ისახავენ მიზნად, არა მოკლევადიანი განვითარების გეგმაა, არამედ ეგრეთ წოდებული „ტოტალური განათლების“ პრინციპია, როდესაც კონკრეტული ქვეყნების საგანმანათლებლო სისტემა ან პრესტიჟული უმაღლესი დაწესებულებები განათლებას გრძელვადიან პრიზმაში უყურებენ და ცდილობენ ფსონი მომავლის პროფესიებზე გააკეთონ.

მსგავსი კონცეფციის შექმნა მხოლოდ მყარად ჩამოყალიბებული ფილოსოფიის მქონე სასწავლებლებს შეუძლიათ და ამ მიმართულებაზე, როგორც წესი, პლანეტის უდიდესი მოქმედი მოაზროვნეები ფიქრობენ.

ჩვენნაირ პატარა ქვეყნებში, სადაც სისტემის დანერგვამდე ბევრი ექსპერიმენტი ტარდება ჩვენ შვილებზე, კონცეფციის შექმნა ბევრ სირთულესთანაა კავშირში, რადგან სახელმწიფო, იყენებს რა საკუთარ ძალაუფლებას, ირიბად ან პირდაპირ ძალადობს საგანმანათლებლო დაწესებულებებზე,  თავის მხრივ, კერძო სკოლებისა და ინსტიტუტების შემთხვევაში, ფულის გადამხდელი, მშობელი იღებს ძალასაც და უფლებამოსილებასაც სკოლის კონცეფციაში ჩაერიოს, შესაბამისად, გრძელვადიან პერსპექტივაში შეაფერხოს კიდეც ფუნდამენტური ცვლილებების განხორციელების პროცესი.

როგორც წესი, მშობლები კრიტიკულად და ეჭვით უდგებიან ისეთ სასწავლო გეგმას, რომელიც სახელმწიფოს მხრიდან არაა დამტკიცებული. სკოლებს ხელ-ფეხი აქვთ შებოჭილი და საერთო, ეროვნულ სასწავლო გეგმას ბრმად და ხშირად ფორმალურად მიყვებიან.

რომელი საგნების სწავლაა ღირებული და ფასეული, რომელი საგნების არსწავლა „არ დააქცევს ქვეყანას?“ უნდა ხდებოდეს თუ არა მოსწავლეებისა და სტუდენტების ინდივიდუალურ განვითარებაზე აქცენტირება, თუ განათლება უნდა იყოს იაფი და ძალიან ზოგადი პროდუქტი? არის თუ არა მორალურად გაუმართლებელი ცუდი მოსწრების სტუდენტებისა და მოსწავლეების სწავლის პროცესისგან ჩამოშორება და ნიჭიერი და ძლიერი შესაძლებლობების მქონე, მაგრამ ფინანსურად სუსტი ბავშვებისთვის განვითარების შესაძლებლობების მიცემა? დამოკიდებულია თუ არა განათლების მიცემა და მიღება ეთნიკურ, რელიგიურ, გენდერულ, კულტურულ თავისებურებებზე? არის თუ არა თანამედროვე განათლების სისტემა მორგებული მამაკაცზე და ხომ არ ილახება გოგონების უფლებები სწავლის არსებული მოდელების პირობებში? – მსგავს კითხვებს ფემინისტური ორგანიზაციები აქტიურად სვამენ მსოფლიოს წინაშე.

კაცობრიობა, როგორც ყოველთვის თავისი განვითარების მნიშვნელოვან ეტაპს გადის. მაღალტექნოლოგიური განვითარების პირობებში დღის წესრიგში, ისეთი ეთიკური მოცემულობები დგება, რაზეც კაცობრიობას აქამდე არასოდეს უფიქრია – ხელოვნური ინტელექტი და ადამიანის უფლებები, რობოეთიკა, უდიდესი კორპორაციების მიერ შექმნილი ონლაინგაყიდვების პლატფორმების, როგორც მოზარდებზე და არამარტო მოზარდებზე ირიბად ზემოქმედების ინსტრუმენტი, ევთანაზიული ტურიზმი და სხვა.

ცივილიზაცია ისეთი სისწრაფით ვითარდება, ვფიქრობ, მხოლოდ ძლიერი, მყარი და ღირსეული ფასეულობების მქონე ერები მოახერხებენ თვითგადარჩენას.

და ჩვენც, სწორედ იქ და იმ წუთას უნდა აღმოვჩნდეთ.

ის დრო , როცა გაკვეთილის ახსნის, დავალების მიცემის და გამოკითხვის ისეთ ხერხს ეძებ, მრავალრიცხოვანი კლასის თავმოყრა რომ შეძლო და შედეგიც მიიღო ისე, რომ ყველა მოსწავლე თანაბარ პირობებში გყავდეს. ბოლოს მიდიხარ იმ დასკვნამდე, რომ აირჩიო მასალა, ჩაწერო ვიდეოს სახით მისი ახსნა, მოათავსო დახურულ ჯგუფში და მოასმენინო კლასს მათთვის ხელსაყრელ დროს.

შინაარსიანი რომ გამეხადა,   სწორედ ასე დავიწყე არდადეგები. დილით, ჯგუფში  მოვათავსე  ვიდეო, დავრწმუნდი,რომ ყველამ ნახა. დავწერე  ყველაფერი, რაზეც ვისაუბრე ვიდეოში და გადავუღე ფოტო ფურცელს.  იმის შემოწმებლად რამდენად  აზრიანად წაიკითხეს და მოისმინეს ჩემი დავალება, მოცემული ფოტოს ქვეშ ვნიშნავ სიის პირველ ნომერს და ვუსვამ კითხვას მოცემული ტექსტიდან. ის მპასუხობს და ახლა თავად ადგენს კითხვას მოცემული ტექსტიდან და ამ კითხვას პასუხობს სიის მეორე ნომერი, რომელიც გადადის მესამე ნომერთან კითხვით და ასე შემდეგ სიის ბოლომდე.

ეს იმის საშუალებას მაძლევს, რომ შევამოწმო თეორიული მასალის მინიმალური ცოდნა. ყველა მოსწავლე თანაბარ პირობებშია.

მეორე დღეს ამ მასალის გამოყენებით შეიძლება ვიდეოთი რამდენიმე ამოცანა ავუხსნათ და მერე წერილობით ასეთივე ამოცანები ამოხსნილი მოვათავსოთ ჯგუფში. გავიმეოროთ იგივე, რაც წინა დღეს. ვკითხოთ სიის პირველ ნომერ მოსწავლეს. პასუხის შემდეგ, ის ეძებს ,რომელი ამოცანის პასუხი ჰკითხოს მეორეს და ასე შემდეგ. მხოლოდ ბოლო მოსწავლე გვეკითხება ჩვენ.

მეორე დღეს ვაძლევთ საშინაო დავალებად  ანალოგიურ ამოცანას, რომლის ამოხსნის ვარიანტსაც გვიგზავნიან პირადად. ამოხსნის სწორ ვარიანტს ვათავსებთ იგივე ჯგუფში. ბავშვები აუცილებლად ფასდებიან  კითხვის სირთულის და საშინაო დავალების შესრულების შესაბამისად. თავდაპირველად მხოლოდ ჩავინიშნავთ და არ დავწერთ შეფასებას,  განმსაზღვრელი შეფასებისთვის ვიყებებთ შემდეგ ცხრილს:

მოსწავლეს შეუძლია გვკითხოს პირად გზავნილში, თუ ვერ გაიგო, როგორ შეადგინოს კითხვა. საჭიროების შემთხვევაში მათ შეუძლიათ სიას არ გაყვნენ და კითხვის დასასმელად აირჩიონ მოსწავლე, რომელიც მანამდე არ ყოფილა მონიშნული. საბოლოოდ, ყველა უნდა გამოიკითხოს.

აქტივობის უპირატესობა არის ის, რომ ყველა თანაბარ პირობებშია, ვამოწმებთ და ვიგებთ, რომ კითხვაზე პასუხის მისაღებად მინიმუმ წაიკითხეს  მასალა, ჯგუფში არიან მშობლები და გვეხმარებიან.

მასალა, რომელსაც ვიყენებთ, შეიცავს  მარტივ და რთულ საკითხებს, ანუ კითხვის ავტორი იპოვის ყველა დონეს.  თუ ვერ იპოვა,  პირად გზავნილში გვთხოვს დახმარებას.

თუმცა, მეთოდი ვერ მოგვცემს იმის საშუალებას სტანდარტით მოცემული ბევრი საკითხი ერთად დავფაროთ.  ინფორმაცია უნდა იყოს მცირე რაოდენობით და მოსწავლეთათვის გასაგები.

მეთოდის მთავარი საფეხურებია:

ახალი საკითხის შესახებ ცოდნა შევძინოთ მოსწავლეებს,  მათ შეძლონ ამოცანების ამოხსნა და ასე  შევამოწმოთ ახსნილი საკითხის გაგების  დონე. მოსწავლეებს კითხვების შესადგენად ფიქრი უწევთ, მაღალი მზაობის მოსწავლეები  დავალებად იღებენ უფრო მაღალი დონის მასალას და გვიგზავნიან პირადში  შესრულებულ დავალებას.  შეუძლიათ თავადაც მოიფიქრონ რამე საინტერესო.

მეთოდის საწყისი ეტაპი საინტერესო აღმოჩნდა მოსწავლეებისათვის და იმედია, იმ შედეგს მოიტანს, რა შედეგის მისაღებადაც არის მოფიქრებული ეს აქტივობა. კლასის მრავალრიცხოვნობის შემთხვევაში, შრომატევადიც იქნება,  მაგრამ საშინაო დავალების ნაწილში ვეცადოთ, მოვახდინოთ მოდიფიკაცია.

ასე არდადეგები ცოტათი შეივსება საჭირო წუთებით.

და თუ მაინც, აღმოჩნდება ვინმე, ვისაც არა აქვს ინტერნეტი, მინიმუმ ტელეფონით მაინც გავაცნოთ მასალა და მივცეთ საშუალება, გვიკარნახოს კითხვაზე პასუხი და კითხვა.

ხელოვნების სწავლება ბავშვებისთვის სახალისო გამოცდილებად რომ იქცეს, თემის გასააზრებლად საჭირო ვიზუალური მასალის შერჩევას მათი ხედვიდან და ინტერესებიდან გამომდინარე ვცდილობ – რა მოეწონებათ, რაზე შეიძლება გაეცინოთ, რა იქნება ნაცნობი, ახალს რას გაიგებენ, რა მისწვდება მათ გულებს, რა დაამახსოვრდებათ, რა შთააგონებთ, როცა ხატვას შეუდგებიან.

პატარები ხშირად მიყვებიან თავიანთ შინაურ ცხოველებზე, როგორ მიუხარიათ სახლში, რას აჭმევენ, როგორ უვლიან. 11 წლის ლიზასთვის დაუვიწყარია ის დღე, როცა დედამ მოულოდნელად ლეკვი აჩუქა. საბას ორი თუთიყუში ჰყავს, ორივე ცელქი, ოღონდ ერთი საშინლად მახინჯი, მაგრამ მაინც ძალიან საყვარელი. აჩი სამ კუს უვლის და ეზოშიც ხშირად ასეირნებს. ანა თავის კატას როცა ეფერება, ის ენას უყოფს. გიოს მსუქანი წითური კატის ამბებიც ვიცით, რომელიც მთელი უბნის შვილობილია, დადის კარდაკარ, ხან ვინ აჭმევს, ხან ვისთან გამოიძინებს. მეც ვუამბობ ჩემსას, ჩემი პატარა გოგო, როცა თავის ზაზუნას ესიყვარულება, ხმის ტემბრი ეცვლება, ხმა უწვრილდება, თითქოს ბოლომდე უნდა ამოიწუროს და მთელი გულით აგრძნობინოს, როგორ უყვარს ეს ერთი ციდა არსება.

ცხოველების სიყვარულსა და ზრუნვაში ამ ბავშვებს ვერავინ შეედრება. და როცა ხელოვნების გაკვეთილი მათ ძვირფას ოთხფეხა მეგობრებს ეთმობა, ნამდვილი დღესასწაული დგება. უხარიათ, მონდომებით გისმენენ, ხალისით მუშაობენ. ნატალი ცდილობს ყველა ნაკვთი და დეტალი მიამსგავსოს, ქეთევანს როგორც ახსოვს ისე ხატავს, გიო კი ცხოველის გამოსახულებას კუბებით აგებს და თავისი ნამუშევრით კმაყოფილი თავს გვაწონებს.

ანიმალისტურ ჟანრს პატარები (მეხუთე – მეექვსეკლასელები) სხვადასხვა ეპოქისა და სტილის მხატვრების ნამუშევრებით უკვე იცნობენ. ცხოველები ხელოვნებაში ფიროსმანის ნახატების, დიურერის ზუსტი ჩანახატების თუ მერაბ აბრამიშვილის დეკორატიული სტილის განხილვისა და ინტერპრეტაციების შესრულებით აქვთ გააზრებული. ესმით და საინტერესოდ განიხილავენ, ვინ როგორ და რატომ ხატავდა ცხოველებს, რომელი უფრო მოსწონთ, რეალისტური, პირობითი, დეკორატიული თუ აბსტრაგირებული გამოსახულებები.

ერთ გაკვეთილზე კი ჩვენი ნახატების გმირებად დედამიწაზე გადაშენების პირას მყოფი ცხოველები და ფრინველები ვაქციეთ. ფიქრისთვის და დაკვირვებისთვის ხელთ გვქონდა საინტერესო სტატიებით, სიახლეებითა და აღმოჩენებით სავსე – ჟურნალ „National Geographic საქართველოს“ ერთ-ერთი გამოცემა, რომელიც მთლიანად ამ თემას ეხებოდა, თან მაღალი ხარისხის ვიზუალური მასალით. ჟურნალში წითელი პანდის, ყარსაღის და ვარდისფერი ფლამინგოების  ფოტოები რომ შემომხვდა, იმწამსვე ბავშვების სახეები წარმომიდგა თვალწინ, როგორ მოეწონებოდათ. ზუსტად ის იყო, რაც გვჭირდებოდა.

სანამ ცხოველების ფოტოებს ვაჩვენებდი, ჯერ ეკოსისტემები გავიხსენეთ. ცხოველები ხომ გარემოს კომპლექსურ ქსელში არსებობენ, რომელსაც ეკოსისტემა ჰქვია. ხელოვანებს კი ამ ეკოსისტემებზე დაკვირვება უყვართ, რომ საკუთარი ისტორიები შექმნან. ბუნებაზე დაკვირვების შედეგი –  მრავალფეროვანი ფერები, ფორმები, ფაქტურა მათ ნამუშევრებში ვლინდება. მაგრამ რა ისტორიებს გვიამბობენ მხატვრები თუ მოქანდაკეები ცხოველებზე და ამ ნამუშევრების ნახვისას ჩვენ რას ვგრძნობთ? შეუძლია ხელოვნებას ბუნებასთან ჩვენი ურთიერთობის გააზრებაში დაგვეხმაროს, დაგვაფიქროს, როგორ ვეპყრობით გარემოს, ცხოველებს, ფრინველებს, წყლის ბინადრებს?

დღეს მეცნიერები გადაშენების საფრთხის წინაშე მყოფი ცხოველების 28 000-ზე მეტ სახეობას და ქვესახეობას გვაცნობენ. საფრთხის დონეებიც განსხვავებულია, ზოგი საჭიროებს ზრუნვას, ზოგი კრიტიკულ საფრთხეშია, ზოგი გადაშენებული, ზოგიერთი სახეობის შესახებ კი არასრული მონაცემებია. ბავშვებმა ამ პრობლემის მიზეზებზე საკუთარი მოსაზრებები გამიზიარეს – ტყეების გაჩეხვა, ბრაკონიერები, კლიმატის ცვლილება და ა.შ. რომ თავიდათავი ამ უბედურებების ადამიანია, ბუნების მიმართ მისი დაუფიქრებელი და დაუნდობელი მოქმედებებით.

ჟურნალის თვალიერებისას ვთხოვე, ცხოველების იერსახესთან ერთად მათ სახელებსაც კარგად დაკვირვებოდნენ: წითელი პანდა, იავური მწვანე კაჭკაჭი, თევზი ნაპოლეონი, ნუბიური გარეთხა, ნაოჭიანი რქაცხვირა, ყარსაღი, ვერცხლისფერი ბრინჯის ზაზუნა, ნისლა ლეოპარდი, მარჩის ჩხრიალა გველი, ამერიკული მესაფლავე ხოჭო, სამხრეთამერიკული და კარიბის აუზის გიგანტური კუ და ა.შ. მოეწონათ და გახალისდნენ.

ცხოველების მომხიბვლელი ფოტოების ნახვამ და სახელების ამოკითხვამ, პრობლემის გააზრებისგან გაჩენილი სევდა ცოტა შეგვიმსუბუქა და მუშაობასაც შევუდექით.

ლიზამ და ნუცამ, სურათზე მათი საყვარელი ფლამინგო რომ დალანდეს, რაც იცოდნენ მონდომებით გვიამბეს: „ფლამინგო რომ იბადება თეთრია, ფერს კი მერე საკვებისგან იცვლის. ახალდაბადებულს რბილი, ხშირი ბუმბული და სწორი ნისკარტი აქვს. ნისკარტი თანდათან, ზრდასთან ერთად უხდება მოხრილი. მშობლები თავიანთ წიწილს ხმით სცნობენ. მისი საყვარელი საჭმელი ლოკოკინები და წყალმცენარეებია, თევზსაც მიირთმევს, ჩარგავს თავს წყალში და ასე თავდაყირა შეუძლია ჭამოს.“ საბამ წამოიძახა, წარმოიდგინეთ, რა იქნებოდა, საკვების მიღების შემდეგ ადამიანებიც რომ ფერს ვიცვლიდეთო.

ბავშვებს ძალიან მოსწონთ ფლამინგოს გარეგნობა, ვარდისფერი ბუმბული, წვრილი ფეხები და მოხრილი კისერი. გოგონებმა ფლამინგოს ნახატებით გაფორმებული ბლოკნოტები და კალმებიც გვაჩვენეს და შეუდგნენ ხატვას. ნატალი კი ფლამინგოზე მეტად იავური კაჭკაჭის ფერებმა მოხიბლა. (სურ. 1)

უზარმაზარი თევზი ნაპოლეონის ფოტოების დანახვაზე ლუკა დაინტერესდა, ეს რამხელა ყოფილაო, შავ ზღვაში ეგ თევზი არ იქნება, ოკეანის თევზს გავსო. თევზებზე ბევრი რამ ვიციო, მე და მამა ხშირად ვთევზაობთ და მერე ენციკლოპედიაში ვეძებთ მათ სახელებს და სახეობებსო. აჩის ნაპოლეონ ბონაპარტი გაახსენდა, გიოს ნამცხვარი და ასე ხალისიანად ვაგრძელებთ მუშაობას.

უმეტესობას წითელი პანდას ხატვა მოუნდა, ისე საყვარლად გვიმზერდა ჟურნალის ფოტოდან. თურმე წითელ პანდას აკრობატსაც უწოდებენ, ოსტატურად დახტის და დაცოცავს ხეებზე. სიმაღლეზე როცა დაძვრება, წონასწორობას თავისი გრძელი კუდით ინარჩუნებს. დღისით სძინავს თავის ფუღუროში, ღამით ღვიძავს. წითელი პანდა საფრთხეში მყოფი ცხოველია. ტყეებს, სადაც მისი სახლია, ჩეხავენ, ბრაკონიერები მის ბეწვზე ნადირობენ. ვიკამ პირველად დახატა წითელი პანდა, ცხოველის ხასიათი ძალიან კარგად დაიჭირა.

მაშოს თეთრი ყარსაღი მოეწონა. მაგრამ აღმოჩნდა, რომ იმ მომენტში განწყობა არ ჰქონდა მუშაობის, შემომჩივლა, როგორ მომწონს და როგორ ვერ დავხატეო. მერე დაუსრულებელ ჩანახატს მინაწერი გაუკეთა: „როცა არ გამოგდის, არ უნდა ხატო“. მე კი დავამშვიდე, – კი არ გამოგდის, არამედ ზოგჯერ არ ხარ ხატვის ხასიათზე, სულ ეს არის. სამაგიეროდ ყურადღებით გვისმენდა და ჟურნალის თვალიერებამ გაიტაცა. ჩინური ვეფხვის ამბავიც წაგვიკითხა.

ანდრია კარგა ხანს უხმოდ აკვირდებოდა მეგობრების მუშაობას, ბოლოს, როგორც იქნა, გადაწყვეტილება მიიღო და ნუბიური გარეთხა დახატა, ერთი ხელის მოსმით, ლაღად და სახასიათოდ.

გომბეშოს და სხვა ქვეწარმავლების ფოტოების ნახვისას, გიოს გარდა, ყველამ თქვა, არ გვინდაო. მან კი დიდი მონდომებით ჩახატა მწვანე გველი.

ნიტას და ანას ყველაზე მეტად ლომები უყვართ და აბა სხვა რა უნდა ექნათ, ლომების პორტრეტები შექმნეს. (სურ. 2)

ასეთები არიან ხელოვანი ბავშვები. გაკვეთილზე რაც არ უნდა ერთი თემის ირგვლივ ვცდილობდე მათ კონცენტრირებას, ხატვის დროს ყველა მაინც თავის მუზას მიჰყვება. მეც სწორედ ეს მომწონს. ვისაც რომელი ცხოველი მოეწონა, ის აირჩია და როგორც შეძლო დახატა. იმ დღეს ცხოველების სიყვარულზე, ადამიანის პასუხისმგებლობაზე ბევრი ვისაუბრეთ და, რაც მთავარია, ძალიან კარგი ნახატებიც მოგვიგროვდა.

გამოყენებული რესურსი:

https://www.nationalgeographic.ge/

National Geographic საქართველო, ოქტომბერი, 2019